Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniainunum26deni

V

DOCTORIS ECSTATICI

DIONYSII GARTUSIANI

OPERA OMNIA

T. 26.

IMPRIMl POTKST

Fr. Hknatus-Maria, Prior Gartusiae,
in Solennitatc Epiphaniae, anno lOOG.

IMPRIMATUR
Tornaci, 25" Januarii 1906.
V. Cantineau, Canonicus, Censor librorum.

THE IMSTiTUTE CF KFr'«n'.5L STUDiES

T '-■ ' ■ ^ t « • -^ ^ .

M 1

ENARRATIONES IN V LIBROS

DE GONSOLATIONE PHILOSOPHI^

B. SEVERINI BOETII

m

D. DIONYSII

GARTUSIANI

ENARRATIONES SEU COMMENTARIA

IN V LIBROS

B. SEVERINI BOETII

PHILOSOPHI AC MARTYRIS

DE

CONSOLATIONE PHILOSOPHI^

EX EDITIONE GOLONIENSI

MELCHIORIS NOVESIANI, ANNI MDXL.

DECRETUM

PAPIEN.

CONFIRMATIONIS CULTUS AB IMMEMORABILI TEMPORE PRAESTITI

SERVO DEI

SEVERINO ROETIO

PHILOSOPHO MARTYRI SANCTO NUNCUPATO

ANICIUS Maniius Torquatus Severinus Boetius ex nobilissima
inter Romanas Anicia familia progenitus, eximiae doctrinae
laude floruit, sed multo magis Christianae pietatis studio extitit
conspicuus. Divitiis affluens pauperes ac miseros liberalitate et
benevolentia impense iuvit, philosophica et mathematica studia
summopere coluit, theologicis quoque animum applicuit, de qui-
bus discipHnis egregia etiam edidit volumina. Quum tot tamque
insignia virtutis et ingenii argurnenta praebuisset, primum a
Theodorico Gothorum Rege, qui tum Italiae sortes moderabatur,
in Senatorum Collegium cooptatus, dein ad supremum consu-
latus honorem evectus est. Ilisce autem auctus honoribus Seve-
rinus Boetius, haud neglecto, quo fungebatur, munere reipublicae
gubernandae, curas omnes ad bonum Ecclesiae procurandum
potissimum convertit. Quare Theodoricus tanti Viri praestantiam
demiratus, eum singularis benevolentiae et aestimationis signis

coniplecli non dcslilil. \'('runi (|unni Inslini s^^nioris Tmpcraloris
opiM^a, ros Catlioli("a in Arianornm perniricm rclloresreret, Rex
Thcodoricus. (pii eous(|uc (^alholicos liumanissimc Iractaverat ra-
tus rc;;num suujii haud stabile lore, nisi Catholicam Heligionem
ulterius promoverct, et iustitiam in luto collocaret, acerrimus,
nti crat, Arianac haeresis sectator, ira elferbuil, ct CathoHcam
Fidcin subdolis arlibus inseclandam sibi proposuit. Idcirco tres
praecipuos Calholici nominis proccres pcrdere deliberavit, nempe
h)aniicm primum Summum IN)nliliccm, Symmachum Patricium
et Scverinnm lioclinm Consnlem ; liis enini dc mcdio sul)lalis,
rciiquos Catholicac Fidci cultores animo lacile deiectum iri ar-
bitrabatur. Hinc Hegis imperio loannes Summus Pontifex com-
prchensus et Havennam ductus, ibi in teterrimo carcere inedia
aliis^jue acrumnis confectus obiit ; Symmachus autem capite
plcxus est ; et demum Severinus Boetius Ticinum deportatus, ac
in turri occlusus, gladio percussus occubuit. Eius vero corpus,
veritus ini^pius Hcx nc illi a Catholicis cultus exhiberetur, uti
Martyri, clani tumulari praecepit. At paulo post Theodorico e
vivis erepto, cives Ticinenses corpus Severini Boetii in Basilicam
Beato Pctro Apostolorum Principi dicatam, ei nominc ad caelum
aureum dislinctam transferre, et honorifico sepulchro condere
curarunl. Exindc sacras hasce exuvias, non sccus ac Marlyris,
Calholici vcncj-ari ceperunt ; proindeque cultum Severino exhi-
bitum ab cius obitu originem duxisse ex probatissimis monu-
mentis satis evincitur.

Haec quidem iure meritoque permoverunt Ticinenses cives
aliosque plurimos, praesertim doctrina praestantes, ut huiusmodi
cultus, ob eam, quajn praefert, nobililatem insignemque vetus-
tatem, ab xAposlolica Sedc confirmalio postularetur. Quibus lan-
dem volis obsecundare jnaxime cupicns hodicrnus Ticinensis
Episcopus, Ordinaria potcstale constructis processualibus tabulis,
de immemorabili eodem cultu affirmativam iuridicam senten-
tiam dicere minime dubitavit,eamque supremae Apostolicae Sedis
iudicio de more subiecit. Hinc postquam ea, quae a sa. me. Urbani
Papae VHI constitutione sancita sunt, rite praestita fuere, in Or-
dinariis Sacrorum Hituujii Congj^egationis Comiliis subsignata
dic penes Vaticanas Aedes habitis, Ejnus et liiiius Dominus Car-

dinalis Lucidus Parocclii, Causae liuius Relatoi', sequens proposuit
Dubium : (( An sententia lata a Revereridissimo Domino Episcopo Pa-
piensi sit confn-manda in casu, et ad cffectum de quo agitur ? »

Eminentissimi porro et Reverendissimi Patres sacris tuendis
Ritibus praepositi, omnibus accurato examine perpensis, audito-
que voce et scripto R. P. D. Augustino Gaprara Sanctae Fidei Pro-
motore, rescribendum censuerunt : Afftrmalive, seu se^itentiam esse
confirmandam. Die 15 Decembris 1883.

Facta postmodum de praemissis per inlrascriptum Secreta-
rium Sanctissimo Domino Nostro Leoni l*apae XIIJ fideli rela-
tione, Sanctitas Sua Rescriptum Sacrae ipsius Congregalionis
ratum liabuit et confirmavit die 20 iisdem Mense et Anno.

D. CARDINALIS RARTOLINIUS S. R. C. Praefectus.

L. ^ S. ■

Laurentius Salvati S. R. C. Secretarius.

REVEREiNDO L\ CHRISTO PATRl D. ARNOLDO STRITERIO, ARBATI APUD TONGERLO,
F. THEODORICUS LOER A STRATIS, CARTUSIAN^E DOMUS DICTJ^: CLAUSTRUM
MARI^ ANTE CIVITATEM HILDESEMENSEM PRIOR, S. D.

M'

"ULTAS quidem praeclaras in te dotes esse, Reverende in Ghristo Pater ac
vir longe amplissime, et publico passim sermone jactatur, et ipse privatis
aliquorum congressibus certo satis didici. Celebratur multiplex variaque
eruditio, tum in divinis, tum in humanis : quam facile accessuram esse solerter
olim augurabatur vir sagax, D. Antonius antecessor tuus, dum acriter pensatis suo-
rum ingeniis, quae studiis bona, quge secus essent, te praeter ceteros in Gallias,
quum Lovanii philosophise rudimenta posuisses, gravioribus disciplinis, praesertim
jurisprudentia, plenius imbuendum misit. Gelebratur rerum gerendarum solertia
et industria, consiliorum firmitas, in prosperis modestia, in adversis constantia,
domestica frugalitas, et simul tamen in tempore honesta magnanimitas, rursus felix
quaedam audacia. Praedicatur ad haec incredibile omnia (tum sacra, tum profana)
vel nova excitandi vel vetera instaurandi studium. Id quod liquido constare aiunt
ex amplissimis illis quse nunc moliri diceris operibus : ex magnifica scilicet, foris
intusque omni genere ornatus perquam festive honestata, aede sacra, qualem alte-
ram vix alio ullo in monasterio inveniri praedicant ; rursus, ex insigni omni genere
voluminum referta bibliotheca, quod videlicet ea opus esse putare existimeris iis
quos ex tuis ad functiones pastorales suo tempore adsciturus esses, quales domi
tuae plurimos videre esse perhibent, viros prseter [non] mediocrem doctrinam, etiam
egregia religione, setatis maturitate, rerum peritia morumque severitate insigniter
commendatos, singulos quosque, ut ex idoneis auctoribus didici, ad clarissimum
istum quem tu nunc merito tuo geris honorem non inhabiles, ut si quid humani tibi
accideret, ut nihil in vita stabile est, clades ea haud aegre illo ex nuinero posset
sanari. Attamen illud prae omnibus iii te commendationem habet, quod nimirum
omni virium contentione neque minori solertia, monasticam disciplinam tueri per-
hiberis, severe continenterque (quantum fieri queat) tuos habendo, frequentibus
monitis ad temperantiam, modestiam, pietatem reliquaque bonae frugis officia con-
citando, si quid denique superest nonduin ad amussim ex stomacho tuo exactum,
paulatim (quod prudentise est) corrigendo. Qualia praeterea multa commemorare
possum quidem, nisi pudor prohiberet, vel si data opera bonaque fide in campum
laudum tuaruin descendisse videri vellem. Gerte ob hsec et similia, quorum oliin
specimen dabas, antecessor tuus prae ceteris omnibus idoneum judicavit, quem sibi,
etiam tum superstes, successorem designaret.

{(\ EPI.STOI.A NrNCrPATORlA

Verum lirec non eo pertinent qno in praconiis tuis pedein figam, quod palpa-
toris potins quani honesti honiinis est, certe duni coram et in os fiat : sed quo id
et,'re<i:ia quod laude facis, eodem exemplo, facere pergas, semper ea in parte tui
victor, •Aiquo ad ultoriora ii)se tibi jujiiter instans, praajudicio divi Pauli, qui velut
oblitus habitornm, ad nonduni habita sempor animum nervosque intendebat ; aut
si hic monitore niliil egeas, ut alium neminem ad praesens aMjue idoneum occurrere
mihi declarem. sub cujus auspiciis aliquid operum patris nostri Dionysii quod
adhuc in obscuro squalet, luceni sortiatur, dummodo ipsum illud egregie pium sit,
et ad laudatissimam istam cnram magis etiam accendendam utcumque acconmio-
dum. Ouod genus quuni omnia pene eminentissimi hujus viri sint, tamen haud
scio cpiomodo non intimum inter ea locum obtinere videantur, primum scholia ejus
in opns lioetii de Con.solatione philosophi:e, cujus argumentum ex professo versa-
tnr in persuadendo contemptu rerum omnium fluxarum, ({une primo solidum quid-
dam firnunncpie pollicentur, in reccssu vero meros fucos prjestigiasque exhibent : ob
id omnibus sane qni opibus, honoribus, et reliquis ejusmodi plus justo tribuunt
(id (fuod iniquus rerum censor vulgus facit), lectu necessaria, ut si non omnino ab
horum studio avocentur, avocentur saltem aliquousque. Deinde sunt lucubrationes
Gassiani, pulcherrimo ordine ab eo digestae, et quasi paraphrastice traductae, in
quibus ea qu* Boetius rationibus sectanda monet, factis exemplisque priscorum
Patrum sectanda monstrantur : quoe ratio longe utique nervosior est ad persua-
dendum, si quid persuasum velis, quam ea quae praeceptis et rationibus ni'titur,
quippe (]uai non raro aures tantum imbuat, quum illa ante oculos subjecta rerum
imagine, occulta quadam vi animum fere feriat, imo penetret ; eoque quum piis
omnibus, tum vero monasticae professionis hominibus, qui ipso instituto habituque
contemptionem rerum labentium praeferunt, s*penumero reputandae. .lam vero sunt
explanationes in opera Joannis Glimaci, (iuibus aninms hominis jam utcumque ab
alfectibus mundanis repurgati, ad amorem coelestium instruitur, non minus sedulo
revolvendae piis omnibus atque illae vel Gassiani vel Boetii. Sunt denique alia ple-
raque varii generis, egregiam auctoris tum doctrinam, tum publice bene merendi
voluntatem clare protestantia, digna sane ob id quai a bonis simul et studiosis
omnibus quotidie in manibus habeantur.

Quapropter, vir amplissime, patiaris (obsecro) aequo animo vigilias has optimi
Patris nomini tuo nuncupari. Dignus es profecto eo honore, non ob memoratas
modo causas, veruni etiam quod ad impensas chalcographia? sustentandas munifice
admodum adjumento fueris, idque tuo ipsius impetu, dum videlicet tantum forte
audires propterea solum multa hujus Patris in publicum non exire, quod nervus
rerum omnium pecunia in hoc non suppeteret : quo nomine jure optimo laudibus
summis es vehendus. Gollocant quidem plerique multiplices sumptus in ampla
aedificia, in ludos theatricos, in operosa sepulcra, et ne multa, alii in aliam, prout
alium alia voluptas trahit. Sed, per Deum immortalem, quid consultius quam con-
ferre sumptus evulgandis salutaribus litterarum monumentis, unde universus pene
orbis utilitatem demetitur ? Non autem loquor de nugalibus, qualia hodie innumera
exeunt, scombris thurique involvendo meliora quam aliorsum ; sed de salutaribus,
ad officium scilicet vitae cultumque pietatis bonorumque morum facientibus : quod

EPISTOLA NUNCUPATORIA 17

genus procul dubio omnia sunt quaecumque sub nomine Patris hujus exstant opera.
Grediderim id genus beneficentias longe subinde gratius esse Domino Deo, quam
dilargiri sua juvandis egenis : quod non ignoro tamen majestati ejus in primis gra-
tum esse. Etenim quod egenis datur, prsesentes modo adjuvat, usum nullum apud
posteros habet. Quod vero excudendis frugiferis libris impenditur, praeterquam quod
saluberrimo animi pastu praesentes vegetat, etiam per multa temporum volumina
posteros recreat ; et rursus non intra unius aut alterius modo regionis fines fructus
is includitur, verum etiam ad remotissimas nationes dimanare potest ■: ut mihi
facinus palmarium pulcherrimique exempli pridem edidisse visus sit rex Gallorum
jure christianissimus appellatus, Franciscus ejus nominis primus, qui non contentus
professores bonarum artium Lutetige magnifico salario fisco suo fovere, insuper
chalcographum peculiarem sibi constituit sub stipendio centum coronatorum, virum
insignem Gonradum Neobarium, qui usquequaque optimis quibusque veterum lit-
terariis monumentis conquisitis, formis excusa evulget, uno ex singulis exemplari
bibliothecae regiae illato, ut si qua clade aut temporum vitio alia omnia intercidant,
sit ad manum unde alia denuo propagentur : quali consilio olim imperatorem Taci-
tum Historiam Gornelii Taciti novis quotannis exemplaribus [vulgandam] et in
archivis publicis reponendam curasse, memoriae proditum est. Quod ipsum si pari
ardore a magnatibus aliis insequentibus sreculis factitatum fuisset, plurima hodie
bonorum auctorum, tum sacra, tum profana, videre esset solida integraque, quae
nunc mutila truncaque conspicimus, aut ut explanatius dicam, teneremus justa bo-
norum auctorum corpora, quorum dumtaxat jam imagines umbrasque tenemus : nisi
quod arbitror sic fato quodam evenisse, quod mortalium inertia, industria illorum
auctorum indigna esset. Ut ut est, tu, vir eximie, hac in parte publicam utilitatem
non mediocriter adjuvisti : ideoque istud quidquid est, nostri patris Dionysii, dedi-
cari tibi, obsecro, clementer feras. Quod si fuerit, praeterquam quod grate admodum
jucundeque feceris, spero fore ut ita demum tui quoque ad lectionem Dionysii
acriorem affectum induant, cum multa eorum tum fruge, tum voluptate : quod ut
aliquando fiat, obsecro Deum optimum maximum, in quo Paternitatem tuam quam
optime valere exopto. Goloniae, ex cartusianorum monasterio, anno a partu vir-
gineo MDXL, pridie calendarum Augusti.

T. 2G.

ENARRATIONES IN LIBRUM I

DE

GONSOLATIONE PHILOSOPHI^

ENARRATIONES IN LIBRUM I

DE

CONSOLATIONE PHILOSOPHM

METRUM PRIMUM

Carmina qui quondam studio florente peregi,

Flebilis, heu ! moestos cogor inire modos :
Ecce mihi lacerae dictant scribenda Gamcenfe,

Et veris elegi fletibus ora rigant.
Has saltem nullus potuit pervincere terror,

Ne nostrum comites prosequerentur iter.
Gloria felicis olim viridisque juventae,

Solantur moesti nunc mea fata senis.
Venit enim properata malis inopina senectus,

Et dolor aetatem jussit inesse suam :
Intempestivi funduntur vertice cani,

Et tremit effeto corpore laxa cutis.
Mors hominum felix, quae se nec dulcibus annis

Inserit, et moestis ssepe vocata venit.
Heu, heu ! quam surda miseros avertitur aure,

Et flentes oculos claudere sseva negat !
Dum levibus malefida bonis fortuna faveret,

Pene caput tristis merserat hora meum ;
Nunc quia fallacem mutavit nubila vultum,

Protrahit ingratas impia vita moras.
Quid me felicem toties jactastis, amici?

Qui cecidit, stabili non erat ille gradu.

22

DE OONSOIATIONE PllILOSOPIll.f: LIBEU I. — METRUM I ; ART. III

AKTICULUS III

METRl IIIJIS PRIMI EXPOSITIO.

DhlSIONKS imilliplicfs qiias le.vtibus A
quidain pririuiltunt. videnlur polius
obscurare quam elucidare sensum verbo-
rum ; et qnidquid pncvolando indncunt
de inteliigentia litter* atque dc his qua?
aguntur et coiitineiitnr in ea. nec tamen
ante ipsius e.\positionem clarc intclligi
valet, hoc lotum ex clara et plana textus
elucidatione evidenter patet atque facilli-
me elici potest. Hinc divisionibus illis
relictis, textum clarissime explanabo : per
quod sine difficultate intelligetur quidquid
in divisionibus expositionibusque proiixis B
pr.Tinittitur.

Itaque Hoetius in priino hoc metro de-
scribit ac pandit dispositionem sua^ perso-
na? in corde et corpore,in qua fuit quando
ha?c scripsit : primo recitans sua adversa,
quatenus juxta inentis sua» conceptum,
Philosopliiam inducat qiiasi personam con-
solatricem, et sapientialibus suis consiliis
ac doclrinis mentein ab omni irrationabili
mwstitia ac dolore immoderanter gravante
ac deprimente, relevantem, curantem. ac
de cetero pra^servantem ; ita ut inens de- C
inceps discal et assuescat in adversitati-
bus, tribulationibus, persecutionibus glo-
riari, quemadmodum sanctus apostolus
Jacobus in exordio suae hortatur epistolae :
Jacob.ui. Omne gaudium existimate, fratres, quum
in tentationes varias incideritis. Ait ergo
Boetius :

Carmina qui quondam studio fiorente
peregi, etc. Ordo verborum est : Ego qui
quondam, videlicet studio florente,peregi
carmina,\A est, metra jucunda dictavi,seu
prosas aut libros delectabiles conscripsi, D

Jicu ! flebilis, id esl vehementer tristis,
cogor, id est, inducor et impellor nunc,
inire modos loquendi mcestos, id est lugu-
bres sen fletui aptos, moerorem animi
designantes. Nain teste Philosopho, ea qua)
siint in voce, id est verba vocalia, sunt
not<r, id est signa, earum passionum, id
est affectionum el conceptionum, qua;
consistunt in anima. Propter quod asserit
Plato : Ad hoc nobis datus cst sermo, ut
mulua conceptionis fiant indicia, id est,
quatenus unus alteri indicet mentis sua?
conceptnm. Ilinc Sanctis in patria post
resurrectionem sermo vocalis non erit ne-
cessarius ad hunc usum. Unde dominus
Guillelmus, Parisiensis episcopus, in libro
suo de Universo videtiir sentire,quod San-
cti post diem judicii glorificati in corpore,
se invicem non alloquentur vocaIiter,quo-
niam corda sua invicem intuebuntur, et
unus clare conspiciet conceptum atque
affectum alterius. Porro Doctor solennis,
puta Henricus de Gandavo, in suis Quodli-
betis fatetur, quod alloquentur se invicem
ex inirstimabili abundantia interioris la>ti-
tia? : quod verius creditur, quia nec corda
nec ora vacabunt aut cessabunt ibidem a
laudibus Creatoris, ut asserit Augustinus.
Denique, ut Seneca protestatur, sermo lo-
quentis imago est mentis. Ideo homines in
afflictionibus atque moeroribus gravibus
constituti, in dolorosa ac tristia verba pro-
rumpunt,sicut et hi qui jucunditate abun-
dant interius, verba proferunt gaudiosa. Id-
circo dixit Salvator : Ex abundantia cordis Maith. wi,
os loquitur. Et sanctus Job in doloribus po- ^*'
situs: Verba(inquit)mea dolore plena sunt. /o6vi,3.

1 Ita legitur in editione Coloniensi. Unde Dionysius noster duos videtur scrij)sis.se pnevios
articulos, qui perierunt sicut et Pro<T?niiuni. {Cf. tom. I, i^ag. i.vi, n. 46.)

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — METRUM I ; ART. lU

23

At vero Boetius in adolescentia et juven-
tute sua erat studens Athenis, floruitque
ibidem flore adolescentise ac juventutis
vigore, fama, honore, profectu, sapientia
ac virtute ; et tunc carmina non vana,
amatoria et lasciva composuit, sed versus,
sermones ac libros perutiles. Potest autem
per studium ipsa studentium Universitas
designari, quse excellenter floruit tunc
Athenis, quemadmodum postea diu Pari-
siis, praesertim quando regebant ac stude-
bant ibi Alexander, Albertus, Thomas,
Bonaventura, .Egidius : quo tempore erant
ibi (ut legitur) septuaginta millia studen-
tium. Rursus per studium intelligi potest
ipse conatus occupatioque studentis ad
proficiendum :quia ut Tullius ait, studium
est vehemens applicatio animi ad aliquid
peragendum ; et ita studendum est pro
adeptione scientisp, sapientia? ac virtutum.

prov. II, i, Propter quod Salomon loquitur : Si sapien-
tiam quaesieris quasi pecuniam, et quasi
thesauros effoderis eam, tunc invenies
scientiam. Fac ergo et tu quod in Eccle-
siastico scriptum est de aure hominis stu-

Eccii. III, diosi : Auris bona cum omni concupiscen-
tia audiet sapientiam. Hinc corde intento
et totis viribus applicato, verba lectionis
adverte.

Prseterea,in exordio hujus metri Boetius
meminit pristinse suae prosperitatis,quate-
nus opposita juxta se posita clarius inno-
tescant. Et quod ait, « cogor », non est
accipiendum de absoluta coactione seu
necessitate, quae etiam in voluntatem non
cadit, sed sicut expositum est. Sicque co-
gebatur Boetius inire seu aggredi tristes
« modos » seu species eloquendi. — Ve-
rumtamen carmen interdum accipitur pro
cantu seu metro aut eloquio moesto (juxta

"zccii.u,o. illud in Ezechiele, Erant in libro script®
lamentationes, et carmen, et vse), commu-
nius tamen pro jucundo. Unde in Ezechi-
ele Dominus loquitur ad ipsum Prophe-

'AW.xxxiii, tam : Factus es eis quasi carmen musicum
quod dulci suavique sono canitur.

Consequenter ostendit Boetius, sibi sup-
petere et esse in promptu materiam con-

A scribendi flebiles versus lugubresque ser-
mones.

Bcce mihi lacerce dictant scribenda
Camcena\ Camoena vocatur musa canens
amoene, id est, suaviter sonans : sicque
per Camcenas designantur hoc loco scien-
tia? naturales philosophica? sive poeticae,
quee in se delectabiles sunt et scientem
delectant. Ex quibus tamen accipitur con-
sequenter ac indirecte materia,occasio seu
consideratio contristandi. Propter quod di-
citur eamdem esse scientiam contrario-

B rum, et unum oppositum dicitur cognosci
per alterum, ut aegrum per sanum : qui
enim cognoscit quod sanitas consistit in
apta contemperatione humorum et ele-
mentarium qualitatum, faciliter potest
perpendere,quod aegritudo ex distempera-
tione et superfluitate materia? oritur. Sic,
quoniam Boetius ex scientiis atque senten-
tiis philosophorum ac poetarum cognovit,
quod bonis ac sapientibus viris debentur
honor, prosperitas, promotio ac libertas
(quemadmodum in libro Proverbiorum

C Salomon loquitur, Intelligens gubernacula Prov.i.n.
possidebit ; et rursus, Gloriam sapientes //ji,?. 1,1,35.
possidebunt), et nihilo minus Boetius ipse
vidit se virum doctissimum,justitiai zelato-
rem, in exsilium missum, incarceratum,
detractionibus denigratum ; habuit ex his
causam tristitiee, qua3 ex adversis consur-
git. Sicque pra^fatse Camoenae dictabant, id
est, ministrabant et offerebant ei, « scri-
benda », id est materiam conscribendam,
seu prosas et versus stilo tradendos prout
suo competebat proposito. Quae Camcenae

D vocantur « lacerae », id est laceratae, et
quasi dissutae et diminutae seu imperfe-
ctae, quoniam sicut musa rupta et laesa
sonat inepte, sic praedictae scientiae inge-
rendo moerorem interioribus et exteriori-
bus Boetii auribus, quasi dolorose ac male
sonabant, juxta quod in Ecclesiaste asse-
ritur : Qui addit scientiam, addit et dolo- Eccie.\^%.
rem. Rursus Camoenae hae lacerae nuncu-
pantur, quouiam naturales scientiae ac
poetarum sententiae valde sunt imperfectae
ac debiles, imo frequenter erroneae, respe-

24

DE CONSOLATIONK IMllLOSOPllI.E LIIiKll I. — MKTHLM I ; AIIT. III

clu sentontianiin thoologic.T veiitatis, cn-
jus libii atquc scientiip imlissolubili rinni-
tate fulcili sunt atque fundati. liKie in
Prologo super Lucain dicil Ambrosius :
Mundana scientia,verborum ambitu fucata
est ; sapientia vero sacr» Scriptuncreruin
veritate est magis subnixa. Est igitur sen-
sus : « Ecce CamaMKe lacenew.id est pne-
fala? scientiip. « dictant mihi scribenda »,
id est, administrant et pra^bent mihi ea
quso seribere debeam. E.\ habitu namque
scientiae sciens procedit in actum, el novit
quid scribere debeat et quid loqui. Hinc,
ut in Ecclesiastico et Proverbiis legitur :

£■«/1. XX, Sapiens se ipsum in verbis amabilem fa-

i3;^Pi-or. pjj. Qg ygj.Q fatuorum ebullit stultitiam.
Sequitur : .£"/ veris elegi fietibus ora
rigant. « Elegi » nominantur cantus et
versus de calamitatibus et aprumnis tra-
ctantes,quales in diversis historiis copiose
habentur, etiam in divinis, sicut sunt
Threui seu Lamentationes Jeremiae prophe-
tae. Est itaquc sensus : « Elegi », id est
hujuscemodi versus, « rigant ora fletibus
veris )),hoc est,consideratio seu decantatio
talium versuum ac verborum tam uber-
tim me plangere facit, quod lacrima^ ex
meis oculis dcfluentes labia mea hume-

Thren.\,i. ctaiit : juxla illud in Threnis, Plorans plo-
ravit in nocte, et lacrimae ejus in maxillis
ejus.

Porro Boetius dicendo. « fletibus veris »,
insinuat esse et fletuin falsum, dolosum,
confictum. Fletus quoque dicitur verus
dupliciter. Priino, quia ex justa aut ratio-
nabili oritur causa. Qui si ex caritate pro-
cedat, meritorius est vitae aeternae : ut
dum quis sic sua aut proximorum deplo-
rat peccata, aut alia magna adversa. Sic

Zuf.xix,4i. Christus videns civitatem Jerusalein,flevit
super eam. Et David rex poenitens valde :
Ps. VI, T. Lavabo(inquit) per singulas noctes lectuin
meum, lacrimis meis stratum meum riga-
bo.Sic,ut in Vitaspatrum describitur, dum
abbas Pastor audisset obiisse abbatcm Ar-
senium, flevit et dixit : Beatus es, abba
Arseni, quia deflevisti te ipsum in hac
vita ; qui enim se ipsos in hac vita non

A deploranl, se in futuro saeculo in ;pternuin
deflcbunt. Secundo fletus dicitur verus,
quia ex interno dolore seu compassione
procedit : quamvis dolor ille sit forsitan
inordinatus, sicut et ali(iui lugent quia
se vindicare non valent. Fictus vero, dolo-
sus et falsus fletus censetur, qui arte et
assuefactione seu calliditate educitur :
quemadmodum in Jeremia de crudeli ac
impio Ismaele narratur, qui Godolia occi- 7e/-.xu,2-7.
so, occurrens octoginta contristatis ac mi-
seris viris, incessit plorans et flens, quo-

B usque eos perduxit ad lacum, ubi eos
occidit. Sic quoque puellao quacdam ac
feminae norunt flere. De quibus dixit Ovi-
dius :

Neve puellariim lacrimis moveare caveto ;
Ut flerent oculos erudiere suos.

Denique fletus Boetii fuit verus, quia ex
ralionabilibus causis effusus : quoniam
vidit reinpublicam ac fidem catholicam
per iinpiissimum Theodoricum tyrannum
iii multis subverti, et se multis cladibus

C premi.

Sciendum duplex esse hominis bonum.
Unuin corporale ac temporale : in quo non
consistit hominis salus, nec necessarium
est ad spiritualem profectum. Et hoc ho-
mini invito potest auferri : ut exteriores
divitiae, et ainici, ac sanitas corporis. Aliud
est bonum hominis spirituale internum,
ut scientiae ct virtutes : quae ab invito ne-
queunt tolli. Hinc ait Boetius :

Nullus terror potuit saltem pervincere
has Camoenas, nc prosequerentur comites

D iter nostrum: hoc est, nemo me ita potuit
perterrere, quod praedictae Camoenae non
« prosequerentur )) tanquam sodales « iter
nostrum )) usque in istud exsilium. Tan-
quain dicat : Quamvis persecutor abstulit
mihi patriam et ainicos, divitias, digni-
tatein, honores et prosperitatem terrenam,
nou tamen potuit mihi auferre praefatas
scientias consolatoriasque sententias, nec
potuit impedire quin illae in corde meo
manerent, sicque ubique pergerent me-
cum. Hinc de Joseph patriarcha scriptum

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I.

METRUM I ; ART. III

25

?ap.x,i3, est : Hsec (utpote sapientia) venditum ju-

^* stum non dereliquit, descenditque cum

illo in foveam, et in vinculis non dereli-
quit eum. Unde et quidam philosophus
omnibus suis bonis exterioribus spoliatus
disseruit : Sapientiam mihi auferre non
potestis. Alius quoque philosophus spoUa-
tus locutus est : Omnia bona mea mecum
manserunt. Solae namque scientiae et vir-
tutes sunt vera hominis bona : ideo non
pervincuntur, id est, non tam perfecte
vincuntur ac obruuntur invito libero arbi-
trio, ut tollantur. Sic et Seneca in epistola
quadam refert de quodam prudente, qui
omnibus rebus suis combustis, solus ab
igne evadens, et interrogatus an omnia
amisisset, respondit : Omnia mea habeo
mecum. Si ergo gentiles illi philosophi ista
carnalia et terrena taliter contempserunt,
quid carnales et cupidi Christiani coram
Deo sunt responsuri?

Gloria felicis, etc. Gloria multipliciter
sumitur. Primo, ut Tullius loquitur, pro
frequenti seu celebri fama cum laude. Se-
cundo, pro jucunditate. Tertio, pro emi-
nenti reprsesentatione perfectionis causee,
potissimum primae causee, in suo effectu,

ccii. xLii, juxta illud Ecclesiastici : Gloria Dei ple-
num est opus ejus. Atque his tribus modis
accipi gloria potest quum dicimus : Gloria
Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Quarto,
pro objecto seu materia gloriae.hoc est pro
re in qua et de qua quis gloriatur, ut dum

•or. X, 1. Salomon protestatur : Filius sapiens, glo-
ria patris ; filius vero stultus, moestitia est
matris suae. Et ita nunc sumitur; ut sit
sensus : Gloria felicis olim mridisque ju-
ventw, id est, ea quae fuerunt mihi mate-
ria, ratio et objectum consolationis et glo-
riae in juventute mea prospera ac virenti,
solantur, id est consolantur, fata mea, id
est diffortunia et eventus mei, nunc moesti
ac senis. Boetius quippe in juventa seu
juventute sua in libris ac studio, in virtu-
tibus atque scientiis compilationibusque
librorum gloriabatur : in quibus etiam in
senio suo consolationem quaesivit ordi-
nate, in Deo, non in illis, finaliter persi-

A stendo, imo ad Omnipotentis honorem ac
veram beatitudinem omnia referendo. Haec
est gloriatio bona et consolatio salutaris,
de qua primo Machabaeorum libro Jona-
thas loquitur : Solatio habemus sanctos \Mn>:h.\\\,
libros, qui in manibus nostris sunt. Hinc '^'
in Ecclesiastico fertur : Vinum et musica pjccU. xi.,
laetificant cor, et super utraque dilectio "°'
sapientiae. Senibus quoque gloria et con-
solatio magna est, tempore juventutis ac
adolescentiae studio sapientiae et scientiae
profectuique virtutum efficaciter studuis-

B se. — Porro fatum multipliciter sumitur,
ut infra dicetur ; nuncque improprie capi-
tur, pro eventibus ac diffortuniis : ad qua>
influentiae ccelestes aliquo modo dispo-
nunt, ut patebit inferius, ubi de fato tra-
ctabitur.

Ex his accendaris, o studens, ad expen-
dendum dies adolescentiae juventutisque
tuae sapienter ac fructuose, in omni profe-
ctu scientiae ac virtutum, ut in novissimis
tuis laeteris. Etenim hujus rei doctrinam
atque exemplum ostendit tibi natura in

C minusculo animante, utpote in formica,
de qua in Proverbiis inducitur : Vade ad Prai.vi.o-
formicam, o piger, et disce sapientiam ; *•
quae quum non habeat ducem nec praece-
ptorem, parat in aestate escam sibi, et con-
gregat in messe quod comedat. In quibus
verbis, per aestatem intellige juventutem
ac adolescentiae robur ; per messem, tem-
pus abundantis instructionis. Quemadmo-
dum ergo formica praeparat ac reponit in
aestate alimenta quibus opportuno tempore
sustentetur, atque in messe colligit victu-

D alia quibus vescatur in hieme ; ita et tu in
adolescentia et juventute, et dum bene
eruditos habes magistros, fortiter stude
exuberanterque profice,opuIentiam gratiee
ac virtutum in mente tua reconde, conser-
va, corrobora, ex quibus in senio, adversi-
tate et aegritudine, consolationem, refecti-
onem ac constabilitionem accipias, quum
et denuo Sapiens dicat : Quae in juventute EccU.ws,
tua non congregasti,quomodo in senectute ^"
invenies?
Consequenter ostendit Boetius cur prse-

iG

UE CONSOI.ATIONE PHILOSOPHI.E LIBEU 1. — METIU M 1 : AIIT. III

larla (.•onsolatioiu' indigiiil, laiigt.'n(io inaia A
puMia' qiup i'.\ sno oxsilio cetiMis(]no ad-
versis incMirrit, dicens : Scnectus cnim
inopinti, id esl iinprovisa, qnain non opi-
nahar tain celeriler adipisci, vcni/, id est,
jam contiirit inihi. jiropcrdfit inalis, id
est, re.stinanlins solito ev(Miiens iiiilii ex
niaiis pdMialihns. adversitatihiis, inoM-ori-
hus. (piibns afllijjor et din vexatns snin ;
ct (lolor, id est alTlictio inea in ineiite el
corpore.y/^sA.77, id est, per niodnin poteii-
t(M' juh(Milis fecil. sudnt tcttitciit, id est
feslinatain senectntein. inihi ittcssc. Naiii B
cani intanpcstici, id est albi sen grisei
pili, /Hnt/ifntur verticc, id est, in snperio-
ri parte capitis mei nascuntur ant diffun-
dunlur:qni cani dicunlnr « intempestivi »,
id est ante naturaleac solitum tempns
exorti ; ct Inxti tulls, id est cutis corporis
mci jam laxata, carnibus pro magna parte
consumptis, sicqne evacuata et rugosa ef-
fecta, tremit , qnoniam naturalis calor su-
stentans ac erigens, deficit in eadem, cor-
porc cffcto, id est corpore meo consueta
nntritione privato : quia captivis, incarce- C
ratis, principi odiosis, pretiosa, fortia, ca-
lida alimenta, quibus assuetus fui in Ro-
ma.non exhihentur,nec hic mihi concessa
sniit. Effeta vero dicitur res infertilis ex
defectu caloris, seu extra fetum nutritio-
nemve posita ; estque adjectivum, et dici-
tur effetnm, quasi extia fetum.

Pro horum intelligentia, advertendnm
qnod senectus est duplex. Una oinnino na-
turalis,ex solito cursu naturse proveniens:
et communiter venit in senio, naturali ca-
lore deficiente. Frigiditas namque est ma- D
ter alhedinis, sicut calor, nigredinis. Alia
accidentalis et qnodammodo violenta, ex
infirmitatibus, doloribus immoderatisqne
cnris proveniens, aut etiam ex vigiliis et
studiis diuturnis, atque infrigidatione pe-
netrante ad interiora.IIinc in Ecclesiastico

Eccn.\\\. scriptuin est : Cogilatus ante tempus sc-
nectam addncet; et sequenti ihi capilulo :

/6iv/.x.\xij. \igilia honestatis tahefaciet carnes, et co-
gitatus iilius auferet somnum. Nempe ex
cogitationihus talihus de ponderosis, noci-

vis ac terrihilihus rehus, oriunlur in ap-
peliln sensitivo affliclivic passiones, nt
timor, tristitia, maror, qua) fiunt cum
cor|)orali tiansmutationc frequenter im-
inoderate, secunduin «ju-jtoXyjV et ota<7ToXY,v,
id est cordis ('onstriclionem et dilatatio-
iiem : sictpie dist^MnixMalur complexio na-
tnralis, huinor consumitur, vis natura; de-
hilitatur; nnde et culis arescit, rugatur, ac
tiemit. Proi)t(M' qnod Salomon : Spiritus r/ou. xvn,
(inquit) tristis exsiccal ossa ; itemque : ^"'
Sicut tiiiea vcstimenlo el verinis ligno, ita /Aiw. xxv,
trislitia nocct cordi. liide et Joh iii affli- '"■
clionibns conslitutus, de his loquitur : Cu- j^b vn, o.
tis mea aruit et contracta cst; et alibi :
Ruga; mea? testimonium dicunt contra me. /hid.wi.^.

Denique treinor causatur in corpore, eo
quod spiritus vilales soliti corpus erigere,
ex frigiditalc i^erdnnt vigorem, ita qnod
pondns membrorum sustollere nequeunl :
quumque meinbra pondere suo tendant
deorsum, spiritus autem vitales pro viri-
bus sursum, oritur ex contrariis conatihus
illis ac motibus tremor, nec solum in se-
nibus, sed et in timentihus, sanguine re-
cedente a membris ad cor. Unde in libro
Danielis habetur, quod genua Balthasar ^an. v, o.
regis pra? timore collidebantur ad se in-
vicem.

Consequenter Boetius instar hominis
vehementer desolati ct pr» adversitatihus
mori optanlis, deflet sua; vita; prolonga-
tioncm in tantis miseriis. Mors hominum
felix est, quo) inserit , id est immittit, se
ipsis hominibus non* clulcibus annis, id - nec
est tempore adversitatis et amaritudinis,
et swpe vocata, vc7iit mcpsiis, id est, adve-
nit hominibus tristihus, diu oplata et frc-
qnenter postulata et invitata ah ipsis.

Porro mors quum sit privatio vitae, nec
aliquid positivum in se ipsa, non est felix
neque secundum se appetihilis : imo in
se et secundum se, et directe ac per se,
est quaodam corruptio atque miseria, no-
cumentum et poena ac malum poenale.
Quuin enim esse et vivere sint omnihus
naturaliter appctibilia per se,constat quod
corruptio eorumdem sit quid malum et

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — METRUM I ; ART. 111 27

abhorrendum. Idcirco, secundum Philoso- A dum. Quam surda aure, id est per modum

phum, omnium terribilium terribilissi- auris surdissimse, mors avertitur (depo-

mum est mors;et sapiens quidam asse- nentaliter), id est, avertit* ac despicit, «i/- *c%iiat

IJ3. 1, 13. rit : Deus mortem non fecit, nec Isetatur seros mori optantes, differendo venire et

in perditione viventium. Ex quo patet, exstinguere eos, et ipsa mors sa^va negat

quod mors non est directe de intentione claudere oculos flentes, id est, protrahit

naturse nec Creatoris. Propter quod subdi- vita et potestate videndi privare oculos

id. II. tur ibi : Creavit enim ut essent omnia. miserorum, prae tsedio vitse ac desiderio

Verumtamen mors dicitur felix per acci- mortis plorantium !

dens, in quantum est terminus calamita- Iste est modus loquendi poeticus, quum

tis : sicque appetitur a quibusdam. Imo tamen mors non sit nisi privatio vita?, et

etiam beata et pretiosa vocatur, in quan- accidens corruptivum, sequens ex natura-

tum est quasi janua vitae ffiternee, juxta B libns causis aut violenlis. Ista etiam est

cxv,i5. iilud in Psalmo : Pretiosa est in conspectu querela dolentium, afflictorum, miseriis

Domini mors Sanctorum ejus. Non tamen oppressorum, qui interdum magis loquun-

debemus adversitates et tribuiationes vita? tur secundum vehementiam suse afflictio-

prsesentis tam moleste impatienterve fer- nis impetumque doloris, quam secundum

re, ut appetat quis mortem secundum se, rectse judicium rationis. Juxta quem mo-

et malit omnino non esse quam talia sus- dum sanctus Job dixit, afflictionibus ple-

tinere, sed debet potius ea «quanimiter nus, Pereat dies in qua natus sum, et nox /oftm, 3.

tolerare ex rationabiiibus causis, videlicet, in qua dictum est, Conceptus est homo :

pro suis peccatis, pro grati» incremento, prout istud infra limpidius exponetur,

pro dominicae passionis imitatione, et ut quia de horum plena expositlone, multa

per ea evadat futura supplicia, gloriosior restant dicenda. Nihilo minus opprcssi

quoque reddatur in beatitudine sempiter- C suppliciis possunt mortem laudabiliter af-

na. Hinc aeternam damnationem merentur fectare secundum sensum praetactum, tan-

qui ut evadant adversa, taedia et tormenta quam januam vita? sequentis ac melioris,

vitae praesentis, occidunt se ipsos. De hoc et item in quantum mors est finis praesen-

infra plenius dicam. tis afflictionis : sic tamen mors non est

Denique tempus in se non est amarum appetenda absolute, sed sub conditione, si

aut dulce, sed quaedam ipsius motus men- et in quantum complaceat Deo. Sic quip-

sura.Denominationem vero sortitur ab his pe in Ecclesiastico ait Scriptura : 0 mors, EccILxu,

quae fiunt in tempore. Imo et ea qua^ fiunt bonum est judicium tuum homini indi- ^' *"

in tempore, tempori adscribuntur. Unde genti, et qui minoratur viribus, defecto

(///!. VI, apud Matthffum ait Salvator : Sufficit diei atate, et cui cura est de omnibus. Hinc

>/ies. w, malitia sua ; et Apostolus : Redimentes item in libro Job scribitur : Quare misero yoA m, 20.

tempus, quoniam dies mali sunt. Qui ni- D data est lux, et vita his qui in amaritudine

Cor. VI, hilo minus ad Corinthios scribit : Ecce animae sunt?

nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies Consequenter Boetius invehitur contra

salutis. fortunam, quia et ipsa instar mortis, vago

Hinc deflet Boetius quod mors miseris et incerto provenit cursu : et sicut mors

eam cupientibus deest nec advenit ; et frequenter insequitur fugientes, videlicet

more poetarum fatur de morte quasi de re juvenes, fortes, divites, gloriantes, terrenis

subsistente, habente libertatem accedendi prosperitatibus abundantes, et fugit eam

et occidendi dilate sive indilate, et rece- desiderantes, utpote miseros, desolatos ;

dendi atque parcendi, et ait : /leu, heu ! ita fortuna multoties magis arridet iniquis

id est, proh dolor! Et repetitio confirma- quam justis, nulli tamen stabiliter servat

tio dicti est, excitatio quoque ad attenden- fidem in omnibus, nisi forsan perpaucis.

28

DE CONSOI-ATIO.NE PIIILOSOPlll.t: LIBKH I.

MKTHIM I ; AHT. III

Foilima vtTO esl causa por accideiis ; ct
quid rcalilcr sit, inlra patcbit. Itaquc ait :

Dum fortuna malefida, id esl inridclis,
seu fidci inahe, faveret levibus bonis, id
est, olim mihi arridcret in temporalibus
bonis ac mundi honoribus, qua} vana ct
levia ct quasi nullius inomcnti sunt com-
paiationc spiritualium ;ctcrnaliumquc bo-
norum, in quibus tcmporalibus aliquando
abundabam, tunc tristis hora, id est tem-
pus mceroris, merserat pene, id est, fere
in terram dejecit et amputavit, copul inc-
um. Nam sicut prichabilum cst. quando
Boctius adhuc praMuit KomaD in consulatii,
Thcodoricus tyrannus ex odio insidiabatur
Boetio,fecitque eum adjudicari proscripti-
oni aut morti, et in exsilium depulit eum.
lllaque hora fuit trlstis, secundum quod
tempus sumit denominationem eorum quap
fiunt in tcmporc : propter quod tempus
prosperitatis dicitur laptum, et tempus ad-
vcrsitatis tristc vocatur. Nunc, videlicet
tcmpore exsilii mei, quia fortuna nubila,
id est obscura ct mihi molesta, mutamt
vultum fallacem, id est respcctum suum
deceptorium ac incertum (nam ante rc-
spexit me blando, arridenti prosperoque
respectu, jam autcm contrario), vita, im-
pia, id est crudelis et impiis sa?pe favens,
protrahit ingratas moras, id est, duratio-
nes exsistentiae meap mihi non placentes,
et de quibus non ago grates, prolongat in
hac conversatione molesla. Ifec profert
Boetius poetico more et doloris affectu,
non quod hominum vita regatur fortuna
aut causis fortuitis, sed omnipotcntis Dei
providcntia ccrta : quamvis vita pra?sens
fortunap partim subjaceat quantum ad na-
turalcs et proximas causas, ct quoad cau-
sas per accidcns, quae omnes divinae pro-
videntia) sunt subjccta?, cujus respectu
nihil est casuale neque fortuitum, ut infra
tractabitur.

Dcniquc propter hunc bipartitum fortu-
nse respectum,anliqui eam pingebant cum

A duplici vultii (iino antcriori, formoso, ju-
cundo; alio postcriori, dclormi ac masto),
, et cipcain, pcdibusque carentem, ac alas
habentcm : quia incerta est, et qui ei in-
nituntur ac credunt, spiritualiter cxcajcan-
tur atquc falluntur ; ipsa quoque velut
avis, volal instabilis dc uno ad alium. De
qua in .Vnticlaudiano scribit Alanus :

Ilaec est inconstans, incerta, volubilis, anceps.

Hinc in persona Fortuna^ quidam effatur :

l"n oyo I''ortiina : si starcni sorte sub una,

B

Kt non mutarer, nunt]uam Cortuna vocarer.

Istud ergo expertus, Boetius subdit : Quid
nxc fclicem toties jactastis, amici ? hoc
est, 0 amici, incaute me sa^pe reputastis
et affirmastis esse beatum : non enim fui
pcrfecte siinpliciterque felix censendus,
quum ad beatitudinem requiratur sccura
in bonis stabilitas, quee mihi non adfuit,
quia qui cecidit et dejectus est a bonis,
propter quorum eminentiam reputatus fuit
beatus, ille non erat stabili gradu, id est
C in statu firmo atque immobili : quemad-
modum cgo, qui propter divilias, honores,
dignitates, et consimilia qua?dam, beatifi-
cabar a multis, destitutus sum et privatus
ornnibus illis, et in has redactus miserias.
Juxta hunc sensum beatus Job dixit : Ego /oixvi, 13
ille quondam opulentus, repente contri-
tus sum.

Postremo, posset hoc metrum tropolo-
gice seu moraliter exponi de quocumque
fideli erudito, a grandi prosperitate ad ve-
D hemcntem miseriam devoluto : quales in
novo Testamento plures fuerunt sancti
episcopi, seu alii pra^sidentes ac eminen-
tes persona?, ab ha^reticis, regibus impiis-
que tyrannis aut perversis hominibus, a
suis dignitatibus, officiis possessionibusve
depulsi, atque in exsilium, carcerem aut
mortem detrusi; et ad hos potest haec lit-
tera faciliter applicari.

DE COXSOLATIONE PH1L0S0PHI.E LIBER I. — METRUM I ; ART. IV 29

ARTICULUS lY

J

DUBIORUM HUJUS PRIMI METRI PROPOSITIO ET ABSOLUTIO.

OANNES. — Placet mihi haec expositio A ralem quemdam affectum, maluisset per

litteralis; verum circa nunc introducta mortem a tot ac tantis afflictionibus erui,

occurrunt mihi dubia multa. quam diutius in vita hac conservari. Sic-

Quaero igitur primo, utrum Boetius fuit que loquebatur secundum impetum et ve-

in veritate tam desolatus ac tristis, mor- hementiam quamdam hujusmodi passio-

temque cupiens et de prolongatione suae num, ad declarandam dispositionem quam

vitse Deo ingratus, sicut in verbis his suis habuit in inferiori suae animae portione :

apparet. Si dicatur quod non, videtur ista ut scirent fideles quam dira et gravia tole-

mendose scripsisse : imo et ista scribendo, ravit, utpote a tanto principatu, consula-

videtur scandalizasse legentes ac audien- tu, honore, fama, opulentia, libertate in-

tes, pusillanimitatem, inconstantiam, im- juste dejectus, atque in tam aerumnosam

patientiam et immoderatam prorsus tristi- exsulationem, captivitatem, incarceratio-
tiam suam omnibus reserando. Si dicatur B nem ejectus: sicque ejus exemplo disca-

quod sic, objicitur quod in Proverbiis Sa- mus, in consimilibus, aut saltem mino-

voi-. XII, lomon contestatur : Non contristabit ju- ribus, in adversis patientiam custodire,

■-^^ ^^i^. stum quidquid ei acciderit ; itemque : Yir pensantes quod talis ac tantus vir tot et

sapiens fortis est; et vir doctus, robustus tanta pertulerit propter justitiam et pro-

ac validus. Quum ergo Boetius fuerit ho- pter commune bonum.
mo doctissimus, imo et virtuosus, nequa- Joannes. — Istud satis dulciter, pulchre

quam videtur quod ita succubuerit pas- ac favorabiliter sonat pro praeconizatione

sionibus seusuaiitatis ac animi motibus, et honore Boetii : sed unde id probas,

sed amore justitise, prsesertim ex caritate quum verba ipsius evidenter aliter sonent

Dei ac desiderio salutis ffiternae, pertulerit aliudque videantur prsetendere?
aequanimiter universa, intuendo quod ait Dionysius. — Nescis? Imo quum scias
fom. VIII, Apostolus : Non sunt condignse passiones C quod idem ipse Boetius qui in persona af-

hujus temporis ad futuram gloriam quse flicti, segri, dejecti, loquitur prseinducta,

revelabitur in nobis. Denique philosophi in sequenti mox prosa in persona loqui-

concorditer docuerunt, quod sapientis est tur Philosophise, verba utique sapientise,

motibus passionum prsevalere ac domi- et quse superior pars animse ejus ex deli-

nari. beratione sensit ac censuit, depromens :

DiONYSius. — Boetium fuisse virum sa- nonne advertis quod prsedicta secundum

pientise ac virtutum confidimus; nec ex sensualitatem expressit?
impatientia, pusillanimitate, aliave vitiosa Joannes. — Adverto et fateor, sed opto

radice, eum ut sonant verba prsehabita lo- id certius comprobari; et qusero an in hu-

cutum putamus. Fuit tamen in inferiori jusmodi motibus passionum excessit.
sensitivaque parte anim» ejus tentatio Dionysius. — Non oportet eum a culpis

queedam humana, et exsurrectio primo- D venialibus excusare : et quamvis motus

rum motuum passionum jam prsefatarum primo primi, eo quod sint pure naturales,

tristitise ac doloris et tsedii vitse : ita omni careant culpa, etiam veniali ; motus

quod quantum ad sensitivum et natu- tamen secundo primi, qui scilicet ex prse-

.{0

I>E (.0NS0I.AT10NK PHILOSOIMII.F. I.llSKll I.

MKTiu M I ; wvr. IV

Job III, I
10-12.

Jer.w,
lo, 17.

via apprfliciisioiu' soii cojiilalioiu' nasciiii-
fiir. NciiialiltT siint cnlpahilcs. Porro an
in ali(iiio lioriiin iiioilalikT ali(jnaii(io la-
psiis sil. |)oiniiiiis iiovil. Kt si sic, ccitnin
est eum indc ciricacilcr pttMiilnissc : iiiio
crcdilnr inartyr esse, ab eodcin lyranno
hifrclico diu vcxatns ac dira morte occi-
sus, ob caindcm anl similcm cansam. a
(]U0 et ob (luain Joanncs l*apa cl Syiiima-
chiis consnlaris pcrcmpli sniil.

Prietcrea mirari iion debcs IJoetium la-
liter esse locuUim. c]unin cliam sanclissi-
mi viri Job ac Jcremias multo dolorosius
et (ut prima facic posscl vidcri) iinmodc-
raiilius siul locuti. Scriplnm csl iianupic

-3, in libro Job : Apcruit Job os suum, ct ma-
ledixit diei suo, el art : Pereat dies in qna
natns sum, ct nox in qua dictum est, Con-
ceptus est homo ; quia non conclusit oslia
vcnlris qui porlavit mc. Quarc non in
vnlva mortuus suiii, cgressus ex utcro noii
statim pcrii? Cur exceptus gcnibus? Cur
laclatus uberibus? Et multa his consimilia

14, ibi leguntur. Sic ct Jeremias ait : Maledi-
cta dies in qua natus sum; maledictus vir
qui annnntiavit palri meo, dicens, Natns
est tibi pucr masculus; maledictus qui
non intericcil me a vcntre, ut fierct mihi
matcr mea sepulcrum.

Jo.ANNES. — Nonne tu nosti quod S. Gre-
gorius quarto Moralium perhibet verba il-
la beati Job non posse ad litteram accipi
et exponi, scd mystice tantnm, et idem
alTirmat de verbis Jcrcmite praetactis ?

DiONYSius. — Novi, et nihilo minus
S. Thomas de Aquino, doctor eximius, om-
nia verba illa vere ac subtiliter exponit
ad litteram.

Jo.\NNES. — Est crgo inter tantos docto-
res dissensio ?

DiONYSiis. — Non, quoniam ex diversa
consideratione locuti sunt.Verum est enim
quod verba illa sanctorum litteraliter ex-
poni non queant, si inlelligantur quasi ex
deliberata ratione prolata : et sic sumpsit
ea Gregorius. Si autcm accipiantur quasi
ex parte sensualitatis enuntiata, ad litte-
rain possunt exponi : et ita exposuit Tho-

A inas. Dc hoc snjier Job cl siiper Jeremiam r/-. t.iv.p

(11 lusius SCni)Sl. ,v ,^^r

t l\, |i. InO I

Jo.vNNES. — Salisractiiiii iiiihi cst a lc. •■' "•
Sed qiuero circa versiculum illiiin,

y/c(.s sallfiii itullus jiuluit j)errini cre tcrrur :

nbi dixisli, quod vera et spiritualia homi-
nis bona, j)iila sapientia, sciciitia el vir-
lulcs, ncqucanl ci iiivilo aulcrri. ('ontra
(juod argiio : naiii unus potesl sopliistice
argucndo seducere alium, iino et per pro-
babilia argumcnla ipsum inducere ad er-

B rores sana? doclriiue ac fidei virlutibusque
contrarios, quemadmodum ha^retici innu-
mcrabilia millia dcccpcrunt fidclium; frc-
qucnler quoque unus trahit alium ad ino-
tus passionum praedominantes, per quos
virtutes perduntur, ratio excaecatur, et sa-
pientia salutaris amittilur.

DioNYsius. — Ncmo peccat nisi aliquo
inodo volens. Quamvis ergo unus sit alteri
peccandi et errandi occasio, non, tamen
causa directe,nec absolute necessitas, prae-
scrtim loquendo de errore rationem pec-

C cati habente : nam invincibilis error et
ignorantia facti, dcbita cautela adhibita,
excusant totaliter a peccato. Verum in his
oportet nos prolixitatcm vitare.

JoANNES. — Breviter, quaeso, responde
quid tenacius adhaereat homini, scientia
an virtus.

DiONYsius. — Quaedam sunt virtutes in-
fuste quae vcl quantum ad suarn essen-
tiam, vel quantum ad suum esse forma-
lum, amittuntur per quodcumque mortale
peccatum : ut caritas, fides, spes, poeni-

D tentia, latria, humilitas, patientia, etc. Ca-
ritas quippe cum mortaii peccato inesse
non valet. quia non potcst esse informis.
Fidcs vero et spes possunt esse informes,
et quoad esse suum informe, sine caritate
haberi; non autem quoad esse formalum,
quod a caritate et actibus virtuosis sor-
tiuntur, sine quibus fides mortua perhibe- ./ncoi.n.i?
tur. Similiter et spcs. Idem quoque di- "°''^'
cendum de septem donis Spiritus Sancti
quod de caritate : idcirco sapientia et sci-
entia prout inter dona haec computantur,

DE CO.NSOLATlOiNE PHILOSOPHU. LIBER 1.

METRLM I ; ART. IV

31

per quamcumque culpam amittuntur mor- A
talem. Quum ergo simus proniores ad pec-
eandum quam ad obliviscendum, constat
quod hoc modo scientiie acquisitse fir-
mius insint quam virtutes infusao aut do-
na. Quemadmodum enim scientiae acqui-
sitae multis actibus acquiruntur, ita et
actibus multis successive perduntur : si-
militer et acquisita? virtutes. — Si autem
quaeratur, quid permanentius tenaciusque
inhaereat, acquisita scientia, an virtus ac-
quisita; dicendum,quod in his potest esse
excedens et excessum, et possunt queedam B
scientige acquisitae firmius inhserere qui-
busdam virtutibus acquisitis, et econtra :
et loquor de scientiis et virtutibus se-
cundum conformem gradum perfectionis.
Communiter tamen loquendo, scientiae in-
haerent tenacius : quod non solum ratio,
sed et experientia pandit. Proniores enim
sumus ad vitia, magisque infecta est vis
affectiva quam intellectiva ; plura quo-
que nos incitant, tentant, inclinant ad
peccandum, quam ad scientise oblivionem.
Cernimus etiam quod boni scholares in de- C
votione nutriti,pravis consortiis se jungen-
tes, multo celerius atque facilius amittunt
acquisitas virtutes quam scientias acqui-
sitas; et multo majori indigemus custodia
et labore ad conservandas virtutcs quam
ipsas scientias. Verumtamen quidam aliter
dicunt, allegantes pro se Eustratium epi-
scopum quemdam Grsecorum, et Alber-
tum ; sed nihil concludunt. Imo quum
virtutes morales versentur circa actus hu-
manos reformationesque passionum, in
quibus variatio multa consistit, scientise D
vero sint immutabilium rerum ; idcirco
tam ex parte objecti quam ex parte sub-
jecti, major est permanentia firmitasque
scientiae quam virtutum moralium.
JoANNES. — Qusero demum circa illud :

nec Mors hoiainum felia}, quce se non* dulcibuH annis
Inserit, et maestis scepe vocata venit.

Videtur enim illud falsum, quia felicior
vita est in adversis quam in prosperis :
nam multo salubrius est in hac vita adver-

sitatibus exerceri, desuper castigari, pa-
terne argui, quam in divitiis, deliciis et
honoribus vivere. Propter quod Dominus
loquitur : Ego quos amo, arguo et castigo. A/>oc.m,v.K
Ergo multo infelicior est mors quse in
dulcibus annis seu prosperitatis tempore
venit, quia tunc mori periculosius est.

DioNYsius. — Sicut praetactum est, Boe- c/. p.29C
tius loquitur hsec ex persona hominis de- "^ ^-
solati, moeroribus pressi,terrenam prospe-
ritatem appretiantis, oculum non habentis
ad futurum Dei judicium ac praemium
sempiternum. In veritate vero expedit po-
tius mori quam vivere in peccalis, ut
etiam Aristoteles contestatur. In adversita-
tibus autem et castigationibus vivere pati-
enter, sicque in praesenti purgari, praeci-
puum donum est Salvatoris.

JoANNEs. — Postremo quaero, an homo
in vita hac possit felix vocari.

DioNYSius. — Salvator apud Matthaeum
octo ponit beatitudines : Beati (inquiens) Matth.\,3-
pauperes spiritu ; beati mites ; beati qui '"'
lugent; beati qui esuriunt et sitiunt justi-
tiam;beati misericordes;beati mundo cor-
de;beati pacifici; beati qui persecutionem
patiuntur propter justitiam. Est ergo du-
plex beatitudo : una viae, alia patriae. Bea-
titudo viae est meritum, dispositio ct in-
choatio quaedam felicitatis futurae,quae est
praemium beatitudinis viae. Unde in quali-
bet beatitudine quam in 3Iatthaeo Dominus
ponit, duo tanguntur : unum ut meritum,
aliud ut praemium. Itaque constat homi-
nem in vita hac posse esse ac dici beatum
beatitudine viee, quae est imperfecta felici-
tas, non beatitudine patriee, nisi quadam
participatione.

Denique quaestionem hanc movet Philo-
sophus primo Ethicorum,recitans ibi quo-
rumdam opinionem ; et asserit hominem
hic posse esse felicem secundum quid, non
simpliciter. Beatitudo enim consistit in
actu, imo est optima et perfectissima actio
quaedam, quam nemo in isto exsilio potest
indesinenter et sine interruptione habere.
Loquitur item Philosophus in libro Ethi-
corum de duplici felicitate, puta : de civi-

'M UE CONSOL.vriONE l'lill.OSOl'Hl.E I.IBEH I. — PHOS.\ I

li, politica. oxltM-iori, qiiaiii poiiit in actii \ cl per similitiulines creatnrarum, alque

prudenti» ; atque de fclicitate contempla- pcr sapicntiic donum prout in hac vita

tiva. inlcriori. divina. quam in actu sapi- polcsl liabcri ; ncc in ulla beatiludinum

cntia^ slaluil. (juarum uulla polcst in vita harum conlinuitas cst ncque sccurilas,

hac pcrlcclc habcri : nam ct in vita pne- quoniam inulla mala lam pcRna> quam

iCor.xiii, senti non cognoscimus Dcum nisi per spc- culpie. utriquc beatitudini huic coulraria,

culum in aMiigmate, hoc est. pcr lidcm occurrunl homini in hac vita.

PROSA PRIMA

H,EG dum mecum tacitus ipse reputarem, querimoniamque lacrimabilem stili
oflicio designarem, adstitisse mihi supra verticem visa est mulier reverendi
admodum vultus, oculis ardentibus et ultra comniunem hominum valen-
tiam perspicacibus, colore vivido, atque inexhausti vigoris : quamvis ita aevi plena
foret, ut nullo modo nostrae crederetur aetatis. Statura discretionis ambigua;. Nam
nunc quidem ad communem sese hominum mensuram cohibebat, nunc vero pulsare
coelum sumini verticis cacumine videbatur : quae quum caput altius extulisset-, ipsum
etiam ccelum penetrabat, respicientiumque sese hominum frustral)atur intuitus.
Yestes erant tcnuis.simis filis, subtili artificio indissolubilique materia perfectae :
quas (uti post, eadem prodente, cognovi) suis manibus ipsa texuerat. Quarum spe-
ciem, veluti fumosas imagines solet, caligo quaedam neglectae vetustatis obduxerat.
Harum in extremo margine 11, in supremo vero 0, legebatur intextum ; atque inter
utrasque litteras in scalarum modum gradus quidam insigniti videbantur, quibus
ab inferiori ad superius elementum esset ascensus. Eamdem tamen vestem violen-
torum quorumdam sciderant manus, et particulas, quas quisque potuit, abstulerant.
Et dextera quidem ejus libellos, sceptrum vero sinistra gerebat.

Quae ubi poeticas Musas vidit nostro adsistentes toro fletibusque meis verba
dictantes, commota paulisper, ac torvis inflammata luminibus : Quis, inquit, has
scenicas meretriculas ad hunc aegrum permisit accedere, quae dolores ejus non modo
nullis foverent remediis, verum dulcibus insuper alerent venenis ? Hae sunt enim
quse infructuosis affectuum spinis, uberem fructibus rationis segetem necant, homi-
numque mentes assuefaciunt morbo, non liberant. At si quein profanum (uti vulgo
solitum) nobis blanditiae vestrae detraherent, minus moleste ferendum putarem :
nihil quippe in eo nostrae operae laederentur. Hunc vero Eleaticis atque Academicis
studiis enutritum... Sed abite potius, Sirenes usque in exitium dulces, meisque eum
Musis curandum sanandumque relinquite.

His ille chorus increpitus dejecit humi moe.stior vultum, confessusque rubore
verecundiam, limen tristis excessit. At ego, cujus acies lacrimis mersa caligarat, ne
dignoscere possem quaenam esset haec mulier tam imperiosae auctoritatis, obstupuij

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PROSA I ; ART. V 33

visuque in terram defixo, quidnam deinceps esset actura, exspectare tacitus coepi.
Tum illa propius accedens, in extrema lectuli mei parte consedit ; meumque intuens
vultum luctu gravem atque in humum moerore dejectum, his versibus de nostrae
mentis perturbatione conquesta est.

ARTICULUS V

EXPLANATIO PROSiE HUJUS PRIM^.

P.22B, OICUT praehabitum est,liber iste sapien- A videbatur consumptus neque deficiens,

k3 tialis, partim philosophicus et partim sed in virtute sua fortiter permanens.
theologicus, per modum dialogi est con- Per mulierem hanc philosophia signifi-

scriptus : et sicut Boetius in prima prooe- catur. Qnsi per mulierem designatur po-

mii hujus parte, videlicet metro mox prae- tius quam per virum. Prinio, quia hoc

cedente, in persona aegri, valide desolati nomen, philosophia, quum sit feminei ge-

mortemque cupientis locutus est secun- neris, a passiva proprietate imponitur :

dum naturalis et sensitivi appetitus dispo- quse proprietas convenit feminis, quarum

sitionem ; ita nunc loquitur secundum ra- est concipere ac subjici viris, quemad-

tionis deliberationem et intellectivse partis modum in Genesi Deus legitur dixisse ad

judicium, in persona Philosophiae, quam feminam primam : Sub viri potestate eris, Gen. m,i6.

sub apparatu ac specie formosae introducit et ipse dominabitur tui. Secundo.quoniam

atque describit puella? seu feminae : quam B sicut femina desponsatur ac traditur viro,

describit, primo quantum ad ejus perso- sic philosophia homini studioso et cunctis

nam, secundo quantum ad dispositionem professoribus suis. Unde in libro Sapientiae

ejus in vultu ac oculis. Est itaque sensus fatetur amator pudicus de sapientia ipsa :

et ordo verborum : Hanc amavi et exquisivi a juventute mea, sap.vw,2.

Durn ipse Boetius reputarem tacitus et quaesivi sponsam eam mihi assumere,

mecum hcec, id est, silenter intra me cogi- et amator factus sum formae illius. Tertio,

tarem et quasi vera esse putarem quae in quia quemadmodum mulieris est conci-

praehabito scripta sunt metro, et designa- pere, parere ac suis uberibus alere pro-

rem officio stili, id est, scripto commen- lem, eamque pie tractare ac fovere in

darem, lacrimabilem querimoniam de ad- gremio, condolere et consolari eamdem ;

versitatibus et afflictionibus meis ; visa sic philosophia concipit salubre proposi-

est, id est apparuit, mihi adstitisse supra C tum, parit actum laudabilem, scientiis

verticem, id est capitis summitatem, mu- speculativis ac practicis tanquam duobus

lier reverendi admodum vultus, id est fe- uberibus nutrit animam studiosi. Et de

mina habens maturum valde et venerabi- hoc Plato in Phaedone tractat diffuse : Phi-

lem apparatum, ardentibus oculis et per- losophi, inquiens, non est in rebus sen-

spicacibus, id est oculis claris, acutis et sibilibus atque carnalibus oblectari, sed

igneis, ultra communem hominum vale^i- divinorum considerationibus recreari ac

tiam, id est vigorem seu potestatem, colo- refici. Aristoteles quoque in Ethicis : Sa-

re vivido, id est, vivacem et delectabilem piens, ait, non quaerit extra se in vilibus

habens colorem, atgue exsistens inexhau- delectari, quoniam intra se jucundis theo-

s^t Di^or^s^ita quod vigor ejus ac viror non rematibus plenus est.

T. 26. 3

;;'»

Di: CO.NSOI.ATIONK PHII.OSOPHI.E LlREll I.

PROS.X 1 ; .\HT. \

Quarto, nam sicul inulier sna disposi-
tiont'. loquola, conversalione, atlaclu, al-
lioit ol inrianiinat cor viriisic iiliilosopliia
sno (lccorc ac rhcloricali lacnndia, pcr-
Iractationc ac studio, incntcs acccndit rc-
cte sludentinin. ita nl inde \i.\ (lucant
avelli. l'ndc diini S. (iregoriiis .Nazianze-
nus adhnc adolescens studeret Alhenis,
adstilernnl sibi in soinno qiiasi speciosis-
sinnc dine puella\ inaiins siiper ipsuin
poiienles. Qnas qnuin ille cuin ingenti in-
dignalione repelleret. di.xerunt : Cur nos,
0 bone et caste adolescens, ita repellis,
qunm siinns tibi admodum familiares et
carui ? Siquidem una nostrum Sai^ientia,
alia Caslitas nuncnpalur. Ilinc in libro
5ap.vm,o, Sapicntia} habelur : Scio quoniam sapien-
"'• tia mecum communicabit de bonis, et erit

allocutio cogitationis et tffidii mei ; in-
trans in domum meain, conquiescam cuin
illa.

Propterea, etiam tlieologia per sponsam
et puellam seu feminam designatur ; et
sicut Boetius hunc edidit libruin de Con-
solatione philosophi8e,sic quidam doctores
theologicae facnltatis composuerunt tracta-
tus de Consolalione theologi». Ideo in Pro-
/>roi'.vii,4. verbiis Salomon e.xhortatur : Dic sapi-
entise, Soror mea es ; et prudenliam voca
amicam.

Verum his objici potest, quia ut fertur
in libro de Virtutibns philosophorum, an-
tiqui figurabant prudentiam seu sapien-
tiam sub persona philosophi sedentis in
cathedra, temperantiam vero sub persona
pueilae seu virginis. Et respondendum,
non esse inconveniens eamdem rem se-
cundum diversas suas proprietates et acti-
ones per diversa figurari et exprimi: sicut
et increata ac genita Sapientia prout uni-
genitus Filius Dei et Verbum wternum
vocatur, sponsus dicitur animarum san-
ctarum ; alque ut Sapientia, idein ipse
sponsa nominatur spirituum devotorum.

Jo.\NNEs. — Qua?ro, an apparitio ista
quam hic describil Boetius, sil ab eo con-
ficta, vel vere habuerit eam.

A DioNYSius. — Ad hoc «stimo responden-
dnin, qnod islnd incertnm sit, el potesl
'nlruinqiic opinari.Verius lamen puto.qiiod
Boetius eain excogilavit. Xon lanicii ob
id debel dici conficla, neque figmentum :
iion ciiini inlenlionc fallendi, sed instru-
ciidi, cain composnit, volens iiunc snb
persona PliiIosophi;p, nnnc sub persona
a>gri, sic loqni. Sic nempe, ut in F.,iica
legitur, Chrislus post resurrectionem fin- luc. xxiv
xit se longius ire : quod egil ad aliquid ■**•
dcsignandum, ut sanctus exponit Grego-

B rius. Denique super illud Job, In horrore /o4iv, 13
visionis nocturnac stetit imago coram ocu- '"^'
lis meis, etc, S. Thoinas relinquit sub du-
bio, an visio illa fuit conficta, an vera.
Lyra vero opinatiir, quod fuit ficta. Ve-
rumtamen Gregorius et Albertus exponunt
eam ul vere exhibitam.

Pr»terea, quia Boetius describit philo-
sophiam sub nomine mulieris, hinc ea
qua? ad decorem et eminentiam pertinent
mulieris, adscribit imaginata; mulieri qna}

C visa est ei, ad insinuandum excellenliam
et pulchritudinem philosophia». Quse etiam
super verticem capitis Boetii stetisse de-
scribitur, ad denolandum altitudinem phi-
losophicae veritatis, el quod ipsa consistit
in suprema vi anima?, utpote intellectu.
Per reverendum vero vultum Philosophiae,
intelligilur morum venuslas qnam philo-
sophia inducit ac docet;honorabiIitas quo-
que phiIosophica> facultatis : nam nt in
exordio libri de Anima continetur, scien- Arisioieics
tia est de numero bonoriim honorabilium.

D Unde Seneca protestatur, quod uunquam
in tantum convalescet vulgi malitia, quin
nomen philosophi honorabile permanebit.
Al vero per oculos ardentes et supra com-
inunem viin hominum perspicaces, intel-
ligi possunt intellectus agens atque possi-
bilis, qui distinguunlur realiter ; ratio
quoque superior et inferior, qua) non re
sed ratione distinctae sunt; seu habitus
potentiarum istarum, ut sapientia et sci-
entia.quffi summi boni amore saltem natu-
rali perficiuntur; contemplationes quoque

DE rONSOLATIONE PKILOSOPHI.E LIBEn I. — PROSA I ; AUT. V 3o

et perscrutationes philosophise subtiles. A nos. Nam et philosophia in aniinabus per-

Vividus vero color Philosophiae accipi pot- manet separatis, nec corrumpitur nisi per

est e.xemplaritas ejus exterior (sicut hor- accidens et in particulari, non autem in

less.w., tatur Apostolus, Honeste ambulate ad eos universali. Potest enim corrumpi in certo

itik.v ^'" fo^'^ sunt ; et Salvator, Luceat lux subjecto ; et ut aliqui dicunt, corrumpitur

vestra coram hominibus); seu relucentia ebrietate, somno, nimia interruptione, et

ejus et claritas qua fulget ad alios, quem- magna infirmitale : et certum est quod

)r.xvii, adniodum Salomon fatetur : Sapientia pru- ista actum philosophise impediunt, atque

i/^*^*' dentis lucet in facie ejus. in tantum excrescere continuarique pos-

Deinde Philosophia fertur « inexhausli sent, quod habitum quoque auferrent. Est

vigoris », quoniam profunditatem ejus etiam philosophia in intelligentiis « sevi

nemo potest perspicere, nec ipsam plena- plena », id est perpetua, quoniam omnis
rie adipisci : imo, ut asserit Plato, ea quae B intelligentia piena est formis atque scien-

scimus, minima sunt respectu eorum quse tiis, ut fertur in libro de Causis.
ignoramus; Aristoteles item testatur, quod Denique his verbis de aevo philosophiae

sicut se habet oculus vespertilionis ad lu- consonat quod de sapientia ait Scriptura,

men solis, sic intellectus noster ad eorum imo quod in Ecclesiastico ait Sapientia

notitiam quae manifestissima sunt natura, ipsa : Ab initio et ante saecula creata sum, Eccii.wi^,

id est, ex sua natura sunt praecipue cogno- etc. ; in Proverbiis quoque : Dominus pos- ^p^.^^ ^,„

scibilia, quum ex sua natura sint potissime sedit me in initio viarum suarum. Et alibi 22.

actualia atque formalia. Est etiam « inex- quoque dicitur :Clara est et quae nunquam Sap.vi, 13.

hausti vigoris », id est insuperabilis firmi- marcescit sapientia.

tatis ac jugiter perseverans, quantum ad Consequenter ostendit staturam mulie-

ea quse demonstratione in ipsa probantur: ris hujus seu Philosophiae, hoc est spi-
sic etenimest eorum quae aliter nequeunt C ritualem magnitudinem seu parvitatem

se habere. ipsius.

Quamvis ita cevi plena foret,etc.i{is ver- Statura discretionis ambiguce erat : id

bis Boetius describit philosophiam quan- est, certo discerni et judicari non potuit

tum ad ejus durationem : nam ab exordio quanta esset proceritas aut pusillitas Phi-

mundi coepit philosophia. Imo revera pri- losophiae. Quod consequenter declarat.iV«m

mo parenti est concreata : iiifusa enim et nunc quidem ad commutiem sese homi-

concreata est primo homini scientia natu- num mensuram cohibebat, id est, ipsa

ralis, per quam rerum naturas mox con- Philosophia interdum « sese cohibebat »,

ii.11,19, ditus novit, cunctisque animalibus impo- id est, retraxit se intra se, et coaptavit se

suit nomina, ut in Genesis libro habetur. « ad communem hominum mensuram »,

Atque ut ait Philosophus,propter admirari proportionando suam doctrinam capacitati
coeperunt homines philosophari. Irao se- D mediocri vulgarium, docendo quae tales

cundum ejus opinionem, philosophia fuit satis faciliter intelligere queunt, ut quae in

ab aeterno sicut et mundus : propter quod libris Physicorum et Ethicorum traduntur.

dixit easdem opiniones infinities iterari. Sic et Apostolus suis scribit discipulis :

Sed illa opinio absolute est falsa. Non potui vobis loqui quasi spiritualibus, icor.iii,!,

Itaque sensus est, quod philosophia est sed tanquam carnalibus ; tanquam parvu- -•

« inexhausti vigoris»,sicut expositum est, lis in Christo lac vobis potum dedi, non

([uamvis, id est non obstante quod, foret solidum G\h\im. Nunc vero pulsare coelum

ita cevi plena, id est perpetuse seu anti- summi verticis cacumine videbatur , id

quissimae durationis, ut nuUo modo crede- est, Philosophia « videbatur » interdum

retur esse nostroe cetatis, id est tam brevis « pulsare coelum », id est, se tam alte ex-

durationis ut individua quaeque sunt apud tendere quod ccelestia corpora tangere

3G DE CONSOLATIONE PHII.OSOPHI.K LinER I. — PHOS.V I ; AIIT. V

viilebalur. Iraelaiulo ile aslronoinia. et A animal. Sic eliam uno modo inlelligi pot-

de naturis, inotibus, viribus. inriuentiis est quod in Kcclesiaslieo Sapientia prole-
orbiuin et planelarum ac sidenim : an ' slalur : Kgo in allissimis iiabilavi, et tliro- eccU.smv

epicycli el ecceulrici sint poiu-iuli. an nus ineus in colunuia mibis ; gyrum cadi '' ^*

inter orbem el orbein sil aliquod inlerme- circuivi sola, et prorundum abyssi pene-

diuin corpus, an planeta^ suis molibus Iravi. Vernm hoc melius litleraliusque de

scindant ac dividanl suos orbes. Sic, in- Sapienlia increata e.xponitur, quai ibidein

quam. caMum pulsare seu attingere vide- prremillil : Kgo ex ore Allissimi prodivi, /bui. 5.

balur i( cacumine verlicis summi », id est primogenila anfe omnem crealuram.Deni-

allitudine consideralionis sme valde su- que,eliam jiixla liunc modum loquendi,de

blimis. simplicissimo, incircumscriptibili et im-

Qua' quum caput altius extulisset, id materialissimo Deo in libro Job perhibe-
est,dum Philosophia Iktc considerationein B lur : Kxcelsior coelo est, et profundior in- /06x1,8,9

suam adhuc ad subliiniora elevasset, /piMm ferno; longior terra mensura ejus,et iatior

etiain ca'luin penetrahat , id est, usque ad mari.

perscrutalionem et cognilionem immate- llinc describit Boetius Philosophi» or-

rialium rerum pervenit,ulputa subslantia- natum extrinsecum, puta vestitum, dicen-

rum separalarum et intelligentiarum a do : Vestes Philosophia> erant perfectx,

quibus coelestia corpora moveri dicuntur ; id est formata? et contextse, tenuissimis

respicienliumque sese hominum frustra- fdis tanquam ex remota materia, subtili

hatur intuitus:\A est, ipsa Philosophia se artificio, id est perita arte lexendi, sicut

erexit et volavit tam alte quod liomines a causa formali formante et quodammodo

suo intellectuali visu nequibanl eam al- efficiente, indissolubiliquc materia velut

lingere. intelligere, penetrare ; sicque Phi- ex causa materiali proxima ; quas vestes

losophia « frustrabatur », id est, ab effe- G ipsa Philosophia texuerat manihus suis,

ctu (utpote visione sui) impedivit, mentes uti post, id est postea, cognovi, eadem

studenlium. Hoc fit dum philosophia per- Philosophia 2irodente,\di est, mihi hoc pro-

tingil usque ad speculalionem prinue cau- palante et exponente.
sae, a cujus plena notitia oinnis creatura Pcr vestes Philosophia? quidam intelli-

deficit infinite. Verumtamen quidam sub- gunt partes subjectivas seu species philo-

tiliores tain profunde de ea scrutati sunt sophi», videlicet septem artes liberales.

et locuti, ut raajor pars hominum capere Quorum expositioni objici potest, quod

nequeat. species philosophise sunt essentialiter idem

Itaque omnia ista de sublimitate ac va- cum ipsa, quurn et ipsa praedicetur de il-

rietate staturae ipsius Philosopliite.spiritu- lis quidditalive, quemadmodum genus de

aliter sunt sumenda : ita quod philosophia speciebus ; vestes vero sunt extrinsecae
asseritur se in altum et usque ad coelos D rei, nec idem cum ejus essentia. Alii per

ac supra coelos extendere objective, in vestes Philosophiae intelligunt philosophi-

quantum versatur circa objecta magis aut cos libros, in quibus philosophia tanquam

minus difficilia. sublimia seu divina, ad in signis continetur, sicut vestitus sub ve-

quje pertingit non reali aut materiali ex- stimentis. Aptius autem per vestes Philo-

tensione, sed spirituali protensione, tan- sophiae intelligendaD videnlur laudabiles

quam ad terminos considerationum sua- actiones, utiles exercitationes et virtutes

Matth.w. rum.Juxta quem sensum ait Salvator : Ubi quas docet philosophia, expositiones quo-

"'• est thesaurus tuus, ibi et cor tuum ; Apo- que philosophicorum librorum : quia his

Phiiipp.m, stolus quoque :Xostra conversatio in coelis omnibus spiritualiler operitur philosophia

^*'* est. Sicque Auguslinus affirmat, quod ani- ac decoratur. Nam scientia sine virlute et

ma hominis verius est ubi amat,quam ubi actibus bonis, est informis et nuda, sicut

DE CO.\SOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PROSA I I ART. V

37

materia sine forma. Hinc apostolus Jaco-
cob. m, bus in sua ait Canonica : Quis sapiens et
disciplinatus inter vos ? Ostendat ex bona
conversatione operationem suam. Verum-
tamen prsetacta expositio illa potest de-
fendi. Nam species sunt extra generis in-
tellectum, superadduntque generi essen-
tiales perfectiones, quse non continentur
in genere nisi virtualiter atque implicite :
sicque species sunt ornamenta generis sui.
Porro per tenuissima vestium harum
fila, signantur subtilissimse consideratio-
nes, ex quibus habitus scientialis genera-
tur in intellectu, vel circumstantia) virtuo-
sarum actionum acute consideratee. Artifi-
cium autein subtile,est vis instructiva,seu
habitus scientia? quo quis edocet alium
quse ad philosophicam pertinent verita-
tem. Indissolubilis demum materia vestium
harum, sunt objecta scientiarum ac virtu-
tum, seu potius formales rationes objecto-
rum hujusmodi:nam et variabilium rerum
rationes formales invariabiles sunt. Hinc
scientia, invariabilium, perpetuorum ac
necessariorum dicitur esse. Etenim, quam-
vis homo sit corruptibilis, attamen homi-
nem esse animal rationale, indissolubiliter
verum est. Et sive homo actualiter et exsi-
stentialiter sit,sive non,nihiIo minus ratio
illa hominis vera est. Unde Porphyrius di-
xit : Sive Socrates sit, sive non sit, Socra-
tes semper est homo, quamvis quidam
non intelligentes, id negent. Has insuper
vestes philosophia propriis manibus for-
mat et texit, quoniam ipsa est ad bene
agendum, ad rite exercitandum, ad vere
exponendum dirigens ac inducens, secun-
dum quod habitus est operandi princi-
pium. Manus vero philosophiae^sunt virtus
et efficacia ejus ad ista agenda ; seu regu-
Ise directivaj : ut quod occasiones peccandi
vitandae sint, quod exercitia scholaslica
sint indefesse continuanda,quod addiscen-
tem oporteat credere, et consimilia.

Consequenter ostendit Boetius imper-
fectionem vestium Philosophise. Quaruni
vestium sj^eciem, id est pulchritudinem,
qucedcD/i caligo necjlectcB vetustcitis obclu-

A xerat, id est operuerat, veluti caligo solet
obducere et fuscare fumosas imagines,
qua> primo sunt speciosa^, sed fumo adve-
niente eisque adhserente obscurantur. Sic
et vestium philosophife formositas obnu-
bilatur caligine « vetustatis neglectce », id
est tenebris ignorantiae, admixtione erro-
rum, imperfectione notitiae veterum phi-
Iosophorum,quorum philosophia valde fuit
imperfecta et in multis erronea,pra?sertim
Epicureorum : quorum opiniones Aristote-
les in libris suis passim narrat ac impro-

B bat, puta Democriti, Zenonis, Empedoclis
et Leucippi.Philosophiam quoque Platonis
in multis impugnat. Nihilo minus B. Au-
gustinus Platonem Aristoteli prsefert, libro
octavo de Civitate Dei affirmans : Plato
ceteris philosophis gentium longe ac recte
praelatus est. Sed et Aristotelis philosophia
non caret erroribus, prout in libro de Uni-
verso declarat Guillelmus Parisiensis. Rur-
sus, vestitus et decor philosophiae, com-
paratione vestium ac decoris theologiae
tenebrosus consistit.

C Hic designat Boetius divisionem philo-
sophiae in speculativam et practicam, di-
gnitatisque ordinem inter eas ; ut sit sen-
sus : n Graecum, id est littera illa II prout
in Grseco formatur ac scribitur, quae ita
designat scientiam practicam, vel vitam
activam, legebatur intextum, id est ex-
arata opere textrino, in extremo margine,
id est infima inferiorive parte, liarum
vestium : ad designandum quod quajdam
partes seu species philosophia sunt pra-
cticae, ut sunt, ethica, ceconomica, poli-

D tica, quae et speculativis scientiis sunt in-
feriores. 0 vero, id est littera illa 0 prout
in Grseco sonat ac scribitur, legebatur in-
textum iu suprcmo margine vestium prae-
fatarum : sic quippe significat speculati-
vaui scientiam contemplativamve vitaui
(puta theoricam), quae eminentiores sunt
scientiis practicis et vita activa.

Atque quiclam gradus, id est scalares
a.%censioxies, videbantur insigniti, id est di-
stincte dispositi eleganterque ordinati, intcr
ut rascjue hdiS litteras, hoc est inter II et 0:

38

DE CONSOLATIONE PHII.OSOPHI.t: LII5EU I.

PiiosA I ; Ain . V

ad insinuandiiin. qiiod paulaliin ac ordi- A
natc sil ascendoiuhiin ab iiiiVriori scicnlia
ac vita ad siiperioros, videlicol al) elhica ad
Ihcoricani. al(|iie a sensibiliuni scientia ad
insensibiHum conlcmpUitionein : i(h'0 siib-
ditur, in modum scalarnm, id est, sicut
in scalis est distinclio ct ascensus a gradu
in gradum. QhIUus gradibus ab inferiufi
litlera, puta a II, cssct asrensus ad supc-
rius elementtifn, put3i H,litterani alliorcm.
Ilic nil aliud designatur iiisi (juod i)lii-
losophia in practicam et speculalivam di-
vidilur, ct quod speculativa pi^cslaiilior B
est scientia praclica, sicut el conlcin[)lalio
actione, seu vita conlcmplaliva, activa.
Et hoe verum est loquendo in genere. Non
enim inconveniens est quamdam scienliam
practicam nobiliorcm esse quadam scien-
tia speculativa : ut cthica, cecoiiomica ct
politica digniorcs dicuntur partibus ma-
thematica? qufc traclanl de quanlitate con-
linua et discreta. hoc est de numero et
inagnitudinc. iil arilhmetica et geometria.
Dcnique vitam contemplativam nobilio-
rcm essc activa. mullipliciter probat Philo- G
C/-.I.XX1I1, sophus in Ethicis, rationibus miillis. do-
P^osiB.c. piQppg quoque supcr illud in Luca : Maria
optimam partem clegit. Est enim divinior,
ct magis continua, ct circa e.xcellentiora
objecta ; sed et magis sibi sufficiens, et
permanet in futuro. Idem proportionabi-
liter dici potest de scientia s[)eculativa
rcspectu practica} : practica? namquc sci-
enti» sunt dc operabilibus per nos, specu-
lativa? vero de incorruptibilibus. Nec ve-
riiin est, quod sola moralis sit practica
(quamvis Eustralius supcr Elhicam, et Al- D
gazel in sua Physica, sic fuerinl opinali),
quiim et medicina sit practica : iiiio Avi-
cenna medicinam in speculativam (seu
theoricam) practicamque partitur.

Praeterea quaeritur, cur iii veste Philoso-
phise potius asserantur scripta fuisse n et
(-) Graica, quam Latina ant lingua; alterius.
Ad quod quidam respondent, quod ideo,
quoniam studium philosophia} primo in-
cepit in Gra>cia. Sed hoc falsum esl aut
incertum : imo ut habetur ex chronicis,et

in libro de Givitalc Dei indiicilur, priiis
incepit apiid .Egyptios. Tnde iii [)riino Ti-
nwTi refertiir, qnod dum Solon ex Gric-
cia. iiiiiis de s('|)lem sapientibiis. inlrassct
•Egyptnm atqiie cum saccrdolibus Mem-
phcos contulissel, dixcrnnt : Non cst in
vobis, o Solon. ulla cana scientia. Veriim
octavo de Givilale Dci rccilal Aiigiistinus,
quod stiidiiiin [)hilosophi;p fiiit apiid Gra^-
cos antequam apud Latinos. Multum etiam
crcvit cl auctum est inter Grajcos : nam et
Plato et Aristotcles, philosophoriim prseci-
pui, (jra'ci fueriint. Et qiianliim ad Iioc
potcst verificari quod priino inajori vo-
liimine disseriiil Priscianus : Omne elo-
quenti» ac sapicntia; genus a Gra>corum
fontibus emanavit.

Praeterea Boetius respondet objcctioni
qua quis sic possct arguerc : Jain dixisli
vestes Philosophia> (( indissolubili » esse
contcxtas (( matcria ». Ergo dissolvi non
queunt : cujiis tamen oppositum^ cerni-
miis. llaqiie ail : Manus tamen guorwn-
dam violentorum sciderant eamdem ve-
stem, et abstulerant particidas vestis il-
lius rjuas quisqve 'potuit aiiferre.

(( Manus » istse « violeiitorum », siinl
studia et conatus carnalium hominiim,qui
nec intenti sunt philosophi», nec ejus ac-
quiescunt doctriniP : iino bonis moribus
et exercitiis philosophicis ac sapicntialibus
adversantur, atquc pro posse impcdiunt
ac destruunt ea, saltem in parte. (Juem-
admodiim juvenis quidam lascivus videns
unum dc magnis philosophis legentem
suis discipulis, irrisit ac dixit : iMallem
esse inter puellas quam inter philosophos.
Gui ille respondit : Nec niirum, quia et
porci magis dclectantur in luto ct coeno
quam in limpidis aquis. Violenti quoque
possunt intelligi quidam curiosi et vani,
qui persuasionuin suarum figmentis ni-
tuntur vera documenta subvertere,et suas
novitatcs ingerere. Quasi dicat Boetius :
Quamvis vestis philosophiffi sit ex materia
indissolubili facta ex parte objecti, nihilo
minus potest corrumpi, scindi ac minui
ex parle fragilis sui subjecti, quod dccipi

DE GONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PROSA I ; ART. V

39

potest et flecti. De talibus violentis in Pro-
^rov.1,22. verbiis habetur : Usquequo stulti ea qua>
sibi noeiva sunt cupient, et imprudentes
odibunt scientiam?

Sed quseritur, cur hic singulariter dicat,
« vestem eamdem », quum nunc pluraliter
dixerit, « vestes erant ». Ad quod potest
quis dicere, quod hoc loco per vestem in-
telligit vestium illarum congeriem, vel
singulare ponitur pro plurali.

Bt dextera ejns, scilicet Philosophi.-e,
quidem, id est pro certo, libellos gercbat ;
sinistra vero Philosophise gestabat see-
ptrum. Quia ut dictum est, philosophia?
est alios informare, ad quod designandum
habebat libros in dexlera ; et eos etiam
gubernare, ad quod innuendum videbatur
habere in manu sinistra sceptrum : per
dexteram Philosophiae intelligi potest vis
seu efficacia instruendi; per sinistram,vis
ac dignitas pra^sidendi. Quumque ad gu-
bernandum primo atque potissime neces-
saria sit ipsa prudentia, et legum jurium-
que peritia, ex quibus dependet rectitudo
in disponendo, regendo ac corrigendo, et
omnis fructificatio pra?sidentialis officii ;
recte asseritur Philosophia libros habuisse
iu dextera. Nempe princeps illitteratus.
est velut asinus coronatus. Ilinc scri-
a;).M,i3. ptum est in libro Sapientiae : Diligite lu-
men sapientiae, omnes qui pra^estis popu-
lis. Per sceptrum quoque,quod est signum
regi» dignitatis, designatur justitia aucto-
ritasque regalis. Nam et justitia ad reges,
principes ac judices praecipue spectat
ibid.\, 1. (juxta illud libri Sapientiae : Diligite justi-
tiam, qui judicatis terram), quia ipsorum
est unicuique quod suum est reddere. Imo
ut Aristoteles fassus est, judex debet esse
quasi lex viva et animata justitia, quia ad
ipsum tanquam ad mcdium, et velut ad
quamdam justitiam legisque exsecutorem
ac veritatis ministrum,confugiunt subditi.
Hinc Augustino testante, ablata justitia,
princeps et rex est tyrannus,et regna sunt
quasi latrocinia magna.

Quce ubi poeiicas Musas vidit, etc. Jam
supra descripsit Boetius Philosophiam sub

A similitudine mulieris, et dispositionem,
originem, figurationem, staturam, vigo-
rem, vestitum et apparatum ipsius. Hic re-
citat quid Philosophia egerit circa ipsum.
Et per « poeticas Wusas » intelliguntur
carmina poetarum, in quibus continentur
multa lasciva, vana, conficta, quamvis et .
aliqua vera includantur ibidem : ut patet
de libris Ovidii aliorumque poetarum. Quae
etiam Musae nuncupantur meretriculae. Est
igitur sensus :

Qua' Philosophia nbi vidit pocticas Mu-

B sas, id est considerationes, delenitiones
consolationesque adulatorias, quales in co-
dicibus poetarum abundant, adsistentes
nostro toro, id est, cubiculo nostrae men-
tis seu intellcctus se ingerentes ad conso-
landum, fletibusque meis verba diclantes,
id est, praebentes et administrantes « fle-
tibus meis verba », id est sermones et
versus congruentes lacrimis meis, seu mi-
hi lugenti : et hoc, ad consolandum me
consolatione carnali, adulatoria et inani,
per hoc quod quibusdam philosophis ac

C poetis talia contigerunt qualia mihi, qui
per hoc famam celebremque memoriam
in hoe sa^culo sunt sortiti ; et ut in adver-
sitatibus meis ad vanas et viles consolati-
unculas me effunderem pro posse, atque
in poeticis magis quam in philosophicis
dictis consolationem requirerem.Hinc Phi-
losophia paulisper commota, id est primo
modice indignata, non subito repleta furo-
re, ac forvis infiammata tuminibus, id est
deinde succensa iracundia grandi, quae in
vultu oculisque apparuit, ita quod distor-

D tis et ignitis oculis circumspiciendo com-

motionem suam ostendit : prout in libro Esihc,- xv,
Eslher de Assuero legitur rege. Oculi quo- "-^'
que lumina appellantur, ut in libro Judi-
cuin, ubi Samson prccatur : Domine Deus Jwiic.KM,
meus,redde mihi nunc pristinam fortitudi- -^'
nem meam,ut pro duobus luminibus meis
unam de multitudine expetam ultionem.
Haec autem commotio Philosophiae fuit
ira per zelum : qutC animum non brutali-
ter praevenit, sed sponte assumitur, quate-
nus actum justitiae mens sapientis effica-

40

1)E CONSOLATIONE PHILOSOPIILF, LIUEH 1.

PHOSA I ; ART. V

cins oxsequatur. Tio qua in Ecclesiaste
Ecch:yu,\. logitur : .Mclioi' ost ira risu, quoniam [xt
tiislitiani vultus corrigitur aniinus (lelin-
quentis.

Quis, hiqifit, permisit has scenicas me-
rctriculas, id est prspfatas poelicas Musas,
ad lasciviain et consolationeni inanem in-
star merctriculariim Iralienles, acccdcro
ad /lunc wffrin/t, [niid Hoetium, in persona
afflicti se prirsentantem spiritu talcm, de-
bilem, passionibns fristitiae ac doloris op-
pressum ? prout supra fnit expositum.
Quce non modo fovercnt dolorcs cjns nul-
lis rcmcdiis, id est consolalionibus vere
salubribus ex sacris Scripturis, rerum in-
super alerent, id est, ultra hoc reficerent,
assuefacerent, contrectarent, dulcibus vc-
nems,\d est consolationibus deceptoriis et
adulationibus mortiferis,apparenter bonis,
sed vere nocivis, juxta illud in Psalmo :
ns.\m,3; Venenum aspidum sub labiis ipsorum. I)i-
cxxxix, 4. gmjiQp aulem ha? Musae meretriculae sce-
nicse, id est theatraies sive theatrica?, a
loco, quoniam scena dicitur theatri locus :
qnia in theatris et scenicis ludis decanta-
bantnr, in quibus sacra deorum et gesta
eorum plena lasciviis canebantur.ac simul
cum cantilenis et cautu gesticulationibus
effigiabantur corporeis, ac variis repr»-
sentabantur molibus corporis inhonestis.
Propter quod Plato asseruit tales poetas ac
gesticulatores et mimos ab urbibus esse
pellendos, neque in urbibus boni regimi-
nis suslineri, ut in libro de Civitate Dei
recitat Augustinus.

Itaque in hac prosa torus spiritualiter
sumitur, pro repausatione in qua seger
utcumque quiescit ac recreatur. Sicque
alter est torus hoininis spiritualis seu phi-
losophi, et alter hominis imperfecti, pas-
sionum motibus apgri. Torus hominis spi-
ritualis, id est virtuosi ac sapientis, est
conscientia bona, pax cordis, mens devota,
consideratio Scripturarum, imo et ipsa
Scriptura divina, quae vere vocatur hortus
deliciarum, ut quarto libro disseruit Da-
mascenus. De quo toro Sponsa gratulatur
Cant.i,\5. in Canticis : Lectulus noster floridus. De

A quo et Origenes pulchre exponit quod
canlat Kcclesia : Ante (oruin hujus virgi-
nis decantate nobis dulcia cantica draina-
tis. Torus vero aegroti noudum curati, vo-
catur proprie sensualitas,et qualiscumque
recrealio ejus in rebus vanis, caducis,
carnalibus : qnas despicit homo jam spiri-
tualis, jiixta illud Psalini. Hcnuit consolari />s.i.xxvi,3.
auiina mea.Talia quij)pe dulcia sunt vene-
na, quia ut ait (iregorius, dum carnem
delectant, spiritum necant. In rcbns nam-
que creatis ac sensibilibus est aliquid vo-

H luptalis, decoris et amabilitatis, quo car-
naliiim et insipientium hominiim corda
alliciuntur, falluntur, inficiuntur. Unde in
libro Sapientiae recte asseritur : Creaturae 5a;j.x[v,ii.
factae sunt in tentationem animae homi-
num, et in muscipulam pedibus insipien-
tium. Hinc Saloinon ait : Fili mi, si te Prov.i,\o.
lactaverint peccatores, ne acquiescas eis.
Consequenter subjungitur ratio reproba-
tionis poeticarum Musarum, videlicet mul-
tiplex nocumentum earum. Hte enim, id
est praefata3 poeticae Musae, id est adulatio-

C nes fallaces,consolaliones adulterinae,.sM??<
quiv nccanf, id est, impediunt ac destruunt,
scgctcm ralionis, id est sapicntiam verain,
fecundationemque intellectus per conside-
raliones salubres et illuminationes divi-
nas : « segetem », inquam, uberem fructi-
bus, id est fructiiosam, quia ex habitibus
virtuosis ac veris scientiis oriuutur actio-
nes bonae in anima, considerationes per-
utiles, purae et sanctae affectiones, ex qui-
bus deinceps procedunt locutiones exem-
plares et instructivae, correptiones justae

D et caritativa?, opera quoque exteriora lau-
dabilia, utilia, et meritoria vitae aeternae ;
infructuosis spinis afjcctuuni, id est dolo-
ribus, sollicitudinibus, anxietatibus inordi-
natarum affectionum,videlicet cupiditatum
pravarumque voluptatum atque tristitia-
rum. Nam et aniinus inordinatus, sibi ipsi
gravis est. Talia etiam remorsum conscien-
tiae pariunt, et post se poenitudinem ama-
ritudinemque relinquunt. Imo in foveam
trahunt damnationis perpetuae, queinad-
moduin Salomon loquilur : Favus distii- /«;rf.v,3,4.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER I. — PROSA I ; ART. V 41

laus labia meretricis, novissima vero ejus A quoniam beatitudinis capax est, hinc quo-

araara sicut absinthium. Et assuefaciunt , que de ejus perditione communi afficia-

id est, assuetas Q[[\c\m\\., mentes Jwminwn mur dolore. Propterea et Salvator de im-

morbo, id est infectivis ac pestiferis docu- piis Pharisaeis locutus est : Sinite illos, Matth.nv,

mentis, blanditiis, oblectamentis poetica- ca?ci sunt et duces csecorum. De vilitate '^"

rum narrationum, no7i liberant ab ejus- item et contemptibilitate cujuslibet impii,

modi morbo. in libro SapientisB scriptum est : Cor ini- 5apxv, lo.

Itaque, sicut unum contrariorum expel- qui cinis est, et terra supervacua spes il-

lit aliud, ut nigredo albedinem ; sic stultae lius, et luto vilior vita ipsius.
doctrina? salubria documenta, deceptio ve- Hunc vero Boetium novimus enutri-

ritatem, delectatio carnalis consolationem tum, id est instructum, studiis, id est ex-

divinam,conscienti8e bonse tranquillitatem ercitationibus atque scientiis, Bleaticis, id

occupatio vitiosa. Hoc est quod apud Mar- B est Peripateticis seu Aristotelicis, atque

Varc. IV, cura ait Salvator : .Erumnae sa?culi, et de- Academicis, id est Piatonicis. Narratur

ceptio divitiarum, et circa reliqua concu- equidem, quod Plato cum quibusdam suis

piscentise introeuntes in cor, suffocant discipulis degere consuevit frequenter ex-

verbum Dei, et sine fructu efficitur. Hinc tra Athenas, in villa propinqua, Academia

Tim. IV, ad Timotheum scribit Apostolus : Ine- nomine, frequenti terree motu tempestati-

UTim.n, p^^g gj. aniles fabulas et vaniloquia devita, busque collapsa, in qua talia saepe fiebant

multum enim proficiunt ad impietatem, adhuc illis temporibus : quatenus in loco

et sermo eorum ut cancer serpit ; et ite- tam periculoso manentes, terrore circum-

I Cor. XV, rum : Corrumpunt mores bonos colloquia dati carnaiia facilius aspernarentur. Et

'■ mala. quantum ad hoc, Academici nuncupantur

Nunc sequitur alia ratio confutationis Piatonici : quamvis interdum Academici

poeticalium demulsionum. At, o poetica? C aliter capiantur, puta pro his qui elege-

adulationes ac Musee dulciter sed deceplo- runt de omnibus dubitare, dicentes quod

rie personantes, si vestrce blanditia^ de- in hac vita nil valeamus certo sctre aut

traherent, id est auferrent, nobis quem noscere, ut in pluribus locis refert ac re-

profanum, id est aliquem sacrilegum, ob- probat Augustinus. Quasi dicat Philoso-

stinatum, blasphemum, m^j oulgo solitum, phia : Valde a^gre accipimus, quod virum

id est, sicut communi plebi consuetum est istum in philosophia tam Platonicorum

esse profanum ; putarem minus moleste quam Aristotelicorum tam eruditum, sub-

ferendum. Nam talem minus diligo, et vertere et nobis auferre conamini, quum

minus propinquus est mihi, et minoris est sit nobis carissimus, valde propinquus,

pretiositatis : imo jam periit suo demeri- conformis, et operis nostris repletus. Si-

to,quamvis damnationis inflictio sola sum- militudo namque est causa amoris, et

mi Judicis raisericordia differatur. Hinc D quanto quid alteri est similius, tanto et

Aristoteles fassus est,quod homo injustus, carius, ceteris paribus. Sic et benefaciens

decies millies brutis est deterior. Quippe, naturaliter amat beneficiatum,parens pro-

id est pro certo, nostrcu operce, id est ope- lem, causa effectum, magister discipulum,

ra, studia et subsidia nostra, nihil lcede- et econtrario.

rentur in eo : hoc est, de his quse nos Sed abite potius, Sirenes usque in exi-

damus hominibus, puta de scientiis atque tiuyn dulces, id est, o vos, Musee poeticee,

virtutibus, nil in ipso destrueretur, quia instar Sirenum suaviter concinentes « us-

nil habet de hujusmodi bonis. Idcirco non que in exitium », id est raortera adver-

spectat ad nos de ejus araissione specia- tentiura cantura, recedite, eumque, id est

lera dolorem habere : quaravis eura dili- ^lvwmi^iiuxn^QeiiwmjrclincjuitemeisMu-

garaus propter conformitatera natura?, et sis, id est carrainibus, consolatiouibus et

42

ni: Cj^NSOLATlO.NE 1'HlLOSOl'llLE LIBEK l. — PIIOSA I ; ART. VI

(loflrinis. snna/idinn iii corpore, (^t curat)-
iliijii in cordc. !*orro Sirciics siiiit pisccs
mariiii rortes el inagiii. \ ullnin virgiiienni
pr;ererentes. qufp navi^aiilibus propiiujuan-
tibiis eis accechinl atqiie (hilcissime can-
tant : quariim concentum si naviganles
incanle adverterint, confestim prir suavi-
tale canlns obdormiunt : sicqiie Sirenes
navem proliniis everleiiles, devorant na-
vigantes : quod est unum de pra^cipuis
inaris inagni periculis.

///v illc ckoriis, id esl ca'lus ille poeti-
cariim Musarum, incrcpitus, id est repre-
heiisiis, micstior. id est valdc tristis effe-
ctus de sua rcprehensione et e.xpnlsione,
dcjccit Iiumi, id est in terram, vultiiin
siium, confessusguc rubore vcrecundiain ,
id est, suo rubore ostendit se confusiim ac
verecundiam passum, ut moris est redar-
gutis, et sic liincn tristis cxcessit, id est,
moerens e.xivil domum.

Conseqiienter describit Boetius quid
ipse haec cernens ac audiens egit. At ego
Boetius, cujus acics, id est extremitas acu-
minis oculi, inersa (id est circumfusa hu-
mectaque) lacrimis caligarat, id est, cla-
re videre non poterat, vec* (pro Ne, vel
« nec », id est et non) possem dignosccre
quivnam essct hwc inulier tam imperiosce
auctoritatis, id est tam potentis jiirisdi-
ctionis atque tam magnse reverentia" ac
potestatis, qiue lain audacter increpavit

A adiillerinas consolalrices, et eui illae mox
pariiernnl, obstupui, id est, vehementer
•mirabar, visuquc in tcrram dc/i.vo, quid-
nam deinceps cssct actura, exspcctare ta-
citus capi.

Tuin illa propius accedens, in extrema
lectuli mei parte conscdit ; meumque in-
tucns vicltum luctu gravem atque in hu-
mum mcrrore dejcctum, his vcrsibus de
mentis nostrw perturbatione conqucsta cst.
In his iiulla est difficultas. Servat quippe
Boetius inchoatam metaphoram, loquens

B de philosophia quasi de veneranda, pia ac
sapientissima muliere.qiuT ex grandi com-
passione accessit, et sedit in ullima parle
lecti in qiio Boeliiis lanquam infirmiis (se-
ciindum islain imaginariam et excogita-
tain descriptionem) decubuit. Est enim
consuetudo consolaiitium feminarum ita
se applicare tegroto. Nec obslat inetapho-
ra^, quod Boetius asserit se in lecto jacen-
tem, dejecisse vultuin in terram : nam et
taliter jacens potest vultum versus terram
defigere et eam inspicere. Est quoque de-

C solatis ac tristibus consuctudinarium fa-
ciein declinare deorsum, sicut et mens
eorum depressa est, ut exterior dejectio
atque depressio interiori sit correspon-
dens. — Porro, quod ait de oculorum ca-
ligatione et visus defixione in terram, cer-
tum est de exterioribus et interioribus
visu et ociilis posse exponi.

ARTICULUS VI

EXPOSITIO ALLEGORICA ET ANAGOGICA PROS.E ISTIUS.

« TT.EC dum mecum tacitus ipse repu- D tionibus aggravatus, de sua molestatione

XJ- tarem ». Quidquid in prosa hac de moerens affligitur ac intra se pie conque-

excellentia, pulchritudine, reverentia, ap- ritur, protinus offert se ei ad consolandum

paratu, vestitu, consolatione, imperio Phi- sacra Seriptura, hoc est theologia, omni-

losophife prolatum est, inulto pra>clarius um scientiarum regina ac imperatrix,stans

de theologia potest enuntiari. Dum ergo « supra verticem », id est in apice mentis

vir bonus ac sapiens, impiorum persecu- humansp, et ipsius mentis capacitatem

DE COXSOLATIONE PHIL0S0PH1.E LIBER I.

PROSA I ; ART. VI

43

Ps.cxxxvni, transcendens, sicut canit Psalmista : Mi-

^" rabilis facta est scientia tua ex me ; con-

fortata est, et non potero ad eam.

Esoc theologicalis sapientia est tanquam

mater fecundissima et virgo; incorrupta-

que manens,concipit intra ambitum suum

ac gremium, imo in utero suo, id est in

suo intellectu, universos quos appetit Deo

regenerare et spiritualiter gignere, perdu-

cendo eos ad supernaturale esse grati» et

fidei ac virtutum, sicut discipulis suis

iCor.iv,i5. scripsit Apostolus : Per Evangelium ego

oaiat. IV, in Christo vos genui ; itemque : Filioli

'^" mei, quos iterum parturio donec formetur

Christus in vobis. De hoc spirituali ventre

mentis ac sapientise ait apud Joannem

/oann.vM, Christus : Qui credit in me, fiumina de

ventre ejus fluent aquee vivie. Hsec sapien-

tia, utpote theologia, innumerabiles filios

parit, nutrit, confortat, et ad perfectam

perducit mensuram : de quibus in Evan-

Matih.\i, gelio ait Salvator, Justificata est sapientia

'^- a filiis suis. Quae et in Ecclesiastico fate-

Ecc/i. XXIV, tur : Ego sapientia effudi flumina ; dixi,

40, ii. 4i, Rigabo hortum plantationum :quoniam do-

ctrinam quasi antelucanum ilJumino om-

nibus, et enarrabo illam usque in longin-

quum, nec desinam in progenies usque

in aevum sanctum.

Hsec theologia reverendissimi « vultus »
est, quoniam ejus praesentia, gratiosa et
speciosa est vehementer. Cujus -oculi ar-
dentissimi splendidissimique consistunt,vi-
delicet sensus litteralis ac spiritualis corda
legentium inflammantes,vel Scriptura novi
ac veteris Testamenti. Vividus quoque co-
lor theologiae,estexemplaritas quam causat
in vita fidelium secundum tenorem prae-
ceptorum, documentorum et consiliorum
evangelicse legis, sicut praetactum est.

Quee theologia tam « inexhausti » est

« vigoris », ut in Evangelio Christus asse-

Maith. y,r&i, Uuus apcx dc lege non peribit ; et

istiuc.xvi, pypgyg^ Ccelum et terra transibunt, verba

Marc. \ni, autcm mea non transibunt. Certe tam in-

31.

exhausti vigoris est theologia, quod nec
philosophica argumenta, nec persecutio-
nes tyrannicffi, nec magicae artes, nec ha?-

A reticorum figmenta, neque quaecumque
tormenta contra eam pra;valuerint. Imo
tam inexhausti insuperabilisque vigoris ac
firmilatis est sacra Scriptura seu christia-
nae fidei theoria, ut ad Galatas dicat Apo-
stolus : Licet nos aut angelus de coelo, Gaiai.i,».
evangelizet vobis prseterquam quod evan-
gelizavimus, anathema sit. Denique vigor
philosophia3 rationi innititur naturali, quae
multipliciter potest deficere et errare; vi-
gor autem thcologise, increatae innititur
veritati supernaturalique lumini, quibus

B nec error nec falsitas potest misceri. Hinc
naturali philosophiae multi errores sunt
mixti, theologiae vero penitus nulli.

Insuper theologia a principio fuit mun-
di, et supernaturalis illa scientia angelis
sanctis ac primo parenti infusa fuit et con-
creata. Cujus « statura » diversa est, sicut
de Philosophia expressum est : imo est ea
multo sublimior, et de profundioribus ac
incomprehensibilioribus tractans. De qua
apud Baruch legitur : Quis ascendit in cce- Baruch m,
lum, et accepit eam, et eduxit eam de nu- "'^''

C bibus? Quis transfretavit mare, et invenit
illam, et attulit illam super aurum ele-
ctum? Non est qui possit scire vias ipsius,
neque qui exquirat semitas ejus.

Amplius « vestes » theologiae vocantur
ornamenta virtutum,argumenta fidei chri-
stianae, supernaturalium decor charisma-
tum : quibus omnibus Scriptura ornatur
atque a Deo revelata ostenditur; litteralia
quoque tegumenta et sensibilia signa, sub
quibus veritas theologiae celatur. Nam et
de hac omnium scientiarum regina accipi

D potest illud in Psalmo, Adstitit regina aPs.xuv,io.
dextris tuis in vestitu deaurato, circumda-
ta varietate; et quod in Ezechiele ac Apo- j:z.cch.-^L-
calypsi habetur de multiplici decore, ve- "".1'' '^^""^"
stitu, splendore Synagoga? atque Ecclesiae.
Verum vestium harum splendorem offu-
scat « neglectae vetustatis caligo », hoc est
vitiosa credentium (imo et theologorum
quorumdam) vita et error : ita quod ob- Thren-.n-,
scuratum est aurum, et mutatus est opti- '"
mus color. De quibus dixit Apostolus : Di- tu. i, le.
cunt se nosse Deum, factis autem negant.

44

DE CONSOLATIONE PHILOSOrill.i: LIHEll I.

PHOSA 1 ; ART. VI

/». v,ji. Et Isaias ait : V;i» qiii sapientes estis in A
ornlis vestris.cl corani vohisnielipsis ])rM-
dentes. — Oi'i'ii»iiiliiiO(ln!n etiam (iicluni
est de philosopliia, qnod partiin sit speeu-
lativa paitiinqne praetica; sie dici potest
de theologia. cnjus dn;e snnt parles, vi-
delicet cogiiitio credendornin et cogiiilio
agiMidornin : qnarnin priina est specnla-
liva. alia practica. — At vero « inanns vio-
lentornin » qnso vestein Ecclesia^ scindnnt,
sunt ha^retieornin expositiones ac stndia :
qnornin qnidain tollniit particulas vestis
istius, ut iinpii ManichaM, dicentes vetns B
Testamentnrn non csse a Deo lucis, et .Mon-
tanns, qui mendose conrin.xit libruin Ac-
tuuin Apostolornm non pertinere ad novi
Testamenti scripturam.

Theologia demum in dextera sua tenet
libros utriusque Testamenti, in sinistra
vero « sceptrum » regale : nain ejus est
cunctis scientiis iinperare,ipsaque instruit
universos, et regit lideles, ac omnibus ul-
tro se offert, iino et paratissimam praebet,
atque ad sui amplexum, susceptionem ac
possessionem hortatur invitatque singulos. C
Unde in libro Proverbiorum Salomon lo-
quitur : Sapientia foris praedicat, in plateis
dat vocem suain; in capite turbarum cla-
mitat, in foribus portarnm urbis profert
verba sua, dicens : Convertimini ad corre-
ptionem meam, en proferam vobis spiri-
tum ineum. Hinc et in libro Sapientiae in-
ducitur : Sapientia facile videtur ab liis
qni dilignnt eam, et invenitur ab his qui
quarunt illam ; praeoccupat eos qui se
concupiscunt.

Quumque theologia conspexerit homi-t)
nem in Scripturis erndituin ac enutri-
tum, in snis afflictionibus, adversitafibus,
tentationibus consolationem consiliumque
qnaerentem in dictis et verbis poetarum,
philosophorum, haereticorum, potius quam
in Scripturis et dictis Sanctorum; dolet et
indignatur, increpat, reprobat et expellit
hujnsmodi dicta : sicut et S. Hieronymus
in Regula sua testatur se ab increata Sa-
pientia increpatum direque flagellatum,
eo quod in libris Platonis et Ciceronis po-

I'rov. I, »0
21, i3.

Snp. VI, I 3

lins qnain in divinis occuparetur ac dele-
ctarelur Scripturis. IIoc atleiKlenduin ac
inctnendum est multis, pra^serlim quibns-
dain dialecticis ac sophistis, qui in suis
sophismatibns ac ciiriositatibns, poesi ac
vanitatibns inaniler delectantur, in tan-
tnin qiiod divina obliviscuntnr implere
pra^cepta. Contra qiiod in Ecclesiastico do-
cetur : Quap pracepit tibi Dens, illa cogita EccH. nr,
scniper; et in pluribus operibus ejiis ne "'' '*"
fneris cnriosus, et in supervacuis rebus
noli scrutari mullipliciter. Tales cum ad-
inventionibus suis quasi cuin gentium ido-
lis fornicantur.

Fostrcmo, qna" nunc dicta snnt de theo-
logia viatorum, exccllentius queunt intel-
ligi de theologia et supernaturali sapientia
comprehensorum seu Beatorum : ex cu-
jus splendore et irradiatione angeli sancti
nos viatores ipsis commissos consolantur,
purgant, docent, custodiunt. Et qu^mvis
sapientia illa clarior ineffabiliter eminen-
tiorque consistat omni sapientia vitae prae-
sentis, nihilo minus etiam ipsa minima
comprehendit, et de agendis nos instruit,
ac per hoc mira dignatione se capacitati
coaptal humana>. FIujus sapientiae « ve-
stes » sunt dotes Beatorum et accidentaiia
praemia eorumdem, duplexque stola, de
qua in Apocalypsi habetur : Datae sunt illis Apoc.vi,ii.
singula? stolae. Verumtamen vestium illa-
rum' speciem nulla obscurat «caIigo»,nul-
la unquain vetustas minuit, discolorat, de-
ornat, nulla violentia scindere potest, nec
aliquid eis auferre : quoniam Beatoruin
perfectio, felicitas, decor, gloria, prorsus
perpetua, incorruptibilis inamissibilisque
consistit. Horuin sapientia seu summa thco-
logia, ardcntissima caritate ornatur, per-
fectissima pietate formatur, plenissima hu-
militate fulcitur : ideo viatoribus condolet,
et insidiatoribus ac deceptoribus eos inique
consolantibus indignatur, ac ipsis exclu-
sis, salubriter intus irradiat, laetificat, ro-
borat ac tnetur.

Hanc expositionem sufficit tetigisse :
nam ex pra?habitis satis elicitur.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER I. — METRUM II ; ART. VII 45

3IETRUM II

Heu, quam praecipiti mersa profundo
Mens hebet, et propria luce relicta,
Tendit in externas ire tenebras,
Terrenis quoties flatibus acta (al. aucta),
Crescit in immensum noxia cura !
Hic quondam coelo liber aperto,
Suetus in sethereos ire meatus,
Gernebat rosei lumina solis,
Visebat gelidae sidera lunse ;
Et quaecumque vagos stella recursus
Exercet, varios flexa per orbes,
Gomprensam numeris victor habebat.
Quin etiam causas unde sonora
Flamina sollicitent aequora ponti,
Quis volvat stabilem spiritus orbem,
Vel cur hesperias sidus in undas
Gasurum, rutilo surgat ab ortu,
Quid veris placidas temperet horas,
Ut terram roseis floribus ornet,
Quis dedit ut pleno fertilis anno
Autumnus gravidis influat uvis,
Rimari solitus, atque latentis
Naturae varias reddere causas.
Nunc jacet effeto lumine mentis,
Et pressus gravibus colla catenis,
Declivemque gerens pondere vultum,
Cogitur (heu !) stolidam cernere terram.

ARTICULUS VII

ELUCIDATIO METRI HUJUS SECUNDI.

DESOLATIS ac tristibus consolatorium A prosperitatem excellentiamque advertere.
est, si quem videant ex corde sibi Hinc Philosophia primo hoc genus reme-
sinceriter compati, ac eorum pristinam dii Boetio adhibet,metrice alloquens eum.

'iG I)E CONSOLATIONR PHH.OSOPHI.K I.IHKU I. — MrnU M II : .\UT. VII

Et appellatur lioo motrnin dactylicum, eo A Proverbionim : Exspectatio sollicitorum Prov.\\,i.

qiiod (iactyliis pra^doiiiinelur iii eo. iii pe- perihil ; et iii Ecclesiaste : Avariis non AVc/e. v,9.

iiulliiuo seinper posilu.s pede. Vocatur (juo- iinplel)ilnr pecnnia. Ilinc in l*roverl)iis

qne tetramelruin.qnia e.\ qnalnor pedibns suis disseruit Seneca : Fecnniie imperare

constat : et liypercatalecticnm. qnoniam opoilcl. non servire. Pecnnia avarum non

syllaba abnndal iii inedio, qn;r nnllins pe- salial. scd irrilal. Talis qnoqne esl cura

dis pars dicilnr. Ait ergo Philosopliia : ainbitiosi : nain sicnt cnpiditas, ita ambi-

J/ci( .' mc/is Iinjns Hoelii mcrso, id cst tio crescit in iiiriniliim; et sicnt cnpiditas

obruta et Ak^wwvhx. profnuclo qiunn pnv- variis cnris, snspicioiiibus, an.xielalibiis tor-

cipiti, id est valde celeri, iinpelnoso, ac qnet avarum, sic dtemoniaca ambitio am-

pr;i'cipitanle innndanlia ac abnndantia ad- bitiosnm.

versitatnin, airiiclionum, dolorum, hcbet, Ex his docemur,quod passiones et vitia,

id esl, obtusa est el impedita ad conside- B nisi in principio vigilanter domentnr et

randum veritates ac rationes philosophi- reprimanlnr, non soluin dejiciunt, sed et

c;e racnllatis : e.x qnarnm consideratioiie pr;ecipil;»iil mentem a ceisilndine gratiae

posset meritoqne deberet se consolari, et ac virtutnm in voraginem perditionis et

in adversis gandere, aut saltem non depri- cnlpaD. De quo profnndo Salomon loqui-

v(\\.Et relicta propria iuce,\d est claritate Inr : Impins qnum in profnndum venerit Aof.xvm,

natnralis ingenii, splendore sapientia? ac peccatorum, contemnit. Si ab his praeser- ^'

lumine ralionis. qiuT per abnndantiam ad- vari cnpis periculis, noli ad transitorias

versitatum et afflictionum sunt offnscata, opes neque ad mnndanos honores immo-

atque ab actuali, expedilo ac libero ratio- deranter insipienterqne affici.
nis judicio impedita, tenclit ire, id est, Hinc pandit Philosophia qualiter con-

pneparat se ad eundum, seu ire intendit, sueverit Boetius cursum, proprietates, na-

in tenebras externas, id est in maximas C tnras ca^lestium corporum speculari, im-
ignorantiarum, errorum ac vitiornm cali- pnlsiones qnoque vcntorum, distinctiones-

gines, nisi sapientialiter revocetur. Tristi- qne temporum, et varia secreta naturae.
tia qnippe, nisi refrenetur ac moderetnr, Ilic Boetins quondam libcr, id est olim

vehementer nocet animae et corpori, prac- ab exsilio, cnris, tristitiis difforluniisque
sertim ista qnae est sensitivi passio appe- immunis, suetus, id est consuetus sen so-

titus. De qna in Eeclesiastico scriptum litus, ire, id est mentis suae consideratio-
Eccii.\\\, est : Tristitiam longe expelle a te; multos nem extendere ac levare, in. meatus cethe-

24,25. enim occidit trislitia, et non est utilitas in rcos, id est ad motus et cursus coelestium

ea. Paritque t;edinm vilae, ex quo tandem corporum, ccrncbat ccvlo apcrto, id est de-

conseqnitur injectio manns sacrilegae in snper evidenter palente et a nubibus dis-

se ipsum. cooperto, lumina, id est radios, solis ro-

« Mens )), inqnam, acta quoties, id est D sci, id est splendidissimi solis, instar albae

ssepins agitata et mota hinc inde, tcrrenis ac niveae rosae albescentis ac visum dul-

flatibiis, id est variis fortuitisque eventi- citer demulcentis, id est, qnemadmodnm

biis et mutationibus circa se factis per rosa suo decore alqne odore delectal vi-

ablationem teinporalium rerum. opulen- dentem : juxta illud Ecclesiastae, Dulce lu- A>c/e..xi,7.

tiae, dignitatis, honoris atque multiplicis men, et delectabile oculis videre solem.
olim habitae prosperitatis : unde cura no- Visebat qnoqne, id est, frequenter ac

xia, id est sollicitndo nociva, superflna desideranter videbat, siclera gelidce, id est

de talibns recuperandis, r;re.sciY V;? mmen- frigidse, Iwncc. In quibns verbis ponitur

.si^/x, id est, sine moderamine augetur, nisi plnrale pro singnlari, videlicet « sidera ))

per prudeiitiam et terrenorum contem- pro sidere, ut sit sensns : « Visebat)) sidus

ptum frenetur. Ideo scriptum est in libro « lunae » (intransitive), hoc est lunam quae

DE COXSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I.

METRUM II ; ART. VII

47

vocatur sidus, quemadmodum ceteri quo-
que planetae. Vel dicit « sidera lunse )>,
quoniam luna sub diversis figuris appa-
ret, nunc cornuta, nunc plena, nunc semi-
plena ; seu propter diversitates radiorum
et effectuum. Possunt item per a sidera
lunae » intelligi stellae Pleiades, quse cum
luna communicant in humido, habentes
dominium super aquas, in qiiibus simul
cum luna causant fluxum et refluxum, ac
alios varios motus et alterationes quam-
plures.

Et qucecumque stella eccercet vagos re-
cursus, id est incertos, multiplices, insta-
biles motus, gyrationes, retrogradationes,
ascensiones, depressiones (quod non com-
petit nisi stellis erraticis,quse communiter
dicuntur planeta?), ffexa, id est revertens,
per orbes varios, id est sphaeras diversas,
quas successive intrat et exit, loquendo
de sphaeris in ipso orbe planetae imagina-
tis aut assignatis, ut mox dicetur, quum
non sit fixus in suo OThe, comprcnsam nu-
meris victor habebat, id est, ipse Boetius
« victor », id est, praevalens in sua astrono-
mica inquisitione inveniendo quod quaere-
bat, « habebat » stellam hujusmodi « com-
prensam », id est limitatam et determi-
natam, « numeris », id est proportionibus
certis quas habet respectu motuum alio-
rum planetarum : omnes enim in suis na-
turis, viribus, influentiis, motibus, sunt
coordinati et comproportionati, quemad-
modum species numerorum, sicut et to-
tus ordo universi, ut ait Philosophus sep-
timo et duodecimo Metaphysicae.

Consequenter Philosophia insinuat Boe-
tium aliis multjs fuisse peritum. Attamen
circa textum inductum aliqua inferius
sunt dicenda.

Quin etiam, id est, pro certo Boetius
iste consuevit videre atque inquirere, cau-
sas uncle, id est ex quibus seu propter
quas, flamina sonora, id est venti alte so-
nantes, sollicitent, id est, moveant et agi-
le,x\i,cequora ponti,\di est aquas seu flumi-
na maris. Solebat quoque considerare quis
spiritus volvat, id est, circulariler mo-

A veat, stabilem orhem, id est incorruptibi-
lem sphaeram coelestem : hoc est, utrum
sphaerae coelestes moveantur immediate ab
increato Spiritu, utputa Deo, an ab intel-
ligentiis vel animabus nobilibus; rcl cur
sidus, id est sol, qui antonomastice dici-
tur « sidus », tanquam maximuni astrum
virtute et quantitate, casurum secundum
apparentiam in undas hesperias, id est in
aquas occidentales, seu in aquas Oceani
versus occidentem, surgat, id est, oriatur
mane, ab ortu rutilo, id est orientali parte

B coeli tunc resplendente ex solis accessu.
Loquitur autem Boetius more poetico, se-
cundum vulgi opinionem : quoniam stan-
tes in littore maris sole occidente, ex
tumore seu elevatione fluctuum maris pri-
vantur intuitu radiorum solarium, sicque
ipsis videtur quod sol demergatur in ma-
ri; putabantque aliqui, quod ibi lavaretur
a sordibus quas ex vaporibus in aere as-
cendentibus circumeundo contraxit. Ve-
rum haec ex grandi imperitia prodierunt.
Sol quippe in sua permanet sphaera, quae

G inter septem sphaeras planetarum, secun-
dum Ptolemaeum, est media : sicque in-
ter mare Oceanum et solem mediant et
consistunt elementa aeris et ignis, atque
adhuc sphaerae tres planetarum, qui sunt,
luna, Venus, Mercurius. Nec vapores trans-
cendere possunt regionem elementarem,
neque coelestia corpora peregrinarum seu
extranearum impressionum sunt susce-
ptiva.

Praeterea Boetius iste consuevit perspi-
cere (luid temperet, id est, quae causa

D temperatas efficiat, horas placitas* , id est ' piaddas
placentia et delectabilia tempora, veris,
id est illius partis anni, ut ver ornet ter-
ram roseis fforibus, id est floribus rosa-
rum, seu et aliis floribus instar rosarum
pulchris ac dulcibus : quod ver facere di-
citur, quoniam fit in vere ex influentia
solis et aHarum causarum. Quis dedit ple-
no anno, id est in anno perfecto; vel in
« anno pleno », id est abundanti, quia
tunc fructus collecti abundant; ut fertilis
autumnus, id est quod tempus illud au-

48 DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII.E LIBEU I. — MErRlM II ; ART. VIII

fninnalo forlilo, id osl ubor ot rrnotnosnm A oapto, inisornnt oatonain in oollo ipsins. In

innllis frnotibns Inno matniis. ///////<</ »o/.v Joroniia qnoqno habolnr : Tiiiil llanaiiias ycr.xxvni,

f/riiriiii\ (i(l csl matnris) (iopnrationom oalonam do oollo .loromiio prophota», ol

lorroslrilalis ol hninidilatis grossioris in- frogil oam. Simili modo in Aclibns l*anlns

optav Solifus etiam fuit iste Boetins ri- ait apostolns : Proptor spein Israel calena -4c/.xxvmi,

mari atque reddere, id est perscrnlari ot liae circnmdatns snm. Gerensque iste Boe-

assignare, varias causas natura' latentis, tins vultvm pondere Iristitia; vel ex onere

id est oceullarnm nalnralinm propriota- calen.T declivem, id est pronuin et decli-

Inm ac virinm.actionnm alipio offootnnm. nalnm ad lerram, heu! cogitur cernere,

ijnibns. socnndum (lilbortiim libro So.\ id osl inspicorc, stolidnm terram, id est

principiornm, nalura operatur occnlte : cx inanimalam ; vel « slolidam >> cansaliter,

cujus sinibns rationes Irahnnlnr et causa; id est, malerialitor homines slnllifican-
nascuntur naluralinm operum, secundnm B lem, qni amore terrenornm sapientiam

Riohardnm libro suo de Trinitate. veram relinqnnnt, iino snmmnm deserunt

Doscripto statn jncnndo, spocnlalivo, bonnm, et croalnris tam vilibns magis

soholastico, in quo Hoolius anloa fuil, liic qnam Crcatori inh;oreiit : quod prorsns

snbjnngil Philosophia slalnm Irislem, de- sliiltissiinnm osl. Et de taliter stnltis Sa-

solatum ac misernm.in qno eum esse con- loinon protestalnr : Slullornm infinitus est £'ccte. i,i5.

spicit ; facilque exclamationem ex vehe- numerus. In quibns puerilitatis vitium re-

mentia compassionis, qnia opposita jnxta gnat, quod dono sapientia} prorsus contra-

se posita evidentins oognoscuntnr. rialur. Ouomadmodnm enim pneri ratione

Xnnc jacet , id est, Boelins qni olim lam nondnm ntenles, poma ot pira praeferunt

sapiontcr ac specnlalivc reflornil, jam de- auro obryzo preliosisqne gcmmis; sic ex-

cuinbit desolatus et apger, qnasi ignarns, ca?cati miserique carnales, fceda et vilia
lumine mentis effeto, id est, splendore sa- C ista carnalia ac terrena superpraestantissi-

pientiae et luce scientiae deslitutus. Et mo Deo ac pretiosissimis ejus donis, cha-

pressus colla, id est in collo circnmdatus rismatibus grati® et gloriae, stolidissimo

et circumcinctus, catenis graribus, id est corde prffolignnt ac praeponnnt. Idcirco,

gravanlibns : quoniam moris est apnd ul Isaac Israelita philosophus protestatnr,

qnosdam, quod captis miltitur catena in snb tristissimo orbe terrae infimse retru-

collo seu alia corporis parle. Imo, nl tan- dentnr et conclndentnr, nec unquam eis

git S. Bernardus, scelerati Judaei, Christo ad loca amcena patebit egressus.

ARTICULUS YIII

nrBIORUM AC QU.ESTIONUM IIUJUS SECUNDI METRI PROPOSITIO ET EXPEDITIO BREVIS.

JOANNKS. — Circa hoc metrnm mnlta D versitate ventorum, et de causa variae im-

mihi oriuntnr dnbia : primum, an sol pnlsionis ac vehementiae eorum ; sextum,

sit rosei coloris ; secundum, an luna sit ntrum orbes ccelestes ab aliquibus mo-

frigida; tertium, an planola^ habeant mo- veantur spirilibns ; septimnm, qnid sit

tns vagos, incertos ac plures; quartnm, an causa diversitatis lemporiim ac variae qna-

idem planeta moveatur per orbes diver- litalis eornm.

sos; quintum, quid sit ventus, et de di- Dionysius. — De his hic multa possent

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — METRUM II 1 ART. VIII 49

indiici, quae in libro de Ccelo et mundo, et A est visus. Sic nec luna est proprie frigida.

super secundum Sententiarum, atque in Unde communiter dicitur, quod corpora

libro Meteororum potius habent locum : illa coelestia sunt calida, frigida, sicca aut

propter quod hic ad haec succinctim sine humida effective, non formaliter : quoni-

argumentis est respondendum. am in inferioribus causant hujusmodi qua-

Ex eodem quoque fundamento ad duo litates, non autem in se ipsis eis afficiun-

prima datur responsio. Nempe, ut asserit tur aut informantur. Tripliciter namque

Thomas in prima parte Summee, et super vocatur aliquid tale aut quale. Primo for-

secundum Sententiarum, in Summa etiam maliter : ut sol dicitur lucidus, et ignis

contra gentiles libro secundo ac tertio (et calidus. Secundo effective : sic luna dici-

idem scribit Albertus in Summa, et libro tur gelida, et vinum etiam congelatum as-

de Coaequsevis, tractatu de Coelo), Plato et seritur calidum. Tertio significative : ut

Socrates, imo et omnes philosophi Aristo- B urina dicitur sana.

telem praecedentes, dixerunt coelestia cor- Quocirca pensandum, quod quamvis

pora, utputa orbes, sidera et planetas, esse christiani nostri philosophi, Thomas, Al-

naturee elementaris, et prgesertim constare bertus, Bonaventura, lEgidius, Henricus,

ex aqua aut igne. Juxta opinionem hujus- ac alii, pra^inductam Aristotelis doctrinam

modi possit dici, quod qualitates elemen- sequantur de natura coelestium corporum;

tares, ut calor et frigus, qualitates quoque nihilo minus sancti doctores et beatissimi

secundse ex varia primarum qualitatum Patres, tam Latini quam Graeci, primam

commixtione resultantes, ut color, in coe- opinionem tuentur, quod scilicet naturse

lestibus consistant corporibus. Aristoteles sint elementaris. Hoc Augustinus super Ge-

vero primo invenit aliam viam contra- nesim, Ambrosius in Hexaemeron, Grego-

riamque doctrinam, videlicet quod coele- rius super Job, Hieronymus, Beda, Athana-

stia corpora non sint naturae elementaris, C sius,Gregorius Nazianzenus(quibus duobus

ita quod nec gravia sint, nec levia, nec nemo fuit ausus contradicere in Scriptu-

calida, nec frigida, nec sicca, nec humi- ris), Cyrillus, Theophilus, Chrysostomus,

da, nec colorata, nec proprie tangibilia : Gregoriusque Nyssenus ac Damascenus,

ideo nec altcrari queunt neque corrumpi, concorditer sunt testati. Propter quorum

nec peregrinam valent impressionem sus- auctoritatem, potissime quia Scriptura ca-

cipere. Hinc nec in orbe lunae nec super nonica id satis evidenter insinuare vide-

eumdem dixit Aristoteles posse accidere tur, Josephus quoque clare hoc ipsum

malum. Propter quod sensit etiam corpo- primo capitulo primi sui libri deprom-

ra illa prorsus incorruptibilia esse. Plato psit : hinc, inquam, super secundum Sen- c/'.txxii,

autem in primo Timsei, causam incorru- tentiarum secutus sum hanc Sanctorum P-^oDets.

ptibilitatis eorum dixit esse voluntatem positionem.Nec Aristotelis argumenta quid-

supergloriosissimi Creatoris : quod et Da- D quam contra eam concludunt, prout ibi

mascenus libro secundo fatetur. Et sicut ostendi.

Doctor solennis, puta Henricus, in Quod- Ad tertium dico, quod de hoc sunt duae

libetis suis declarat, Plato in hoc multo opiniones solennes. Una Aristotelis et Com-

melius quain Aristoteles philosophatus est. mentatoris, dicentium quod planetae sunt

— Itaque, juxta Aristotelis viam, nec sol fixi in orbibus suis, unusquisque in sphae-

coloratus est roseive coloris, proprie fan- ra sua, quemadmodum stellse in firma-

do, sed per similitudinem et apparentiam mento : et ita non haberent motus vagos,

quamdam, quemadmodum qusedam stellae incertos, erraticos, ut communiter fertur,

rubei esse coloris videntur ; vel nisi color et auctor in textu sentire censetur. Alii

sumatur extense, prout lucem includit : vero, ut Ptolemseus, Albumasar, Albate-

ut quum dicimus, quod color objectum gni, et plures astrologi, longe aliter opi-

T. 26. 4

50 DE CONSOLATIONE PllILOSOrill.F. LlltEH I. — METIUM 11 : AIIT. MII

naulur, dicentes planefas non esse fixos A posiMo veiior esse videtur. Il;rc Bonaven-

iii cireulis suis. iiiio iiee asceiulere uec tiira.

depriini iu eisdein, et iu epieyelis ecceu- , Veruiutaiuen huic posilioui jilures theo-

tricisque moveri, ut jain esse stalioiiarios, logi eoiitradicuut. .\it quippe Hichardus

iiiodo retrogrados. de Mediavilla super secundum Senteiitia-

JoANNEs. — I)e his freqiieuter aiidivi, rum : Stelhe qiuc suut in sphaM-a octava,

nec ea iulfllij^o : ideo preeor iil <if his fi.xa' iii ea suiil. hleo j^ropriis inotibiis uon

pleiiius eloquaris. iiioveiilur. sed luolu lautuiuiiiodo spluenc

DioNYSius. — Quaiiivis hoe speculatio- illius seu ririnaiiieuti : quod proprio luotu

nis exsistat alterius, coinpeudiosius tamen movelur ab occideute iii orientem uno

quo potero respoudebo. Haque Hoiiaveu- gradu iu centum aunis; per motum vero

tura in Scripto secuudi Senteutiaruin : De uouffi sphser» inovelur inotii diuruo ab

hac (iuquit) qucestioue controversia est in- B orieiite iu occideulem. (juilibet deinuin

ter naturales et lualheinalicos, puta aslro- plaiieta, praeter luoluin diuruuiu su.-e splue-

logos. .Matlieiiiatici iKiiu(|ue potissiiue at- ra^ qui est ab oriente in occideutem, et

tendentes ea qua^ apparent circa coelestia pricter luotum proprium illius spliarae,

corpora, ut illa queaut salvari simul eiiin qui esl ab occidente in orientem, movelur

unirormitate et perpetuitate motus ccele- etiam motu deferentis. Insuper unusquis-

stis.epicyclos posuerunt atque eccentricos, que planeta, pra^ter solem, ultra motus

planetas qiioque propriis motibus inoveri pra?fatos, movetur motu epicycli sui; so-

in propriis epicyelis : sicque salva motus liisque sol intcr planetas epicyclo caret.

ipsius sphKHc uuiformitate, interdum con- Nec putandum quod epicyclus transfera-

tiiigit planetam depriini, aliquaudo eleva- tur de una parte deferentis ad aliam : sed

ri, secundum motum ipsius planeta? in sicut tota sphajra movetur motu circulari

epicyclo, et epicycli in eccentrico, atque C circa centrum suum, et deferens circa

eccentriei circa proprium ceutrum, quod centrum suum ; ita et epicyclus movetiir

est extra centrum luuudi. Porro positio luotu circulari circa suiim centruiu, quod

naturalium, ut Aristotelis et sequacium habet inter convexum et concavuin defe-

ejus, est quod planeta; non moventur nisi rentis. De luna vero multis videtur, quod

suorum orbium inotii, iustar clavi fixi in motu proprio circulariter moveatur circa

rota : quia (ut asserunt) corpus cceleste centruin suuin, quod habet inter epicycli

seu orbis scindi non valet. Ponunt quo- concaviiin et coiivexuin : quoniam macu-

que idem esse centrum corporum supe- la luiue nunquaiu apparet nobis opposito

rioriim et inferiorum, videlicet ceutrum modo, ita ut pars macula) qua; apparet

mundi : et hoc, propter perfectam or- superius, appareat interdum inferius. Haec

bium rotunditatem, qui circulariter sic Richardus.

moventur quod unus alterum non sub- D Praeterea dictis Richardi concordans Du-

intrat. Poiiunt etiam velocitatem majorem randus : Communis (ait) opinio nunc est,

et minorem in inotibus orbiuin, atque quod plaueta? sunt stellse erratica?, et non

ex hoc apparere nunc retrogradationes, fixie. Ideo, quanquam Aristoteles dicat se-

nunc progressiones in planetis : quia dum cundo Cceli, quod plaueta^ moveantur solo

unus planeta sua velocitate alium multum suorum orbium inolu, verius tamen di-

praecedit, retrocedere aller videtur. Quae cunt astronomi, quod moveantur in epi-

omnia videntur rationi consona valde : cyclis atque eccentricis. Quod de eccentri-

quamvis positio astrologorum secundum cis patet : quoniam stella qu;e movelur

judiciuiu sensuum verior videatur, quia duiiilaxat luotu spluerae, uon potest quan-

secundum eam sensus circa coelestium doque inagis, quaiidoque minus terrae ap-

luotum non fallitur. Attamen prima illa propiuquare,quoiiiam omnes sphaerae sunt

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHF.E LIBER I. — METRUM II ; ART. VIII 51

concentricae ; planetae autem uno tempore A interim probabiliter sic teneri, quia huc-

plus propinquant ad terram quam alio, usque non est inventus aptior modus sal-

sicut per astrologica patet experimenta. vandi ea quae in motibus apparent coele-

Hinc astronomi sunt coacti ponere motum stibus. Denique hoc quod ait Durandus,

planetarum in eccentricis circulis, quo- planetam esse epicycli partem, instantiam

rum una pars maxime removetur a terra, patitur : sic enim non posset separari ab

ut aux seu elevatio ejus; altera vero ma- eo, nec egredi illum. Rursus, non solum

gis accedit ad terram. Idem patet de epi- Plato in Timgeo, sed etiam Ptolemseus as-

cyclis : quoniam si planetse solum move- seruit stellas spha^rae octava? proprio motu

rentur motu sphaerarum, quum sphgerjB moveri in ea, sicut movetur piscis in aqua

planetarum moveantur ab occidente in et avis in aere. Quae tamen opinio non so-

orientem, sic si planeta aiiqua nocte esset lum naturalibus rationibus, sed et auctori-

ex directione alicujus stellae fixae, sequenti B tate Scripturae canonica; improbatur,quum

nocte praecederet ipsam versus orientem : in libro Job dicatur : Tu forsitan cum Deo Jobwwu,

cujus oppositum in quibusdam planetis fabricatus es coelos, qui solidissimi sunt, "^'

frequenter videmus. Ergo praeter motum quasi aere fusi.

sphaerarum, oportet in eis ponere motum Joannes. — Si hoc de ccelis quoque seu

retrogradationis : quod fit in epicyclis, in orbibus planetarum intelligatur, apparet

quibus planetae consistunt retrogradi, sta- quod planetae nequaquam proprio motu

tionarii vel directi. Verumtamen non divi- moveantur in sphaeris suis, nec in aliquo

ditur spha^ra planetae. Ponitur quippe ec- coelesti corpore queant ascendere, descen-

centricus circulus inter duas superficies dere, retrogradi, necnon stare (quum mo-

sphaerae exsistens, cujus una medietas ma- tus hujusmodi sine corporum illorum di-

gis accedit ad superficiem sphaerae con- visione et sectione nequeant fieri), sed in

cavam, altera ad convexam ; et movetur C suis fixi sint circulis.

hic circukis infra sphaeram, quum sit Dionysius. — Jam ad hoc est tacta re-

sphaerae contiguus et non continuus ; et sponsio. Verum si hanc disputationem dif-

motu ejus movetur planeta, quasi sit pars fuse voluerimus prosequi, incidemus Oce-

ejus : planeta, inquam, habens eccentri- anum. Hinc te remitto ad scripta mea

cum sine epicyclo, ut sol. Si vero habeat super secundum Sententiarum, in quibus dist.xiv,<i.

epicyclum cum eccentrico, tunc epicyclus de omnibus his dictum est satis prolixe ^"^:"^'*!'-

poneretur moveri in eccentrico per modum ex Alberto, Thoma, Guillelmo, Richardo,

quo eccentricus fertur moveri in sphaera : Petro, Scoto, Udalrico, ac aliis multis, et

quoniam epicyclus est sphaericum corpus introducta sunt dicta Ptolemaei in Alma-

infra eccentricum comprehensum et non gesti, verba Alpetragii, Albategni, Albu-

continuum : ideo potest in eccentrico pro- masar, Alfragani, ac aliorum. In quibus

prium motum habere. Cujus epicycli pars D sunt multa vera et certa, aliqua nihilo mi-

est planeta. Haec Durandus. nus incerta, ne dicam erronea. Nam et in-

JoANNES. — Materia ista difficilis est ; ter se discrepant saepe, ita ut omnibus illis

«cxxxviii, confortata est, et non potero ad eam. perlectis ac rite pensatis, non immerito

DiONYSius. — Non solum difficilis, imo fateamur nos experiri, quod vere scri-

et pro magna parte certitudine carens : ptum sit in Sapientiae libro: Difficile aesti- .9rtp.ix,i6.

quod constat ex hoc quod tot magni ma- mamus quae in terra sunt; et quae in pro-

gistri tam vehementer diversificantur in spectu sunt, invenimus cum labore : quae

ea. Nam et S. Thomas affirmat positionem autem in ccelis sunt, quis investigabit ?

illam Ptolemaei de epicyclis atque eccen- Hinc et Salomon protestatur in Ecclesia-

tricis, demonstrativam rationem non ha- ste : Cunctae res difficiles; non potest ea.s Eccie.i,s.

bere, nec necessitatem concludere, sed homo explicare sermone.

"If I)F, CONSOr.ATIONF, PHIF.OSOPIIl.F. t.lllEH T. — MFTIU M II ; .MIT. VIII

Jo.vNNES. — Ad alionim (si placel) du- A per epicyclos et ecccnlricos et auges sal-

biorum solutionem procede. vantur.

DiONVSiis. — Quarla qua^stio fuil, an .Io.vnnes. — Procederc cogimur.

(y.i.xxii, idem planeta movealur per orbes diver- Dionysms. — Ouipsliones movisli secun-

p.tuiU'iv sos. Cujus solulio ex pra-Iiabitis pendel. duiu ordinem texlus et metri, quirrendo

Non est enim putandum, quod unus |)la- quinto loco de ventis, et sexto de cade-

neta exeat eireulum suum seu orbem prin- stium corporuin motoribus. Quumque IhTOC

cipalem, alque alterius planeta introeat qmestio sexta ad prspcedentes magis de-

sphiTram, eo modo quo septem ponuntur pcndeat, primo respondebo ad eam.

esse orbes planetarum. Porro septem illis llaque, sicut de prjelatis materiis, ita de

orbibus multi adjiciunt alios orbes plures. motoribus ca>leslium corporum sunt mul- cz-.i. xxii,

Inde Scotus in Scripto secundi post dis- tie ac varia' opiniones. Ncmpe, ut in Sum- ''''' '^^^"

putationem prolixam concludit : Oportet B ma sua refert Udalricus, Ptolem»us in Al-

ponere epicyclos, qui non sunt orbes ter- magesti dicit intelligentias non movere

lam circumdantes, sed parvi orbes situati coelos, sed solam Creatoris voluntatem :

in determinatis partibus orbium circum- quod et multi mathematicorum affirmant,

dantium terram. Attamen quidquid sit dc specialiter vero Alpetragius in Scienlia se-

epicyclis, coeli seu orbes mobiles erunt ad cretorum astronomia^, quae sibi asserit re-

minus viginti quinque. Sicque loquendo velata. Dicit namque omnes ccelos im-

de orbibus, dicitur idem planeta moveri mediate moveri virtute divina, et quod

per orbes diversos. diversimode moventur, hoc esse propter

JoANNES. — Materia ista videtur mihi distantia? gradus a primo : quoniam virtus

esse abyssus multa, imo pelagus infini- primi moloris major est in mobili imme-

tum ; et quo plures nioveo qutestiones, eo diato: ideo illud movetur velocius. Ilanc-

graviores incido dubitationes, imo et ad- C que posuit causam, quod stella; videntur

mirationes. Nempe hucusque putavi, sicut stantes sive retrogradi. Hsec Udalricus. Da-

et sa?pius legi, non esse mobiles ccelos mascenus quoque videtur hujus esse posi-

nisi novem, vel (ut aliqui dicunt) decem, tionis in aliquibus scriptis.

videlicet : septem circulos planetarum, fir- Porro Honaventura in Scripto secundi

mamentum, et nonam spha>ram, qua di- Sententiarum : In hac (inquit) qua?stione

citur ccolum crystallinum ; ultra quod sunt diuc positiones probabiles, rationi ac

ponunt nonnulli decimum coelum, quod Scriptura; concordes. Una, quod coelum

primum mobile nominant. movetur a propria forma substantiaIi,quo-

DiONYSius. — Oualiter hoc verificetur, niam habet quantitatem atque figuram per

ex nunc lactis elicere potes,videIicet quod quam Iiabile est ad hujusmodi motum.

septem dican4ur sphaerae planetarum prin- Habet etiam perfectionem et formam lu-
cipales. D cis, qu» inter ceteras formas corporales

JoANNES. — In his nihil respondes nisi est magis activa, et quasi medium tenens

recitative, aliorum videlicet responsa po- inter formas corporales ac spirituales :

nendo. sicque virtute hujus forma; moventur coe-

DiONYSiLS. — Qmd necesse est de incer- lestia corpora motu orbiculari multo for-

tis certo loqui, et incerta pro certis indu- tius ac sufficientius quam elementa motu

ci? xXonne, ut Aristoteles ait, ad pauca recto ; nec ad motum coelestem adhiberi

respicientes falluntur de facili? Denique, oportet ministerium intelligentiae aut ani-

nt quod verum est fatear, ad ponendum ma, quemadmodum nec ad motum ele-

epicyclos et eccentricos atque auges non mentaris naturae. Nec obstat quod ccelum

inclinor : imo per diversitatem motorum, recedit ab eodem loco ad quem movetur.

ac aliis modis, videntur posse salvari quse Coelum namque proprie non movetur ad

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER I. — JIETRLM II ; ART. VIII

53

locum, sed potiiis circa lociim; nec pars A
exsistens in oriente movetur ad occiden-
tem quasi situm illum determinate inten-
dens, sed quia intendit moveri orbiculari-
ter, qui est motus naturae suae conveniens.
Alia positio est, quod Deus movet coelum
intelligentia seu angelo mediante, juxta
congruentiam ordinis universi, quo cor-
poralia per spiritualia moventur ac guber-
nantur. Unde quemadmodum congruum

^e6r.i.i4. cst angclos deputarl ad ministerium homi-
num, sic congruum est quosdam angelos
deputari ad motum regimenque ccelorum. B
Ista positio est magnorum in theologia et
philosophia, quoniam concors est fidei,
pietati ac rationi. Ex praecedenti vero po-
sitione sequi videtur, quod quies esset
ccelestibus corporibus innaturalis seu vio-
lenta. Tertia demum opinio est dicentium
corpora coelestia es?e animata et ab ani-
mabus suis moveri. Quso opiuio est falsa :
propter quod Augustinus retractat illud
verbum quod dixerat in libro de Immorta-
litate animae, quod mundus animatur. Ha^c
Bonaventura. G

Sed quia prolixum est singulorum reci-
tare opiniones, breviter dico, quod inten-
tio Platonis ac Aristotelis fuit, corpora coe-
lestia esse veraciter animata, et a propriis
• animabus tanquam a motoribus intrinse-
cis et conjunctis moveri. Quod Thomas in
Summa contra gentiles, tertio libro, at-
que in prima parte Summse et in Scripto
secundi Sententiarum idonee reprobat. In-
super, motus orbium non solum esse dixe-
runt ab animabus, sed etiam ab intelli-
gentiis, ita quod anima?: iila3 coelestium D
corporum in movendo ab intelligentiis di-
rigerentur, prout istud in libro de Causis
exprimitur. Origenes quoque corpora ccb-
lestia dixit animata, in libris Periarchon
ac Stromatum. Quod et S. Hieronymus
sensisse videtur, exponendo illud Eccle-

Eccie.1,6. siastse : Lustrans universa in circuitu per-
git spiritus. Ubi per spiritum intellexit
Salomon solem. Unde hoc exponendo ait
Hieronymus : Ipsum solem Salomon spi-
ritum nominavit, eo quod sol aniinal sit

et spiret ac vigeat, ac omnes orbes suo
expleat cursu. Hoc idem tenet Rabbi Moy-
ses, et auctor libri de Causis, qui fuit Ju-
dseus philosophus, multique alii Israelitse
philosophi : quod etiam dicunt ex lege et
Prophetis probari. Propter quod Rabbi
Moyses loquitur, quod sunt animalia Deo
obedientia et apprehensores ipsius,et can-
tant ei canticum grande ac laudem subli-
mem. At vero B. Augustinus de his in plu-
ribus loquitur locis (ut super Genesim ad
litteram, et in Enchiridio, in libro quo-
que de Immortalitate anim», atque in li-
bris de Civitate Dei) dubitative magis
quam assertive.

Sed S. Basilius, et Damascenus libro
secundo, affirmant expresse contrarium.
Hinc Albertus, Alexander, Thomas, Petrus,
Bonaventura, Richardus, in suis Scriptis
super secundum Sententiarum fatentur,
quod absolute loquendo, coeli non sunt
proprie animati. Imo, ut addit Richardus,
dicere coelestia corpora esse animata, est
articulus Parisiis condemnatus : tamen,
ut Scotus affirmat, excommunicatio illa
non extendit se extra dioecesim. Itaque ve-
rius puto, quod corpora illa coelestia non
sunt vere ac proprie animata, et quod ab
intelligentiis seu angelis moventur, vel
a propriis formis, juxta institutionem ac
jussionem omnipotentis, superdignissimi,
interminabilis Dei. Hinc super secundum
Sententiarum scribit Albertus : Quemad-
modum asserit Damascenus, universa, di-
vina jussione facta sunt et firmata, vo-
luntatemque Dei et ejus consilium pro
inconcussibili fundamento sortita sunt.
Hinc Ambrosius primo libro Hexaemeron :
Ego (inquit) qui profundum artis ac sa-
pientijB Dei comprehendere nequeo, non
me disputationum libramentis committo,
sed omnia in Dei potestate reposita credo,
cujus voluntas fundamentum est univer-
sorum. Ideo illos suis contentionibus re-
linquamus, qui mutuis disputationibus se
refellunt. Nobis vero satis est ad salutem
non disputationum controversia, sed veri-
tas prwceptorum ; nec argumentationum

54

UE CONSOLAriONE 1'Hll.OSOIMll.i: I.IIiKH I.

METHLM II ; ART. VIII

astiilia. sed IkIos inentis. Poslreino sancli
ol ilevolissiini patirs (iregoriiis, IkTnar-
(lus, Hoda, ac cctcri. iii scriplis snis scii-
lirc vidcnliir. qiiod ntilia intcllcctiialis ac
rationalis crcaUira a J)co sit facta, nisi an-
gelica cl hiiinana. Ilicronynius ctiain su-
per Isaiain inagis dcclinal ad lioc (piod
eorpora eadcstia aniinata non sunt.

Hcstat jain rcsjwndcndiiin ad qu.pslio-
ncin dc vciito. ct dc causa divcrsilalis ac
velicincntijr coruindcni vcntoriiin.

I)e his Dainascenus libro secundo testa-
tiir : \'cntns cst motus acris. VA rursus :
Ventus csl riuxus aeris, a permutationc
seu distinctionc locoruin cx quibus riuit,
denoininationcs altcrnans. id cst, diversa
noinina suincns. \'eruintamcn ventus non
est essentialiler ipsejnolus seu niotio ae-
ris : qui inotus esl accidens successivum ;
venliis anlem substanlia, sicut ct celera;
mcteoricjp impressiones.

Scncca vcro pcrhibuit vcnluin esse ae-
rcin agitatum scu inolum. (juod etiain rc-
probatur, quum aer sit elementuin, ventus
aulem impressio facta in aere, sumendo
imprcssioncm pro re impressa.

Ilinc alii melius dicunt, quod ventus cst
vapor lerrenus ad acris superiora con-
scendens, aeremqiie fortiler pcrcutiendo
impellens. Ventus namque, seciindum Phi-
losophum libro Mcleororum, materialiter
fit ex vapore sicco, grosso, terrestri ; effi-
cienter autcm, ex calore solis elevante,
non consumente, talcin matcriam. Hinc
venti lorles pr^cipuc siint in aulumno,
sole circa autumnale jcquinoctium exsi-
stente : quia tunc sol comburendo, ele-
menta exsiccat; propter quod vapor cleva-
tus, magis est siccus et terrenus. Hinc in
autumno terrena complexio, utpote me-
lancholica. dominalur, qua> est sicca et
frigida instar terrtc. Lociis quoque gene-
rationis venlorum est media aeris regio,
potissime frigida, ad quam ascendit vapor
terrenus : qui quuin ex natura sua sit gra-
vis et calidus, occurrit ei frigus rcgionis
-illius, inspissans et gravans illum vapo-
rem, facicnsque illum parum dcscendere.

A Calor vcro solis iii ipso vapore inclusns,
ab ipso non valet laciliter separari, quo-
niam calor vchcmcntius roboralur in sicco
tcrrcstii : idco itcruin clcval eiim ; sic-
(juc causatur vioiciita impulsio acris, quae
vcntus vocatur, ac juxta incrementum et
iniiiorationcm causa^ illiiis, est inajor et
ininor impnlsio et vehemcntia. Hinc com-
niiinitcr fcrtiir, quod vciiliis inalcrialitcr
csl cxhalatio calida inultum cl sicca. na-
liiralitcr mola circa tcrram : et ita ad vcn-
tum requiritur et concnrrit agitatio aeris.

B Postremo de his in compendio diciliir :
Quatuor sunt venti principalcs, vidclicct :
Siibsolanus ab oricnte, tcmperatus, habcns
a dcxtris Vulturniim dcsiccantcm, ct a si-
nistris Eurum nubcs generantcm. Item a
meridie est Anster calidiis, qui fulmina
gignil cl pluvias largas, liabcns a dextris
Africum caliduin, ct a sinistris Noluin
tcmpcratum et pestilentias inducentem.
Porro a scptcntrione Aquilo frigidus, ha-
bcns a dcxlris Cauruin facicnlcm aives el
grandinem, a sinislris Borcam nubes con-

C stringentem et pluvias prohibentem. Ab
occidente autem est Zephyrus flores pro-
ducens, habens a dextris Circium tempe-
statem et pluvias atqiie tonitriia produ-
ccntem, a sinislris Favonium, in oriente
iiubila, sed serena in incdia parte aeris fa-
cientem. Turbo est ventiis de nube egre-
diens, in se ipsum reflexus, vel duo vcnti
simul lateraliter occurrentes, seseqne jux-
ta tcrram orbicularitcr involvcntes. Terrap
motus vcro causalitcr est vapor grossus
dc profundo terrjc extractus, exire non va-

D lens propter superficiei terrae soliditatem :
sicque coarctatus in interioribus concavi-
tatibus, concutit terram.

Ad septimam qua>stionem, quse est de
caiisa divcrsitatis tcmporum ac varia? qiia-
lilatis coruin, Damascenus libro secundo
breviter respondens : Per solem, inqiiit,
id est ex motu solis ascendentis et de-
scendentis in zodiaco, consistunt quatuor
versiones, id est quatiior differentia) seu
varia? partes anni. Quarum prima esl ver
scu vernalis : iii qua Deus munduin crea-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER I. — METRUM II ; ART. IX o5

vit. Unde in ea nunc usque germinant flo- A rales effeetus in inferioribus istis, non di-

"aiiascoji- res : estque multum conveniens*,sanguinis recte in superioribus viribus animse. Unde

temperaia augmcutativa, calida exsistens et humida. dixit Philosophus : Oportet hunc mundum

Consequenter ortu solis elevato ad partes contiguum esse lationibus superiorum, ut

aquiloni proximiores,succedit versio aesti- tota ejus virtus inde gubernetur. Propter-

valis, sicca et calida, ac rubeam choleram ea magnus et divinus Dionysius quarto

causans. Cui versioni seu parti succedit capitulo de Divinis nominibus, de radio

autumnus, choleram nigram augmentans, solis testatur, quod ad generationem visi-

quoniam medium quoddam habet frigoris bilium confert, et ad vitam movet, et eam

et caloris, siccitatis et humiditatis. Cui auget, nutrit ac perficit. Nam et experien-

hiems succedit, qu» phlegmatis est aucti- tia pandit, quod sole accedente in circulo

va, quum frigida sit et humida. Sic igitur obliquo, puta zodiaco, omnia renovantur

Conditor sapienter providit ne a summa B in terra ac elementis, et renovatur facies

caliditate ad maximam frigiditatem deve- mundi inferioris : arbores quodammodo

niamus, ut non in maximas gpgritudines reviviscunt, florent, virescunt, fructifi-

incidamus ex repentina permutatione con- cant; tellus floribus variis, herbis, gra-

traria. Hsec Damascenus. minibus decoratur, fragrat, et quasi exhi-

Qui eodem libro subjungit : Per ortum larari videtur.

et occasum solis et lunae,atque concursum At vero tempus in se unum est, quod

planetarum ac siderum, dicunt Graeci om- est mensura primi motus, per quem cetera

nia quse circa nos sunt dispensari ; nos au- mensurantur : cujus partes habere dicun-

tem dicimus, quod non sunt causa eorum. tur varias qualitates, quae ex motu lunse

Per quod Damascenus insinuat, quod non et influentia solis prsesertim causantur; et

imprimunt actibus humanis fatalem ne- inde varias denominationes sortitur, tan-

p. 89Cets! cessitatem.Nihilo minus habent suos natu- C quam ex his quae fiunt in eo.

ARTICULUS IX

DE SPIRITUALI ET MYSTICA EXPOSITIONE SECUNDI METRI ISTIUS.

OUEMADMODUM sol suo lumine ac vi- Tleu, giiam 'prcvcipiti mersa profnndo

gore superat lunam, ita theologia phi- mens hebet ! Hoc est : « Mens » hujus theo-
losophiam, theologus quoque veri nominis, D logi, seu theologici, contemplativi, reli-

ut talis, philosophum. Theologia ergo con- giosi spiritualisve viri, « mersa» et obruta

spiciens verum theologum(id est,theoIogus « profundo » valde « pracipiti », id est

se ipsum, aut alium in theologia rite in- ingenti adversitate, vehementi tentatione,

structum, philosophicis considerationibus dolorosa afflictione, ut sunt : incarcera-

assuetum,seu contemplationibus aliquando tio, depauperatio, diffamatio, exsilium, ho-

deditum, atque in vita contemplativa ac noris, dignitatis, prosperitatis ablatio, per-

virtuosa exercitatum) adversitatibus pres- cussio, mutilatio,l8esio,ac dira et diuturna

sum, persecutionibus fatigatum, aut certe infirmitas, criminatio falsa, oppressio vio-

tentationibus carnis, mundi ac deemonum lenta; imo etiam consuetae devotionis sub-

victum, in vitia lapsum, multo sublimius tractio, ariditas cordis, solitae alacritatis

deflet et consolatur eumdcm, diccndo : atque intcrnae consolationis amissio, ac

56

l)E CONSOLATIONK PIIII.OSOPIll.K LIBER I. — MinHLM II ; AKT. IX

spiiitiialis opiilentiir ilispensativa ininora- A sti me. Sic qnippe nonnnnquam supersa-

tio aut realis perditio : qu;o interduin di-
vina» moderamine pietatis. inlerdum e.\
ne<?ligentia et ineuslodia meiilis aecidiint
piis ae devotis personis, qua> el inde vali-
de airiigiintur, dum cadeslis Sponsi visita-
tionibus consnetis,amplexibus interioribus,
suavissimis osculis, soiita gratiosa pra?-
ventione, sancta) caritatis dulci incendio
infinita>que munificentiie Dei exiiberanli
influxu se experiunliir deslitui aul priva-
ri, atque in Deitatis obsequio tardas, de-

Job xxix

1-5.

pieiitissimiis Deus relinqiiit ad tempus
liomiiiein sibi ipsi seii piopria^ fragilitali
('[ advcrsilafi, iit se ipsiiin clariiis iioscat,
prorundius humiliet ac depioret.magisque
anxie recurrat ad Creatorem, de cetero
quoqiie sollicitior ac cuslodilior esse co-
netiir.

/i7 propria luce relicla, videlicet Chri-
sto. qui ait : Ego sum liix mundi. De quo ^oann.vm,
in .loaiine habetur : Erat lux vera qua; /J,,,/. ,,.).
illuminat oinnem hominem venientem in

sides, insipidas fieri, et in spiriluali defi- H hiinc inundum. Hanc lucem omnino relin-

cere piigna, ita nt ciim Job sanclo dicere
habeant : Ouis mihi del ut sim juxla inen-
ses pristiiios, secnndiim dies quibiis Deiis
cnstodiebat me, quando splendebat lucer-
na ejns super caput Tneum, el ad Iiimen
ejus ainbiilabam in tencbris, qnando se-
creto erat Altissimus in tabernaculo meo
et Omnipotens mecum? Hoc est, qiiando
devotiis vir et homo vere spiritualis, seu
religiosa persona desuper gratiose pra^ven-
ta, omnia agit cum sapore interno, cuin

quit quiciimqiie mortaliler peccat. Cui a
Bariich dicitur : Dereliquisti fonlem sapi- namchm,
enti;e. Tnde de impiis conqiieritur Deus '-■
apud Jeremiam : Me dereliqiierunt ioiitem jv,- n.ii.
aqiKC vivff. Qui autcm in adversitatibus,
correptionibus, aspernationibus aliquan-
tiilum conlristatur paululiimquc turbatiir,
quamvis non prorsus succumbat.reiinquit
aliqualiter lucem istain, seu actiialiler et
completc non considerat eain, nec eam
plenarie imitatur. Oiiain si satis sapienter

consolatione superna, cum gaudio Spiritiis C adspiceret satisque fortiter scqueretur,

Pi. CXVIII,

32.

Sancti, ita quod per omnes hiijiiscemodi
dies spirituaie alleluia decantat, et festiva,
imo solennia et serena sunt universa in
corde ipsius. et ex sententia psallere po-
test Allissimo : Viain mandatorum liioriiin
cucurri, imo transiiii ac voiavi, duin ita
dilatasti ct visitasti cor meum. Tali (in-
quam) profundo repente aut valde praeci-
pitanter mersa, in parte sive totaliler,

II, I:

gauderet uliqiie in adversis sicul in omni-
bus divitiis, advertens et implens quod ait
lux ista apiid ^laftha^um : l^eati estis quum Mauh.s,
maledixerint vobis homines, et persecuti
vos fuerint, et dixerint omne maliim ad-
versum vos, mentientes, propter me ; gau-
dete in iiia hora et exsultate, quoniam
merces vestra copiosa est in coelis. Mens
ergo « relicta Iiice » increata, qui Christus

mens hominis hiijiis, qui paulo anfe stefit est, et luce creata, utpiila gratia ejus, seu
in subiimilafe virtutum confeinplationis- sacra; Scriptura! doctrina, tendit ire, id
que arce seu devotionis profectu, « he- D est, disponit se cadcre, in externas tene-

Ibid. 18.

/i.i-xiv, 4;
I Cor. II, 9.

Ps. ci, 10,
II.

bet)),id est.caligat interius ad consideran-
dum mirabilia legis divinae, ad intuendum
acute pertinentia ad salutem, ad contem-
plandum suaviter promissa ccelestia, qu;p
nec oculus vidit, nec auris audivit, nec
cor hominis comprehendere plene potest.
Talis dicere potest illud Psaimograpiii
in persona intime poenitenlis : Quia cine-

/jras, de quibus in Evangelio loquifur Ju-
dex de unoquoque iniquo qui est rebellis
lumini : Ligatis manibus ejiis et pedibus, lohi. xxm,
mittite eum in tenebras exteriores. '•*•

Hoc accidif menti quoties, id est quam
sffipe, acta, id est, agitata est, terrenis fla-
tibus, id est fluctiiationibus et inquietiidi-

nibus passionum impatientiai et mceroris,
rem tanquam panem manducabam, et po- ex adversitate terrena et temporali : unde
tum meum cum fletu miscebam, a facie et no.Tia ciira crcscit in ea in iminenmm,
irae indignationis tua?, quia cievans aliisi- quum tamen dicat SaIvator,NoIife solliciti ihid.s;,u.

DE COiNSOLATIONR PHILOSOPHLE LIBER I. — METRUM II ; ART. IX

57

Philipp.iy,
6.

Galat.ni,Z.

Apoc. II, 4.

Eccle.\i i.

Apoc. IV. l.

Jiann. x,7.

De CcElest.
liier. c. III,

IV,VII-.\.XIII,

xv; dc Eccl.
Iiicr. c. I, V,

VI.

De Di\in.
nom. c. IV.

Job xxxviii,

4,7.

esse in crastinum ; atque Apostolus, Nihil
solliciti sitis. Hoc evenit his qui a spirituali
fervore ac virtuoso profectu tepentes ac
corruentes, rursus mundanis curis et sen-
sualitatis affectibus implicantur. Quibus
ad Galatas ait Apostolus : Sic stulti estis,
ut quum spiritu coeperitis, nunc carne
consummemini. Quorum unicuique Domi-
nus ait in Apocalypsi : Habeo adversum
te, quod caritatem tuam pri.mam reliqui-
sti. Heec est vana sollicitudo et carnalis
prudentia ejus qui non confidit in Deo.
De quo in Ecclesiaste fertur : Qui observat
ventum, non seminat ; et qui considerat
nubes. nunquam metet.

Denique taliter lapsum et ita subversum
deplangit theologia, subdendo :

Hic quondam liber a curis et vitiis istis,
aperto coelo, id est patefacto sibi aditu re-
gni coelestis seu militantis Ecclesiae. Unde
in Apocalypsi ait Joannes : Apertum est
ostium in coelo. Et ostium est ipsemet
Christus, sicut apud Joannem protestatur :
Ego sum ostium ovium. Qui etiam merito
suae sacratissimae passionis aperuit nobis
januam regni coelestis. Suetus, id est, as-
suetus fuit, ire in meatus a'thereos, id est
per contemplationem ascendere ad ascen-
siones et descensiones supernorum spiri-
tuum, ad actiones hierarchicas tam ange-
licse quam ecclesiasticae hierarchiee (de
quibus in libro de Hierarchia coelesti et in
volumine de Hierarchia ecclesiastica, divi-
nus Dionysius coeliformiter tractat) : hoc
est, speculari qualiter tam in triumphanti
quam militanti Ecclesia, superiorum sit
purgare, illuminare, perficere inferiores ;
qualiter Sancti per varias species contem-
plationum habeant circa superpraestantis-
simum Deum motum circularem, rectum
et obliquum, prout magnus Dionysius do-
cet ; qualiter sidera illa empyrei coeli de
quibus ad Job Dominus ait,Ubi eras,quan-
do ponebam fundamenta terree, quum me
laudarent astra matutina,et jubilarent om-
nes filii Dei? qualiter, inquam, ad im-
perium Creatoris cum insestimabili re-
verentia atque promptissima obedientia

A agant, moveantur et exsequantur quidquid
placuerit illi, nec legem sibi desuper pra-
fixam ulla ex parte unquam transgredi
audeant, imo nec velint ; qualiter etiam
vultui ac gloriae Conditoris ardentissime
ac avidissime, inavertibiliter ac deliciosis-
sime sint intenti. Sic item considerare so-
lebat, qualiter vere fideles et sancti in
saeculo isto, olim (prsesertim in primitiva
Ecclesia) Domino Salvatori suo cum omni
subjectione,promptitudine et fervore huic
serumnosee vitae possibili, servierunt.

B Cernebat insuper lumina rosei solis. Ro-
seus sol est Dominus et Salvator noster :
de quo per Malachiam loquitur Deus Pa-
ter, Orietur timentibus nomen ineum Sol .i/atocAiv,
justitiae. De quo reprobi et injusti sero di- "'
cturi sunt illud in libro Sapientia? : Erravi- s,tp. v, g.
mus a via veritatis, et justitise lumen non
luxit nobis, et Sol intelligentiae non est
ortus nobis. « Lumina solis » hujus sunt
sapientia et scientia ejus, intellectus et
ratio.

Circa quod pensandum, quod Christo

C secundum naturam divinam atque huma-
nam competit roseum esse solein, potissi-
me tamen secundum divinam, qua in se
ipso supersplendidissimus et superpul-
cherrimus est,ut in libro de Divinis nomi- cap. iv, v.
nibus princeps theologorum Dionysius tra-
ctat : imo sic est candor lucis aeternae, et .s«/).vii,26;
speculum sine macula Dei majestatis, ^^"'""''^-
splendor gloriae et character substantiae
Patris,ut in libro Sapientiae et ad Hebraeos
asseritur. Et quamvis hoc modo non sint
in Christo lumina plura, quemadmodum

D nec in Patre et Spiritu Sancto, sed unum
simplicissimum lumen, quod est ipse ; ni-
hilo minus pluraliter dicuntur in eo lumi-
na propter diversitatem effectuum, sicut
dicuntur in eo misericordiae multae. Sed et ^^■>- cxvm,
lumina ejus sunt creata lumina universa '"'"
ab ipso derivata, lumen nalurae, lumen
gratiae lumenque gloriae. Amplius, secun-
dum naturam assumptam Christus sol ap-
pellatur ineffabiliter excellentius quam
quisquam Sanctorum. Nam et ita de ple- joann.i,i6.
nitudine ejus accepimus universi, et ipse

58

DE CONSOLATIONE PIIII.OSOPHI.E LIBEH I.

METHLM II ; AUI. IX

Jmtnn. iit
3t.

Ps. \liv, 3

I)o Ecfl.
hicr. c. 1, V

Co/osi. 11. :<,

Joann. \v

5.

I Coc. IV, 7.

II Tim. 111,
2, 3.

Mallh.
x\iv. IJ.

/6irf. xxiii,
27, i8.

Apoc. VIII,
10.

non ail niensuram accepil Spirilnin San-
cluni, prout apud JoaniuMu lcf^ilnr. Sic
qnoqnc ail di' co Psalinisla : Spofiosus
roriua i)r;p iiliis lioiuinuni..\t(pu' ut S.Dio-
nysius contcslatur, (Mirislus iion soluui
secundum sua) doitatis naturam. sed item
secundum suam assumplam liumanilatem,
illuminat totam triumpliaiitem ac militan-
tein Kcclesiam. Sicque liimina liujus rosei
solis sunt uuivcrsa cliarismala Spirilus
Sancli, omnia dona gralia» et gloria^, qiia>
emiiirntissime iii ij)so fuerunt et siinl :
in (}iio,teste Aposlolo, sunl omnes thesauri
sapientia? et scienlisp Dei absconditi. Qnid-
quid eliain gratia^ et virttitis. quidquid sa-
pienliie et perfectionis est in membris ipsi-
us, hoc totum ab ipso proriu.xil, et ei esl
adscribendum, qui ait : Sine me nihil po-
testis facere. Nempe,quid habes quod non
accepisti ? Et vehemcnter dolendum, quod
homo qui aliquando adhuc spiritualis et
conlemplativus exsistens. conspexit per
lideiu el sapientia' lucein hunc deleclabi-
lissiinum solem, jam subversus jucundius
inspicit auruin.

Talis quoqiie olim visebat sidera gclidce
lunic. Per luiiam designatiir Ecclesia mili-
tans : qua? quantum ad iniquos et repro-
bos, qui multo plus in ea abundant, gelida
nominatur, quia in illis exstincta est cari-
tas, et torpor regnat ignaviae, atque acediffi
frigus. De qiiibus dicitur : Erunt homines
sine affectione ; itemque : Quia abundavit
iniquitas, refrigescet caritas multorum.
« Sidera » hujus liina? uno modo intelligi
possunt homines litterati, quamvis iniqui
et specie tenus religiosi;praelati et clerici,
quamvis carnales ac foedi. De qualibus
loquitur Veritas : Va? vobis qui similcs
estis sepulcris dealbatis, qua3 a foris j^a-
rent hominibus speciosa, intus vero plena
sunt ossibus mortuorum et omni spurci-
tia : sic et vos a foris paretis hominibus
justi, intus vero estis pleni hypocrisi et
iniquitate. De uno hujusmodi siderum in
.\pocalypsi asseritur : Stella inagna cecidit
de cado. Quod multi exponunt de Pelagio
ha,*resiarcha. — Rursus per lunam intelli-

A gitiir Ecclesia militans, quanliim ad ele-
ctos el virtuosos : qiii quamvis igiie ferve-
aiit carilatis, tamcu rcspectu triumphantis
Ecclcsia' qiiasi frigidi pcrliibeiitiir ; cl ipsa
Ecclesia militans, respectii civiuin super-
norum est frigida. « Sidera » lnijiis luna}
elccta), sunt sapientes el virtiiosi fideles,
pi\Tsertim perfecti, atqiie idonei aliorum
doctores, de qiiibus in Danielc scriptum
cst : Qiii docti fiierint, fiilgcbiint (juasi /Jan. xu, 3.
splcndor firmamenti ; et qiii ad justiliam
erudiunt mullos, qiiasi slelhc in perpctiias

B ffiternitates. IJude hortatiir Apostolus ad

Philippenses : Sitis sine querela et simpli- PhiHpp.u,
ces filii Dei in medio nalionis pervers;p, '^-
inter qiios liicetis sicut luminaria in miin-
do. Ha'c sidcra intuemiir, quoties meliores
perfectioresque nobis atlendimus, quale-
nus vilam, mores prudentiamque eoruin
sectemur.

lit qua^ciimque vagos stella rccursiis
crercct. Per planetas non fixos, et varios
motus habenles, exprimiiiitur prffdicalo-
res, viri coelestes et boni pr;elati,ac homi-

C nes misericordi» actibus dediti : qui ad
informandum, giibernandiim adjiivandum-
que alios, hinc inde discurrunt per diver-
sos gradus et statiis fidelium,tanquam per
varios orbes ccpli inferioris. Unde uni ta-
lium scripsit .4postolus : Pra^dica verbum, iirim.iv,
insta opportune, importunc ; argue, obse- ^"
cra, increpa in omni patientia. Et certe
unicuiquc animarum curam habenti, in-
cumbit implere quod in libro Proverbio-
rum Salomon exhortatur : Fac, fili ini, r,oi'. vi, s,
quod dico libi, et temetipsiim libera : dis- *•

D curre, festina, suscita proximum tuum ; ne
dederis somniim oculis tuis.

Consimiliter homo talis adhuc spiritu-
aliter vivens et contemplative conversans,
intelligebat causas undc sonora ffa)nina,
id est ex quibus impetuosae persecutio-
nes et impiorum commotiones, sollicitent
a^quora ponti , id est, inquietent, infestent
ac moveant plebein Dei, electos ac justos,
innocentes et pauperes. Hoc qiiippe dispo-
nit, agit permittitque provideiitia Creatoris
ad purgationem, profectum, salutem ele-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHL^ LIBER I. — METRUM II ; ART. IX 59

ctorum suorum, respectu quorum iniqui A primam et altissimam causam, quaj est

sunt quasi flagelium et virga Dei. Hinc, sapientia et providentia Omnipotentis. Et

teste Gregorio, Abel esse renuit, quem ita in libro Job ipse Creator de causa na-

Cain malitia non exercet. Hinc in Prover- turalium rerum inquirit, dicendo : Quis ./oixxxvm,

Prov. biis inducitur : Leo rugiens et ursus esu- conclusit ostiis mare, quando erumpebat *' '^'"^'

"""' '^' riens, princeps impius super populum quasi de vulva procedens ? Numquid post

pauperem. De talibus scriptum est iterum ortum tuum praecepisti diluculo, et osten-

jbid.wx, in libro Proverbiorum : Est generatio qu» disti aurorae locum suum ? Quis est plu-

'*■ pro dentibus gladios habet, et commandit via? pater? aut quis genuit stillas roris ?

molaribus suis,ut comedat inopes de terra Hinc in eodem libro opera naturae adscri-

et pauperes ex hominibus. buntur Creatori, quum dicitur : Nonne /6irf.x,io,

Contemplabatur etiam quis spiritusvol- sicut lac mulsisti me, et sicut caseum me "'

vat stabilem orbem. Stabilis orbis est Ec- B coagulasti ? Pelle et carnibus vestisti me,

clesia militans confirmata in gratia : quia ossibus et nervis compegisti me. — Deni-

in ea semper sunt aliqui boni ac justi, et que ver, aestas, autumnus et hiems spiri-

quamvis valeat concuti, tamen non potest tualiter accipi possunt in anima, juxta

submergi.De qua Christus Petro promisit : similitudinem proprietatum harum qua-

Matth.wu Portae inferi non prsevalebunt adversus tuor partium anni : ut ver dicatur in ani-

'^' eam. De qua ad Timotheum scribit Apo- ma, quando tranquilla est ab inquietudine

I ri»!. III, stolus : Ecclesia Dei vivi columna est et passionum, et fructum virtutum incipit

'''■ firmamentum veritatis. Hunc orbem vol- parturire ; eestas vero, dum fervet in Spi-

vit, regit, tuetur, conservat Spiritus San- ritu Sancto; autumnus, dum seminatur

ctus, Ecclesiam non sinens errare in fide de novo semine verbi coelestis ; hiems,

et moribus, saltem in toto, quamvis in dum adversis magis afficitur.

parte, imo et in parte majori, modo sit C Nunc jacet e/feto lumine mentis:\6. Q^&i,

deformata, sicut et saepius fuit. Vel cur homo iste qui aliquando talis fuit ac tan-

sidus in hesperias unclas casurum, surgat tus, tam sublimis in vita, tam elevatus in

a rutilo ortu. Interdum, justo Dei permit- contemplatione, tam divinus et proximus

tente judicio, infideles et perfidi in praeliis Deo, modo dejectus est, et adversitatibus

praevalent Christianis, ita quod Sol, utpote tentationibusque depressus,terrenis inten-

Christus, videtur quasi succumbere diis tus, jugo subditus vitiorum, et captivitate

seu legislatoribus perfidorum. Sed ipse ad detentus spirituum malignorum ; et qui Thren.w,

libitum suum apparet potentior, et praeva- nutriebatur in croceis, haec stercora am- ''

let hostibus, ac reformat Ecclesiam in plexatur. In quo illud verificatur Psalmi-

parte aut toto : sicque surgit « a rutilo or- stae : Homo quum in honore esset, non Ps. xi.mh,

tu », gratia coruscante. intellexit, comparatus est jumentis insipi- '^'■^''

Advertit etiam homo talis quid veris D entibus. Contra quod in Proverbiorum li-

placidas temperet horas, etc, hoc est, bro monetur : Ne des alienis honorem /'/oc. v, n,

qualiter infinita sapientia Creatoris distin- tuum, et annos tuos crudeli, ne implean- "^'

guat ac variet tempora, et partibus anni tur extranei viribus tuis. Quod fit dum

proprias tribuat qualitates, causalitates at- daemones tentando praevalent homini,eum-

que effectus, sicut cantamus in Hymno : que meritis atque virtutibus suis despo-

Rector potens, verax Deiis, liant, juxta illud Osee : Comederunt alieni Oscc vn, 9.

Qui temperas rerum vices, robur ejus, et ipse ignoravit.

Splendore mane instruis, Dum ergo videmus hominem spiritualem

Et ignibus meridiem. collapsum, ferventemque spiritu, tepidum

Quemadmodum enim philosophia reducit factum, et custoditum ac timoratum, dis-

jsta ad causas naturales, sic theologia ad solutum et negligentem effectum ; intime

60 UK CONSOLATIONE IMIILOSOIMII.K LIllKU I. — PUOSA II ; AUT. X

coiidoloamus, pio ipso iiilimc (icprece- A consolaii : (jiiia elecli Dei solent in vila
mur. et ipsum pro viribus consolemiir. Si hac adversitalibus visilari, palerne flagel-
aiitem viderimus (^iieinpiam lemporali pro- lari caslif^ali()iiibiis(jue purgari, atqiie per .if<.xiv,2i.
sperilale |)rivaliiin cor|)OiaIileriiiie airii- miillas Iribiilatioiies iiilrare in reguum
cluin, in i^romptii est talem mullipliciler civlonim.

riiosA II

SKD niedicinie, iiKjuit. potius tempus est, quam querclse. — Tnm vero totis
iu me intenta luminibus : Tune es ille, ait, qui nostro (]uondam lacte nutri-
tus, nostris educatus alimentis, in virilis animi robur evaseras? Atqui talia
i.rius contuleramus arma, quae nisi prior* abjecisses, invicta te firmitate tuerentur. Agno-
scisnc me ? Qnid taces? Pudore an stupore siluisti? Mallem pudore; sed te, ut video,
stupor oppressit. — Ouumque mc non modo tncitum, sed elinguem prorsus mu-
tumque vidisset, admovit pectori mco leniter manum, et, Nibii (inquit) periculi
est : letbargum patitur, communem illusarum mentium morbum. Sui paulisper
oblitus est ; recordabitur facile, si quidem nos ante cognoverit. Quod ut possit,
paulisper lumina ejus mortalium rerum nube caligantia tergamus. — Haec dixit,
ocuIos(|ue meos fletibus undantes, contracta in rugam veste siccavit.

ARTICULUS X

EXPOSITIO PUOS.f: HUJUS SECUND.E.

PROSEQUITUR Pliilosophia in prosa hac, B hgpc ergo Philosophia « inquit : Sed tem-

inchoatam consolationem Boetii, et pus medicina) », id est congrua hora con-

sub cjus persona, cujuscumque philoso- solandi, « est » modo, « potius quam

phici viri ex adversitatibus sibi inflictis querelae », quae frequenter auget dolorem,

aut subortis desolati. Nec est in prosa hac quuin tamen affliclo non sit addenda affli-

difficullas. ctio, sed consolatio inipendenda, juxta ii-

Sed medicifKv, inquit, potius tempus lud Ecclesiastici : Non desis plorantibus eccH. vh,

est, quam quereJ(v : id est, Philosophia in consolatione. ■**•

quae in metro jam introducto locuta est, Tuin vero totis in me intenta lumini-

per modum pite querimonite condolendo bus, id est, Philosophia oculis suis in me

afflictionibus meis, et ea tangendo ex qui- diligenter totaliterque directis,utpote ocu-

bus innotescere potest quam vehementer lis suis exterioribus et interioribus,ut mo-
compatiendum sit mihi, atque ex quibus C ris est medicis piis, sollicitis ac peritis.

indecens visum est quod post tantam pro- Nam per exteriora conjiciunt medici cete-

speritatem veni iii lantam advcrsilatem : rique prudentes de interiorum dispositione,

DE CONSOLATIONE PHILGSOPHI.E LIBER I.

PROSA II ; ART. X

61

quemadmodum in Ecclesiastico scriptum
Ecciixi^i, est : Ex visu cognoscitur vir, et ab occur-
^' su faciei cognoscitur sensatus. Tune es il-

le, ait, id est, Philosophia ait ad me, Non-
ne tu es ille, qui quondam spiritualiter
nutritus es nostro spirituali lacfe, videli-
cet facilioribus scientiis bonisque mori-
bus, quibus instrui ac refici solent studen-
tes in exordiis studii sui ? Quasi dicat
Philosophia : Imo sic est. Non enim in-
terrogatio ista ex ignorantia venit, sed ex
dilectione et pietate, ad animandum et
consolandum interrogatum, quatenus ipse
fiducialiter reseret qualiter secum res aga-
tur, agnita caritate Philosophiae ad ipsum.
Nam ut superJoannem asserit Augustinus,
interdum quaerit homo, ut discat quod ne-
scit, aut clarius noscat quod quserit et
scit; quandoque interrogat, ut sciat an ille
sciat quae quaerit, vel ut eum plus in-
struat ; aliquando, ut illius ignorantiam
pandat ; nonnunquain, ut juxta qualitatem
responsi aliquid subjungat convenienter.
Nostris educatus alimentis,\(\ est etiam
altioribus scientiis atque virtutibus legis
naturalis, quas naturalis ratio potest doce-
re ac obtinere : unde vocantur virtutes
naturales et acquisitae. Quas habuerunt
multi gentiles atque philosophi, in tantum
quod quidam eorum reputati fuerunt viri
heroici, id est divini : prout in Ethicis
Aristoteles refert de Hectore Troj», quod
potius videbatur filius Dei immortalis
quam viri mortalis ; Labeo quoque Plato-
nem asseruit semideum, ut in secundo de
Civitate Dei recitat Augustinus. Hinc con-
stat, quod sicut corpus, ita et anima pro-
pria habet alimenta : quae sunt scientia) et
virtutes, et actus earum, quibus anima
spiritualiter crescit, grandescit, roboratur
ac delectatur. Et quo ipsae scientiae fue-
rint altiores et virtutes perfectiores, eo
sunt nobiliora, delicatiora et delectabiliora
animae nutrimenla, ita quod qui talibus
Thren.is, imbuuntur, in croceis enutriti dicuntur.
In virilis animi robur evaseras, id est,
infantise ac pueritise rudimenta teneritudi-
nemque existi, pertingendo ad fortitudi-

A nem stabilis mentis,sic quod inter prospe-
ra et adversa, inter laudes et vituperia
constans mansisti, a virtutum medio non
corruens nec recedens, saltem ad tempus.
Sic etenim virtus est queedam medietas
inter vitia duo extrema : sicut liberalitas
inter prodigalitatem et tenacitatem, ut ait
Macrobius.

At cui* talia contuleramus arma, id ' Mqui
est, tu 0 Boeti, « cui » donavimus « arma
talia )), id est spiritualia arma, ad pra3va-
lendum valde idonea,puta scientias et vir-

B tutes acquisitas : quas Philosophia prae-
stitit dispositive et cooperatorie, sicut
discipulo confert magister virtutes, mores,
scientias : propter quod, secundum Philo-
sophum, discipulus nequit magistro aequi-
valens reddere. Hinc Seneca dixit : Educa-
tio et disciplina mores facit. Salomon
quoque : Virga (ait) et correptio tribuit Pcou.xxix,
sapientiam. Qua' te tuerentur, id est, ab '^'
istis inordinatis afflictionibus cordis poe-
nisque corporis praeservarent, invicta Jir-
mitate, id est inconcusso ac stabili robore

C (sapientia namque et virtus sunt quasi co-
lumnae mentis, eam in Deo stabilientes
ac sustentantes), nisi abjecisses ea prior,
id est, si non sponte succubuisses tenfa-
tioni et culpao. Nullus etenim peccat om-
nino invite, nec bona animae queunt ei
auferri prorsus nolenti, quum peccatum
in tantum sit voluntarium, quod nisi vo-
luntarium esset, peccatum non esset, ut
asserit Augustinus. Qui etiam in libro de
Civitate Dei et alibi frequenter effatur, ea
dumtaxat esse vera hominis bona, quae ei

D non volenti non valent auferri, quoniam
horum carentia seu privatio non caret pec-
cato. Itaque sapientia, prudentia ac virtu-
tes arma sunt animas,vestes et ornamenta,
munimenta, robur ac firmitas hominis
interioris. Quae nequaquam debemus abji-
cere, neque permittere ut hostes nostrae
salutis ipsis nos spolient. Propterea scri-
ptum est : Sapientiain et disciplinam qui sap.m,iK.
abjicit, infelix est.

Sed quum dictum jam sit, « medicinae
potius tempus est )), cur Philosophia sic

62

DE roNsor.ATioNE i-nir.osopni.r. i.iheu i.

l'IU)S.\ II ; .VHT. X

Job V, i:
18.

Eccli. IV

/S. XXI, i.

Eccli. IV
31, ia.

Thren.
20.

adluR' roi)ri'luMi(lil Hoeliiiin, nisi ([uia rc-
prelionsio isla caritaliva, pia cl coinpassi-
va, est inediciiia saliibris at(iue piirj^alio
inedicina^iue pur«jaliva, quoniain per eor-
reptioiiein puijiautur peeeata ? Propler
(piod reilur apud Jol) : Ueatus lioino (lui
corripitiir a Doinino. (luoiiiain ipse vulne-
rat et medetiir. lliiie siibditur :

Agtioscisne mc IMiilosophiain, luain con-
solatricein ac dilectriccni, quain tibi oliin
elegisti in sponsain ? Quid laccs pudore ^
hoc esl, noli iii lantuin de tua dejectione
el eiilpa verecundari, ul ine advertere ini-
hique respondere poslponas, qiiia hoc es-
set pudor imnioderatus, de quo scriptum
est in Ecclesiastico : Pro anima tua non
confundaris dicere veruin ; est enim con-
fusio adducens peccatuin. A» sihiisti sfit-
pore, id est vehemeuti mentis admira-
tione, ita quod ex ea quemdam mentis
stuporem seu alienationem animi incurri-
sti l Qui stupor actum iinpedit rationis,
juxta illud Isaiic : Tenebra? obslupefece-
runt ine, et emarcuit cor meuin. Ideo sub-
ditur :

Mallein imclore, id est, potius placeret
inihi qiiod tacuisses ex erubescentia ino-
derata, quain ex stupore preefato. Il«c
quippe est erubesceutia sapientialis, qua
homo ex consideratione enormitatis, fre-
quentia? ac turpitudiuis vitiorum suorum,
inducitur ad deteslationem, confessionem
ac eraendationem eorum. Unde in Eccle-
siastico habetur : Non confundaris confi-
teri peccata tua ; est enim confusio addu-
cens gratiam et gloriam. Sed te, ut video,
stupor oppressit, ita quod jaces velut
exanimis, nec lumine veritatis perfunde-
ris, nec quse tibi dicuntur advertis : idcir-
co nec consolationem suscipis ex auditis.
Praedominantes nainque affectiones consi-
derationem et acumen rationis obnubilant,
sicut et universalitcr anima vehementer
intenta et occupata in actu unius poten-
tiae, debiiior redditur ad vacandum alte-
rius potentise actioni. Unde in Threnis di-
, citur : Subversum est cor meuin, quoniam
amaritudine plena sum.

.V Quuitique me noti modo tacituiti, sed
cliiiguem prorsus mutumque vidisset , id
est,dum Philosophia eonsiderasset me non
soluin esse silentem, sed item lingiia pri-
\atum et mutiiin. uon per corpoialeiu lin-
gii;e abscisiouem, ikmiih! per iiupotentiam
iiieptitudinemqiie loqiiendi, sed per ca-
rentiam actiialis locutionis laiu inagiiam
ac si prorsus atque realiler fuissem elin-
guis et mutus.

Deuique pudor et slupor inler se distin-
gnuulur : qiiia ut ait Damascenus libro
B secuudo, pudor seu verecundia, est tiiuor
in re turpi, hoc est timor ingioriationis ex
facto aliquo inhonesto,veI quod apprehen-
ditur ut confiisibile ; stupor est timor ex
insolita iinaginatioue. Sicque utrumque
species est tiinoris. Atque (iil tactuin est)
communiter dicitur, quod stupor est qutB-
dam alienatio spiritus ex admiratione seu
iinaginatione forti el inconsueta causata,
non cito pertransieus; pudor vero celerius
Iransit. Hinc apud Mareum legitiir :'Miilie- Ma>c.\M\,
res viderunt juvenem sedentem cooper- ^-
C tum stola candida (utpote angelum san-
ctum),et obstupueriint. — Ponitur quoque
differentia inter tacitum, elinguem et mu-
tiim. Nam tacitus dicitur, qui non faciliter
loquitur nec frequenter, sed ex causa pra?-
gnanti ac raro, juxta quod in Ecclesiastico
legitur : lloino sapiens tacebit usque ad EccU.xx,!.
tempus; lascivus autem et imprudens non
servabunt tempus. Elinguis vero vocatur,
qui linguam habens, officio ejus non uti-
tur recte, vel ad loquendum vix potest
iiiduci, ut legitur de Secundo philosopho;
D mutus autem, qui potentia caret loquendi.
Admovit pcctori meo leniter manum.
Servat auctor metaphoram, loquens de
philosophia tanquam de matrona benigna
et medica, quae manum solet segrotantis
pectori dulciter applicare. Quod spiritu-
aliter est intelligeudum, ita quod Philoso-
phia (( admovit leniter )>, id est, modeste
ac dulciter applicuit, « manum )), id est
cousolationis auxilium et doctrinam, « pe-
ctori )) (id est cordi) « meo )). Sic sumitur
pectus quum dicitur : triplex est pax, puta

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIJE LIBER I. — PROSA II ; ART. XI G3

pax temporis, pax pectoris, pax seternita- A gmalico postremam capitis cellulam per-

tis. Hoc est pectiis spirituale. Aliud est turbante. Quem etiam morbum Boetius

pectus corporale : de quo in Evange- non vere et corporaliter, sed similitudi-

, lio legitur, Publicanus percutiebat pectus narie habuit. Phrenesis autem est passio

suum. capitis, ex abundantia cholerae nigrae seu

Et, Xihil (inquit) periculi est, id est, melancholiae nascens in parte cerebri an-

Philosophia ait, Non est infirmitas ista teriori, ligans imaginativam in eadem

periculosa neque mortifera. Lethargum parte sitam ; mania vero est passio causata

patitur, id est, infirmus iste incurrit segri- ex abundantia sanguinis impuri, aestima-

tudinem quamdam generalem ac pluribus tivam impediens : sicut de his Galenus et

co\\?,vieid,m,\\die\\CQi commu7iem illusarwa Joannicius scribunt diffusius.

mentium inorbum. Sui paulisper oblitus Quod ut possit, id est, quatenus Boetius

est ex morbo "^vs&idiio^recordabitur facile, B valeat hunc morbum abjicere, et expedi-

id est, ad memoriam suam reducet se te recolere, paulispcr lumina ejus morta-

ipsum, si quidem nos ante cognoverit, lium rerum nube caligantia tergamus.

id est,dummodo ante habuerit nostri noti- Ordo verborum est : « Paulisper terga-

tiam. mus », id est, mundemus, abstergamus et

Porro lethargia est passio ex phlegmatis desiccemus, « lumina » (id est oculos)

abundantia in posteriori cerebri parte, li- « ejus caligantia », id est caecutientes et

gans impediensque memoriam, cujus or- partim offuscatos, « nube », id est lacrima-

ganum ex tali materia distemperatur, et rum profluvio ac moerore et velo, « mor-

species quae sunt in ea confunduntur : un- talium » (id est temporalium) « rerum »,

de mens ipsa illuditur, id est decipitur, hoc est causato ex amissione eorum in

non bene judicando de rebus aliquando quibus terrena consistit prosperitas.

notis. Ideo lethargia dicitur morbus com- G Ha^c dixit Philosophia, loquens ad se

munis « mentium illusarum ». Ex qua quasi ad alterum ; oculosque meos sicca-

etiam infirmitate quidam ad tantam labun- vit, hoc est, Philosophia « siccavit oculos

tur oblivionem, quod quasi dormiendo meos» interiores et exteriores,;^e^j6MSMn-

mori videntur. YX dicitur axo xf,? Xr,OYi?, f^irm^es, id est, affluentes lacrimis corpora-

quod est oblivio. Unde et Lethe, juxta po- libus seu spiritualibus, veste contracta in

etas, fluvius dicitur infernalis : de quo rugam, id est plicata. Et potest per ve-

animse damnatorum potare asseruntur, stem,pietatis compassio aut doctrinse effu-

quatenus preeteritorum obliviscentes dolo- sio designari : sicut et sanctus Job loqui-

rum, acrius sentiant poenas eis praesentes. tur, Justitia indutus sum ; et alibi legitur, /o6xxix,i4.

Qui morbus ex apostemate causatur phle- Induit me Dominus vestimentis salutis. /^ ^xi 10.

ARTICULUS XI

DE SPIRITUALI ET MVSTICA HUJUS PROS.E SECUND.E INTELLIGENTIA.

THEOLOGIA visceribus caritatis ac inti- D tius christianae theoriae ac religionis, in ca-
mae pietatis ineffabiliter plus quam ritate et pietate consistit. Propter quod di-
philosophia abundat : imo, ut sanctus effa- xit Apostolus : Plenitudo legis est dilectio ; ■^<""- "'"'
tur Ambrosius,Summa(idestplenitudo)to- itemque : Pietas ad omnia utilis est. Unde i rim. iv.s.

G4

1>E CONSOLATIONK PlllLOSOnil.K. I.IKF.U I. — l'UOS.\ II ; AIIT. XI

I'rov. XXXI
26.

Ps i_\viii,3,

Jer.wu.ti
ef. l. IX, p

9iB'.

/s. L, 4.

Jacob.m.i.

in libro Provorbiorum Siiloinon protesta-
tiir. loquens de muliere forti, h\ est de
militanti Eeclesia, de beatissima Virgi-
ne. de sacra Seriptura. id est llieologia :
Aperuit os suum sapienti;e, et lex cleinen-
tia' in liiigua ejus. Itaque theologia con-
spiciens persouam catholicain eruditam,
ab altitudine exerciliorum spiritualium in
quaindam adversitatum.afflietiouum atque
teutalionum al)yssuin dejeetam (juxta il-
lud l*salmi. Veiii in allitudinem inaris, et
tempeslas demersit ine), compaliens ait :

Medicince temptis est. De qua loquitur
Jeremias : Numquid resina non est in (ia-
laad, aut medieus non est ibi ? Quare ergo
non ascendit sanitas {)lebi mea'? Talis pla-
ne medicus fiiit Isaias, qui fassus est :
Domiiius dedit inilii linguam eruditain, ut
sciam sustentare eum qui lassus est, ver-
bo. Denique, quia iii multis offendimus
omnes,et quotidie saltem in venialia cadi-
mus,qua^ sunt quasi vulnera parva,quem-
admodum peccata mortalia sunt vulnera
inagua ; hinc incessabiliter « tempus ine-
dicina? est » nobis : quemadmodum est
poenitentia de peccatis, consolatio pia et
sapientialis contra tristitiam inordinatam
ac deprimentem, et contra vitiuin unum-
quodque. virtus contraria et actio ejus.
Non ergo vulneremus animas nostras pec-
cando ; sed iiiflicta vuluera, hoc est pec-
cata prcPterita, curare conemur, cordialiter
poenitendo.

Tum vero totis in me intenta honinibus.
Sic utique theologia diligentissime intue-
tur hominem desolatum, iino unumquem-
que fideliuin, ut provideat et succurrat
cuilibet juxta capacilatem et necessitudi-
nem ejus. Tune es ille qui nostro quon-
dam lacte nutritus, nostris educatus ali-
mentis, in viriiis animi rohur evaseras ?
Unusquisque virtuosus dum erat in statii
incipientium, nutritus luit lacte sacra;
Scriptura; ac theologicse facultatis, hoc est
facilioribus documentis, et purgativae ex-
ercitiis vise, qualiter peccata sua deberet
deplorare, confiteri, vitare, et satisfacere
pro eisdem, atque in moribus se habere.

A corpus ac sensualilatem rationi subjiecre.

Di' (juo lacte ail Scriptura : Tanqnam par- icoc.ni, i,
viilis in Christo lac vobis polum dedi, ""
rtoii escam. Princeps quoque apostolici
agminis iii priiiia siia scripsit ('anonica :
Siciit inodo geniti infantes ralionabiles, \i>etr.\\,i.
sine dolo lac eoncupiscite(id est sinceram
simplicemque instructionem Scripturap, ac
gratia? puritatem, et bonam institutionem
iii vita spiritiiali). iit in eo cre.scatis in sa-
lutein. Interdum deinum lac in Seriptiiris
in malo accipitur, utj)uta pro voluptate

B carnali, ut dum Isaias inducit : Quem do- /s.xxvm.o.
cebit Dominus scientiam?et quem intel-
ligere faciet auditum ? Ablactatos a lacte,
aviilsos ab uberibiis, id est, eos qui a
carnalibus deliciis abstinent. — Porro ali-
inenta Iheologiie sunt perfectiores doctri-
nae, exercitia via? illuininativse ac perfecti-
va?,degustatio dulcedinis Dei, perfectiones
virtutum.De quibus ad Hebraeos asseritur:
Perfectorum est solidus cibus, eorum qui //eAr.v, u.
pro consuetudine exercitatos habent sen-
sus ad discretionem boni et mali. Unde ad

G (^orinthios deprompsit Apostolus : Sapien- icor. n.e.
tiam loquimur inter perfectos.Quibus pre-
tiosissimis aliinentis homo mente refectus,
« in virilis animi robur » surgit,in cedrum
Libani crescit.et verticem mentis extendit
usque ad contemplationem et amplexum
Omnipotentis in throno gloriae residentis,
juxta quod ait Psalmista : Justus ut palma /•«. xci, i3.
florebit, sicut cedrus Libani inultiplica-
bitur. Unde per Osee Dominus testatur :
Ero quasi ros, et Israel (id est vir contem- Oseexiv,6,
plalivus) germinabit ut lilium ; ego quasi ^'

D abietem dirigam eum.

At tu cui talia contuleramus arma, id
est, tam fortia ac solida documenta, tam
praeclara gratiarum charismata, tamque
subliines virtutum profectus, ecclesiastica
quoque sacramenta, crucis sanctae signa-
culuin, orationes et lacrimas, quae teste
Ambrosio, arma sunt sacerdotum sancto-
ruin : quibus armis arinavit Christus Ec-
clesiam et unumquemque perfectum. <?Mfe
nisi prior abjecisses, tentationibus, concu-
piscentiis, persecutionibus, motibus pas-

DE CONSOLATIOXE PHILOSOPHI.E LIBER I.

PROSA II ; ART. XI

Go

21

sionum, delectationibus vitiorum acquie- A
scendo et succumbendo, my«V^« te firmitate
tuerentur. Haec quippe sunt arma fortissi-
ma, omni acie vitiorum omnique rabie
tentationum robustiora ex sua natura :
quamvis interdum vincantur,expugnentur
aut coliidantur ex debilitate el fragilitate
sui subjecti, puta ex imbecillitate et verti-
biiitate rationis humanse liberique arbitrii
proclivis ad mala : quemadmodum scri-
Gen. viii, ptum est iu Genesi, Sensus et cogitatio
cordis humani prona sunt in malum ab
adolescentia sua ; quemadmodum etiam B
homo fortis prosternitur ex debilitate equi
quo utitur ac defertur : nempe, ut asserit
Augustinus,liberum arbitrium comparatur
ad gratiam sicut sessor ad equum. Ad
horum assumptionem armorum hortatur
Ephes.M. Apostolus ad Ephesios:Accipite (inquiens)
13, u, 16, armaturam Dei, ut possitis resistere in
die malo ; state induti loricam justiti», in
omnibus sumentes scutum fidei, in quo
possitis omnia tela nequissimi ignea ex-
stinguere ; et galeam salutis assumite, et
gladium spiritus, quod est verbum Dei. — C
Amplius, arma hsec sunt etiam animarum
nostrarum vestes ac ornamenta,quibus ea-
rum tegitur nuditas et ornatur informitas,
ipsaeque animae tam coeliformiter decoran-
tur, quod coelesti complacent Sponso, et
ad thalamum gloriae aeternalium nuptia-
rum introducuntur. De quibus vestibus in
Apocalypsi loquitur Sponsus ac Judex:Qui
non inquinaverunt vestimenta sua, ambu-
labunt mecum in albis, quia digni sunt.

Itaque spiritualia dona ista diversis ra-
tionibus atque respectibus appellantur ali- D
menta, lac, solidus cibus, potus, arma,
vestes ac ornamenta. Propter quod ait
Gregorius : Sacra Scriptura aliquando no-
bis cibus est, aliquando potus : cibus est
in locis obscurioribus, in quibus exponen-
dis quodammodo frangitur ; potus vero in
locis apertioribus, quoniam ibi faciliter
sumitur secundum quod invenitur. Hinc
ait Hieronymus : Pinguissimus est sermo
divinus ; omnes in se habet delicias :
ex Scripturis quidquid volueris nascitur,

T. 26.

Apoc. in,

quemadmodum manna ad uniuscujusque
sapuit voluntatem. De hoc Hugo de S. Vi-
ctore recte disseruit : Nihil in hac vita
dulcius sentitur, nihil avidius sumitur, ni-
hil mentem ab amore mundi sic separat,
nihil contra tentationem animum sic con-
fortat, nihil ad omne bonum sic adjuvat,
ut Scriptura et studium ejus.

His ergo bonis homo nutritus, armatus,
vestitus, « in virilis animi robur » excre-
scit. Et vere virilis ac vir nuncupatur
(quia ut Cassiodorus fatetur, vir a viribus
nomen sortitur)qui adversa tolerando non
deficit, neque in prosperis aliqua elatione
se jactat, sed stabili corde defixus et coele-
stium contemplatione firmatus, in omni
eventu permanet stabilitus. Heec igitur ar-
ma nunquam abjiciamus,nulli suggestioni
iniquse consentiamus, nec ab infernalibus
preedonibus patiamur nobis haec ornamen-
ta auferri : imo, contra adversarios nostrae
salutis infatigabiliter praeliemur, quia non
coronatur a Deo nisi legitime certans, teste
Apostolo. Non fugiamus ab hujuscemodi
praelio, quoniam Christus pollicetur in
Apocalypsi : Qui vicerit, dabo ei sedere
mecum in throno meo, sicut et ego vici,
et sedi cum Patre meo in throno ejus.

Agnoscisne me ? Quid taces pudore ?
Ecce quam pie nos consolatur divina Scri-
ptura, et in ea ac per eam Sapientia in-
creata. Victum, aversum, confusum revo-
cat ad sui notitiam, et a pudore pravo, a
diffidentia, ab inordinata erubescentia re-
trahit eum, quatenus lumen veritatis intu-
eatur, peccata sua confiteatur, ac dignos
pcenitentiae agat fructus, quemadmodum
per Jeremiam admonet : Revertere ad me,
et non avertam faciem meam ; verumta-
men scito iniquitatem tuam, quoniam in
Dominum Deum tuum peccasti. Erubesce
ergo de tuarum foeditate culparum : non
tamen sic ut a confessione et imploratione
divinse pietatis desistas ; imo cum vere-
cundia bona hoc age,dicendo illud Esdrae:
Deus meus, confundor et erubesco levare
faciem meam ad te, quoniam iniquitates
nostra3 multiplicatee sunt super caput no-

Sap. NVi,
20, 21.

iirwi.11,5.

Apoc. 111,
21.

/er.iii,I2,
13.

I Esdr. IX,
6.

(>(>

m: coNsoLATio.xK iMiii.osonii.r. i.ibku i. — metiu.m ui

striim, et delicta nostra creverunt usque
ad co^luin.

Sed f(',n( video,stupor nicnlis opprrssif.
Si profiinde ac lucidc pcrpcndamiis mi-
rabilia lcgis ac fidci c|iristiaiia', bcucficia
Dci iu nobis et misericordiam cjus siiper
nos, ingratiludiues nostras ac scelera no-
stra, et qualiter homines fidcm habcntes
audent Omnipotentcm tam dire ac indesi-
nentcr offeudcrc, non obstante vita> prre-
sciitis incertitudine ac brcvitate, diviui
judicii districtione, yDterna; damnalionis
acerbitate ; iion immerito stupor inentis

/>j. uv, 6. nos opprimet, et dicemus : Tiinor el tre-
mor venerunt super me, et contexerunt
ine tencbrge. Imo quasi elingues rcddemur,
ignorantes quid respoudcrc potcrimus,

Jobn,ii, juxta quod legitur in libro Job:Deus cujus

**• irae resistere nemo potest.sub quo curvan-

tur qui portaut orbcm : quantus ergo ego

sum ut respondeam ei, et loquar verbis

meis cum eo ?

Pra?terea, diim theologia, seu sacra Scri-

icoc. i,iv. ptura, seu Christus sapientia Patris, cernit
nos taliter stupidos, admovet pectori no-
stro « manum » susd cleinentise, infundens
spem veni8e,et affirmans « nil » esse « pe-
riculi )),dummodo vere converti, poenitere
et satisfacere euitamur : pra^sertim quo-

itom.\,io. niam ubi abundavit iuiquitas, superabun-
dare gratia solet.

Lethargum patitur. Hoc contingit dum
homo ex consuetudine peccandi enormiter,
sic induratur tamque insensibilis fit ad
ea qute Dei sunt ac suae salutis, ut animae
sua? la?siones non sentiat, neque gravissi-
ma sibi imminentia advertat pericula,pro-

A ut in Proverbiorum libro profertur : Im- Proi. xvni,
pius quuiu in profiiudum peccatorum ^'
vcncrit, couleinuit. Talis obliviscitiir sui
ipsiiis, qiioiiiaiu immcmor est siutp saliitis.
Sicqiie moibiis iste cominiiuis est « men-
fiiiiu illiisarum », quia iit Salomou ail.
Stiillis illudit peccatuin : quoniam delecla- /AiV.mv.o.
tione, complacentia impulsioneve sua alli-
cit, decipit et exca^cat inentem ipsorum.
De quibus apud Jeremiam loquitur Deus :
luduravcrunt facies suas supra petram, /er. v, 3.
et nolucrunt reverti. Unde et in libro Sa-

B pientia? lcgitur : Creatura? factaj sunt in So/)xiv,u.
inuscipulam pedibus insipientiiim.

Recordahitur facile. Hoc aliquando ac-
cidit, ut hi qiii ad tempus fuerunt devoti
ac maguo gratiff cnlmine decorati, ex ad-
monitioue eis facta,celeriter convertantur,
recolentes quales aliquando fuerint,dicen-
tcs illud Threnorum : Nos inique egimus, Thren.m,
et ad iracuudiam provocavimus Deum;*'"*^'
scrutemur vias nostras, et revertamur ad
Dominum. Deniqiie, ut peccator hoc « pos-
sit » ac implcat, theologia tergit interiores

C oculos ejus caligantes ab inordinatis tristi-
tiis, ac pravis affectibus circa carnalia et
tcrrena, instruendo, ac pra?dicando eidem
quam iniquum atque damnabile sit, rebus
istis vanis ac vilibus magis quam immen-
so et superdignissimo Creatori essentiali-
ter bono ac sancto adharere ac deservire.
Nec hoc potest peccator sine gratia pra?-
veniente. Propter quod deprecatus est Je-
remias : Converte nos, Domine, ad te, et/6irf. v, 21.
convertemur. Unde et Apostolus loquitur:
Non est volentis, neque currentis, sed mi- nom.wM.

D serentis Dei.

METRUM III

Tunc me discussa liquerunt nocte tenebrae,
Luminibusque prior rediit vigor :

Ut quum praecipiti glomerantur sidera Gauro
Nimbosisque polus stetit imbribus,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBKR I. — METRUM III ; ART. XII 67

Sol latet, ac nonclum coelo venientibus astris,

Desuper in terram nox funditur ;
Hanc si Threicio Boreas emissus ab antro

Verberet, et clausum reseret diem,
Emicat, et subito vibratus lumine Phoebus

Mirantes oculos radiis ferit.

ARTICULUS XII

ELUCIDATIO HUJUS METRI TERTII.

HIC describit Boetius prsedictse conso- A gor, sed ab actu suo ad tempus suspen-

lationis effectum. Utitur autem Boe- sus ac irapeditus. Estque modus loquendi,

tius in hoc libro multiplici specie ver- ut aliquid dicatur fieri aut redire, dum

suum, juxta veterem modum. Quse species post cessationem ab actu, denuo operatur,

jam pro magna parte cessarunt : nam et aut quod latuit manifestatur : sicut quum

modi quibus nunc utimur, aptiores viden- dicimus, Iste accepit pedem suum, et tru-

tur. Vocatur demum hoc metrum : Alcma- sit illum.

nicum. ab inventore ; dactylicum, a da- Qui modus ioquendi etiam in Scripturis

ctylo ; tetrametrum, a Tsrpa;, quod est est frequens : ut dum ait Salvator, Data 3iatth.

quatuor, quia ex quatuor dactylis constat est mihi omnis potestas in coelo et in ter- ''^^"'' *^'

(attamen spondeum pro dactylo recipit); ra. Quae utique potestas non est Christo

acatalecticum, quoniam sine abundantia data primum post resurrectionem, quando
et defectu clauditur fine legitimo. Itaque B hsec protulit verba : imo secundum natu-

ait : ram divinam, data est ei ab seterno per

Tunc me discussa liquerunt nocte tene- generationem divinam ad intra ; secun-

brce, etc. Ordo ac sensus est : « Tenebra; », dum vero naturam assumptam, data est ei

id est privationes lucidarum ac sapientia- per creationem a primo incarnationis in-

lium considerationum, « liquerunt » (id stanti, ut Damascenus testatur tertio libro.

est dereliquerunt) « me tunc », dum Phi- Etenim eo ipso quo Verbum aeternum as-

losophia me ita tractavit ac informavit ut sumpsit naturam humanam in unitatem

praecedenti tangitur prosa ; « nocte », id personse, praetulit eam omni creaturge, et

est gravi mcerore et obscuratione mentis, potestatem contulit ei super universa cre-

« discussa », id est excussa et repulsa ab ata, ut tertio libro docet Magister Senten- jist x.vD

anima mea, secundum quod unum oppo- tiarum. Alexander quoque, Thomas, Bona- cY.txxiii,
sitorum expellit et abjicit aliud, et nox C ventura, et alii, ibi declarant, quod post p -<"«c,297

atque caligo exterior depelluntur radio so- Christi resurrectionem hsec potestas mox

lis aerem illustrante. « Priorque vigor », coepit undique divulgari. Insuper, juxta

id est pristina vis visiva, seu lux visua- hunc modum loquendi scriptum est in

lis in pupilla exsistens, per quam fit visio Apocalypsi : Gratias agimus tibi, Domine ^poc.xi,i7.

actualis, « rediit luminibus », id est, re- Deus omnipotens, qula accepisti virtutem

stitutus est oculis quantum ad usum : tuam magnam et regnasti.

non enim realiter perditus fuit ille vi- Apte etiam oculi lumina appellantur,

(!S i)K roNsor ATioNr: piim.osoimii.f. i.mi-u i. — mktium iii : .mit. \ii

quoniain liinien ost qno aliqnid nianilV- A iiumi cjns. Dv qwa in codem Prophcla di-

Ephet.s, slatnr. Propter qnod di.xil Apostolns : Oin- citui' : Oiii \ovM aqnas inaris, et effnndit ^"los v,8.

"■ ne qnod manifeslatnr, lumcii est. Ocnli eas snper faciem terra>. Apnd Job qnoqne

antcin manifestant ct rcpra'scntant Iiomini dicltur : Kcce Dens magiins, qni anfert Johxxwi,

visibilia ista.Siequc iii libro Judicum Sain- stillas plnvia\ cl effnndit imbrcs ad instar

yu</if. XVI. soii prccalus est : Doininc Dens mcus, rcd- <iurgitum, qni de nubibus fluunl, qua'

**• de milii nnnc pristinam fortitudinem mc- pijctcxunt cnncta desnper; si voluerit ex-

am. ut pro amissione duornm Inminum tcndere nubes quasi tentorium sunin, et

unam de mnltiludine recipiam ultioncm. fulgiirarc lumine sno desuper, eardincs

U( quuin, id est, sic contigit inihi ante quoquc inaris opcrict.

hanc tencbrarum harum cxpulsionein, sic- Ilinc dcclarat Hoetins, qnalitcr in inenle

ut qnuin sidcra (jlonierantur , id est, co- sua incorporaliler contigit quod in exte-

piosc teguntur et obducuntnr nubibns ; B rioribus sensibiliter agitnr. Si Boreas, id

Catiro, id est venlo sic ^\(t\o,privcij){li, id est ventus sie dictus, emissus, id est flans

est pripcipitanter et celeriter flante ac nu- ct exiens, ah antro Threicio, id esl per

bes adducente. Caurus quippe hic sumitur foramina et cavernas regionis Threiciae,

pro vento collatcrali, ad sinistram partcm rcrbcrct, id est, repellat et repcrcutiat,

vcnli Favonii vcrsus scptentrionem magis hanc noctem seu nubem pra?fatain obscu-

declinans. Qui ventus adducit coacervat- ram et obscuranlem, e< r<?6e/'e/, id est, ap-

que nubes ac nubila. Est enim ventus iste parere faciat, cliem clausum, id est clari-

humidus ac frigidus : cujns flatus conglo- latcm solarem qna? apparere hominibus

merat nubes spissas, qiuc inter visum no- non valebat propler interpositos pradictos

strum ac sidera posita:>, causant obscurita- nebulosos vapores ; Phcvbus, id est T-itan

tem quae vocatur nox accidentalis. et inde seu sol, onicat, id est, clare apparet, et

fit aura nebulosa et dies umbrosus, nec C vihratus, id est quasi munitus alque ex-

sol potest videri a nobis. Polusque stetit, uberans lumine sibi inhaerente, ob cujus

id est, coelum fuit, sicut communiter di- abundantiam vibrare et suo lumine jacu-

citur, Steti ibi tot annis, id est fui ; vcl lare videtur, suhito ferit (id est reverbe-

quasi quiescere videtur, dum motus lu- ral) radiis suis lucifluis mirantes oculos,

minarium coeli percipi nequit ; imbrihns, id est visum hominum admirantium de

id est pluviis, nimhosis, id est densis, ne- tam repentina aeris clarificatione ac solis

bnlosis, seu ventosis, ex quarum descensu apparitione.

cadum videtur sic stare vel ita se ha- Pro horum intelligentia oportet adver-

bere : quo facto sol latet visum nostrnm, tere, quod Boreas dicitur ventus seplen-

ac nox qua?dam accidentalis, puta prsefata trionalis siccus et frigidus, frequentius

obscuritas, clesuper funditur in terram, flans circa tropicum autnmnalem, quem-
astris nondum venientibus, id est, nec- D admodum Caurus circa trop'cos hiemalcs.

dum apparentibus, ccelo, id est in coelo Hinc Boreas vehemcnler desiccat, aerem-

stellato. Juxta quern modum scriptura est : que depurat, quoniam flatu suo disgrcgat

Jvbix,i. Deus praecipit soli, et non oritur; et stcl- nubes et agitat aerem, ita quod repente

las claudit quasi sub signaculo. clarificatur : quod simplices intuentes et

Hi autcm naturales effectus, quos philo- causarn ac modum ignorantcs, mirantur.

sophia naturalibus causis adscribit,thcolo- Dcnique Boetius loquitur hic juxta dogma-

gia, id est sacra Scriptura, Deo attribuit, ta poetarum : Thracia namque est regio

Amos IV, ut quum dicitur per Amos : Ecce formans sita A^ersus septentrionem, in qua sunt

montes, et creans ventum, et annuntians inontes valde sublimes, ex quorum fora-

homini eloquiurn suum, faciens matuti- minibus et cavernis opinantur poette ven-

nam nebulam; Dominus cxcrcituum no- tum cgredi borcalcm. Qualiter autem et

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I.

METRUM III ; ART. XIII

69

ex quibus materiis venti in veritate na-
c/.p.oic. scantur, in expositione metri secundi ex-
pressum est juxta traditionem Philosophi.
— Quamvis etiam polus proprie nominetur
pars coeli seu punctus in extremitate axis,
sicque duo dicantur poli,videlicet arcticus
atque antarcticus ; hic tamen per synecdo-
chen pro ipso coelo accipitur, sicut in Hym-
no : Deus creator omnium, polique rector.
At vero de productione ventorum, pra?-
habitis addi potest, quod aliqui antiquo-
rum ac etiam modernorum affirmant, quod
Creator omnipotens,videns in inferioribus
sine caliditate et humiditate nil vivere
posse, coUocavit in medio circuli obliqui
fontem caloris, videlicet solem atque pla-
netas : propter quod ibi dicitur esse torri-
da zona, inter duos tropicos comprehensa.
Videns quoque ignem cuncta consumere
nisi humido reprimatur, constituit sub
ipsa zona in terra fontem totius humoris,
utpote mare, quod per medium torridae
zona^ et ex omni parte circuit lerram : ex
quo tam omnia particularia maria quam
aquse dulces egrediuntur, juxta illud Ec-
Eccie. 1. 7. clesiastee : Omnia flumina intrant mare, et
mare non redundat ; ad locum unde ex-
eunt flumina rovertuntur ut iterum fluant.
Quumque ad occidentem pervenerit mare,
duas facit refluxiones, quarum una ad
austrum, alia vero vertitur ad septentrio-
nem. Conformiter in oriente duse refluxi-
ones ad eosdem terminos fiunt. Qu® au-
tem tendunt ad septentrionem, una ab

A oriente, alia ab occidente,dum concurrunt
in medio se elidunt : et inde causatur fa-
mosa illa accessio et recessio quse fluxus
dicitur et refluxus; ibique ex ipso con-
cursu aer impetuose motus ac pulsus ge-
nerat Boream. Similiter duse illse reflu-
xiones quge vertuntur ad austrum sive
meridiem. Ex hac etiam refluxione quae
ab occidente tendit ad septentrionem, fit
mare nostrum Mediterraneum.Quum enim
illa refluxio totam transierit Africam, inter
duos montes magnos, Atlantem et Calpen,

B una pars illius subtrahitur : quae inter
Hispaniam Africamque discurrens, usque
ad medium terrae venit, et Mediterraneum
mare vocatur, atque ex adjacentibus re-
gionibus nomina diversa sortitur, scilicet
lonicum, .Egaeum, Adriaticum. In oriente
autem ex dictis maribus fit grandis mo-
tus, ex quo gignitur ventus nomine Eu-
rus; simili modo in occidente, unde pro-
ducitur Zephyrus. Quum vero pra?fatae
refluxiones extra prsetactos terminos una
aliam pra)veniunt, ventus generant colla-

C terales. Verumtamen positio Philosophi in
expositione secundi metri narrata, ratio-
nabilior reputatur.

Postremo, per has metaphoricas descri-
ptiones eorum quae apparent aut fiunt in
regione coelestium corporum et elemento-
rum, intendit Boetius quod pariformiter
post nubilosam sui animi qualitatem, in
ipso facta sit ingens serenitas ac disposi-
tio lucida per Philosophiae accessum.

ARTICULUS XIII

DE MYSTICO INTELLECTU TERTII METRI ISTIUS.

T

UNC me discussa liquerunt nocte tc- D in anima, mox fugantur ac fugiunt caligo
nebrce. Quemadmodum theologia ve- ignorantiae, nox peccati ac vetustatis anti-
hementer splendidior est, delectabilior ac quae,suggestio spirituum malignorum,dis-
dignior philosophia, sicut domina sua an- tractio mentis, inquietudo apprehensionis
cilla; sic theologiae illuminatione radiante phantasticae, ac perstrepentium tumultus

70 UE r.O.NSOI.AMO.M:; 1'111I.0S01'11I.K LIUEU 1. — MKiULM 111 ; .\UT. Xlll

vilioruin ac passiomiin. Sicque « luinini- A (lucainur in rcrrigcriuin. Quod fil « aslris

bus ». id ost oculis cordis, redit ac reddi- nondum venientibus cado », id est, ante-

tur grati;e « \igor ». rnde dixit .Aposlohis : (piam ipsi fideles per eoiitemjilationem et

Tfom. xiii, No.\ pra^cessit, dies aulein appropiiuiua- spnn ca>leslium pr;piniorinn e.xliilareiitur,

^iThess V ^''' '^'' rursus : Non sumus noclis. iieque seu anlequam angeli sancti, qui siint astra

5. tenebrarum. Ilinc per Iheologiam iilunii- Iriumpliantis Ecclesi», suecurrendo e.\-

natis el a pristinis tenel)ris exi^urgalis pugnent ac prosternant tentantes nos an-

^•yjAej.v,». scribit ad Kpliesios : Kralis aliquando le- gelos teiiebrarum : a quibus permittunt

nebra\ nunc aulein lux in l)oinino:ul filii nos multoties infeslari. (piateniis resisten-

liicis ambulale. llinc fons lheologic;r veri- do mereamur in donis grati;e crescere ac

Uo/M,Ji. latis ClirisUis, Dei virtus et sapientia,apiid firmari, et diademale glori;p felicius co-

yoaiKi.xii, Joannem nos hortaliir : Ainbulale diim lu- ronari.

^*' ^**" ceni habelis, ut non tenebrae vos compre- IJ Forro lianc noctem spiritiialem expellit

hendant; dum lucem habetis, credite in ventus borealis siccus et frigidiis, fortiter

lucem, ut filii lucis sitis. Ila?c est via sa- movens et impetu flans, id est afflatiis et

lutis. semila electorum, theologi.T conso- inspiratio Spiritus Sancti,qui iibi vult spi- yoa»i;i. 111,8.

lalio et doctrina, de qua in Proverbiorum rat. Qui quamvis ignis et calor vocetur,

yvoc.iv,i8. dicitur libro : Justoriim semita qiiasi lux attamen quoniam a calore nocivo concu-

splendens, procedit et crescit usque ad piscentiae atque profluviis desideriorum

perfectum diem. ignitorum miindi et carnis ac dsemonnm

Ut quHin pnvcipiti glomerant^ir sidcrn siccat atque refrigerat, potest per Boream

Cauro. Sidera Cddi sunt filii militantis Ec- designari tam ipse (juam afflatiis et inspi-

clesia^, qua> in Evangelio et Apocalypsi ratio ejus. De quo in Canticis diciUir :

frequenter regnuin coelorum vocaliir. Sii- Surge, Aquilo; et veni, Auster, perfla hor- caid.is,\^.

per haec sidera, princeps tenebrarum, pri- C tum meum.

yo6xu,2o. mus ille apostata, rcx oinnium filiorum Denique Boreas hic exit «ab antro Thre-

superbia?, sedem sui imperii nititur collo- icio », id est ex vulneribus Christi, qui in

care, ipsisque pra^sidere ac dominari, pro- hujiis miindi pressiiris ac pcenis tanqiiam

/s. XIV. 13. ut apud Isaiam pra^sumptiiose efl'atur:Su- in frigoribus durissimis est versatus, sua-

pra astra Dei exaltabo soliiun meum. Il»c que beatissima passione nobis promeruit

sidera in hoc inundo aliquando « glome- eharismata gratiarum, juxta illud Joannis:

rantur » et involvuntur nebulis tentatio- De plenitudine ejus accepimus omnes, gra- ./ort'i'(.i,i'i.

nuin, caliginibus suggestionum angeloriim tiarn pro gralia..\ntrum rursus Threiciiim,

Satan;p, inundationibus lurbationiim, in est devotio sancta^ matris Ecclesia? tribu-

tantuin quod « polus » stare videtur, id lationibus et multis frigoribus nunc subje-

est Ecclesia in talibus suis membris a pro- cl;e,qua? meritis suis ac precibus impetrat

cessu virtutum quiescere : imo et tunc D filiis suis gratiosa Deitatis auxilia,ita quod

« sol » justitise Christus Dominus eos « la- a tentationibus afflictionibusque erepti

tet », id est, ab ipsis lucide non videtur saltem ad tempus, denuo cernant diem se-

quamdiu in tali sunt tribulatione. renitatis interna^, diem gratia^ ac dulcoris,

Ita quoque « nox in terram funditur », et Solem sapienti» in se supersplendidis-

id est obscuratio quffidam in cordibus fi- simum ac invisibilem,pro modulo suo per

delium in hac terra degentium, in tantum fidem illuminatam ac sapientiaB doniim

quod et ipse Paulus vas electionis asse- perlucidum dulciter contemplentur, ita ut

11 Cor. 1,8. ruit : Supra modum gravati sumus, supra grata mente cum Apostolo dicere queant,

virlutem, ita ut ta?deret nos etiam vive- Nos autem revelata facie gloriam Dei spe- iiCor. m,

Ps.ixv.)2. re. Interdum namque oportet nos trans- culantes, in eamdem imaginem transforma- '^'

ire per ignein et aquain, anteqiiam in- inur a clarifate iu elaritalem, lanquam a

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIiE LIBER I. — PROSA III 71

Domini Spiritu : in tantum ut admirentur A Dionysius. — Expositiones talibus de-

tam gratiosam ac celerem mutationem in servientes aliunde satis multas habes in

/>«. Lxxvi. se subito factam, dicentes, Ha?c mutatio promptu.Ista quoque ad litteram satis bre-

dexterge Excelsi. Cujus splendor interiores vis, mediocribus apta apparet; et quee in

eorum reverberat oculos. De quo in libro exordiis disciplina? capere nequeunt, tem-

J06.111, 22. Tobi» fertur, quod post tempestatem tran- pore procedente proficientes facilius ca-

quillum facit, et post fletum exsultatio- pient. Estque expediens ut in pueritia

nem infundit. Qni in Evangelio loquitur : aliquid de Scripturis ac theologicis docu-

Maith.xi, Venite ad me, omnes qui laboratis et one- mentis incipiant discere et assuescant au-

"^" rati estis. dire,atque virtutibus adhserere.Nec textus

in sc sententiosus potest nimia brevitate

JoANNES. — Diu subticui, et modum clare ac plene elucidari.

tuum procedendi adverti. Qui (fateor) pla- B Joannes. — Juxta conceptum tuum pro-

cet mihi; sed prolixus videtur, nec pro sequere quod coepisti.

simplicibus scholaribus videtur multum Dionysius. — Ita agam, et nihilo minus

deserviens. brevitati pro posse studebo.

PROSA 111

HAUD aliter tristitige nebulis dissolutis hausi coelum, et ad cognoscendam
medicantis faciem mentem recepi. Itaque, ubi in eam deduxi oculos intu-
itumque defixi, respicio nutricem meam, in cujus ab adolescentia laribus
obversatus fueram, Philosophiam. Et quid, inquam, tu in has exsilii nostri solitu-
dines, o omnium magistra virtutum, superno cardine delapsa venisti ? xAn ut tu
quoque mecum rea falsis criminationibus agiteris?

— An (illa inquit) te, o alumne, desererem, nec sarcinam quam mei nominis
invidia sustulisti, communicato tecum labore partirer ? Atqui Philosophise fas non
erat incomitatum relinquere iter innocentis. Meam scilicet criminationem vererer,
et quasi novum aliquid acciderit, perhorrescerem ? Nunc enim primum censes apud
improbos mores lacessitam periculis esse sapientiam ? Nonne apud veteres quo-
que, ante nostri Platonis aetatem, magnum saepe certamen cum stultitite temeritate
certavimus? Eodcmque superstite pr?eceptor ejus Socrates injustse victoriam mortis
me adstante promeruit ? Gujus hereditatem quum deinceps Epicureum vulgus ac
Stoicura ceterique pro sua quisque parte raptum ire molirentur, meque reclamantem
reniteiitemque velut in partem prsedse traherent, vestem quam meis texueram ma-
nibus disciderunt, abreptisque ab ea panniculis, totam me sibi cessisse credentes,
abiere. In quibus quoniam quaedam nostri habitus vestigia videbantur, meos esse
familiares imprudentia rata, nonnuUos eorum profanae multitudinis errore pervertit.
Quod si nec Anaxagorae fugam, nec Socratis venenum, nec Zenonis tormenta, quo-
niam sunt peregrina, novisti ; at Ganios, at Senecas, at Soranos, quorum nec per-

t ^

i 1»K CONSOI.ATIONE PIIILOSOrHl.r. MBKU I. — IMIOSA III : AUI. XIV

votusta ncr iiicelebris incmoria cst, scirc potnisli : qnos nihil alind in cladcm
dctraxit, nisi quod nostris moribns institnti, stndiis improbornm dissimillimi vidc-
bantnr. Itaiini' nihii est qnod admireris, si in hoc vit;u salo circumflantibns aji;itemur
procellis, (inil)ns lioc maximc propositum est, pcssiiuis (iisplicere. Quorum (inidem
tamctsi nnmcrosus cxercitus, spernendus tamcii est : qnoniam nnlln duce rc^itur,
sed errore tantuni temere ac passim lymphante raptatur. Oui si (jnando contra nos
aciem struens valentior incubncrit, nostra qnidcm dux copias suas in arcem contra-
hit. Illi vero circa diripicndas inutiles sarcinnlas occupantur ; at nos desuper irri-
denius vilissima rcrnm qnaeqne rapientes, securi totius furiosi tumultus, eoqne vallo
muniti quo grassanti stultitiie adspirarc las non sit.

AKTICULUS XIV

EXPOSITIO PROSiE HUJUS TKHTLK.

I

N hac prosa tcrtia primi lnijiis voliimi- A id cst Philosoplii.r spiritiialilcr mc cnran-

nis.d(^scribil Hoctins qualiter iutcr Phi- tis ct milii iii pcrsona mcdicfc apparcntis.
losopliiain ct ii^suin coliocutio cst incepta, Kaquc, uhi in ecmi deduxi ocidos intu-

et consolatio sibi adhibita, dicens : itumqne dcfixi, id est, mox ut oculos cor-

Havd aliter triatitioe nebulis dissolutis dis ad intucndum Phiiosophiam direxi, et

hausi ccvlum : id cst, ego Boetius « haiisi niculis intuitiim stabilitcr ac intente con-

coclnm », id est, coelestem orbcm inspcxi, vcrsuin tcnui iu caindcm ad disccrnciidum

ct habitautcm in cffilo omnibus pra^sidcu- certo ac (listiuctc qu;p cssct, ms/^/r/o »«/r/>

tcin considcravi, ac snpcriorum notitiam ccm mcam Pliilosophiam, id cst, inspiccrc

inde traxi, sicut cx putco hauritnr et tra- et videre me adverto ac certe scio Philoso-

hitiir aqna (contra qnod in libro scriptuin phiam,m cujuslaribus ab adolescentia ob-

/>«;). xm, 9. est Danielis dc iniqnis, Everterunt sensnm versatus fueram, hoc est, in ciijus Philo-

suum ut non adspiccrent coelum), « ucbu- B sophi.-c scholis scu domibus custoditns fui

lis )) ignorauti.T, mocroris. crroris, « disso- a magistris et pjcdagogis ab adolcsceutia :

lutis )), i(i cst fugatis ex irradiationc luini- qu;c ;ptas ad studcndum ct proficiendum

nis philosophicffi vcritatis, qucmadinoduin cst apta, quia tunc viget natura, et mens

ncbula; aeris effugantur ex diffusionc ct nondum assuefacla csl aiil iufccta vcrsu-

receptiouc lumiuis solis, « haud aliter )>, tiis,erroribus, trufis. Hinc secnndum Phi-

id est non alio modo. Nam sicnt oportet losophum in Ethicis, non modicum refert

secundiim ordincm gcnerationis primo dc- sic aiit sic assuefieri a juvcntute. Propter

cliuarc a vitiis, cl (lciiide actum exerccre qiiod coinniunitcr dicilur:Onod nova lcsta

y*. XXXVI, virtutis (jnxta illud Psalmi, Dcclina a ma- capit.invcterata sapit. Salomon quoqne te-

lo, et fac bouum); sic oportct primo ab statur : Provcrbium est, Adolescens juxta /vor. xxn,

errore et falsitate recedere, sicqne verita- viain suam, etiam qunm senuerit, non re- '*■

tem agnosccre. Et mentem recepi, id est, C cedct ab ea. Organa etiam sensuum inte-

usum seu actum intcllcctus assumpsi, ad riorum in adolescentia suut satis hiimida

cofjnosccndani faricm, id est prajscutiain adhuc ad suscipicndum facililcr similitu-

scu doclrinam, iino pcrsonam,r/i(?(//crt!?2/;?'.s^ diucs rcrum, et compctentcr siccata ad

27

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER I. — PROSA III ; ART. XIV 73

Eccii\iA8. retinendum. Hinc Ecclesiasticus dixit : Fi- A conversandum. Hinc Seneca in libro de

li, a juventute excipe doctrinam, et usque Copia verborum disseruit : Scio neminem

ad canos invenies sapientiam. Hinc Seneca vivere posse beate sine studio sapientiae,

in suis fatur Proverbiis : Facile est teneros id est philosophiae : ha^c animum format

adhuc animos componere ad virtutes; et et fabricat, vitam disponit, actiones regit,

in epistola : Id sapit quisque quod didicit. agenda et omittenda demonstrat; hsec tue-

Consequenter Boetius dignitatem Phi- ri nos debet; hgec te docebit ut Deum se-

losophiae considerans, de ejus dignatione quaris. Hsec quidam dixisse allegant Sene-

circa se admiratur, dicens : cam in epistola ad Lucilium ; sed non

0 tu, Philosophia, magistra oimnum ibi, imo in libro nunc dicto reperi ea.

viV^w^z^m, (^<?/a/)s«^ id est descendens atque An idcirco venisti huc ut tu quoque

• supenw demissa, cardine supremo *, id est a sum- agiteris, id est, multipliciter ac frequenter

mo ostio. Omnis namque veritas atque sci- B accuseris ac movearis, mecum tanquam

entia fontaliter ac principaliter a prima rea falsis criminationihus , id est accusa-

causa profluxit. Unde in libro de Causis tionibus injustis? Loquitur autem Boetius

habetur : Causa prima est creans scien- de philosophia juxta praeinductam meta-

/06 xxxv, tias. Et in libro Job habetur : Deus dedit phoram, quasi de honestissima domicella.

' • carmina in nocte, qui docet nos super ju- Et ipsa in veritate est qualitas et accidens

menta terrae, et super volucres coeli erudit intellectus; et in intellectu Boetii manens,

nos. Nam et naturale lumen mentis huma- simul cum illo devenit ad loca in quibus

nae, quo scientiee naturales inventse sunt, suum subjectum.Becte demum ait Boetius

participatio qusedam est et effectus lumi- ad Philosophiam : « An ut tu quoque me-

p%. IV, 7. nis increati, juxta illud Psalmistae : Si- cum » tanquam « falsis criminationibus

gnatum est super nos lumen vultus tui, agiteris rea »? At quia qui peccat non so-

Domine. Quod autem est causa causae, est G lum dehonestat se ipsum, sed et religioni

c/. P.35C. causa causati. Atque ut dictum est supra, et legi ac fidei, quarum professor est, con-

philosophia vera ac nulli errori permixta tradicit; ideo saeculares videntes inexem-

primo parenti desuper fuit infusa, et ita plariter atque carnaliter vivere sacerdotes

descendit a « cardine supremo », id est a aut religiosos,interdum etiam sacerdotium

primo principio, Deo aitissimo, qui in ca»- ipsum contemnunt religionique detrahunt.

lo supremo specialiter habitare ac esse as- Consequenter praetacta3 admirationi seu

seritur. Quid, id est cur et ad quid, venisti quaestioni Boetii Philosophia respondet, et

in has solitudines exsilii nostri, id est in ipsum dulciter consolatur, commemorando

angulos istos carceris et captivitatis qui- aliquas rationes cur injustum ac indecens

bus detineor? quasi dicat : Admiranda est esset quod ipsum relinqueret.

ista dilectio, humilitas ac dignatio tua, Prima est, quia ipsa est mater et nutrix

quae innocens et justa esse cognosceris. D Boetii. Hinc sequitur : An (illa inquit) te,

Denique philosophia est virtutum ma- o alumne, desererem? id est : « illa », ut-

gistra, quoniam ethica seu moralis scien- pote Philosophia, « inquit », id est, mihi

tia, quae philosophiae pars est, docet vitia respondit : « An te desererem », id est,

evitare, virtutes acquirere, et qualiter ac- utrum hoc condecens esset quod ego re-

quirantur : ad quod etiam confert praeci- linquerem te, « 0 alumne », id est 0 fili

pue discretio, qu» est actus prudentiae. atque discipule a me spiritualiter enutrite

Unde secundo Ethicorum docet Philoso- omni scientia ac virtute? Nec, id est et

phus, quod ex actibus bonis ex genere non, partirer, \d. esi 6.W\dGYQm, sarcina^n,

saepe reiteratis virtus generetur. Plato quo- id est onus adversitatis, quam sustulisti,

que in Phaedone sublimiter docet qualiter id est, sustinuisti ac pertulisti, invidia no-

carnalia sint spernenda, et spiritualiter minis mci, id est, ex invidia tyranni qui

74 DK CONSOLATIONK Pmi.OSOPllU, LIBKU l. — l'nOS.\ 111 J .\HT. XIV

tibi advorsitales has iiiltilil ox vaucore A vnm afir/uhf acciderif, pcrliorrescerem?

qiirni coiitra te coiiorpil, eo qiiod verain id cst : si lc innocenleni relinqiierem,scias

pliilosopliiain seciitiis es. quaMendo ae In- lioe. qiiod lalsain inei aeeiisalionein el dif-

eiido pro posse reinpnblieain, \erilali el ranialionein inordinale liinerein. et velie-

a'qiiitali ririniler adlKcrendo, sicnt te do- ineiiler expavescerem eain lanqnam inso-

cni. 1^1 hoe dieo. faf>orc communicafo /c- litiiin alicinid, (innin tamcn ab anliqnis

ctim, id est labore isto qno fatigaris facto temporibus passa sim talia in professori-

eommnni mihi et libi, ila qnod ego lecnm biis meis bonis philosophis,qtii ab iniqnis

laborem el parlem sareiiiie lti;p porlem, intilta perpessi snnl.

proiil amieitia vera recjtiiril : imo el ipsa Deniqne lorlilndo esl virltis moralis in-

jnslitia, qiiia qni scil alinm propler se ter passionein timoris atqiie andaciam me-

pati, debet illiim fovere, jnvare, consolari diiiin servans, ita qnod limorem refrenat
sicut se ipsuin, vicem quoque et remiine- B ae moderalnr, iie quis timeat ubi et in

ralionem illi rependere prout decet et va- qnibiis timendum non esl, imo amore ju-

lel. Ihec est amicilia alqiie societas virtuo- stitiic et pro salute a^qnanimiler patiatur

sorum, qnoruin unus aliuin neqtiaquam eriminationes, defractiones, rapinam, vul-

in adversis relinqiiil. Propler qiiod libro neia, inortem. Ideo Salomon in Proverbiis

de Officiis Tiillius loqiiiliir : Niilla ainici- ail : Justus quasi leo confidens absque ter- yvoc.xxvni,

tiarum, nulla societatiim pnpstantior ac rore erit. Et rursus Sapientia ait ibidem : ''

firmior, quam dum boni virtutum inori- Oui me audierit, absque terrore quiescet. /iw. i, 3.3.

biis similes, familiaritate conjuncli sunt. Vile namque et miserum est, passioni ti-

Nihil enim amabilitis, nihil eopulatins moris succumbere et undique inordinate

quam morum similitndo bonorum in qiii- pavere,quiim hoc mentis securitatem, ala-

bus eadem studia et ea?dem sunt volun- critatem liberlalemque impediat,qua} mul-
tates : in his aller altero delectattir ut se C tiiin sunt appetend»,quum Salomon prole-

ipso, et contristatur eidem, porlans oniis sletiir:Secura mens qiiasi juge convivium. /6irf.xv,i5.

ciim illo. Ideo Seneca loquitnr : 0 qiiam miserum

Deinde ponitur ratio secunda ad idem. est metuendo fieri senem ! Ilinc qiioque

A'qui Pliitosophia' fas non erat, id est, Pylhagoras docuit non esse timendum pro-

non competebal neque licebat Philoso- pter incerta qu® possunt provenire adver-

phijc, incomitafum, relinquerc itcr inno- sa : alioqui nunqiiam esset pax cordi.
centis, id est, viain tuam, qui innocens es

quantum ad hoc quod hanc perseculio- Jo.\nnks. — Circa haec mihi diibia oriun-

nem non meruisti, deserere sine associa- tur. Primo, de eo quod dictum est, phi-

lione mei tecum : hoc est, non decuit ut losophiam esse omnium virtutum magi-

tecuin non irem et tibi non adessem in strain.Non enim supernatiiralium virtutum
isto itinere ad istud exsilium, quoniam in- D est magistra : imo potius fideni christia-

nocenti potissime pium et rationabile est nam impugnat et expugnare conatiir, ul

condolere, adstare, adesse. Hoc modo inno- constat ex libris et scriptis Peripatetieo-

.i/a///i. V, centes dicnnliir omnes virtuosi qiii pro- rum (.Ivicenna^, Algazelis, Averrois, Alex-

10.

pter justitiam patitinlnr perseciitionein. andri, Alkindi), Platonicorum quoque (Por-

Quos in suis afflictionibus sapientia non phyrii, Apuleii), ac aliorum, qua) contra

/»4. xo. i.i. relinquit, sicut ait in Psalmo : Cum ipso fidem ediderunt catholicam. Et tu nosti

/'«. xxxi, 8. sum in tribulalione; et rursus : In via hac quemadmodum in Actibus Apostolorum

qua gradieris firmabo super te oculos legatur, quod S. Paulo apostolo priino prae-

meos. dicante Athenis Evangelium Christi, qui- aci. xmi,

Subditur ad idem tertia ratio.il/eaw? sci- dain Stoici atque Epicurei dixerunt phi- '**•

licet criininationem vercrer, et quasi no- losophi : Ouid vull seminiverbius iste ?

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PROSA III j ART. XIV

JO

15

Novorum daemoniorum videtur annuntiator
exsistere.

Secundo, de eo quod dictum est, philo-
sophiam a summo cardine esse delapsam.
Hoc enim videtur theologias proprium es-
se, de qua sanctus apostolus Jacobus pro-

Jacob. 111, testatur : Desursum est sapientia. Nam

''■ haec per revelationem habetur ; et de

philosophia apparet dictum ilhid Aposto-

icor.i,io. 11 : Stuham fecit Deus sapientiam hujus
mundi.

Tertio, de hoc quod Philosophia asserit
se non vereri falsam sui criminationem :
quod (ni fallor) est contra illud in Eccle-

.ffcc/i. xLi, siastico scriptum : Curam habe de bono
nomine. Unde est illud Augustini : Qui ne-
gbgit famam, crudelis est. Et exemplares
esse tenemur : ad quod bona fama requi-
ritur. Nam et Seneca in suis fatetur Pro-
verbiis : Bona fama hominum tutior est
pecunia ; itemque : Bona fama in tenebris
proprium habet splendorem.

DiONYSius. — Ad primum horum re-
spondeo, quod philosophia naturalium et
acquisitarum virtutum perhibetur magi-
stra, theologia vero supernaturalium infu-
sarum. Rursus, sicut ex philosophia su-
muntur instantiee contra fidem, ita et per-
suasiones pro fide,ut ex libris theologorum
ostenditur : quarum neutr» demonstrati-
vse consistunt.

Ad secundum respondeo, quod quamvis
theologiae eminentius competat desuper
descendisse quam philosophiae (propter
quod super Joannem asserit Augustinus,
Coelum tonat, rana? taceant), nihilo minus
philosophia quoque a summo universo-
rum principio profluxit, a quo et naturale

c/. P.73B. lumen effluxit, sicut expositum est. Unde
ibid. 1, 1. in Ecclesiastico habetur : Omnis sapientia
a Domino Deo est. Sicque affirmat Ambro-
sius : Omnis cognitio veritatis a Spiritu
Sancto est. Imo et Paulus apostolus ad Ro-
manos primo, de philosophis loquens :

/?om. 1, 19. Deus (inquit) illis revelavit.

Ad tertium respondetur, quod homo
quantum in se est, ex consideratione sua-
rum culparum et ob alias causas debet

16.

A velle contemni ; tamen in quantum est
membrum Ecclesiae, positus in eadem ut
proximis exempla praestet virtutum, debet
satagere ut bonaj sit famae ad Dei hono-
rem, nec quempiam scandalizet, imo im-
pleat quod jubet Salvator : Sic luceat lux Matth. v,
vestra coram hominibus, ut videant opera
vestra bona, et glorificent Patrem vestrum
qui in coelis est. Si autcm quis mendaciter
accusetur et diffametur, in tantum ut inde
scandalum oriatur, potest se expurgare,
nec tamen sic falsas criminationes horrere

B ut bona omittat vel mala committat.
JoANNES. — Satisfecisti quaesitis, exposi-
tionem prosequere.

Recte dixi non me horrescere « falsam
criminationem quasi aliquid noxum». Cen-
ses enim, id est, tu ita loqueris ac si
judicares, sapientiam philosophicam esse
lacessitam periculis, id est molestatam ad-
versis, minc primum, id est jam primo,
non antea, aimd improhos mores, id est
ab immorigeratis improbisque hominibus,

C qui contempserunt philosophos tanquam
supervacue occupatos. Quasi dicat : Noli
sic judicare nec ita sentire.

Nonne apud veteres quoque,ante nostri
Platonis cetatem (id est, utique antequam
natus est Plato, magister praecipuus) cer-
tammus, id est, disputando, docendo, pa-
tientiamque servando et juste resistendo
commisimus^sflE^jtje magnum certamen cum
temeritate stidtitia', id est contra insipi-
entiam hominum fatuorum carnalia et ter-
rena praeferentium studio sapientiae ac

D virtutum? Eodemque superstite prKceptor
ejus Socrates injustce victoriam mortis
me adstante promeruit ? Id est : nonne
ipso Platone adhuc vivente in corpore,
« Socrates » magister Platonis « prome-
ruit » sua virtuositate « victoriam mortis
injustae », id est triumphum mortis sibi
injuste iIIatae?Quam virtuose patienterque
sustinens, vicit atque praevaluit : quoniam
maluit laudabiliter mori quam vitupera-
biliter vivere; atque mortem corporalem
sic tolerando, vitam consecutus est melio-

70

DF. CONSOLATIONE IMIILOSOPIll.r, LIUEK I. — l'HOSA III ; AUT. XIV

rem.puta boatani,saltem secundum philo- A
sophorniu 0|)iuioiuMn. rude et tertio Kthi-
coruiu .\risloteh's fassus t-st : >h'lius esl
iiiori (iiiaiu agere eoulra \ irtuteui et veri-
tatem. Priiuo quoqiie Kthicoruui testatus
esf : lu iulortuuiis virtus refulgel. Kx (|iii-
bus prol)atur, quod eliaiu uaturalis ratio
dictat philosophiaque doeet uuuiuqueiu-
que polius debere uiorleiu eligere quaiu
impie agere. Propter quod Seueca iu suis
deproiupsit Proverbiis : Tolerabilior est
qiii luori quaiu qiii luale vivere jubet.

Deinde ostcnditur qiialiter discipuli So- B
craiis post mortem ipsius intcr se diversi-
ficati siiut.doclriuam Socratis diversimode
iuterprelaudo et e.xpoueudo.

Cujus, videlicet Socratis, hcreditatem,
id est opulentam doctriuam, inorlis sua?
teslimonio tanquam firmissimo testameu-
to confirmatam, quum deinceps, hoc est
post obitum ejus, Epicureum vulgus ac
Stoicum, id est Kpiciirei Stoicique philo-
sophi, iustar vulgarium luiilli, aut etiam
in inultis errautes, ce^eriVywe^ro sua quis-
que parte raptum ire molirentur , id est, C
conarentur ire ad rapiendum et capien-
dum aliquid ex Socratis documentis.unus-
quisqiie « pro siia parte », id est pro siia
opinione, ad confirmandum eam ex elo-
quiis Socratis, qui libros non edidit, sed
vivae vocis oraculo suos instruxit, meque
reclamantem renitentemque velut in par-
tem prwdce traherent, id est, tam Epicu-
rei quam Sfoici allegarent me pro suarum
confirmalione opinionuin,et tauquam spo-
liiim quoddam me sibi attraherent violen-
ter, hoc est erronee et extorte, verba So- D
cratis ac vera? philosophiaj intelligendq
sinistre, « me », inquam, « reclamantem »,
id est, eis contradicentem, et « reniten-
tem » falsis eoruin doctrinis per auctori-
tates et rationes idoneas ; vestem quam
jam meis manihus texueram, id est philo-
sophicorum documentorum congeriem et
connexionem ac seriem a me compilatam,
prout supra in elucidatione pros» pri-
c/".p.36b'. miB istud diffusius fuil expositum. disci-
derunt, id est, diversiinode sciderunt ac

diruperunl, iu varios corruendo errores,
(d/rcptisqi(c al) ca panniculis, id cst qili-
busdaiu parlicularibus scientiis aut sen-
leutiis, tot((m mc sibi ccssisse crcdcntcs,
abiere, id est, a veris mcis dogmatibus
recesseruiil. pulantes singuli quod me to-
tam ('f iulegram obtinuissent : quouiam
quadibet secla illorum piitavit se solam
appreheudisse veric philosophiir doctrinas.

In quibus philosophis quoniam qu(v-
dam vestigia nostri habitus vidcbantur,
id est, aliqua signa et similitudines quaj-
dam nostra? doctrinae ac conversationis vi-
debantur in ipsis,quoniaiu aliquid veritatis
et virtutis continebatur et fuit in eis, im-
prudcntia homiuiim, id est homines im-
prudcntes, carnales, feroces, rata, id est
in suis perversitatibus male firina ; vel
potiiis « rata », id est opinata seu firmiter
reputans illos philosophos, esse meos fami-
liares, id est veros meos discipulos, per-
vcriif,\d est,peremit aut decepit, nonnul-
los corum, errore profana' multitudinis,
id est credulitate seu falsa persuasione
imperitorum et superstitiosorum vulga-
rium. Quum enim similitudo sit causa seu
ratio uuionis, complacenti» et amoris, dis-
similitudo vero, divisionis, displicentise ac
raucoris, ut Proclus tangit Platonicus, et
ante eum Empedocles, atque post eos An-
selmus;impii illi vulgares, indocti, fero-
ces, videntes vitam et doctrinam philoso-
phorum suee conversationi et Iraditioni
prorsus esse contrarias, oderunt, detestati
suul ac persecuti uon solum veros ac me-
liores philosophos, sed etiam illos qui ali-
quid similitiidinis habuerunt cum ipsis.

Quod si nec Anaxagorce fugam, nec
Socratis venenum, nec Zenonis tormenta
novisti, id est, si non agnovisti qualiter
Anaxagoras philosophus ab Athenis fuga-
tus est, nec qualiter Socrates bibendo ve-
nenum exspiravit, nec quomodo Zeno phi-
losophus fuit suspeusus, quoniam haec
gesta sunt peregrina, id est a memoriis
hominum aliena, utpote diu elapsa ; vel
« peregrina », id est in terris remotis (pu-
ta in Greecia) perpetrata; at Canios,at Se-

ludiicro-

SIIS

DE COXSOI.ATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PKOSA III ; ART. XIV 77

necas, at Soranos, quoriim nec pervetusfa A Nec formidanda immoderate pessimo-

nec incelebris mcmoria est, scire potuisti: rum offensa propter innumerabilem mul-

id est,tamen et utique cognoscere potuisti titudinem eorumdem. Unde subjungitur :

Canios et Senecas atque Soranos, hoc est Quorum gutdem tametsi innumerosus* sil

dicta et gesta ac persecutiones istorum, exercitus, id est, quamvis exercitus pes-

qui fuerunt Italici seu Romani (intelligen- simorum, id est valde pravorum ex habitu

do per « Canios » virum studiosum nomi- vitioso peccantium, sit tam « innumero-

ne Canium ac ejus discipulos, et pcr « Se- sus », id est valde innumerabilis, sicut et

necas))ipsum Senecam Neronis magistrum Salomon contestatus est, Stultorum infini- Eccic.i,\a.

discipulosque ipsius, per « Soranos » quo- tus est numerus ; spernendus est tamen,

que ipsum Soranum philosophum ac ejus non quantum ad id quod habet ex Crea-

auditores ac imitatores), « quorum memo- tore, id est non quantum ad suam natu-

ria », id est recordatio de eisdem, « nec B ram, sed quantum ad id quod habet ex

est pervetusta », id est de rebus multum propria voluntate et fomitis corruptione

diu prseteritis, « nec incelebris », imo ce- ac suggestione diaboli, hoc est quantum

lebris est et famosa. Quos nihil aliud in ad esse suse malitiae et peccati, penes quod

cladem, id est in persecutionem ac mor- incomparabiliter deteriores ac viliores sunt

tem, detraxit, id est, pertraxit et induxit, brutis, secundum Philosophum primo Po-

nisi quod nostris morihus instituti, id est liticorum : qui et in libro Ethicorum juxta

laudabilibus moribus atque virtutibus quos hunc sensum disseruit, magnanimum esse

docemus instructi et Q\evc{\aX\, studiis im- aspernativum. Et de viro justo ait Psalmo-

proborum dissimillimi videbantur ,\A est, graphus : Ad nihilum deductus est in con- Ps. xiv, 4.

valde dissimiles erant et apparebant cona- spectu ejus malignus.

tibus ac moribus hominum inhonestorum. Quoniam nullo duce regitur, id est nul-

De horum expositione historica et com- C lo prsesidente legitime dirigente, quamvis

pleta restant multa dicenda ; sed textum regatur tyranno atque diabolo, qui est rex yoAxu, 25.

primo percurram. omnium filiorum superbiae, et quadam

Itaque nihil est quod admireris, id est, vulpina calliditate ac leonina ferocitate

si praetacta et consimilia gesta rite per- seu propria animositate dominatur eisdem.

pendas, non habes causam mirandi tam Ideo subditur : sed errore tantum, temere

vehementer, si in hoc vitoi salo, id est ac passim lymphatice* raptatur, id &•&{, *iymphante

quod in mari Sceculi hujus, seu in terra exercitus ille pravissimus assidue rapitur

peregrinationis praesentis instar maris spa- ac movetur « errore », id est ex injusta

tiosa et amara, circuynflantibus agitemur commotione, « temere », id est contra or-

procellis, id est, diversimode concutiamur dinationem sapientise, cujus est ordinare

ac impellamur adversitatibus et persecu- ac ordinate procedere, « ac passim lym-

tionibus undique instar ventorum adve- D phatice », id est communiter turbulcntis-

nientibus et irruentibus in x\o^,quibushoc sime instar aquae, quae jugiter fluit et re-

maxime propositum est, pessimis displi- fluit, juxta illud Isaiae : Impii quasi mare /«. i,vii,2o.

cere, id est, ea loqui et agere, utpote vera, fervens, quod quiescere non potest. Nam

virtuosa, salubria communique bono ac- impii suarum motibus passionum instabi-

commoda, per quae scimus nos displicitu- lissime circumferuntur, ut ait Psalmista :

ros obstinatis hominibus, quum et Seneca Non sic impii, non sic ; sed tanquam pul- ps. i, 4.

dicat : Malis displicere, est laudari. Non vis quem projicit ventus a facie terrae.

tamen formaliter ad hoc agimus illa, sed Hinc in suis senigmatibus dixit Pythago-

potius ut pessimi informentur et emen- ras : Per publicam viam non arabules, id

dentur, suos errores ac vitia ponderando est, multorum errorem atque pravorum

ac evitando. inquietudinem non sequaris. Hinc secun-

rs

I>K CONSOI.AiKi.NK l'llll.l)S()l'lll.r. l.lltKU I.

i'U()S.v III ; .un. xiv

(lum Aiigiistiuum in homilia : Irralionabi-
lium hominum iiuillilii(lo iion est proprie
appcllaiKJa exercitus, quum non sil debile
ordiuata ad uiiuin, sed turha. id est iiiulli-
tudo turbata.

Qni exereitus ini(]uorum striicns, id est
statuens, acioa, id est bellicum api^ara-
tuni, contra nos sapientia^ studio virtuti-
busque inteiitos, si quando, id est si ali-
quando, incuhuerit, id est, irruerit in nos,
valcntior,\A est corporaliter fortior nobis;
nostra quidcui dux copias suas in arcem
contrahit : id est, ratio el sapienlia no-
stra, qua rcginiur. recoUigit se intra se; et
in superiori parte sua, qua intendit ratio-
nibus leternis consulendis ac contemplan-
dis (secundum Augustinum in libris de
Trinitate et Civitate). congregat suas divi-
tias suamque armaturain, id est scientias
ac virtutes, ad resistendum spiritualiter
ac divine. Hinc Socrates et Seneca sunt
locuti : Tunc praecipue in te ipsum sece-
de, dum cogeris esse in turba, et homi-
num improbitate vallaris.

Illi vero circa diripiendas inutiles sar-
cinulas occupantur, id est, injusti illi in-
tenti sunt et inter se tractant qualiler
auferant a nobis possessiunculas istas ter-
renas, qua> frequenter plus gravant et im-
pediunt a salute, quam conferant. At nos
desuper irridemus vilissima rerum quK-
que rapientes, id est, « nos » constituti in
arce mentis « irridemus desuper », id est
ex alta mentis consideratione, « rapientes
quipque vilissima reruin », id est eos qui
auferunt a nobis terrena, qu» comparatio-
ne spiritualium bonorum quasi nullius
sunt valoris. Ipsi enim in tenebris vitio-
ruin versantur, nos in luce sapientia) con-
templamur illorum insaniam : sicque eos
irridemus, non ex superbia, sed zelo ju-
stilia? ; iino et compalimur ex caritate
animabus ipsorum, quas vitiis perimunt,
perdunt et damnant. Ideo in libro Prover-
ProiMv.ig. biorum habetur : Via impiorum tenebro-
sa; nesciunt ubi corruunt, id est, non ad-
vertunt quam graviter peccent ac noceant
sibi ipsis, quoniam uniuscujusque malum

A in proprium redundat auctorcm, quemad-

moduiu iii Ecclesiaste legitur : Qui fodit AVc/f.x.s.
foveani, iiicidet in eam ; et (jui dissipal
sepein, mordebit eum coluber.

« Nos », inquam, securi totins furiosi
tumultus, id est tuti ac liberi exsistentes
a persecutioiie ac rabie laliuin hominum
passionibus ira>, impatientia) ac furoris in-
saiiieiitiuin. Unde ail Ilieronymus : Quid
iracundo furor suus conferl, quem sa^vis-
siinis exagitat stimulis, et ita ab omiii ra-
tione atque consilio efficit alienum, iil

B dum irascitur, insanire credatur? Unde et
Salomon dixit : Ira in sinu slulli requie- yiuz.vn, lo.
scit. Et in libro Job dicitur : Virum stul- job v, 2.
tum interficit iracundia. Eoque vallo mu-
niti,\(\ esl tali inuiiitione et libertate intus
circumdati, ulpiila contemplatione ac vir-
tutuin constantia, quo grassanti stultitioi
adspirare fas non sit, id est, ad quod val-
lum non liceat anhelare stultis ac impiis
qui grassantur et malignantur adversus
justos ac sapienles. Nain illi im[)ii quani-
diu in sua persistunt inalitia, aptitu(lin(;m

C nullam habent asccndendi ac pertingendi
ad pr»fataiTi mentis securitatem, contein-
plalionem atque perfectionem.Verumtamen
poterunt poenitere, quamvis id difficulter
contiiigat, nisi quod Deus omnipotens est
ad convertenduin, in cujus inaim suiit om- y',oi,.xxi,i.
nium corda, et quocumque voluerit vertit
ea : aliter tales quasi incurabilcs reputan-
tur. Qiiibus Jeremias dicit : Si mutare po- je,. xm.ss,
test il^thiops pellem suam, aut pardus
varietates suas, et vos poteritis beneface-
re. Unde Aristoteles quoque in Ethicis qua-

D si insanabiles asserit eos qui ex habitu
vitioso et ex certa malitia peccant,

Praeterea aliquid nunc tangendum de
gestis eorum quos in hac prosa exprimit
Philosopliia. Et primo de Anaxagora : qui,
ut in libro de Civitate Dei recitat Augusti-
nus, ab Athenis expulsus fuit, et ab Athe-
niensibus prorsus abjectus,quoniam repre-
hendit eos de adoratione solis, perhibens
solem non esse animatum, sed lampadem
ardentem, id est, corpus non vivum, sed
luminosum. illuminans mundum, quem-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I.

PROSA III ; ART. XIV

79

admodum lampas domum. Legitur quo-
que, quod fuit in exsilium missus. Cui
quum quidam dixisset, Mortuus est filius
tuus, respondit : Quid mirum aut novum,
si domus antiquse cadant, et moriantur
mortales ?

Porro de Socrate est nota historia, quod
Athenis exsistens, jussu curise Athenien-
sium veneno interiit, eo quod dixerit idola
non esse colenda, nec deos gentium ado-
randos : Mallem, inquiens, adorare canem,
quum sit opus natur8e,quam idolum,quum
sit opus artis humanaj. De hoc, octavo de
Civitate Dei, refert sic Augustinus : Civi-
tas Atheniensium Socratem quem occidit,
luxit; et unum de accusatoribus ejus occi-
dit, alium perpetuo exsilio condemnavit.
Erant enim duo sacerdotes idololatrse, qui
accusaverant eum. De his in libro de Vita
philosophorum multa leguntur.De hoc So-
crate Apuleius Platonicus in libro de Deo
Socratis ait : Propter hoc quod habuit spi-
ritum quemdam, id est angelum sanctum,
sibi familiarem et contubernalem, hoc est
domesticum, qui cuncta circa Socratem
ipsum disposuit, cuncta qua^ arcenda erant
arcuit, cuncta cavenda pra^cavit, pramo-
nenda praemonuit, et in omnibus ipsum
direxit.

At vero Zeno philosophus a tyranno
quodam in equuleo est suspensus : pro-
pter quod ille tyrannus a proprio populo
est occisus.

Canius vero et Seneca ac Soranus fue-
runt Romani. Et Senecam constat a Nero-
ne peremptum, dicente : 0 magister, elige
tibi genus mortis quod volueris, quoniam
te superstite, sine rubore et timore, quee
libent, agere nequeo : nam sicut te, puer
exsistens, timere solebam, ita adhuc for-
mido.Videns igitur Seneca se mortem non
posse evadere, elegit in balneo phleboto-
mari, sicque defluente sanguine exspira-
vit. Canius autem et Soranus etiam inju-
ste fuerunt occisi.

JoANNES. — Duo mihi occurrunt circa
praehabita. Dictum est enim, quod potius

A debeat homo mortem subire, quam contra
justitiam agere seu peccare : ideo qua^ro,
an homo stans in lumine naturali, nec
credens animam immortalem, debeat mal-
le mori, quam agere contra legem. Videtur
quod non, quia talis non credit esse mer-
cedem justitia? in futuro. Oppositum vero
apparet, quoniam malum culpse incom-
parabiliter pejus fugibiliusque consistit
quam malum poenae.

Secundum dubium est, an verum sit
quod quidam glossantes hic scribunt, quod

B mortuo Socrate, dissensio inter ejus disci-
pulos orta est in quo Socrates constituerit
summum hominis bonum, quibusdam di-
centibus, quod in delectatione, aliis, quod
in sapientia et virtute, sicque duplex ge-
nus philosophorum esse exortum, utpote
Epicureos ac Stoicos.

DioNYsius. — Ad primum respondeo
quemadmodum et Henricus primo Quodli-
beto : Super hoc, inquiens, habemus ex-
pressam sententiam Philosophi asserentis
in Ethicis, quod homo magis debeat elige-

C re mori, quam vivere in peccato, imo et
potius velle mori in actu virtutis majori,
quam vivere in minori : prsesertim quo-
niam culpa est fugibilitatis infinitae, et
incomparabiliter abominabilior omni poe-
na. Verumtamen Scotus in Scripto quarti
tenet contrarium, dicens non esse appe-
tendam mortem propter malum culpae vi-
tandum : quia sicut maximum peccatum
est Deum odire, ita post hoc gravissimum
est peccatum velle se non esse, seu velle
se nolle esse; et rursus, quoniam velle non

D esse, est velle se annihilare. Quae respon-
sio non videtur idonea : ideo dico, quod
sicut valde virtuosum meritoriumque con-
sistit se dare in mortem temporalem pro
Deo atque justitia ac fidei veritate, sic li-
citum est velle non esse propter evadenda
seternffi damnationis supplicia. Nec Deus
hoc reprobat : imo naturae impressit ab-
horrere tam intolerabile malum. Denique
sanctorum Patrum doctrina concorditer
protestatur, quod ordo universitatis id ex-
igit quod homo Deum super omnia toto

80 1)K CONSOLATIONE PHILOSOIMII.K LIBKIl I. — l'UOSA III ; AKT. XV

corde incomparahilitor diligal : idcirco dc A \ ilale Dei posscnt prohari. Oiii ct octavo

cjiis ofrciisioiic, ainissionc, injiiria, incom- lihio dc Civitali' Dci disscriiil : Aristotclcs,

|)arabiiitcr dchcl dolerc. pi'ont vcra rcijiii- IMalonis discipnlns, vir excellcnlis ingcnii,

rit contritio, sicqnc inallc nnivcrsa natnra' 1'laloiii cloqnio iinpar, sed nmllos lacile

dona aniittere, quam Deum offendere. snperans, Peripalcticam condidit seclam,

Ad secnnduin rcspondeo, qnod dictnm co quod deamhiilando dispntare consuevit.

illorum glossantium non videlnr in loto ^"erum. nl iii texlu innuitur, potuit esse

vcrum. Kpicnrci nainqnc philosophi cum qnod Socralc jam dcfunclo, ctiain Epicu-

Kpicnro suo magistro, diu antc Socralcm rci qnidam nisi sinl Socratis aliqua docu-

fucrnnt : de quoruin nuincro crant, Deino- inenta ad confirmalioncm Iraherc sn.-e se-

critus, Empcdoclcs, multiqnc talcs, quo- ctae. Attamen certum fuit, quod Socrates

rum interdum Aristoteles in suis meminit vir moralissimus fclicitatcm hominis ne-

libris. Porro Stoicorum princeps quantuin B quaquam constiluit in voluptatibus tactus

ad philosophiam moralem Socrates fuit, ct giistus. Iino et Epicurus, quamvis tam

quantum vcro ad pliilosophiam naturalcm, crronea3 fncrit opinionis, nihilo miniis

Plato, nt in commcntario suo snper li- ipsemet frngalissiinc vixit, id est sobrie

brnm de Causis scribit Albertus. Qna^ om- valdc, legnminibus olcribusque conlentus,

nia ex dictis Augustini tertio libro dc Gi- ut etiam sanctus narrat Ilieronymus.

H

ARTICULUS XV

EXPOSITIO MYSTICA PROS^ EJUSDEM.

AUD aliter tristiticv nebidis dissolu- C um, loquitnr : Trislaliir aliquis vestrum ? /acoJ.v, 13.

tis hausi coelum. Vir christianus in Oret aequo animo, et psallat. Paulns quo-

Scripturis instructus, atque post prospera que dulcissime consolatur omnem fide-

et thcologica studia in varias adversitates, lem, et omnein tristiliffi nebulam pellit :

desolationes, persecutiones delapsus, om- Non sunt (inquiens) condignae passiones nom. vm,

nino prceclarius, efficacius, salubrius con- hnjus temporis ad fiituram gloriam, quse '*■

solatur et exhilaratur a thcologia, hoc est rcvelabitnr in nobis. Et rursus fructuosi-

ex verbis sacra^ Scripturap, quam a philo- tatem tribulationum vita? prsesentis atque

sophia. Hinc expositio ista est vehementer earum modicitatem respectu consolationis

praestantior, divinior magisque consolativa futurae aeternae in patria tangit, dicendo in

quam prfeinducta. sccunda sua epistola ad Corinthios : Id iicor. iv,

Ait ergo vir talis : « Haud aliter tristitiae quod in pra^senti est momentaneum et le- *^'
ncbulis dissolutis », id cst, obscurante in- D ve tribulationis nostrae, supra modum in

ordinata tristitia a corde meo ablata non sublimitate aeternum gloriae pondus opera-

aliter quam ex illuminatione theologica tur in nobis. Sic demum et increata theo-

ac divina, et instructione Scripturjc san- logia, Verbum et sermo Patris altissimi

Phiiipp.i\\ ctae, quse ait, Gaudctc in Domino semper; (de qua ad Hebraeos dicitur, Vivus est ser- Hebr.i\,\i.

*; 1 ^ el denuo,Omne gaudium existimate.quum mo Dei et efficax), Ghristus Dominus dis-

in varias tcntationes incideritis. Unde et solvit tristitiae nebulas, et optime conso-

theologia per apostolum Jacobum contra latur nos omnes, loquens : Et vos nunc yoa/in. xvi,

iuordinatam tristitiam praestans remedi- quidem tristitiam habetis; iterum autem ^^'

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER I. — PROSA III : ART. XV

81

EccU.
sxxiv. 6.

II Cor. VII,
10.

lbid.su \.i.
Sap.viii,i6.

PfOV. VIII

12.

?ap.ix,10.

videbo vos, et gaiidebit cor vestrum, et
gaudium vestrum nemo tollet a vobis.Non
igitur a?stimes te a distraetionibus. pertur-
bationibus vanisque phantasiis tui eordis
eripi posse salubriter, nisi ex iliuminatio-
ne sapientiae Dei et visitatione Spiritus
Sancti, quum scriptum sit in Ecclesiasti-
co : Sicut parturientis cor tuum phanta-
sias patitur, nisi fuerit ab Altissimo visi-
tatio emissa.

Sic itaque «dissolutis nebulis Iristili»»
saicularis, quae mortem, teste Apostolo,
operatur, « hausi ccElum », id est, coelestia
et divina contemplatus sum, et consolatio-
nem Spiritus Sancti ac Scripturarum ad-
verti : ad quarum intelligentiam ac sapo-
rem mens perturbata et obscurata non est
disposita. Nam ut ait Apostolus, Qua' so-
cietas luci ad tenebras? In libro Sapientise
quoque pudicus sapientisB ait amator : In-
trans in domum meam conquiescam cum
illa; non enim habet amaritudinem con-
versatio ejus, nec tffdium convictus illius,
sed Isetitiam et gaudium. Si ergo vis pa-
cem mentis habere, oportet te cogitationes
vanas, inutiles, et apprehensiones phanta-
sticas devitare, quoniam in libro Prover-
biorum sapientia protestatur : Ego sapien-
tia habito in consilio, et eruditis intersum
cogitationibus. Hinc in libro de Quatuor
virtutibus hortatus est Seneca : Cogitatio-
nes vagas somnoque similes non admittas;
quibus nisi ablactaveris animum, quum
disposueris omnia, tristis manebis.

Et ad cognoscendam medicantis faciem
mentcm recejn. Theologia indesinenter lo-
quitur nobis in Scripturis, et per pr«di-
cantium ac exhortantium ora ; similiter
Sapientia summa per inspirationem inter-
nam. Sed mentes instabiles, extra fusae,
viliter occupatse, non advertunt, nisi hu-
juscemodi nebulis dissipatis : quo facto,
mentis considerationem resumunt ad ad-
vertendum doctrinam divinae Scripturae
ac sapientiae salutaris, quae vulnera animae
curat salubriter, et contra unumquodque
vitium apta confert remedia. Propter quod
dicitur in libro Sapientise : Per sapientiam

T. 3ii.

A sanati sunt omnes qui tibi placuerunt, Do-

mine, ab initio ; itemque : Sapientia hos .So/). x, 5.
qui se observant, a doloribus liberat.

Re.spicio nidricem meam. Dum Scriptu-
ram sacram advertimus,vere cognoscimus
quod ipsa sit spiritualiter nutrix nostra :
quse et suis uberibus nos lactavit (sicut
praehabitum est) lacte simplicium doctri- ty.p.eiD.
narum. « In cujus laribus », id est eccle-
siis, scholis, studiis, libris ac congregatio-
nibus, « ab adolescentia » nostra sumus
nutriti, et custoditi seu praeservati a viliis

B atque periculis multis. Hinc magnus ille
theologus Paulus Thessalonicensibus scri-
psit : Tanquam si nutrix foveat filios suos, ir/jess.n,
ita volebamus tradere vobis non solum ''*'
Evangelium Christi, sed etiam animas no-
stras. De his laribus Sapientia monet in
Ecclesiastico : Congregate vos in domum eccu.um-
disciplinae.

Et quid tu, inquam, o theologia, veni-
sti in has solitudines exsilii nostri, o om-
niiim virtutum magistra ,supremo* cardi- ' supenw
ne delapsa? Tu enim vere ex ore prodisti md. xxiv,

C Altissimi, de qua scriptum est in epistola ^'
S. Jacobi : Si quis vestrum indiget sapien- Jacob.i, s.
tia, postulet a Deo, qui dat omnibus af-
fluenter, et dabitur ei. Nempe, ut idem
Sanctus denuo contestatur, Omne datum rhid. m.
optimum et omne donum perfectum de-
sursum est, descendens a Patre luminum.
Theologia vero omnium virtutum est ma-
gistra vehementer praeclarius quam philo-
sophia. Docet namque non solum virtutes
naturales (quibus non convenit perfecte
ratio ipsa virtutis, quia non faciunt homi-

D nem Deo acceptum ac meritorie operan-
tem : imo simul stant cum peccato morta-
li, quum et ab infidelibus possint haberi),
sed etiam docet supernaturales virtutes
formatas, perfectam beatitudinem prome-
rentes. Haec theologicalis sapientia suos
non deserit amatores : imo assidue in ad-
versitatibus visitat eos, docens in adversis
gloriandum, Deoque gratias agere in omni
eventu, sicut ad Romanos hortatur Apo-
stolus, Spe gaudentes, in tribulationibus 7?on!.xn,i2.
patientes. De qua adsistentia sapientiae

82

DE CONSOLATIONE PIIU.OSOPni.F, I.lREn I. — PROS.\ III ; ART. XV

scriptuni est copioso in libro Sapientijp. A Qiiid ine perseqneris? Et per Zachariain Act.ix,\.

.<J«i;).x,l3,

u.

iroc.i.ii,

ubi inter cetera lcgilnr : Desceiulil cnin
justo in loveain (pnla in carcerein), et in
vineulis non dereliqnil eum. Deniqne hoc
super oinnia omni adinirationcgratiarnm-
que aclione condignuin. quod virtus et. sa-
pientia Dei Patris Christus Doininns in
lianc vallein laeriinarum exsilii nostri de-
scendere dignatus est, ex sinu Palris de-
scendens in uterum sacratissima? Virginis.
An iit tu quoque mecum tanquam rea
fahis crimi7}ationibus af/iteris ? Certe in-

erialnr : Oni leligerit vos, langet pupillam Zach.n,».
oculi mei. Quibus item spopondit : Ecce Matth.
ego vobiscum snm cnnctis diebus usque '"''"'' -"•
ad consuinmationein sa^cnli ; itemque: Ego Amc.xxi.is.
dabo vobis os el sapientiam cui non pote-
riint resistere et contradicere omnes ad-
versarii vestri. lliiic orat vir sapiens : Da .Sn/). ix,i,
inihi, Doinine, sedium tuaruin adsistricem '"'
sapientiam, ut mecuin sit ct mecum la-
boret. Bt quasi novum aliquid acciderit,
pcrhorrescerem ? Sapientia in suis pro-

ereata Sapientia ad hoc ad homines venit, B fessoribns non veretur quamcumquc pati

ut pro eis verbera, blasphemias,opprobria
crucemque perferret ; cui ninllas falsas
criminationes, non solum tempore passio-
nis, sed et ante, objecerunt Judaei, dicen-
les : Insanit, da>monium habet, homo vo-
rax.seducit turbas.Sapientia quoque quam
in Evangelio et Scripturis edocnit, non
solum a perfidis, sed a mnltis quoque car-
nalibus excacatis fidelibus irridetur,quem-
admodum in Ecclesiastico scriptum est :
EccU. VI, Quam aspera nimis est indoctis hominibus

21.

lCor.i, 18.
Jbid. II, 14.

Juann. x,
20 : VIII, i8 :
Matth. XI,
19 : Joann.
VII, li.

\\ Reg.n.
11.

Sap. V, 4.

adversitalem, tanqnam insolitum aliquid
contingat : imo ab exordio mundi derisi et
passi sunt electi ac justi a reprobis et ini-
qnis, ut Abel a Cain. Propter quod in pri- cen. iv,8.
ma sua Canonica beatissimus princeps
Apostolorum hortatur : Carissimi, nolite \Petr.i\,
peregrinari in fervore qui ad tentationem "
vobis fit, quasi novi aliquid vobis con-
tingat.

Nunc enim primum censes apud impro-
bos mores lacessitam periculis esse sa-
sapientia ! Ilinc ad Corinthios ait X\)Os\o- Q, pientiam ? hoc est, o tu, Christifidelis
lus : Verbum crucis perenntibus slultitia afflicte ac tribulate, noli mcestus et pu-
est; et rnrsus : Carnalis homo non percipit sillanimis esse, nec ita dejiciaris quibus-
ea quse sunt Spiritus Dei ; stultitia eniin cuinque adversis, quasi putes jam priino
est illi. 0 jquanta est perversitas impio- veram et salubrem sapientiam virosque sa-
rum ! Nam et in quarto Regum libro de- pientes ac virtuosos irrideri, contemni
scribitur quemadmodum principes Israel impugnarique ab insipientibus et mali-
dixerunt ad Jehu de adolescente discipu- gnis : imo percurrendo Scripturas atque
lo Prophetarum : Quid venit insanus iste historias, scias hoc a mundi principio tam
ad te? Sic et nunc quidain insensatissimi in lege naturee quam lege scripta ita fuis-
viros devotos tanquam insipientes deri- se, quemadmodum ad Hebraeos de Sanctis
dent, qui in die judicii sunt dicturi : Nos veteris Testamenti ait Apostolus : Alii Hebr. xi,
insensati vitam illorum sestimabamus in- D distenti sunt ; alii ludibria et verbera ex- ^''^'"
saniam. perti, insuper et vincula et carceres ; lapi-

An, inquit illa, videlicet sapientia sa- dati sunt, secti sunt, tentati sunt, in occi-
lutaris, ego te, o alumne, desererem ? sione gladii mortui sunt. Denique quam
Quanlo theologia, prasertim increata Sa- immanissima supplicia prseclarissimi sep-
pientia, dignior eminentiorque consistit tem fratres Machabaei pertulerunt, in se- ii Mach.
quam philosophia, tanto fidelius atque sa- cundo libro Machabseornm scribitur. Ve- '"•
lubrius suis adsistit discipulis et alumnis, rum in evangelica lege de hoc innumera-
sarcinamque afflictionum quas pro ipsa bilia gesta leguntur : et constat in priinis
paliuntur, portat cuin eis : imo sibi fieri qnain ignominiosissimam ac amarissimam
arbitratur quod suis membris infertur. Un- pro mundi salute sustinuit passionem ac
de ad Paulum nondum conversum dixit : mortem omnium Dominus et Salvator, de-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER I.

PROSA III ; ART. XV

83

inde gloriosi Apostoli ac martyres benedi- A
cti,imo (quod mirabilius est)etiam puellae
tenerrimse, ceteri quoque Sancti, de qui-
bus eommuniter verum est, quod quanto
fuerint Deo cariores,tanto plura et duriora
perpessi sunt.

Horum facta et documenta, martyria,
virtutes ac praemia, incomparabiliter effi-
caciora sunt ad instruendum, consolan-
dum, confortandum, accendendum unum-
quemque credentem afflictum, tentatum,
pusillanimem, contristatum, quam perse-
cutiones et gesta philosophorum quse in B
littera exprimuntur : qui fide carentes,
nullam a Deo beatitudinem sunt sortiti,
sed potius condemnati (nisi fidem ante
7e6r. xi,G. obitum habuissc dicantur, sine qua nemo
unquam placuit Deo), quamvis in memo-
riis hominum aiiquid famse retineant.
Quantum vero honorem, pra3conium et
triumphum, quam ineffabilem gratiam et
gloriam, quantam supernaturalium divi-
norum exuberantiam excellentiamque cha-
rismatum in hoc saeculo et futuro praefati
Sancti adepti sint, nulla valet lingua ex- C
primere, nulla mens capere. Horum ergo
consideratione, omnem tribulationem et
adversitatem, spoliationem, contemptum,
eonculcationem, cum ingenti alacritate et
gaudio perferamus, certi quia si compati-
mur, et conregnabimus, et si socii sumus
temporalium(imo modicarum et brevium)
passionum, socii erimus aeternalium inae-
stimabiliter grandium gaudiorum.Ad hanc
consolationem, nullius momenti est omnis
consolatio philosophiae hic tradita. Hinc
admiror quod Boetius, vir calholicus et D
magnus theoIogus,ad sui ipsius ac aliorum
consolationem non potius introduxit theo-
logiam se consolantem.

Cujus hereditatem quum deinceps Epi-
cureum vulgus ac Stoicum, etc. Quemad-
modum defuncto Socrate discipuli ejus
documenta ipsius diversimode interpretati
sunt,atque in plures sectas divisi et magis
aut minus decepti ; ita post Christi resur-
rectionem ejus evangelium diversi diver-
simode exposuerunt : quidam catholice.

Rom. VIII,
7; WTim.
1, \i.
II Cor. 1,7.

qui omnes in fidei unitate manserunt; alii
haeretice, qui per divei'sas haereses sunt
partiti, neque ad invicem neque catholice
concordantes, ut Manichaei, Ariani, Sabel-
liani, et alii multi. Contra quos clamavit
theologia per sanctos doctores Ecclesise :
quos illi audire spernentes,vestem theolo-
giae sciderunt, ut supra quoque expositum
est. Pra3terea tantus fuit persecutorum
rancor et rabies in Christum et Christia-
nos, quod non solum catholicos, sed et
multos occiderunt haereticos, eo quod ali-
quid christianae religionis ac fidei in ipsis
consistere videbatur.

Quod si nec Anaxagorce fugam, etc.
Juxta expositionem praehabitam potest
theologia hoc dicere suis alumnis hoc mo-
do : Si ignoras persecutiones atque marty-
rium electorum qui fuerunt ac passi sunt
in lege naturali ac scripta, attamen gesta
et immanissima tormenta ac gloriosissima
praemia Sanctorum evangelicae legis nosti:
quorum innumerabilia millia in sola Ro-
ma sunt coronata, non ob aliud nisi quo-
niam evangelicis disciplinis moribusque
imbuti, dissimillimi erant paganis,de qui-
bus Christus praedixit:Eritis odio omnibus Matth.
gentibus propter nomen meum. Unde Pe- ""'^' ^"
trus asserit : Ambulaverunt in luxuriis, vino- i Petr. iv,
lentiis, desideriis, comessationibus; in quo ^' *'
admirantur non concurrentibus vobis in
eamdem luxuriae confusionem. Sic et in
libro Sapientiae impii leguntur dixisse de
Christo : Gravis est nobis etiam ad viden- .Sa/).n, is,
dum, quoniam dissimilis est aliis vita il- •^''^•^°-
lius ; tanquam nugaces aestimati sumus ab
illo, et abstinet se a viis nostris tanquam
ab immunditiis : contumeliis et tormentis
interrogemus eum, et raorte turpissima
condemnemus eum.

Itaque nihil est quod admireris, si in
hoc vitce salo circumflantibus agitemur
procellis. Interdum pusilli et in Scripturis
nondum exercitati mirantur non modice,
et sua imperita admiratione quasi dejici-
untur, dum cernunt sapientes, justos et
timoratos, in hoc saeculo nequam tanquam
in procellosissimo mari a pravissimis op-

84

l)F. CONSOLATIONK l'HII.0S01'lll.E I.1KKR 1. — METKliM IV

Af/.xiv,il.

Judilh VIII,

" nuinero-
svs

Matth. w.
I6:xxii, 14

.^jic.xii, 32

Matth. X
28.

priini. (liCfamari, irridori. spoliari, alroci- A
lerqiie occidi : non advcrtenles quoiiiam
palcrnc ac miscricordissimc omnipolcns
snpcrsapicnlissimus Ucus in hoc ajiat cnm
siiis clcctis. quos pc^; advcrsa hnjusmodi
a suis purgat pcccatis, ac potioribus im-
plel gratiic donis.atqne a purgatorii popnis
ineffahiliter gravioribiis ac diutnrnioribus
pi\vser\at et ernit. Christi etiam passioni
conformal, et pleniori felicitate in a'ter-
num coronat. llinc rectc dixil Grcgorius :
Ouamvis mirabilia vidcantur Uei judicia
dum electis et bonis in hac vita contin- B
gunt adversa, reprobis et impiis prospe-
ra; multo tamen mirabiliora sunt quando
ccontrario eiectis ct justis in hoc mundo
accidunt prospera, reprobis vero adversa.
Hinc in Actibus asserit Paulus : Per innltas
tribulationes oportet nos intrare in re-
gnum Uci. Judith quoque nolabiliter di-
xit : Pater noster Abraham tentatus est, et
per mullas tribulationes probatus, amicus
Uei effectus est ; sic Isaac, sic Jacob,
sic Moyses et omncs qni Ueo placue-
runt, per multas tribulationes Iransieriint C
fideles.

Quorum quidem tametsi innumerosus*
est exercitus, etc. Sicut enim in Evangelio
ait Salvator, multi sunt vocati, pauci vero
electi. Imo in tantum excedit numerus
reproborum numerum electorum, ut alibi
dixerit ipse Judex : Xolite timere, pusillus
grex, quoniam complacuit Patri vestro
dare vobis regnum. Xon tamen inordinate
timenda est tanta malignantiuni turba,
quum dicat Salvator : Nolite timere eos

qui corpiis occidunt, animam autcm non
possunt occidere. Iino si^crnendi sunl in
(piaiitiiin iniqui el violenti. l'nde el san-
clus Job ail : Si expavi ad multitudinem JoIiwwM-
niiniam ; et Psalmista : Non timebo millia fs. m, 7.
populi circumdanlis me. Nain et iniquo-
rum liirba « niillo rcgitur duce » : non
(piod semper careat pra^sidente, sed quo-
niain duccs eorum communiter non sunt
veri nominis rectores ac duces, neque pa-
stores, sed potius seductores ac lupi ra- M,uth.\a,
paccs, se ipsos ac subditos in foveam in- ^g' "^^'^^'
fernalis perditionis praecipitantes. Idcirco
dum aciem producunt contra electos ac
jiistos, ipsi justi (lesuper illustrati atque
a Spiritu Sancto adjuti, spiritnalitcr se
armantes, miserantur illorum insaniam,
rabiemque derident, certi quod iniqui fla-
gellum sint et virga Uei per illorum per-
secutionem corrigentis ac salvantis suos
electos. Sic gloriosissimi martyres ntrius-
que sexus, Uionysius, Lanrenlius, Vincen-
tiiis, Catharina, Harbara, Agatha, in i-mma-
nissimis suis tormentis deriserunt tyran-
nos, assumpti a Spiritu Sancto in arcem
libertatis,ac rore consolationis divinae per-
fusi, lumine quoque sapientiee Uei gratio-
sissima largitate repleti, in quo actualiter
ac dulcitcr contemplabanlur quam indici-
biliter persecutores sibi ipsis nocuerunt
et eis profuerunt. Etenim sibi ipsis gravis-
sima ffiternaj damnationis supplicia, mar-
tyribus vero compendiosissimum regni
coelcstis ingressum martyriique aureolam
et salutem plenissimam aeternaliter per-
mansuram procurarunt.

METRUM IV

Quisquis composito serenus aevo
Fatum sub pedibus dedit superbum,
Fortunamque tuens utramque rectus,
Invictum potuit tenere vultum :

Non illum rabies minaeque ponti
Versum funditus excitantis sestum,
Nec ruptis quoties vagus caminis
Torquet fumificos Vesevus ignes,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I.

METRUM IV ; ART. XVI

80

Aut celsas soliti ferire turres
Ardentis via fulminis movebit.
Quid tantum miseri feros tyrannos
Mirantur sine viribus furentes?
Nec speres aliquid, nec extimescas,

Exarmaveris impotentis iram ;
At quisquis trepidus pavet vel optat,
Quod non sit stabilis suique juris,
Abjecit clypeum, locoque motus,
Nectit qua valeat trahi catenam.

ARTICULUS XYI

EXPOSITIO JIETRI HUJUS QUARTI.

IX hoc hujus primi codicis metro Philo- A
sophia planius docet atque prosequitiir
qualiter verus philosophus inter saeculi
hujus procellas, tanquam inter inquietissi-
mi maris fluctus et undas, possit ac debeat
tranquillus persistere. Itaque ait :

Quisquis, id est quicumque vir bonus
et sapiens, serenus, id est tranquillus, cbijo
cornposito, id est aetate sua tranquille dis-
posita, ita quod in duratione et cursu vitae
suse non fuit variis modis mente turbatus,
sed tranquille conversans (quamvis inter-
dum habuit quosdam motus turbationum B
aliquantularum non praedominantes, sine
quibus non agitur vita praesens), declit, id
est, subegit et calcavit sub pedibus suis,
fatiDii superhmn, id est eventum quem-
cumque prosperum ad superbiam occasio-
naliter excitantem (qui fato seu fatali in-
fluentiae solet adscribi), ita quod ex tali
eventu non fuit superbiens ; rectusquc,
id est mente ad Deum erectus et firmus,
tuens, id est intuens, seu a peccato prac-
servans, utramque fortunam, id est se
ipsum in utroque effectu fortuito, puta in C
prosperis et adversis, sic quod nec in pro-
speris superbivit, neque in adversis deje-
ctus, moestus aut pusillanimis fuit. Talis
utique potult tenere vidtum invictuin,
id est uniformiter dispositum, ita quod
non est innaturaliter alteratus nec male
dispositus ex inordinatis motibus appre-
hensionum ac passionum : sicut qui intra
se portant passionem invidiae, habent in-

convenientem dispositionem in vultu et
oculis ; similiter qui irascuntur aut pluri-
mum timent.

Rabies, id est furor seu tyrannis homi-
num iniquorum, non movebit illuin, id
est, non perterrebit nec dejiciet eum; mi-
nceque ponti, id est comminationes flu-
ctusque perstrepentes mdiV\?,,excitantis,\d
est commoventis, cestuyn, id est ebulliti-
onem et aquae fervorem, funditus, id est a
fundo, versum, id est ascendentem et tra-
ctum superius, quia a fundo erumpunt
tales commotiones : supple, non movebunt
talem. Nec Vesevus, id est mons sic ap-
pellatus, quoties, id est quam saepe, tor-
quet, id est, exsufflat seu emittit ex se,
ignes fumifcos, id est flammas quasi fu-
mosas seu fumo admixtas, vagus, id est
instabilis in talibus emissionibus ignium,
et hoc ruptis caminis, id est apertis in
ipso monte quibusdam foraminibus, per
quae tanquam per os camini seu fornacis
ipsa flamma egreditur; aut via, id est
descensus,/M/wi«?s ardentis soliti ferire,
id est laedere aut incendere, turres eelsas,
id est sublimes : haec, inquam, non move-
bunt nec dejicient mentem hujusmodi ho-
minis.

Oportet scire, quod per rabiem designa-
tur ira,indignatio persecutioque tyrannica
principum et magnatum ac omnium su-
perborum, aut etiam ferocia bestiarum,
qui irrationabili impetu tanquam rabie
quadam aguntur. Propter quod Salomon

80 DE CONSOLATIONE PniLOSOrill.F, LinEU I. — METRLM IV ; ART. XVI

/»rot<.xxvii, loquitiir : Ira non habet niisericordiam, A propheta», Coppernnl principes furere a Oscc\-ii,5.

*■ nec eruinpetis furor ; et iinpi'tum concilati vino), sine viribus, quoniain iiislar alio-

spiritus sufrcrre quis potcrit ? Per iniiias ruin ex sua natiira sunl iinhcciiics ac fra-

ponti accip.itur comininaiio violcnloruin. j;iles, nec potcslalcin liabeiil nisi ab alio,

et injuriatio omnium qui ex amariliuliiic cl frequentcr attentant pnpsuinuntque age-

animi ad vindicandum siinl proni. (loulra rc quod nequeuiil adiinplere. Propter quod

Eceii. quos Ecclesiasticus inducit : Hoino hoinini loqiiilur Aiiguslinus : Quid se extendit in

xxviii,3-5. pp>;ppyjj( jrap^^ ^\ a Y)qq qnjrrit mcdclam ? lioiiorc iiiflatior potestas, in carne a?qualis

Iii liomincm sibi similcm non habct inisc- iiifiiinilas ?

ricordiam, cl de peccatis suis deprccatur Sed contra islud siibjunjiilur aptum re-

Altissimum ? Ipse quiim caro sit, reservat mcdiiim et congruum documentum. Xec

iram, et propitiationcm petit a Deo? Quis speres aliquid, id est, tu Hoeti, seu qui-
exorabil pro delictis illius? B cumque catholice, iion cupias aliqiiid adi-

Per Vesevum, Campania» montem, ex- pisci ab illis, nisi ad quod obtinenduin

primitur concupisceiiliie ardor,omnia spi- jus liabcas. ncr crtimcsras, id est, nec in-

ritualia boiia consumcns, et per verba oris ordinate paveas illos. Nihiio ininus, quain-

libidinosa erumpens, et per foramina ocu- diu in officiis sunt et jurisdictione utiin-

^■ccte. XII, lorum(de quibus in Ecclesiaste legitur.Tc- tur. obediendum est ipsis in licitis et

'■ nebrescent videntes per foramina), atque honeslis in quantum se extendil eoriim

per alia signa. Qui ignis prorsus fumosus auctoritas, quum in prima Petri epistola

Gen. XIX. et fa?tidus est, sicut igiiis sulfurcus qiiem dicatur : Servi, subditi estote in omni ti- i Pcir.n,

2u.5;.'?n/). Doiniruis Deus omnipotcns pluit super inore dominis, non tantum boiiis et mo- '**■

o«evii,v Pentapolim. Inde in Osee fertur : Omnes destis, sed etiam dyscolis. Ex quibiis'ver-

adulterantes, quasi clibanus succensus a bis ostenditur, quod etiam sint timendi
coquente. C ordinato tiniore, hoc est per respectiim

Per fulmen autem intelligi potest repen- ad Deum, cujus aliquo modo ministri vi-

tina tentatio suggestioque diaboli.seu qusp- cariique consistunt, ut ad Romanos docet Rom. xm,

cumque invasio spirituum malignoriim, Apostolus. Exar/nareris/id est, si sic ege- ''''

de quibus ad Ephesios scribit Apostolus : ris, exarmas, id est, armis suis privas,

^■p/ie». VI, Non est nobis coUuctatio adversus carnem iram impotentis, id est ipsum tyrannum

et sanguinem,sed contra spiritualia nequi- pronum ad iram impotentem, juxta sen-

tise in coelestibus. Nam et fulmen de coelo sum jam tactum. Tyrannns quippe contia

aerio venit. atque ex sicca ct calida exha- bonos armalur non ratione neqiie virtu-

latione sursiiin levata causatur, ct ex in- tibus, scd motibus passioniim. Quos qiii

cussu dcorsum deprimitur, atque venti non mctuit immoderate, armatus forti-

impulsu in obliquum movetur. De his iu- tudine animi atqiie constantia, fortior est
fra dicetur. D tyranno. iino et dominus dominorum il-

Consequenter Philosophia imperfectos lius : nempe, ut dixit Diogenes, passiones

passionibus subditos,prsefata tranquillitate et vitia sunt domini iniquorum. qiioniam

carentcs, increpat, instruit et hortatur, pra?valent rationi ipsorum ; et impii pas-

subinferens : <?^</<:/Jd est cur, seu ad quid, sionibus ac vitiis obsequuntur, sapientes

miseri, id est homines infclices, miseriis vero ac virtuosi vitiis et passionibus do-

culpae ac poense subjecti, mirantur, id est, minantur.

in cordibus suis magnificant, seu mirando At (/uisqtds trepidus pavet vel optat, id

inspiciunt, tanturn, id est tam multum, est, quicumque inordinata, carnali, mun-

fcros tyrannos, id est principes seu siipe- dana formidine metuit tyrannos aut alios,

riores feroces, furentes commotione irae, aut oplat eorum favorem ctiam contra ju-

indignationis,impatientia?(juxta illud Osee stitiam, vel terrenam prosperitatem, quod

12.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHl.E LIBER I.

METRUM IV ; ART. XVI

87

non sit stahilis, id est, eo quod non sit
firmus in jndicio rationis medioque vir-

Eccii.\,\i. tutis (juxta illud Ecclesiastici, Esto firmus
in via Domini et in veritate sensus tui),
suique juris, id est, tyrannidi subjectus
sit, ac jugo iniquitatis aut da^monum sub-
ditus, non juri divino sibi praefixo et legi
naturali sibi impress8e,a6yec/Y clypeiim,\(\.
est, propria voluntate deseruit seu dejecit
armaturam virtutum praefatam, per quam
contra vitia homo munitur et tentamentis
renititur. Potest quoque per clypeum pa-
tientia specialiter designari, de qua ad

Hebiw.M. Hebra?os scribitur : Patientia vobis neces-
saria est, ut voluntatem Dei facientes, re-
portetis promissionem. Motusque loco, id
est a loco anima? suse detrusus, hoc est a
sede et tranquillitate rationis, imo ab in-
corporatione, congregatione et societate
justorum : unde in Ecclesiaste Salomon

Eccie.\.i. loquitur, Si spiritus potestatem habentis
ascenderit super te, tu locum tuum ne
dimiseris ; nectit, id est, construit et com-
ponit, catenam qua valeat trahi, id est
vitiorum congeriem seu nexuram, vide-
licet inordinatum timorem et carnalem
sui ipsius amorem, ex quo nascuntur de-
siderium favoris aliorum ad se et spes
proprii commodi ac honoris : ex quibus
deinceps innumerabilia oriuntur peccata,
quibus infelix innectitur, captivatur et
trahitur ad infernum, sicut et Salomon

Pi-oK. VII, protestatur : Statira sequitur eam quasi

""■ bos ductus ad victimam, et nescit stultus

quod ad vincula Irahatur. Hinc in libro

/6W. V, 2-2. Proverbiorum dicitur : Iniquitates sua> ca-
piunt impium, et funibus peccalorum su-
orum constringitur. Haec catena est rete
perditionis : de quo et Plato disseruit in
Pheedone, quod anima illo irretita et volu-
ptatibus fcedis capta,trahitur in Avernuui.

In hoc metro Philosophia ad litteram,
spiritualiter vero theologia, specialiter nos
hortatur ad grandem perfectiouem, ad in-
concussam mentis constantiam, ad fortitu-
dinem cordis invictam, ut in omni eventu
perseveremus in lumine rationis, in sapi-

A entia salutari, in divino amore, in immo-
bili spe in Deo, in sanct® humilitatis ra-
dice, in sincerissimo zelo justitise, parati
semper ad mortem, nec mortis pericula
viliter formidantes, quum et Varro doctis-
simus Romanorum testatus sit : Qui mo-
leste fert mori, litigat cum natura. Ad hoc
totum hortatur Apostolus : Stabiles (in- icor. xv,
quiens) et immobiles estote, abundantes ^*-
in opere Domini semper.

Prseterea, circa illos duos versiculos,
Quid tantum yniseri, etc, advertendum

B quod miseria duplex est. Una culpee : cui
miseriee opponitur beatitudo virtutis. Un-
de in libro Proverbiorum legitur : Justitia Pfov. xiv,
elevat gentem, miseros facit populos pec- ^'*-
catum. Alia est miseria pcenae, secundum
illud Jacobi : Agite nunc, divites, plorate yaco6. v, i.
ululantes iu miseriis qu» advenient vobis.
Docemur quoque ex eisdem versiculis, eos
miseros esse, qui mundanam prosperita-
tem, terrenum principatum, tyrannorum
praesidentiam appretiantur atque magni-
ficant in cordibus suis, quum talia sint

C spernenda tanquam itinera ad gehennam.
Idcirco qui talia reputat et tanquam ma-
gnalia arbitratur, dono caret scientia?, quo
per connaturalitatem affectus veraciter ju-
dicamus transitoria et caduca in se ipsis
esse inania et vilipendenda,tanquam eeter-
na> beatitudinis impeditiva, sicque illud
Ecclesiastse, Vanitas vanitatum, et omnia ^rr/e. /, 2.
vanitas, ex corde proferimus. Porro qui
per donum sapientiae ad contemplationem
attigit,et summum illud prorsus incompa-
rabile donum, Deum incircumscriptibilem

D et immensum, assuetus est contemplari,
omnia vana hsec aspernatur ut stercora.
Ideo sanctus vir ait : Vidi impium super- ps. xxxvi,
exaltatum et elevatum sicut cedros Liba- ^"''■"'-
ni ; et transivi, et ecce non erat ; et quee-
sivi eum, et non est inventus locus ejus.
Dicuntur demum tyraimi « sine viribus »,
quia potestas eorum sita est in subjectione
voluntaria subditorum et adjuvantium eos,
sine quibus non plus possunt quam sub-
diti, ut in libro de Trinitate Guillelmus ait
Parisiensis.

88

I)E CO.NSOLAIIO.M': 1'IIILOSOl'lll.K I.IUKH I.

.MKTIU .M IV ; M\l. XVI

.\l \oro ratmn vocatur « suporbum ». ut
tactuin est. quuin sit suporbiendi iucita-
ineutuin aUjiie occasio. Naiu ut Seueca
di.\it, Prospeiitas lovet iraiu. opiileiitia
elatiouem. 1'ropter (piod Inuoceiitius Xn-
leriusque iateiitiir : Dives in superfluita-
tem resoivilur, jactantia effrenatur, currit
ad libitum, corruil ad illicitum. Recle cr-

irim.vi,9. go ait Apostolus : Oui voluut divites fieri,
iiicidiiut in teiitatioiiein et iu laqueiiin
diaboli. Qiiod ne accidat iiobis. sic iitraiu-
que tueainur ac modereinur fortuuam ut
vultum teueamus invictuin, qualis fuit
sanctissimus ille .Martiiius : quein teste
Sulpicio, neino uuqtiam vidit ridentem,
nec dissoluliim, nec tristem. aut desola-
tum ; sed jugiter uuo eodemque apparalu
quasi augelicam dispositionein moiisliavil.
Talis fuit et Anna, cujus vultus nou siiiil

liJej/.i. 18. amplius in diversa mutati. ul legitur pri-
mo Regum. Talis quoque est unusquisque
qui (juxta Ciregoriiim) inter biforines for-
tuuir adspectus inoffenso graditur pede.
nec prosperis elevatur, nec adversis depri-
mitur; qui in omni eventu in Dei persistit
tiinore, in inentis custodia, in gratiariim
actione assidua.

Amplius, ad iutelligenda h»c plenius,
possenl hic plura induci de timore multi-
plici. Est etenim timor naturalis. qui in se
nec laudatur nec vituperatur : qui etiam

Mo;c. .\'v, fuit in Christo, qui passione instantc cce-
pit pavere et taedere. Alius est, timor hu-
maniis seu carnalis, quo incommoda car-
nis et natura? immoderanter horrentiir. De

/s. Li, 12. quo in Isaia habetur : (juis tu, ut tiineas
ab hoinine mortali, et a fijio hominis, qui

Aiatth.x, quasi foenum arescet? Et Christus : Nolite

-*• (iuquit) timere eos qui corpus occidunt.

Tertius est, timor muudanus, quo e.xcessi-
vc quis refugit temporalia dainna, et pro-
prise amissiouem e.xcelleutiffi ac honoris.
Qui tiinor viget in ambitiosis et cupidis.
Hi duo timores sunt vitiosi : de quibus
loquitur hic Philosophia. Quartus est,timor
servilis, quo culpa vitatur non amore ju-
stitiae, sed formidine pcon.T. Qui timor est
bonus (in quantuin timor,non in quantuin

33

A servilis), ul lertio libro Sententiarum ait disi. 3tD.
Magister. Qiiinlus esl. tiiuor iiiilialis, quo
vilatur peccatum partim horrore supplicii,
pArliin (iino et princijialiter) affectu vir-
tiitis. Kt de utroque isto tiiuore verificatur
illud primje Joanuis : Ferfecta caritas foras iyoa«»i.iv,
mittit timorem ; et rursus, Qui timet, non Jiu/e,,,.
est perfectus in caritate.

Postremo, juxta iiunc introducta, stet
inflexibilis meiitis iiostra' status, nec pro-
pter injiirias coiitrislemur, ncque de no-
stris hoiioribus extollamur. Per filialem

R timorem stemiis fixi in Deo : quia (ut Sa-
lomon ait) qiii timet Deum, nihil iiegligil ; /urk. Mt,
qui autem timet homiiiem (hiimauo aut 1;*;„„ ^^„
mundano timore, el non in Deo, nec pro- -^-
pter Deuin), cito corruel. Hinc et Seueca
est locutiis : Tutissima res est nil limcre
pra>ter Deuin.

Jo.\NNES. — Dubitatio mihi oritur circa
iiuuc dicla : au scilicet homo ex docu-
meiitis pliilosoj)hia? ad nuuc tactam v-aleat
j)erfectionern attingere. Et videtur quod

C non : qiiia philosopliia non nisi natiira-
les docet virtutes, qu.TP non sufficiunt
ad salutem, nec potest homo ex philoso-
phia et naturalibus vitare peccata mor-
talia.

DioNYSius. — Philosophia nisi per theo-
logiain perficiatur, est imperfecta atque
in quibusdam erronea, putans hominem
ex naturalibus posse fieri veraciter vir-
tuosum. nec hominem esse creatum ad
supernaturalem felicitatem. Hinc majores
et meliores philosophi docuerunt et in

D scriptis suis reliquerunt, hominem ex ex-
ercitiis et studiis naturalibus fieri posse
non solum virtuosum, sed etiam heroi-
cuin, id est divinum atque perfectum, imo
el tanta? perfectionis ut de cetero aut vix
aut non possit peccare, ut constal ex dictis
Macrobii Platonici super Somnium Scipi-
onis, ubi de virtutibus purgati animi tra-
ctans,asserit mentem humanam virtutibus
illis ornatam. non posse a Deo deflecti :
Priidenlia', dicens, purgati anirni dcfa?ca-
tique et ab omni mundi hujus adspergine

DE CONSOLATiONE PHILOSOPHLE LIBER I.

PROSA IV

89

pure detersi, est sola divina nosse, et ea A
tanquam nihil sit aliud intueri ; tempe-
rantitp vero talis animi est terrenas cupi-
ditates non reprimere, sed penitus obli-
visci ; fortitudinis, passiones ignorare, non
vincere ; justitise, ita cum superna divi-
naque mente sociari, ut servet cum ea
foedus perpetuum. Et ita scripsit Plotinus,
inter philosophiee professores cum Plato-
ne princeps. Sic et Seneca dixit, virum
esse beatum qui eo usque profecit, ut jam
non solum non velit sed etiam non possit
peccare. Verumtamen in his dictis, philo- B
sophi isti, quamvis in suo genere magni,
graviter tamen noscuntur deccpti. Nec
enim simpliciter loquendo verum est, ali-
quem ex solis naturalibus posse hujus-
modi fieri, nisi forsan per figurativum et
tropicum modum loquendi, praesertim per
hyperbolen, et loquendo solum de virtu-
tibus et vitiis quee naturalis ratio sine fi-
dei lumine novit.Sacratissima autem theo-
logia de his multo verius multoque altius
docet, et supernaturales ponit virtutes ac
vitia illis contraria : de quibus puri phi- G
losophi nil noverunt. Hinc sicut in Quod-

A',

libetis suis Henricus, et Alexander ac alii
tradunt, quamvis homo ad aliquantulum
tempus, non tamen diu, sine gratia gra-
tum faciente potest vivere sine peccato
mortali ; attamen sine gratia valde prae-
cipua, qualis in Apostolis fuit, nemo in
vita hac fit ita perfectus ut sit absolute
in gratia confirmatus, ita quod peccare
non queat mortaliter.

JoANNES. — Multa hic pulchra protuli-
sti : tamen, ut dixi, expositio ista multum c/.p.TiB,
fuit prolixa.

DiONYSius. — Quid de prolixitate causa-
ris ? Ego hsec pro religiosis virisque eru-
ditis potius quam pro scholaribus pueris
scribo : nam et in studiis privilegiatis iste
liber Boetii extraordinarie legi solet.

JoANNES. — Non expressisti quale sit
metrum istud.

DioNYSius. — Nec multum confert hoc
dicere. Vocatur autem Phalsecium, ab in-
ventore; pentametrum, quia ex quinque
pedibus constat, primo spondeo, secun-
doque dactylo, et ultimis tribus trocha?is :
hinc appellatur trochaicum, a trochseo
prsedominante in ipso.

PROSA IV

s

ENTISNE (inquit) haec, atque anirao illabuntur tuo ? Esne :

voc

:q Ajpav .'
Quid fles? Quid lacrimis manas ? 'E;ajox, [j.t, y.EDOs viw. Si .operam medi-
cantis exspectas, oportet ut vulnus detegas tuum.
— Tum ego collecto in vires animo : Anne adhuc eget admonitione nec per se
satis eminet fortunse in nos ssevientis asperitas? Nihilne te ipsa loci facies movet?
Haeccine est bibliotheca quam certissimam tibi sedem nostris in laribus ipsa dele-
geras, in qua mecum saepe residens, de divinarum humanarumque rerum scientia
disserebas ? Talis habitus talisque vultus erat, quum tecum naturse secreta rimarer,
quum mihi siderum vias radio describeres, quum mores nostros totiusque vitae
rationem ad coelestis ordinis exemplar formares ? Hasccine praemia referimus, tibi
obsequentes ? Atqui tu hanc sententiam Platonis ore sanxisti : beatas fore respu-
blicas, si eas vel studiosi sapientiae regerent, vel earum rectores studere sapientiae
contigisset. Tu ejusdem viri ore hanc sapientibus capessendae reipublicse necessariam

1)0 DE CO.NSOLATIOM; rilll.OSOIMII.F. I.IItKIl I. — IMIOS.V IV

causam esse monuisti, ne improbis ttagitiosisque civibus urbium relicta guberna-
cula, pesteni bonis ac perniciem inlerrent. Hanc ifjitur auctoritatem seciitus, quod
a te inter secreta otia didiceram, transferre in actuni pul)llca' admiiiistrationis opta-
vi. Tu milii et qui te sapientium nientibus inseruit Deus, estis conscii luiUum me
ad magistratum nisi commune l)onorum omnium studium detulisse. Inde cum iiii-
probis graves inexorabilesque discordiai fuere, et (quod conscientise libertas liabet)
pro tuendo jure spreta potentiorum semper olTensio. Ouoties ego Conigastum in
imbecillis cujusque fortunas impetum facientem obvius excepi ? Quoties Triguillam
regiie praepositum domus ab incepta et perpetrata jam prorsus injuria dejeci ? Ouo-
ties miseros quos infmitis calumniis impunita barbarorum semper avaritia vexabat,
objecta periculis auctoritate protexi ? Nunquam me a jure ad injuriam (|uisquam
detraxit. Provincialium fortunas tum privatis rapinis, tum publicis vectigalibus
pessumdari, non aliter quam qui patiebantur indolui. Ouum acerbae famis tempore,
gravis atque inexplicabilis indicta coemptio profligatura inopia Gampaniam provin-
ciam videretur, certamen adversus praefectum praetorii, communis commodi ratione
suscepi, rege cognoscente contendi, et ne coemptio exigeretur evici. Paulinum
consularem virum, cujus opes palatini canes jam spe atque ainbitione devorassent,
ab ipsis hiantium faucibus extraxi. Ne Albinum consularem virum prsejudicatae
accusationis poena corriperet, odiis me Cypriani delatoris opposui. Satisne in me
magnas videor exacerbasse discordias? Sed esse apud ceteros tutior dobui,qui mihi
amore justitije nihil apud aulicos, quo magis essem tutior, reservavi.

Quibus autem deferentibus perculsi sumus ? Quorum Basilius, olim regio mini-
sterio depulsus, in delationem nostri nominis alieni a^ris necessitate compulsus est.
Opilionem vero atque G&udentium quum ob innumeras atque multiplices fraudes
ire in exsilium regia censura decrevisset, quumque illi parere nolentes, sacrarum
sese aedium defensione tuerentur, compertumque id regi foret, edixit ut nisi intra
prffiscriptum diem Ravenna urbe decederent, notas insigniti frontibus pellerentur.
Quid huic severitati posse adstrui videtur? Atqui eodem die deferentibus eisdem,
nominis nostri delatio suscepta est. Quid igitur? Nostraeiie artes ita meruerunt? An
illos accusatores justos fecit praemissa damnatio ? Itane nihil fortunam puduit, si
minus accusatae innocentiae, at accusantium vilitatis?

At cujns crirainis arguimur summam quaeris? Senatum dicimur salvum esse
voluisse. Modum desideras? Delatorem ne documenta deferret quibus senatum laesae
majestatis reum faceret, impedisse criminamur. Quid igitur, o magistra, censes?
Iiifitiabimur crimen, ne tibi pudori simus ? At volui, nec unquam velle desistam.
Fatebimur? Sed impediendi delatoris opera cessabit. An optasse illius ordinis salu-
tem nefas vocabo? Ille quidem suis de me decretis, uti hoc nefas esset, effecerat.
Sed sibi semper mentiens imprudcntia, rerum merita non potest immutare ; nec
mihi Socratico decreto fas esse arbitror, vel occuluisse veritatem, vel concessisse
mendaciuin. Verum id quoquo modo sit, tuo sapientiumque judicio aestimandum
relinquo : cujus rei seriem atque veritatem, ne latere posteros queat, stilo etiam

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PROSA IV 91

memoriaeqiie mandavi. Nam de compositis falso litteris quibus libertatem arguor
sperasse Romanam, quid attinet dicere ? Quarum fraus aperte patuisset, si nobis
ipsorum confessione delatorum (quod in omnibus negotiis maximas vires habet)
uti licuisset. Nam quae sperari reliqua libertas potest? Atque utinam posset ulla.
Respondissem Canii verbo, qui quum a Gaio Gaesare Germanici filio conscius contra
se factae conjurationis fuisse diceretur : Si ego, inquit, scissem, tu nescisses. Qua
in re non ita sensus nostros moeror hebetavit, ut impios scelerata contra virtutem
querar molitos ; sed qnre speraverint, effecisse vehementer admiror. Nam deteriora
velle, nostri fuerit fortasse defectus ; perficere autem posse contra innocentiam quae
sceleratus quisque conceperit, inspectante Deo, monstri simile est. Unde haud in-
juria tuorum quidam familiarium quaesivit : Si quidem Deus (inquit) est, unde
mala ? Bona vero unde, si non est ?

Sed fas faerit nefarios homines, qui bonorum omnium totiusque senatus san-
guinem petunt, nos etiam, quos propugnare bonis senatuique viderant, perditum
ire voluisse. Sed num idem de patribus quoque merebamur? Meministi, ut opinor,
quod me dicturum quid facturumve praesens semper ipsa dirigebas. Meministi, in-
quam, Veronae quum rex avidus exitii communis, majestatis crimen in Albinum
delatum ad cunctum senatus ordinem transferre moliretur, universi innocentiam
senatus quanta mei securitate periculi defenderim. Scis me haec et vera proferre,
et in nulla unquam mei laude jactasse. Minuit enim quodammodo se probantis con-
scientiae secretum, quoties ostentando quis factum, recipit famae pretium. Sed inno-
centiam nostram quis exceperit eventus, vides : pro verse virtutis praemiis, falsi
sceleris poenas subimus. Et cujus unquam facinoris manifesta confessio ita judices
habuit in severitate concordes, ut non aliquos vel ipse ingenii error humani, vel
fortunae conditio cunctis mortalibus incerta, submitteret ? Si inflammare sacras
aedes voluisse, si sacerdotes impio jugulare gladio, si bonis omnibus necem struxisse
diceremur, praesentem tamen sententia confessum convictumve punisset. Nunc vero
quingentis fere passuum millibus procul moti, atque indefensi, ob studium propen-
sius in senatum, morti proscriptionique damnamur.

0 meritos de simili crimine neminem posse convinci ! Gujus dignitatem reatus
ipsi etiam qai detulere viderunt. Quam uti alicujus sceleris admixtione fuscarent,
ob ambitum dignitatis sacrilegio me conscientiam meam polluisse mentiti sunt.
Atqui et tu insita nobis, omnem rerum mortaliurn cupidinem de nostri animi sede
pellebas ; et sub tuis oculis sacrilegio locum esse fas non erat. Instillabas enim
auribus cogitationibusque meis quotidie Pythagoricum illud : "E-ou Qsw. Nec con-
veniebat vilissimorum me spirituum praesidia captare, quem tu in hanc excellen-
tiam componebas, ut consimilem Deo faceres. Praeterea penetral innocens domus,
honestissimorumque coetus amicorum, socer etiam sanctus et aequo actu ipse * * ccque ac
reverendus, ab omni nos hujus criminis suspicione defendunt. Sed, o nefas ! ini^"'?'^
vero de te tanti criminis capiunt fidem ; atque hoc ipso videmur affmes fuisse
maleficio, quod tuis instituti moribus, tuis imbuti disciplinis sumus. Ita non est

02

DE r.ONSOI.ATIONK rilll.OSl)l'lll.K I.IUKU 1.

IMIOS.V IV : .UIT. XMI

satis nihil inihi profuisse tiiaiii reverentiain, ni.si ultro tu mea potius olVensione
hicereris.

.VI vero hic etiam nostris malis eumulus accedit, quod existimatio pluriniorum,
non rorum merita, sed fortun:e spectat eventum, eaque tantum judicat esse provisa,
qua^ felicitas commendaverit : quo fit ut existimatio bona piima onmium deserat
infelices. Oui nunc populi rumores, quam disson?e multiplicesquc sententiK, piget
reminisci. Hoc tantum dixerim, ultimam esse adversae fortunae sarcinam, quod dum

• aningihir miseris aliquod crimon alliyitur *, quae perferunt, meruisse creduntur. Et ego ({ui-

• si qiiidcni dem * bonis omnibus pulsus, dignitatibus exutus, existimatione foedatus, ob bene-

ficium supplicium tuli. Videre autem videor nefarias sceleratorum ofTicinas gaudio
laetitiaque fluitantes, perditissimum quemque novis deUitionum fraudibus imminen-
tem, jacere bonos nostri discriminis terrore prostratos, flagitiosum quem(]ue ad
audendum quidem facinus impunitate, ad efficiendum vero prsemiis incitari, inson-
tes autem non modo securitate, verum ipsa etiam defensione privatos. Itaque libet
exclamare.

ARTICULUS XVII

DECLARATIO PROSJE HUJUS QUARTiE.

H.EC est prosa quarta primi istius li- A
bri : in qua Pliilosophia diligentius
atque distinctius perscrutatur Boetii men-
tem et causas suae moestitiae. Ponuntur
autem hic aliqua verba Graeca, quorum
significatio in aliquibus Hbris inseritur
le.xtui. Itaque Pliilosophia inquit :

0 Boeti, sentisne hcec ? id est, utrum
ista inteiligis? atque illabuntur anirno
tuo? id est, an sensus horum verborum
cadit in intellectum tuum ? Gra^cuin vero
quod subditur : Esne Kvj; -pi; a Jsav ? tan-
tiiin valet : Esiie ad lyram asinus ? Hoc B
apud Graecos fuil proverbiuni, dum ali-
quid legebatur aut dicebatur alicui pr»
alia occupatione aut dislractione non ad-
vertenti, aut prae hebetudine mentis non
intelligenti. L't sit sensus : An habes te ad
ea qua^ dico sicut asiiius habel se ad iy-
rain aut citharam, ita quod sicut asinus
audit sonum musici instrumenti, harmo-
niain vero consonantiamque non advertit
nee capit, nec delectatur in ea, ita nec tu

verborum meorum sententiam advertis,
intelligis, nec mentem tuam sensus eorum
obleclat ?

Quid fies ? Quid lacrimis manas ? id
est.cur immoderate tristaris et luges,qua- .i/ic/i.iv.o.
si consiliarius non sit tibi nec consolator ?
Porro verba Graeca, T^^aJoa, ijltj xerjOs vow,
taliter exponuntur ; Confitearis mihi, id
est, causam tuae aegritudinis non occultes.
Quae verba in quibusdam textibus sunt
inserta. Unde subjungitur : Si opernm me-
dicantis exspectas, id est, si sapienter et
fructuose pra^stolaris tibi irnpendi medi-
cinale remediuiii a me, oporlet ut vulnus
tuunt, id est interiorem indispositionem
te laedentein, praesertim tristitiam, dete-
gas, utpote qualis sit, et ex quibus causis
sit orta. (juao sicut tinea nocet vestiinento /voi. xxv,
et vermis ligno, sic ipsa nocet cordi : imo "*'■
(ut patuit) multos occidit. Nam et Galenus c/. p. 4cc.
fatetur, quod dolor et foetor sunt de nu-
mero maxime corrumpentium et proster-
nentiuin vitam.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPFIL^ LIBER I. — PROSA IV ; ART. XVII 93

Denique certum est, quod sicut corpo- A est, nonne exterior dispositio, apparatus

rali medico necesse sit corporalia vulnera et apparentia principalis, carceris hujus

pandere, si debeant ab eo curari, et indis- horror, squalor, caligo ipsius, te incitat

cretum esset ex verecundia ea non velle ad pensandum cur lugeo, atque ad com-

monstrare, quamvis in locis et membris passionem mei, quem scis ista non me-

essent pudibundis ac circa ; sic spirituali ruisse? Hwccine est hibliotheca, id est,

medico oportet interiora ac spiritualia vul- estne locus iste rcpositorium librorum,

nera reserare ac plene ostendere, si per quam certissimam tibi sedem nostris in

eum curabuntur. Nempe secundum diver- Jaribus ipsa delegeras, id est, tu « ipsa »

sitatem differentiamque morborum, spe- elegeras ad tuam quietem in « sedem »

cialia sunt medicamina adhibenda, estque cathedralem « in iaribus », id est in habi-

necesse cognitionem prsecedere curam. taculis (vel, ut aliqui textus habent, in
Propter quod in libro Job asseritur : Num- B laboribus, id est studiis) « nostris » ? In

quid qui non amat judicium (id est dis- qua sede seu bibliotheca mecicm swpe re-

cretionem) sanari potest ? Et Seneca lo- sidens, id est, in corde meo quiescens,

quitur : Hoc ipsum argumentum est animi de divinarum humanarumque rerum sci-

in melius commutati, quod vitia sua quae entia disserebas, id est, eloquenter tracta-

antea non pensavit nec prodidit, nunc bas de notitiis Dei et intelligentiarum ac

ponderat et fatetur ; et rursus in Prover- hominum, rerumque et actuum ad ipsos

biis suis : Proximum innocentia? locum spectantium.

habet verecunda peccati confessio. Talis habitus talisque vultus erat, id

Consequenter subditur Boetii responsio. est, numquid ita fui in vultu dispositus ac

Tum ego dixi, collecto in vires animo, id corpore vestitus, aut in domo hujusmodi

est intellectu meo recollecto ad utendum degens, quu7n tecum natura^ secretarima-
viribus et habitibus suis, per quos ea qua; C rer, id est, dum a te et tecum teque in-

ante habitualiter novit, nunc actualiter struente, inquirerem et scrutarer occultas

ccepit attendere. Unde et Seneca ait : Rem rerum proprietates, differentias, vires, ha-

maximam promittit tibi sapientia,ut redu- bitudines, actiones? Quum mihi siderum

cat te tibi. Nam ut testatur Philosophus vias, id est cursus, incessus, choreas stel-

libro de Somno et vigilia : Motus majo- larum, radio describeres, id est cum in-

res impediunt minores. Ideo homo vehe- strumento astrologorum sic dicto, hoc est

menter afflictus, non est bene idoneus ad per mathematicas ostensiones etiam in

considerandum in actu quse novit per ha- rebus materiisque depictas : sicque sumi-

bitum. Anne (id est utrum) asperitas for- tur radius pro virgula astronomorum, qua

tunce scevientis in nos, id est incarceratio talia linearum protractione figurabant at-

et vinculatio mea in carcere, quae violen- que monstrabant. Potest quoque per ra-
ter et injuste inflicta est mihi, et a multis D dium designari claritas solis per foramina

reputatur quasi casus fortuitus, quamvis transiens tabularum in hujuscemodi in-

revera ex providentia Dei processerit, sal- strumentis. Per sidera etiam videntur hic

tem permissive, imo et aliquo modo effe- potissime planeta? accipiendi, quorum via

ctive, ut infra dicetur, adhuc eget admoni- est zodiacus seu linese processionum in eo.

tione, id est inquisitione, ut probetur esse Quum mores nostros totiusque vitce ra-

res digna moerore ac lacrimis, nec eminet, tionem ad ccelestis ordinis exemplar for-

id est, clare videtur ac innotescit, satis mares, id est, dum describeres ac doceres

per se, quum sit effectus exterior apertis- qualiter virtutes, mores actusque homi-

sime differens et valde contrarius a statu num et ordinatio vitse eorum dirigi de-

meo priori ? beant, regulari ac regi juxta exemplarem

Nihilne te ipsa loci facies movet ? id formam gubernationis coelestium corpo-

1)'»

DE CONSOLATIONK PHILOSOPin.E LIHKU I.

1'KOSA IV : AIIT. XVII

riiin : qiialemis sicut illa convenicnter,
obedienter ac pronipte inoventur a suis
inotoribus. intellijjentiis seu angelis, el
inter se pro[)ortionein perpetua^ servaiil
concordiiP, el agunt ac influunt in inreri-
ora luinine, inotu inulliplicique inllu\ii.
non ob suain indigentiam aut ad perfecli-
oneni adipiscendam. imo potius ut suas
bonitales inferioribus rebus commiini-
cent : sic in hominibus corpora juxla im-
periuin rationis spirituumque bonorum
sunt regenda,et anima> ab angelis, subdili
a praplatis ; ad invicem etiam debent pa-
cifice conversari, atque a sole sapientiae
Christo omnes et singuli illustrari, quein-
admodum oinnia aslra a sole maleriali.
Isliid adhuc sublimius potest exponi,sicut
palebit in expositione spirituali ac iny-
stica.

Istud quoque ex Platone sumptum vide-
tur, dicenle : Ad excmplar siderum mores
ac rationem vitsD humanap Sapientia suin-
ma instituit ac formavit. Ilinc el ad Job
yoixxxviii. loquitur Deus : Numquid nosti ordinem
coeli, et pones rationem ejus in terra?
lliiic, ut TuUius contestatur, Natura illa
allissima universa naturans, homini dedit
staturam erectam, ut contemplans coele-
stia. inde erudiatur ad ordinem vitae ae
mores venustos.Hoc est quod de oculorum
utilitate disseruit Plato : Ad hoc in homi-
nibus elevati sunt oculi, quatenus motus
coelestium intuentes, redigerent eos in
usum imitationemque mentis.

Nonne in coelestibus omnia ordinatissi-
me progrediuntur ? Nec est ibi malum
culp» nec pcense;et quamvis in elementis
variae fiant terapestates, impressiones,com-
pugnationes et corruptiones, in coelestibus
tamen corporibus perpetua manet tran-
quillitas. Ita esse debet in nobis, ut quam-
vis in sensualitate et carne inferiorique
animae parte varii oriantur motus pas-
sionum et inquietudinum ac rebellionum
adversus rectae rationis judicium, imo et
legis divinae imperium, nihilo minus su-
perior pars animae, in qua superbeatissi-
rase Trinitatis resplendet imago, perma-

33

A nere dehet quieta, Creatori subjecta, et

iiiferioribus dominans, non succumbens.
Poslremo, ex hoc quod cernimus inaxima
illa eteieslia corpora ad supergloriosissiini
Conditoris praeceptum indesinenter inove-
ri celerrime, instrui nos pusillos oportet,
qnain prompte, perseveranler concordi-
terque exsequi debeamus quidquid nobis
desuper cst injiinctum. Ad (juain coiiside-
ralionem salubrem movemur [)er Isaiam
dicentem : Levate in excelsum oculos ve- /«. xi, 2c.
stros, et videte quis creavit haec, qui edu-

B cil in numero militiam eorum, et omnes
ex nomine vocat prae multitudine fortitu-
diiiis suae.

llcvccine prcemia referimus, tibi obsc-
quentes?\A est,o Philosophia,est isla mer-
ces et gratia quas reportavimus pro acti-
bus studiosis quibus tibi obtemperando
intenti fuimus? Quasi dicat : Non videtur
h»c remuneratio decens. Ergo nec mirum
quod lugeo : praesertim quuin agnoscam
rerapublicam male regi, et tyrannum in
Italia praesidere, regem Theodoricura hae-

C reticum et ferocera. Hinc subditur :

Atqui, id est certe, tu hanc sententiam
Plalonis ore sanxisti ,\di est,confirmasti ac
tanti philosophi auctoritate corroborasti,
utpote beatas fore respublicas, id est cora-
munitates seu politias, si eas vel studiosi
sapientice regerent, id est, hi qui studiose
vacant sapientiae, juxta ejus censuram ju-
dicando ac gubernando procederent, vel
earum. rectores studere sapientiw conti-
gisset. Tales namque rectores intendunt,
qua?runt et pro posse procurant utilitates

D communes, non proprias ; vitia exstirpare
conantur, et cives ad virtutes inducere, ac
pacem in communilale servare : sicque
subditi superiorum suorum exemplis ad
virtutes trahuntur ; quumque voluntati
superiorum se soleant conformare et eam
implere, fiunt tales quales sunt ipsi recto-
res. Propter quod scriptum est in Eccle-
siastico : Principatus sensati stabilis erit. Eccii.%,i.
Et subdilur ibi : Secundum judicem po- md.i.
puli, sic et ministri ejus; et qualis est
rector civitatis, tales et habitantes in ea.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHL^ LIBER T. — PROSA IV ; ART. XVII 9o

Sapientis quippe est ordinare, instruere et A rum ministri, quia eorum prsesidentia ad

ad optimum finem deducere. inferiorum ordinatur commodum ac salu-

Tu ejusdem viri ore hanc fiapientihus tem ; et qui aliter praeest, censetur tyran-

capessendm reipublica; necessariam cati- nus, et recte vocatur ambitiosus.

sam esse monuisti, id est, « tu », Philoso- Denique doctrina ista concernens rem-

phia, insinuasti « ore ejusdem » Platonis publicam et ejus rectores, ab Aristotele

« hanc esse necessariam causam reipubli- quoque et Tullio ac Seneca est prolata.

cee capessendae », id est assumendee seu Nam in Rhetorica scribit Philosophus : Fe-

affectuose et frequenter capiendse, « sapi- lix est civitas in qua philosophus prgesi-

entibus »,id est ab ipsis sapientibus viris, det. Imo et tertio Politicorum fatetur :

ita quod ipsi assumunt curam et officium Melius est civitatem regi optimo viro,

regendi rempublicam ob hanc causam, ne quam optima lege. Etenim jure divino ac

improbis fiagitiosisque civibus urbium re- B naturali, vere sapientibus, id est eruditis

licta guhernacula,\^ est ne regimina civi- et virtuosis, qui animo ac passionibus do-

tatum dimissa et commissa immorigeratis minantur, qui morigerati et exemplares

et vitiosis oppidanis, joes^em 6o?2^s acper- consistunt, convenit aliis praefici ac prae-

w«"«em m/errenif, id est, inducerent corru- esse. Unde primo Politicorum Aristoteles

ptionem morum,infectiva exempla ac gra- loquitur : Homines ratione et intellectu

via damna bonis hominibus, qui frequenter vigentes, naturaliter aliorum sunt domini

falluntur, opprimuntur nocumentaque pa- ac rectores. Idem libro de Officiis TuIIius

tiuntur ab iniquis qui prsesunt. docet, ubi et addit:In hoc naturam ducem

Hanc igitur auctoritatem secutus, con- sequi debemus, ut communes utilitates

sentiendo ei et secundum eam agendo, afferamus in medium ; primum justitiae

quod a te inter secreta otia didiceram,, fundamentum est nulli nocere, deinde

id est tempore studii scientialis, quo in C communi utilitati servire. In prologo quo-

locis quietis et abstractis, ab exterioribus que suae Rhetoricae ait : Reipublicae com-

eram vacans et cessans, transferre in ac- moda plura proveniunt, si moderatrix om-

tum publicce administrationis optavi, id nium sapientia eis adsit : etenim hinc

est, opere adimplere cupiebam, regendo ipsis sapientibus laus, honor et dignitas

ac disponendo communitatem. Tu mihi confluit, et amicis eorum certissimum tu-

et qui te sapientium mentibus inseruit tissimumque refugium comparatur.

Deus, id est, « tu », o Philosophia, « et Verum haec omnia Salomon in Ecclesia-

Deus, qui te inseruit », id est, contulit et ste diu ante praeallegatos philosophos com-

impressit, « mentibus sapientium », quia pendio protulit : Vae (inquiens) tibi, terra Eccie.\M,

ab ipso originaliter tanquam a prima fon- cujus rex puer est, et cujus principes ma- *^"

talique causa, est omnis sapientia, imo et ne comedunt ; beata terra cujus rex nobi-

omnis cognitio veritatis mediate aut im- D lis est (id est sapientia et virtutibus nobi-

mediate, conscii estis, id est, cognoscitis litatus), et cujus principes vescuntur in

et testes mihi estis, nullum, id est nuUam tempore suo, ad reficiendum, et non ad

rem, detulisse, id est excitasse et duxisse, luxuriam. Idcirco et in Sapientiae libro

me ad magistratum, id est gubernativum asseritur : Rex sapiens populi stabilimen- .'^flp.vi, 26.

officium ratione vq\^^w\>\\q.^, nisi studium tum est ; itemque, Multitudo sapientium ibidem.

commune omnium bonorum, id est cona- sanitas est orbis terrarum.

tus mentis quo cupiebam bonum commu- Deinde ostendit Boetius quantas perse-

ne in omnibus promovere et cunctis ho- cutiones et tribulationes ex zelo suae justi-

minibus bonis prodesse ac deservire, non tiae sit perpessus. Inde, id est ex praedicto

meum quserens honorem,sed illorum pro- zelo justitiae, cum improhis, id est contra

fectum. Hinc boni rectores sunt subdito- iniquos et flagitiosos,^mt;es mea;ora6t7es-

00

DE CONSOLATIONE PHII.OSOPIII K I.IHEU I.

l'UOS.V IV ; .\UT. XVII

ijKC (fisconfiir fucrc, id cst, niagnjp ct A
implacahilos dissensiones luerunt inler
me i't illos : qnia nec illi acqiiiescere aiit
cedere voliierunt justitisD mea', ul])()le oh-
stiiiati ; nec ego eis volui assentire aut de-
ferre in derogationejTi veritatis et ;e(iuila-
• fcVc/i. IV, tis, implens illud Kcclesiaslici : Pro juslilia
''■ agoni/are [)ro aniina tua.et us^iiie ad inor-

tem certa pro juslilia, el Deiis e.xpugiiabit
pro te. Et (qnod comcienfia' lihertas ha-
het) pro tuendo jnre spreta 'potentioruux
semper offcnsio, id est, offensionem seu
indignationem el iram magnalum ac n^gis B
semper parvi pendi seii non curavi « pro
tueiulo jurc », id est, quatenus ipsum jus
defensarem, « quod libertas conscienliiB
liabet )), id est requirit. Quae libertas con-
sistit in lioc. ut homo, praesertim qui pric-
est, nullo limore, nulla cupiditate, nulla
persuasione contra conscientiam agat :
quidquid enim contra conscientiam agi-
tur, ffidificat ad gehennam. HaBC est li-
bertas salubris et optima, a servitute pec-
cati et subjugatione diaboli libera. L'n-
yoann. vui, dc apud Joanncm Filius Dei testatur : Qui C
^*' ^^' facit peccatum, servus est peccati ; si
aiitem Filius vos liberaverit, vere liberi
eritis.

Kx his innotescit quam magnanimus,
constans ct justus fuerit iste sanctus Boe-
tius, in magistralu pra^sidentiee sua> im-
plens illud quod in Ecclesiastico scriptum
Eccii.ywfi. esl : Non extimcscas faciem potentis. ^'e-
rumtamen vitanda est potentiorum offensa
et metuenda ira regum et principum, ubi
justitia non requirit oppositum, quum et
Seneca protestetur ; Inimicitia? potentiiim D
graves sunt ; et rursus : Fulmen est, ubi
cum potestate habilat ira. Tnde et Salo-
Pcov.xx.-a. mon in libro Proverbiorum dixit : Rugitus
leonis terror regis; qui provocat eum, pec-
cat in animam suam. Attamen pro tuenda
republica, pro conservanda justitia, abji-
ciendus est timor carnalis, et potenliiim
ira spernenda, sicut et Tuilius loquitur :
Quanto indignius rem honestissimam at-
que rectissimam violat improborum teme-
ritas cum summo reipublicae detrimento,

00 studiosius illis est resistendum alqiie
roipublica' consiilondum.

(-onso(jiionler Bootius ad laudem ot glo-
riam Doi jedificationemquo proximoriim,
rocitat qua'dain siia gesta magiiifice vir-
tuosa.

Quotics cffo Cimigasfuin iii imhecillis
cujusfjuc forfunas impcfum facicnlcm oh-
rius excepi? id est, « ogo » Bootiiis valde
sicpe « excepi obviiis », id est, renitens
occurri,atque a mali proposili exsecutione
impedivi, « Coiiigastiim », id esl virum
sic nunciipatum, Theodorici regis officia-
luin, « facientem impetum in fortunas »,
id est contra prosperos eventus, « cujus-
que imbecillis », id est cujuscumque pau-
peris et infirmi. Iste quippe fuit iinus de
ministris impiissimi illius tyranni, vexans
et spolians saepe pauperes in Italia.quando
arridonte fortuna aliquid habuerunl.

(Juodes Triyuiflaui rcgiw prrmposifum
domus ah incepta et perpetrata jam pror-
sus injuria dejeci ? id est, valde frequen-
ter per viam juris convici « Triguillam
praepositum regiae domus », id est aulae
seu palatii Theodorici, compescendo prae-
positum illum ab inchoata violentia in in-
feriores, eumque juridice compellendo ad
restituendum ablata atque ad satisfacien-
dum pro illata injuria. In his Boetius iini-
tatus est Deum,de quo fertur in libro Job:
Deus dissipat cogitationes malignorum, ne Juh v, 12.
possint implere manus eorum quae coepe-
rant. Implevit quoque quod apud Isaiam
Dominus jussit : Subvenite oppresso, judi- h. 1, 17.
cale pupillo, defendite viduam.

Quoties mise)'os quos infinitis calumniis
impunita harharorum semper avaritia
vexahat, o()Jecfa periculis auctorifate piro-
texi? id est : valde saepe « protexi mise-
ros », id est pauperes et oppressos, « au-
ctoritate » mea « objecta periculis », id
est, me ipsuin auctoritatem consularem
habentem exponens incommodis qujo in-
curri, puta oxsilio, incarcerationi, otc. ;
« quos avaritia barbarorum », pula Gotho-
rum, « impunita », quoniam impius ille
Theodoricus, avarus et ferox, non punivit

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PROSA IV ; ART. XVII

97

ministrorum suorum avaritias et rapinas A Provincialium fortunas tum privatis

(in quo impletum est quod Salomon in
w. XXIX, Proverbiis asserit, Rex impius omnes mi-
nistros habet iniquos),«vexabat calumniis
infinitis », id est multis et magnis supra
modum, de qualibus per Michaeam Domi-
ic/i 111,3. nus loquitur : Comederunt carnem populi
mei, et pellem eorum desuper excoriave-
runt. Porro, barbari appellantur omnes

rapinis, tum publicis vectigalibus pessum-
dari, non aliter quam gui patiebantur
indolui : id est, ego Boetius intime dolui
« fortunas », id est lucra, merces, et simi-
lia temporalia quae subjacent fortun»,
« provincialium », id est hominum com-
morantium in provinciis in circuitu Ro-
mse, « pessumdari », id est, suppeditari,

gentes praeter tres linguas, videlicet pra^ter auferri, diminui, « tum rapinis privatis »,
Hebraeos, Graecos, Latinos ; solentque bar- quas satellites regis exercebant occulte pro
bari esse crudeles,et tales prsecipue exsti- propriis usibus et expensis,« tum publicis
terunt Hunni, Vandali, Gothi. B vectigalibus », qua; ex commissione regis

Nunquam me a jure ad injuriam de~ exigebantur a subditis, tamen immoderate

traxit quisquam, id est, nemo me unquam
trahere quivit aut traxit ab observatione
juris et aequitatis ad transgressionem juris
atque justitiae. Ecce verbum abbreviatum
maximam continens perfectionem Boetii,
qui in tanta pofestate tam immobiliter
mansit in omnibus constans et justus.
Potest tamen verbum istud dupliciter ac-
cipi. Primo, quod nemo traxerit Boetium
tempore sui officii ad agendum contra

et cupide, « non aliter quam qui patie-

bantur », id est, non minus dolorose susti-

nui quam ipsi quibus haec auferebantur

tam violenter. Sicque Boetius cum sancto

Job dicere potuit : Flebam super eo qui /o6xxx,25.

afflictus erat,et compatiebatur anima mea

pauperi. Dicitur autem vectigal, pretium

seu pecunia quse exigitur pro vectura ;

pedagium, quod exigitur a peditibus ; tri-

butum, quod a subjectis in recognitionem

leges civiles. Secundo, quod toto vitae suae C subjugationis ; telonium, quod pro vectu-
tempore ad agendum contra jus divinum, ra navium. Quae omnia sunt solvenda,
id est contra Dei praecepta, nunquam de- quando legitime instituuntur et moderate
tractus sit. Quo dato, nunquam peccasset exiguntur, juxta illud Apostoli ad Roma-

XXIV, 0.

mortaliter : quod prorsus incertum est.
Ideo primam expositionem aestimo verio-
rem. Triplex quippe est jus, utpote na-
turale et divinum ac positivum. Quod
transgrediuntur iniqui, juxta illud Isaiae :
Transgressi sunt leges, mutaverunt jus,
dissipaverunt foedus sempiternum. Ex ver-
bo demum jam tacto videtur Boetius com-

nos : Reddite omnibus debita; cui iri- Bom.xmj.
butum, tributum ; cui vectigal, vectigal.
Theodoricus vero tyrannus insatiabiliter
avarus, ista prorsus immoderanter auxit,
petivit et extorsit, quaerens commoda sua
sine compassione, sicut subjungitur.

Quum acerboi famis tempore, gravis
atque inexplicabilis indicta coemptio pro-

um. xvr,

parari posse Moysi, qui de se ipso in Nu- D fligatura inopia Campaniam provinciam
meris ait ad Dominum, Tu scis quod nec videretur : id est, dum « tempore » quo-
asellum quidem acceperim unquam ab dam « famis acerbae », id est amarae cari-
eis, nec afflixerim quemquam illorum ; stiae, « coemptio », id est emptio bladorum
Samueli quoque, qui primo Regum libro a dispensatoribus regis, « gravis atque in-

eg.m.z. dc sc loquitur filiis Israel : Loquimini de
me utrum bovem alterius tulerim aut asi-
num ; si quempiam calumniatus sum, si
oppressi aliquem, si de manu cujusquam
munus accepi.

Consequenter testatur Boetius se visce-
ribus misericordiae abundasse.

T. 26.

explicabilis », id est molesta valde paupe-
ribus et ineffabili crudelitate ac pessima
practica cupiditatis concepta, « indicta »,
id est jussa ac confirmata a rege illo pra-
vissimo, « videretur profligatura inopia »,
id est multum afflictura per majoris ino-
piae inductionem, « Campaniam provin-

7

98

DE CONSOI.ATIONE Pllll.OSOPIII.E I.II5El\ I. — PROS.\ IV ! AKT. XVII

ciam)>,ubi tiinc major fiiit caristia.Ncmpe
impiiis iilo tyrannus cupicns pro\ incialcs
in suain rcdijjcrc scrvilutcin. inslaMtc ca-
rislia IVcit pio sc undiquc cini hlada ahpic
iii liorrcis siiis rc'j)oni,pra'cipicns iion cini
blada nisi a suis, quatcnus laiidcin ncces-
sitatc compulsi, sc ipsos tradcrcnl pro
necessariis vita» in rcgis servitutem. Cer-
tamcn adccrsus: j)ni'/i'cfioti pra'tor)i,com-
/nunis commoili ratione susccpi, rcf/e co-
ynoscentc contendi, ct ne coemptio cxige-
retur evici. Ordo verborum csl : « Susccpi
certamen », id est, assumpsi lilem, id cst
confliclum in jure, « adversus pra?feclum
pra>lorii », id est judiccm tribunalis scii
doinus in qua pra'lorcs scu pricccplorcs
scdcbant ad disponcndum ac judicandiim,
« ratione », id est causa atquc intuitu,
M coininodi )>, id est utilitatis, « cominu-
nis », ne vulgus totaliter oppriineretur ;
et « contendi », id est, disccptavi via juris
contra prtcfectum, « rege cognosccnlc »,
ita quod ncc timorc rcgis sanissimi hoc
dimisi amorc boni communis,« et evici »,
id est, in jure pravalui, atquc obtinui
« ne cocmptio » illa prjcfata « c.xigeretur»
a plebe, sed unusquisqiie procuraret et
cmcrct neccssaria proul commoditis pos-
sct. Forsan Tlicodoricus isle sumpsit j)ra-
cticffi hujus occasioncm cx liis qua' lcgun-
tur in Genesi de Pharaone rege .Egypti,
cen.xLi. qui cognita imminente caristia, fecit emi
frumenta pro se et condi sua sub potcsta-
te, etc.

Deinceps describil Boetius qiialitcr ct
alios duos viros sublimes adjuvit et pro-
texit.

Paulinum consularem virum, cujus
opes palatini canes jam spe atgue amhi-
tione devorassent , ah ipsis hianlium fau-
cibus extraxi. « Extraxi ». inquam, id
est, eripui et redemi, « Paulinum virum
consularem », id est consulem Roinano-
rum, « ab ipsis faucibus », id est ore,
« hiantium », id cst regis et servorum
ipsius cupientium occidere eum et bona
ejus consumere : « cujus opcs jialatini ca-
nes », id est servi in palatio rcgis vcrsan-

A les, inslar canuin callidi ad nocendnm ac
dcvoranduin,vcl blandi adiilanlcs(jiic n'gi,
sccuiidMin (jnod cancs inasciili solcnt do-

. ininis suis blaiidiri (aliqui aiilcni habcnt
cl lcgiint cancs palatinw, quoniain cancs
feinclhc ncqiiiorcs dicuntur, fcrvcntiorcs
cl jironiorcs ad iiialum quain cancs ma-
sculi, sicut ct fcininjp qiwdain truculcnti-
orcs sunl viris), « dcvorasscnl », id cst,
gulosc consuinpsisscnt, « jain sj)C » impu-
nilalis, quia pro hoc non timcbanl piiniri
a rcgc suo iniquo ac fraudulcnto, « atque

H ainbitione »,id est desiderio majoris hono-
ris, quem conseqiii cupicbant per divitias
ijjsiiis Paiilini, vel quia oppriincndo Pauli-
iiiiin virum bonuin, pulabant sc a rcge
siio amplius jjroinovcndos.

Hinc conslat, quod stantcs in regum
principumquc palatiis communiter sunt
injusti, aut scctando justitiam displiccnt
cl offcnsam occurrunl. Proptcr quod Sene-
ca in suis scripsil Provcrbiis : Si in clien-
tclam potentis aiil principis pcr.vcneris,
aut veritas aul amicitia est perdenda. Kur-

C sus, sicut canes lalrando repcllunt ignotos
a doinini sui ingressu, nisi aliquid cibi
jirojcccrinl ipsis;sic familiarcs domcstici
j)rincij)iim alicnos ab introilu aula> acccs-
siiquc principis arccnt, nisi pcr munera
allrahantiir.

Scquitur aliud factuin pictate et aBqui-
tate conspicuum.iV^e Alhinum consularem
virum prcejudicatie accusationis pcena cor-
riperet, odiis me Cypriani delatoris op-
posui : hoc est, ex zelo justitia; « opposui
mc » ct restiti « odiis », id esl rancorosis

D machinationibus, « Cypriani delatoris », id
est falsi accusatoris, « ne pcena accusatio-
nis pra>judicat» », id est in veritatis prae-
judicium facta;, « corriperet », id est, tan-
(jiiain reuin affligcrcl, « Albinuin virum
consularem », qiicin Cyprianus ille unus
satellilum Theodorici accusavit mcndose ;
vel, « me opposui », id est, exposui et ob-
jeci, « odiis Cypriani », qui ex resistentia
inca concepit odium contra me.

Ex his infert Boetius : Satisne in me
magnas vldeor exacerhasse discordias? id

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHliE LIBER L — PROSA IV ; ART. XVII

99

est, 0 Philosophia, nonne constat ex di- A
ctis, quod « videor », id est, vere agno-
scor, « exacerbasse «, id est cum exacer-
batione et amaritudine provocasse, « in
me )), id est adversum me, « discordias
magnas )) regis ac principum ejus, quibus
sic restiti ? Ex quibus probatur, quod ma-
gis dilexi sequitatem et veritatem quam
propriam vitam,et bonum commune quam
mei ipsius divitias et honores.

Sed esse apud ceteros tutior dehui, qui
mihi atnore justitice nihil apud aulicos,
quo magis essem tutior, reservavi : id est, B
ego Boetius « debui esse tutior )), id est a
periculis adversitatibusque securior, «apud
ceteros )), id est apud oppidanos et sena-
tores ac consules, quorum iram contra me
non excitavi, imo pro quorum libertate et
prosperitate laboravi contra tyrannum ac
ejus ininistros, « qui amore justitise )),
quam praetuli vitse meae, praesertim amore
increatse justitia?, quae est Deus, « nihil
mihi reservavi )), id est, nullum favorem
aut gratiam obtinere curavi, « apud auli-
cos )), id est domesticos regis in ejus aula C
atque palatio conversantes seu bene visos,
« quo )), id est per quod, « essem tutior ))
ab adversis « magis )) quam sum, si talia
procurare curassem. Per qua3 verba tangit
Boetius, quod nec illi sibi fideles et grati
fuerunt quibus beneficia multa et magna
impendit, a quibus non fuit defensus.

Deinde declarat quam viles et omni fide
indigni fuerunt a quibus ipse est accu-
satus.

Quibus autem deferentibus,\6. est quam
malignis hominibus accusantibus et testi- D
ficantibus, perculsi sumus, id est diffa-
mati, traditi, captivati? Tu, o Philosophia,
agnoscis. Et exclamatorie dico, «Quibus)) ?
id est a qualibus? quasi dicam, A valde
injustis.

Quorum unus nomine Basilius, olim a
regio ministerio depulsus, id est a rege
privatus officio, quo praefuit quibusdam
negotiis regis, in delationem nostri nomi-
nis alieni ceris necessitate compulsus est,
id est, coactus est « necessitate alieni

ffiris )), id est necessitate solvendi pecu-
nias quas debuit aliis, « in delationem no-
minis nostri )), id est ad proferendum
accusationem contra nostram personam.
Iste quippe Basilius sumptuosc vivens et
pessimi exsistens regiminis, fuit multum
indebitatus : propter quod quum satisfa-
cere non valeret, et aliunde criminosus
exsisteret, a rege est suo officio destitutus.
Qui videns se non melius posse regi re-
conciliari nisi criminando hunc regis ad-
versarium, accusavit Boetium, quem nove-
rat regi odiosum.

Opiiionem vero atque Gaudentium quum
ob innumeras atque multiplices fraudes
ire in exsilimn rcgia censura dccrevissef,
id est, « quum )) rex per suam censuram
seu proprio suo judicio « decrevisset Opi-
lionem atque Gaudentium )), qui (ut fer-
tur) fuerunt prsefecti urbis Ravennse, « ire
in exsilium, ob innumeras atque multipli-
ces )) suas « fraudes )), id est dolos, inju-
rias, injustitias, quibus tam regi quam
civibus nocuerunt : sicque doli illi fuerunt
innumerabiles numero,et multiplices spe-
cie; quumque illi parere nolentes, sacra-
rum sese a;dium defensione tuerentur , id
est, dum Opilio et Gaudentius non volen-
tes « parere )), id est obedire decreto regis
preefati, « tuerentur sese defensione aedi-
um sacrarum », id est ecclesiarum in quas
fugerunt, quarum privilegio putabant se
ibi esse securos, compertumque id regi
foret, id est, dum hoc regi innotuisset,
edixit, id est jussit, ut nisi intra prcescri-
ptum diem, id est infra diem eis praede-
terminatum, Ravenna urbe, id est ab illa
civitate, decederent , notas insigniti fron-
tibus pellerentur^id est, expellerentur vio-
lenter, non obstante ecclesise libertate,
« insigniti frontibus )), id est in frontibus
suis characterizati et usti, « notas )), id est
per quasdam figuras quse frontibus impri-
mebantur per applicationem ferri igniti :
per quas figuras ita notati agnoscebantur
scelerati ubicumque veniebant ac vide-
bantur,quemadmodum nunc fures per au-
ris abscisionem. Quid huic seoeritati pos-

400

i)E r.oNSor. ATiONE iMiir.osoiMii.K i.mrr\ i.

I'H0S.\ IV : .\RT. XVII

se adstrui vidftar ^ id t'st. u quid vidclur
posse adslrui », id esl addi, « sovcrilali
huic » ?

Consequenler probal Boelius iiniiiaiiita-
tein sceleris. quod scilicet taiu criiniiiose
adinissi sunt ad ejus accusalionein. At-
(/ui codcni die deferentibus eisdetn, nomi-
nis nostri delatio suscepta cst : hoc est,
« atqui )), id est pro certo, « delatio noini-
nis nostri)),id est accusatio noslne persona?
Eceii.\i.u vel faiiup nostra» (jii.xta illtid. Curain liabe
^^' de bono noinine), facta ab iinpiis illis,

« suscepta est )>, id est accepta a i'ege,
« eodem die )> quo erant signandi in fron-
tibus nisi exissent, « deferentibus )), id
est, accusantibus nos, « eisdem )). Quod
fuit contra iegcs civiles, secundum quas
assignantur septem proprietates rcquisita?
ad idoneitatein testificandi de alio, prte-
sertim in causa et crimine capitali. Qua)
tanguntur his versibus :

iKtas, conditio, sexus, «liscretio, fama,
Et fortuna, fides, in testibus ista requires.

Priino ergo requiritur a?tas sufficiens et
adulta,in qua homo bene sit compos men-
tis. Secundo, conditio libera, non servilis.
Tertio, sexus virilis. Qiiarto, discretio, id
est expeditus iisus rationis, exclusis omni
dementia, phrenesi alienationeque animi.
Quinto, bona fama : qute defuit istis duo-
bus, qui fuerunt infames, proscripti exsi-
lioque damnati. Sexlo, fortuna, id est suf-
ficientia rerum : nam pauperes prse inopia
corrumpi faciliter possent pecunia. Septi-
nio, fides. Infideles namque et ha?retici
contra Catholicos non recipiuntur in te-
stes. Et forsan isti, sicut et Theodoricus,
fuerunt Ariani.

Denique aliqui per Ravennam dicunt
hic intelligi Romam, quain asserunt olim
appellatam Ravennam : quod non recolo
alibi me legisse. Et si recurratur ad iiomi-
nis interpretationem, quia Ravenna dici-
tur quasi rodens omnia (quemadmodum
I Petf. V. in prima beatissimi Petri epistola Roma
dicitur Rabylon, quia vitiis prorsus confu-
sa : Babylon namqiie interpretatur confu-

A sio). adliiic non habet apparentiam ma-
gnain, (piia pradiabitiim est, quod absente
Boetio, Theodoricus apud senatores aecu-
•saverit eum priino.

Ex pra'indiictis exclamat l^oetius, tan-
quam evidenter atqiie enormiter injiiriam
passus : Quid igitur? id est, quid hic vi-
delur dicendum in tantoabusu? Nostrame
(irtes, id cst ulriimne doctrina; et scientia)
nostne, non informes, sed virtutibus et
aclibus justis formata', ita meruerunt tra-
ctari ? Non utiqiie. Scientia tainen informis

B s»pe gravat peccatum, quuin scriplum
sit : Servus qui cognovit voluntatem do- /.«c.xn,*:.
mini sui el non fecit, plagis vapulabit
multis.

An illos accusatores jusfos fec.it prce-
missa damnatio ? id est : « damnatio » qua
duo « accusatores » pra»fati fueriint a rege
exsilio adjudicati, non « fecit » nec osten-
dit eos esse « justos », et ad accusanduin
quemquam idoneos, imo potius econtrario
fecit eos inidoneos ad hoc ; nec- etiam
« pra^inissa ». id est prjedicta, « damnatio»

C qua ipsi me damnarunt, id est, damnatio-
ne dignum esse testati sunt, constituit eos
dignos, sed gravius criminosos et praeva-
ricatores divini praecepti illius : Non dices Exod.w,
contra proximum tuuin falsum testimo- '*'•
nium.

Itane fortunam nihil jmduit ? id est,
utrumne ipsa fortuna non inde erubuit
quod ego talis ita traclatus sum?Ex quo
piilari posset, quod ipsa fortuna sit pror-
sus injusta. Loquilur aiitem Boetius, instar
afflicti, de fortuna quasi de ente rationalis

D nalura;, in quo solo est proprie pudor.
Ad* minus accusatce innocenticv : id est, * Si
si fortunam non puduit de eo quod di-
ctiiin est, saltein ad minus debuit ei esse
piidor de ipsa innocentia tam inclementer
confusa crudeliterque afflicta; at saltem
accusantium viiitatis, id est scelerata? in-
dignitatis ad accusandum virum tam lit-
teratum ac virtuosum, supple, debuisset
pudere de sua perversitate. Ipsa quoque
fortuna debuit inde piidorem habere, jux-
ta sensuin pra?tactum. Et loquitur hic Boe-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I, — PROSA IV ; ART. XVil

101

tius juxta modum loquendi eorum qui in A
magnis affectionibus aut doloribus sunt
constituti,in quibus affectionis seu doloris
excessus verba abrumpit, sicque defectiva
et quasi truncata locutione utuntur : ut
dum Ghristus in Evangelio loquitur civi-
i(c.xix,ie. tati Jerusalem, Quia si cognovisses (sup-
ple, ea quae imminent tibi adversa), et tu,
supple, fleres ; similiter dum Sponsa ait
an<.vi,-2. in Canticis : Ego dilecto meo, et dilectus
meus mihi.

Consequenter accedit Boetius ad respon-
dendum formaliter praetactae qua^stioni B
Philosophiae, qua? diligentissimc investi-
gavit causam originalem doloris ac moe-
roris Boetii.

At cujus criminis arguimur summam
quceris? id est, si tu, o Philosophia, « qua?-
ris summam », id est brevem atque sum-
mariam seu sententiosam narrationem ac
responsionem,«cujus criminis arguimur»,
id est, de quo crimine reprehendamur, re-
spondeo : Senatuin clicimur salvum esse
voluisse, id est, fertur de nobis et pro cul-
pa nobis a rege imponitur,quod collegium C
senatorum voluimus ab infestatione et re-
gis reprobatione prseservare. Quod quam-
vis non fuisset protinus malum secundum
quod sonat, tamen prout hoc nobis a rege
imponitur, reprehensibile foret. Ideo sub-
ditur :

Modum desideras ? id est, scire cupis
per quem modum nobis id imputatur? Re-
spondeo : Delatorem ne docuruenta defer-
ret quibus senatum ta'scc majestatis reum
faceret , impedisse criminamur : id est, ac-
cusamur et false nobis imponitur, « impe- D
disse », id est impedivisse, « delatorem »,
id est nuntium litterarum, « ne deferret »
ad regem « documenta », id est litteras
continentes causas et probationes,«quibus
faceret», id est declararet, « senatum », id
est ccetum senatorum, « reum laesae maje-
statis », id est reum criminis laesse maje-
statis, ita quod senatus in Theodoricum
regem dire peccasset. Hic namque delator
redegit in scriptis aut in scriptis redacta
habebat aliqua verba et.facta senatorum

derogantia regi, quae vohnt regi osten-
dere, eumque contra senatores accendere.

Quid igitur, o magistra, censes? id est,
quid judicas de his, o Philosophia mea
magistra? Infdiabimur crimen, id est, an
negabimus culpam nobis impositam, ne
tibi pudori simus, id est, ne tu confunda-
ris in nobis, eo quod tam culpabilem ha-
beas professorem, discipulum et alum-
num?quoniam culpa discipuli interdum
in magistrum redundat, ut supra exposi- Cf.^.nc.
tum est. Et ad istud responsio sequitur :
At volui, id est, utique volui salutem se-
natus, nec unquani velle desistam hoc
ipsum. Fatebimur hoc ita se habere? Sed
impediendi delatoris opera cessabif, id est,
taceatur in me fuisse operam, id est di-
ligentiam et conatum, « delatoris impe-
diendi », id est ad impediendum ipsum
delatorem ac nuntium ab exsecutione de-
portandi litteras suas ad regem.

An opfasse illius ordinis safutem nefas
vocabo? id est, nequaquam fatebor hoc es-
se « nefas » seu crimen, « optasse salutem
illius ordinis », id est prosperitatem sena-
torum. Iffe quidem, videlicet ordo sena-
torum ; vel, ut alii exponunt, « ille », ut-
pote rex, et redit sensus in idem ; sxds de
mc decretis, uti hoc nefas esset, effecerat,
id est, « decretis » seu sententiis « suis »
contra me editis « effecerat », id est, de-
terminavit et judicavit, « uti hoc esset ne-
fas », id est, ac si esset illicitum optasse
senatus salutem : id est, id quod ego in
veritate optavi prosperitatem senatorum,
hoc rex ille dixit et determinavit me inor-
dinate fecisse, utpote impediendo nuntium
ejus a deportatione litterarum ad ipsum.
Idem quoque rex sua calliditate sic cir-
cumvenit, quod ipse senatus determinavit
primo in generali, quod ille qui hoc fecis-
set, proscriptionem aut exsilium mortem-
ve meruisset : quo prolato, mox produxit
rex testes protestantes me hoc ipsum egis-
se;tumque senatus suam nequivit senten-
tiam revocare, ut supra circa principium
hujus libri expressum est. Sed in hoc con-
solor me ipsum his verbis :

102 1)E CONSOLATIONE Pllll.OSOlMII.E LlBEll I. — 1'IIOSA IV ; ART. XVII

Sed sibi scmper mentions imprudentia, A Citjus rei scriem atque veritatem,, ne

id est, versutia, conficlio, falsilas se ipsam latcrc posteros qucat, stilo ctiam memo-

et suuin auctoreni peccando ac menliendo riar/itc )iiandari :u\ est,accusationis inea)

(lecipiens, rcriim tncrila no/t pofcsl im- , modum ac ordinem idcirco describo tain

//??/^a/r, id est, opera bene gestanon vaiet diligenter, ut postcris innotescat, et mei

falsificare, neque ;i debita mercede eva- exemplo ad Dei honorem animentur ad

cuare : imo actui virtuoso mendaciter re- patienti» firmitatem, et ne scandalizentur

probato duple.x praemium tribuctur, (hiin in me, irslimando tanta? fanu-c atque pru-

el ipse et patientia ei adjuncla siinul ple- deiitia' viruin fiiisse clam practicum, cal-

narie remunerabunlur. Acc mi/ti Socrafi- liduin et iiiiqiiiiin. llac etenim ratione po-

co decrcto fas csse arhitror, id est, hoc test se hoino (imo et debet.) e.\purgare de

((arbilror )) seu judico ex decreto Socratis, falsa criminatione, quum scriptiim sit :

quod mihi fas non est, vel occuluisse, id B Curam habe de bono nomine. Aiigustino- EccU.x^.

est celasse, veritatem, loco et tempore op- que teste, qui negligit famam suam, cru- ''■

portiino, vcl conccssissc, id est tacendo ap- delis est : nam quantiim in se est, alios

probasse seu consensisse, meutlacium : scandalizat et perimil. Qiiod dc gravibus

nam liorum utriimque Socrates decrevit ciiipis veritatem sortitiir. Hinc consequen-

et docQit esse iilicitum. ter se purgat Boetius de falsis objectis.

Verum id quoquomodo sit, id est, qua- Nam de compositis falso litteris quibus

litercumque id se habeat quod miiii obji- lil^ertatcmarguor sperasseRomanam,qwd

citur,^z<o sapicnfia rnquc judicio wsfiman- atfinct diccre? id est, non multuin perti-

dum, id est jiidicaiidiim, rclinquo, ne net ad propositum respondcrc ad hoc quod

videar immoderalc justificare me ipsiim. mihi objicitiir de epistolis falsis, quod sci-

et propriam causam tiieri, quia commiine licet scripserim et miserim secrele epi-

verbum est et communiter ita se habet, C stolas Grscis contra Theodoricum (( qui-

quod homo in propria causa non cst ido- bus»,id est ex quibus epistolis,((arguor »,

neus judex, qucmadmodum nec in causa id est reprehendor, (( sperasse libertatem

adversarii sui : quoniam iiimis afficitiir ad Romanam )>, id est civium Romanorum.

se ipsum et adversarium delcstatur; amor \[ enim dictiim est circa libri hujus ex-

autem et odium pervertunt jiidicium. Ve- ordiiim, Thcodoricus tyrannus imputavit

riimlamen istud de homine animali adhiic Boetio, quod ipse Boetius composuisset in

passionabili veritatem sortitur, in qiio im- Graeco epislolas, asserens in eisdem, quod

pelus passionum iumen obruiint rationis ; Theodoricus tyrannice devastaret Italiam,

iCor.iijo. spiritiialis aiitem homo, tcste Apostolo, atque Romanam Iffdcret libertatem; has

omnia jiidicat, ncque inordinale se diligit, quoque epistolas destinassel cuidam po-

sed in Dco. Denique hoc ipsum est bonse tenti Gra?corum principi, hortans atque
conscientiae ac innocentiae, vel saltem ve- D rogans illiim qiiatenus cum exercitu ve-

rae ac magnae pcenitentiae signum, quod niens intraret Italiam et expugnaret Theo-

accusatus committit causae suae judicium doricum Romanis odibilem, certus quod

sapientia? atque cuilibet sapienti. Nempe, Romani reciperent adjuvarentque eum, et

secundum Philosophum.virtus consistit in ita expugnato Theodorico, Romani liber-

medio, prout determinat sapiens. Qui vero tatem recuperarent. Verum epistolas has

subterfugit judicium, siispectum se reddit ipse impius Theodoricus fecit sub persona

de crimine. Proptcr quod Seneca in Pro- Boetii in Graeco dictari et sophisticato ejus

verbiis suis, Tulliusque libro de Officiis, sigillo signari, quia sciebat Boetium Grae-

fassi sunt : Crimen fatetur qui fugit judi- ca? liiiguae peritum.Quarum litterarum fal-

/o« XXXIV, cium. Hinc in libro Job asseritur : Num- sitatein ac fraudem faciliter probasset Boe-

quid qiii non amat judicium sanari potest? tius, si praesens fuisset et testes seorsum

DE CONSOLATIONE PH1L0S01'HI/E LIBER I. — PROSA IV ; ART. XVll 103

examinare potuisset, diim Theodoricus lit- A fertur vicisse, « conscius fuisse », id est,

teras pra^sentavit senatui et testes falsos quod reus et conscius esset,«conjurationis

adduxit. Hinc subditur : contra se )>, id est contra Gaium ipsum,

Quarum, videlicet litterarum, fraus « factee ». Qui etiam Caius ob suas crude-

aperte patuisset, id est, aperte probassem litates legitur occisus a senatu. Est autem

litteras fuisse fraudulentas, si nobis ipso- conjuratio, conspiratio aliquorum in mor-

rum confessioiie delatormn (quod in om- tem alicujus magni, concordi consensu

nibus negotiis maximas vircs habef) uti firmata, quemadmodum secundo Regum

licuisset, id est, si mihi fuisset concessum habetur : Facta est contra David conjura- WReg.w,

« uti confessione », id est attestatione, tio valida. Si ego (inquit) scissem, tu ne-

« ipsorum delatorum », id est testium ac- scisses.Woc est verbum responsivum Canii

cusantium, « quod », id est qua) examina- subtiliter dictum. « Inquit », id est, Ca-
tio testium, « habet in omnibus negotiis B nius dixit : o Caie, « si ego scissem », id

maximas vires » ad agnoscenduin utrum est, aliquid cognovissem de conjuratione

verum sit testimonium eorumdem, an scili- contra te facta, ut dicis, tanquam auctor

cet concordant in circumstantiis rei,quan- et conscius conspirationis hujusmodi, « tu

tum ad locum et tempus, et in consimi- nescisses », id est, tam secrete et callide

Dan. XIII, libus. Sic quippc Daniel sanctus convicit hoc egissem, quod non pervenisset ad

)ctscq. ggjjgg pravissimos falsum protulisse testi- tuam notitiam.

monium contra Susannam.Sic examinandi Consequenter Boetius in persona pusil-

sunt testes seorsum a judice in prssentia lorum exponit suse mentis fluctuationem

aliquorum, dum judici constat quod accu- et admirationem ex consideratione divini

satus sit innoceus, aut fpstimat hoc. Ac- judicii, quod Deus frequenter impios prse-

cusatus quoque potest talem testium exa- valere permittat adversus justos ac sapien-
minationem expetere. C tes,ac implere quod pessime conceperunt.

Naia quce spcrari reliqua libertas po- Qua in re, id est in ista adversitate et

test ? Hoc interrogative prolatum est, iit causa, non ita sensus nostros nucror /w-

sit sensus : Jam tanta mala exsurgunt, et betavit, id est, tristitia non tam intense

Romanum imperium in tantum declinat, offuscavit « sensus nostros » interiores, vi-

ut potius metuenda sit major depressio et delicet intellectum speculativum et pra-

in servitutem redactio, quam inajor liber- cticum, seu intellectum et rationem, vel

tas. Ideo subditur : Atque xdinam posset habitus scientiales, ut impios scclerata

ulla, supple, major libertas sperari in Ro- contra virtutem querar moHtos, id est,

mano imperio. Quasi dicat : Vix potest. « ut querar », id est, causer et conquerar,

Nam et cito post Boetium fuit B. Gregorius « impios » esse « molitos », id est mente

Papa, cujus tempore coepit imperare He- conatos ac animo concepisse au>t perpe-
raclius, sub quo ccepit insurgere dolosissi- D trasse, « scelerata contra virtutem », id est

mus Mahometus, qui vehementius ceteris oppressiones justorum contrarias actibus

expugnavit Romanorum imperium. habitibusque virtutum. Sed quw sperave-

Respiondis.seya Canii verbo, id est, re- rint, effecisse iKdicmenier adrniror, id est,

spondendo pro me usus fuissem eloquio valde obstupeo quod impleverunt haec

cujusdam philosophi nomine Canii, qui ipsa, et quod permisit Deus ordinans hsec

quum a Caio Cwsare Germanici fdio con- omnia, ipsos tam pessimas voluntates ef-

scius contra se factce conjurationis fuisse fectibus mancipare, prsesertim quum om-

diceretur, id est, « qui » Canius « quum nis effectus causae secundae atque createe

diceretur », id est accusaretur, « a Caio principaliter originaliterque sit effectus

Csesare filio Germanici », id est viri sic causa3 primse : imo, ut in exordio libri de

appellati vel cognominati a Germanis,quos Causis habetur, Prima causa in omni ef-

105

UE CONSOL.VTIONE IMllLOSOrill.l. I.ll5i;i; I.

riios.v IV ; vut.

XVII

fectii |)lus iiifliiit qiiain qiia^cuinqiie caiisa
secuiula. Omnis quoque causalitas el po-
teslas eaiisie secunda^ est a caiisa piima :
ergo secuiula causa non agit nisi virtiile
prima' eaiisa\ Ergo videtur caiisa priina
cooperari vitiose agentibiis : qiiod qiniin
impie sonet, merito miror quod inicjui iiii-
plent et implere sinunliir « (pi;e sperave-
rint », id est prava opera quip optaverunl.
Xa>n deleriora relle, nostri fucrit for-
fasse defectas, id est, ex voluntate liuiiia-
iia. iii quantum est defectiva, fragilis et
creata, procedit mala et pejora oplare.
Perficere mitem posse contra innocentiam
quw sceleratus quisque conccperit , inspc-
ctante Dco, monstri simile cst , id est, in-
conveniens valde et divina providentia in-
decens esse apparet, quod sceleratus quis-
que potest opere perpetrare qua» contra
innocentem ac innocentiam excogitavit :
ita quod sicut monstrum est peccatum in
naturam,et effeetus suye inconveniens spe-
ciei ; sic istud videtur esse peccatum in
Providentiam, et opus deturpans efficien-
tiani prima? causa?. Unde haud injuria, id
est non injuriose nec ex injiiriosa seu ir-
rationabili causa, tuorum quidam fami-
nariicadcs. Uarium, id est unus philosophorum tibi
familiariter cognitorum atque carorum,
qucesivit : Si quidem cst Deus, inquit, un-
de mala? id est, « si » pro Certo « est
Deus )), qiii omnis boiii est causa ut uni-
versorum providentiam habens, « unde
inala »? id esl, ex qua causa et qiialiter
provcniunt mala culpsc? Bona vcro undc,
si non est? id est, « si non est » verus et
suminus Deus, « unde » fluxerunt et sunt
« bona » tam multa et magna, in quibtis
est multiplex ordo ?

Ad ista infra plenarie respondetiir. Et
niinc paulisper tangendo, sciendum quod
Boetius in persona imperfectorum seu in-
firmorum ha?c profert, et argumentatio
sua per propriam imperitiam confundit se
ipsam. Nempe, quiim interior actio vere
sit actio, et ex positiva virtute seu reali
potestate procedens, eadein est difficultas
de actione interiori et opere exteriori,qua-

A liter fiant aut fieri possint Deo spectante
et eooperante. Ideo advertendum, quod in
aetii vitioso, tain interiori qiiain exteriori,
. sunt duo. rniiin materiale, quod esl sub-
stantia actus : et lioc est a Dco, et a causa
secunda in virtute Dei agenle; estque a
Deo etiam effective, et a virtute creala, in
qiiantum est qiuedam participatio ac qui-
dam effectiis potestatis increat;e. .\liud est
formale.qiiod esl deordinalio ipsa et aver-
sio a suinino bono : el hoc est a Deo per-
missive, qui justo judicio permittit ra-

B tionalem creaturam errare, deficere et
peccare ; est quoque a voluntate et pote-
state creata, in qiianiiim ex nihilo est, et
defectuosa ac labilis. Kt istud doclores in
diversis locis concorditer asseriinl in Scri-
ptis suis super primum, secundiim ac ter- cy. i. xx,
tium Sententiarum, Augustinus quoque in xxi*".^ni
libro de Civitate Dei, id est de Ecclesia '^ iMC-.
militanti, quamvis et inibi aliqua tangat Ads ,a!>i
de Ecclesia triumphanti. Heis.

Denique, quainvis Boetius multuin ini-
retur, qiiod Deus oinnia cernens, tain mul-

C ta et inagna permittat fieri mala, tamen
de hoc in Scripturis copiosa; et ralionabi-
lissimae causa; traduntur. Et summe ini-
randum. quod 1'ater ;eternus unigenitiim
Filiuin suum j)ermisit a sceleratissimis sic
tractari, deinde sanctos Apostolos et ele-
ctissimos martyres. Nec istud est siinile
monsfro, referendo totum hoc ad provi-
dentiain Creatoris, quamvis in se et se-
cundum se sumplum videaliir mirabile.
Siquidem electos et pios Deiis omnipotens
exercet et piirgat, ditat, subliinat, probat

D el salvat per reprobos.

Amplius, sicut Boetius in persona pu-

sillorum movet hanc opinionem, ita et

sancti Propheta> eam frequenter inoveriint,

ut diim Jeremias ait : Justus qiiidem tu ye»-.xri,i.

es, Domine, si disputem tecuin ; verumta-

men justa loquar ad te : Quare via impio-

rum prosperatiir, et bene est omnibus qui

pra^varicantur ? Kt Ilabacuc : rsqueqiio f/abac.1,2-

elamabo, Domine, et non exaudies? Ouare ■*;,, .,,

c/. t. x, p.

respieis contemptores, et taces conculean- a^iSA'.
te iinpio justiorein se?Quia iinpius pra;-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PROSA IV ; ART. XVII lOo

valet adversus justum, propterea egredi- A patuit in hac prosa, ad cunctum senatus CAp.osc.

tur judicium perversum.De his infra mul- ordinem transferre moliretur, id est, co-

ta dicentur. naretur imponere senatoribus universis in-

Consequenter ostendit Boetius suarum ter se ordinatis, ordinemque seu habitu-

tribulationum acerbitatem ex hoc quod dinem habentibus tam ad superiores eis

etiam ab amicis, propinquis, familiaribus Papam et imperatorem, quam ad inferio-

et beneficiatis a se, id est, quibus ipse res, universi innocentiam senatus quanta

exhibuit multa bona, perpessus est. mei securitatepericuli defenderim,\d e%i,

Sed fas fuerit, id est, si licuit, et dato cum quanta intimiditate de meo periculo,

quod licuisset, nefarios homines, id est « defenderim », id est comprobaverim,

Theodoricum tyrannum et ejus ministros, « innocentiam universi senatus », id est

qui bonorum omnium totiusque senatus omnium senatorum, quantum ad crimen

sanyuinem petunt,\6. est, optant et exqui- B Isesae majestatis,quod tyrannus eis impone-

runt effusionem sanguinis universorum re nitebatur, qui sapientise et sermonibus

justorum et catholicorum, ut Ariani prae- Boetii resistere non valebat. Sciebat enim

iaX\, nos etiam, quos propugnare bonis se- Boetius sibi ex his imminere periculum

natuique viderant, perditum ire voliiis- mortis apud tyrannum haereticum : nihilo

se, id est, « voluisse etiam ire perditum », minus timorem mortis fortitudine animi

id est perire atque interfici, « nos » Boe- reprimens, amore virtutum cum mentis

tium, « quos viderant propugnare », id securitate defendit justitiam, innocentes

est instar propugnatorum defensionem im- excusans, et implens quod Saiomon dixit :

pendere ac prodesse, « bonis » hominibus Justus quasi leo confidens absque terrore Prov.x\ym,

atque « senatui ». Sed num idem. de pa- erit. *'

tribus quoque merebamur ? id est, non Scis me hcec et vera proferre, id est, tu,

meruimus a senioribus ac senatoribus di- C o Philosophia, scis vera esse ista quae pro-

judicari; nec etiam senatores fecerunl hoc fero, ita quod non solum scis me ista pro-

ex proposito et scienter, sed ex circum- ferre, sed etiam scis vera esse quae profe-

Cf. p. 101 ventione tyranni et in generali, ut patuit. vo,et in nuUa unquam meilaude jactasse,

^ ■ Attamen si imo voluissent, bene potuissent id est, in laudibus quas de me scripsi, seu

suum judicium incaute prolatum cognito in operibus laudabilibus quae peregi, nun-

ejus errore revocasse : quod ex timore ty- quam me quaesisse aut intendisse mei ipsi-

ranni facere omiserunt. us publicationem, vanamve gloriam aut

Meministi, o Philosophia, ^(t opinor, id extollentiam in me ipso. Et si Boetius in-

est, probabiliter puto, quod me dicturum tendit asserere quod nunquam in tota vita

quid facturumve prcesens semper ipsa di- sua jactavit se ipsum, praeclarum valde

rigebas, id est, quia tu mihi « semper hoc fuit : potest tamen exponi coarctando

praesens » fuisti et direxisti « me dictu- D ad istam materiam, ita quod in horum de-

rum quid » et « facturum », id est, dum scriptione nullam vanitatem quaesivit.

aliquid eram dicturus aut facturus. Minuit enim quodammodo sc probantis

Meministi, inquam, Veronce quum rex conscientice secretum,'\di est, occultum ju-

avidus exitii communis, id est, memor es dicium « conscientiae probantis se », id

« quum rex » Theodoricus, exsistens « Ve- est, approbantis et collaudantis se ipsam

ronae », id est in Verona urbe Italiae, « avi- inaniter seu jactanter, « minuit quodam-

dus », id est cupidus, « exitii communis », modo » meritum suum, quoties ostentan-

id est generalis occisionis omnium sena- do quis factum, id est inaniter publicando

torum, majestatis criinen, id est « crimen » opus suum bonum, recipit famcv pretium,

laesae « majestatis », in Albinum delatum, id est, pro mercede sua consequitur ab

id est Albino senatori false impositum, ut hominibus famam pretiosam seu magnam.

100

UK CO.NSOLATIONE IMllLOSOPlll.E LlllKU l.

i'uos.\ IV ; .vur. xvii

Malth. VI
i, 5. Ki.

Joniin. \M
43.

Iino tiilis piiblicatio sou jactatio proprii A
opt-ris incrilorii, rroipuMilcr iioii sohiin ini-
niiil, si>(l i'l totalitcr lollit rt pcriinil iiu'-
rituin ac praMuiiiin hoiii operis pr;rce-
doiitis, insupcrqnc lucrctur (lainnalioiicin
jctcrnain, quaiulo videliect taiila cst (juod
plus qiurritur laiis huinana qiiain honor
Dci, et faina tcniporalis (piain gloria jctcr-
nalis : qiiod dirccle rcpiifiiiat caritati ct
if(liiilati. Idcirco de talibus Christus in
Evangclio sjcpc tcstatus est : Amen, amen
dico vobis, receperunt mercedem suam.
Et rursiis : l)ile,\erunt hominum gloriaiu B
magis qiiain gloriam Dci. Si autem quw-
ratur propria faina aut laiis hiimana citra
Dci hoiiorcin et gloriam, hoc cst ininiis
quam lionor Dei et salus seterna, veniale
peccatum est, et minuit meritiim ac prac-
inium operis virtuosi : et hoc veniale est
valdc vitandum,quia stultitia quaodam est,
et dispositio ad mortale.

Sed innocentiam nostram giiis excepe-
rit eventus, vidcs, id est, o tu, Philoso-
phia, « vides », id est cognoscis, « quis
eventus », id est qualis casus seu merces, C
« exceperit », id est, concomitatus sit et
rcmuneraverit, « innocentiam nostram »,
id est immuiiitatein a scelcribus nobis im-
positis. Et hoc possit sic planius exprimi :
Vides qualein retributionem accepit inno-
centia nostra. Pro verw virtutis prcvmiis,
id est pro mercedibus actuum vere virtuo-
• sceicris sorum, falsi criminis* poenas subimus, id
est, recipimus exsilium, incarcerationem,
confusioiicm.diffaiiiationcm criminiim no-
bis mendacitcr impositorum : qu» scilicet
pcenae debentur criminibus vere commis- D
sis, quae nobis imputantur mendose.

Ista loquitur Boetius more hominum
valide afflictoriim : qiii interdum, impel-
lcnte dolore, loqiiiintur aliqualiter exces-
sive et satis cxtreine. Non enim in vita
hac est merces finalis ac principalis ac-
tuum meritoriorum; nec mirnm quod ele-
cti in saecuio isto propter justitiam perse-
cutiones sustineant. Et tamen juxta hunc
inoduin loqiiendi etiain sanctiis Job fre-
qucnter locutus est iu diversis libri sui

]ocis:Ad Omnipotentcm (inquiens) loqnar, /"/' mh, 3.
ct ciiin Deo dispiitare cupio, Saltein niinc /ii(/. xix.o.
iiilclligile, qiiia Dcus non ;rquo judicio
/ifflixcrit me, et flagcllis siiis ine cinxcrit.
Niimquid contra hominem disputatio mea, /Ak/. xxi,4.
ut merito non debeain conlristari? Exspe- /iiv/. xxx,
ctabain bona,et vcncrunt mihi mala; pra?- '^'
stolabar luccin,ct eriiperiint tcnebra>,Jux-
ta hiinc modiiin etiain loquitiir Jereinias :
Exspectavimus pacein, cl non vcnit ; qiia;- ./er.xiv,i'j.
sivimus bona, et ecce turbatio.

Conseqnenter Boetius langit quasi in-
comparabilcm atrocitatein el adversitatem
sibi inflictam. Et cujus umjuam facinoris
manifesta confcssio ifa Judiccs fiabuit in
scveritatc concordes, hoc est, « cujiis fa-
cinoris », id est cnormis iniquitatis, « ma-
nifcsta confessio », id est evidens propa-
latio facta ab ipso facinoroso, « habiiit
unquam judices ita concordes in severi-
tate », id est, quod crimen aperte confes-
sum ab ipso reo, iiuquam tam crudeliter
a judicibus est puniluin, ut non aliquos
vel ipse ingenii error humani, vel for-
tunce conditio cunctis mortalibus incerta,
submitteret , hoc est, « ut vel ipse error »,
id est ignorantia seu oblivio vel deceptio,
« humani ingenii, vel conditio », id est
proprietas seu varietas, « fortuna? incerta
cunclis mortalibiis », id est dubiosa ho-
minibus omnibus, « non submitteret »,
id est, ad clementiam non moveret, vel
discordantes non faceret, « aliquos », id
est quosdam cx ipsis judicibus ? qiiasi di-
cat : Karo aut nunqiiain id accidit. Diversa
eteiiim capita communiter iu talibus di-
versimode sentiunt; et ut ait Apostolus,
Unusquisqiie in suo sensu abundat; et y?o»i.xiv,o.
niinc istud, nunc illud aliquem judicum
flectit ad pietatem. Et tamen in Boetio
non est taliter factum, quia tyrannus et
judices ei assidentes, unanimiter crude-
lissimi in Boetium exstiterunt.

Verumtamen istud Boetius dicit juxta
consuetudinem graviter afflictorum, quo-
ruin unicuique solet videri quod afflictio,
id est adversitas sua, sit maxima. Attamen
constat quod inulti inarlyres sancti, etiam

^

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER I. — PROSA IV ; ART. XVII 107

absqiie suo demerito, multo graviora sunt A enorme;attamen non fuissem absens dam-

passi quam venerabilis et electus iste Boe- nandus, sed praesens, et proprium facinus

tius : qui nihilo minus, si rite pensetur, fassus, saltem per poenas, atque convi-

valde multa et magna perpessus est, quia ctus per testes aut rationes aut evidentiam

quum esset litteratissimus et famosissi- facti. Servandus est enim processus et

mus omnium consulum Romanorum, om- ordo juris in judicando, potissime in san-

ni suo honore, et opulentia rerum, pro- guinis causa, ut in Decreto diffuse dedu-

speritate terrena, prsecipua societate, bonae citur. Unde et in Actibus habetur : Non Acl xxv,

atque carissimae contoralis clarissimorum- est consuetudo Romanis damnare aliquem

que filiorum sine demerito suo privatus hominem, priusquam is qui accusatur

est, incarceratus, et voluntati crudelissimi praesentes habeat accusatores, locumque

adversarii traditus, ac tandem ab eo oc- defendendi accipiat ad abluenda crimina.
cisus. Et certe, ut Seneca loquitur, Bis B Nunc vero quingentis ferc passuum

mori est, arbitrio alterius mori : quanto millibus 'procid moti, id est, per tantum

magis arbitrio hostis ? Hoc itidem auxit spatium a Roma distantes, a^^^z^e iwc?e/ew-

non parum ejus dolorem, quod patres et si, id est nec propria expurgatione nec

senatores Romani, quibus ipse tot bona aliorum excusatione protecti, ob studium

impendit, eum sic judicaverunt, relique- propensius in senatum, morti proscripti-

runt, nec repetere ausi fuerunt, recogno- onique damnamur, id est, adjudicamur

scendo se sententiasse incaute, nec dili- morti civili et corporali et proscriptioni

gentius testes examinando, imo cedendo « ob studium », id est affectum et cona-

humano timori. Huic Boetio dici potuit tum,exhibitum « propensius », id est copi-

./06 XXXVI, illud Job sancti : Causa tua quasi impii osius, « in senatum », id est ad commune

17.

judicata est, causam judiciumque recipies. bonum senatus et ad ejus defensionem.

Deinceps Boetius adhuc clarius probat C Ob hoc enim Boetius fuit tunc in urbe

quam injuste fuerit accusatus, judicatus remota a Roma.

atque punitus. Porro proscriptio vocatur interdum ex-

Si inflammare sacras ivdes voluisse, si pulsio alicujus ex patria, ita quod ei de

sacerdotes impio jugulare gladio, si bonis rebus propriis administratio non sit. Re-

omnibus necem struxisse diceremur : hoc legatio autem dicitur expulsio alicujus a

est, « si diceremur », id est accusaremur, patria, ita quod ei administratio sit bono-

« voluisse » voluntate imperativa et effi- rum suorum. Alii asserunt, quod proscri-

caci, procedente in opus pro posse, « in- ptioni damnatus fertur is contra quein

flammare sacras eedes », id est incendere lata est sententia Romae : cujus nomen

templa, « si » etiam diceremur voluisse deletur de scriptura aeneae tabulse. Consue-

« jugulare », id est trucidare, « sacerdotes tudo etenim exstitit Romanorum, quod
gladio impio », id est vitioso gladii usu, D nomina senatorum quorum consilio urbs

« si » item diceremur « struxisse », id est regebatur, litteris aureis in tabulis seneis

praeparasse, « necem omnibus bonis », id scribebantur : propter quod senatores vo-

est justis hominibus, eos tradendo aut cati sunt patres conscripti. Quumque pro-

mendaciter accusando, seu eis laqueos pter sua demerita deponebantur, nomina

moxW?, T^vocmdJidiO^prcesentem tamen sen- delebantur ; tuncque appellabantur pro-

tentia confessum convictumve punisset : scripti, quasi procul a conscriptione hu-

id est, quamvis perpetrassem tam horren- jusmodi.

da scelera, ut sunt ecclesias incendere, 0 meritos, id est, ceteros senatores re-

sacerdotes occidere, qui sunt casus papa- cte seu ironice dixerim meritos, de simili

les,et omnibus justis mortem moliri, quod crimine neminem posse convinci, id est

esset communi bono insidiari nimiumque nullum senatorum praeter me posse proba-

108

I)E CONSOI.ATIONE 1'llll.OSOl'lll.r. I.IBEU I. — PROS.\ IV ; ART. XVII

ri lomn gravis excessus sicul ego proba- A
tus sum per litleras falsas! Et per lioc Hoe-
tius iinplicilo laiigil innoceiiliain suaiii,
qiinin non sil verisiinilc qiioil ipse tale '
quid alleiilassol conlia Tlioodoricnin ro-
goin (huissiinnin, siiio adsislonlia sona-
toruiii, salloin qnornindain. QiiniiKjuo jain
dixerit se a senaloribus adjudicatum,nunc
quasi ironice dicil eos « inerilos », id
est justos soii meritis commendabilcs.
Cujifs (iir/nitatctn rcatiis ipsi ctiavi (jui
dctutcrc vi(Jcnint, id est, « ipsi » acciisa-
tores mei « qiii » ino « detulere », id osl B
accusaverunl. « vidoruiil », id est cogno-
vorunl. « dignitalom » scnaloriam « rea-
tus », id est facti quod mihi pro crimiiie
imputalur : quod tamen juslum fuit ot
pro sonatoribus miljtans, pro quorum do-
fensiono loquobar ot laborabam. Vol « di-
gnitatem reatus »,id est reatum mci in di-
gnitate constiluti, quasi dicat : Sciobant
me non esse reum, quanquam inihi iin-
pulabanl roatum, id est crimen seu obli-
gationem ad poenam pro culpa.

Quam ineam dignilalem uti (id est ul) G
alicujus scclcris admixtione fuscarent , id
est denigrarent, et me impium compro-
barent, ob ambitum dignitatis sacrilegio
me conscientiam meam polluisse mentiti
sunt , id est, accusatores pr.Tfati « mentiti
sunt ». id ost, mondoso mihi imposuernnt,
« me polluisse », id esl, quod ego macula-
vi, « conscientiam meam sacrilegio », id
est abusu rei sacrae,magicis artibus utendo
aut dffmones consuiendo, « ob ambitum
dignilatis », id est ex cupiditalo adipi-
scendi senatoriam dignitatoin. D

Atqui, id est pro certo, ct tu, o IMii-
losophia, insita nobis, id est menti no-
strae impressa, omnem rerum mortalium
cupiclinem cle nostri animi sede pellcbas,
id est, expellebas de habitaculo cordis
nostri et de nostra vi affectiva omnem in-
ordinatnm affectum ad ista mortalia et
terrena. Nam et hoc docet pliilosophia,
et quidam philosophi naturali ratione in-
ducti,omnem principatum terrcnum spre-
verunt : quemadmodum etiam Plato uoluit

assumcre primalum super Allienienses,
qiiamvis rogaliis ab eis. Et suh tuis ocu-
tis, id esl, lo prffsente et inspicienle, sa-
cri/cgio locwn esse fas non crat, id est,
licitiim non eral « lociim esso sacrilogio »,
id ost in anima inoa aut in aiiqiia ojus
polentia cssc sacrilogii crimen. Sacrile-
giuin autem proprie est abusus rei sacrae,
et sunt multae species ejus.

Instillabas enim, id est immittebas, au-
ribus intcrioribus c(xjitationibusc]uc mcis
(juotidic Piitliagoricum illud, id est do-
ctrinam iilain Pylhagorae : "Ettou Weoj :
quod sonat in Lalino, Deuin sequcro, id
est, uni vero el summo Deo, eique soli,
cultum latriae exhibeto, non idolis nec
alicui purae creaturae. Posuorunt autein
gentiles diversum alqiie multiplicem or-
dinem dcorum, ct nihilo minus unum
veriiin altissimum Deum : quem, ut ait
Porphyrius, polus, tellus pontusque con-
tremunt, et ipsa numina perhorrescunt.
Qucm Denin non colunt sinceriter^ qui de-
orum qu.Trunl praesidia, qui necromantiis
studenl, qui sacrilogiis vacant aut da^mo-
nes consulunt. Unde subjungitur :

Nec conveniebat vilissimorum me spi-
rituum prcvsidia captare, id est, nequa-
quam congruum fuit « me captare », id
est frequenter aut unquam capere, « prae-
sidia vilissimorum spirituum », id est au-
xilia, consultaliones cooperalionesque dae-
inonum, (jucm tu in hanc e.Tcellentiam
componebas, id est, ornabas et perducebas
« in hanc excellentiam », id est ad hanc
perfectionem praecipuam, vt me consimi-
lciii Dco facercs similitudinc iinilationis,
id est, hanc praeclaram sapiontiam et Dei
ainorem, ceterasque virtutes atque multi-
plicem et eminentem scientiam inihi do-
nasti, hortando et instruendo ine ad ho-
ruin naturaliiim adeptionem habituum. Est
quippo in homine quid divinum, secun-
duin philosoplios, utpotc pars intellectiva,
in qua est Creatoris similitudo aliqua na-
turalis : quae tanto plus perficitur, ornatur
ac deiformis efficitur, quanto in habitibus
ol actibus scientiarum ac virtutum, prae-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER I.

PROSA IV ; ART. XVII

109

sertim sapientia> ac divini amoris, vehe- A eonversabantur, potissime uxor : sicque
mentius crescit et consummatur. Unde et ponitur continens pro contento, seu locus
Plato ait in primo Timaei, quod hominibus pro locato.

cum Deo et divinis substantiis est naturae Denique omnes isti defendebant Boe-

consortium et appellationis parilitas.Septi- tium a crimine tanto dupliciter. Primo
mo etiam Ethicorum Aristoteles protesta- materialiter : quoniam ex qualitate et con-

tur : Homines per virtutum excellentiam
dii dicuntur;et rursus decimo Ethicorum:
Homo secundum intellectum operans (id
est contemplationi deditus), et hunc cu-
rans (id est, perficere custodireque sata-
gens), optime dispositus et Deo amantis-
simus esse videtur.

sideratione ipsorum patuit ipsum Boetium
esse virtuosum ac sapientem. Unumquod-
que enim suo simili solet libenter con-
jungi, juxta illud : Similis similem sibi
qua^^rit. Unde in Ecclesiastico scribitur :
Oninis caro ad similem sibi conjunge- EccH.xm,
B tur, et omnis homo simili sibi sociabi- ^*''

Deinde idem probatur testimonio dome- tur. Sic quoque inanimata et irrationalia,
sticorum et familiarium. Prceterea pene- imo et cuncta creata, laudant, benedicunt
tral, id est penetrale seu secretior camera ac glorificant Deum. Secundo efficien-

mea, innocens, id est, nihil in se conti-
nens superstitiosum nec idola, domns, id
est catholica et honesta familia mea, ho-
nestissimorionque ccetus amicorum , id est
copiosa amicorum meorum multitudo pro-
bitate morum ornata, exemplaris, et bonis
honestis potius quam utilibus delectabi-
libusve intenta. Honestas quippe dicitur

ter : quoniam testimonium perhibebant
vocaliter honestati, devotioni virtutibus-
que Boetii.

Consequenter exclamat cum admiratio-
ne Boetius, propter enormitatem malorum
quae irruerunt in ipsum : Secl, o nefas,
id est, 0 quam grande malum enormeque
vitium est ista sentiri de me, imo et de

quasi honoris status ; honor vero virtuti C te ! Nam subditur : Illi vero, utpote accu-

debetur : idcirco honesti sunt qui sunt
virtutibus dediti. Bonum quoque hone-
stum vocatur quod per se appetibile ex-
sistit et propria vi ac dignitate nos alli-
cit, ut virtutes et actus earum, potissime
ultimus finis. Socer etiam sanctus, Sym-
machus scilicet, id est sanctus vir nomine

satores mei, de te tanti criminis capiunt
fidem, id est, etiam tibi adscribunt tan-
tam impietatem,sicque « capiunt fidem w,
id est credunt, « de te » facinus tantum,
quod scilicet tu doceas superstitiosa atque
sacrilega. Atcjue hoc ipso videmur, id est,
judicamur a pravis imperitis hominibus,

Symmachus, pater meae uxoris, et wquo affines, id est conscii, fuisse maleficio, id
actu ipse reverendus, id est, qui sicut est necromantia3 ac sacrilegio, quod tuis
sanctus est quantum ad mentis puritatem, instituti moribus, tuis imbuti disciplinis
ita et in exterioribus actibus suis reve- sumus,\d est,ex hoc quod informati sumus
renter se habet et sine querela. De quo D astronomia et ethica et ceteris liberalibus
Symmacho alibi scribit Boetius, quod tam artibus, et juxta moralia documenta vita-

virtuosus ac sapiens erat, ut ex sapientia
atque virtutibus videretur esse composi-
tus : quod et de ipso Boetio veraciter dici
potest. Ab omni nos hujus criminis su-
spicione defendunt , id est, immunes nos
probant a sacrilegii crimine, ita quod ne-
mo possit hoc de nobis rationabiliter su-
spicari. Potest autem per « penetral » in-
telligi uxor Boetii et soboies ejus, qui
cum ipso in secretioribus domus suae locis

mus vana consortia, nociva colloquia, con-
vivia quoque,et operam damus silentio at-
que quieti secretioribusque locis,ut studio
sapientiae ac virtutum liberius intendamus.
Hli vero arbitrantur nos in his sacrilegiis
et necromantiis vacare.

Ita non est satis, id est, non sufficit
impiis illis, nihil mihi profuisse tuam
reverentiam, id est, tuam venerandam au-
ctoritatem, seu professionem qua studiis

110

l)V. CONSOLATIONK IMIII.OSOlMll.l. I.IKKll I. — l'HOS.\ IV ; .MIT. XVII

19

tiiis iiihaMvo, mihi non profiiisse apiid
jiidiciiiin iniquoruin, qiii cl boiia iiiler-
prrlanliir in pejus, el niei occasione libi
eliain obloqiiunliir. Xain sequiliir : Ni.si
ultro tn )iH'ti jiofius t>/J'c)isiu)i(' ltict^)-o)-is,
l»oe esl, « nisi ultro », hoc esl sponle, e.\
irrerrenata illoruin libertate « lu » inno-
cens sapienlia « lacereris », id est, corrum-
paris et vilupereris,« potius», id est, magis
quain eollauderis, « orreiisione mea », id
est ex viliis qii;o milii meiidaciler impu-
tanlur, (piibiis regein et rempublicain ju-
dicor oirendisse.

Consequenter pandit Boetius suso affli-
ctionis acerbitatein ex inultiplici inalo ei
annexo et consecuto.

At vc)-() hic ctia))i nostris Dxalis, id est
adversilatibus, cunwdus accedit, id est,
augmentum accrescit, ^i^oc? exist i)natio, id
est incauta atque erronea opinio, pluri-
moriDn, videlicet imperitorum et iniquo-
rum, non reruni merita, sed fortunx
spcctat cvetitu))), id est, ea quse accidunt,
magis adscribit fortuna? quam providen-
liee Dei ac merilis hoininum. Vel sensiis
est, quod populus vulgaris potius pensat
ipsum « eventum fortunae » subjectum,
hoc est ipsam prosperilatem vel adver-
sitatem, quam homimim merita. Eaqne
tantu))) judicat essc provisa, id est a Deo
prsecognita et disposita, seu provide facta
ab homine, (juw felicitas co^wnendaverit ,
id est, quae ex temporali prosperitate se-
quenti reputantur bona fuisse.

Quo fit, id est, ex quo procedit ac se-
quitur, ut cxistiinatio bona pri))ia 07)ini-
um, id est bona fama quam omnes primo
habuerunt de boiiis liomiiiibus fortunalis,
quando adhuc prosperabantur, homines
deserat infelices, id est infortunatos mise-
riis poena? (utpote adversitatibus) subdi-
tos : quia dum laliter eis succedit, miseri
reputantur, et talia meruisse a vulgaribus
perhibenlur. Ouod et inlerdum sic est ;
nec tamen ideo miseri simpliciter sunt
censejidi, sed magis beati, et electi atque
Apoc. 111, dilecti a Deo dicente : Ego quos amo,
arguo et castigo. De quo item ait Scri-

A plura : Bealus hoino qiii corripitur a Do- Jub\,ii.
miiio. Inlerdiim vero iioii est sic, quia
nonnunquam electi et justi graviter affli-
'giinliir, non propter suos excessus, sed ut
probelur virlus eoriim el crescaiit in gra-
lia per adversa, sicque gloriosius coro-
nentur in cadis,aliis quoque in exemplum
proponanlur : iil patet iii sancto Job et Tub.\\,\i.
Tobia, imo communiter in gloriosis Apo-
slolis, itemqiie martyribiis. Denique islud
fiiil radix el origo disceptalionis inter Job
et ejiis ainicos : qiiia ainici ejus pulabant

B hominem in hac vita non subjacere dif-
lorluniis, cladibus et tormentis, nisi pro
suis excessibus; quumque vidissent ipsum
Job tam dire percussum, judicabant eum
non veraciter fuisse jiistum, sed magis
hypocrilam : ciijus conlrarium ipse con-
stanter veraciterque defendit.

Qui nunc populi ru)nores, qua)n disso-
mv multiplicesque sententice, piget roni-
nisci, id est, tadet me recordari aut mente
revolvere quam mulli riimores sunt modo
in plebe de me, quain diversa? ac discor-

C dantes judicationes jam proferuntur a di-
versis hominibus de me, quibusdam me
excusantibus, quibusdain me accusanti-
bus. Nec inde fuit Boetio multum curan-
dum, quuin et Seneca dicat : A pravis
vituperari, laudari est. Et juxta Aposto-
luin, oportet servum Dei per infamiam ii Cor. vi,8.
et bonam fainain transire ; et quam im-
possibile est ventos a flatibus suis repri-
mere, tam impossibile est varia ac teme-
raria hominum judicia impedire.
IIoc ta)ituni dixerim quantum ad istum

D punctum, ulti)na))% csse (ulocrs(V fortwioi
sarcinarn, id est hoc esse maximum pon-
dus seu gravamen diffortunii, quod dum
)niseris aliquod crirnoi affigitur, id est,
diffortunatis et afflictis imponitur aliquod
crimen, quoi perfcrunt, id est damna et
adversa quae pro crimine eis imposito pa-
tiunlur, ))icruisse creduntur a multis. lit
cgo quidem bo)ns omnibus pulsus, id est
cunctis opibus meis privatus, domo, urbe,
patria destitutus, dig)iitatibus, id est of-
ficiis, ejoutus, existi)natione foedatus, id

DE COXSOLATIONE PHILOSOPHU> LIBER I. — PROSA IV : ART. XVII Hl

est in cordibus hominum jam denigratus A sperari, et suis fraudulentiis praevalere

quantum ad famam,et vilis jam judicatus, principibusque placere, confortantur ad

ob bcncficium suppJicium tuli, id est, tor- similia perpetranda, atque excogitant qui-

menta hsec patior propter beneficia seu bus fraudium laqueis involvant et oppri-

opera justa atque benefica quse senato- mant bonos ac simplices. Propter quod

ribus ac communitati impendi, et quo- scriptum est in Ecclesiaste : Quia non cito Ecde.viu,

niam justi et veri tenax fui. profertur sententia contra malos, absque

Postremo tangit Boetius suam afflicli- ullo timore filii hominum perpetrant ma-

onem quam habuit ex hoc quod ex sua la. Tales advertant ac paveant quod ait

oppressione et persecutione corda pluri- Propheta : Virum sanguinum et dolosum Ps.\,i.

morum varia inciderunt incommoda : nam abominabitur Dominus. Et Malachias : Ma- Maiack.i,

quidam inde fuerunt exterriti pusillani- ledictus (inquit) dolosus. Hoc totum apud *'

mesque effecti, quidam inaniter gloriati B Isaiam exprimitur, quo habetur : Fraudu- /s.xxxn,:.

atque ad peccandum audaciores effecti. lenti vasa pessima sunt ; ipse enim cogita-

Unde subjungit : tiones concinnavit ad perdendos mites in

Videre autem vicleor, id est, videtur sermone mendacii.
seu apparet mihi quod videam visione Sequitur tertium malum. Videor quoque

mentali, seu etiam imaginaria, qua vi- mihi videre yacere bonos nostri discrimi-

dentur absentia, qua etiam avis videt ni- nis terrore prostratos, id est, viros bonos

dum suum dum colligit hinc inde mate- ex consideratione periculorum meorum

rias ex quibus compleat fabricam ejus, pree tiinore incidendi similia esse pusilla-

nefarias sceleratorum offcinas, id est nimes et dejectos, ac quasi retrahi a via

domos seu turbas, gaudio lcetitiaque fiui- aequitatis ac veritatis. Ideo scriptum est :

tantes, id est, anima et corpore affluenter Propter hoc lacerata est lex, quia impius /Jabac. i,i.

leetantes, seu appetitu intellectivo ac sen- C prsevalet adversus justiim. Verumtamen

/oixxi, 12. sitivo gaudentes, juxta illud : Tenent tym- tales boni essent adhuc valde pusilli et

panum et citharam,et gaudent ad sonitum imperfecti, non implentes quod scriptum

organi. Istud est primum malum de quo est:NoIite timere eos qui corpus occidunt. AJattk.x,

dolebat. De quo tameu non est multum Propter quod princeps Apostolorum in '*"

dolendum, nisi in quantum est malum prima sua hortatur Canonica : Quis est iPetr.w,

/•«.xxxvij. culpae, quum dicat Psalmista : Noli eemu- qui vobis noceat, si boni semulatores fu-^^'**"

lari in eo qui prosperatur in via sua, in eritis? Sed et si quid patimini propter

homine faciente injustitias. Porro gau- justitiam, beati; timorem autem eorum ne

dium sumitur hic pro quacumque dele- timueritis, ut non conturbemini.
ctatione. Proprie vero gaudium non est Subditur quartum malum. Videor mihi

nisi bona et ordinata jucunditas, quoniam quoque videre fiagitiosum quemgue ad

gaudium est diffusio animi in conce^iu D audendum quidem facinusimpunitate,ad

boni. Propter quod in homilia, id est ser- effciendum vero prcemiis incitari : hoc

mone, loquitur Augustinus : Mali homines est, cerno flagitiosos incitari et provocari

non proprie gaudere, sed gestire dicuntur. ad concipiendum et proponendum auda-

• Perdiiis- Scquitur malum %cc\xn&um. Pessimum* cter illicita, ex ipsa impunitate, quoniam

simum quemc/ue novis delationum fraudibus itn- vident multos impune peccare, imo pessi-

minentem, id est, videtur mihi quod vi- me agendo florere ac prosperari ; et video

deam pessimos quosque homines insisten- eos incitari pramiis ad peccandum, ad in-

tes « novis fraudibus », id est deceptioni- juriandum, ad falsum testimonium perhi-

bus, nocumentis, « delationum », id est bendum, ad occidendum, juxta illud in

accusationum falsarum. Nempe dum ho- Psalmo : Quoniam laudatur peccator in de- Ps. x, 3,

mines mali conspiciunt fraudulentos pro- sideriis animse suae, et iniquus benedici-

sec. Hebr.

'I^ DK CONSOIATIONK PIIII.OSOPHI.K LIBKH I. — l'UOSA IV ; AUT. XVIII

liir. Contra tales conqiieritur Deus per A putant (Iiiin incidunt in ea, (puim et

.V.W.U-/1 111, .Malachiain : Invaluerunt super ine veil)a Seneca in suis fateatur Proverbiis, Stul-

vestra. Di.xistis : Vanus est qui servit Deo, tuin est timere quod vilari non potest ; et

et quod emolunientum quia custodivimus 'Varro, Duple.\ (inquit) est inalum, dum

pnecepta ejus ? Ergo bealos nunc diciinus qiiod nccesse est pati, moleste ferimus.

arrogantes : siquidem anlificati siint fa- Faciamus ergo de necessitate virtutcin. at-

cientes impietatem. \'erum insipientes ac que ex caritate libenter tolcremus quai-

miseri isti non dirigiiiit oculos nisi ad vi- cumque adversa, ut Capiti nostro ac Domi-

tam praesentem. non ad novissima sua ; no aliquantulum conformemur.
nec adverlunt nihil periculosius, nihil ter- Itaque libet exclamare ad Dominum

ribilius esse, quam in vila hac impuiie inetrum scquens, admirando, laudando et

peccare : lalilcr qiiippe peccantes reser- invocando inajestatcm, sapientiam el ex-
vanliir infernalibus ac leternalibus pamis. B cellentiam ejus.

De qiiibus lestatur altissimus Judex in Praterea, mala hic a Boetio tacta, imo

ps. Lxxx. Psalino : Dimisi eos secundum desideria et alia plura, tangit et Salomon in Eccle-

*^' cordis eorum, ibuiil in adinventionibus siaste et alibi : Vidi (inquiens) calumnias Ecde.w,

oseeiy,:-, suis : ct in Osee pro[)lieta : (iloriam eoruin qua? geruntur sub sole, et lacrimas inno- ''*'

"'"'^" in ignominiam cominutabo ; occurram eis centium, et consolalorem nullum,nec pos-

quasi ursa raplis catulis, et dirumpam se resistere eorum violentiae cunctorum

interiora jecoris eorumj et consumam eos auxilio destitutos ; contemplatus sum om-

ut leo. nes labores hominum, et industrias ani-

Sequilur quintum inalum. Tnsontes au- madverti patere invidiae proximi. Item-

iem, id est innocentes, video non modo, que : Si videris (ait) calumnias egenorum, ibid.y,-,i.

id est non solum, securitate, verum ipsa et violenta judicia.et justitiam subverti in
etiam defensione privatos,i[SL quod adver- C provincia ; ne mireris super hoc negotio,

sa imminent eis qua? et timent, nec ab quia excelso excelsior est alius, et super
Ps.wxm, eis nunc proteguntur. Multa? enim tribula- hos quoque eminentiores sunt alii, et

^*'* tiones justorum. Verumtamen perfecti ta- insuper universse terra) rex imperat ser-

Jacob. 1,2. lia non verentur : imo omne gaudium re- vienti.

ARTICULUS XVIII

DIFFICULTATIM HIJIS QLART.E PROS.E PROPOSITIO AC COMPENDIOSA ABSOLUTIO.

JOANXES. — Circa conlenta in prosa D quam Sanctorum legatur tanta ac talia de

hac, aliqua mihi dubia oriuntur. Pri- se ipso dixisse aut conscripsisse : pra?ser-

mum, qualiter excusetur quod Boetius in tim quum et Aristotele teste, in propriis

hac prosa se ipsum tam veheinenter lau- laudibus oporlet potius declinare ad mi-

daverit, affirmans quod se ipsum nun- nus. Secundum, quia videtur divinee pro-

quain jaclaverit laude,quod nulla unquam videntiae derogasse, dicendo hoc monstro

ambitio fuit in eo, quod nulla terrena cu- simile esse, quod scelerati innocentibus

pidilas. quod nec principum timor, nec prsevalent,quum tamen hoc Deus frequen-

aliquid aliud eum ab sequitate deflexit. In ter agat aut saltem permitlat justo judicio,

quibus excessisse videtur, quum vix quis- ut patet in millibus martyrum. Tertium,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER l. — PROSA IV ', ART. XIX

113

quoniam si Boetius fuit perfectus in omni
virtute, ut innuit in prsedictis, non debuit
taliter contristari tantasque querelas indu-
cere de adversitatibus suis.

DioNYSius. — Veritas multipliciter sumi-
tur atque dividitur,quum sit veritas entis,
veritas propositionis, veritas quoque vitae,
veritas doctrinae, veritasque justitise. Est
etiam veritas moralis, de qua nunc sermo,
quse est pars justitiae et virtus ei annexa,
voluntatem magis quam intellectum respi-
ciens atque perficiens. Ad quod(secundum
Philosophum) pertinet ut homo nec majo-
ra nec minora de se pronuntiet quam res
se habet : quod utique commendabile est,
et rationem spccialis bonitatis sortitur.
Haec veritas, ut nono Ethicorum ait Philo-
sophus, magis declinat ad minus quam ad
magis,quando quis propria bona enuntiat,
similiter quando mala alterius refert. Re-
ferendo autem bona alterius seu propria
mala,potius declinat ad plus, sic tamen ut
falsitatem semper devitet. Istud namque
honestius est, ut homo de donis Dei sibi
concessis et de bonis quee latent in eo ma-
nifestet minus, quam ut dicat plus quam
est, potiusque se ostendat minorem quam
majorem : alias fieret aliis onerosus, tan-
quam volens eos exceliere. Qui vero mino-
ra dicunt de se, fiunt aliis gratiosi, quia
per quamdam moderationis temperiem
ipsis condescendunt quodammodo. Porro
dicere de se supra id quod est in veritate,
est se ipsum vane extoilere : quod vocatur

A jactantia. Cui vitio repugnat ironia, quae
est vitium quo quis a veritate declinans,
dicit minora de se quam est, vel aliquid
vile sibi adscribit, quod non cognoscit
esse in se, aut magnum aliquid negat de
se, quod inesse sibi cognoscit.

Gur autem Boetius virtutes suas tam
diligenter descripsit, dictum est supra ; cf. p. oo
et si videatur eas plusquam decuit magni- ^ ' '^- '^ •
ficasse, hoc venit ex rationabilibus causis,
ex pra^dominanti doloris affectu, atque ut
veritas sua3 causse ad laudem Dei a^difica-

B tionemque proximorum innotesceret cla-
rius universis. Sic quoque sanctus Job suas Job ix ct
virtutes multo describit diffusius quam in ^eiP^s^""-
hoc libro Boetius ; Paulus etiam in suis iicor. xi,
epistolis. Sic item Ezechias ait quarto ij. ^";'^''««*-
bro Regum : Memento, Domine, quomodo iVBeg.w,
ambulaverim coram te in veritate et cor- ^"
de perfecto, etc.

Ad secundum dicendum, quod in hoc
non derogavit providentiee neque justi-
tiae Dei, quia hoc dixit habendo respe-
ctum solum ad causas naturales ac in-

C feriores, vel in persona viri nondum per-
fecti.

Ad tertium similiter est dicendum,quod
idem Boetius est qui loquitur nunc in per-
sona viri perfecti seu Philosophise, nunc
in persona viri pusilli ; seu nunc secun-
dum superiorem animge partem, nunc se-
cundum animae partem sensitivam infe-
rioremque rationem, prout de hoc dictum t/.p. ssa.
est clarius.

ARTICULUS XIX

ELUCIDATIO SPIRITUALIS ET MYSTICA EJUSDEM PROSiE.

s

BNTIS NB (inquttj hcec? etc.^ic theo- D mini desolato, afflicto, seu animse tribu-

logia, sic sacra Scriptura, imo et in-
creata Sapientia, per auctores Scripturae
canonicse, per Apostolos ac Prophetas,
per Evangelistas ac sapientes loquitur ho-

T. 26.

latae : Sentisne quae tibi dico? Et hoc modo
Apostolus loquitur saepe in secunda ad
Timotheum epistola : Admoneo (inquiens) iiri»i.i, 8.
te ut resuscites gratiam Dei in te ; et de-

8

\l\

T)F. CONSOI.ATIONE PHII.OSOPIII.T: LIRF.n I. — PHOSA IV ; ART. XIX

yvoiMv.io,

11,20,21.

iir.m.11,7. nuo : Inlcllige qii.T dico ; ilabit onim tibi A
Uoininus in oinnibus inlcUoctuin.Ad liuiu'
spiriluaiein sensuni vcrboruin coelestiuin,
et advertentiam eorumdem, atque illa-
psuin eorum in menteni, tbeologia fre-
qnenter bortalur ununu]uem(|ue lidelein,
specialiter(|ue in Sa[)ienlialibus libri.s, ut
duin in libro Proverbiorum Sapientia ad-
monel : Audi, fili ini, et suscipe verba
mea ; viam sapientia? monstrabo tibi, du-
cam te per semitas a^quitatis. Fili mi, au-
sculta sermones meos, et ad eloquia mea
inclina aurein tnam ; nc rccedant ab ocu- B
lis tnis, cnslodi ea in medio cordis tui.

/6irf. vii,3. Et ilerum : Scribe ea in tabulis tui cordis.
Esne asinus ad ly7'am?\ioc optime dici
potest homini carnali, indevoto, negligen-
ti, verba salutis non advertenti : qui sic
audit sacram Scripturam, sicul asinus ly-
ram. Unde discipulis adhuc rudibus dixit
Salvator : Adhuc cfficatum habetis cor ve-
strum ? Adhuc et vos sine intelleclu estis ?
Et rursus in Evangelio ait ad quosdam :
Cui similes dicam homines generationis
hujus? Similes sunt pueris sedentibus in C
foro, qui coaqualibus dicunt : Cecinimus
vobis, et non saltastis ; lamentavimus, et
non plorastis. Tales sunt qui verba Dei
audiendo, legendo, sermocinando, nulla
compunctione inoventur,nuilo fervore tan-
guntur, sed in cordis sui manent duritia.
Quibus Sapientia dicit : Sermo meus non
capit in vobis. Quocontra scriptum est in
Ecclesiastico : Auris bona cum omni con-
cupiscentia audiet sapientiam. IIoc fac,
quum Sapientia protestetur : Qui ex Deo
est, verba Dei audit. D

Quid /les ? Quid lacrimis manas ? Hoc
dicitur ei qui immoderate insipienterque
luget temporalia damna aut corporalia
mala, et abundantiori absorbetur tristitia ;
aut certe sic deflet sua peccata ut consola-
tionem accipere renuat, nec in spe mise-
rationis divinae respiret. Quem consolatur

jtficA.iv,9. theologia dicendo : Nunc quare moerore
consumeris? Numquid rex non est tibi,
aut consiliarius tuus periit, quia compre-
hendit te dolor sicut parturientem ? Sal-

-Vii/'c. viii,
\l;Matth.

XV, It).

Matth. XI,
l6,17;Z,i<c.
vn, 31,32.

Joann. viii,
37.

Eccli. 111,
31.

Joann. vui,
47.

vabo le et liberabo te ; noli timere. Unde
v\ Isaias effatur : Consolamini, consolami- /s. xi, i.
ni, j)opule meus, dicit Deus vester. Sic
consolatur theologia per Paulum loquens :
Gaudete in Doinino semper ; ilerum dico, i>hiiipp.\y
gaudete. *"

(\mfi(caris milii. IIoc esl breve salu-
berriinumque consilinm Sapienliu) a;ter-
nalis, ut confiteamur ei, et ejus vicariis
sapientibus viris (qui idonei sunt alios
docere, consolari, dirigere), nostra peccata
et causas afflictionum nostrarum. Imo, ut
Patres concorditer docuerunt, hoc est pr»-
cipuum in omni tentatione, in omni pe-
riculo, in omni anxietate et ambiguitate
remedium, ul homo tentatus, afflictus, in-
certus et fluctuans quid agere et qualiter
debeat se habere, recurrat ad Deum, et vi-
ris exercilatis, discretis cor suum clare
omnino humiliterqne aperiat, informatio-
nem requirat et inforinationi obtemperel.
Sic quippe vincitur angelus tenebrarum,
tentator, caliginis et deceptionis 'amator,
dum suggestiones ejus et tenebrarum lali-
bula producuntur in lucem. Nempe, ut ait
Christus:Omnis qui male agit, odit lucem, joann.m
et non venit ad lucem, ut non arguantur -<'•
opera ejus. Sic itaque confitere, et nihil
abscondas, praesertim in sacramentali con-
fessione. Hinc scriptum est : Fili mi, da josue\n,
gloriam Deo, et confitere atque indica '^-
mihi quid feceris, ne abscondas. Hinc in
libro Proverbiorum Salomon contestatur :
Qui abscondit peccata sua, non dirigetur ; Pm.xxvn
qui autem confessus fuerit et reliquerit *■*'
ea, misericordiam consequetur.

Si operam medicantis exspectas,oportet
ut vulnus detegas. Sic plane, si a vulneri-
bus vitiorum,a languoribus passionum re-
liquiisque culparum curari desideras a
Sapientia Dei et ab Ecclesia ejus, a sacer-
dotibus et prselatis, oportet ut detegas eis
plenarie et sincere, ex contritione, vel sal-
tem attritione, vulnera anima; tuae : non
quasi Deus ea ignoret, sed ut te dolenter
alque humiliter accusando, spernendo, de-
flendo, ad remissionem et gratiam te dis-
ponas, exemplo Psalmista3 dicentis : Dixi, Ps.ww,^

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PROSA IV ; ART. XIX

m

Confitebor adversum me injustitiam meam A
Domino ; et tu remisisti impietalem pec-

ixiii, 15, cati mei. Unde et sanctus Job ait : Vias
meas in conspectu ejus arguam, et ipse
erit salvator meus.

Tum ego,collecto in vires anirno,\<\ est,
ego seger, desolatus, afflictus, ex verbis
tuis, 0 theologia, confortatus in Domino,
tibi respondeo : Anne adhuc eget admoni-
tione ncc per se satis eminet ? Homo ca-
tholicus ab altitudine contemplationis, ab
exercitiis theologicee facultatis, asalute in-
uocentiae baptismalis, imo a paradisi deli- B
ciis, in vallem hanc lacrimarum delapsus,
in tentationum et vitiorum quorumdam
voraginem mersas, variis adversitatibus
obrutus, ac solita mentis alacritate alque
devotionis pristinee fervore privatus, recte
hsec dicere valet, tanquam dicat : 0 theo-
logia, quse es radius Sapientiee seternalis,
nonne haec tanta commutatio quam vides
factam in me, per se satis testatur ac pan-
dit cur plorem, cur lacrimis fluam ? Uti-
nam deducant oculi mei lacrimas per
diem et uoctem, et non taceant. Exitus C
aquarum deducant oculi mei, quia trans-
gressus sum legem tuam. Nonne David et
sexcenti viri ejus videntes urbem suam
succensam, uxores et proles suas abductas
captivas, sciderunt vestes suas, et fleve-
runt donec in eis deficerent lacrimse?
Quanto magis ego tot spiritualia damna
perpessus, inconsolabiliter plangere ha-
beo?

Nihilne te ipsa loci facies movet, id est,
locus hujus exsilii, carcer hujus miserse

j. cxu,8. carnis (de quo orat vir sanctus, Educ de D
custodia animam meam ad confitendum
nomini tuo), inhabitatio tot et tantarum
calamitatum, ignorantiarum, passionum,
culparum,tentationum atque periculorum?
Nam et corpus hoc corruptibile aggravat
animam, et terrena inhabitatio ista depri-
mit intellectum multa considerantem.

Hceccine est bibliotheca, id est locus
studiorum ccelestium, divinorum volumi-
num, spiritualium exercitiorum, m qua
mecum residens, quando adhuc spiritua-

c. XIV, 17.

^S. CXVlll,

Reg.xw
4.

ap. IX, 15.

lis, fervens, alacer eram, de divinarum
humanarumque rerum scientia dissere-
bas, hoc est, de Christi deitate et humani-
tate, de superbeatissima Trinitate ejusque
mutua intuitione, dilectione, superdelicio-
sissima fruitione ac gloria prorsus im-
mensa, de Christi quoque mysteriis, et
qualiter super terram est visus et inter Baruchm,
homines conversatus ac pro hominibus ^^"
passus, ipsisque suis discipulis Spiritum Act. ii,iet
Sanctum gratiosissime misit, exuberantis- ^^'^'
sime infudit ac dedit, et per ipsos totum,
ut ita dicam, convertit mundum ?

Talis habitus talisque vultus erat,quum
tecum naturce secreta rimarer ? 0 quan-
tum distat et interest inter habitum et
vultum seu apparatum viri contemplativi
et virtuosi, hominisque carnalis, passiona-
ti, injusti ! Certe illius anima sponsa est
Christi, amica et filia Salvatoris, vestita,
ornata, munita virtutibus,donis, fructibus,
beatitudinibus et variis supernaturalibus
charismatibus Spiritus Sancti ; et in carne
fragili adhuc degens, est tanquam intelli-
gentia aliqua separata. Anima vero passio-
nata,turbata,inquieta,vitiis subdita,diabo-
li est adultera, cum quo impise voluntatis
miscetur consensu, concipit pravum affe-
ctum, parit opus iniquum ; estque serva
peccati, jugo vitiorum subjecta, ac vilior
brutis. Quse quum coeperit desuper illu-
strari, advertit qualis aliquando fuerit et
qualis nunc est;et hanc dispositionem ab-
horrens, graviter lamentatur. Quse, dum
bene fuerat ei, erat rimans, id est, pie et
sobrie (non curiose neque prsesumptuose)
scrutans, « secreta naturse » : naturse, in-
quam,naturantis,divinse et increatae^omnia
producentis, qualiter illa sit una, simpli-
cissima, nullatenus multiplicabilis, ideo-
que una numero in tribus supergloriosis
Personis ; naturse quoque humanae in Chri-
sto, quomodo illa a primo suae creationis
instanti unita fuit hypostatica unione Ver-
bo aeterno et suppositata in illo, hoc est,
in personali et increato illius esse sub-
sistens, et ipso Verbo, imo summa Trini-
tate, beatifice fruens tam plene ut modo,

IIG

DE CONSOLATIO.NE PUILOSOPHI.E LlliEIl I.

raos.x IV ; art. xi.x

cy. p. 70 B

et s.

quantnm ad vires snas snperiorcs ad
iiicivalnm objeetnm relatas et eoinpara-
tas. ()\nv «'t in eodem instanti riiit oinni
pleniliuline gratia\ (lonornm, viilnlum.
el aliorniii (livinornni charismalnm iinper-
fectioiiem lali cmineiitiiu tleroganlcin non
inchulentinm. cinoad tolam snain capaci-
tatem repleta. I*erlinet item ad catholicum
virnin contemplativnm rimari secreta na-
turai crealu?, id esl naturales proprieta-
tes ac vires rerum, et ordincm universi
per respectum ad Creatorein.

Quum mihi siderum vias i'adio descri-
bcres. Quae siderum viae sunt actus, mo-
tus, proccssus et opera. purgationes, il-
Inminationes, perCectiones intellectualium
creaturarum (tam triumphaiitis quam mi-
lilanlis Ecclesiae)supernaturaliter splendi-
darum atque fulgentium : quibus ornatum
est ecelum empyreum, et regnuin coelo-
rnm, id est Ecclesia militans adhuc pere-
grinans a Domino et pergens ad ipsuin,
iit dictum est supra. De quibus omnibus
tractat et docet nos theologia, loquens per
i^eAr. 1, 14. Paulum '. Noune omnes sunt adininistra-
torii spiritus, in ministerium missi pro-
pter eos qui hereditatem capiunt salutis,
id est propter electos? Dominus quoque,
in Evangelio loquens : Angeli eoruni in
coelis semper vident faciem Patris mei.
De quibus in libris de Angelica hierarchia
et Hierarchia ecclesiastica subtiliter scri-
bit divinus Dionysius radio fidei ac sapi-
entige copiose perfusus.

Quum morcs nostros totiusque vita; ra-
lionem ad ccelestis ordinis exemplar for-
mares. Hoc utique agit theologia, quae in
Scriptura docet et prsecipit nos coeliformi-
ter conversari et conversationem in ccelis
habere, spiritualiter vivere ac vitam in
terris angelicam ducere. Quod viri vere
religiosi adimplent, Crealori suo in sanctae
caritatis fervore, in mutua jugi concordia
cum pace interna continue obsequentes,
contemplationi ac laudibus Omnipotentis
fideliter omni hora vacantes, indefesse
studentes spirituali profectui. Denique in-
star triumphantis Ecclesite Sapientia Dei,

Matth.
xviii, 10.

Philipp 111
20.

A ChristusDominus,ordinatissime atque pul-
clierrime instituit ac disliii.\it Ecclesiam
mililanlem : ciijus regimen voliiit esse
monarchicum. l*ropter qiiod in .Apocalypsi
sanctus di.\it Joannes : Wdi civitatem san- Aiioc.w,,'
clam descendenlem de coelo, a Deo para-
lam. In ciijiis etiam rei signuin Dominiis
ait ad Moysen : Inspice, el fac secundum Kxud.xw
e.xemplar quod tibi in inonte monstralum ^^'
esl. Sic itaque Sapientia increala, in scri-
ptura theologicae veritatis, format mores
nostros totiusque vitae nostrae rationein ac

B ordinem ad ordinis coelestis exemplar. Ad
quod implendum hortatur nos Paulus:Om- icor. x.v
nia (dicens) honeste et secundum ordinem *"'
fiant in vobis. Unde rursus ad Hebraios
profundissime scripsit:Accessistis ad inon- Hebr. .xn
tem Sion, et civitatem Dei viventis, Jeru- --'^^-
salem coelestem, et multorum millium
angelorum frequentiam, et ecclesiam pri-
mitivorum qui conscripti sunt in coelis,
et judicem omnium Deum.

Postremo posset istud exponi etiam de
viis et motibus siderum materialium, coe-

C lestium orbium, de quorum naturis, offi-
ciis, motibus, aliqua docet theologia in sa-
cris Scripturis, ut quum Jeremias asserit :
Haec dicit Dominus qui dat solem in lu- Jer.xwi
mine diei, ordinem lunae atque stellarum ^''
in lumine noctis. In Genesi quoque habe-
tur, quod creavit Deus solem et lunam et cen. i.u
stellas ut essent in signa et tempora, et '*•
dies et annos, et praeessent diei ac nocti ;
in libro Job item : Numquid conjungere /oixxvvni
valebis micantes stellas Pleiades, aut gy- "*'•
rum Arcturi poteris dissipare ?

D Hceccine prcemia referimus, tibi obse-
quentes ? id est, an ista erunt praemia obe-
dientium tibi, o theologia, videlicet tot
adversa ? Ad quod infra theologia respon-
det : Non utique, sed gloria sempiterna.
Imo ex hoc evidenter probatur quod sit
alia vita post praesentem, in qua erit re-
tributio fiualis et plena bonorum omniurn
ac malorum. Etenim plurimi justi in hac
vita usque ad mortem prcmuntur adver-
sis, et pro ipsa moriuntur juslitia; iniqui
vero prosperantur frequenter usque ad

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — PROSA IV ; ART. XIX

117

Fccfe. viii,

hid. X, 16,
7.

";'or. XXIX,
8 ; xr, I i.
bid.wwn.

^ap. VI, i!3.
6.

Jcr. X. 21.

obitum : aut ergo omniuo negare oportet
providentiam atque justitiam Dei, aut cou-
cedere aliam vitam, iu qua recipiat unus-
quisque quod meruit. Ad quod insinuan-
dum Salomon ait : Peccator ex eo quod
centies operatur malum, et per patientiam
sustentatur, ego cognovi quod erit bene ti-
mentibus Deum,qui verentur faciem ejus.
Atgui tu hanc sententiam Platonis ore
sanxisti : beatas fore respublicas, si eas
studiosi sapientia' regerent. FIoc multo
praeclarius Sapientia summa atque fontalis
theologia per auctores Scriptura?. dissc-
ruit, quum in Ecclesiaste fassus sit Salo-
mon : Vie tibi, terra cujus rex puer est,
et cujus principes maue comedunt ; beata
terra cujus rex nobilis est : nobilis plane
sapientia et virtute. Hinc praecipuum Dei
donum est et beneficium maximum,habe-
re idoneum (id est sapientem et virtuo-
sum)pra3sidentem, quia in hoc subditorum
salus consistit, prosperitas, pax et profe-
ctus. Hinc rursus in Proverbiis dicitur :
Quum defecerit Propheta, corruet popu-
lus ; et item : Regnantibus impiis, ruinae
hominum. Sed et iu Sapienti» libro nione-
tur : Diligite lumen sapientiae, omnes qui
praeestis popuIis;rex sapiens populi stabi-
limentum est, multitudo autem sapien-
tiuin sanitas est orbis terrarum. Itaque,
sicut ex efficaci et digno prselato seu prin-
cipe salus atque prosperitas populi suut
pendentes, ita ex vitioso indiscretoque
pra}sidente subditi scandalizantur ac per-
eunt, quemadmodum apud Jeremiam legi-
tur : Quia stulte egerunt pastores et Domi-
num non exquisierunt, ideo omnis grex
eorum dissipatus est. Praesidentis enim cst
subditos verbis exemplisque dirigere,vitia
exstirpare, ordinate ac discrete conversari
cum illis : quod totum ad sapieutiam per-
tinet, prout sapienlia includit prudentiam,
cujus actus est discretio. Et sicut in Ethi-
cis Philosophus protestatur:Solis virtuosis
inest prudentia. Nec solum libros legendo
ac audiendo, sed et intra se discutieudo
et considerando, atque in actibus virtuosis
se occupando, orando, et gesta Sancto-

A rum sequendo, sapientiae est studendum.
Tu ejusdem viri ore, etc. Ex his verbis
jam satis expositis, ostenditur neminem
curam reipublicae, regimen animarum,
praesidendi officium licite posse assumere,
nisi intuitu et amore utilitatis communis,
salutis et pacis subditorum, non proprii
commodi aut honoris. Hinc avari, clati,
ambitiosi, injusti inconsultissime agunt ad
pra^Iaturas et officia se ingerendo.

Consequenter, ex his quae in textu de
se ipso refert Boetius, docentur praelati ac

B principes,officiati et judices,et omnes qui
prtcsunt, in promotione sua ac praesiden-
tia omnem ambitionem complacentiam-
que inanem vitare, sua quoque officia
juste, exclusa omni humana formidine, ex-
sequi,inferioribus item officiatis in eorum
abusionibus ordinate resistere, praesertim
ne pauperes injuste molestent, bonos tue-
ri,fovere et consolari. Quod et aliqui reges
ac principes christiani,plures quoque prae-
sules sancti, strenue peregerunt : quorum
nonnulli summos regum officiatos excom-

G municaverunt, ut B. Thomas Cantuariensis
archiepiscopus, et Hugo praesul Lincol-
niensis, qui pro hujuscemodi causis et
observatione justitiae erant ad mortem
promptissimi.

Postremo, in subsequentibus prosae hu-
jus verbis non video aliud de tropologia
adjici oportere, nisi ut vigilantissime per-
peudamus quam prudens, constans et ju-
stus fuerit in omni officio suo Boetius,
quam fervens et indefessus divini cultus
zelator ac boni communis amator ac pro-

I) curator, quam alienus ab ambitione, cupi-
ditate, adulatione et inordinato carnali ac
muudano timore. Tales etenim esse jugiter
debent qui pra'sunt, quemadmodum in
Exodo habetur : Provide de omni plebe Exod
viros potentes et timentes Deum, in qui- -'•--•
bus sit veritas, et qui oderint avaritiam ;
et constitue ex eis qui judicent populum.
Tales etiam debent, quantum salva justitia
queunt, pauperibus esse benigni, quemad-
modum ait beatus Job : Quum sederem yo6.xxix
quasi rex circumstante exercitu, eram ta-

XVIII,

lo.

118

DE CONSOLATIONE PIIir.OSOPHl.F; r.inKU I.

METRIJM V

• nitrrcniium iiUMi j)au|H'riim* consolaloi'. Kt (loiuio ! Ocii-
yoftxxix.ts, jjjg (j„q„it) fiii c,Tco, et pes claudo ; paler

erain pauperuin, et caiisani quain ijjno-
rabani, diiigentissime investigabam. Mirc
utiqiie investigatio valde spectat ad jndi-
ces, nec damnare absentes.sed juxfa teno-
rem ac ordincm juris proccdcre. Onod ^'
adverterint se in aliquo horum delecisse,
aut judicasse injuste, tenentur revocarc
errorem, sicque disponerc ut satisfiat in-
juriafo.

Kxcmplo dcmuni Hoclii discamiis in

A omni pcrsecutionc, detractione, dilfama-
tione, spoliatione, captivitate, oppressione
j)atientiain observare, etiam si innocentes
fuerimus, et miilto pliis si peccando me-
ruiinus lalia. Unde in priina sua Canonica
sacratissimus Pclriis Iiortalur : lliec est i /'<■
gratia, si j)ro[)tcr conscientiam Dei susti-
net quis Iristitias, paticns injuste. Qiup
enim cst gratia, si peccantes et colaphi-
zati suffertis? Si autem bene facientes
sustinctis, ha?c est gralia apud Deiim : in
lioc cniin vocati eslis.

//'. II,

METRUM V

0 stelliferi Conditor orbis,
Qui perpetuo nixus solio,
Rapido coelum turbine versas,
Legemque pati sidera cogis :
Ut nunc pleiio lucida cornu,
Totis fratris et obvia flaramis,
Gondat stellas luna minores ;
Xunc obscuro pallida cornu,
Phoebo propior lumina perdat ;
Et qui primae tempore noctis
Agit algentes Hesperus ortus,
Solitas iterum mutet habenas,
Phoebi pallens Lucifer ortu.
Tu frondifliUTe frigore bruma^
Stringis lucem breviore mora ;
Tu, quum fervida venerit aestas,
Agiles noctis dividis horas.
Tua vis varium temperat annum :
Ut quas Boreae spiritus aufert,
Revehat mitis Zephyrus frondes ;
Quaeque Arcturus semina vidit,
Sirius altas urat segetes.
Nihil antiqua lege solutum
Linquit propriae stationis opus.

Oinnia certo fme gubernans,
Hominum solos respuis actus
Merito, Rector, cohibere modo.'
Nam cur tantas lubrica versat
Fortuna vices? Preinit insontes
Debita sceleri noxia poena :
At perversi resident celso
Mores solio, sanctaque calcant
Inju.sta vice colla nocentes ;
Latet obscuris condita virtus
Glara tenebris, justusque tulit
Grimen iniqui.
Nil perjuria, nil nocet ipsis
Fraus mendaci compta colore ;
Sed quum libuit viribus uti,
Quos innumeri metuunt populi,
Summos gaudent subdere reges.
O jam miseras respice terras,
Quisquis rerum foedera nectis.
Operis tanti pars non vilis
Homines, quatimur fortunae salo.
Rapidos, Rector, comprime fluctus ;
Et quo coelum regis immensum,
Firma stabiles foedere terras.

DE GONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I, — METRLM V; AUT. XX 119

r

ARTICULUS XX

EXPLANATIO METRI HUJUS QUINTI.

N hoc quinto libri hujus primi nietro, A militans ac triumphans, similiter anima

Boetius in persona hominis imperfecti justi et unusquisque spirituum beatorum;

exclamat ad Deum prse admiratione ac- specialiter quoque infimus chorus supre-

tuum humanorum, in quibus quaedam vi- mse hierarchia? (prout divinus Dionysius

dentur tam inordinata ut monstro appa- librodeHierarchia ccelesti testatur): cujus cap. vn.

reant esse similia : ut quod justi, inno- chori personpe tanta firmantur quiete, et

centes ac sapientes ab impiis et ignaris tanta tranquiliitate ornantur et gaudent,

opprimuntur, atque iniqui sua desideria qiiod in eis Deus omnipotens quiescere ac

prava permittuntur implere, imo et pro- per eas judicia sua disponere perhibetur.

sperantur. Exclamat ergo ad Dominum, Et breviter, omnis mens creata in qua est

dicens : Deus per dona gratise auf gloriae, sedes

0 Conditor orbis stelliferi, id est firma- Dei potest vocari.
menti, in quo feruntur seu moventur stel- B Tu, o Conditor, qui versas, id est, assi-

lae ibidem fixee. Nec solum hujus orbis due(imo continue) vertis ac moves,co?Z?^»i

seu spheerae, sed omnium quoque sphsera- pra^fatum, imo omnes mobiles coelos, fur-

rum ac rerum Deus Trinitas est creator. Oine rapido, id est impetu valde veloci :

Specialiter vero nominat hoc coelum stel- imo motus primi mobilis,secundum philo-

latum,quoniam magis apparet et cernitur, sophos, est tam velox ut nequeat per na-

et hoc vere, aut apparenter. turam velocior esse motus ; atque ut ait

Qui nixus, id est, residens seu quie- Guillelmus Parisiensis libro de Universo,

scens, solio perpetuo, id est sede coelesti : iMotus ille mobilis primi indicibiliter ve-

quae quamvis incepit ex tempore et simul lox est, et tam velox, ut quasi in ictu ocu-

cum tempore, propter quod proprie non li percurrat multa milliarium millia. Quod

est 8eterna,est tamen perpetua. Nam quan- facile est probare ex maguitudine corporis

tum ad suam substantiam nunquam desi- C coeli illius,et spatii quod infra diem unum

net esse. Et potest per coelum specialiter coelum illud pertransit. Nam etsi in ictu

accipi coelum empyreum immobile, quod oculi non plus pertransiret quam est di-

est mansio Beatorum : quod est sedes, mensio molis minimee stellae fixae, adhuc

thronus et locus Dei, nou quod coelo illo in ictu oculi plus pervolaret de spatio

circumscribatur aut definiatur, aut situa- quam est longitudo terrae totius,quum mi-

liter sedeat ibi, qiuun sit infiuitus, super- nima stella dicalur major quam tota habi-

simplicissimus spiritus ; sed quia ibidem tabilis terra. In quo deuuim genere causa>

excellentius operatur, et evidentius se de- Deus sit motor coeli, dictum est in exposi- ty.p.oiB'

monstrat. Et hoc ccelum vocatur unum de tione metri secundi. Ex hac autem ineffa- *^'^"

quatuor coa3queevis,qu8e sunt,angelus, coe- bili celeritate motus taui magni corporis,

lum, materia, tempus. Hinc per Isaiam Do- refulget ineffabilis omnipotentia superglo-

/s.Lxvi, 1; minus loquitur:CoeIum mihi sedes est.Un- D riosissimi Creatoris. Propter quod Plato et

ic<.vii,49. ^g secundum Philosophum priino Coeli, Avicenna dixerunt coelum esse animal ma-

coelum est locus deorum.Rursus,sedes Dei gnum, Deo obediens.
seu perpetuum solium ejus, est Ecclesia Cogisque, id est, per modum cogen-

liO

DE CONSOLATIONK PHILOSOIMII.E MHKH I.

MiniU M V ; AUT. XX

tis facis, sidcra, tam fixa quam non fixa,

pati, id est impkMe et exsequi, legem,

id est jussionem el imperium Coiulitoris.

Et potest luvc lex intelligi lex diviua, ex-

emplaris.increata.ad cujus constilutionem

&{(\nv imperium slell;e et celera cuncta

moventur; ve! vis seu proprielas aut na-

turalis inclinatio stellis a Creatore impres-

sa. Coactio quoque proprie sumpta, prout

violentiam notat, in coelestibus non est

corporibus ; sed nunc extense suscipitur

pro inductione aut motione Omnipotentis,

Esthernw, c\x\ uullus resislerc potest. Ouandoque

■' "■ etiam sumi^tur pro vehementi et quodam-

modo importuna instigatione aliciijus ad

aliquid : quemadmodum fertur in Genesi

Oen.xix,3. de Lol, Couipulit illos, videlicet angelos,

z,uc. XXIV, oppido, id est valde; et in Luca, Coegerunt

eum. Jiixta sensum nunc tactum Deus su-

blimis et benedictus legem universis po-

suit creaturis.Unde in Proverbiis habetur:

Pfor.vm. Certa lege et gyro vallavit abyssos. Jere-

Jer. \\\\. Tiias quoque ait : ILtc dicit Dominus qui

33,30. (jat solein in lumine diei.ordinem liina' et

stellarum in lumine noctis : Si defecerint

leges isla» coram me, etc. Tn Job ilem dici-

Juhwwn, tur : Qui fecit ventis pondus et aquas ap-

pendit in mensura,quando ponebal pluviis

legem et viam procellis sonantibus.

Consequenter declarat istud de stellis
in speciali. De luna sic : 0 tu, inquam, qui
« cogis sidera legem pati •»,ut luna lucida
nunc cornu, id est circulo (quoniam glo-
bus luna; est sph;ericus), pleno : qiiod est
in plenilunio; ef obvia, id est opposita, ut
tempore oppositionis, flammis totis, id est
integris radiis, fratris, id est solis : qui
dicitur frater iunae,ve! quoniam ab eodem
Creatore sunt conditi (unde et S. Franci-
scus solem consuevit fratrem vocare) ; ve!
propter similitudinem specialem cum sole
quoad magnitiidinem (et hoc quantum ad
apparentiam potius quam secundum veri-
tatem, quum unaquaeque stella fixa multo
major sit luna, quae est infima inter plane-
tas) ; et quia post solem clarius fulget
«cn.i. 16. (hinc coinparatione solis vocatiir luminare
minus iii (ienesi); ratione qiioque officii,

(!, 8, 9.

A qiioniam pra»est nocti, quemadmodum sol
diei. De qua legitur in Ecclesiastico : Luna KccU.
ostensio temporis et signuin levi, mensis
seciindum nomen ejusest ; crescens mira-
biliter in consiimmatione ; vas castrorum
in excelsis, in firmamenlo coeli resplen-
dens gloriose. Porro radii solis vocantur
flamma, quia per repercussionem et refle-
xionem calefaciunt et inflammant. Towrfa^,
id est abscondat, stellas minorcs : qiiarum
quipdam sunt tam parv;r, qiiod nunquam
videntur a nobis ; et juxta Pljilosophiim

B in libro de Ccelo,galaxias est refulgentia ex
innumerabili multitudine stellarum parva-
rum de proximo conjiinctarum. Aliqu»
vero stelhe minores videri possunt, atque
inferdum videntur de nocte; sed offuscan-
tur lumine luna", secundiim quod lumen
minus fuscatur majore. Pallida nunc, id
est luna diminutione luminis sui minus
clara, cornu obscuro, id est parte sui cor-
nuta obscuriore effecta, propior Phcebo,
id est soli yxcmxdx, pjcrdat iuinina,.\(l cst
claritatem suam quoad partem nos respi-

C cientem. Paulatim enim niiniiitur Iiina3
lux, quam a sole sortitur, secundum quod
magis soli propinquat : cui quum directe
supponitur, omnino obscurata asseritur
qiioad partem inferius versam ; tunc quo-
qiie vocaliir incensio. Tamen in re semper
dicitur luna pro media parte clara, quum
sit instar globi rotunda et solida, et pars
ejus solem respiciens,ab eodem participet
lucem.

Fuit autem Aristotelis opinio, quod sol
sit proximus lun» in ordine planetarum :

D quod etiam asserit Commentator. Alias
alter planeta quam luna solem eclipsaret.
Ptolemseus vero et Martianus aliique astro-
logi communiter tenent solem esse in me-
dio planetarum : quod per experimenta
astronomica invenerunt, per minores ad-
spectuum diversitates in sole, quam in
Luna, Mercurio et in Marte.

Consequenter idem declarat de alio pla-
neta, videlicet Venere. Ft Hesperus, id
est, qui sic etiam cogis sidera legem pati,
ut « et Hesperus ». id est sfella mafiifina,

XI. III,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER I. — METRUM V ; ART. XX

121

de qua in Ethicis ait Philosophus, quod A
nec Hesperus nec Lucifer est ita mirabilis
et praeclarus sicut iuslhisi, gui prima' tem-
pore noctis, id est in initio noctis, agit or-
ttis algentes, id est, exordia suae apparitio-
nis exercet et habet frigida, eo quod tunc
sol recedit et frigus augetur, mutet iterum
habenas solitas, id est, rursus variet cur-
sus suos consuetos, Lucifer pallens, id est
effectus seu appellatus Lucifer, qui pallet,
id est, minus lucere videtur, ortu Phoebi,
id est, de mane quando sol oritur, cujus
luce tunc offuscari et quasi pallere vide- B
tur, quando et incipit disparere. Hinc ali-
qui sentiunt eumdem numero esse plane-
tam qui de sero sequitur solem et in
aurora prsecedit, qui Venus vocatur. Alii
asserunt duos esse planetas, videlicet,Mar-
tem de mane, qui Lucifer appellatur, Ve-
nerem autem apparentem ad vesperam,
Hesperum nuncupari, ut tertio Etymolo-
giarum refert Isidorus.

Hinc tangit effectum providentise Dei in
dispositione inferiorum, ex mutatione du-
arum majorum partium anni, qua) sunt G
aestas et hiems. Tu, o Conditor, stringis,
id est abbrevias, lucem, id est tempus lu-
cis diurnae, videlicet diem, breviore mora,
id est duratione, ita quod dies est brevior,
frigore, id est tempore frigoris, brumce
frondifiuce, id est hiemis, in qua decidunt
seu defluunt frondes seu frondium folia.
Tu etiam dixndis, id est distinguis, horas
agiles, id est cito pertranseuntes, noctis,
id est noctium aestivalium : unde subjun-
gitur, quum aistas fervida, id est calida,
venerit, quia tunc dies crescunt usque ad D
aequinoctium, et noctes decrescunt. Sol
quippe, sicut et ceteri planetae, proprio
motu movetur sub zodiaco ab occidente in
orientem. In quo zodiaco sunt duodecim
signa, quorum unum vocatur Gancer : ad
quod sol perveniens, incipit retrocedere
seu declinare per viam qua jam ante as-
cenderat ; tuncque dies breviantur et no-
ctes prolongantur, quousque sol perveniat
ad signum zodiaci dictum Capricornum :
in quo inferiora, ut planfae, arbusta et gra-

mina, velut capri cornu sunt arida. Porro
bruma significat hiemem, et dicitur quasi
jipwaa, quod est cibus : quia tunc frigus
consumit terrae nascentia, atque restringit
humores quibus arborum frondes aluntur,
quibus subtractis nutriri nequeunt fron-
des, sed cadunt. Duplices quoque sunt
horae dierum ac noctium, puta aequales et
iuffiquales. Horae aequales sunt viginti qua-
tuor horae diei naturalis. Quae horae vocan-
tur aequales, quia duodecim sunt horae il-
!ius diei et totidem noctis, et horae unius
diei aequales horis alterius diei. Horae vero
inaequales sunt horae diei artificialis : quo-
niam horae diei hujusraodi non adaequan-
tur horis noctis quantum ad numerum,
nec horae unius diei horis alterius, quam-
vis quaelibet hora secundum se sit aeque
longa.

Deinde probatur providentia Dei ex di-
visione anni in quatuor partes. 0 Condi-
tor, tua vis, id est omnipotentia sapien-
tissima et providentissima, temperat, id
est, distinguit et dividit, varium annum
in quatuor partes, quae sunt, ver, aestas,
autumnus et hiems : quarum quaelibet
suas habet proprietates et qualitates, ut
dictum est plenius metro secundo. In cu- cap.svd'.
jus expositione inducta sunt quae hic di-
cenda essent de his partibus anni, et ven-
tis de quibus hic agitur : ideo non est hic ibid.Bet s.
immorandum. Ut mitis Zephyrus, id est
ventus sic appellatus, qui leniter flat, pro-
pter quod mitis vocatur, revehat, id est,
reducat et de novo producat, frondes, non
easdem numero, sed specie, quas spiri-
tus, id est flatus, Borea', hoc est ventus
Borealis, aufert, id est, arefacit et cadere
facit. Zephyrus quippe seu ventus Favo-
nius, est humidus et calidus, et per con-
sequens vivificus, quoniam ex calore et
humore mixta nascuntur : sicque ventus
iste disponit atque cooperatur ad frondi-
um et plantarum productionem. Est etiam
ventus iste occidentalis, tendens ad au-
strum, tempore flans vernali, ut pluri-
mum. Boreas autem est ventus siccus ac
frigidus, et ex consequenti mortificans et

1^2 DE CONSOLATIONF PHILOSOPHI.K LIBEU I. — METIllM V ; ART. XX

dejiciens froiules et foiia ; estque \vn\us \ corfo /itie f/idjernas*. Sensiis est : 0 Con- •</»6enia«s

septentrionalis, flans eoniinunius in au- dilor, tu « gubernas omnia certo fine », id

tuinno. Siriusqiic, id est constellatio sie est dirigendo ea ad finein convenientem

vocata, sen stella dicta Canicula. juxta ab certuin, quem eis in tua sapienlia pra)-

quam sole e.\sistente, multuin inteiHli- fixisti : regere namque est rem ad suum

tur ealor : unde tunc dies noiniuaiilur fiuein dirigere per mcdia apta. Etenim

caniculares ; uraf sCfjefcs alfas, (ju;c tuiic siipersapicntissimus Dcus nil frustra crc-

in altum creverunt et maturantur solis avit neque instituit, sed ob congruum fi-

ardore, quw semina vidif Arcturus. Ilic nem operatus est universa, et ad ipsum

est relatio ad rem, non ad dictionem obtinendum indidit eis naturalcm incli-

pnpcedentem, ut sit sensus : « Qu» se- nationem : qua? inclinalio est qua?dain

mina », id est quas segetes, « vidit Ar- ad finem tendentia. Hinc quoque, secun-

cturus », id est constellatio seu stella sic B duin Philosophum, Deus et natura nil fa-

dicta, quum segetes nonduin segetes es- ciunt frustra. Et natura ab intelligentia

sent, sed semina : sicque vidit segetes regitur, et ha?c a prima causa. Quod et

in sua radice. Dicitur autem Arcturus se- in libro de Causis asseritur, quo habetur :

niina vidisse, eo tropo quo mare fertiir Prima causa regit res omnes absque hoc

ps.cxw.T.. videre, juxta illud Psalmi : Mare vidit, et quod commisceatur eis ; et rursus, Causa

fugit. Vel « Arcturus vidit », id est re- prima omnia regit per finem decoris, id

spcxit, « semina » per influxum, quoniarn est cum summo decore. Hinc apud Job

stella illa habet specialiter vim et influen- inducitur : Universorum finem ipse con- ./oixxvn.,

tiam super semina, seminata aptificando siderat, et omnia quae sub ccelo sunt, re- ^' '^'

ad fructificationem : propter quod dicitur spicit. Unde de increata Sapientia in-libro

stella seminaria. Soletque accipi pro Qua- Sapientia> conscriptum est : Attingit a fine Sap.\m.\.

driga : atque (ut aliqui oj)inantur) hic po- C iisque ad finem fortiter, et disponit omnia

tius sumitur pro illius auriga. suaviter.

Ex praedictis particularibus infert au- Respuis, id est, abnuis et contemnis,

ctor hanc universalem : Nihil, id est nul- cohibere, id est sub certis limitibus coar-

lum ens, linquif, id est, derelinquit vel ctarc ac moderare, merito (id est justo

omittit, opus, id est cursum seu actum, ac debito) modo, o omnium Recfor, solos

propria; sfafionis, id est suae naturalis hominura acfus, ut superficialiter quibus-

subsistentise seu conditionis, qua in suo dam videtur, qui ordinem divinse provi-

stat ordine et natura. Nihilo minus in ope- dentia? non advertunt satis profunde, sed

ribus miraculosis,per omnipotentiam Cre- solum altendunt facta hominum in sc,

atoris creatura ad tempus vel instans re- non considerando omnia quae circumstanl,

linquit quod naturse suse est : imo et in nec modum atquc perfectionem divini re-
actibus violentis, ut dum lapis projicitur D giminis, ultimatnmque finem universo-

sursum. riiin ac singuloruin. Denique, quum Deus

Consequcnter resumit Boetius quod fre- unumquodque gubernct secundum exigen-

quenter jam tetigit, utpote, quod res hu- tiam ac dispositionem sua? natur», ipsc

manse et hominum actus non videntur di- quoque homo libcri sit arbitrii, decuit

vina providentia gubcrnari ordinateque eum aliter gubernari quam naturalia et ir-

dirigi. Quod dicit adinirando, non asse- rationalia, utpote conservata arbitrii liber-

rendo. et in persona hominis imperfecti, tate ; ncc aliter hominum actus meritorii

turbati, afflicti, non sccundum censuram et demeritorii essent. Ideo in Ecclesiastico

rationis supcrioris, ut ssepius tactum est. scriptum est : Deus ab initio constituit ho- eccU.^s,

Prajmittit tamen unum versiculum, se- minem, et reliquit eum in inanu consilii '*■

cundum rationis judicium dicens : Omnia sui. Sicque Deus sanctus et justus permit-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — METRUM V ; ART. XX 123

tit justo ac sapientiali judicio fieri multa A reges, prsesides judicesque iniqui, et om-

et magna mala, quae tamen ipse non per- nes qui prsesunt indigne. Verumtamen,

mittit esse inordinata : imo per poenas or- sicut nunc dicam, istud non derogat pro-

dinat ea, et in eis ostendit justitiam suam, videntiffi atque justitiae Dei. Nocentesque

imo et sapientiam suam immensam, elici- ealcant sancta colla, id est, impii tales

endo ex eis plurima bona. Propter quod suppeditant homines sanctos, et virtuo-

in Enchiridio sanctus asserit Augustinus : sos actus eorum ; sacra quoque, ut sunt

Tam bonus et sapiens est Deus, quod non templa et vasa cultus divini, quae tempore

permitteret fieri mala, nisi posset et vellet Boetii ab Arianis conculcabantur, quem-

ex eis elicere bona. admodum etiam in veteri Testamento gen-

Consequenter aliqua tangit auctor quse tiles profanaverunt sacra Judseorum, juxta

videntur providentiae derogare. illud : Sancta tua conculcata sunt; vice \Mach.m,

Nam cur fortuna lubrica, id est incer- B injusta, id est retributione prorsus per- ^''

ta, vaga, nutans, instabilis, versat, id est, versa, reddendo mala pro bonis, juxta il-

assidue vertit ac variat, tantas vices, id lud in Psalmo : Retribuebant mihi mala /'«. xxxiv,

est tot ac tantos eventus incertos, irratio- pro bonis. ''■

nabiles et injustos in actibus hominum, Clara virtus, id est quaecumque virtus

ut apparet? Noxia pcena, id est pcena in se clara, nobilis, splendida, et specia-

naturae aliquo modo nociva, c?e6«Va sce^er/, liter justitia, quae teste Philosopho, est

id est peccato praecipue magno. Culpse praeclarissima virtus, condita, id est po-

etenim poena debetur, ut quod inordina- sita in conscientia pura seu abscondita,

tum est per peccatum, ordinetur per ju- latet obscuris tenebris, id est, ignota est

stum supplicium, sicque voluntas quae per sinistras interpretationes pravorum,

peccando indulsit et acquievit sibi ipsi qui recta pervertunt, et bona interpre-
contra Dei praeceptum sive consilium, sus- C tantur in pejus. Quibus dicitur per Isa-

tinendo tormentum subdatur voluntati di- iam : Vae qui dicitis malum bonum, et /s.v, 20.

vinae contra propriam inclinationem et bonum malum, ponentes tenebras lucem,

appetitionem, et refrenetur ac redigatur et lucem tenebras. « Latet » etiam ju-

sub jugo. Hinc scriptum est apud Job : stitia innocentium « obscuris tenebris «,

./06 XXIV, Deus inultum abire non patitur; in Apo- id est per occulta munuscula, susurria

Apoc.xvm, calypsi quoque : Quantum glorificavit se et conficta testimonia iniquorum, per quae

^- et in deliciis fuit, tantum date illi tor- judices corrumpuntur, et justas causas

mentum et luctum. Premit, id est, gravat subvertunt. Propterea in Exodo Dominus

et opprimit, insontcs, id est innocentes, jubet praesidenti ac judici : Non acci- Exod.wm,

qui absque suis demeritis puniuntur, non pies munera, quae excaecant etiam pru- *■

tamen sine rationabilibus causis in sapien- dentes, et subvertunt verba justorum.
tia divinae providentiae comprehensis. Et D Justusque tulit crimen iniqui, id est,

joixvi, 18. juxta hoc beatus Job loquitur : Haec passus crimen hominis vitiosi saepe imponitur

sum absque iniquitate mea, quum mun- justo, et sic ei infligitur poena debita cri-

das haberem ad Deum preces. Unde et mini seu criminoso, prout in Proverbiis

/s. i.vii, I. per Isaiam dicitur : Justus perit, et non Salomon protestatur : Callidus vidit ma- /^,or. xxm,

est qui recogitet in corde suo ; et viri lum, et abscondit se ; innocentes et par- ■'''"'^"''"'

misericordiae colliguntur, et non est qui vuli transeuntes sustinuerunt dispendia.
intelligat. Nil perjuria nocent perjuris, ut appa-

At mores perversi, id est perversorum ret,dum in praesenti non sustinent poenam

morum homines,utpote immorigerati,pas- pro ipsis, nil fraus mendaci compta co-

sionati, iniqui, resident solio celso, id est lore, id est apparatu alicujus verisimili-

in sede et auctoritate sublimi, ut sunt tudinis aut verborum ornatu, nocet ipsis

l->i

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHI.f: LIIIEU I.

METULM V ; ART. XX

nienilacibus ; sed ipsi iniqni multitndino A infra in quarto ef quinto libro patebit.

sua aruuiti (jaudcnt suhderc rajcs suin-
)uos, id est valde sublinies, quos mctuunt
populi innumeri, id est nuinero copiosi
el pra» uiuilitudine quasi inuumeral)iles,
(luum libuit, id esl, d4im placuit illis ini-
quis, uti viribus pro justitia. Quasi di-
cat : Interdum in tantum insaniunt irnpii,
vitiosi, ut et contra reges insurgant.
Circa ha^c intuendum, quod universi-

Sic ergo injusli ac reprobi s;rpe in s;c-
culo isto c.\allaulur et prffisunt, justosque
premunl, affliguut, occidunt ad electorum
piirgalionem, exercitationem, profectum
beatitudiuemque majorcm. Denique impii
multa agunt qua3 sunl bona ex genere,
pro quibus in hac vita remuncrantur per
prospera muudi, sicut et justi aliquando
peccant, propter quod corrigi promeren-

latis Creator ac Dominus cuncta pulcher- tur. Multi quoque tam pravi sunt, quod
rinu- regil:attamen unumquodque operari juslo Dei judicio eis pr»ficiunlur indigni
permittit secuudum suam naturam, ila B pradati ct principcs vitiosi,quemadmodum

quod in inferioribus mulla contingunt nou
de necessitate, neque ut semper, sed ut
frequenter, aut etiam raro atque a casu.
Nihilo minus omnia ista cadunt et conti-
nentur sub ordine divina? providentia'.
Quumque genus humanum sit fragile, ita
quod multum difficile est hominibus a
rectitudine non deficere neque peccare,
pra>stitit eis adjutorium multiplex, et an-

per Osee Dominus loquilur : Dabo tibi Osee xm,
regem in furore meo, et auferam iu indi- "■
gnatione mea ; per Isaiam quoque : Dabo ;s.m,4.
pueros principes eornm, et effeminati do-
minabuntur eis. Unde et in Job apertissi-
me dicitur : Deus regnare facit hypocritam •^"'"''""^'
propter peccata populi.

Ilinc secundum istum respectum,omnia
secundum tenorem ac ordinem universalis
providentiae Dei ordinate procedunt, et
juste ac sapienter desuper disponnntur,

30.

gelos sanctos custodes. Quod non solum
Mauh. Christus et Scriptura testantur, sed et phi-
«ellr ^11 'osophi quidam, praesertim Platonici, et C et unicuique impio ineffabiliter nocet ini-
Plato ipse in Phffdone, Apuleius qnoque quilas sua, imo potissime eis qui in hac
in libro de Deo Socratis, letigisse censen- vita non puniuntur. Quod totum in cxtre-
tur. Et ut scribit Albertus in commentario mo judicio patebit ad oculum, et interim
suo super librum de Causis, Aristoteles sapientibus innotescit per fidem ac illu-
quoque in libro de Natura deorum pro minationem supernam, per consideratio-
magna parte ipsis consentire videtur :
imo, nt in libro suo de Universo Guillel-
mus Parisiensis frequenter inducit, ipse
Aristoteles gloriabatur sibi advenisse spi-
ritum quemdam de ccelo Veneris, et eum
sibi familiarem fuisse. Attamen liberum

nem quoque frequentcm. Idcirco per Ma-
lachiam Dominus loquitur : Videbitis quid Maiack.xw,
sit iuter justum et impium, et inter ser- '*■"•'•
vientem Deo et non servientem ei : ecce
enim dies veniet succensa quasi caminus,
et erunt omnes superbi et omnes facientes

hominis arbitrium permanet liberum, nec D impietatem stipula, et inflammabit eos

coarctatur ad bona, sed peccat deficit-
que multoties, ita quod multa fiunt illici-
ta, inordinata, et contra ordinem sapi-
entia' atque justitia; particularem : qua^
si referantur ad universalem ordinem pro-
videntiae, sapientise ac justitise Dei, sunt,
fiunt aut permittuntur juste ac sapienter,
atque per Dei providentiam emendanlur
ac ordinantur ; nec ita casu aut fortu-
na contingunt, quin ex divina providen-
tia oriantur ac moderentur, prout hoc

dies veniens, qua? non relinquet eis ra-
dicem.

Pra^terea imperfectis carnalibusque ho-
minibus ista non advertentibus, interdum
videtur quod actus humani reguntur for-
tuna magis quam providentia Dei. In quo-
rum persona Boetius ista expressit. De
quibus Ezechicl ait propheta : Dixerunt, EzccIiak.
Dcreliquit Dominus terram, et Dominus '•*•
non videt. Unde et apud Job dicit sermo y,^^^^,, ,^
divinus : An cogitas quod Deus excelsior u.

DE CONSOLATIONE PHlI.OSOPHr^ LIBER I. — METRUM V ; ART, XXI 125

coelo sil ? Nec nostra considerat, et circa A et aspera nobis contingunt. 0 Rector uni-

cardines coeli perambulat? versorum, comprime, id est, moderare et

Postremo in metro isto fit invocatio Dei, refrena, fluctus rapidos, id est impetuo-

ut actus humanos dignetur gratiosius gu- sas adversitates et tribulationes instar flu-

bernare. ctuum abundantes ; et firma terras sta-

0 quisquis, id est tu qui ; vel, tu qui- biles, id est, habitantes in terra jugiter

cumque, quoniam te comprehendere et permanente, per scientias et virtutes cor-

digne exprimere non valemus ; nectis fle- robora, foedere, id est pacto pacis, quo

dera rerum, id est coordinantias et propor- regis coelum immensum, id est vaide ma-

tiones rerum ad invicem, ita quod omnia gnum, et comparatione terrestrium quo-

quantumcumque diversa ac plurima, sunt dammodo infinitum, quum minima steila

pulcherrime et sapientissime coordinata, visibilis major sit tota terra. Et per coehim

connexa, ac invicem comproportionata : B intelliguntur spiritus omnes coelestes ac

Cf. t. XV, ita quod teste divino Dionysio, ordo est triumphans Ecclesia.

p 69C'. ' intimus rebus ; et juxta Philosophum, spe- Multipliciter autem aiiquid dicitur in-

cies rerum se habent ut numeri. Unde et finitum, videlicet, actu et potentia, mate-

Proclus Platonicus in Elementatione theo- rialiter et formaliter, intensive et exten-

logica loquitur : Omnium divinorum or- sive, simpliciter et absolute, multitudine

natuum suprema inferiorum nectuntur in- et magnitudine, spiritualiter quoque et

fimis superiorum. Respice oculo pietatis corporaliter. Certumque est quod Deus

paternse providentialisque curse, i^erras mi- dumtaxat sit vere et absolute, actualiter

seras, id est miseros homines in terra de- et perfectionaliter penitus infinitus : qui

gentes. Nempe per terram intelliguntur cetera cuncta constituit in numero, pon- .9«;,. xi,2i.

frequenter habitantes in terra, sicut in dere et mensura, ut in libro Sapientise

p«. i.xv,4. Psalmo, Omnis terra adoret te : sicut per C scriptum est. Creatura ergo non est sim-

domum familia, et per locum locata. pliciter infinita, sed respective, et quan-

Nos homines exsistentes pars non vilis tum ad aliquid. Et ita in Ecclesiastico

operis tanti, utpote totius universi : cujus scriptum est : Quae est vita mea in tam ffcc/i. xvi,

dignissimae partes sunt intellectuales cre- immensa creatura? Et Baruch ait : 0 Is- '^Q^ruchm

aturae angeli et homines ; sicque praestan- rael,quam magna est domus Dei, et ingens 2*, 25.

tior pars mundi inferioris est genus hu- locus possessionis ejus ! Magnus et non

manum. Propter quod in libro Physicorum habens finem, excelsus et immensus. In-

ait Philosophus, quod nos sumus quodam- super terra dicitur stabilis duratione et

modo omnium finis. Quatimur, id est loco,et quoniam quoad se totam nunquam

concutimur, salo, id est mari seu amaro movetur. Unde in Ecclesiaste habetur :

eventu, fortuna^, quoniam casualiter, for- Generatio prseterit, et generatio advenit ; EccU. i, 4.

tuite valdeque improvise multa adversa D terra vero in aeternum stat.

ARTICULUS XXI

DE SPIRITUALI INTELLIGENTIA HUJUS METRI QUINTI.

OUEMADMODUM metrum hoc quantum et. quantum ad mysticum intellectum. Jux-
ad sensum litteralem multum coin- ta quem per stelliferum orbem designatur
cidit et concordat cum metro secundo, ita tam militans quam triumphans Ecclesia :

liC

DE CONSOLATIONE PHH OSOPIII.f; I.IIJKU I. — PHOSA V

qiiariim quaMibet caritatis siifp magnitu-
(liiie t't IVrvoie omiiia ambit, compiolien-
(lit ct continet. sicut ca>lum omnia inre-
riora. Atque in unaquaque earum tol sunt
stellap quot electap et sanctae personsp : qua?
« rapido turbine» versaBtur,quoniam inde-
sinenter caiitatis ardore ac sapientiic con-
templatione lerunliir et tendunt in Crea-
turem ; (jua' cl legem sibi a Deo pra^lixam
inviolabiliter et unilormiter servant, prae-
sertim in triumphanti Ecclesia.

Denique utraque Ecclesia coinparatione
Christi, qui est sol sapientise solque justi-
ti;r, luna vocatur, et tendit obviam « totis
flammis fratris » sui, id est illuminationi-
bns inflammantibus et inflammationibus
illuminativis Christi, qui est frater Eccle-
sia? quantum ad assumptam humanitatem.
Utraque item Ecclesia tantap est perfecti-
onis et gratiie, tantse copiositatis et univer-
salitatis in omni dono supernaturali, quod
ejus comparatione « stellae minores », id
est personae minus perfectae, fuscantur et
parvi fulgoris videntur. Verum compara-
tione Christi, praesertim secundum quod
Deus est, « lumina perdit », quia imper-
fecta et minus iuminosa consistit.

Insuper, per Ilesperum seu stellam ma-
tutinam, potest intelligi sacratissima Vir-
go, qua) propinquissime sequitur solem
sapientice Christum, et interdum ipsum
praecedit reconciliando nos ei nostraque
corda praeparando ad ipsius adventum ac
gratiam.Per brumam demum seu hiemem,
spiritualiter sumitur tempus tentationis et

A tribulationis : in quo noetes sunt lorigiores
el dies breviores, quia lunc minus experi-
mur lucem miserationis divinie, gratiam
consolationis, et spiritualem fervorem. In
jpstate vero, id est tempore illuminationis,
inflammationis et fecundationis internae,
dies sunt longiores, quia lunc diuturnius
et exuberantius experimur radios illustra-
lionis, flammas devolionis, rorem conso-
lationis unigeniti Filii Dei.

Amplius, fideles et electi aliquando tot
tentalionibus, fluctuationibus el aridita-

H tibus implentur et affliguntur in vita hac,
nec tam cito exaudiuntur a Deo, ut eis
(luodammodo videatnr quasi sint a Deo
relicti, nec ipse eorum habeat curam. At-
tamen si non cessent clamare ad Domi-
num, cito exaudientur ; nec inde com-
movebuntur, si videant impios peccare
impune, et per adulationes, fraudes, men-
dacia adipisci quae cupiunt ac promoveri :
imo eis potius condolebunt, certi quod
omnia quae fiunt adducet Deus in judi- Eccie.xu,
cium. Ideo deprecabuntur Altissimuni ut '*•

C Ecclesiam militantem et cunctos credentes
dignelur per gratiam et virtutes infusas
ac copiosum profectum in eis constabili-
re, indesinenterque regere ad imitationem
triumphantis Ecclesiae, ut fiat voluntas Maiih.M,
Dei in terra sicut in coelo : nam et juxta "*•
Apostolum, optimum est cor gratia sta- ^eir.xm.g.
biliri.

Hanc expositionem tetigisse tantumdem
sufficiat, quoniam ex praeinductis plenius
patet.

PROSA V

H.EC ubi continuato dolore dilatravi, illa vultu placido nihilque meis que-
stibus mota : Quum te, inquit, mcestum lacrimantemque vidissem, illico
miserum exsulemque cognovi ; sed quam id longinquum esset exsilium,
nisi tua prodidisset oratio, nesciebam. Sed tu tam procul a patria non quidem pulsus
es, sed aberrasti. At si te pulsum existimari mavis, te potius ipse pepulisti : nam

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. LIBER I. — PROSA V ; ART. XXII 127

id quidem de te nunquam cuiquam fas fuisset, Si enim cujus oriundus sis patriae
reminiscaris, non (uti Atheniensium quondam) multitudinis imperio regitur, aAXi
zU ^ocaCkzuc lcjTiv, eTc /.otpavjc : qui frequentia civium, non depulsione, laetatur ;
cujus agi frenis atque obtemperare justitiae, summa libertas est. An ignoras illam
tuae civitatis antiquissimam legem qua sancitum est, ei jus exsulare non esse, quis-
quis in ea sedem fundare maluerit? Nam qui vallo ejus ac munimine continetur,
nullus metus est ne exsul esse mereatur ; at quisquis inhabitare eam velle desierit,
pariter desinit etiam mereri. Itaque non tam me loci hujus quam tua facies movet.
Nec bibliothecse potius comptos ebore ac vitro parietes quam tuae mentis sedem
requiro : in qua non libros, sed id quod libris pretium facit, librorum quondam
meorum sententias collocavi. Et tu quidem de tuis in commune bonum meritis,
vera quidem, sed pro multitudine gestorum tibi pauca dixisti. De objectorum tibi
vel honestate vel falsitate, cunctis nota memorasti. De sceleribus fraudibusque
delatorum, recte tu quidem strictim attingendum putasti, quod ea melius uberius-
que recognoscentis omnia vulgi ore celebrentur. Increpuisti etiam vehementer injusti
factum senatus. De nostra etiam criminatione doluisti, lassseque opinionis damna
flevisti. Postremo adversus fortunam dolor incanduit, conquestusque es non sequa
meritis praemia pensari. In extremo Musae ssevientis, ut quae coelum, terras quoque
pax regeret, vota posuisti. Sed quoniam plurimus tibi affectuum tumultus incubuit,
diversumque te dolor, ira, moeror distrahunt ; uti nunc mentis es, nondum te vali-
diora remedia contingunt. Itaque levioribus paulisper utemur, ut quae in tumorem
perturbationibus influentibus induruerunt, ad acrioris vim medicaminis recipien-
dam, tactu blandiori mollescant.

ARTICULUS XXII

EXPLANATIO QUINT^ PROSiE HUJUS.

HUCUSQUE Boetius suas affectiones,do- A ipse respueret curam habere actuum hu-

lores tristitiasque descripsit, et cau- manorum ; sicque ut canis latravi. Illa,

sas aperuit earumdem. Hic recitat qualiter utpote Philosophia, vultic placido nihilque

Philosophia omnia haec patienter ac tran- meis questibus, id est querimoniis, mota,

quille audivit, atque ad ea pertinenter re- id est irrationabiliter non commota, ut de-

spondit, et consolationem, informationein cuit probitatem et sapientiam ejus, sicut

remediumque adhibuit. de Anna allegatum est supra, quod vultus liJe^.i.is

Hcec ubi continuato clolore clilatravi, id ejus non sunt amplius in diversa mutati.

est, postquam instar canis latrando protu- Attamen meo errori et inordinato modo

ii verba praecedentis metri ac prosae : in loquendi fuit niente compassa : quamvis

quibus providentise atque justitiee Dei ali- hoc non monstravit forinsecus, ne me af-

qualiter visus sum derogasse,dicendo quod flictum raagis affligeret, sed suse tranquil-

opera Dei essent monstro similia, et quod B litatis exemplo ad patientiam provocaret.

liiS 1)K CONSOLATIONE PHILOSOPHLK LlBKll I. — l'HOSA V ; AKT. XXII

JoANNES. — Vi(iotur qiiod potius debuit A crgo te « exsulem » esse, id est exsuli

moeroreni eoinpassionenique eordis foris siniileui, et spiritualiter exsulem, id est

ostendere. quia ul aliegasli. in Ecciesiaste a reetie ralionis judicio et pectoris pace

^•fc/f. vii, scriptum esl : Per tristitiam vultus corri- ac vera sahite (in quibus vir virtuosus ac

*• gitur aniinus deliiuiuentis. sapiens liabitat et quiescit) extraneum.

DioNYsiis. — lloc iihplendum est loco Imo, quum juxta IMatonem in primo Ti-

et teinpore opportuno. sieiit et illud quod ma>i ac IMia>done, facta sit anima ratio-

jbiiiem. verbis illis pra'mittilur:Melior est ira risu. nalis ut in stellarum contuberniis atque

Qiiibus verbis pro caiisa subjungilur : quia sidereis mansionibus contemplatioiii vacet

per Iristitiam vultus, ete. (juod intelli- primi ac suinini opificis et ordinis uni-

geiuluin est de ira per zeluin. Si autcm versi, constat quod in terris tanquam in

quis peccet cum dissolutione et inani laeti- exsilio detineatur. Sic quippe inducit Plato

tia, reprimendus est per vultus tristitiam ; B omniuin patrem diis deorum pracipientem

si vero per pusillaniinitatem tristitiamque ut foeiius corpori accommodatum, vide-

offendat, anlificandus est tranquillitate et licet animam, post corporis dissolutionem

patientia audientis. ac foenoris purgationem rursus recipiant

ad se. Qua3 etiam fuit doctrina Fythagorae :

Quu7n te, o Boeti, inquit Philosophia, qui et infernum dixit esse in medio terrae,

moestuni animo lacrimahtemque vidissem. ut libro de Gcelo et inundo Aristoteles

Ex dolore etenim et moerore lacrimatio refert.

oritur : quoniam moeror et dolor sunt Sed quam id longinquum esset exsi-

passiones afflictivffi, facientes compassio- lium, nisi tua prodidisset oratio, nescie-

nem in corpore, comprimuntque folliculos bam, id est, ignorabam quam remotum a

cerebri, in quibus humor aqueus conti- salute, quam diuturnum duratione esset

netur ; et ita exprimitur ac defluit inde C tuum spirituale exsilium, « nisi oratio »

fletuum humor. (id est sermocinatio) « tua id prodidisset»,

id est reserasset, quia ex verbis tuis prae-

JoANNES. — Nonne frequenter ex latilia habitis innotescit quod plurimum erres.

aliqui subito resolvuntur in lacrimas ? Sed tu ta)n procul,'\A e.?,\. \^\At vQiuoiQ,

Quomodo igitur ex mcerore ? Et si passi- a patria spirituali, videlicet a tranquil-

ones illae comprimunt et restringunt, po- litate atque judicio rationis, non qui-

tius claudunt : non ergo lacrimas extor- dem pulsus es, sed aberrasti, id est, non

querent. violenter et coacte sed propria libertate

DioNYSius. — Lsetitia aperit et dilatat, ac recessisti, consentiendo iniquitati alque

per hoc aqueum illum educit humorem : tentationibus inimici. Peccatum enim est

qui ex vasculo molli non solum apertione voluntarium, et hostes animae possunt

sed et compressione educitur, ut cernis D peccatum suggerere et ad peccandum in-

in spongia humectata. clinare, non necessitare. Hinc subditur :

At si te pulsurn existimari mavis, id

Illico, id esl statim per lacrimas tuas, est, si potius vis putari quod de patria

miserum exsulemque cognovi, id est, con- tua expulsus sis, te potius ipse pepidlsti,

sideravi te esse dolorosum et exsulatum. id est, ad hoc dico quod ipse te inde eje-

Et certe miserum recte te judico, qui cisti libere, consentiendo illicitis et moti-

propter temporalia damna et corporalia bus passionum, magis quam sapientiae ac

adversa adhuc immoderate tristaris, doles lumiiii rationis inhaerendo : sicque cum

ac ploras,quum talia sint intuitu et amore filio prodigo abisti in regionem longin- Zac.xT,i3.

imitationeque Christi et pro fructu mul- quam,in qua dissipasti substantiam animae

tiplici sequanimiter toleranda. « Cognovi » tuse, id est, gratiam ac virtutes amisisti.

DE COXSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER I. — PROSA V ; ART. XXII

129

Nam id quidem de te nunquam cuiquaui
fas fuisset, id est, nunquam alicui licuis-
set expellere te de spirituali patria tua
nunc prsefata omnino invitum, quia vo-
luntas absolute cogi non valet. Inio secun-
dum Augustinum, niliil tam est in pote-
state voluntatis ut ipsamet. Idcirco de his
qui dicunt hominem necessitate peccare,
ut ex fatali influxu, seu quia praescitus
Ps.^\,\i. est, Psalmista loquitur Deo : Quoniam de-
clinaverunt in te mala, cogitaverunt con-
silia quee non potuerunt stabilire.

Si enim cujus oriundus sis patrice re-
miniscaris, id est, si reminiscaris ex qua
patria natus sis, non (uti Atlteniensium
quondam) midtitudinis im^perio regitur,
id est, patria tua non gubernatur regimine
plurimorum, qno plures prsesunt ac re-
gunt, quemadmodum communitas Athe-
niensium. Deinde in textu sequuntur ali-
qua verba Graeca : hXXx s:; fiacrtXeu? Irmv,
£c? xoi'pavo;. Ouorum sensus est : sed unns
dominus est, unus rex, supple, qui regit
terram tuam. Quod ad litteram forsitan
accipi posset de urbe Roma atque Italia,
quse a tempore Julii Caesaris gubernata est
regimine monarchico et regali, quo unus
praesidet toti multitudini residuae sibi com-
missae : quanquam et aliter aptius ex-
ponatur, ut mox patebit. Qai frequentia
civium, non depulsione, lcetatur. Commu-
niter enim reges Romanorum maluerunt
Romam inhabitari a multis ; nec in ex-
pulsione atque exsilio civium, sed in eo-
rum multitudine gloriabantur, nisi pro
communi bono necessarium fuerit quos-
dam expelli. Cujus agi frenis, id est cujus
regis prohibitionibus refrenari ac dirigi,
atque obfemperare justitio', id est obedire
pra^ceptis affirmativis regis illius, quee
sunt de actibus justitige exsequendis, prae-
sertim prout justitia est virtus communis,
summa libertas cst , id est, libertas est
vaide magna ac nobilis. Nam sicut vilis-
sima servitus est vitiis subjacere ac de-
servire, ita clarissima est libertas virtu-
tibus inhaerere et obsequi aequitati, sicut
et Deo servire, regnare est.

T. 26.

A An ignoras illam civitatis tuce anti-
quissirnain legem qua sancitum est, id est
firmiter ordinatum, ei jus exsulare non
esse, id est exsilium pati fas (id est lici-
tum) non esse, quisquis in ea sedem fun-
dare maluerit, id est, quicumque voluerit
etiam per effectum,mansionem et domum
in ea fundare, id est stabiliter collocare,
magis quam alibi ? Hoc namque olim sta-
tuerunt Homani, ut acquirerent habitato-
res suae praegrandis urbis : et de hoc et
consimilibus multa scribit Orosius ad Au-

B guslinum.

Nam qui vallo ejus, id est muro urbis
Romanae, ac munimine, id est defensione,
auxilio, privilegiis ejusdem, continetur,
id est, gaudet ac cingitur, nullus metus
est illi, id est, formidare non habet, ne
exsul esse mereatur, quia ut dictum est,
ab hac pcena ratione inhabitationis secu-
rus est. Quod si hoc ita litteraliter accipi-
atur de Roma, non esset observatum in
isto Boetio, quem Theodoricus tyrannus
contra illud privilegium exsulavit. Scipi-

C onem quoque Africanum diu ante in ex-
silium misisse leguntur Romani. Ideo for-
san non est istud ad litteram capiendum
de Roma, nisi cum modificatione majori.
At quisquis eam inhabitare velle desi-
erit, id est, quicumque cessarit commo-
rari in ea, quia de velle conjuncto effectui
loquitur, pariter desinit etiam mereri,
id est, de cetero indignum se facit privi-
legio non exsulandi, nec illud amplius
promeretur.

Itaque non tam loci hujus quam tua

D me facies movet, id est, ad compatiendum
tibi magis me excitant pallor et macies
tristisque apparatus tui corporei vultus,
seu etiam indispositio tui intellectus,quam
« facies » carceris hujus, utputa squalor
et vilitas ejus.

Nec bibliotheccc potius comptos ebore
ac vitro parietes quam tuce mentis sedem
requiro, id est, « nec requiro », nec opto,
nec exigo « potius parietes bibliothecae »,
id est librariae seu loci studii,« comptos »,
id est decoratos, « ebore ac vitro », id est

I."{0 I)E CONSOI..\TIONE PHH.OSOPIU.F. I.lllEU 1. — PIIOS.V V ; AHT. XXII

cburneis imaginibus et sculpturis vitrc- A De scclcrilms frmnVdmnque dclatorum,

isve fencstris. Iloi' dicil Philoso])liia. quia id cst accusatornni tuoruin. qui tibi men-

ty. p.93.\'. jam ante dcplan.vil Hoclius pulcluiludi- dacilcr iinposucrunl divcrsa objccla, nv/f

ncin suiP bibliolliccic sibi cssc ablalam : ti( quidon ntrictim attintjcndum putasti,

Haeccint'. iiKiuiciis, csl bibliolhcca quain id' est, ralionabiliter intra te scnsisti et

certissimam tibi sedeiivdelcgcras?Ad quod lanluin langcndum putasti, quod ea me-

IMiilosophia plcnius adhuc respondet, sub- fiu.s uberiusquc recognosccntis omnia vul-

dcndo, « quain tua» mentis scdem requi- f/i orc celchrcntur, id est, co quod cc-

ro ». id cst, ornatum sapicnlijc lianquil- lcbriler denuntientur ore vulgarium, qui

lilalcmquc aninuc lu;e inullo plus qua^ro mclius et copiosius sciunt qiialiter ista se

ct diligo quam illa exteriora. In qua non habeant, ne videaris ex prava radice accu-

libros, sed id quod libris pretium facit, satores tuos reaccusare, et reddere mala

librorum quondam meorum sententias B pro malis.

ro//oc<7iu'.- hoc est, « in qua » scilicet men- Increpuisti ctiam vehemcnter injusti

tc « collocavi non libros » corporalcs es- factum senatus, id est, fortiter reprehen-

scnlialilcr, scd pcr simiiiludincs inlclligi- disli incautum judicium senatorum, qui

biles, quo modo juxta Philosophum lapis te absentein judicaverunt, nec injuslam

non est in anima, sed species lapidis ; suam voluerunt revocare sententiam. De

« sed id quod facit libris pretium )), id est nostra etiam criminatione doluisti, hoc

valorem ac dignitatem. puta« sententias », est de nostra falsa accusatione ac diffa-

id est scientias, imo el scnsus sublimes, malione, qua quidam nobis imposuerunt

« librorum » matcrialium, in quibus con- quod tc magicis artibus et superstitiosis

tinentur sentcntia? illa? sicut signatum in doctrinis informaverimus ; heswquc opini-

signo, « quondam meorum », id est, qui owis t/am«a /?et;is<z,id est diffamiam tuam

libri olim fuerunt philosophorum,qui sunt C atque ineommoda et scandala inde se-

professores atque alumni mei. quentia.

Et tu quidem de tuis in co^nmune ho- Postrcmo adversus fortunam dolor in-

num meritis, vera quidem, sed pro mul- canduit, id est, fervide doluisti contra

c/. p. 9aC titudine gestorum tibi pauca dixisti : id fortunam,eo quod actus fortuiti divinae ju-

est, « tu )), 0 Bocti, « dixisti » in praece- stitiae ac providentiae derogare videantur,

denti prosa « vera de tuis meritis », id est conquestusque es non a'qua meritis prce-

virtuosis et meritoriis actibus tuis, « in mia pensari,\A c%i, Ae hoc induxisti que-

communc bonum », id est, quae egisti pro relam quod operibus non redditur justa

bono communi et prospero reipublicae merces, eo quod justi ac sapientes ab in-

statu ; « sed » juxta exigentiam multitu- justis et imperitis ac insipientibus in vita

dinis hujusmodi actuum « pauca » locutus hac opprimantur. Quod tamen,sicut osten- cf. p. i04

es ad defensionem fainae tua?, quoniain D sum est, non derogat providentiae Dei. ?', ,'^^'^'
multo plura bona egisti quam recitasti. Jn extremo Musie scevientis, id est in

De objectorum tibi vel honestate vel fal- fine metri praecedentis, in quo ut fassus

sitale, cunclis nota mcmorasti, id est, ea cs, contra Providcntiam severiter visus es

quae memorasti seu retulisti atque ad con- loqui, dicendo quod Deus respuat atten-

tinuandum praeteritorum memoriain con- dere actus humanos, ut quK coelum, ter-

scripsisti de honestate,veritate aut falsitate ras quoque pax regeret, vota posuisti, id

accusationum tibi impositarum, « nota » est, effudisti preces seu desideria « ut pax

sunt « cunctis » hominibus, id est qui- quae » regit « coelum, rcgeret quoque

busdam de omnibus, ut sit distributio pro terras », id est, ut Deus conformi concor-

generibus singulorum, non pro singulis dia regat homines ac terrena, qua regit

generum. angelos ac superna. Porro pax increata,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER I.

PROSA V ; ART. XXII

131

quae est pax aeternitatis, omnia regit effi-
eienter. Pax vero creata regit formaliter :
sic et pax angelorum coelos moveniium
hominesque custodientium, regit corpora
superiora et inferiora. Pax autem et con-
cordia regentium inter se, multum confert
ad salubrem et stabilem inferiorum dis-
positionem.

Consequenter pandit Philosopliia quali-
ter ad consolationem et curam Boetii sit
tendendum.

Sed quoniam plurimus tibi affectuu)a
tumultus incubuit, id est, copiosus impe-
tus passionum te invasit, impngnat et iii-
quietat, diversumque te dolor, ira, ma'ror
distrahunt, id est, passiones iracundiae,
tristitise ac doioris te distrahunt ad diver-
sa, et ab intellectuali consideratione ac
recoUectione impediunt ; uti nunc mentis
es, id est, prout adhuc es in mente dis-
^o?,'iXvL?,,nondum te validiora rcmedia con-
tingunt, id est, nondum capax es perfe-
ctiorum spiritualium medicinarum, quae
ex sapientia metaphysicali accipi queunt,
ut speculationes sunt divinorum : quem-
1 Cor. 111, 2. admodum Apostolus se lacte ait eos po-
tasse qui nondum solidum cibum valebant
accipere. Nam et actus activorum sunt
in patientibus praedispositis, nec sanat
oculum quod sanat calcaneum : imo, sicut
diversa? eegritudines corporales diversas
exigunt medicinas, sic et diversae infirmi-
tates spirituales.

Itaque lecioribus paulisper utemur, id
est, ad aliquantulum tempus applicabi-
mus tibi medelas facilius tolerandas, ut
quiv in tumorem perturbationibus infiu-
entibus induriierunt , id est, quatenus mo-
tus passionum in te multoties iterati et
quasi in habitum versi, recentibus affecti-

A onibus inordinatis saepe in appetitu sur-
gentibus, ar/ acrioris vim mcdicaminis re-
cipicndam, tacfu Jdandiori mollescant , id
est, paulatim minuantur, sedentur et expel-
lantur exhortatione paterna, pia, prudenti.
Loquitur autem Philosophia de spiritu-
ali infirmitate per metaphoram a corporali
invaletudine sumptam, in qua humores
superflui, liberum exitum non habentes,
congregantur atque in ulcus seu apostema
erumpunt ac indurantur. Ad cujus cura-
tionem primo adhibentur medicinalia re-

B soIventia,maturantia, moIIificantia,deinde
evacuantia : ita in curatione spiritualium
infirmitatum graviorum ac inveteratarum
oportet a facilioribus inchoare, causas ea-
rum excidere, incitamenta ad vitia ab in-
vicem separare, sicque mentem emollire
ad poenitendum, ad confitendum, ad satis-
faciendum et emendandum. Non ergo ab
aspera et invectiva reprehensione est in-
cipiendum, imo implendum est quod li-
bro de Quatuor virtutibus Seneca loqui-
tur : Alienorum vitiorum nec curiosus sis

C explorator, neque acerbus reprehensor,
nec cum exprobratione corrector,ita ut ad-
monitionem hilaritate praevenias. Et quam-
vis dicatur in textu, « tactu blandiori »,
id est applicatione caritativa et compas-
siva, utendum, adulatio tamen qua quis
in iniquitate sua laudatur (juxta illud in
Psalmo, Quoniam laudatur peccator in de- />«.x,3,scc.
sideriis anima? suae), semper est fugienda. ^^^^'
Imo, ut in libro de Amicitia asserit Tul-
lius, NuIIa major est verse amicitia^ pestis
quam adulatio : quae est omnium levium

D atque fallacium horainum vitium, cuncta
ad voluntatem, non ad veritatem loquen-
tium ; qui loquuntur ut placeant, non ut
prosint.

132

1)E CONSOLATIONE l'IIII.OSOJ'lll.i: I.inEU 1.

PUOS.V V ; ART. -XXIll

AUTICULUS XXIII

EXPLANATIO SIMRITUALIS EJUSDEM PROSiE.

H

.EC ubi continuato dolore dilalravi. A

Quiciimque ex inipationtia, ira, tri-

slitia seu dolore propter temporalia dam-

na, corj^oralia nocumeuta, infirmilates,

persecutiones aut similes adversitales, ir-

rationabililer loquitur^divinae providcnlijc

derogat. aut in verba prorumpit blasphe-

miae, seu immoderate conqueritur : hic

recte fertur latrare magis quam loqui,

quum non ex ratione sed iracundi» com-

molione instar canis vociferetur; et com-

Eccii.\i\. petit ei quod in Ecclesiastico legitur : Sa-

*2- gitta infixa femori canis, sic verbum in B

eorde stulti. Tales sunt quoque qui im-

petu ad loqiiendum feruntur. et .-pstuant

intra se ad cffundendum quod eoncepe-

runt, nec tempus congruum pra?stolantur.

Qualem se prodit fuisse Eliu, qui testa-

Jobwxn, tur : Respondebo et ego partem meam, et

'""'^- ostendam scientiam meam : plenus sum

enim sermonibus, et coarctat ine spiritus

uteri mei ; en venter meus quasi mustum

absque spiraculo, quod lagunculas novas

Jacob.i,i9. disrumpit. Quocontra scriptum est : Sit

omnis homo velox ad audiendum, tardus C

autem ad loquendum, et tardus ad iram.

Quod utique sapienti» signum est, quum

i>»m'.x, 19. Salomon protestetur : Qui moderatur la-

Jbifi.xxix, bia sua, prudentissimus est ; itemque : Vi-

disti hominem velocem ad loquendum ?

stultitia magis speranda est quam illius

correctio.

llla vultu placido nihilque meis que-
stibus mofa. Hoc ex caritate et pietate at-
que discretione procedit, quod homo vir-
tuosus ac sapiens, verba, querelas, gestus
et apparatus tentati,afflicti,desolati,8equa- D
nimiter audiat nec turbetur, imo ad con-
dolendum et consolandum ac informan-
dum exhibeat se paratum, quemadmodum

20

ad Galatas hortatur Apostolus : Fratres, Gaiai.\i,\.
si prtpoccupatus fuerit homo in aliquo de-
liclo, vos qui spirituales estis, hujusmodi
instruile in spiritu lenitatis, considerans
te ipsum, ne et tu tenteris. Itaque theo-
logia sancta, caritate prajfervida et visce-
ribus affluens pietalis, cum discretione
omnia agens, cum ingenti caritate ac in-
tima compassione audit et suscipit lugu-
bres voces tenlati ac desolati.

Quum te,tnquit, mfjestum lacrimanlem-
que mdissem, illico miserum exsulemque
cognovi.^nvii etenim qua>dam lacrimai bo-
na? et commendabiles valde. Quarum qua-
dam ex contritione nascuntur, qua aljquis
sua aut proximorum deflet peccata:quem-
admodum Pctrus egressus foras quum Matth.
Christum negasset, flevit amare. Hinc pec- '"'^'''^'-
catori lapso Dominus ait in Threnis : De- Thrcn.w,
duc quasi torrentem lacrimas per diem et '*'
noctem, et non des requiem tibi, neque
taceat pupilla oculi tui. Qutcdam vero ori-
untur ex compassione ad proximos, potis-
sime pauperes, etiam propter eorum cor-
porales afflictiones,juxta illud Job:Flebam yo6xxx,25.
quondam super eo qui afflictus erat, et
compatiebatur anima mea pauperi. Quae-
dam ex compassione passionis dominica? :
quia ut ait Apostolus, Si compatimur, et itom.w»,
conregnabimus. Qua?dam ex desiderio re-|/j,'^""'
gni ccelestis, juxta illud Psalmistae : Fue- Ps.x\.\,\.
runt mihi lacrimee mea) panes die ac no-
cte, dum dicilur mihi quotidie, ubi est
Deus tuus? Quffdam ex consideratione
proprise fragilitatis et distanti» a vera per-
fectione, prout ait Propheta : Imperfectum Ps.cwwm,
meum viderunt oculi tui. Quaedam ex dul- "'"
cedine contemplationis et complacentia
superpulcherrima? Deitatis.Qui itaque plo-
rat his modis, ostendit se exsulem esse

DE CONSOLATIOiNE PIIILOSOPHLE LIBER I. — PROSA V ; ART. XXIII

133

et peregrinum in sseculo isto, seque mi-
serum arbitratur, et ex sententia dicere

Ps. cxix.o. potest : Heu mihi ! quia incolatus meus

prolongatus est ; et illud Apostoli ad Ro-

Bom. VII, manos : Infelix ego homo ! quis me 11-

"*■ berabit de corpore mortis hujus?

Qui vero immoderate deplorat tempora-
lia damna atque incommoda corporis, et
ad carnalia ac terrena magis quam ad
aeterna et divina afficitur, qui in vani-
tatibus delectatur et in carnaiibus conso-
lationem exquirit, ostendit se civem consi-
stere Babylonis,amatorem sseculi hujus.ac
filium perditionis : quia ut ait Hierony-
mus, Impossibile est nunc gaudere cum
saeculo, et post vitam hanc regnare cum

Jacob.iwi. Christo. Unde et scriptum est : Quicumque
voluerit amicus hujus mundi fieri, inimi-
cus Dei constituetur. Hinc loquitur Judex

z,«c.vi, .!o, ccelestis : V» vobis qui ridetis nunc,

'^' quia lugebitis et flebitis; vae vobis di-

vitibus, qui habetis hic consolationem
vestram.

Sed quam id longinquiim esset exsili-
«<w. Exsilium electorum in ssculo isto du-
rat usque ad mortem ; nec pertingere que-
unt ad patriam Beatorum, nisi ab omni
culpa et poena fuerint emundati ac abso-
luti : quod nisi in praesenti efficiatur, ex-
silium ineffabiliter dolorosius in purgato-
rio patientur.Qui autem nunc indesinenter
suspirant ad paradisum coelestem,carnaIia
ac temporalia aspernantes, tanto celerius
proficiscuntur ad patriam, et tanto plus
propinquant ad eam, quanto plus appe-
tunt eam, et quanto sincerius diligunt
Regem coelorum, superbeatissimum Cre-
atorem, sequentes sanctorum vestigia an-
tiquorum, de quibus ad IIebr»os legi-

HKbf.w.yi. tur : Juxta fidem defuncti sunt omnes isti,
non acceptis repromissionibus,sed a longe
eas adspicientes et salutantes, et confiten-
tes quia peregrini et hospites sunt super
terram.

Sed tu tain procul a patria non qiiidcm
pulsus es, sed aberrasti. Quffdam pulsio
est pcenalis, quaidam culpabilis. Pulsio
quoque poenalis interdum est a causa cui

A pulsi nequaquam valent resistere ; sicque

primi parentes a Deo per angelum de pa- Cen. 111,2.3,
radiso expulsi sunt, et de regno coelorum '*'
expulsi sunt angeli tenebrarum, ac inde Apoc. xn,--
pellentur iniqui in die judicii, juxta illud '''
Isaiae prophetae : Tollatur impius ne videat /s.xxvi,io,
gloriam Dei. Hsec expulsio fit contra yo- ^""'^* ^^^'
hintatem expulsi. Alia est pulsio culpabi-
lis, qua rationalis creatura expellitur de
via salutis, de lumine rationis, de mystico
corpore Christi, de altitudine sapientiee et
arce virtutum. Hanc pulsionem nemo pa-

B titur prorsus invitus, sicut articulo patuit
prffcedenti. Verum qui tentationi consen-
tit et peccat, se ipsum a Deo ac salute re-
pellit : imo ab unione cum summo infi-
nitoque bono prsecipitat se in vilissimam
sceierum servitutem, et ita aberrat a via
de qua ait Salvator : Arcta est via quae Matih.^ii,
ducit ad vitam. Qu» via est adimpletio '*'
praeceptorum ad vitam gloriae seternalis
perducens : de qua in Proverbiis asseritur,
Justorum semita quasi lux splendens, pro- P/oi iv,i8.
cedit et crescit usque ad perfectam diem.

C De hac demum via et aberratione, impii

in libro Sapientiae sero fatentur : Ergo Sap.y.Q.
erravimus a via veritatis, et justitiae hi-
men non luxit nobis. Sed absit a nobis
ista insania, ut ita nos patiamur expelli
a gratia et salute ; nec expellamus nos
ipsos, non consentiamus invidiosissimis ac
crudelissimis hostibus nostrae salutis.

Si enim cujus oriundus sis patria^ re-
miniscaris. Certe si propriam dignitatem
pensemus, dedignabimur vilissimis vitiis,
turpissimis concupiscentiis, iniquissimis

D daemonibus subjici ac servire, quum ha-
beamus patriam in coelis, atque ad obti-
nendum patriam paradisi coelestis conditi
simus, et in primis nostris parentibus ra-
dicaliter facti simus in paradiso terrestri.
Denique patriam istam coelestem nobis
recuperavit Unigenitus Dei pretio sangui-
nis sui. Sed, heu ! homo quum in honore Ps. xLvm,
esset, non intellexit. Nos vero ingrati, in- '*'"''
sensati, obtenebrati, toties eam amittimus,
quoties mortaliter omissione aut commis-
sione peccamus.

m

UE CONSOI.ATIONE 1'IIII.OSOI'III.K LIBER I. — PUOS.V V 1 ART. X.Xlll

XVIII. 2'i.

Oriuiuli etiam suimis ex militauli Kccle- A
sia. in qua est moiiarchicum regimen,
unus Dominus, unus Itex, gid frcqKcntia
civhim, non dcpulsionc, hvlahtr, juxta

Sap.\M. illud Sapientis : Deus mortem non fecit,
nec Iselatur in perditione vivorum ; in To-

Tob.M^ii. biir quoque lil)ro:Non delectaris, Domine.

I ri.ii. II, i. in [)erdilionibus nostris. Qui, teste Aposto-
lo. vull omiu's liomines salvos fieri, et ad
agiiilionem veritatis venire. Unde et per
Ezech. Ezechielem ait Scriptura:Numquid volun-
tatis meae est mors impii, dicit Dominus,
et non ut convertatur et vivat? B

Praeterea, juxta Philosophum libro Poli-
ticorum. Iriplex est regimen. Primuin est
monarchicum et regale : in quo unus do-
minatur secundum virtutem mullitndini
universse. Secundum vocatur xz^.n-v/.yj.-rj. :
qiio plures dominanliir seciindtim \irtii-
tem, ut senatus. Terlium dicitur oY,y.o/cca-
T'.'7. : in quo populiis dominatiir secundiim
^irtiitem, hoc est per prudenliam atqiie
jiistitiam. Regimen autem Ecclesise, quam-
vis sit monarchicum quantum ad hoc quod
unus Pontifex summus toli preeest Eccle- C
sia?, aliquid tamen habet adjiinctiim de
aristocratia et democratia: quia non soliim
sacriim collegium dominorum Cardinaliiim
tanquam senatus, sed et synodus generalis
prffsidio est domino Papa' in guberna-
tione Ecclesiae. In regimine quoque civili
unus praesidet Imperator cuncto populo
sa^culari.

Cujus agi frenis atque obtemperare ju-
stitia^, summa lihertas est. Libertas Eccle-
siae ac popiili christiani est non subesse
oneri legis Mosaica", quantum ad observan- D
tiam caerimonialium ac judicialium prae-
ceptoriim (unde princeps ait Apostolorum.

Ac<. XV, 10. Quid tenlatis Deum, imponere jugum super
cervices discipulorum, quod neque patres
nostri neque nos portare potuimus?), nec
etiam subesse jugo peccati, nec servituti
et captivitati diaboli. De hac salubri liber-

/oann. viii, tatc loquitur Christus : Si ipse Filius vos

^^' liberaverit, vere liberi eritis ; Paulus quo-

CaW.v,i3. que : Vos in libertatem vocati estis. Htec
est « summa libertas », cui nequaquam

A/joc. XXII,
;t-o.

PS. CXLVII,

U.

repugnat Deo et ejiis pnelatis virtutibus-
qiie siibdi et obedire : imo ut S. Agatha
dixil, Siimma ingenuitas est, in qua Chri-
sti servitiis comprobatiir. Nam et luoc ser-
vitiis in triiimphanti consistit Ecciesia,jux-
l;i illiid in Apocalypsi : Servi Dei servient
illi, et videbiint faciem ejiis, et regnabunt
in sa^cula sipciilorum. Qiiibus de servitute
peccati nihil unquam potest misceri.

An ignoras illam ciritatis tuw anti-
quissi^nam legem, exsulare jus non esse ^
Hoc in civitate superna, summa ac coelesti
Jerusalem, ciijus fines Omnipotens posuit
pacem, excellentissime verificatiir : ita
quod quicumqiie civis ejiis fuerit per be-
atificam visionem, niinqiiam polerit fieri
exsul;nec habet metuere ne contingat hoc
promereri, quum sciat certissime se esse
confirmatiiiii in bono, et beatitudini illi
a'lerna seciiritas inseparabililer sit an-
nexa.

Itaque nun tani loci hujus quaiu tua
me facies rnovcf. Certum est quod Sapien-
tia summa, qua3 Christus est, intei^iora
intuetur ac ponderat magis qiiam exterio-
ra : qiiod et theologia docet esse agendiim.
Ilinc primo libro Reguin dicitur : Non jiix- iney.wi,
ta intuitum hominis ego judico; hoino '■
enim videt ea quae parent, Deus autem
intuetur cor. Propterea Sapientia summa
in suis professoribus, discipulis ac mini-
stris internam amat et requirit munditiam
et decorem, non pretiosos in libris orna-
tus, neque externas pretiositates in aedifi-
ciis et vasis divini cultus, aut vestimentis
et ornamentis : imo ut uniis dixit Sancto-
riim, Auro Ecclesia non construitur, sed
destriiitur. Exigit ergo in nobis « mentis
sedem, in qua » theologicorum « librorum
sententias « coilocavit, quatenus quae agen-
da cognovimus, streniie impleamus, quo-
niam servus sciens voluntatem domini
sui,et non faciens, plagis vapulabit multis.
Verum ut ait Psalmista : Justitia et judi-
cium praeparatio sedis ejus. Si ergo vis
Deo in mente tua sedem parare ac mansi-
onem, disce te ipsum veraciter judicare,
contemnere, castigare, sicque in te ipso

Z,i(C. XII, 17.

Ps.LXXXVIII,

lo.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER I.

METRUM VI

135

exercere justitiam ; deinde Deo exhibere A ad eum confugere, ejus misericordiam

conscientiam puram, proximos quoque
aedificare, neque alicui inferre injuriam.

Postremo adversus fortunam dolor in-
canduit fConquestusque es non mqua meri-
tis prcemia pensari. Sicut frequenter pra?-
tactum est, ista est antiqua quorumdam

cum omni fervore et confidentia implora-

re,passionemque Christi oculis cordis pro-

ponere luculenter, assidue et compuncte,

in meditationibus etiam novissimorum EccU. vu,

nostrorum fortiter exerceri ; et quod non ^°y.;„„.,i,5.

coronatur nisi qui legitime certaverit ;

quod item beatus vir qui suffert tentatio- /aco6.i,i2.

insipientium querela, quod justis prove-

niant dura ac multa adversa, iniquis vero nem,quoniam quum probatus fuerit, acci-

prospera et jucunda. Unde habetur in Psal- piet coronam vitae, atque quod Dominus

Ps. Lxxii, mo : Dixerunt : Quomodo scit Deus ; et, Si cohortatur unumquemque in Apocalypsi,

est scientia in excelso. Quibus impropera- Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi Apoc.ii,io.
Maiach.w, toric alibi loquitur Deus : Invahierunt su- B coronam vitse ; quod item non sunt condi- nom. vm,

'■*' '*■ per me verba vestra, et dixistis : Vanus est gn» passiones hujus brevissimi temporis, ' '

qui servit Deo ; et quod einolumentum ad futuram gloriam ffiternalem, de qua in

quia custodivimus praecepta ejus, et quia Apocalypsi Christus dulcissime repromit-

ambulavimus tristes coram Domino? Sed tit : Qui vicerit, dabo ei mecum sedere in .i;wc. 111,21.
Cf. p. 130 ad istud jam supra satis responsum est.

11.

Quoniam plurimus tibi affectuum tu-
multus incubuit, etc. Quidam de uno spe-
cialiter peccato tentantur, seu de una ad-
versitate tristantur,aut circa unam tantum

throno meo, sicut et ego vici, et sedi cum
Patre meo in throno ejus.

Per ista et consimilia, tentati, affiicti,
desolati, sunt assidue consolandi, instru-
endi, corroborandi, quousque tumultus et
sollicitantur materiam : quibus facilius est cumulus affiictionum quiescat. Quumque
consilium et auxilium adhibere. Alii simul Scriptura dicat, Ad aliquem Sanctorum /o6v, 1.
variis tentationibus, tribulationibus, in- C convertere; consulendum est omni tentato
commoditatibus affliguntur, fluctuant, de- et afflicto, ut beatissimam et misericordis-
primuntur. Girca quos grandi valde dis- simam Matrem ac Virginem specialissime

invocet omni hora, et ceteros Sanctos ac
Sanctas ad quos majorem habet devotionis
ac dilectionis affectum, carissimum etiam

cretione uti necesse est, et eos pussime
ii27,,Mii, consolari : ostendendo eis quomodo electi

Dei in vita hac multis solent tribulationi-
iCor.x,i3. bus exerceri, et quod Deus non permittit

nos ultra vires tentari; quod item in omni

tentatione et tribulatione debemus mox

angelum sanctum totius vitae suse custo-
dem, quem valde specialiter debet amare
ac venerari.

METRUM VI

Quum Plioebi radiis grave
Gancri sidus insestuat,
Tuni qui larga negantibus
Sulcis semina credidit,
Elusus Gereris fide,
Quernas pergat ad arbores.
Nunquam purpureum nemus

Lecturus violas petas,
Quum stevis Aquilonibus
Stridens campus inhorruit.
Nec quasras avida manu
Vernos stringere palmites,
Uvis si libeat frui ;
Autumno potius sua

13(1

l>l': C.ONSOLATIONE PHII.OSOl'111.1. I.IBKU I. — METRLM VI ; .AWT. XXIV

JJacfhus munera contulit.
Siguat tempora propriis
Aptaus officiis Deus,
Nec quas ipse coercuit.

Misceri patitur vices.
Sic quod pnL>cipiti via
Gertuui deserit ordiuem,
Loetos uon habet cxitus.

AiniCLLUS XXIV

ELLCIDATIO METRI IIIJUS SEXTI.

IN hoc mctro Philosophia ostondit pcr
tria exempla, rationabiiiler se dixisse
quod vohiil pra^stolari tempus opporlu-
num, in qno convenientins adhiljeiel al-
llieto Boetio validiora seu efficaciora re-
media consolativa.

Prirnum exemplnm est quod agricola
exspectat aptum tempiis ad seminandum.
nec seminat quando sol est in Cancro. Kst
ergo ordo verborum : Quum sidus, id e.sl
signum, Cancri grave, id est afflictivnm
pereffectum, radiis Phcehi, id est per lu-
men solis, incvsUiat, id est, grandem ar-
dorem facil in terra, quando videlicet sol
est in signo sic dicto.puta in solslitio ,Tsti-
vali.ipso sole tunc inaxime elevato ver.siis
polum arcticum atquc ad centrum capitis
nostri.Et dicitur Cancer sic a>stuare causa-
liter : quoniam sol in signo illo exsistens,
tnnc potissime calefacit terras et habitan-
tes in eis, per reflexionem radioruin suo-
rum.eo quod tnnc perpendicularius terras
istas respiciat. Unde in principio Theoduli
dicitur :

.l*]thiopum terras jam fervida torruit testas,
In Cancro solis flum vertitur aureus axis.

Appellatur (juoque signiim Cancer, quia
tunc inslar cancri qnodammodo retrocedit
a nobis. Tum qui tempore illo crediclit,
id est, seminando commisit et injecit, se-
mina larga, id est copiosa, Jargiter data,
sulcis, id est terris aratro fractis, negan-
tibus, id est, tunc non dantibiis nec dare
valentibns fructum. Tunc quippe semina

\ nequennt fructificare, qnoniam terra se-
niinata sufficientem non habet humorem
propter solis ardorem : hinc in mcnse illo,
videlicet Julio, non seminatur. Talis ergo
eliisKs, id est deceptus, /ide Cereris, hoc
est privatus fructn seminationis,quem ho-
mines exspeclant a dea fruguin : qnae Ce-
res vocatnr, quia (ut fertur) ipsa invenit
primo artern serendi et usum bladorum.
Kt loquitur hic Pliilosophia juxta consue-
tudinem poetarum, qni regimeii mundi
et beneficia terran attribuebant diis suis

B atque deabus : qua:^ tamen iii veritate ad-
scribenda sunt Deo altissimo, ct causis
naturalibus ac seciindis ut instrumentis.
Talis ergo pergat ad arhores f/uernas, id
est quercinas, puta ad quercus, ut colligal
glandes, quibus vescatur, blada non ha-
bens : e quibus glandibus honiines vesce-
bantur in prima mundi a^tate, nt fertur,
nondurn scientes artem et modum colendi
terram.

Seqnitur secundum exemplum ad idem.
0 tu, Boeti, nuncfuain i:)ctas, id est, non

C accedas nec intres, nemus purpureum,
id est pratum decorum, in quo ros» et alii
flores nascuntur, lecturus, id est colle-
cturus, violas, id est flores sic appellatos,
qui in vere gignuntur, cpxum ca>npus stri-
dens, id est, acriter resonans, inhorruit ,
id est, durus et afflictivus apparuit, ^7«*-
lonihus scevis, id est ventis frigidis ex
aqiiilone flantibus, utputa tempore hiema-
li, qiiuin viola" producantur tempore ver-
nali, duin duices flant venti.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI/E LIBEU I. — METRUM VI ; ART. XXIV 137

Sequitur tertia similitudo. Nec quceras A creator et rector universorum interdum

palmites vern6s,\d est in vere exsistentes, miraculose producit in una temporis par-

stringere avida rnanu, id est strictim te- te, quod naturaliter eveniret in alia, imo

nere ad extorquendum et exprimendum quod nunquam naturaliter fieri posset.

vinum ex uviSjS^' ?^6ea;,id est complaceat, Sicque in homilia scribit Gregorius : Mi-

frui uvis, id est uti vino quod ex uvis racula sunt quae ipsa quoque temporum

elicitur : quia in vere nondum sunt uvsb statuta confundunt. Quemadmodum Tlieo-

maturae. Bacchus, id est deus vini sic di- philus scholasticus per S. Dorotheam con-

ctus juxta morem loquendi poetarum, po- versus, quum accepisset rosas pulcherri-

tius contulit munera sua, id est beneficia mas sibi in sportula per angelum praesen-

sua, videlicet uvas maturas, autumno, id tatas, dixit adstantibus : Nonne jam frigus

est in parte anni autumnali, quando per hiemale universas in Cappadocia constrin-

solis calorem humiditas in uvis digesta est B git glacialiter aquas ? Unde ergo hee rosae ?

et maturitatem adepta. Hinc Aquilo dicitur quasi aquas ligo. Pro-

Consequenter Philosophia ad proposi- pter quod in Ecclesiastico scriptum est :

tum applicat ista. Deus signat, id est, sa- Frigidus ventus Aquilo flavit, et gelavit EccU.^uu,

pienter et ordinate distinguit, tempora, crystallus ab aqua. In Job quoque dicitur : "^"

utputa quatuor partes anni, aptans ea of- Ab arcturo egreditur frigus, et flante Deo yoixxxvn,

ficiis 'propriis, id est, unicuique parti anni concrescit gelu. '^*' '"'

conferens propriam vim, influentiam et Ex introductis infert Philosophia gene-

effectum, intelligendo per tempus et par- ralem ac moralem doctrinam. Sic quod

tes ipsius, causas naturales, coelestes et deserit ordinem certum, id est naturalem

superiores, agentes in tempore : quse di- processum et cursum desuper institutum,

versimode operantur in inferioribus, se- via prcecipiti, id est per nimiam festinan-

cundum varium accessum solis ad nos et C tiam seu anticipationem, non habet Iwtos

recessum ejus a nobis, atque secundum exitus, id est prosperum finem nec con-

alios et alios respectus superiorum ad in- summationem optatam, sed potius tan-

feriora. Tempus vero quantum ad suam es- quam abortivum erit inutile.
sentiam non est causa istorum, sed dicitur Ex his moraliter docemur unumquod-

esse mensura motus, estque species quan- que peragere loco et tempore opportuno,et

titatis. Nec Deus patitur misceri, id est, in cunctis nos discrete habere ac ordinate

non permittit confundi, vices, id est tem- procedere, quoniam opus virtutis cum de-

porum partes, quas ipse coercuit, id est, bitis circumstantiis fieri debet. Propter

inter suos limites coarctavit, ut quselibet quod Salomon dixit : Qui festinus est, pe- p,oc.xix 2.

operetur quod convenit ei secundum cur- dibus offendit. Prseterea his concordat

sum naturse, quanquam Deus excelsus et quod in Ecclesiaste legitur:Omnia tempus EccIc. m,

gloriosus possit in omnibus supernatura- D habent, et suis spatiis transeunt universa '■'''•

liter operari. sub coeio : tempus nascendi, et tempus

Attamen ea quaj fiunt in parlibus anni moriendi ; tempus plantandi, et tempus

ac vicibus temporum, non semper unifor- evellendi ; tempus flendi,et tempus riden-

miter accidunt, quia nec omnes sestates di. Ilinc in Ecclesiastico dicitur : Homo Eccu.xxj.

sunt seque siccae et calidae, nec omnes hie- sapiens tacebit usque ad tempus ; lascivus

mes eeque sunt frigidae : quoniam qualita- et imprudens non servabunt tempus. Ideo

tes atque effectus temporum ex causis super Cantica sanctus ait Bernardus : Dis-

dependent diversis, variisque conjunctio- cretio omni virtuti ordinem ponit; ordo

nibus, respectibus, ascensionibus, depres- modum tribuit et decorem, ac perpetuita-

sionibus planetarum, influentiis siderum tem largitur. Est quippe discretio non tam

ac viribus orbium. Omnipotens quoque virtus quam moderatrix qusedam virtu-

138 DE CONSOLATIONK IMIILOSOrilLK LIUEU I. — METKLM VI ; ART. XXV

lnm, onliiiatrix affccluuiii, (loclrix ino- A desil discrctio, Iransit in despcralioncin ;
riiin : siiic qua virtus vcrgil in vilium. si dolor, vergit in amaritudincm ; amor, in
I*i0|)tcr qnod rcclc disscriiil Pctrus. Havcn- adulalioncm ; spes, in pnesumplioncm ;
nciisis ar('liicpiscopus:l)iscrcti() virliitihiis la-lilia, iii dissolulioncm ; ira, iii rurorcm.
inodiim iin|)Oiiit, sine qiia virliitcs vilia llinc prudcnler di.\it Pylliagoras : Ab oinni
esse dicuntur. Ncinpc si adsit timor, cl aclu cl re intemperantiam remove.

ARTICULUS XXV

ELUCIDATIO SPIRITUAI.IS HUJUS MKTRI SEXTI.

INSrPER, jiixta Iropologicum intcllc- B rcligiosis liominibiis, non accedat ad eos

ctum, sicul ineplum est lcmpus semi- dum campus liorrct sa?vis et asperis seu

iiandi, dum nimiiis calor terram urit et frigidis veiitis et flatibus Aquilonis, id est,

siccat ; ita duin calor cohcupiscentiie, fer- diim liabilatio ipsa et congregatio illa ter-

vor peccandi, ignis cupiditatis vigent ct rcna a dulcissima caritate refriguit, a re-

regnant in pcccatore, non est ager cordis gularibus observantiis jam defecit, et fri-

sui bene dispositus ad suscipiendum se- gorc siia; acedia? ab exercitiis sanctis

men verbi ccelestis et ad fructificandum restringitur, nec caritatis diffusione ad

in illo. Ergo, ut in Ecclesiastico legitur : aliorum jedificationem, inflammationem,

£Vf/i. XXI, Aiidiet luxuriosus, et projicict illud post convcrsionem extenditur. Talem ergo con-

'^' dorsum suum. Et iii Marco ait Salvator : gregationem non intres, talem personam

Marc. IV, .F-rumna? ScPcuIi et deceptio divitiarurn ct non imiteris, sed vites. Nec claustrum in-

'"■ circa rcliqua concupiscentia^ introciintes C grcdiaris in qiio tria vota omni religioni

in cor, suffocant verbum Dei, el sine fru- substantialia, utputa obedientia, castitas et

ctu efficitur. Verumtamen tales sunt ad- paupertas, cetera quoque statuta, saltem

moncndi ut a viliis illis recedant, seque principalia, non servantur. In talibus nam~

disponant ad susceptionem verbi coelestis que claustralibus monstruosis, imo omni

et fruclificationem ejusdem in ipsis, ut monstro deformioribus, regnat priinus et

'saltem mctu infernalis incendii atque su[)- pessimus ille apostata, qui in exordio sa-

plicii cPlcrnalis abstineant a peccatis, illud ciilorum perhibuit : Sedebo in lateribus /j xiv, 13.

Ecclesiastici pcnsantes ac adimplentes : aquilonis. A quo etiam aquilone pandetur jcr. 1, m.

iifc/i.xviii. Post concupiscentias tuas non eas, et a omne malum super universos habitatores

voluptate tua avertere ; si prsestes animae terraB.

tuffi concupiscentias ejus, faciet te in gau- Amplius, per (c palmites vernos » intel-

dium inimicis tuis. D ligi possunt recenter conversi, nondum

Pra^terea, per (( nemus purpureum » plene exercitati. Nam et apud Joannem

congrue designatur congregatio religiosa loquitur Cliristus : Ego sum vitis vera, et Joann.xv,

virtutibus fIorens,inccndio spiritualis amo- vos palmites. Ex quibus adhuc exprimi ''^'

ris instar purpura» rubens, seu qusecum- nequit nec accipi vinum, id est sapor at-

que virtuosa persona taliter decorata. Per que refectio spiritualis perfectionis ac

(( violas )) vero castitas atque humilitas contemplationis. Unde in Canticis loquitur

dulciter redolenles accipi possunt : quas Sponsa : Introduxit me rex in eellam vina- Can<. 11,4.

qui adipisci ct discere cupit a dcvotis ac riam. Pra?stolanduin est ergo usque ad au-

30. 31.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I.

METRLM VI ; ART.

XXV

139

tumnurn, id est, quousque exercitatus est
Pi.Lxv, 12. homo, ita quod transierit per ignem et

aquam, sicque in refrigerium sit indu-

ctas.
Ps.cmrii. Postremo, Deus omnipotens, qui omnia

in sapientia fecit, « tempora signat », di-

stinguit et ordinat, sicut in Hymnis asse-

ritur :

Rerum, Deus, tenax vigor,
Immotus in te permanens,
Lucls diurnBe tempora
Successibus determinans.

Et alibi

Temporum das tempora.

A paulatim proficere volo. Nam ut Philoso-
phia hic protestatur :

Sie qitod prcecipiti cia
Certiun descrit ordinem,
Lcetos non hnhet eocitus.

Quod et demum est contra eos qui appro-
batam religionem quam professi sunt, et
in qua regulariter vivitur,inconsulte egre-
diuntur,vel apostatando, vel laxiorem sine
rationabili causa intrando, aut aliam ejus-
dem Ordinis domum,ubi observantia defi-
cit regularis. Contra quos ait ad Hebraeos
B Apostolus : Non deserentes collectionem ffebr.x,i3.
nostram.

Ps. cxvm, Aptatque ea «officiis propriis )):ut septies
""^- in die laudes ei dicamus, et Horas canoni-

cas suis temporibus persolvamus ; nunc
soiennia celebremus et dies festos aga-
mus, nunc feriale teneamus Officium ;
nunc contempIativa3 actibus vita?, nunc
exercitiis practica? conversationis vace-
mus ; convenientem quoque ordinem pro-
ficiendi servemus in schola virtutum in
domo Dei, inchoando a statu et gradu in- C
cipientium, et procedendo ad statum pro-
ficientium, sicque pertingendo ad statum
perfectorum, hoc est proficisci a via pur-
gativa ad illuminativam, atque ab illumi-
nativa ad perfectivam. Oportet quippe in
primis vitia expurgare, passiones refre-
nare ac vincere, mores componere, lin-
guam compescere, actibus poenitentise in-
sudare, ac totam conversationem in vera
et profunda humilitate ac Dei timore et in
jugi cordis custodia fundare ac stabilire,
sicque ad illuminationem divinam con- D
scendere, atque per hanc ad perfectionis
attingere culmen. Hoc est quod sanctus
ait Bernardus : Nolo subito fieri summus,

JoANNES. — Oritur mihi hic queestio : an
sit verum quod circa primum exemplum
metri hujus aliqui dicunt, homines in pri-
ma eetate vixisse de glandibus, nondum
scientes cultum agrorum.

DioNYSius. — De hoc docet nos irrefra-
gabilis auctoritas sacrse Scripturae, in Ge-
nesi dicens : Fuit Abel pastor ovium, et Gcti.iv,^,
Cain agricola ; et obtulit Cain de fructibus "
terree munera Domino. Et dicunt exposi-
tores nonnulli, quod obtulit segetes vilio-
res et spicas adustas. Porro ad salvandum
dictum quorumdam, sufficit dicere quod
forsitan in aliqua plaga terr?e sic fuit apud
homines quasi silvestres.

JoANNES. — Quis docuit ipsum Cain co-
lere terram ?

DiONYSius. — Nonne patri ejus homini
primo concreata fuit naturalium rerum
scientia valde magna, ex qua etiam cun- ihid.u,v3,
ctis animalibus apta imposuit nomina? De "^'
quo et in Genesi fertur : Emisit eum Do- /6;-/. 111.23.
minus Deus de paradiso ut operaretur
terram ; et denuo : In sudore vultus tui y/„v. 10.
vesceris pane tuo.

lU) I)E CONSOI.ATIONE IMULOSOPIII.F. LIBEU I. — PROSA VI

rnosA Yi

PHLMUM igitur paterisne nie pauculis rogationibus statum tua^ mentis attin-
gere atque tcntare, ut qui modus sit tuae curationis intelligam. — Tu vero
arbitratu (inquam) tuo, (iu;e voles ut responsurum rogato. — Tum iila :
Huiiccine(iiiquit) nuindum temerariis agi fortuitisque casibus putas. an uUum credis
ei inesse regimen rationis? — Atqui, inquam, nullo existimaverim modo ut for-
tuita temeritate tam certa moveantur. Verum operi suo conditorem prnesidere Deum
scio ; nec unquam fuerit dies qui me ab hac sententiiB veritate depellat. — Ita est,
inquit : nam id etiam paulo ante cecinisti, hominesque tantum divinae exsortes
cura? esse deplorasti. Xam de ceteris quin ratione regerentur nihil movebare. Papae
autem vehementer admiror cur in tam salubri sententia locatus negrotes. Yerum
altius perscrutemur : nescio quid abesse conjecto. Sed dic mihi, quoniam a Deo
mundum regi non ambigis, quibus etiam gubernaculis regatur advertis? — Vix,
inquam, rogationis ture sententiam nosco. nedum ad inquisita respondere queam.
— Nuin me, inquit, fefellit abesse aliquid, per quod velut hiante valli robore in
animum tuum perturbationum morbus irrepserit? Sed dic mihi, meministine quis
sit rerum finis, quove totius naturae tendat intentio? — Audieram, inquam, sed me-
moriam mceror hebetavit. — Atqui scisunde cuncta processerint? — Novi, inquam,
Deumque esse respondi. — Et qui fieri potest, ut principio cognito, quis sit rerum
finis ignores ? Vcrum hi perturbationum mores sunt eaque valentia est, ut movere
quidem loco hominem possint, evellere autem sibiquc totum exstirpare non possint.
Sed hoc quoque respondeas velim : Hominemne te esse meministi ? — Quidni
(inquam) meminerim ? — Ouid igitur homo sit poterisne proferre? — Hoccine in-
terrogas, an esse me sciam rationale animal atquc mortale ? Scio, et id me esse
confiteor. — Et illa : Nihilne te aliud esse novisti ? — Nihil.

— Jam scio, inquit, morbi tui aliam vel maximam causam : quid ipse sis, nosse
desisti. Quare plenissime vel aegritudinis tuas rationem vel aditum reconciliandae
sospitatis inveni. Nam quoniam tui oblivione confunderis, et exsulem te et exspo-
liatum propriis bonis esse doluisti. Quoniam vero quis sit praecipuus et verus rerum
finis ignoras, nequam liomines atque nefarios potentcs felicesque arbitraris. Quo-
niam vero quibus gubernaculis mundus regatur oblitus es, has fortunarum vices
existimas sine rectore fluitare. Magnae non ad morbum modo verum ad interitum
quoque causae. Sed sospitatis auctori grates, quod te nondum totum natura destituit.
Haljemus maximum tuae fomitem salutis, veram de mundi gubernatione senten-
tiam, quod eam non casuum temeritati sed divina? rationi subditam credis. Nihil
igitur pertimescas : jam tibi ex hac minima scintillula vitalis calor illuxerit. Sed
quoniam firmioribus remediis nondum tempus est uii, et eam mentium constat esse

DE CONSOLATIONE PHII.OSOPHLE LIBER I. — PROSA VI ; ART. XXVI 141

naturam, ut quoties abjecerint veras, falsis opinionibus induantur, ex quibus orta
perturbationum caligo verum illum confundit intuitum ; hanc paulisper levibus
mediocribusque fomentis atlenuare tentabo, ut dimotis fallacium affectionum tene-
bris, splendorem veraa lucis possis agnoscere.

ARTICULUS XXVI

EXPOSITIO SEXTiE ET ULTIM.E PROSiE HUJUS LIBRI PRIMI.

IN hac sexta et ultima primi hujus codi- A arbitralu tuo, id est juxta arbitrium tui
cis prosa, Philosophia adhuc particula- cordis, q^ia; voles, id est, qu«cumque vo-
rius et perscrutatius sciscitatur ac discutit lueris.

interiora Boetii, ut plenius sciat qualiter — Tum illa, puta Philosophia, inquit,

valeat eum plene curare, et causas ejus id est dixit : Putasne tu, o Boeti, mun-

deviationis funditus exstirpare : quia non dum hunc, id est hunc mundum praesen-

potest curari infirmitas, nisi causee ejus tem, agi, id est moveri et currere, casibus

tollantur. temerariis, id est eventibus irrationabili-

Primo igitur benevolentiam captat Boe- bus, improvisis, fortuitisque, id est fortu-

tii, quaerendo ab eo anne sequanimiter ca- n» omnino subjectis, an ullum ei ines-

pere velit quod eum breviter de quibus- se credis regimen rationis, id est, an

dam interroget ; sicque juxta doctrinani potius credis aliquod regimen rationabile
Aristotelis ac Ciceronis in eorum Rhetori- B seu aliquam causam intellectualiter regen-

cis, urbano utens prooemio, ut ad dicendo- tem esse in eo, prffisidentem universo?
rum advertentiam excitet tanquam ad ma- — Atqui, inquam,nullo existimaverim

gnarum intelligentiam rerum, et quasi modo ut fortuita temeritate tam certa mo-

cum Salomone pronuntians illud Prover- veantur : id est, ego Boetius dico pro cer-

Proiwwfi. biorum : Audite me, quoniam de rebus to, quod nequaquam unquam putaverim

magnis locutura sum, et aperientur labia « ut tam certa » quse contingunt in uni-

mea ut recta praedicent. Itaque ait : 0 Boe- verso, ut sunt motus coelorum, vicissitudo

ti, paterisne igitur, id est, utrum vis dierum et noctium, alterationes elemento-

aequanimiter ferre, me primum attingere, rum, periodi generabilium, « moveantur»,

id est in primis cognoscerCja^^rM^ tentare, id est, causentur et fiant, « temeritate »,

id est scrutari, rogationibus pauculis, id id est improvidentia, « fortuita ». Aliter
est quaestionibus ^evmodxcx?,, statum,\d est G tam diversa ac varia, tam multa et inagna

dispositionem, tua' mentis, qualiter sen- non possent uniformiter stare, perdurare,

tias de quaerendis, ut intelligam ex tuis procedere, prout Damascenus libro primo,

responsionibus qui sit modus, id est, quae tertio ac quinto capitulis,diffusius probat,

sit aptior via ac species, tuo! curationis, imo et S. Barbara ingeniosissima adole-

hoc est, qualiter valeam compendiosius te scentula, nondum conversa, intra se sub-

curare? tiliter syllogizavit, ut in originali ejus Le-

Sequitur Boetii responsio. Ego Boetius genda describitur.
inquam, id est dico : Tu rogato, id est, Verum operi suo conditorem pra^sidere

tu, 0 Philosophia, interroga, ut responsu- Deum scio,\d. est, certissime nosco«Deum

rum, id est sicut me qui tibi respondebo, conditorem praesidere suo operi », utputa

r»i DE r.ONSOI.ATIONE PHM.OSOPIII.F. I.IBER I. — PllOSA VI ; ART. XXVI

yoixxxiv, mundo. jiixla illiid : QiuMU consliluil aliiiin .\ iiiliniuis sis, non crodcndo hoc ipsum

'*• super tcrrain ? Aiil qiicin posuil supcr or- dc hoiiiinc, qui csl inlcr crcala, post an-

bcm qiicin fahricatiis csl ? Ouod ct .\risto- gclos, iiohilior crcatiira : proptcr qiiod

Idcs iindccimo Mclaphysicjc, c.\ iialiirali cmincnlius cadit suh providcntia Crcato-

cntium dcsidcrio monstrat : Entia. diccns, ris, quam creatura? irralionales.
nolunl malc disponi ; pluralilas principuni Vcrion altius perscrulemur quid sit

mala :iiiiiis crgo \M'\ncep?,.Xoc unt/ua»! /n- supcr his scuticndum; ncscio fpild abcsse

crit (iics f/ni nw ah hac scnlcnfiiv vcritatc conjccto, id est, conjicio sappc et pulo ali-

r/c/Jc//</^ id est, nulla mihi iinquam advcr- qiiid deesse tUcT considcrationi. ita quod

silas contigcrit, nulla persuasio. qua> inc non es satis clarc illiiiniiialus ad cogno-

possit ab hac vcritale avertere, qiium na- scenduin inlegre veritatcm de providcntia

luralis ratio hoc ostendat.Unde et secundo Dei. Sed dic mihi, quoniam a Deo mun-

.^lctaphysica? probat Philosophus, quod in B dum regi non amlyigis, fjuibus ctiam gu-

omiii gcncre causae necesse sil unam esse bernaculis rcgatur advertis ?]slai est quae-

primam causam. Et cisdem rationibiis dc- stio secunda. Ac si dicat Philosophia :Ouia

inonslraliir. qiiod in omni ordine inoven- non diibitas qiiin mundus a Creatore gu-

tiiim atque regentium,oporteal unum esse bcriictiir, qu»ro iitrum iiilelligis « etiam

prinuim inovens, et unum primum giiber- quibus gubernaculis regatur », id est, qui-

naiis : nec aliter essetordo in eis ct iii- bus principiis gubernativis fiat hoc, seu

ter ea. Denique, ut arguunt Avicenna et qiiibiis secundariis causis instrumentali-

Algazel, unusqiiisqiie in Metaphysica sua : tcr cxsequentibns, seii qiiibus regimini-

ubicumqiie sunt mcdia composita, opor- biis. an regimine tantum universali non

lct esse simplicia cxtrema; quumque sint dislincto, vel particulari usquc ad corru-

multi motores moti, et multi rectores re- ptibilia atque mortalia pertingente.
cti, rite concluditur, quod unus sit suin- C — Vix,inquam,rogationis tuw senten-

mus mbtor iion motus, et unus rector su- tiam nosco, id est, ego Boetius dico, quod

premus non rectus. vix nosco nec satis intelligo sensum tuae

— Ita cst, inquit, id est, Philosophia intcrrogationis, pr»sertim quid voces gu-

respondit, « Ita est » sicut dicis. Xam id bcrnacula, quum hoc multipliciler accipi

etiam paulo ante cecinisti, id est, metrice valeat : ncdam, id est, tantuin abest ut,

decantasti, videlicet metro quinto : 0 stcl- ad inquisita respondere queam. Oportet

lUeri, eic. Ilominesque tantum divino! esc- enim intelligere quaestionem antcquam

sortes curw esse deplorasti, id est, flebi- apte respondeatur ad eam, juxta illud in

liter affirmasti solos homines a Deo non Job : Intelligite prius, et sic loquamur. ,/oAxvim,2.
gubernari, loqucndo non ex deliberata ra- Hinc Philosophia : Xum mc, inquit,

tione, scd impcllente dolore, ct in persona fcfcUlt (id est, non utique « me fefellit »,
hominis imperfecti ac sensualis. Xam de D id est decepit) aliquid tibi abesse (sicut

ceteris quin ratione regerentur nihil mo- expositum est), per f/uod, id est ex cujus

vebare, id est, nulla persuasione moveba- defectu, morbus perturbationum, id est

ris de aliis creaturis quin ratione regeren- error, imbecillitas, inquietudo passionum,

tur et providcntia Dei, juxta exemplarcm seu ex passionibus orla, irrcpscril, id est,

rationem mentis divina?. Sicque ratio su- furtim ingressus est, in animum tv.um,

initur hic pro ratione et Sapientia increa- id est in intellectuin tuum, qui ex multi-

ta. Papce (et est adverbium admirationis) ludine et vehementia passionum obruitur

autem vehementer admiror cur in tam et caecatur? Propter quod anima a talibus

salubri scntentia, qua fateris Creatorem quiescendo, fit prudens.
praesidere creatis, locatus, id est positus Sed dic mihi, o Boeti, meministinc, id

vel mente fixus, (vgrotcs, id est, mente est, utrum recorderis, cjuis sit rcrum /?-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER l. — PROSA VI ! ART. XXVI

143

nls, id est, quis sit omnium creaturarum
ultimus finis objectalis? Qui est ipsemet
Cf. p. \n Deus, ut ostensum est supra. Propter quod
'pilf ■['vi ^" Proverbiis dicitur : Universa propter se
4- ipsum operatus est Dominus. Omnia quip-

pe creavit ut sua perlectio, majestas et
gloria in rebus et in ordine rerum re-
splendeant. Deus enim est omnium rerum
summum ultimatumque bonum, in quod
et ad quod omnia ordinantur. (??<oue totius
natunv tendat intentio, id est, ad quid
finaliter inclinetur quaelibet creatura, et
quid ultimate intendat intentione naturali,
animali aut intellectuali. Effectus namque
aliquo modo intendit assimilari aliqualiter
propriiB causae ; quumque Deus sit om-
nium summa et prima causa, ideo omnis
natura creata intendit et appetit suo modo
assimilari Deo : et hoc est finis formalis,
id est summa perfectio, rei creatse, in ipsa
exsistens et formaliter ei inhaerens, prout
c/". t.xxi, super secundum Sententiarum scribunl
p.io2Deis. ^Qg^QPgg^ et S. Thomas in pluribus locis,
potissime in Summa contra gentiles tertio
libro, diffuse pertractat.

— Audieram, inquam, id est, ego Boe-
tius aliquando hoc legi, audivi et didici ;
sed memoriam mceror hebetavit, id est,
ex magna moestitia sum oblitus,quia aliun-
de distractus atque in aliis valide occu-
patus, inde nil cogitavi, sicque species
rerum ex memoria mea deletse sunt et
elapsse.

Ad quod Philosophia respondet : Atqui,
id est, pro certo, scis unde, id est ex quo
primo principio effectivo, cuncta proccs-
job\ii,9. se7'int per creationem ? Juxta illud : Quis
ignorat quod manus Domini fecerit hsec
omnia? Ordo etiam rerum ostendit quod
sit una omnium prima causa : quse, ut in
libro de Causis asseritur, plus influit quam
quaecumque causa secunda. Unde et libro
de Coelo et mundo testatur Philosophus :
Ab hoc ente omnibus derivatum est esse
et vivere, his quidem clarius, his autem
obscurius.

— Novi, inquam, id est, ego Boetius
scio hoc, Deumque esse respondi id a quo

A omnia profluxerunt : quia in omni genere
ac ordine rerum, id quod est primum et
maximum, est causa ceterorum in ordine
et genere illo, prout philosophi concordi-
ter dicunt.

Ad quod Philosophia : Et qui fieri po-
lest, ut principio cognito, qiiis sit rerum
finis ignores ? k\ est, mirum est qualiter
potuisti sic hebetari,ut cognito quod Deus
sit universorum effectivum principium,
nescias quod etiam ipse sit omnium ul-
timus finis. Quum [enim] ipse sit sum-

B mum bonum increatum et independens,
quo omnia egent, et sine quo nec ad mo-
mentum subsistere possent, propter cujus
aliquam participationem ac imitationem
cuncta sunt condita et moventur ac ope-
rantur, ut in libro de Civitate Dei et super
Joannem Augustinus frequenter fatetur;
ideo nullum bonum creatum potest esse
rerum ultimus finis objectalis. Denique,
ut super secundum Sententiarum doctores
concorditer scribunt, Deus sanctus et ado-
randus, est omnium causa in triplici ge-

C nere causae. Est enim omnium causa effi-
ciens, et formalis seu exemplaris, atque
finalis : et hoc diversa ratione. Est quippe
causa efficiens, producendo et ipsum esse
donando; et causa formalis, omnia sapien-
ter per idealem et exemplarem rationem
agendo; et item finalis, universa propter
propriam bonitatem causando, et ad se-
metipsum finaliter ordinando. Unde in pri-
mo Tima?i optime scripsit Plato : Dicen-
dum cur Conditor omne hoc (id est totiim
universum) constituendum decreverit. Op-

D timus erat, a quo omnis invidia longe est
relegata : itaque omnia voluit suee bonita-
tis aut beatitudinis esse capacia atque
participativa. Quam quidem rationem si
quis dixerit omnium esse rerum causam
et finem (id est causam finalem), recte
eum sentire consentiam. Hinc in Apocaly-
psi loquitur Deus : Ego sum Alpha et Ome- Apoc.i,&;
ga, principium et finis, primus et novis- ''''"' '^-
simus.

Verum hi perturbationum mores sunt,
id est, isti sunt consueti effectus passio-

IW

l»K CONSOLATIONE PllILOSOPIlI.i: LIBEU I.

1'UOSA VI ; AHT. XXVI

num pcrturbantium interiores sensus et
cerebrum, caijuc calcntiu eis i'.s7. id est,
talis valor seu infelix potestas convenit
eis, ut inoverc quideni loco Jiomineni pos-
sint, id esl agitare de loco ad locum, sicut
videinus homines secundum diversitalem
aflectionum sensualiuin variis modis mo-
veri, nec uno in loco aiit silu diii manere ;
vel, « iit possint liominein loco movere »,
id est hinc inde a rectitudiiie rationis et
virtiitum constantia inclinare, quemadino-
(hiin vfiili agitant arboris ramos ac tene-
rain arborem a rectitudine suae statiir».
Moveiit etiain « hoininem loco », id est ad
similitiidiiiein inotus iocalis de objeclo
uno ad aliiid, et ad cogitaliones diversas,
vagas, instabiles, juxta illud apud Job :

j<>b\s.,t. Idcirco cogitationes mese varise succedunt
sibi, et mens in diversa rapitur. Evelle-
re autem sibiqiie totum exstirparc non
posfsint, id est, motus hi turbationesque
passionum nequeunt honiinem prorsus pro-
sternere, nec totum eradicare, id est sub-
vertere, superare, destruere. Quod non est
sic intelligendum, quin passiones multo-
ties prffvaleant rationi, hominemque spi-
ritualiter perimant et ad mortalia trahant
peccata, ut sunt passiones pradominantes,
Gen. viii, qiium ct iu Genesi dicatur : Sensus et co-

^'- gitatio cordis humani prona sunt in ma-

liim ab adolescentia sua. Imo, ut F^iato
insinuat in Pheedone : Soli sapientes ac
virtuosi passionibus dominantur. Sed in-
telligendum est, quod passiones nequeunt
rationem vincere omnino invitam, nec ab-
solute compellere eam : imo ipsa sponte
consentit motibus et suggestionibus pra-

ibid.iv,-. vis. Ideo in Genesi Dominus loquitur : Si
male egeris, statim peccatum in foribus
aderit; sed sub te erit appetifus ejus. et
tu dominaberis illius. Verum est quoque,
quod passiones et vitia nequeunt hoini-
nein totaliter exstirpare, naturalia penitus
auferendo : qua> tamen vulnerare possunt
et debilitare. Unde quarto capitulo de Di-
viiiis nominibus S. Dionysius docet, quod
Zuc. X, 30 etiam in dcTmonibus naturalia integra per-

ei seq. manserunt. Alque apud Lucam in parabo-

A la de hoinine qiii incidit in latrones asse-
rit Glossa. (jiiod lalroncs siiiit (hemones,
qui despoliaiil hoininem naliiralia viilne-
rando et gratuila auferendo.

Sequitiir alia quirstio Philosophiae. Sed
hoc quoquc rcspondeas velim, id est, ego
Philosophia ciipio ut ad hanc respondeas
qiKTstionein : Ilomincmnc tc cssc mcmini-
sti f' id est, an nosti « te hominem esse »?
— Quidni (inquam) memitierim? \^ est,
ego Hoelius dico, quod nihil lam certo sci-
re possum ut hoc.

B Et de hoc ultra quwrit Philosophia :
Quid ifjitur Iiomo sit poterisnc profcrrc ?
id est, iitruin dicere potes qiiid sit homo?
Respondel lioetiiis: //t>c(/?R', id est an hoc,
interrogas, on esse me sciam rationale
animcd atque mortale? Scio, et id me esse
confiteo^. Tanquam dicat : Ilomo sic defi-
nitiir : homo est aniinal rationale, mortale.
Sequitur quffstio alia Philosophia). Et
illa, puta PhiIoso[)hia, quffsivit : Nildlne
te aliud esse novisti? id est, scisne aliquod
aliud nobile et essentiale aut quasi essen-

C tiale praedicatum quod tibi conveniat? Re-
spondet Boetius : Nihil.

Ex quibus infert Philosophia \Jam scio,
inquit, inorbi tui aliain vel maximam
causam, id est, ex hac tua responsione
elicio « aliam causam » quam prius « vel
inaximam », id est causam originalem ac
radicalem, videlicet, quia non scis perfe-
cte quid sis. Unde subjungitur : Quid ipse
sis, nossc dcsisti , id est, destitisti agnosce-
re quid sis : nam sic te esse mortalem cor-
pore pensas, ut non advertas te esse im-

D mortalem quantiim ad animam tuam.quae
est principalior tui pars.

Quare pJenissime invcni, id est, ex isto
innotescit, qiiod ex tua responsione inveni
valde plenarie, vel rationcm tuce wgritu-
dinis, id est tui mceroris seu immoderati
erroris, vel aditum, id est accessum, ino-
dum ac viam, sospitatis, id est sanitatis,
rcconciliandic , id est recuperanda?, hoc
est, qualiter valeas per veram informatio-
nem sanari ab intellectus errore et a sen-
sitiva? partis mcerore.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIH^. LIBER I. — PROSA VI ; ART. XXVI

14o

Prov. XIV,
3i.

Ibid.

111, 3-2.

Job
U.

XXXVI,

Ilom.

Xlll,l.

Job
5.

XXXVl,

Luc.

I, 52.

Sap

.VI, 7.

Nam quoniam tui oblivione confunde-
ris, id est, ex quo in te ipso inordinatus
es et mente confusus « tui oblivione », id
est ignorantia seu inadvertentia tui ipsius,
putando te esse mortalem non corpore
tantum, sed etiam in anima. Non quod
Boetius unquam sic sensit, sed quia in
persona hominis imperfecti, pusilli deje-
ctique loquitur, ut veritas clarius innote-
scat ex isto disputationis dialogo : imo
idem ipse est qui nunc ioquitur in per-
sona Philosophise, id est hominis sapientis
seu sapientiae, nunc in persona hominis
imperiti. Et exsulem te et exspolialum
'propriis honis esse doluisti, id est, de-
planxisti immoderate te esse ex urbe tua
depulsum tuisque opibus destitutum. Nec
mirum si quis de talibus adversitatibus
graviter doleat,qui non credit vitam aliam
quam prsesentem : quia sic non exspecta-
ret mercedem pro actibus bonis et suis
damnis, nisi in laudibus atque memoriis
hominum, quae est merces vilis et tenuis.

Quoniam vero quis sit pra;cipuus et ve-
rus rerum finis ignoras, id est, quia non
scis quod sit rerum creatarum bonum fi-
nale, praesertim quis sit hominum finis,
hoc est, in quo eorum beatitudo consistat,
ideo arhitraris, id est judicas, homines
neqvam, id est versutos, vulpinos, atque
nefarios et potentes in sseculo, esse feli-
ces, quum tamen miserrimi sint : quia ut
Salomon contestatur, Miseros facit popu-
los peccatum. Et ipsi sunt omnipotenti
Deo odibiles, cujus sermocinatio est cum
simplicibus. Simulatores quoque et callidi
provocant iram Dei, ut dicitur apud Job.
Verumtamen potentes, in quantum hujus-
modi, non sunt odibiles Deo, quum omnis
potestas sit ab eo (propter quod in libro
Job habetur : Deus potentes non abjicit,
quum et ipse sit potens), sed in quanlum
sua potentia abutentes. De quibus dixit
beatissima et incomparabilis Virgo : De-
posuit potentes de sede. Et de talibus scri-
ptum est in libro Sapientiae : Potentes
potenter tormenta patientur.

Praeterea, quoniam (sicut ait Philoso-

T. 20.

A phus) uno inconveniente dato, plura se-
quuntur; hinc Philosophia hic pandit qua-
liter ex tribus pra>tactis erroribus Boetius
incidit alios tres errores. Quod jam de pri-
mis duobus erroribus demonstravit ; et
consequenter illud ostendit de tertio, di-
cens : Quoniam vero quibus gubernacidis
mundiis regatur oblitus es, juxta exposi-
tiones jam tactas, has fortunarum vices, cf. p. u-2
id est eventus fortuitorum effectuum di- ^ ■
versis temporibus diversimode evenien-
tes, existimas sine rectore fluitare, id est

B sine providentia Dei assidue fluere ac va-
ge acciderc.

Magnoi non ad morbum modo verum
ad interittim quoque caxisa' sunt, id est,
« causae » istae « magnae », videlicet tanti
isti errores et perturbationes cordis tui
inde sequentes, non solum sufficientes
sunt facere spiritualiter te infirmum, sed
etiam mortuum : ita quod non solum ve-
nialiter, sed et mortaliter sunt culpabiles;
nec solum sunt contra naturalem ratio-
nem, sed insuper contra fidem. Tamen, ut

C dictum est, ita in Boetio non fuerunt,
quamvis ex causis [praetactis] loquatur in c/.p.29G
persona hominis talis, seu ita se habeat ^^ *■
quasi ita sentiret. Sed sospitatis auctori
grates ago, id est, regratior Deo totius sa-
nitatis (praesertim spiritualis) datori, quod
te nondum totum natura destituit, id est,
« quod » ipsa « natura » seu ratio natura-
lis « nondum destituit », id est, reliquit
seu errare permisit, « te totum », id est
totaliter; vel « quod » Deus « nondum de-
stituit te totum natura », id est a naturali

D vigore, hoc est, nondum permisit te tota-
liter destitui aut privari recto rationis ju-
dicio, quoniam in aliquibus bene sentis,
ex quibus ad sanitatem et veram instru-
ctionem potes reduci. Hinc subditur :

Hahemus maximum tuoe fomitem salu-
tis, veram de mundi guhernatione senten-
tiam, id est,hoc ipsum est nobis maximus
fomes, id est praecipuum incitamentum
ac fomentum, « salutis » (id est sanitatis)
« tuae » interioris recuperandae, quod bene
sentis de mundi gubernatione, quod eam

10

\M\ |)K CONSOLATIONK 1'I1IL0S01'III.K I.lllKK I. - 1'1U)S.V VI ; .\HT. XXVI

non casmtm temerifati seddivina' rationi k biis esse letalem dcfectum, spem sanandi

suMifam credis,id est, « qiiod » iiuiiidi gii- aiiiilluiit.

beniationem (( credis Msubjectain « ralioni Kx liis concliidit Philosophia quod et

diviiur )), id esl providentiiP seii sapiciilia' vinle jain dixeral, ulpula velle se priino cf.v-w

Dei, (( non leinerilali )>, id esl inslabililali applicare Hoelio rcmedia lcniora. " "^^' *'

el insipienli eventui, (( casuiim », id esl Sed fjuoniam /irmioribusremediis non-

causaruin per accidens sine provisione et du})i tempus csf uti, id est, quia adhuc,

pnecognilione agentiuin. o Hoeti, inens tua non est capax fortiorum

Nihil igitur pertimescas iminoderate, et efficaciorum spiritualium medicinarum,

(piasi curari noii valeas.Nihilo minus sem- eo quod necduin salis purgatus sis a tu-

per tiinere debemns Deuin el animarum ariim perlurbalioiiibus passionum. Teste

nostraruin periculum : quoniam in Eccle- namquc 1'hilosoplio, susceplivum non est

^•cc/i.xviii, siastico scriptum est,IIomo sapiens in om- B contingens, hoc est qualecumque subje-

^jbiii I is "Jbus metuit; et, Qui sine timore est, ju- ctum indifferenter, sed actus activorum

stificari non potest. Et Salomon loquilur : fiuiit in patiente disposilo. Proportionem

/'ror.xxviii, Heatus homo qui semper esl i^avidus. Unde eteiiim esse oportel inter ea qiiaj convc-

"■ et saiiclus Job liujus periculosissima' vilie nicMilcr dcbeiit uniri, cl sic inter agens et

pericula laqueosque pcrpendens, loquitur paliens,et inter inovens et motum.Propler

yo6ix, 28. Deo : Verebar omnia opera mea, sciens quod etiam ad Corinthios scripsit Aposto-

quod non parceres delinquenti. Jam tibi his : Qua? societas luci ad tenebras? Apud iicor v

ex hac minima scintillula, id est ex valde Jeremiam quoque scriptum est : Quid pa-

Jer

parva ista notitia quain de providentia Dei leis ad triticum ? Michicas quoque ait : ?8.

habes, vitalis calor iUu.xerif, id est, re- Numquid vestrum est scire judicium, qui j/ic/i.m, i

splendebit et accendetur in mente tua in- odio habetis bonum, et omnia recta per- "'^'

tegra et salubris fides providenti» divina? C vertitis?

etiain circa homines et actus humanos : Et eam mentium constat esse naturam,

ex qua fide amor Dei reaccendetur in te. id est, certum est hanc esse conditionem

Denique modica illa providentia' divin» et proprietatem mentium humanarum, ut

notitia recte vocatur scintillula : primo, quofies abjecerint veras, falsis opinioni-

quoiiiam sicut scintillula non clare sed bus induanfur , id est, ut mox falsa re-

subobscure illuminat domum seu aerem, cipiant erroribusque consentiant, quum

sic illa notitia intellectum; secundo, nain vcris sententiis, scientiis opinionibusve

sicut ex scintillula gignitur grandis ignis consentire renuerint:et ita opinio sumitur

/aco6.iii,5. (juxta illud Jacobi, Ecce quantus ignis, id hic extense pro quacumque notitia intel-

est quam parvus ignis, quantam silvain lectus, et non slricte pro sola cognitione

incendit!), ita ex modica illa notitia spe- ciim formidine de opposito.
ravit Philosophia in menlc Hoetii genera- D Porro quidam hic dicunt naturaliter in-

re magnam cognitionem providenlia Dei, situm esse mentibus hominum, quod quo-

quemadmodum ex uno principio muIUe ties veram opinionem reliquerint, statim

deducuntur conclusiones. Insuper Philoso- accipiant falsam : quia, ut asserunt, verum

phia hic loquitur jiixta consuetudinem ct falsum sunt contraria immediata ; ideo

medicorum : qui quamdiu conspiciunt na- in subjecto recipere ea apto, pcr remotio-

turalem vigerc calorem in corpore atque nem unius concluditur positio allerius. Qui-

praedominari peccanti materiae, spem ha- bus objici potest, quod intellectus non est

bent sanitatis recuperanda?, et per medici- necessario determinatus ad aliquid ho-

iialia succurrunt naturae;si vero conspexe- rum, et ita potest dimittere unam opinio-

rint materiam illam prsedominari naturali nem,quod non recipiat alteram,sed teneat

virtuti, et in meinbris partibusque vitali- judicium in suspenso, et ad nullain decli-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — METRUM VII

147

net : quod et doctores aliqui in Scriptis
suis super Sententias sajpissime faciunt.
Et frequenter cautius est, in his quae infra
certitudinem sunt, ad nuUam divertere
partem. Sicut dum qusritur, an angeli fu-
erint creati in gratia gralum faciente, et
item in fide et spe ; similiter dum quseri-
tur, an esse realiter differat ab essentia :
aliqui satis fortiter tenent quod sic, alii
quod non.Et quoniam S.Tiiomas.Uenricus
de Gandavo, et etiam Scotus, in talibus
communiter se divertunt firmiter satis ad
alteram partem, ideo multos habent con-
tradictores : quanquam in talibus sanctus
Doctor minus ac rarius deviasse putetur.
Venerabiles autem doctores Petrus de Ta-
rantasia, qui et summus Pontifex fuit, Ri-
chardus quoque de Mediavilla, qui et
Doctor solidus appellatur, et prae ceteris
sequitur Thomam,in talibus ut frequenter
ad nullam partem divertunt, sed qualiter
utraque opinio probabiliter possit teneri
declarant. Quod ergo Philosophia hic lo-
quitur de natura mentis humanae, quod
quoties mentes ipsa? veras opiniones abje-
cerint, induant falsas, intelligendum est
quando abjecerint eas tanquam faIsas,non
quando reliquerint eas velut incertas ; vel
quando abjecerint eas ad oppositum di-
vertendo.

Ex quibus, videlicet falsitatibus, orta
perturbationum caligo, id est obscuratio
et inquietudo passionum procedens, rerw/?^
illum confundit intuitum, id est, salu-
brem et fidelem veritatis contemplationem
impedit et excsecat. Etenim falsis opinioni-
bus assuetus atque erroribus involutus,
difficilius capax est limpidee veritatis, sic-

A ut in aqua mota et inquieta difficilius in-
spicit homo imaginem sui vultus. Itaque
primo oportet falsitatem et iniquitatem
abjicere,deinde veritatem ac virtutes reci-
pere. Quibus receptis, adhuc manent in
anima reliquige qusedam pristinae falsitatis
et culpae,id est pronitas quaedam ad eas, et
difficultas resistendi malis illis expulsis,
quousque per exercitationes virtuosas era-
dicentur illae reliquiae, et mens in lumine
veritatis ac splendore virtutum firmetur.
Hinc decimo Ethicorum habetur : Non fa-

B cile est homines a consuetudine trahere
per sermones. Et alibi : Difficile est, ait,
resistere consuetis. Agendum est ergo
quod Seneca loquitur : Bona consuetudo
excutiat quod mala instruxit.

Hanc tuae mentis caliginem, o Boeti,
'paulisper levibus m,ediocribusque fomen-
tis, id est doctrinis et consiliis faciliori-
bus, attenuare, id est minuere, tentabo, ut
dimotis, id est ejectis et destructis, falla-
cium affectionum tenebris, id est igno-
rantiis et erroribus quae ex affectionibus

C carnalibus,mundanis inordinatisque moti-
bus passionum nascuntur, splendorem ve-
rce lucis possis agnoscere, id est claritatem
sapientiae salutaris ac finem rationalis cre-
aturse, potissime primam causam, quae
essentialiter lux est, fons Iuminis,et origo
totius veritatis, virtutis atque salutis.

De hac re in metro sequente dicetur
diffusius, quia hoc metrum inducitur ad
declarandum clarius per exempla quod
in hac ultima fertur particula. Nec spe-
cialis hoc loco occurrit moralitas, aut

D mysticus sensus qui non sit competenter
prsehabitus.

METRUM VII

Nubibus atris
Gondita nullum
Fundere possunt
Sidera lumen.

Si mare volvens
Turbidus Auster
Misceat aestum,
Vitrea dudum

\\S I»K CONSOLATIONE IMIK.OSOPHI.F, I.IBEU I. — MKTRIM VII ", .\HT. XXVII

Pariiue serenis Lumine claro

Unda diebus, Gernere verum,

Mox resoluto Tramite recto

Sordida 1-03110, • Carpere callem ;

Visibus.obstat. (.^^j^j^ pgHg^

Quique vagatur ,-, ,, ..

^ ^ " Pelle timorem,

Montibus altis

Spemque fugato,
Defluus amnis,

o • .'•x Nec dolor adsit :
Sfepe resistit

Rupe soluti Nubila mens est

Obice saxi. Vinctaque frenis,

Tu quoque si vis Haec ubi regnant.

ARTICULUS XXVII

ELUCID.\TIO SEPTIMl ET ULTIMI MKTRI HUJUS LIBRI PRIMI.

H'

"IC Philosopliia per tres similitudines A Attamen nubes possent esse tam obscurae

probat mentem Immanam non esse et spissa», quod per eas nil luminis side-

capacem illuminationis divin», nec eam nim funderetur, iino et parum aut nihil

posse expedite intendere contemplationi de hirnine solis. Nam et tenebrae factae

divinorum atque invariabilium veritatum, tempore passionis Christi, secundum Hie-

quamdiu persistit in passionum caligine ronymum et Origenem, factae fuerunt per

et interiori perturbatione,sicut nec oculus interpositionem densissimarum nubium

corporalis in domo fumosa potest limpide inter solem et terram : quod etiam tanti

intueri. Est itaque ordo et sensus ver- doctores dixerunt non simpliciter affir-

borum : mando sic factum esse, sed potius opinan-

Sidera condita, id est celata seu visui do. Quod forsan sic factum est, et quod

occultata, nubibus atris, id est obscuris utique sic fieri potuit. Porro absolute de
ac spissis,interpositis inter coBlestes orbes B tenebris iilis tenendum quemadmodum di-

ei ierram,nulliim lumen fundere possunt. vinus Dionysius in epistola ad sanctum Episi. vn

Quod non esl sic intelligendum,quin inde- loquitur Polycarpum, videlicet quod fuit

sinenter emicent. effiuant seu effundant vera eclipsis facta per interpositionem

lumen ex se, etiam clarissimo die, quem- lunap inter solem et terram : quanquam

admodum et candela accensa, posita in Magister in historiis aliter imaginetur, cui

aere claro meridie ; sed quod claritas fusa non est consentiendum.

ex stellis, nubes nequiens penelrare, a Sequitur alia similitudo ad idem. Si

terrigenis videri non valet in noctibus ne- Auster turbidus, id est ventus australis

bulosis. Attamen claritas iila aliquantulum seu meridionalis tempestuosus, volvens,

minuit tenebras noctis,quia et ipsse nubes id est, movens et concitans, mare, id est

lucem sibi immissam aliquo modo ultra aliquas partes illius, quoniam totum mare

7o6xxxvii, diffundunt, juxta illud in .lob : Fruuientum C Oceanum. quod est ipsum aquae elemen-

"''"■ desideral nubes, et nubes spargunt lumen tum, non potest simul movere, moveat * •misceai

suum, quae lustrant cuncta per circuitum. a^stum, id est ebuilitionem et fervorem

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — METRUM VII ; ART. XXVIl 149

quemdam in aqua, qiioniam motus est A illos ut rotam, et sicut stipulam ante fa-

jo)!«i, 15. calefactivus. Unde dicitur in Jona : Stetit ciem venti. Quocontra de homine virtuoso

/s. Lvu, 20. mare a fervore suo ; et in Isaia : Tmpii Salomon loquitur : Justus quasi funda- Prot!.x,25.

quasi mare fervens, quod quiescere non mentum sempiternum. Hinc teste Apo-

potest. Uncla dudum vitrea, id est aqua stolo, Optimum est gratia stabiliri cor. Hebr. ww,
ipsa nuper instar vitri clara atque perspi- Ex his infert Philosophia doctrinam ^'

cwdt., parque,\6. esisimxW?,, diebus serenis, et admonitionem salubrem, applicando

id est quieta et lucida sicut aura dum aer ad propositum similitudines prseinductas.

serenus ac mundus est ac vaporibus liber, Tu quoque si vis verum cernere, id est

sordida, id est ipsa aqua facta turbulenta limpide intueri, lumine claro, id est lu-

et distemperata, cocno mox resoluto, id mine naturali per sapientiam et ceteros

est, per hoc quod ventus ille vehementia habitus intellectuales clarificato (de quo

sua pertingit usque ad fundum maris et B Psalmographus loquitur Deo, Signatum est Ps.iv, :.

alterat coenum ipsius, sicque producit ca- super nos lumen vultus tui, Domine), et si

lidas exhalationes erumpentes in aqua, vis carpere callem, id est apprehendere et

ideoque visibus obstat, id est,agitatio aqua intrare viam justitise ac virtutum ; gaudia

impedit visum ne profunde et distincte ^)e?/e, id est, repelle a te delectationes sen-

aquam valeat intueri : fit enim confusio suales, inanes laetitias, et dissolutiones

visualium specierum in oculis intuentis. stultas expelle de corde tuo, pelle timo-

c/". p.54B'. De isto vento dictum est supra, metro se- rem,idest, passionem timoris,inordinatum

cundo. quoque, carnalem, mundanum timorem

Sequitur tertium ad idem exemplum. refrena et abjice : de quo Salomon fatetur,

Quique amnis, id est quicumque fluvius, Qui timet hominem, cito corruet. De quo /"roy. xxix,

vagatur defiuus, id est ab eminentioribus timore speciebusque ejus dictum est ante. '^V „ ggc

locis fluens, videlicet montibus altis, id C Et fugato, id est, fuga et ejice de animoets.

est a terris elevatis, soipe resistit, id est, tuo, spem quae est passio appetitus sen-

resistentiam patitur, o6/ce^id est obstaculo, sitivi, videlicet exspectatio sensibilium

sa^jci, id est lapidis, soluti, id est resoluti, bonorum inordinala. Nec dolor adsit, id

fracti et lapsi, rupe, id est a rupe seu pe- est, nec inordinatum dolorem seu mcero-

trosa materia. Ac si dicat : Quemadmodum rem de temporalibus damnis seu adversis

aqua desuper veniens, recto fluit itinere admittas. Mens ubi, id est in qua, luec

valde celeriter, hoc est expedite et prom- regnant, id est, praedominantur hae pas-

ple, ut est suse naturse proprietas : sic siones, nubila est, id est obtenebrata, ut-

mens non habens obstacula passionum, puta carens luce prudentise ac splendore

vitiorum, tentationum et distractionum, virtutum moralium, vinctaque frcnis, id

stabililer et sincere considerat veritatem ; est vinculis vitiorum ligata, quibus im-
sustinens vero talium obicem et occur- D peditur ab incessu per viam mandato-

sum, a claro veritatis intuitu impeditur. rum Altissimi, et est subjecta diabolo

.A^ixi, !i. Ideo apud Job legitur : Si iniquitatem abs- ac captivata ab eo. De quibus vinculis

'^" tuleris, levare poteris faciem, id est aciem scriptum est in Proverbiis : Iniquitates y-oi.v.ji.

Ps. XI, 9. mentis, et stabilis eris ; et in Psalmo, In suae capiunt impium, et funibus peccato-

circuitu impii ambulant, id est, hinc inde rum suorum constringitur. Unde de viti-

mente vagantur et passionibus suis vitiis- osis hominibus ait Apostolus secunda ad

que feruntur, ita quod leves sunt animo, Timotheum : Resipiscant a laqueis diaboli, ii ri;

non stabiliti in bonis, juxta illud Psalmi : a quo captivi tenentur.
/•s. 1,4. Non sic impii, non sic, sed tanquam pulvis

Ps Lxxxii *1^6m projicit ventus a facie terrse.De qui- In his verbis tanguntur quatuor princi-

14. bus denuo ait Psalmista : Deus meus, pone pales animae passiones, quae sunt, spes,

m. u,
G.

loO UK CONSOLATIONE PHILOSOPlil.K LIBEK I. — METHLM VII ; AHT. XXVII

tiinor, gaiKliuin. dolor. Quocirea pensan- A pra'leriti,qu8D proprie nominalur sensitiva

dum. quod nomina ista variis modis su- tristitia, aut inali pi\Tscntis, quffi passio

r/-.t.xxiii. munlur. Inlorduin enim aeeipilur spes \\l dieilur proprie dolor : atlainen unuin pro

p.*t5 ci». ^^^^ ihoologiea virlus. Oiue eliani duplex alio rrequeiiter aeeipilur.

est, sieut et fides : est eniin spes inlorinis Insuper de inultiplici gaudii sumptionc

et spes formata, sicufct fides informis ct dictum est paulo ante. Siquidem gaudium (y.p.iiic.

fides forinata. Spes formala definitiir diiin proprie est solum in voluntate, ex unione

dicitur : Spes est certa exspectatio futurjr cum bono conveniente ; nunc autem pro

bealitudinis, ex gralia Dei et ineritis spe- deleclalione sensitiva immoderala acce-

ranlis proveniens. Qmv lamen deriiiitio pluin est. De priino gaudio horlatiir Apo-

potius dalur de aelu qiiam de liabilu spei. sloliis : (iaudele iii Doinino seinper. De PhiHppAy,

Spes vero prout nominat ipsain virtutein, secundo in Ecclesiaste habelur : Risum *; ^
esl Iiahitus seu qualilas ac virtus per B repiitavi errorein;et gaiidio dixi.Qiiid fru-

qiiam pi\eslolainiir jeternain supernatiira- stra deciperis?

lcin felieilatein. Quic virliis duin earilale Ampliiis timorctiain diiplex est, videli-

el actibus virtiiosis ornatiir, dieilur spes cct : intellectivus, in volunlale exsistens,

formata ; duin aulem iion perficilur cari- ut est timor filialis et caslus,qui est tiinor

tate, dicitur spes informis. Verumtamen, peccandi et offendendi Deuin, ex sincera

ibid.p.409 sicut fides informis ac fides formala sunt caritate procedcns; timor qiioque initialis,

^*'*' essentialiter iina fides,sic spes informis et qui realiter idem cst cum filiali timore,

spes formala siinl idem in re, et essentia- queinadinodiiin virtus perfecta et imper-

liter Iiabiliis idein. Secundo accipitiir spes fecla sunl idein in re, et differiint ratione.

proul est in parte sensitiva, pula iii appe- Dicilur nanique limor inilialis, proiit ad-

titii irascibili, cujus est passio ; eslque ex- huc est imperfectus, vitando peccatum

spectatio, desiderium seu confideiitia boni C non soliiin amore jiislitia>, sed etiam for-

scnsibilis ardui obtinendi : et ita iiuiic midiiic pa3iia? ; liinor autein filialis, iii

capilur. lino jiixta modum IMatonieoruin, quanlum perfectus, vitans peccata soluin

Philosophia jam loquitur de his quatuor procedil ex [luro ainore Dei ac zelo justi-

passionibus seu affectionibus aniniffi proul lia". [Alius esl tiinor in appetitu sonsilivo

dicuntur affectiones inordinata?, corrupta». exsistens, videlicet timor servilis, quo

Proprie tamen, proiit sunl affectiones na- quis vitat peccatiim sola formidine pcena.]

c/". t.xxii, turales, non sunt bonte nec maKe inorali- Interdum item sumitur timor prout est

po38 cis. ^^^^ ^^^ ^^^ actiones pure naturalcs ac iinuin septem donoriim Siiiritus Sancti ;

indifferentes : iino, sicut fieri possiint sicque vocatur habilus supernaturalis in-

eulpabiles per negligentiarn ralionis, sic fusus. De quo scripluin est in Isaia : Re- /«. x(, a.

possunt reforinari et refrenari ac esse laii- plebit eum spiritus timoris Doinini. De

dabiles per rationem ac virtules morales. D qiio in Kcclesiastico legitur : Nihil inelius Eccu.ww

Quae omnia Alexander, Thoinas, Albertus, quam timere Deum ; et rursus, Timor Dei ^^:^ ^^^g

Bonaventura ac alii concorditer scribunt paradisus benedictionis.

super secundum et tertium Sententiariim, Pr;rterea advertendum, quod numerus

specialiter quoque Thomas in prima sc- ct sufficientia passionum in generali sic

cunda?, et in secunda secundae. sumitur. Passio quippe prout modo sumi-

Conformiler dolor quandoque accipiliir tur, est motus seu affectio appetitus sensi-

prout est in parte intellectiva, videlicct tivi, sub ralione aliciijus boni aul mali.

voluntatc ; sicque contritio qua? est pars In quibus verbis ratio sumitur multum

pcenitenti», dolor vocatur. Interdum vero, extense : quia secundum Damascenuin li-

prout est in parle sensitiva ; et est passio bro sccundo, passio dicilur motiis appeti-

causata ex apprehensione mali sensibilis tus sensitivi siib iinaginalione boni aut

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER I. — METRUM VII ; ART. XXVIl lol

mali ; secundum Eustratium vero, est mo- A At vero de quatuor principalibus passio-

tus hujusmodi sub phantasia boni aut nibus scribit Thomas in prima secundse,

mali. quaestione vicesima quinta : Quatuor sunt art. 4.

Omnis itaque passio aut est in appe- principales passiones : gaudium, tristitia,

titu concupiscibili, aut irascibili. Si in spes et timor.Gaudium namque et tristitia

concupiscibili, hoc est dupliciter : quia sunt completivee atque finales simpliciter

aut respectu boni, aut mali. Si respectu respectu omnium passionum, ita quod

boni, hoc est tripliciter : quoniam ipsa aut omnes ceterae passiones ad gaudium aut

est causata ex connaturalitate atque pree- tristitiam terminantur. Timor vero et spes

sentia objecti sensibilis ad appetitum per non sunt simpliciter passionum omnium

modum cujusdam naturalis influxus, et completivae, sed sunt completivae in gene-

ita est amor seu complacentia qusedam, re motus appetitivi ad aliquid:quia respe-

prout amor et complacentia in parte sunt B ctu boni, incipit motus in amore, et pro-

sensitiva ; aut est causata ex objecto non cedit in desiderium, ac terminatur in spe ;

habito, sed habendo, per modum tenden- respcctu vero mali, incipit in odio, et

tia3 cujusdam in ipsum, et ita est deside- procedit ad fugam, et terminatur in timo-

rium;aut fit ex adeptione et consecutione re. Hinc harum passionum distinctio assi-

objecti convenientis, et ita est delectatio, gnatur penes differentiam pra^sentis et

quee est quaedam defixio et quietatio in futuri : motus quippe concernit futurum,

objecto praesente.Porro si passio sit respe- quies vero est in praesenti. De bono ergo

ctu mali, hoc erit tripliciter : aut enim praesenti est gaudium ; de malo autem

causatur ex praesentia atque inconnatura- praesenti, tristitia sive dolor. De bono quo-

litate seu disconvenientia mali ad appeti- que futuro est spes ; et de malo futuro,

tum, et ita est abominatio seu odium ; aut timor.

causatur ex objecto non habito, appre- C Haec de passionibus animae breviter di-

henso sub ratione fugibilis, sicque fuga cta sint, ut verba textus clarius intelligan-

vocatur ; aut oritur ex malo conjuncto po- tur. De ipsis etiam passionibus feci spe-

tentiae, sicque tristitia appellatur. Si de- cialem tractatum.

mum passio sit in irascibili appetitu, hoc Praeterea de his quatuor passionibus

est aut respectu boni, aut respectu mali. sanctus fatur Bernardus : Quatuor sunt

Si respectu boni, hoc est dupliciter : quia affectiones : amor, Ia?titia, timor, tristitia.

aut respectu boni praesentis, aut non prse- Absque his non subsistit hominis anima ;

sentis. Si primum, hoc est dupliciter : aut sed quibusdam sunt in coronam, quibus-

enim est aggressiva ipsius, et sic audacia dam in confusionem. Purgatee enim et or-

dicitur ; aut est fugitiva, sicque vocatur dinatae,gIoriosam efficiunt animam corona

timiditas. Si autem sit respectu boni ab- virtutum ; inordinatae vero, per confusio-
sentis : aut ergo appetitus manet stans, D nem reddunt eam dejectam et ignomini-

et ita est spes, aut non manet stans, ct osam. Purgantur autem si amentur quae

ita est desperatio, prout ista in parte sunt amanda,et non amentur quae amanda

sensitiva consistunt. Si vero sit respectu non sunt, et ita de ceteris. Si ordinenturet

mali : aut igitur appetitus totaliter cadit reformentur istae affectiones, fiunt virtu-

atque prosternitur, et ila est mansuetudo, tcs ; si non refrenentur, vitia fiunt. Non

sumendo mansuetudinem prout denotat delecteris nisi in Deo, non in vanitatibus Pi.xxxix.s.

defectum irae ; aut manet, nec cadit, ila atque insaniis falsis. In rebus creatis non

quod appetitus animatur per passionem est gaudendum nisi in Deo, hoc est se-

ad insurgendum contra hujusmodi malum, cundum Dei praecepta, consilia et doctri-

et ita est ira. Haec sufficientia consonat nas. Sic quoque noli tristari nisi in Deo,

dictis Alberti. hoc est de his per quse a Deo averteris,

loi

DE CONSOLATIONK PHILOSOPHI.K LIBKU I.

METULM VII ; AUT. XXVIII

per qutr graliam cl saluttMu ainittis. ('oii- A timc olTcndere Creatorein. De his multa
rormiter, ordinatus sit limor luus. 1'riino seribil Hernardus, et item iii Moralibus
oinninm time elongari el separari a Dco, supcr .lob U. (Ircgorius.

ARTICULUS XXYIII

KNAUUATIO .MYSTICA KJUSDE.M METUI.

EX similitiidinibus et exemplis hujus
metri instruimur, quod sicut interpo-
sitfo nubes impcdiunt homines a clara
perceptionc el adspeclu liiminis solis ac
siderum, sic vitiorum tumultus, turbalio
passionum, dispersio cordis per vana et
impertinentia. impediunl mentem a con-
sideratione salubri, a limpido veritatis in-
tuitu, a contemplatione superna. Ideo as-
serit Augustinus : Contemplatio rapit el
elevat animam tanto ardentiorem quauto
mundiorem, et tanto mundiorem quanto
ad spiritualia consurgentem, et tanto ad
spiritualia consurgentem quanto carnali-
bus desideriis ac terrenis affectibus mo-
ricntcm. Hoc est quod ait Gregorius : Xon
pra?valet mens pertnrbata vcritates con-
spicere, ad quarum intuitum vix tranquil-
la potcsl ascendere, quia nec solis radius
cernitur dum nubibus facies coeli obdii-
citur. Hoc ipsum fateliir Chrysostomiis :
Neino (inqiiicns) horum qiii caducis et
carnalibus delcclantur, potcst spiritualia,
divina atqiic ccelestia contcmplari ; qui
vero ea contcmpserit, et ea tanquam um-
bram ac pulverem duxerit, cito ad illa
mente jam tranquillata perveniet. Oportet
ergo mentem siini)lificare ac stabilire in
Deo, et ad ipsum cctcra omnia ordinare,
ipsum solum super omnia dcsiderando,
alia autem in tantum quantum utilia aut
necessaria sunt ad unionem cum ipso.

B Pra>habitis etiam consonat quod Sencca
protestatur: Tutissima res est nihil timere
pra?ter Deum ; et rursus : Ut auri ali-
qiiid extrahamus, terram evertimus ; ut
suminum bonuin oblincamus, mentein
scrutari purgareque piget. Ad Lucilium
qiioque : Primiim (ait) compositao mentis
argumentum est secum consistere, secum
morari, non per miilta discurrere, nec
mente vagari.

Poslremo hoc metruin vocatur Adoni-
um, quia in sacris Adonidis, amasii Ve-

C neris, ab idololatris talia metra caneban-
tiir, aiit quoniam lamentatio Veneris de
illius amissione tali metro describebatur.
Adonis quippe pulcherrimus juvenis Ve-
nerisque amasius, venando percussus ab
apro interiit. Cujus interitum annuatim
deflebant mulieres gentiles. Unde in Eze-
chiele habetur : Ecce mulieres sedentes K:ccii.\m,
plangebant Adonidem. Quem (ut ait Hie- "'
ronymiis) fabiike referunt suscitatum. Por-
ro ^cnus fuit filia Jovis regis Cretensium,
soror ApoIIinis et Dianae, ut in libro de

D Civitate Dei recitat Augustinus. Hos ho-
mines sceleratos infelicissimi idololatr»
coluerunt ut deos. Hoc itaque metruin
vocatur Adonium ; et item Glyconicum,
ab inventore ; dimetrum, utputa ex duo-
biis pedibus constans, dactylo et spondeo ;
atque dactylicum, a dactylo ibi prgedo-
minante.

ENARRATIONES IN LIBRUM II

DE

CONSOLATIONE PHILOSOPHI^

ENARRATIONES IN LIBRUM II

DE

CONSOLATIONE PHILOSOPHM

PROSA PRIMA

POST hsec paulisper obticuit, atque ubi attentionem meam modesta tacitur-
nitate collegit, sic exorsa est : Si penitus aegritudinis tuas causas habitumque
cognovi, fortunas prioris affectu desiderioque tabescis : ea tantum animi tui
statum (sicuti tu tibi fmgis) mutata pervertit. Intelligo multiformes illius prodigii
fucos, et eousque cum his quos eludere nititur, blandissimam familiaritatem exercet,
dum intolerabili dolore confundat quos insperata reliquerit. Gujus si naturam, mo-
res ac meritum reminiscare, nec habuisse te in ea pulchrum aliquid nec amisisse
cognosces. Sed (ut arbitror) haud multum tibi haec in memoriam revocare labora-
verim : solebas enim praesentem quoque blandientemque virilibus incessere verbis,
eamque de nostro adyto prolatis insectabare sententiis. Verum omnis subita mutatio
rerum, non sine quodam quasi conflictu contingit animorum : sic factum est ut tu
quoque paulisper a tua tranquillitate discesseris.

Sed tempus est haurire te aliquid ac degustare molle atque jucundum, quod ad
interiora transmissum, validioribus haustibus viam fecerit. Adsit igitur rhetoricfe
suadela dulcedinis, quae tunc tantum recto calle procedit, quum nostra instituta
non deserit. Gumque hac, musica laris nostri vernula, nunc leviores, nunc graviores
modos succinat.

Quid est igitur, o homo, quod te in moestitiam luctumque dejecit? Novum,
credo, aliquid inusitatumque vidisti. Tu si fortunam putas erga te esse mutatam,
erras : hi semper ejus mores sunt, ista natura. Servavit circa te propriam potius
in ipsa sui mutabilitate constantiam. Talis erat quum blandiebatur, quum tibi falsse
illecebris felicitatis alluderet. Deprehendisti caeci numinis ambiguos vultus : qua3

156 DE CONSOLATIONE PHlLOSOrill.E LIBKU 11. — 1'ROSA I ; AUT. 1

sese adhiic velat aliis, tota tibi prorsus innotiiit. Si probas, utere moribus, ne que-
raris ; si perfidam perhorrescis, sperne atque abjice perniciose ludentem. Nam quae
nunc tibi est tanti causa moeroris, hiBC eadem tranquillitatis esse debuisset : reliquit
enim te, quam non relicturam se nemo unquam poterit esse securus. An vero tu
pivtiosam a?stimas abituram felicitatem, et cara tibi est fortuna prsesens, nec ma-
nendi fida, et quum discesserit. allatura moerorem ? Ouod si nec ex arbitrio rctineri
potest, et calamitosos fugicns facit, quid est aliud fugax quam futuric quoddam
calamitatis iiidicium ? Neque enim quod ante oculos situm est suffecerit intueri :
rerum exitus prudentia metitur; eademque in altcrutro mutabilitas, nec formidandas
fortun.T minas, nec exoptandas facit esse blanditias. Postremo, a^quo animo toleres
oportet quidquid intra fortun» aream geritur, quum semel jugo ejus colla submi-
seris. (}uod si manendi abcundiquc scribere legem velis ei, quam tu tibi dominam
sponte elegisti, nonne injurius fueris, et impatientia tua sortem exacerbabis (luam
permutare non possis? Si ventis vela committeres, non quo voluntas peteret, sed
quo flatus impelleret, promovereris. Si arvis semina crederes, feraces inter se annos
sterilesque pensares. Fortunae te regendum dedisti, dominse moribus oportet obtem-
peres. Tu vero volventis rotcT impetum retinere conaris. At, omnium mortalium
stolidissime, si manere incipit, sors esse desistit.

ARTICULUS PRIMUS

ELUCIDATIO PUOS.E HUJUS PRIM.E.

L

IBRO primo Philosophia tanquam ma- A tate sanctus perhibet Augustinus, quod

j ter, nutrix, medica et magistra piis- sicut viator una confecta dieta respirat,

sima, diligenter est perscrutata et con- vires recolligit,et quiescit hospitio,sic au-

forendo cognovit qualitatem et speciem, ctor uno libro completo. Ait ergo Boetius :

radicem et causas affiictionis ac morbi Post Ikvc paulisper obticuit, id est, fi-

totiusque indispositionis Boetii in mente nitis colloquio ac dialogo inter Philoso-

et corpore ejus. Jam in hoc libro secundo, phiam et Boetium habitis ac descriptis

tanquani sapiens et ordinate procedens primo libro, ad aliquantulum tempus ta-

curatrix, adhibere incipit medicamenta, cuit Philosophia propter causas jam ta-

f/. p. i3iet primo (sicut pollicita est) leviora. Est ctas, et ex deliberatione matura volens

^' '*''*■ autem consuetudo auctorum ut libros suos inchoare sequentia, ne etiam protrahendo

totales in plures dividaut libros partialcs immoderate sermonem videretur verbosa
prout diversitas requirit materia?, ut tam B et loquax. Propter quod in Proverbiis Sa-

ipsi quam legentes ac auditores,uno parti- lomon ait : Totum spiritum suum profert /voi.xx,

ali iibro finito,respirent ac pausent parum- stultus, sapiens differt et reservat in po- "•

per, recollectisque viribus sequentem ii- sterum. Hinc Seneca Tulliusque dixerunt :

brum cum recenti fervore et fortitudine Noii verbis defluere.

ami)liori aggrediantur. Ilinc libro de Trini- Atque ubi ^yieam attentionem, id est

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — PROSA I ; ART. I

lo7

diligentem advertentiam, modesta tacitur-
nitate coUegit, id est, suo urbano ac mo-
derato silentio consideravit : nam et ideo
paululum siluit, ut qualiter ego me habe-
rem perpenderet. Nempe si loquens et
docens videat eos quibus loquitur non ad-
vertere nec curare, debet tacere, aut certe
illos ad audientiam excitare, inadverten-
tiamque arguere. Ideo in Ecclesiastico Sa-
EccUxww, piens loquitur:Ubi non est auditus,non ef-
^' fundas sermonem. Vel sensus est : « Ubi »,

id est postquam, Philosophia « collegit
attentionem meam taciturnitate modesta »,
id est, per hoc quod ego Boetius modeste
silui, non importune in verba prorupi :
quod est sapientise signum, ac docilitatis
/06 xin, 5. indicium, juxta illud Job, Utinam tace-
retis, ut putaremini sapientes. Ideo rursus
£'cc/i.xxxii, in Ecclesiastico edocetur : Audi tacens, et
^' pro reverentia accedet tibi gratia bona.

Denique per hsec insinuatur duplex ta-
citurnitas esse : una sapientialis, discreta
ac moderata.Ad quam multa utique requi-
runtur, videlicet : tacere loco et tempore
opportuno, et quando subest pia et ratio-
nabilis causa tacendi ; et inter sapientio-
res, majores ac seniores silere ac modice
loqui, ac illis deferre ; injurias quoque,
correptiones et accusationes silenter suf-
ferre, nisi ad vitandum scandalum aut ju-
stitiae detrimentum expediat potius loqui.
Alia est, taciturnitas indiscreta,utputa non
loqui ubi et quando loquendum est et dum
ratio exigit. Nam et quidam ex indigna-
tione subtrahunt vocem. De his in libris
Sapientialibus multa dicuntur, ut est il-
/6irf.i2,i3. lud Ecclesiastici : In multis esto quasi
inscius et audi tacens simul et quaerens,
et loqui in medio magnatorum non prae-
sumas, et ubi sunt senes non multum lo-
i6id.xx,5,6. quaris ; illud quoque : Est tacens qui in-
venitur sapiens, est autem et tacens non
habens sensum loquelae, et est tacens sci-
ens tempus aptum.

Sic exorsa est, id est, ita incepit loqui :
Si (pro Quia) penitus cegritudinis tuce
causas habitumque cognovi, id est, quia
jam scivi et scio plenarie causam efficien-

A tem, formalem, materialem et finalem tuae
imbecillitatis, et « habitum », id est dis-
positionem seu qualitatem ipsius, quo-
niam diu fuit in te. Nam et causa efficiens
fuit persecutor atque satellites ejus, et se-
natus incaute dijudicans ; causa formalis,
consideratio ipsa adversitatum suarum ;
causa materialis [ex qua],fuerunt ipsae ad-
versitates. Causa finalis alia fuit ex parte
Dei omnium provisoris, alia ex parte per-
secutoris, alia ex parte ipsius Boetii pa-
tientis. Deus quippe omnem illam Boetii

B aegritudinem ordinavit ad ejus purgatio-
nem et salutem. Persecutor intulit eam ex
odio ad omnimodam Boetii depressionem.
Boetius vero tandem etiam retulit eam ad
finem salubrem. Verumtamen ad tempus
invite et aegre ipsam sustinuit quantum
ad appetitum. naturalem et sensum talia
naturaliter abhorrentes : sicque appetiit
ad pristinam prosperitatem reduci. Unde
subjungitur :

Fortunce prioris affectu desiderioque
tahescis, id est, moerore consumeris ex

C appetitu naturali ac sensuali quem habes
ad pristinam prosperitatem fortunae sub-
jectam, ita quod dicere potes illud Thre-
norum : Memoria memor ero, et tabescet n
in me anima mea. Sic et sanctus Job di- ^*'-
xit : Quis mihi det ut sim juxta dies pri- yo6
stinos ? Nempe hoc naturaliter ac commu-
niter accidit infortunatis, ut reminiscendo
prosperitatis prioris respirent ad eam,quo-
usque sint tantae sapientiae et perfectionis
quod in adversis potius quam in prosperis
glorientur. Ea tantum animi tui statum

D (sicuti tu tibi fingis) niutata pervertit.
Ordo verborum est : « ea tantum », id est
solum ista fortuna, « mutata », id est va-
riata in te quantum ad suum effectum,
« pervertit statum animi tui », id est,
tranquillitatem et prosperitatem animi tui
inquietavit, evertit et ad impatientiam
tristitiamque induxit.

Intelligo muUiformcs iUius prodigii,
id est fortunae, fucos, id est apparentes
colores, imo veros dolos, et eousque, id est
usque ad hoc, cum his quos eludere niti-

XXIX, 2.

loS

l)i; CONSOLATIO.NK IMIILOSGPHI;*: LIIiKH II.

1'UOSA I ; AllT. I

tiir, id est, cuin hoininibus quos conatur
(ircipere, blundissiinam fainiliaritatein ca--
crcct, id est, vaUie blandain ac fainiliarcin
se exhibet illis, dinii, id esl doncc scu
quousqne, intolcraliili dolorc, id est po'-
niludinc scu nnrrore Valde gravi cl quasi
iinportabili seu incnrabili, confundat , id
est, dcslitual el confusos ac deordinalos
ostcndat, 7//0.V insjwrata rc/ir/i/crit, id esl,
quos ipsa forluna dimiseril iinprovisc ac
ins[)eralc, duin illi ad tcinpus sic forlunali
pulabant sibi forlunain jugitcr arrisuram
et adfuturam. Porro fortuna vocatur mon-
strum. quoniam inslar monstri est res de-
formis, quia incerte, instabiliter et per
accidens causans et agens, vitiosis arri-
dcns ac prospera prtestans, cl justis ad-
versans, ac multa efficiens qua? priina
facie videntur prorsus inordinata, injusta,

Cf.p.iw, deformia, ut frequenter induclum est.Hinc
,eic. ggggpjty,. multiplices « fucos » habens. Fu-
cus quippe est color quem vitiosa? ac fa-
tu;p feminie suis vultibus imprimunt, ut
vidcantur forniosse ac placeant ; et inter-
dum pro herba accipitur cujus humore et
causalo ex ea colore se ita permerdant.
Sic plane fortuna amicam se simulat, pro-
spera pollicetur, pulchra proponit;et pau-
lo post, adversa ac spcratis cuncta contra-
ria agit. Qualiter autcin isla adscribantur

6/.p.28C, fortunee, dictum est super primum, pleni-
usque dicetur inferius.

Cujus, videlicet fortunae, si naturam,
id est rationem definitivam seu speciem,
vel naturalem proprietatem, mores, id est
consuetos eventus, uc meritum, id est fi-
nem seu e.xitum, sumendo meritum pro
praemio, quemadmodum et fortuna ssppe
hic sumitur pro rebus fortuitis, id est
pro rebus mutationi subjectis, circa quas
versatur fortuna, aut pro forluitis seu for-
tunatis eventibus : quod si fortuna acci-
piatur pro causa illorum, in quantum hu-
jusmodi causa est incerta, instabilis, non
ex proposito nec ex providentia nec ex
pramotitia agens ; sic ut talis, est imper-
fecta atque inferior homine, et meretur
contemni : unde meritum ejus est quod

A spernatur. Denique, secundum Philoso-
pliuin libro dc Hona fortuna, ubi major
csl ratio cl piovidcntia latior, ibi forluna
ininor, el ininus dc lortiina ; el ubi plu-
rimus intellectus, ibi minimum de fortu-
na, fortunaque minima ; illi quoque sunt
bene fortunati, qui agunt directe, sine ra- cf. p. 1:0
tione, nl in [)luribus. Itaque, « si » fortu- ^-
na3 « naturam, mores ac merilum » rcmi-
)iiscare, id esl, recolas el altendas, nec
liabuisse te in ea pulclirum aliquid nec
amisissc cognosces, id est, scies te nun-

B quam « aliquid » vere « pulchrum », ho-
nestum seu virtuosum « habuisse » vir-
tute seu beneficio aut coUatione fortunae,
quoniam talia bona non subjaccnt ipsi
forluna' : propler quod nec in ca perdun-
tur, nec ejus dominio aufcruntur, sed cum
deliberatione atque proposito acquiruntur
seu suscipiuntur, et amittunlur, potissime
ab adultis.

Sed (ut arbitror) haud multum tibi hcec
in mcmoriam revocarc laboravierim, id
est, non me oportet laborare ad revocan-

C dum haec in tui memoriam, quia aliquan-
do haec scivisti, sicque facililer recoles ea.
Hinc subditur : solebas enim prcesentem
(juoque blandientemque virilibus incessere
verlns, id est, tu ipse, 0 Boeti, consuevi-
sti « incessere », id est arguere et impu-
gnare, « verbis virilibus », id est strenuis
rationabilibusque motivis, fortunam etiam
« praesentem blandientemque », id est,
prospera praesentialiter ingerentem ; eam-
que de nostro adyto prolatis insectabare
scntcntiis, id est, persequebaris et repro-

D babas fortunam tanquam fallacem « sen-
tentiis », id est documentis, « prolatis de
nostro adyto », id est allegatis et sumptis
ex philosophicis libris, in quibus nos et
nostri alumni philosophi audiuntur : ex
quorum dictis probantur quae de fortunae
natura ac moribus sunt proiata. Nam et
primo Ethicorum ait Philosophus, quod in
infortuniis virtus refulget, quoniam vir-
tuosi ac sapientis viri est diffortunia et
eufortunia aequanimiter ferre, et in utris-
que constantem manere instar tetragoni,

DE COXSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER II.

PROSA I ; ART. I

139

27

qiii quocumque jactetur, stat fixe. Seneca
quoque in suis ait Proverbiis : Fortuna
stultum facit quem nimium fovet; et rur-
sus, Fortuna nulli contenta est semel no-
cere ; itemque, Levis est fortuna, cito re-
poscit quod dedit.

Verian omnis subita mutatio rerum, id
est variatio notabiliter magna et impro-
visa et repente proveniens, non sine quo-
dam quasi conflictu contingit animorwn,
id est non sine admiratione et mentis im-
mutatione. Quamvis enim virtuosus et
sapiens inter prospera et adversa stet for-
titer, attamen in adversis naturaliter ap-
petitus remittitur et abhorret, et sensua-
litas rationi repugnat;in prosperis quoque
insurgere solent motus elationis vanaeque
gloriae. Quibus omnibus virtuosus vere sa-
piens prsevalet judicio rationis ac firmi-
tate virtutum. Quumque juxta Sallustium,
post gloriam sequatur invidia, atque ut
Seneca loquitur, omnium exterius afflu-
entium possessio sit incerta et lubrica ;
recte admonet nos Scriptura in Ecclesia-
EccU. XI, stico, dicens : In die bonorum ne imme-
mor sis malorum, et in die malorum ne
immemor sis bonorum. Hoc est quod de-
nuo Seneca est locutus : Injuriae vulgi et
honores, in promiscuo sunt habenda ; nec
pro honoribus gloriandum, nec pro inju-
riis est dolendum.

Sic factum est, utputa per subitam re-
rum mutationem et per diffortunia magna,
ut tu quoque paulisper a tua tranquil-
litate discesseris, id est, ad aliquantulum
tempus fueris motus, contristatus, turba-
tus, pr^esertim quantum ad partem sen-
sitivam. Nam et justo subrepere potest
ante tempus tentatio et quaedam cordis
inquietudo : quam dum advertit, armis
prudentise ac virtutum mox superat. Sic
magno Platoni, sic et Homero a piratis
et prsedonibus captis legitur contigisse.

Sed tempus est haurire te aliquid ac
degustare molle atque jucundum, id est,
quia jam plene novi tuos defectus, et re-
mediis indigent, hora est ut « aliquid mol-
le atque jucundum » haurias ex fonte do-

A ctrinae meae, et illud degustes, id est,
mastices ac sapias mente, hoc est, ut juxta
praemissa applicem tibi medicinalia spi-
ritualia faciliter intelligibilia et consola-
toria ; quod molle et jucundum ad inte-
riora transmissum, id est auribus cordis
auditum ac mentis palato gustatum, id est
intellectualiter cognitum et affectualiter
'iwm^in.m, validioribus haustibus viam fe-
cerit, id est, ad efficaciora, sapientialiora
ac altiora documenta te disponat. Nam
ut divinus Dionysius fassus est : Natura c/.deCoe-

B non transit a distanti in distans, nisi per '"^*'- ''"""• "^-

^ IV, vm, xm.

medium. Praeterea, ut asserit Origenes, et
post eum S. Basilius, ac ante eos B. Dio- cy.t. xv,
nysius, in superiori parte animae realiter p „-^,^^'
idem sunt quinque sensus interiores ac
spirituales : qui omnes sunt ipse intelle-
ctus, quo veritas videtur, verbum Dei in-
tus auditur (juxta illud in Psalmo, Au- Ps. lxxxiv,
diam quid loquatur in me Dominus Deus), ^'
summi boni dulcedo gustatur (sicut ait
Propheta, Gustate et videte quoniam sua- pij.xxxm,o.
vis est Dominus), aeternae felicitatis odor
C percipitur, et verbum vitae salubriter tan-
gitur.

Adsit igitur rhetoricoi suadela dulcedi-
nis, id est persuasio consolativa procedens
et formata secundum regulas rhetoricae
artis : quae suavi et ornato utitur stilo,
sicque aures corporis ac mentis demulcet.
Unde ad Ezechielem Dominus dixit : Fa- Ezech.
ctus es quasi carmen musicum quod suavi "'"^'"'^^.
dulcique sono canitur. Haec sermonis sua-
vitas ac venustas hominem reddit ama-
bilem,et promovet muItos,quemadmodum
D in Proverbiis legitur : Dulcis eloquio ma- Prov. xvi,
jora possidebit; et iterum, Favus mellis
verba composita. Hinc in Ecclesiastico
scriptum est : Tibise et psalterium suavem EccU. xl,
faciunt melodiam, et super utraque lin- ''"
gua suavis.

Quo! tunc tantum recto calle procedit,
quum nostra instituta non deserit : id est,
tunc dumtaxat rhetorica ista seu ejus per-
suasio recto procedit itinere, id est per
media apta seu efficaces praemissas, quan-
do non deserit moralia documenta, in qui-

21.
Ibid. 24.

I(>() 1)K CONSOI.ATIONK IMIII.OSOPIII.K I.lltKK II. — l»UOSA I *, ART. I

bus {locetiir, qnod falsa et injusla vitenlur .V paiit lastidiuin. Piopler (luod etiain di-

nec derendantur, vera aulein el justa qiue- versi sunt Hores rlielorici.Et de lioc B.Au-

rantur et conserventur. Qui autein sua {^ustinus iii libro Conlessionuin, el libro

idoiiuentia ae rhetorieoruin rioruin deeore /ie (jivitate, et in Musica sua, traclat pro-

(|ua runt audieiitibus inanitcr complacere. fiinde, qualiter e.xterior consonantia pro-

falsa colorare et persuadere injusla, vani purlioque sonoruin et vocuin ac canluum

sunt et communitali nocivi ac plurimum correspondet spiriluali ac inleriori pro-

vitiosi, simplicesque decipiunt. Hinc lalem porlioni numerorum et intrinsecarum dis-

eloquentiam, vcl polius loqiiacitatem, re- positionum, ;rqualitatum ac conteinpera-

prohat IMato. l'ropter quod Tullius circa tionuin in aniina : unde et diversi diversis

Hhctorica^ siue scribit exordium : Me qui- melodiis diversimodc attrahuntur el affi-

dem diu cogitantein ratio in hanc potis- ciuutur, subindcqiic in lacriinas resol-
siinum duxit sententiam, ut existimem B vuntur, secundum quod interior illa co-

sapientiam sine eloquentia civitatibus pa- hahitudo atquc [)roportio per exteriores

rum posse prodesse, eloquentiain vero si- diversimode agitatur.Qua) verba subtilissi-

ne sapientia niniium obesse plerumque, mi et illuininatissimi Augustini consonant

nunquam prodesse. Denique, secundum documentis Platonis,dicentis animam esse

Augustinum libro de Civitate Dei : Elo- numerum moventcm se ipsum. Quod to-

qucntia oris et pulchritudo corporis, dona tuin clare intelligere reor difficile. Hinc

natur» sunt et munera Dei, quee frequen- demum in fine secundi Machabaeorum ha-

ter in reprobis plus abundant, ne ab ele- betur : Sicut vinuin semper bibere, aut luiach.y.

ctis nimis appretientur ; nec sunt multum semper aquam, contrarium est, alternis *"■

optanda, eo quod plurimis sunt peccandi autem uti delectabile; ita legentibus si

ac pcreundi occasio. Nihilo ininus si quis scinper exactus sil sermo, non erit gratus.
eis recte utatur,ad multa deserviunt,quuin C Consequcnter Boetius istam prosequitur

et Seneca in suis Proverbiis fateatur : For- medicinam ac medicinalem doctrinam ex

mosa facies muta commendatio est. rhetorica ac musica contemperalam.

Cumque hac, musica, id est ars mu- Quid est igitur, o homo,quod te in mce-

sices, proportionem docens notarum ac stitiam luctumque dejecit, id est, in moe-

symphonia? et harmoniam in cantibus at- stitiam cordis luctumque corporalem in-

que succentibus, ac varias melodias, ver- ducat, quum tamen Salomon dicat, Non prov. x

nula, id est anciila, laris nostri, id est contristabit justum quidquid ei accide- ^'-

nostrae domus, seu nostrffi familiae, puta rit? Novum, credo, aliquid inusitatum-

philosophorum. Quod ad differentiam jo- cjue vidisti. Hoc exponi dupliciter potest.

culatoria musicae additur, quia est musi- Primo, tanquam ironice dictum, quasi di-

ca verae philosophiae deserviens, sicut et cat : Numquid aliquid ante non visum aut
quaedam musica cst poetarum lasciviae D prorsus insolitum conspexisti?quasi dicat:

magis quam philosophiae subserviens : Non. Ideo non deberes sic dejici, quum

quam in libris suis frequentat Ovidius. supra ostensum sit, quod boni philosophi t/.p.Tci

Succinat, id est subdecantet, «?o<r/o5-Jd est talia sunt perpessi : ut Anaxagoras pulsus

%^Qc\QS>\ev?,n\\r(\,nunc leviores,nunc gra- Athenis, Zeno suspensus, Socrates inloxi-

viores, id est, aliquando faciliores, inter- catus. Secundo exponi potest quasi asser-

dum difficiliores ; vel, (( leviores )), id est torie dictum, tanquam dicat : Quum antea

magis delectabiles, et (( graviores )) quan- fueris vir tantae sapientiae ac virtutis, non

tum ad sensuum profunditatem atque af- esses ad tantum devolutus moerorem, ni-

fectuum maturitatem. Nam et ista varietas si grandis tibi contigisset adversitas, talis

iiiTac/i.xv, mentem delectal humanam : quia alternis ac tanta quod ante per experientiam non

^- uti delectabile est, et minus fatigat, nec vidisti tam gravem in tua persona.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — PROSA I ; ART. I

161

Praeterea advertendum, quod non so- A tatam. Quod uno modo sic fuit, quia for-

lum in sanctis Scripturis, sed etiam in tuna alium effectum nunc habuit circa

communi modo loquendi, accipitur homo Boetium quam dudum : sicque fortuna,

dupliciter. Primo, in bonum, hoc est in quantum ad effectum qui ei adscribitur,

laudem et excellentiam : ut dum ad Co- mutata fuit circa Boetium. Imo et sic cau-

iCor.xv,3-2. rinthios ait Apostohis, Si secundum homi- sse coelestes aliter et aliter habent se circa

nem ad bestias pugnavi Ephesi. Quorum inferiora. Deus quoque in se summe in-

verborum hic sensus est: « Si »(pro Quia) variabilis, mutari dicitur circa eos in qui-

« secundum hominem », id est rationabi- bus diversimode operatur,juxta illud Job :

liter, « ad bestias )), id est contra homines Mutatus es mihi in crudelem, et in du- /oixxx,2i.

bestiales, incredulos, « pugnavi )), id est ritia manus tuae adversaris mihi. Secundo,

disputavi, « Ephesi )), id est in urbe Ephe- fortuna posset dici mutata, aliter se ha-

sina. Secundo, in malum, puta in vitu- B bendo aiiterque agendo quam convenit ei

perium et depressionem : ut dum rursus ex sua natura ac ratione : et ita non fuit

ihid. III, .3. scribit Apostolus, Quum sit inter vos ze-
lus et contentio, nonne carnales estis, et
secundum hominem ambulatis, id est, fra-
giles atque culpabiles estis?Sic et in com-
muni modo loquendi accipitur homo in
bonum, quum dicimus, Homo est nobilis
creatura ; et iterum, Cuncta timent homi-
nem, quoniam prsesidet ipsis creatis. Et
de eo qui rationabiliter habet se, dicitur :
Ille vere est homo. In malum autem acci-

circa Boetium variata, quia diversimode,
instabiliter, incerte, inopinate egit in eo,
sicut sua natura et ratio continet. Ideo
subditur : erras, sic sentiendo ; hi semper
ejus mores sunt, id est consueti effectus,
ista natura, id est, ista est ejus naturalis
proprietas ac propria ratio.

Servavit circa te propriam potius in
ipsa sui mutahilitate constantiam : id est,
fortuna « servavit propriam constantiam )),
pitur, dum quidam suam incontinentiam C id est firmam suam proprietatem, « circa
excusantes loquuntur, Homo non est ange- te potius in ipsa sui mutabilitate )), id est,
lus : veluti dicant, Fragiles sumus. Nempe, magis per hoc et in hoc quod tam mu-
quum homo ex anima rationali et carne tabiliter habuit se circa te quantum ad
fragili constet, et rationem sensualitatem- suos effectus, nunc prospera, nunc adver-
que habeat, ipse homo in bonum accipi- sa inducendo, quam si semper consimiles
tur, quum de eo quantum ad superius effectus, videlicet non nisi prospera, tibi
suum tractatur : et ita vocatur humanum, adduxisset. 2'alis enim erat, id est muta-
quod rationabile est et pium. Dum vero bilis quoad suos effectus, quum hlandie-
fit sermo de homine quoad suum inferius, hatur tibi per prospera : unde expositorie
tunc in malum seu depressive accipitur : subditur, quum tihi falscB illecehris feli-
ut quum ait Bernardus, Ilomo est vas lu- citatis alluderet, id est, dum tibi applau-
teum, esca vermium, etc. Sicque appel- D deret et faveret « illecebris falsse felici-
latur humanum, quod est defectuosum. Et tatis )), id est deliciis atque divitiis terrenae
utroque modo accipi potest quod ad Boe- prosperitatis, quam insipientes et carnales
tium ait Philosophia : « Quid est, o ho- tanquam veram felicitatem reputant, et
mo )) ? Quia secundum primam acceptio- exquirunt magis quam felicitatem seter-
nem est sensus : Quum sis rationalis et nam, ccelestem,spiritualem et veram,quo-
nobilis creatura, tibi ita dejecto condoleo niam obscuratum est insipiens cor eorum, /?om. i, 21.
atque succurrere opto. Juxta secundam et praesentia, non futura, attendunt.
acceptionem sensus est iste : 0 homo, qui Deprehendisti cceci numinis ambiguos
ita admittendo passiones cuIpabiles,osten- vultus, id est, per experientiam jam novi-
dis te sensualem ac fragilem esse. sti incertos fortunse respectus, quia quae

Tu si fortunam putas erga te esse mu- per prospera te adspexit ante blandiens,

T. 26. 11

\&2 DE r.oNsoLATiONi: niii.osoiMii.i, i.iiiKu II. — ruos.v i; .mit. i

niinc per adversa lo adspicil s.pvicns ot A id est, fortuna doseruit te non omnino,sed

adversaiis : eujus vullus suiil ul lacies quantuin ad prospera,in quibus tibi abun-

« numinis cipci », id est deap velal». Sic danler adesse soiebat ; sed quoad adversa

quippe pinpebalur forluna viillu aiil visu libi infiicla remanol locuni : (lc qiia forlu-

oi^erla. ad insinuaiidum iiicerlos ol iiidis- na neino morlalium polesl, sine revela-

cretos ejus rospocliis. ol quia cuilores tione diviiia, esse socurus an et quamdiu

suos exciccal, quain sliilli idoloIatrcT cole- secuin inanebit por prospera aut otiam

bant ut deain. Qua' sese adhuc velat aliis, per adversa,jii.\la iilud dictuin commune :

id est, forluna qiiise suas proprielates,frau- De futuris contingentibus non est deter-

des, varielales ine.xperlis occiillal, (ihi ininala verilas. I)e lalibus iiamque futiiris

prorsus (ola iiiiio(ui( .•qiioniam in le ipso ail Isaias propliela : Quie voiiliira siiiil an- h.\u,n

copiose et eminenler expertus os varios nnntialc nobis, et sciemiis quia dii estis

ejus effectus, a maxima prosperitate in B vos. Hinc qui de taliiim pr»nuntialione

maximain adversitatem dejectus. se intromittunt,divini in Scripturis vocan-

Si probas, id est, si approbas et com- tur, per usurpationem actuum divinorum.

mendas fortiinam, u(ere moribus, ne quc- De hac forliiilorum diversitate effectuum

raris, id est, ioquanimiler suscipe varios scriptum ost in Job : Islc moritur robustus jobwi.n

et solitos ejus effoclus. Si perfidam pcr- el saiuis, dives et felix; alius vero moritur ■'' -"■

ftorrescis, id est, si fraudes et infidelitalos in amaritudine animaj : et tamen simul in

fortun» delestaris, sperne a(quc abjice piilvere dormient, et vermes operient eos.

perniciose ludentem , id est, remove pror- De his etiam Ecclesiastes asserit : Sunt Ecck.sm

sus a te « perniciose ludentem », id est justi quibus mala proveniunt qiiasi opera '*•

ipsam forlunam habenlem se circa te in- egerint impiorum, et sunt impii qui ita

star ludentis ac lecum jocantis, tam variis securi sunt qiiasi justorum facta habeant.

modis te tangendo perniciose,id est impie C Haec et consimilia adscribuntur et aliquo

et nocive. modo conveniunl fortunae ; sed revera ex

Nam quce nunc tibi est tanti causa moe- providentia oriuntur divina, ut infra pa-

roris, hcec eadem tranquillitatis esse de- tebit.

buisset, id est, fortuna, quH? infligendo tibi An vero tti pretiosam mstimas ahituram

adversa facta est tibi causa hujus tuee ma- felicitatem ? Quidam ha3c exponendo, di-

gnse trislilia?, « esse dobuisset », id est, cunt hic tangi varias rationes ad proban-

merito fuisset ac esset, tibi causa qnielis dum fortunam esse spernendam, quum

et pacis : si scilicet sapienter pensasses lamen non sint nisi declarationes sensuum

ejus naturam ac solitum cursum, alten- inductorum, sicut et sensus ciausulee hu-

dendo ejus instabililalem, et quod cito re- jus pra>habitus ost, sed sub alio modo lo- cf.\>. is:

poscil quod coiitulit ; sicque praeparasses quciidi ropotitur ad inslruendum et in-^''^'

te ad sustinendum patienter adversa, ut D flammandum plenius mentem, ut sit sen-

decet prudentem, qui nec prosperis eleva- sus : « An vero felicitatem abituram », id

tur nec adversis tristatur. Propterea Varro esl prosperitatem cito recessuram, « tu

ait : Eo vultu dimittendee sunt divitia?, aestimas pretiosam », id est multum di-

quo accipiendae. Consonat quoque his quod gnam et magni pendendam ? Et cara tihi

ait Sallustius : Quo clarior fueris, eo plus cs( fortuna prwsens,\A est prosperilas for-

sollicitum le esse oportet pra?stolando con- tunalis, nec manendi faJa, id est non fide-

traria. Nam ut in suis fatur Proverbiis lis ad permanendum slabiliter tecum, et

Seneca : Ubi omnia videntur tranqiiilla, quum discesserit, allatura mcerorem, id

ibi non deerunt nocitura. est, inflictura tibi tristitiam quando reli-

Reliquit enim te, quam non relicturam querit te ? Quasi dicat : Non debes magni

se nemo unquam poterit esse securus : pendere prosperitatem hujusmodi.

DK CONSOLATIONE PHILOSOPIII.E LIRER II. — PIIOSA I : ART. I 1G3

Quod si nec ex arbitrio tiio retineri A tur. Et in Ecclesiastico scriptum est, Cogi- FccU.xxn,

potest, id est, quum ita sit quod fortunam tatus sensati omni tempore metu non ""■

in prosperis lecum tenere non vales ad depravabitur, hoc est inordinata fortuito-

\iQnQ'^\siC'\\.\xm iwwm, et calamitosos fugiens rum formidine.

facit, id est, fortuna quantum ad prospera Consequenter Philosophia hortatur Boe-

deserens fortunatos, efficit eos miseros et tium ut de necessitate faciat sibi virtutem,

egenos, quid cst aliud fugax, id est, for- ^quanimiter sustinendo varios fortunee

tuna sic fugiens « quid aliud est », quam eventus, allegando ad hoc specialem ra-

futuroi quoddam calamitatis indiciuui ,\A tionem, videlicet quia Boetius jam per-

est quam signum imminentis adversi- inisit fortunam sibi dominari ac pra?va-

tatis? lere.

Xeque enim quod ante oculos situm cst Postremo, a^quo animo toleres oportet

suffecerit intueri, id est, non satis est con- B quidquid intra fortunce. aream geritur,

siderare quee prsesentialiter exterioribus id est, necesse est, si pacem et salutem

oculis prajsentantur et objiciuntur; imo habebis, ut sustineas patienter quidquid

hoc est stultorum, non nisi ad prsesentia agitur « intra aream » (id est domum spa-

visum dirigere: ideo te oportet ex pra>sen- tiumque) « fortunse », id est, in omni loco

tibus signis futura conjicere, prout hoc ubi operatur fortuna et contingunt fortui-

naturaiiter ac probabiliter fieri potest. ta, utputa in hoc mundo inferiori, hoc est

Hinc subditur : in regione elementari atque mixtorum, in

Rerum exitus prudentia metitur, id qua omnia variis mutationibus et incertis

est, processus et fines rerum et actuum eventibus sunt subjecta,videlicet in sphae-

humanorum prudens per prudentiam suam ra activorum et passivorum, quum semel

circumspicit, advertit, ac regulis conside- jugo ejus colla submiseris, id est, quia

rationum mensurat. Unde in libro Ruth C prseterito tempore subjecisti te ipsum « ju-

iJu</i 111,18. scriptuin est : Exspecta, filia, donec videa- go ejus », id est gravi dominio fortunae,

mus quem res exitum habeat. Hinc Seneca succumbendo adversis eventibus ejus,pro-

loquitur : Si prudens esse cupis, in futura pter quos fuisti tam graviter infirmatus et

prospectum intende, et quse possunt con- victus. Sicque per « colla » intelliguntur

tingere, animo tuo cuncta propone. Nihil hic vires superiores erectae seu virtutes,

tibi sit subitum, sed totum ante prospi- quge in Boetio per diffortunia quasi victae

cias. Nam qui prudens est non dicit, Non fuerunt. Juxta hunc modum loquendi bea-

putavi hoc fieri : quia non dubitat, sed tissimus Petrus in sua secunda affirmat

exspectat ; non suspicatur, sed cavet. Pro- Canonica : Iniqui sunt servi corruptionis ; n Peir. n,

pterea quoque asserit TuIIius tres esse a quo enim quis superatus est, hujus et '*^'

prudentiae partes,qua3 sunt, memoria prse- servus est. Et apud Joannem ait Salva-
• teritorum, consideratio prcesentium,provi- D tor : Omnis qui facit peccatum, servus est yoann.vm,

dentia futurorum. Eademque in alterutro peccati. Hinc et philosophi passionatos '^^'

mutabilitas, id est consimilis seu eadem homines dixerunt servos passionum.
specie variabilitas seu variatio fortunae in Quod si manendi abeundique scribere

prosperis et adversis, nec formidandas legem velis ei, quam tu tibi dominam

fortunm minas, nec exoptandas facit esse sponte elegisti, id est, si tentaveris prsefi-

blanditias, id est, persuadet ut nec minae, gere legem fortunae, et tempus certum de-

id est comminationes adversitatum, formi- terminare quamdiu debeat adesse homini

dentur, neque blanditia3, id est prosperi- vel abesse, et quando accedere et rece-

tates fortuitse et earum promissiones, op- dere, quando prospera vel adversa addu-

tentur.Ideo recte disseruit Seneca:Fortuna cere, « quam » fortunam « tu elegisti tibi

vitrea est;quum magis splenduerit, frangi- sponte » in « dominam », non formaliter,

m

DE CONSOr.ATIONE IMIILOSOPHI.F. LIBEU II. — PUOSA I ; AUT. !

sed aequivakMiter, quia ex consensu pec- A

casli ac libere, non coacte : sicque lorlu-

nam assuinpsisli in clominain, sicut avari

pecuniam. libidinosi venerem, superbi ho-

iionMii. liKie (ie lalibus dixil .\postolus :

pJiUippMi. Uiiorum deus vtMiter esl. Et avariliam no-

Ephes.y.s: '"'"^l idololatriain. Nonne tnjurius fue-

coioss. III, >-/,s-, id est,hoc attentando,faceres iniuriam

5 ...

lortunae, cui te miserabiliter subdidisli,
et itnpatientia tua sortem exacerbahis, id
est, fortunam turbare atque confundere
niteris, qudni pcnnutarc non possis ^ Hoc
namque e.xcedit vires humanas, mutare B
naturam et proprietates naturie, et mensu-
ram durationis ac legem ei pra?figere.

Uenique istud consequenter per simili-
tudines probat. &i ventis vela committc-
rcs, id est, si in navi extenderes vela ad
navigandum, non quo voluntas peteret,
sed qxio fiatus impelleret , promovereris,
id est, illuc movereris seu ires in navi,
« quo )) ventus « impelleret » navem,
« non quo voluntas » tua « peteret », id est
optaret : nisi et voluntas tua ex sc iiiuc
procedere cuperet. Sic et nunc oportet te C
subdi fortuna? eventui.

Ad quod alia similitudo subjungitur. Si
arvis semina crederes, id est, in terrain
aratain projiceres semen, feraces inter se
annos sterilesquc pensares, id est, annos
fructiferos seu fertiles annosque steriles
considerares.ac invicem comparares,et ex
qualitate unius anni conjiceres de quali-
tate alterius, sterilitatem quoque iinius
anni recuperares pro posse fertilitate alte-
rius. Imo utrumque sequanimiter pra^sto-
lari ac cupere oportet, et diffortunia sicut D
eufortunia aequanimiter ferre.

Fortunm te regendum dedisti, id est,
prospera fortuna; gaudenter suscipiendo,
subjecisti te interpretative regimini ejus ;

domina' moribtcs oportet obtemperes, id
est. necesse est ut jain obedias seu subdi-
tiis sis fortiina', ciijiis le servuin fecisti.
• Tu vero volventis rotir impetum reti-
ncrc conaris, id est. ita te liabes, te ipsum
eoiitristando et affligendo propter adver-
sos fortunse eventus, ac si impetuosum
motiiin rotte circumagitat8e,seu ipsius for-
tuna},quae assimilatur hiijusmodi rotae,vel-
les tuo imperio cohibere. Fortuna demum
rota^ similis, imo et rota vocatur, ob suam
incessabilem variabilitalem ac cursum in-
certum, et quoniam undique circumagi-
tatur et agitat cunctos, ut infra dicetur.

At, omnium mortalium stolidissime, id
est, tu lioeti valde stolide inter mortales,
(|uantum ad ista iii quibus errasti et erras
circa fortunam et ejus eventus fortuitos,
loquendo de te quantum ad partein sensi-
tivam et appetitum inferiorem. Et istud
est increpatorium verbum ex caritatis fer-
vore procedens,et per hyperbolen dictum,
id est per excessivum modum ioquendi,
ad insinuandum seriositatem loquentis, et
itein ad excitandum attentionem audien-
tis, ut magis poeniteat de suo errore seque
emendet. Juxta hunc modum Saiomon ait
in libro Proverbiorum : Stultissimus sum Prov.wn.,
virorum, et sapientia hominum non est -•
mecum. Imo et Jeremias asserit : Stultus jer.\,\k.
factus est omnis homo a scientia sua. Si
manere incipit, id est, si fortuna cceperit
esse stabilisjfixa et uniformis in suis effe-
ctibus, sors esse desistit, id est, desinit esse
fortuna, quum hoc sit contra rationem
et proprietates ejus, ut patuit. Qualiter c/^.p.asA',
autem omnis homo in vita hac quantum ^^'^'
ad aiiqua necessario subjiciatur fortunee,
infra dicetur. Consonat demum inductis
quod Seneca protestatur : Fortuna vitrea
est; quum magis splenduerit, frangitur.

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIiE LIBER II. — PROSA I *, ART. II

163

ARTICULUS II

DE TROPOLOGIA SEU MORALITATE PROS.E ISTIUS.

P

\OST^i(BC paulisper obttcuit. ^ic conso-
lator theologus spiritualisque medi-
cus, dum solerti inquisitione desolatio-
nem, tristitiam, ignorantiam seu errorem
proximi et subditi aut discipuli sui co-
gnoverit, debet cum matura deliberatione
respondere, et consilium seu doctrinam
aut consolationem impendere. Quod si in
promptu respondere nequiverit, paulisper
tacens, interim quid dicere debeat investi-
get,deliberet, et in libris vel a doctioribus
sciscitetur ; nec incerta pro certis pronun-
tiet more quorumdam, qui ne videantur
ignari,mox ad omne quod petitur aut pro-
ponitur preesumunt dare responsum, in-
formationem, consilium : quod valde peri-
culosum est, praesertim in concernentibus
conscientiam et salutem. Idcirco in Eccle-

£ccii.\,\i. siastico scriptum est : Si est tibi intelle-
ctus, responde proximo ; sin autem, sit
manus tua super os tuum. Unde sanctus

/o4x\i,3i. Job suis dixit amicis : Cur consolamini me
frustra, quum responsio vestra repugnare
ostensa sit veritati ?

Praeterea,si theoIogus,id est vir sapiens,
viderit proximum desolatum, tentatum,
affectu prioris fortunse, id est prosperitatis
praeteritae, tabescere; debet eum consolari,
ac edocere quam fallax et periculosa sit
terrena ac mundana prosperitas, quam in-
numerabilibus hominibus sit materia, in-
citamentum atque occasio multiplicis cul-
pae ac deinceps damnationis aeternse (sicut

Ps. Lxxii,5- de talibus fertur in Psalmo : In labore ho-

'■ minum non sunt, et cum hominibus non

flagellabuntur : ideo tenuit eos superbia,
operti sunt iniquitate et impietate sua ;
prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum,
transierunt in affectum cordis), deinde
quod talis prosperitas coramuniter magis

A conceditur reprobis et iniquis, quam ele-
ctis ac justis, quos Judex justus et sum-
mus in praesenti per adversa et diffortunia
exercet, purgat et perficit, prout per Isa-
iam effatur : Excoxi te, et elegi te in ca- /s. xLvm,
mino paupertatis. Ideo dictum est a Sapi- '°-
ente : Tanquam aurum in fornace probavit sap. m, 6.
illos. Vitiosi vero et reprobi in hoc saeculo
infeliciter prosperantur,quemadmodum in
Job exprimitur : Impii sublevati sunt con- ,/o6xxi,7-
fortatique divitiis ; semen eorum perma- ^' *'■'•*•
net coram eis, et non est super eos vir-

B ga Dei, exsultantque lusibus ; ducunt in
bonis dies suos, et in puncto ad infer-
na descendunt. Horum utrumque tetigit
Abraham, dicens damnato diviti epuloni :
Recepisti bona in vita tua, et Lazarus Luc.x\i,2o.
similiter mala ; nunc autem hic consola-
tur, tu vero cruciaris.

Dum igitur Christiano contingit talis ad-
versitas, nequaquam conqueratur et mur-
muret adversus fortunam, sed divinam
circa se providentiam penset, acceptet,
regratieturque ei quod circa se egerit sic-

C ut circa electos, de quibus in Apocalypsi

fatetur : Ego quos amo, arguo et castigo. Apoc.m,\9.
Per Zachariam quoque dicitur : Ducam Zach.am,
eos per ignem, et uram eos sicut uritur ''■
argentum, et probabo eos sicut probatur
aurum.

Intelligo multiforynes illius prodigii
fiicos. Hoc verissime dici potest de pro-
speritate terrena, quae in opulentia re-
rum, voluptatibus fcedis, honoribus mundi
consistit : in quibus scelerata deceptio.
fraus infernalis, laqueus hostium crudelis-

D simorum latet et viget; per quae aemuli
animarum, blandissimam familiaritatem
confingunt ad eos quos fallere ac secum
intolerabili damnationi involvere enitun-

lOG

DE CONSOI.ATIONE PHILOSOIMII.E LIBKIl II.

PKOs.v I ; .\ur. ii

tiir : qiios utiqiio iinportahili ('onfundtint

dolore, (luin eos inorti iin[)aratos insporalc

rclinquiinl in rinc iin[)(iMiit(Mil('s, aiit solo

S(M'vili tiinorc. non ainorc justitiic, dc suis

peccatis dolenles. De quibus per Jereini-

Jer. XXIX, am Doininus proteslatiir : Dabo eos iii

**■ vexationein. ct in inaledictioiiein, cl iii

stuporem,et in op|)robriuin seinpitcrnum.

D(Miique talibus insensalis ct intiinoratis

deiiuo per Jercmiain loqiiiliir Dciis ictcr-

yftirf. v,i!, niis : Audi. popiilc sliillc qui non Iiabcs

"'■ cor : me non timebitis, qui posui arenam

terminum mari ? His ctiam convenit qiiod

Sap.K\s,\\. libro Sapiciitise legitiir : Creaturae factte

sunt in miiscipulain pcdibiis insipicntium.

Aliquid namqiic decoris, amabilitalis ct

deliciositalis in crcatiiris coiisistit,quo pc-

des, id est affectus, insipientium crcata

Creatori priTferenlium, alliciuntur, capi-

uiitur ac pereiint, qiiemadmodum mures

in muscipulam cibum quserentes.

Citjiis si naturam, )/iores ac ineritutn
reminiscare, nec Imbuisse te in ea aliqnid
pulchrum nec amisisse cognosces. 0 qiiam
verum et certum est hoc ! Nempe si Um-
rense prosperitatis naturam, proprietates
et effectus rite perpendas, clare conspi-
cies atque fateberis lc in ca nunqiiain ha-
buisse vcram pulchritudincm incntis, id
est grati.Ti venuslatem, splcndorem gratisc
ac virtutum, sed potius turpitudincm vi-
tiorum, ac deceptiim. e.\caecatum perdi-
tumque fuisse te in ipsis. Ad quod illiid
r/iren. IV, Threnoriim spiritualitcr pertirict : Dcni-
^'^' grata est siiper carbones facies eorum ; ct
qui nutriebantur in croceis, amplexati
sunt stercora. De talibus dixit Psalmista :
/>«. Lii, 2. Corrupti sunt et abominabiles facti sunt
in iniquitatibus. Hinc seductis juvenibus
postmodum reductis sanctus locutus est
Joannes apostolus : Kstole floridi, ut mar-
cescatis ; estote temporaliter divites, ut in
perpetuum sitis egeni. Unde illiistratissi-
mus martyr Sebastianus disseruit : Ab ini-
tio mundi ha'C vita, ista prosperitas in se
sperantes fefellit, se exspectantes decepit,
de se pnesumentes irrisit ; et ita nulluin
omnino rcddidit certuin, ut omnibus pro-

.\ bctur cssc mcntita. Vita ha>c admonct
fiircm ut ra|)iat, priedonem ul s[)olicl,
iracundiim iil sicviat, mcndaccm ut fal-
Ijit ; luec impcrat criinina, jubel facinora,
snadct injusta : ipsa igitiir ducit ad sup-
plicia sempiterna, iii qiiibus dolor reno-
valiir iit sanial, aiigmenlatiir ul cxiirat,
inflammatur ut puniat.

Solebas cnim pra'sentem Idandient cmque
virHil)us incesscrc verbis.?)\c et niinc qui-
dain contra vitia prtcdicant, contra mundi
prosperilatem serinocinantur, tentatos af-

B flictosque consolaiitnr ; sed ipsimet vitiis
succumbunt, tentationibus superantiir, ad-
vcrsis (icjiciunlur, ita quod impatienles
fiiint ac ma'sti. (juoruin ciiilibct dici pot-
est illud in Job : Ecce dociiisti plurimos, jobiv,i-ii.
et manus lassas roborasti, vacillantes con-
firmaverunt sermones tui ; nunc autem
venit super te plaga, etdefecisti, tetigit te,
et tiirbatiis es : ubi est timor tuiis, for-
titudo tiia, patienlia tua, et pcrfectio via-
ruin tiiarum ? Qui ergo pra>sumit ,aIios
horlari, corripere, docere, castigare, sat-

C agat in primis jusle et irreprehcnsibili-
ter, hoc est ad minus sine mortali con-
versari pcccato, quuin in Proverbiis suis
Sencca fateatur : Oinnis doctor in ratione
vita; peccans, lurpior est, quoniam in of-
ficio cujus vult esse magister, peccat ;
ilemqiie, Pertiirpe est quod objicitur in
objicientc cognosci.

Scd tcmpus est haurire te aliquid ac
dcgustare molle atquc jitcnndnm. Itaque
pusillis et nondum exercitatis proponenda
sunt documenta, remedia et exempla ex

D Scripturis et ex Legendis actibusque San-
ctoriim et ex Vitaspatrum facilia, lata,
sedificatoria, ut discant in adversis gau-
dere, sicut talibus scripsit A[)Ostolus, Tan- icor.m,i,
quain parvulis in Christo lac vobis potum -•
dedi, non escam : prout de hoc super pri-
mum diffusius dictum est. IIjcc est « siia- (•/•.p.soc,
dela rhetoric» » nostrae « dulcedinis », ut "^^' '^"^

et s.

cum Propheta dicamus : Judicia Dornini Ps.xvmi.io,
vera, jiistificata in semeli[)sa, desidera- "■
bilia super aurum et lapidem pretiosum
multuin, ct dulciora super mel et favuin ;

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBEIl II. — PROSA I ; ART. II 167

Ps.cwui, et item : Qiiam dulcia faucibus meis elo- A attendit, contemplatur et appretiatur bona

"'^' quia tua ! super mel ori meo. « Cumque divina, spiritualia et ffiterna, quorum in-

hac » sit « musica » nostra, ut iinpleamus tuitu et affectu cuncta terrena, carnalia

/acoA. v,is. quod Jacobus docet apostolus : Trisfatur et caduca vilipendit ut lutum et stercora ; PhUipp.w,

aliquis vestrum?Oret gequo animo, et psal- homo autem insipiens, carnalis, injustus, ^'

Ps. ciii, 33. lat. lllud quoque Psalmographi : Cantabo carnalia et terrena omnibus illis, imo et

Domino in vita mea, psallam Deo meo universorum creatori Deo bonitatis ac di-

quamdiu sum. Hoc egit Debora prophetis- gnitatis penitus infinitse, praeponit : et

/«rfic. V, 3. sa, qusB in libro Judicum fatetur : Ego in hoc, Deo incircumscriptibili, superdi-

sum, ego sum quae Domino canam, psal- gnissimo injuriam facit immensam, cui

lam Domino Deo Israel. tam vana et vilia anteponit; seque infinita

Quid est, 0 homo,quod te in moestitiam quadam insipientia excaecatum demon-
luctumque dejecit? Hoc theologia dicit B strat, tam stolidissime eligendo, imo in-

unicuique inordinate dolenti aut immo- comparabiliter stultiorem infantulis, qui

derantius contristato, admonens eum ne pretiosissimis gemmis ac auro mundissi-

abundantiori absorbeatur tristitia. Tan- mo prgeferunt poma et pira. Nempe in

quam dicat : o tu, rationalis creatura, quse Ecclesiastico scriptum est : Deus ab initio EccU.w,

ratione ad optima inclinante ac cohortante constituit hominem, et reliquit eum in '*-'*•

ornaris ac viges, pra?sertim tu, Christiane, manu consilii sui ; posuit ante eum vitam

qui fidem habes futurorum bonorum, cui et mortem, bonum et malum : quod pla-

regna promittuntur coelorum, cur propter cuerit ei, dabitur illi. Dedit etenim Crea-

temporalia damna, tormenta, opprobria tor essentialiter sapiens ac prorsus om-

turbaris ac doles, non advertens nec im- nipotens nobis libertatem eligendi vel

plens quod Christus tibi in Evangelio lo- ipsummet Deum bonum, immensum, et
Maiih.y, quitur, Gaudete in illa hora et exsultate, C bona creata perductiva ad ipsum ac quie-

23! "'^'"" quoniam merces vestra copiosa est in cce- tativa in ipso, vel transitoria, vana, ab-

lo ? Hoc recolens in corde tuo, spera in ductiva ab ipso, trahentia in gehennam ;

Domino, diligenter perpendens quod ad prfficepitque nobis illa eligere, ista respu-

Corinthios scribit Apostolus, quod super ere. Et nonne infinitse insipientiae, imo

omnia verba philosophorum consolatori- insani» est,mentem ab illo immenso bono

iiCor. IV, um est : Id (inquiens) quod in prtesenti et a bonis gratise ac gloriae seternalis spon-

''■ est momentaneum et leve tribulationis no- te avertere, atque ad ista vanissima, sum-

strae, supra modum in sublimitate a>ter- me nociva, perpetuo damnativa eam con-

num glori» pondus operatur in nobis. vertere ?

An vero tii pretiosam a'sti)ii((s abitv- Denique in Ecclesiaste multa loquitur

ram felicitatem ? Docet nos undique per Salomon in persona insipienlis, sola car-

totam seriem Scripturarum theologia, ut D nalia et pra?sentia attendentis : Stultus Eccie. iv,

omnem transitoriam prosperitatem terre- (inquit) complicat manus suas, et comedit ^' '^'

nam desiderio glorise seternalis ac Dci carnes suas, dicens, Melior est pugillus

amore spernamus; et prorsus indignus est cum requie, quam plena utraque manus

Deo et beatifica ipsius fruitione, qui ejus cum labore. Et rursus : Quis novit si spi- /6!rf.iu,2i.

amore ac tantae felicitatis affectu asper- ritus filiorum Adain ascendat sursum, et

nari non vult caduca atque carnalia ista. spiritus jumentorum descendat deorsum ?

Neque enim quod ante oculos situm est Nonne melius est comedere et bibere, et md.it,u.

suffecerit intueri. In hoc sapiens differt ostendere animse suae bona de laboribus

a stulto, justus ab impio, spiritualis a car- suis? Itemque : Quid est homo, ut sequi ibid. 12.

nali, quod sapiens, justus spiritualisquc possit Regem factorem suum? Quid ne- /iirf.vii, i.

homo, oculo eordis ac fidei toto conatu cesse est homini majora se quaerere,quum

108

DE CONSOLATIONE 1'lIILOSOl'HI.i: LlUKIl II. — 1'UOSA I ; AUl. 111

iguorot quid conducat sibi in vita sua?A Postrcmo, quoniam in hoc mundo even-

Multa liis consimilia loquitur Salomon iilo lihus forlun.T sumus expositi, oportet nos

in libro in tali pcrsona. ^crum in codcin in oinni adversitate palienliam conserva-

libro plura loquilur in persona sapicntis re, atque in oinni eventu stabilcs esse cor-

ac jusli. In ciijus persona finaliler ac as- disque ancoram in Deo fi.xam tenere, (pii

Eccie. XII, sertive concludit : Fiiiem loquendi omnes et suos electos multiplici varietati exponit

'■^' '* pariter audiamiis : Deum time, et mandala in vita pra^senti : sicut ait Psalmista, Qiiia Ps.a, ii

ejus observa ; lioc esl enim omnis honio. elevans allisisti me ; Job qiioque, Elevasti yo6xxx,22

et cnncta qu;r fiiiiit. adducet Dcus in jii- me,. et quasi siiper vciitiim ponens, clisisti

dicium. ine validc.

ARTICULUS III

qiFFICULTATUM AC QU.ESTIONUM IIUJUS PUlMiE PUOSyE BREVIS PUOPOSITIO

ET ABSOLUTIO.

J

Cf. ,)
I)' cl s

OANNES. — Circa praphabita dubium
oritur mihi, qiiid realiler sit ipsa for-
tuna, an Creator, an creatura. Non Cre-
157 ator, qiiuin de ea jam dicta sint plurima
inala, iit qiiod sit fucata, dolosa, instabilis,
Cccca, et perfida. Nec videtur esse crea-
tura, quia aut substantia esset, aut acci-
dens. Non substantia, qiiia nec intcllcctii-
alis, nec non inlellectualis : non intelie-
ctiialis, quia aut esset angelus, aut spiritus
malus, aut homo seu anima rationalis,
* Aitenim quorum nulliim poterit dici. * Nec acci-
membium (](jus, nuoniam accidenti nequeunt conve-

deficit. ^ '

nire ea qua> adscribuntur foituna^.Et qiue-
ro, an sit conslcllalio qua?dam, an fatum.
Praeterea, quia frequenter jam rcmisisti
lectorem ad infra dicenda de ipsa fortuna,
opto expedireque puto ut ea nunc expri-
mas, quum sine eis nec ista neque prseha-
bita de fortuna, qucant clare intelligi.
Aliqui quoque ex[)onentes, allegant hic
Aristotelem in libro de Bona fortuna (iit
dicunt) affirmantem, quod fortuna nihil
aliud sit quam Deus. De his igitur cupio
plenarie informari, et cur quidam dixc-
runt,forliinain consistere deam ac numen.
DiONYSius. — Grandis ac utilis qua^stio,
et inulla continens meinbra : ex cujus elu-

B cidatione dependet magna cx parte totius
hujus intclligcntia libri. Itaque Aristoteles
seciindo Physicorum definiturus fortunam,
pra^mittit quadruplicera divisionem eorum
qua3 fiunt. Prima est, qiiod qua^dam fiiint
semper, quffdam freqiienter : et in his
non habet lociim fortuna. Secunda divisio,
qiiod qiuTdam fiiint propter hoc, id cst ob
aliquem finem, qua^dam non. Tertia divi-
sio, qiiod eorum qua» fiunt propter hoc,
aliqua fiunt a proposito, aliqua a natura.
Quarta, quod quaedam fiunt per se, qua-

C dam per accidens. Ex his descendit ad
declarandum, quod fortuna est causa per
accidcns (in his qiii agiint a proposito)
eorum effectuum qui contingunt extra
frequenter et semper. Keducit quoque for-
tunam ad causam agentem, id est efficien-
tem, ita quod effectus fortuitus praeter
intentionem, accidentaliter annexus est
effectui caus» efficientis ex ratione et dc-
liberatione agentis :quemadmodum inven-
tio thesauri juncta est fossioni sepulcri ex
proposito facta3. Quumque intellectus seu
D ratio parva non reputet, non dicitur homo
fortunatiis aut diffortunatus propter parva
fortuito cvenientia, sed propter ponderanda
seu uotabilia commoda sivc incommoda.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER II. — PROSA I : ART. III

169

EccU.xxm,
iS, 29.

Praeterea, quoniam homo operatur per A
practicum intellectum, fortuna dicitur re-
aliter idem quod practicus intellectus : ita
quod practicus intellectus in quantum ex
proposito operans ob aliquem finem,voca-
tur causa per se ; in quantum vero est
causa alicujus rei prseter intentionem suam
et raro.appellatur fortuna.Unde sicut redit
in idem,an homo dicatur operans et causa
per se, an practicus inteliectus ipsius ; sic
et redit in idem, quid horum dicatur for-
tuna. Nam homo est quod operans, intel-
lectus (seu alia qusevis potentia) est quo B
operans. Praeterea, dicentes potentias ani-
mae esse vires realiter distinctas ab anima,
consequenter dicerent fortunam accidens
esse et qualitatem ; qui vero opinaretur
vires animae non realiter distingui ab ea,
concederet fortunam esse substantiam. Sic-
que patet quid sit fortuna.

JoANNEs. — An de solo intellectu practi-
co humano intelligendum est quod ipse
est realiter ipsa fortuna?

DiONYSius. — De intellectu practico in-
creato, quo Deus omnipotens cuncta crea- C
vit et assidue multa facit, hoc non potest
verificari, quoniam Deus est mens super-
sapientissima, universa et singula distin-
ctissime atque clarissime in ipso momento
seu nunc seternitatis aeternaliter sciens ac
intuens, juxta illud Ecclesiastici : Oculi
Domini multo plus lucidiores sunt super
solem, circumspicientes omnes vias homi-
num ; Domino enim Deo, antequam crca-
rentur, omnia sunt cognita. Porro de sub-
stantiis separatis fertur in libro de Causis:
Omnis intelligentia est plena formis. Ergo D
cognoscunt suos effectus quos in inferio-
ribus istis producunt. An vero universos
et singulos effectus, et cuncta qu» eorum
eflectibus in inferioribus conjuncta sunt
quocumque modo et concausaliter conse-
quuntur ad illos effectus, praenoscant ac
naturaliter sciant, difficile reor determi-
nare ; et de hoc tam theologi quam philo-
sophi diversimode sensisse noscuntur. Da-
mones autem minoris perspicacitatis sunt
atque scienti» quam angeli sancti, quan-

quam naturalia in ipsis permanserint inte-

gra. Quumque juxta prsehabita, secundum c^p.issA".

Philosophum, ubi minor est intellectus,

plus est de fortuna, videtur probabile,

quod in operibus substantiarum separa-

tarum, quse totaliter intellectuales, imo et

intelligentiffi nuncupantur, parum aut ni-

hil reperiatur de ratione effectus fortuiti

ac fortunee, quanquam non videatur ab-

surdum fateri quod interdum tale quid

inveniatur in illis.

JoANNES. — Communiter dicitur de ho-
mine cui prospere succedit, quod habet
bonam fortunam, quamvis hoc sa?pe con-
tingat.

DiONYSius. — Fortuna dupliciter sumi-
tur : primo proprie, sicut nunc definita
est ; secundo improprie, pro effectu for-
tuito, qui in prosperis eufortunium, in
adversis diffortunium nominatur : si au-
tem talis effectus frequenter eveniat, mi-
nus proprie fortuitus dicitur, et similitu-
dinarie tantum.

JoANNES. — Quomodo aliqui asseruntur
naturaliter bene fortunati ? Et utrum ex
superioribus atque coelestibus causis ali-
qui adjuventur ad hoc ? Et qualiter for-
tnna dicatur hominibus commoda et in-
commoda facere ac prsestare, quum tamen
intellectus practicus hominis non videtur
hoc agere, imo nec posse efficere?

DiONYsius. — Jam ingrediamur quasi
oceanum. Hic igitur advertendum quod in
Summa contra gentiles, libro tertio, lo-
quitur S. Thomas, primo declarans qua-
liter res et actiones humanae reducantur
ad causas superiores : Electiones, inquit, cap. oi.
et voluntates humanse disponuntur imme-
diate a Deo ; cognitio vero humana ad in-
tellectum pertinens, a Deo mediantibus
angelis ordinatur; ea vero quse ad corpo-
ralia pertinent, sive sint interiora sive
exteriora, in usum hominis venientia, a
Deo mediantibus angelis ac coelestibus
corporibus dispensantur. Nam omne mul-
tiforme atque mutabile ac potens defi-
cere, oportet reduci tanquam in princi-
pium in aliquod uniforme, immutabile,

170

DE CONSOLATIONE PIllLOSOrill.i: LIBEH II. — I'UOSA I ; AHT. III

nec valens (lerioere. Oinnia autem qiuT in A
nobis suiit. imiltiplicia. variabilia el defe-
etibilia suiil.[l'orro divina Noluiitas uiiilor-
inis est.iininulabilis el iiKlerieieus.Oporli-l
ergo omniuin voluntatum et eleelionuin
motus in divinam voJuiilatem reduei.].\u-
gelornm autem eogiiilio esl nniformis.quia
ab iiuo simplieissimo Deo lolius verilalis
foiite aeeipiuul verilalis noliliam : (\iuv
ilein in ipsis immobilis est, qiiia iiou dis-
cnrrendo ab effectibus in causas,nec ecoii-
verso, sed simplici intnitu, piiram de
rebus veritalem intucntur; est qiioque B
iiidereelibilis, qiiouiam rerum naturas seu
quiddilates iiiliieiitur per se ipsas. Oportet
ergo (juod nostra intellectualis eognitio re-
guletiir per angelorum coguitiouem. Con-
formiter, corpora nostra juxta incessanter
alterabilia, defeclibilia difformiterque mo-
bilia, et ea qu» in nostrum deveniuiil
iisuin, regulari oportet per coelestium cor-
poruin uniforinem motum.
cap. <M. Ex his patet quomodo aliquis dici valeat
bene forlunatus. Dicitur namque hoiniui
secundiim fortunam bene contingere, diim C
aliquod bonuin accidit ei prseter inteii-
tiouem. Contingii aulem hominem ope-
raiitem aliqiiid operari pra'ter intentionem
propriam, non tamen pra^ter intentioiiem
alicujus superioris cui ipse subjicitur : ut
si dominus jubeat servo ire ad locum ad
quem dominus ipse jain misit alium ser-
vum ignorante isto, tunc obviatio conservi
esl pra'ter intenlionem ipsius, iioii aiitem
pra^ter inlentiouem doiniui milleiitis :
ideo,quamvis per comparationem ad huiic
servum sit casuale ct fortiiitum, nou ta- D
men per respectiim ad dominum ; imo sic
est aliquid ordinatum. Quum igitur liomo
seciindum corpus suum sit ordiuatus siib
corporibus coelestibus, secundum inlelle-
ctum vero sub angelis, secundum voluii-
tatein autem sub Deo, potest contingere
aliquid pra^ter intentionem hominis, quod
tamen sit secundum ordinem et influxum
coelestium corporum, vel dispositionem
angelorum aiit Dei.

Denique, quamvis solus Deus directe ad

electionem hominis operetiir, attamen an-
geliis operatur ad eam per modiiin per-
siiasionis, aetio qiioque ccxdestiiim eorpo-
riiin per moduin dispoiienlis, in quautum
eorj)orales ccRlestiuin corporiim impres-
siones iii corpora nostra disponuiit ad
quasdam electiones. Dum ergo quis ex
iiu[)ressione ccrlestium eorporum ac su-
perioriim causariim inelinatur ad aliqiias
sibi utiles aetiones, quaruin tamen utili-
latem ratione propria non cognoscit, et
euin hoc ex lumine intellectualium siib-
stantiariim illiiininatur inlellectus ejus ad
eadem intelligenda, atque ex actu et in-
stinctu divino iiicliiiatur voliintas ejus ad
eligendum aliquid iitile sibi cujiis rali-
onein ignorat, dicitur bene forluiialus ;
econtrario quoqiie, male fortunatus, quan-
do ex superioribus cansis ad contraria
inclinalur ejus electio,quemadmoduin per
Jeremiam de quodam pr;ecipitur : Scribe 7ec.xxii.3(
viruin istum sterilem, qui in diebus snis
non prosperabitur.

Sed in his est differentia attendenda.
Impressiones enim ccelestium corporum
in corpora nostra causant in nobis natu-
rales corporiim dispositiones : idcirco ex
dispositioue relicla iii corpore nostro ex
corporis coelestis influxu, dicitur aliquis
non solum bene aut male fortunatus, sed
et bene aut male natus,secundum quod di-
cit Philosophus in Magnis moralibus. Non
enim potest intelligi quod hoc cx diversa
iiatura intellectus procedat, quod iinus
ulilia sibi eligat aliusque iiociva, pra;ter
rationem propriam, qiiuin iiatura intelle-
ctus et voluntatis in omnibus hominibus
sit iina. Diversitas namque formalis in-
duceret diversitatem secundiim speciem ;
diversitas autem materialis inducit diver-
sitalem secuiiduin numerum. Unde secun-
duin quod intellectus hominis illustratur
ad aliquid agendum,vel voluntas a Deo in-
stigatur, non dicitur hoino bene natus, sed
potius custoditus vel gubernatus. — Rur-
sus accipienda est circa hoc differentia
alia. Nam operatio angeli corporisque coe-
lestis, est soluin ad electionem disponens ;

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LlBEll U. — PROSA 1 ; ART. III

171

operatio vero Dei, est sicut perficiens.
Quumque dispositio quae est ex corporis
qualitate vel intellectus persuasione, ne-
cessitatem ad eligendum non inducat, non
semper eligit homo id quod angelus cu-
stodiens intendit, neque illud ad quod
corpus coeleste inclinat ; semper tamen
hoc eligit homo quod Deus operatur in
ejus vohintate. Hinc angelorum custodia
interdum cassatur (secundum illud Jere-
/ei-. 1,1, 9. mia?, Curavimus Babylonem, et non est
sanata), et multo plus inclinatio coelestis
corporis ; divina vero providentia semper
est firma. — Est rursus et alia differentia
attendenda. Nam quum corpus coeleste
non disponat ad electionem nisi in quan-
tum imprimit iu corpora nostra,ex quibus
incilatur homo ad eligendum per modum
quo passiones inducunt ad electionem,
omnis dispositio ad electionem quae est
ex corporibus coelestibus, est per modum
alicujus passionis : ut quum quis indu-
citur ad aliquid eligendum per odium, aut
amorem, vel iram, vel per aliud tale. Ab
angelo aulem disponitur homo ad aliquid
eligendum per modum intellectualis con-
siderationis, absque passione : quod fit
dupliciter. Quandoque enim illuminatur
inteliectus hominis solum ad cognoscen-
dum quod bonum est aliquid fieri, non
autem instruitur de ratione propter quam
est bonum, quae sumitur ex fine. Hinc
interdum sestimat homo quod aliquid bo-
num sit fieri ; tamen si quaereretur ab eo
quare, responderet se nescire. Ideo, quan-
do pervenerit in finem utilem quem non
praeconsideravit, erit sibi fortuitum. Dum
autem per angelum instruitur quod hoc
sit bonum, et de ratione quare sit bonum,
quae ex fine accipitur ac dependet, sic
quando pervenerit ad finem quem prae-
consideravit, non erit fortuitum.

Sciendum quoque, quod sicut vis activa
spiritualis naturae est altior quam corpo-
ralis, ita est et universalior : unde non ad
omnia ad quae se extendit humana ele-
ctio, se extendit dispositio coelestis corpo-
ris. Insuper, quum virtus animse et angeli

A sit particularis respectu virtutis divinae,
quae est universalis respectu entiurn uni-
versorum : hinc aliquod bonum accidere
homini potest pra?ter propriam intentio-
nem, et praeter inclinationem coelestium
corporum, ac praeter illuminationem an-
gelorum ; non autem praeter providentiam
Dei, quae est gubernativa quemadmodum
et factiva entis in quantum est ens : ideo
continet et includit in se cetera omnia.
Sicque aliquod fortuitum bonum vel ma-
lum potest contingere homini per compa-

B rationem ad ipsum, et per comparationem
ad coelestia corpora, atque per compara-
tionem ad angelos, non autem per com-
parationem ad Deum. Amplius, quoniam
fortuita sunt praeter intentionem, bona
autem moralia praeter intentionem esse
non valent, quum in electione consistant ;
respectu eorum nequit aliquis dici fortu-
natus bene aut male, quamvis respectu
eorum dici possit bene aut male natus,
utputa ex naturali dispositione corporis
aptus ad electiones virtutum aut vitio-

C rum. Respectu demum exteriorum bono-
rum, quffi homini evenire possunt praeter
intentionem, potest homo dici bene natus
et bene fortunatus, atque a Deo guber-
natus et ab angelis custoditus.

Praeterea ex superioribus causis conse-
quitur homo aliud quoque auxilium quau-
tum ad suarum exitus actionum. Quum
enim homo eligere habeat et exsequi quae
elegit, in utroque a causis superioribus
adjuvatur, interdum vero et impeditur :
secundum electionem quidem, ut dictum

D est, in quantum ad aliquid eligendum dis-
ponitur per coelestia corpora, aut illumi-
natur per angelorum custodiam, aut incli-
natur per operationem divinam;secundum
exsecutionem vero, secundum quod ex
superioribus causis consequitur robur et
efficaciam ad explendum et prosequen-
dum quod elegit : qua? efficacia non so-
lum a Deo sed etiam ab angelis esse pot-
est, sicut etiam a corporibus coelestibus,
in quantum talis efficacia in corpore sita
est. Constat namque quod etiam corpora

i72

DE CONSOLATIONE Pnil.OSOPllh*: LIBEIl II. — 1'HOSA I ; AHT. III

inauimata qiiasdam vircs et effieacias a A
caMcstibus sortiuntur corporibus, ctiam
pra'tcr cas qua? ad qualitalcs activas cl
passivas clcmcutorum conscquuulur:quas
ctiam ccrtum est coeicstibus corporibus
essc subjcclas; ut (juod magncs atlrahil
ferrum, habct cx corporis ccplcstis virlu-
te. Sic et lapides quidam et hcrb» quas-
dam occultas habcnt virlntcs. Undc nihil
prohibct quosdam homincs cx influcntia
cuMcslinm corporum cfficacias quasdam
habcrc in aliquibus operibus faciendis,
quas alii non habcnt : ut quosdam mcdi- B
cos in sanando, agricolas in plantando,
mililcs in cxpngnando. Vcrnmlamcn haiu'
cfficaciam Dcus nuiito pcrfcctius largitnr
hominibus ad sua opera efficacitcr cxsc-
qucnda : et quantum ad primum auxili-
um, quod est in eligendo, dicitur homi-
nem dirigere ; quoad secundum, dicitur
hominem confortare. — Inter qucT dno
auxilia est diffcrcntia duplcx. Prima, quia
cx primo auxilio adjuvatur homo lam in
his quaB virtuti sua? subduntur quam in
aliis ; secundnm vero auxilium ad ca se G
tantum extendit quae virtus hominis pot-
est. Nempe quod homo fodiens scpulcrum
invcniat thcsaurum. ex nulla hominis vir-
tute proccdit : undc rcspectu lalis pro-
ventus, adjuvari potest homo in hoc quod
instigetur ad quffirendum ubi sit thesau-
rus, non autem in hoc quod ei aliqua vir-
tus detur ad inveniendum thesaurum. In
hoc autcm quod mcdicus sanct, ct milcs
in pnelio vincat, potcst adjuvari in hoc
quod cligat convenicntia mcdia ad finem
atque in hoc quod efficaciter exsequatur, D
per virtutem a superiori causa adeptam.
Sicque primum auxilium universalius est.
Sccunda diffcrcntia est, quia secundum
auxilium dalur ad proscquendum cffica-
citcr qua^ homo intcndit ; quumque for-
tuita sint prster inlentionem, non potest
homo proprie ex tali auxilio dici bene
fortunatus, sicut ex primo.

Praeterea bene vel male contingit homiui
secundum fortunam duplicitcr. Primo. ipso
solo agcntc : ut dum scpulcrum fodicndo

invenit thcsaurum. Secundo, actione al-
tciius concurrcntc : ut dum vadcns ad fo-
rum, invenit inopinalc sunin dcbitorem.
In primo cvcnlu liomo adjuvatur ad hoc
quod aliquid benc sibi contingal, per hoc
soium quod dirigiliir iii cligendo illud cui
per accidens conjunctum est commodum
qiiod provenit prjcter suam intentionem ;
in scciindo aiilcm cventii oporlct qnod
ulcrqiic agcns dirigaliir ad cligcndiim acti-
oncm scii motiim (jiio sibi occurrant.

Oporlet quoque hic aliud considerare.
Dictum est enim, quod hoc quod homini
aliquid bene aut male contingat secundum
fortiinam, a Deo est, ct a corpore c(£lesti
cssc potcst : a Deo, in quantum homo
a Deo inclinatur ad cligcnduin aliquid cui
conjunctum est commodum aliqiiod vel
incommodum qiiod cligens non conside-
rat ; a corpore quoqiie ccelesti, in qiian-
tiim ab illo disponitur ad tale aliquid
cligcndum. IIoc aiitcm commodum seu in-
commodum, per comparationem ad homi-
nem est fortuilnm, non autem relatum ad
Dcum :atlamen relatum ad corpus coeleste
inanet fortuitum. Non enim eventus amit-
tit rationem fortiiiti,nisi rediicatur in cau-
sam pcr se. Virtiis autcm coelestis corporis
est caiisa agcns non pcr modum intelle-
ctus et electionis, sed naliira', quse tendit
in unum : si ergo effectus non est unus,
non potest per se causa ejus esse virtus
aliqiia natnralis. Quum vero duo aliqua
sibi pcr accidens conjiinguntur, non sunt
vcrc unum, sed soliim pcr accidcns : hinc
hujiis conjunctionis causa per se esse non
valet naturalis. Si ergo iste homo cx im-
prcssione ccelestis corporis instigetur per
modum passionis ad fodiendum sepul-
criim ; sepulcrum aiitem et locus thesauri
non sunt unum nisi pcr accidcns, qnia
non habent ad invicem ordinem : hinc
virtus coelestis corporis non potest per se
ad totum hoc inclinare, sed aliquis per in-
tellectum agens, quoniam intelligentis est
plura ordinare ad unum. Patet quoque
quod qui sciret thesaurum esse ibi, posset
alium ignorantcm miltere ad fodiendum

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER II. — PROSA i; ART. III 173

sepulcrum in loco eodem,ut preeter inten- A certe et inopinate provenientes multos de-

tionem suam inveniret thesaurum. Sic er- cipiunt, et frequenter indignis eufortunia,

go hujusmodi eventus reducti in causam justis vero et innocentibus diffortunia

divinam, amittunt rationem fortuiti ; non accidunt : quod tamen per comparationem

autem, reducti in causam ccelestem. ad providentiam Dei justo ac sapientiali

Per eamdem etiam rationem apparet, contingit judicio.

quod homo non potest universaiiter esse Joannes. — Quomodo fortuna dicitur

bene fortunatus ex virtute coelesti, sed talia agere ?

solum quantum ad hoc vel illud. Dico au- Dionysius. — Jam audisti, quod fortuna cf. ,,. los

tem universaliter, ut aliquis habeat in non est causa per se, nec absolute loquen- *-•

natura sua impressionem coelestis corpo- do convenit ei ratio causae, sed solum est

ris, ita ut eligat semper et in pluribus ali- causa per accidens. Providentia autem Dei
qua quibus per accidens conjuncta sunt B est causa omnis boni, et ipsa multa bene-

aliqua commoda sive incommoda. Natura ficia praestat indignis et multa adversa

namque non ordinatur nisi ad unum ; ea electis, propter varias rationabiles causas

vero secundum quee accidit homini bene hinc inde expressas. Qualiter autem etiam c/-. p.82C'

vel male per fortunam, non sunt reduci- ex superioribus causis coelestibus haec ^[g"'''^^

bilia in aliquod unum,sed sunt indetermi- procedant, modo audisti.

nata et infinita, ut secundo dicitur Physi- Joannes. — Qualiter ergo quidam phi-

corum. Verumtamen possibile est quod losophi communiterque idololatree dixe-

homo ex impressione et inclinatione coe- runt fortunam esse deam et quoddam

lesti inclinetur ad aliquid eligendum cui numen ?

jungatur per accidens aliquod commo- Dionysius. — Multipliciter erraverunt.

dum, et ex alia aliud, atque ex tertia ter- Tamen, quoniam multi illorum posuerunt
tium; non autem ita, quod ex una inclina- C hominis felicitatem in exterioribus bonis

tione inclinetur ad omnia. Sed ex una (quse appellantur bona fortunee, quia in

dispositione divina potest homo ad omnia iilis contingunt actus fortuiti), putabant

dirigi. fortunam esse causam felicitatis humanse,

JoANNEs. — Egregie respondisti. ac homine superiorem, sicque colendam

DiONYSius. — Non ego, sed sanctus Do- ab homine, quasi esset causa per se. Atta-

ctor, vel potius sanctificator ipsius. men quidam dixerunt eam caecam consi-

JoANNES. — Quum fortuna sit intellectus stere, quia tam inopinate atque improvide

practicus in quantum praeter intentionem agit, et indiscreta videtur, prospera impiis

et accidentaliter agens, qui intellectus ut et adversa justis praestando. Hinc depinxe-

talis nec vituperabilis est neque lauda- runt fortunam in specie feminae caecae, ro-

bilis, quia intentio imprimit speciem boni tam indesinenter volventis : cujus oculi
aut mali moraiis actui hominis : cur tot D erant velati ; et habuit duplicem vultum,

mala et vitiosa praedicata adscripta sunt unum album,alium nigrum; frons quoque

et communiter adscribuntur fortunae, ut pro una parte fuit capillata, pro alia parte

quod est fraudulenta, dolosa, fucata, caeca ? calva. Per feminam figurabatur instabilitas

Cf.p. 171 DioNYSius. — Sicut jam dictum est, in levitasque fortuna?; per oculos velatos seu

^ ■ actibus moralibus, de quorum ratione est caecos, incertus ejus adspectus ac indiscre-

quod ex intentione atque proposito proce- tus, ut tactum est ; per duplicem faciem,

dant, fortuna locum non habet, nec actus respectus eufortunii et diffortunii ; per

fortuitus. Ideo nec virtus nec vitium in- rotam, incessabilis mutatio rerum fortu-

sunt fortunae aut actui ejus vere ac pro- na3 ; per rotam volubilem, quod quidam

prie, sed metaphorice seu similitudinarie per forlunam ascendunt, quidam descen-

tantum, in quantum effectus forluiti in- dunt ; per partem frontis capillatam, pro-

17'i r>i-: ce).Nsoi.ATio>JE iMiii.osoiMii.r. i.iuku ii. — .mktium i; \\\r. iv

speritas fortuiialis ; por partem calvam, \ cl.i. nec consonat dictis Pliilosophi seciin-
adversitas. l*er ista nuiic introdiiela, taiii do IMiysicoriim, sicut jain paliiil. Sed jam rf.p.\-
pradiahila (|uain dicenda clarius imio- lempus est procedendi. Nihilo minus de '"'

toscent. .hoe phira posseiil induci, el oriretur dilfi-

Jo.v.NNKS. — Kt quid dicis ad id, qiiod cuhas iininensa. quid Arisloleles senserit
ali(jui dicuiil di.xisse IMiilosopliuin iorlu- de providentia Dei el cognitione operatio-
nani non aliud esse qiiain Deiim ? neqiie ejus circa inferiora. De qua materia

DiONYSiLS. — Non videtiir allesatio re- infra traclabitur.

METRUM PRIMUM

Haec quum superba verterit vices dcxtra.

F_]xgestuantis more fertur Euripi.

Dudum tremendos saeva proterit reges,

Humilemque victi sublevat fallax vultum.

Non illa miseros audit aut curat fletus,

Ultroque gemitus dura quos fecit ridet.

Sic illa ludit, sic suas probat vires ;

Suisque {al. Suique) magnum monstrat ostentum, si quis

Visatur una stratus ac felix hora.

ARTICULUS IV

EXPLANATIO METRI HUJUS PRIiMI.

X hoc primo hujus secundi libri metro B Esac fortuna scvoa, infligendo adversa,

Philosophia metrice canit quod in pro- proferif., id est, prosternit ac destruit, du-

sa priecedente ac s»pius ante prosaice di- dum, id est ab antiquo, regcs, et per con-

xit de variabilitate, varietate et feritate sequens etiam principes inferiores. Ipsa

fortunae in suis effectibus, seu de fortuitis quoque fortuna fallax in suis effectibus,

ipsis effectibus. et per modum fallentis se \\9.hcx\'&,sublevat

Hcec fortuna fertur, id est, movetur et humilem vultum victi, id est, hominem

operatur, more, id est juxta consuetudi- per adversa humiliatum exaltat et conso-

nem, Eurij)i, id est Gharybdis, seu a^stiia- latur per prospera.

rii a?quoris, excestuantis, id est ebullien- Illa fortuna non audit aut curat fietus

tis, quum verterit vices, id est, vicissitu- miseros, id est, lacrimas miserorum et af-

dines suorum effectuum mutaverit, varie flictorum quos in adversis relinquil, non

operando, c/ea;^ra superba,\A est manu seu C liberat ; et ipsa dura diffortunatis, ultro

potestate sua, per modum superbi se ha- ridet, id est deridet, gemitus quos fecit,

bendo, nulluin curando, nulli parcendo. id est, suspiria et lamenta qua? induxit de-

I

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI^ LIBER II. — PROSA II 175

solatis, ad quos per modum deridentis se A profectum. Sicque ait Scriptura primo Re-

habet, eos non subievando. gum : Dominus pauperem facit et ditat, i Jieg. n,7,

Illa fortuna ludit sic, id est, tam diver- humiliat et sublevat ; suscitat de pulvere *'

simode visitat, et instar ludentis se habet, egenum. ut sedeat cum principibus et so-

quasi gloriando in istis, et prohat, id est, lium glori® teneat. Ilinc in Ecclesiaste

exercet ac monstrat, sic suas vires ; et habetur : Vidi calumnias quee sub coelo ^fc?e. iv,i.

monstrat suis, id est sibi subjectis, osten- geruntur, et lacriinas innocentium, et con-

tum magnum, id est grande prodigium solatorem neminem, nec posse resistere

seu mirum effectum, si quis visatur, id eorum violentise, cunctorum auxilio desti-

est, si aliquis videatur frequenter, s^m^ws^ tutos ; itemque : De carcere et de catenis ihid. u.

id est prostratus ac miser, una hora, ac interdum quis egreditur ad regnum, et

felix, id est prosper seu eufortunatus ea- alius natus in regno, inopia consumitur.

dem hora, id est alia parte ejusdem horae, B In libro Job quoque de Deo asseritur : Qui yoixxxiv,

aut hora mox subsequente. dicit regi, Apostata ; et vocat duces, im-

Porro, qualiter ista conveniant fortunse pios. Et multa consimilia in libro Job

ratione suorum effectuum, et quia per leguntur, videlicet: Deus dissolvit balteum /iirf.xii.is,

tales modos ac mores se habet, seu juxta regum, et praecingit fune renes eorum ; '^"

€/■.^.28 0, modum loquendi vulgarium, dictum est ducit sacerdotes inglorios, et optimates

1G8C'. saepe. Homo quoque per intellectum pra- supplantat. Ubi et sanctus Job ait de Deo :

cticum variis modis agendo, meretur sibi Si flagellat,occidat semel,et non de poenis im.\\,ii.

infligi eventus et casus hujusmodi. Verum innocentium rideat ; itemque : Clamo ad md. xxx,

in Scripturis divinis omnia ista adscribun- te, et non exaudis me ; sto, et non respicis ''^'

tur providentiae, justitise et omnipotentiaj me. Quae verba intelligenda sunt sapienter

Dei, qui ista infligit hominibus ad eorum ac pie, sicut et consimilia verba quae ex
purgationeni,probationem,exercitationem, C praedominante proferuntur affectu.

PROSA II

VELLEM autem pauca tecum fortunae ipsius verbis agitare. Tu igitur an jus
postulet animadverte. Quid tu, o homo, ream me quotidianis agis querelis ?
Quam tibi fecimus injuriam ? Quse tua tibi detraximus bona ? Quovis judice
de opum dignitatumque mecum possessione contende ; et si cujusquam mortalium
proprium quid horum esse monstraveris, ego jam tua fuisse quae repetis, sponte
concedam. Quum te de matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus in-
opemque suscepi,meis opibus fovi,et (quod te nunc impatientem nostri faclt) favore
prona indulgentius educavi, omniumque quae mei sunt juris affluentia et splendore
circumdedi. Nunc mihi retrahere manum libet. Habe gratiam, velut usus alienis :
non habes jus querelae, tanquam prorsus tua perdideris. Quid igitur ingemiscis ?
Nulla tibi a nobis est illata violentia. Opes, honores, ceteraque talium, mei sunt
juris. Dominam famulae cognoscunt : mecum veniunt, me abeunte discedunt. Au-
dacter affirmem : si tua forent, quae amissa conquereris, nullo modo perdidisses. An
ego sola meum jus exercere prohibeor ? Licet coelo proferre lucidos dies, eosdem-

17G l)E CONSOLATIONK PHILOSOPHI.F. LIHK» II. — 1'UOS.V II ; AUT. V

que tenebrosis noctibiis condere. Licet anno terra? vultiini nunc lloribus fi-uglbusque
redimire, nunc nimbis frigoril)usque confundere. Jus est mari nunc strato a^quore
biandiri, nunc procelli.s ac flucfil)us inhorrescere. Nos ad constantiam nostris mori-
bus alienam. inexpleta hominum cupiditas alligabit? Hnec nostra vis est, hunc con-
tinuuin ludum Imlimus : rotam volubili orbe versamus ; infima summis, summa
infimis mutare gaudemus. Ascende, si placet ; sed ea lege ne uti quum ludicri mei
ratio i)oscet, descendere injuriam putes. An tu mores ignorabas meos? Nesciebas
Grfle.sum regem Lydorum, Cyro paulo ante formidabilem, mox deinde miserandum,
rogi flaminls tradituin, misso coelitus iinbre defensum ? Num te praeterit Paulum
Persi regis a se capti calamitatibus pias impendisse lacrimas ? Ouid tragoediarum
clamor aliud deflet, nisi indiscreto ictu fortunam felicia regna vertentem? Nonne
adolescentulus, oj: -cJ; ziOcur. -z-/ \j.vi hx v.3!.7.Ciy/, -bv zt k'-cp;v y.aAwv, in Jovis
limine jacere didicisti ? Quid si uberius de bonorum parte sumpsisti ? Quid si a te
non tota discessi ? Ouid si h£ec ipsa mei mutabilitas justa tibi causa est sperandi
meliora ? Tamen ne animo contabescas, et intra commune omnibus regnum locatus,
proprio jure vivere desideres.

ARTICULUS V

EXPOSITIO PROS^ HUJUS SECUND.E.

IN hac prosa Philosophia sub persona A versum te. Et subditur in persona for-

fortunfie affatur Boetium,disputans con- tuna; :
tra eum, quemadmodum in prosa prffce- Quid,id est ad quid,seu cur, fu,o liomo,

denti in propria persona loquens.hoc egit. ngis, id est, moves et excitas, me querelis

Dicuntque aliqui hic esse prosopopoeiam, (juotidianis, imponendo mihi quod inju-

id est, figuram quamdam locutionis qua liose atque fallaciter egerim tecum pri-

fingitur nova persona loquens, etiam res vando te bonis tuis? Quam tibi fecimus

inanimata rationeque carens. Sed quum i nj U7- iam ? quasi dicat, Nullam. Quw tua

<:/•. p. 109 jiixta inducta, fortuna realiter sit practi- tihi detraximushona? iA q^X, (\\x\di abstu-

A- cus intellectus, non videtur hoc vere pro- limus quod proprie spectet ad te? Nii uti-

latum ; nisi dicatur fortuna hic accipi pro que : quia ut patuit sa^pe, bona exteriora c/.p.:

effectu fortuito : quod dici non posse pa- non sunt propria nec principalia hominis ^^*^'
tebit. Ait ergo Philosophia : B bona, nec aliquid quod homini prorsus in-

Vellem autem tecum, o Boeti, pauca vito potest auferri [est proprium ejus

affitare, id est disputare et conievre, vcrhis bonum.]

ipsius fortuncv, id est loquendo in fortunae Quovis Judice de opum dignitatumque

^eviOVidi-Tu igitur an Jus postulet animad- mecum possessione contende : id est, in

verte, id est, considera « an jus », id est foro judicii litiga « mecum )),id est contra

justa ratio, « postulet )>, id est, exigat hoc me, vel ad informationem meam, « quovis

f ieri ; vel « an » fortuna « postulet jus )), judice )), id est coram quocumque judice

id est rem, rationem causamve justam ad- legitimo tu cupis,« de possessione opum)),

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — PROSA II ; ART. V

177

id est divitiarum, et « dignitatum », id est A quid possumus. Denique de hac humana?

officiorum, probando quod tibi debeantur
ut propria.Quasi dicat fortunarNon vereor
tuam accusationem,quoniam non sum mi-
hi conscia mali quod mihi imponis : per
quod palet justitia mea, quia ut Seneca
loquitur, Fatetur facinus qui fugit judi-
cium. Unde in libro Sapientiae scriptum
Sap. XVII, est : Quum sit timida nequitia, dat testi-
monium condemnata ; semper enim pra3-
sumit saeva perturbata conscientia. Bt si
mo7istraveris, id est, efficaciter proba-

10.

generationis miseria scriptum est plenius
in libro Sapientise : Sum quidem et ego Sap.y
mortalis homo, et in ventre matris figura- ^' *■
tus sum caro; et natus decidi in terram, et
primam vocem simiiem omnibus emisi
plorans ; in involumentis et curis magnis
nutritus sum.

Te meis opibus fovi, id est, temporali-
bus, terrenis divitiis atque corporeis ali-
moniis instabilitati atque mutationibus
fortunae subjectis, te enutrivi. In omnibus

11,1,

veris, (juid horum, id est aliquid rerum B his fortuna accipitur multum extense,imo

exteriorum fortunsB subjectarum,(?s,sejpro- improprie, pro mutabilibus rebus, circa

pritan cti/usgiiammortalium,\d est aVicm quas versatur fortuna. Nam et infantulo-

homini mortali, ita quod conveniat debe- rum nutritio, sicut et eorum generatio, a

aturque ei in quantum est creatura ratio- proposito est parentum communiter, non

ualis, quia in hoc universi homines sunt a fortuna proprie sumpta, ut est causa per

aequales ; ego Jam tua fuisse quce repetis, accidens[eorum effectuum qui continguntj

sponte concedam, id est, voluntarie fatebor
tua propria esse divitias et honores atque
delicias, quae tibi injuste esse ablata con-
quereris, et quantum ad sensitivum appe-
titum recuperare conaris. Quod autem sic
tua non sint, probo :

Quum te de matris utero natura produ-
xit, id est, dum vis generativa parentum

extra frequenter et semper:et ita educatio
et generatio illa non sunt actus fortuiti,
mulloque verius ac aptius exponuntur
haec de providentia Dei omniagubernante.
Unde et totus iste modus loquendi impro-
C prius est : praesertim quum neque secun-
dum theologos neque secundum meliores
philosophos fortuna sit rectrix rerum hu-

ex utero te procreavit.Natura enim est vis manarum et inferiorum, neque collatrix

insita rebus ex similibus similia pro-
creans : generare autem, nutrire et augere,
sunt actus potentiae vegetativae ; et in ge-
neratione pater se habet atiive, mater pas-
sive. Natura quoque potest intelligi sum-
ma et prima natura naturans, quae Deus

neque ablatrix divitiarum, sed providentia
supergloriosissimi Dei, et secundarum or-
do causarum, juxta institutionem super-
sapientissimae ac providentissimae primae
causae. Divitiae enim communiter ab homi-
nibus sunt intentae, et ex proposito acqui-

est; item, natura coelestis, puta vis coele- runtur, possidentur, conservantur et ex-
stibus corporibus insita, ad inferiorum ge- penduntur; effectus autem fortuiti praeter
nerationem concurrens, quum et Philoso- D intentionem ac raro contingunt.
phus dicat, Homo generat hominem et sol. Et quid te nunc impatientem nostri

Nudum rehus omnibusinopemque suscepi , facit? id est, « quid » modo « te » efficit
id est, accepi te prodeuntem ex angustiis « impatientem » adversus nos, seu de no-

uteri in lucem saeculi hujus, nec vestitum,

nec coopertum, neque ornatum forinse-

cus, ac « inopem », id est omnibus indi-

gentem, non valentem te ipsum juvare in

Job 1, 21. aliquo. Unde sanctus Job fassus est : Nudus

egressus sum de utero matris meae ; atque

iTim.\i,i. ApostoIus:Nihil(inquit)intuIimus in hunc

mundum; haud dubium quia nec auferre

T. 26.

stris effectibus ? quasi dicat : Non habes
ad hoc rationabilem causam. Favore pro-
na, id est ex pio « favore prona » ad be-
nefaciendum, educaoi indulgentius, id est
multum indulgenter ac large, omniumque
quce mei sunt juris, id est omnium tempo-
ralium et fortunalium rerum, affiuentia
et splendore, id est abundantia et honore,

10

178 DE CONSOLATIONE PHU.OSOPHI.f: I.IBER II. — PROSA II ; ART. V

clrcumdedt te, id ost, undique to orna- A rihi(si frugHmaque redimire, id est, anno

vi:in quibus ipsliuior jus liabercquamvis couvcnil in ipso vere et jpslate superfi-

proprie loquendo non habeaiu. Xuiic nilhi ciein terr» rioseulis atque segetibus deco-

yr//7///<'n' //;<^//////^ //7/<7, id est, placel luihi , rare : non quod aunus aut teinpus ha^c

• iiahe jam pristina beneficia tibi aLwicvvc.IIabcs* agant ; sed sol accedens in zodiaco, causat

f/ratia»i, id esl, gr&tiose lecum egi, el gra- li»c suo motu, lumine et influxu. Tempus

tuita a me beneficia suscepisti, velut usus autein potius causat defectum, juxta illud

alienis, id est, tanquam qui jam diu utens verbuni commune : Oinnia qua; sunt in

fiiisti exterioribus bonis, qua? extra te teinpore, tempore labascunl et tabcscunt.

c/^.p.2ic, sunt. nec propria tibi, ul dictum esl sa?pe. Propler quod, quando, prout est pradica-

'""^" .Von //<^/Z/f.sy?<,s(id est justam causam) ^-wc- luentum, dicitur infectio qua;dam relicta

rela', tanquam prorsus tua perdideris, in re temporaii ex adjacentia temporis,

quum non fuerint propria tua. B secundum Gilbertum. Nunc, puta in hie-

Quid igitur ingemiscis, id est, ex moe- me, wm6?s, id est 'wViWxhwi.^trigorihusque

rore suspiras?i\^^^?^<as tihi a nobis est illata confunderc , id est conturbare.
oiolentia. OpeSyhonores , ceteraque taliurn, Tertia similitudo est : Jus, id est natu-

mei sunt juris, quantum ad hoc quod in- ralis virtiis seu proprietas, est mari nunc

terdum proveniunt ac contingunt praeter strato a'quore blandiri, id est interdum

intentionem vidzx^^twW^.Dominam famulce tranquillum se exhibere «aequore strato »,

cognoscunt, id est, res istae mihi sunt sub- id est, ipsa aqua marina quiescente per

ditae, et per modum recognoscentis, se planum ; nunc, id est aliis vicibus, pro-

habent ad me ; mecum veniunt, dum per ccllis ac fluctibus inhorresccre, id est ter-

prospera accedo, me aheunte per adversa, ribiiiter apparere. Quod qualiter accidat, Cf.v.^i

discedunt. Audacter affirmem, id est, fi- dictum est super primum. ''^*^ '^

ducialiter dixerim:s« /?/a /brew/ exteriora, C Nos ad constantiam nostris morihus

tanquam propria et connaturalia tibi, quw alienam,inexpleta hominum cupiditas al-

amissa, \d Q?,iWh\ a\i\sXai,conquereris,mU- ligahit ? Eoc interrogative et negative le-

lo niodo perdidisses ea. Proprium enim gendum est,quasi conclusio ex praehabitis

non separatur a suo subjecto ; et quod sequens,quasi dicat fortuna: «Inexpleta»,

connaturale est enti, non removetur ab eo id est insatiabilis, « cupiditas hominum »

quamdiu in suo permanet esse. non utique « alligabit », id est, non repri-

An ego sola meum jus exercere prohi- met nec constringet, « nos ad constan-

beor? quasi dicat fortuna : Licituin est tiam », id est uniformem processum sta-

mihi quod connaturale est mihi, videlicet bilemque eventum, « alienam moribus

variis inodis operari in rebus. Et hoc con- nostris », id est nostris proprietatibus ac

sequenler probat per consimilia quaedam. modis agendi extraneam, inconsuetam,

Licet coelo, id est orbi ccelesti, in quo D contrariam. Nempe ut ait Damascenus :

sol movetur, proferre per influentiam lu- Nihil expers est naturali et propria actio-

minis solis, id est producere, lucidos dies, ne. Et modus agendi sequitur modum es-

eosdemque tenebrosis noctihus condere, id sendi. Ideo, quum de ratione fortun» sit

est abscondere, dum sol occumbit : quod praiter intentionem, inopinate, multipli-

facit non aliquid iufluendo.quoniam tene- citer se habere ac fortunatos respicere,

bree non sunt ejus positivum ; sed lucem seu causam per accidens esse, constat

prius diffusam non conservando, quoniam quod fortunae contrarium sit semper eo-

lux diffusa dependet a luminari in esse et dem modo operari ac visitare mortales ;

conservari. nec cupiditas optantium jugiter prospe-

Subditur quoque ad idem similitudo se- rari ac ditari pote.st ad hoc fortunam ar-

cunda. i/«ct'/ anno terrce vultum nunc po- ctare, quia nec aliquid assuescit ad id quod

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER II.

PROSA 11 : ART. V

179

est suae specificee rationi directe ac imme-
diate contrarium.

Hcec inconstantia est nostra vis, id est
potestas qua nunc per prospera, nunc per
adversa visitamus expositos nostris even-
tibus ; hunc continuum huium ludimus,
id est, tali difformitate gaudemus. Rotnm
volubili orbe versamiis, id est, varietatem
istam eventuum instar rotae frequenter
mutamus, et regyramus circulo circum-
c/". p.icvA', eunte, prout prsecedenti prosa e.xpositum
)/3Les. ggi^. ly^p^yy^^ summis, summa inflmis mu-

tare gaudemus, id est, delectabile nobis
est quosdam ab eminenti prosperitate
ad vehementem adversitatem dejicere, et
econtra : unicuique enim jucundum est
naturalem ac propriam operationem exer-
cere.

Ascende, si placet, hanc rotam, id est
variabilitatem, primo prosperitatem ap-
prehendendo, quse est quasi ascensus et
eminentior pars rotae fortunee, sed ea lege,
id est hac conditione et pacto isto, we uti,
id est ut non, quum ludicri mei ratio po-
scet, id est, jus et proprietas ludi mei re-
quiret, descendere, id est adversitatibus
subjacere, injuriam putes, sed consuetum
cursum fortun*.

Amplius fortuna adhuc non cessat in-
formare Boetium. An tu mores ignorabas
meos ? quasi dicat : Noveras utique quod
varii sunt eventus mei. Nesciebas Croesum
illum regem Lydorum, Cyro paulo ante
formidabilem, mox deinde miserandum,
rogi flammis traditum ab ipso Cyro rege
Persarum, quia quum Cyrus praevaluisset,
et Croesum « regem Lydorum », id est ho-
minum in regno Lydise commorantium,
captivasset (unde per Isaiam Dominus ait,
/«.Lxvi,i9. Mittam ex eis qui salvati fuerint, in Afri-
cam et Lydiam), fecit eum arbori alligari,
circumpositis undique lignis accensis, ut
combureretur, sicque tradidit eum a flam-
mis rogi », id est ignis, misso coelitus imbre
defensum ? quia dum Cyrus rex recessis-
set, copiosa pluvia de coelo descendens
ignem illum exstinxit, et sic Croesus eva-
sit:in quo facto apparuit fortunae mutatio.

A Iste est Cyrus de quo in Isaia conscriptum

est : Haec dicit Dominus christo meo Cyro, /«. xlv, i.

cujus apprehendi dexteram, ut subjiciam

ei gentes. Qui Cyrus loquitur in Esdra, li-

bro primo : Omnia regna terrse dedit mihi li^srfr.i.s.

Deus cceli. Porro Crcesus iste fuit rex in

orientalibus regnis, et fortiter restitit Cy-

ro : propter quod captum Croesum Cyrus

comburere voluit; sed prsetacto modo eva-

sit. Nihilo minus (ut narratur) postmodum

ab adversario quodam victus, fuit suspen-

sus : et ita fuit mutationi fortunali eviden-

B ter subjectus, sicut et ipse Cyrus, qui
quum undique triumphasset, a regina
Amazonum captus, capite est truncatus :
cujus caput ipsa projici fecit in vas cruore
repletum, dicens, Sanguinem semper siti-
sti, jam usque ad satietatem sanguinem
bibe.

Num fe prceterit, id est, an memoriam
tuam elapsum est, Paulum Persce* regis ' Persi
a se capti calamitatibus pias impendisse
lacrimas, id est, ipsum « Paulum » sena-
torem seu consulem Romanorum « impen-

C disse lacrimas pias calamitatibus Persse
regis a se capti ». Hic etenim Paulus
quum cepisset regem Persam, id est re-
gem quemdam Persarum, vel regem no-
mine Persen, ditissimum, et eum vidisset
sibi substratum, condoluit ejus miseriis,
et perpendens in illo fortunae fallaciam,ac
sibi ipsi posse similia evenire, ex compas-
sione flens, ipsum dimisit.

Consequenter probat instabilitatem et
variationem fortunse per carmina poeta-
rum. Quid tragocdiarum clamor, id est

D decantatio seu vociferatio carminum poe-
ticorum quse appellantur tragoedia^, aliud
deflet, nisi indiscreto ictu fortunam feli-
cia regtia versantem* , id est,nisi quod for- * vertentem
tuna versat, id est, frequenter vertit, « fe-
licia regna », id est regna prosperitate
gaudentia,in adversitatem et dejectionem,
« ictu indiscreto », id est percussione et
plaga improvisa, vel certe improvida, in
quantum interdum regna meliora a pejo-
ribus devastantur? Est autem tragoedia
scriptura carminum poetarum, a prosperi-

180

DE CONSOr.ATIONE PHILOSOPHl.F. r.IFSEU II.

I'U0S.\ II ; .\RT. V

tale ineipicns. et in adversitalibus ternii-
nans. Et dicitur iiT.o t&j rpaYOJ, hoc est ab
liirco. et xr^i; (oSf,?, id est cantu : (luoniain
taliuin carininum modulalores reiiiunerari
solebaiit iiireo. quod esl aiiiinai rcvliduiu,
eo quod earmiiia iii adversilalum fuilore
termiuabaiitur.

Deinde idein declarat per figuratioiiem
poeticam. Xonne adolescentulus, ouo tou?
TT^Oou;, Tov aiv £va xaxoiv, tov Se sTepov xaXwv,
ia Joois Umine jacere didicisti? id est. in
adoleseeiitia tua utique didicisli e.\ diclis
llomeri poetaNquod in limine domus Jovis
jaceant duo dolia vini, unum dolium vini
boni, aliud vini mali : intelligendo per
domum Jovis, Jovis habitationem terre-
strem, seu mundum inferiorem seu sublu-
narem, cujus limen est ingressus ad vitain
lianc ; et per duo dolia vini designatur de-
gustalio et experientia prosperitatum et
adversitatum.De quibus duobus doliis uni-
versae terrigenae aliquid sumunt, nunc lae-
ta et prospera, nunc adversa et trislia
sentiendo, secundum majus et minus, quo-
niam unus plus, alius minus de ulroque
degustat.

Postreino brevibus rationibus probat
Boetium non debere propter diffortunia
sua immoderate tristari. Quid si uberius
de bonorwn parte sumpsisti ? id est,
« quid » dicis aut sentis vel respondes, o
Boeti, « si » (pro quia) « sumpsisti ube-
rius », id est abundantius, « de parte bo-
norum », id est de pertinentibus ad pro-
speritatem ? Pluribus namque annis abun-
dasti in divitiis. honoribus, fama, familia,
fecunditate prolis, atque solatio bonae ac
carissimac conjugis, amicorum et propin-
quorum, et corporis sanitate. Non ergo
conqueri debes, si jam aliquid de parte
sentis malorum, id est adversitatum. Quid

A respondes si (pro quia) a le non discessi
tota, id est totaliter, auferendo tibi omnia
ad eufortunium pertinentia ? Adhuc enim

. remanent tibi filii el amici, uxor, et sani-
las inlegra, ratio, prudentia, scientia, vir-
lus : ergo non debes absorberi Iristitia.
(^uid dicis et consequens esse putas, si
luvc ipsa mei mutabilitas justa tibi causa
est sperandi meliora, id est prosperiora,
quum diclum sit saepe forlunam non diu
eodem vultu respicere aliquem, et in rota
forlunae unum ascendere aliumque de-

B scendere, atque post tempestatem sequi
frequenter tranquillilatem ?

Tamen ne animo contabescas, id est, hoc
hortor, hoc opto, id deprecor, ne mente
dejiciaris aut moestitia consumaris, et ne
intra couvnune omnilms regnum locatus,
id est, hoc hortor ne tu « locatus », id est
positus, degens ac peregrinans, in hoc sae-
culo inferiori instabili,quod est communis
mortalium mansio, ad quod providentia
Dei pertingit et regnat in eo, proprio jure
iHvcre desideres, id est, cupias ad libitum

C solis prosperis gloriari, et a communi lege
secludi, ita quod « proprio jure », id est
privilegio tibi proprio, vivas, quum jam
dictum sit quod universi mortales in terra
hac nunc laetis et prosperis, nunc adversis
et trislibus afficiantur, el praesumptuosum
esset prae omnibus velle privilegiari. Nem-
pe, quum homo sit quid mixtum et de
multis compositum, necesse est sibi ad-
versa accidere, ac variis passionibus ani-
mse ac necessitatibus corporis immutari,
quia ut septimo dicitur Ethicorum : Quo

D natura est simplicior, eo et actio magis
simplex consistit ; et econverso, quo com-
positior est natura, eo in operationibus
suis est magis diversa, variabilis, multi-
formis.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER II. — PROSA II ; ART. VI

181

ARTICULUS YI

DE SPIRITUALl INTELLIGENTIA HUJUS PROS^ SECUND^.

Cf. p. 171

A' el s.

Malach iu,
13, U.

Ps. XLVIM,

19.

.lub 1, 911

VELLEM autem pauca tecum fortunce A
ipsius verbis agitare. Quum juxta
praehabita effectus fortuiti ex fonte divinae
providentiae proficiscantur, per fortunam
hoc loco, non litteraliter, sed anagogice,
aterna et increata Dei providentia potest
intelligi. Heec ergo homini de diffortuniis
et dispositionibus Dei circa se conqueren-
ti, et propter adversa adversus Dei judicia
murmuranti, sic ait :

Quid tu, 0 homo, ream me quotidianis
agis et impugnas querelis? Tales quippe
sunt perfidi quidam, quemadmodum olim B
in veteri Testamento, de quibus per Mala-
chiam loquitur Dominus : Invaluerunt su-
per me verba vestra, et dixistis : Vanus est
qui servit Domino, et quod emolumentum
quia custodivimus praecepta ejus? Sunt
quippe nonnulli qui dum cernunt impios
prosperari et justos adversitatibus premi,
scandalizantur, arbitrantes quasi inutile
esse Deo servire; et vel dubitant de provi-
dentia Dei, ut eam esse non credant, aut
certe, quod pessimum est, justam ct sapi-
entem esse non opinantur, quasi in hac C
vita sit retributio ultima, et tanquam tem-
poralis prosperitas sit justitise merces. Ta-
les in prosperis gratias agunt, in adversis
autem deficiunt. Unde de talium unoquo-
que dicitur Deo in Psalmo : Confitebitur
tibi quum benefeceris ei. Talem fuisse
beatum Job Satan suspicans, dixit Domi-
no : Numquid frustra timet Job Deum?
Nonne tu vallasti eum et domum ejus uni-
versamque substantiam per circuitum ?
Sed extende paululum manum tuam, et
tange cuncta quai possidet, nisi in faciem D
benedixerit tibi. Denique tales sunt homi-
nes excaecati et indurati in vitiis, qui nec
sequanimiter ferunt si increpentur et in-

Is. XXX, 10.

IbiiL xxix,
Iti.

Ibid. 15.

formentur, in quibus aut parva, aut pene
nulla videtur consistere fides. De quibus
scriptum est in Isaia : Dicunt adspicienti-
bus, Nolite adspicere nobis ea quse recta
sunt, loquimini nobis placentia, videte no-
bis errores. De talibus in fide providentise
Dei nutantibus rursus loquitur Deus per
Isaiam : Quasi si lutum contra figulum co-
gitet, et dicat opns factori suo, Non fecisti
me, et figmentum dicat fictori suo, Non
intelligis; sic omnes quorum sunt in tene-
bris opera, et dicunt : Quis videt nos? et
quis novit nos ?

Quam tibi fecimus injuriam ? Hoc om-
nipotens Deus dicit his qui murmurant,
conquerentes eo quod Deus non dederit
eis tot tantaque bona naturse aut gratiae
seu fortunae ut aliis multis. Imo et quidam
iniquitates suas retorquent in Deum, eo
quod ipsos relinquat, aut per gratiam non
praeveniat seu praeservet, quasi ex parte
Dei defectus sit, et non magis ex parte
ipsorum. De quibus ait Psalmista : Quo- /•«. xx, 12
niam declinaverunt in te mala, cogitave-
runt consilia quae non potuerunt stabilire.
Et quamvis ab exordio mundi Greator
altissimus eminentiora dona naturae atque
charismata gratiae praestitit uni creaturae
quam alteri, nuUi tamen fecit injuriam,
quoniam nulli exstitit obligatus. Et prima
illa donatio non fuit secundum recipien-
tium merita, sed secundum beneplacitum
dantis, ex sola bonitate et liberalitate ipsi-
us : velut si dives det uni pauperi plus
quam alteri, non obligatus eorum alicui,
per talein inaequalem donationem nulli
eorum injuriatur.Hinc in Evangelio loqui-
tur : Volo huic dare sicut et tibi. An non
licet mihi quod volo facere? An oculus
tuus nequam est, quia ego bonus sum ?

Matlh. XX,
14,15.

lSl>

UE CONSOLATIONE 1'11IL0S01'H1.E LIBER II. — 1'ROSA 11 ; AUT. VI

Job XXXI.

13.

Oripcncs. Circa hoc uniis inaguoruin in libris IVriar-
clion el Slroinaliiin invcMiilur non incdio-
criter (ioviasso.

llinc subditur : Quiv (it<r lihl dctrd.ri-
mus bonu^ C.o\\^U\\ certissiine, quod justus
et superditissiinus' Deus nuUi negat aut
tollit quod illi debetur : imo unicuique ui-
tra debitum elargitur, sed et supra condi-
gnum remunerat, et infra condignum pu-

y.ifoi. t,5. nit. Proptcr quod scriptuin est : Deus dal
omiiibus alHuenter, et non improperat.
Niliilo minus ingralis ac recidivanlibns
collata gratia? dona justissimc aufert, quse
tainen pcenitentibus misericordissime red-
dit. Juxta praHactum loquendi rnoduin

.Viv/i.vi.3. etiain per .Micha^am loquitur Deus :Popule
meus, quid feci libi ? aut quid molestus
fui ? Uesponde milii.

Quovis Judice mecum contende. Ecce
quam infinita est Dei dignatio. Certe san-
ctus Job virtutes suas describens, inter ce-
tera protestatur : Si contempsi judicium
siibire cuin servo meo. Et en Dominus
majestatis, Deus excellenti* infinit» di-
gnatur se cum homine in judicio cujus-
cumque judicis recti exponere. Unde per
Ezechielem filiis Israel dixit : Adducam
vos in desertum populorum, et judicabor
vobiscum ibi facie ad faciem. Ad quem
locutiis est David : Tibi soli peccavi, ut
justificeris in sermonibus tuis, et vincas
quum judicaris. Nempe,quum Deus coram
jntelligentibus pandit quae et quanta bona
fecerit nobis, qua? eliam quanfaque mala
retribuerimus ei, judicatur a sapientibus
vere bonus ac justus, nos vero pravi, in-
grati ac pessimi. Ideo in Michsa habetur :

.V(cA.vi,2. Judicium Domini cum populo suo, et cum
Israel dijudicabitur. Sed absit a nobis ul
cum Deo praesumamus contendere judicio.
Imo nec excusemus,sed accusemus,humi-
liemus, prosternamus nos coram ipso, di-

Ps.cxui,2. centes : Non intres in judicium cum servis

Ps. cii, 10. tuis ; et rursum, Non secundum peccata
nostra facias nobis. Confugiamus ad piissi-
mum Salvatorem, quem ferre non possu-
mus judicem justum, scientes quam vere

yo6ix,2,3. in Job dicatur : Non justificatur homo

Ezech.w.
35.

l's. L, •;.

A coin|)Ositus Deo ; et si voluerit cum eo
coiilendere, non poterit ei respondcre
uiium pro mille. Qui (leiniim prjesumpse-
ril se ipsum inaniter exciisare, advertat ac
vereatur quod Dominus comminatur per
Jeremiam : Ecce ego judicio coiitendam jvr.n/.
tecuin. eo quod dixeris, Non peccavi.

Et si cujusquam mortalium proprium
quid horurn esse monstraveris, erjo jam
lua fuis.se qucv rcpetis, sponte conccdnm.
Universi homines natura a^quales sunt, et
solis accidentalibus directe differre dicun-

B tur. Ilinc divitia? et honores adventicia bo-
na sunt, non propria hominis bona : imo
nec principalia hoininis bona consistunt,
qua3 invito qucuiil aiiferri. De laliuin ergo
amissione non est inordinale dolendum
(praesertim quuin pluribus obsint quam
prosint ad salutem), sed incomparabiliter
plus de Dei offensa, de perditione caritatis
ac gratise et supernaturalium charismatum
Spiritus Sancti : et hunc dolorem vera re-
quirit contritio. Praeterea nec ipsa natura-
lia quffi habemus, nec corpus, nec anima

C nostra sic nostra sunt, quasi non aliunde
receperimus ea, dicente Apostolo : Ouidic&/Mv
habes quod non accepisti ? In quorumlibet
ergo horum amissione, infirmitate, muti-
latione patientiam ampleclamur, dicentes
illud Job : Dominus dedit, Dominus abstu- job 1,2
lit ; sicut Domino placuit, ita factum est :
sit nomen Domini benedictum.

Quum te de matris utero natura pro-
duxit, nudiim rebus omnibus inopemqiie
suscepi. Omnes enim nascimur filii ira?, Ephes.n
privati originali justilia. Te meis opibus

D fovi. In sacramento namque Baptismatis
veterem hominem exuentes, innocenti»
veste induimur, a peccato originali purga-
mur, caritate ceterisque infusis virtufibus
et septem donis Spiritus Sancti dilamur et
decoramur : quibus spiritualiter educamur
dum ad discretionis pervenerimus annos,
nisi propria negligentia perdiderimus ea.
Omnium qucB mei sunt juris affluentia
et splendore circumdedi te. Innumerabili-
bus etenim beneficiis,spiritualibus et cor-
poralibus, generalibus et specialibus, na-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II.

PROSA II ; ART. VI

183

Deut.w, 7.

Ps. CXLVll,

20.

Baruch iv,
4.

Z>ei(i.viii,2,

1 /'(()•. XXIX,

II, 12, U.

i^COlMll.lO.

turalibus et supernaturalibus.ecclesiasticis A
sacramentis, praevenit, ornavit sublimavit-
que nos Dominus Deus noster. Et vere ac
excellenter dicere possumus illud Deute-
ronomii : Non est alia natio tam grandis
quse habeat deos appropinquantes sibi,
sicut adest nobis Dominus Deus et obse-
crationibus nostris; illud quoque in Psal-
mo, Non fecit taliter omni nationi ; atque
quod alibi scriptum est, Beati sumus nos,
quoniam quae Deo placita sunt, manifesta
sunt nobis.

Nunc mihi retrahere manum libet, id B
est, per adversa vos exercere, patientiam
vestram probare, gratiam consolationis
suspendere, tentationibus inimicorum ex-
ponere, ut propriam fragilitatem et defe-
ctuositatem per experientiam coguoscen-
tes, discatis in solo Deo confidere, eum
jugiter invocare, vos ipsos semper despi-
cere. Hinc in Deuteronomio Moyses loqui-
tur : Recordaberis cuncti itineris per quod
adduxit te Dominus Deus tuus, ut affli-
geret te atque tentaret, et nota fierent
quse versabantur in animo tuo, utrum cu- G
stodires mandata illius, an non.

Non habesjus querelw, tanquam 'pror-
sus tua perdideris. Omnino sic est, quum
et merita nostra sint Dei dona. Opcs, ho-
nores, ceteraque talium, mei sunt Juris :
non solum opes temporales, verum etiam
spirituales, et universi honores, quemad-
modum primo Paralipomenon David fa-
tetur : Tua est, Domine, magnificentia, et
potestas, et gloria, atque victoria, tua? di-
vitia?, tua sunt omnia ; et quee de manu
tua accepimus, dedimus tibi. Hinc in Pro- D
verbiis ait Scriptura : Longitudo dierum
in dextera ejus, et in sinistra ejus divitise
et gloria.

Dominatn famulm cog noscunt . Domina
et regina omnium rerum et causarum,
est providentia superbeatissimi Dei, cujus
ancillse et instrumenta sunt omnes caus»
secundse createe, subservientes causae pri-
ma; et summee providentise ejus, ac eam
sequentes, cum ea accedentes et cum ea
recedentes, sine cujus conservatione nil

penitus agere nec ad momentum valent
subsistere. Verumtamen, proprie dicitur
Deus venire ad eos quibus caritatem et
gratiam gratum facientem infundit, auget
et perficit, et ab illis recedere quibus eas
aufert juste. Quumque incerti simus an Eccie.wA.
in caritate et gratia simus, recte apud Job
asseritur : Si venerit ad me, non videbo /oiix, ii.
eum ; si recesserit, non intelligam.

An ego sola meum jus exercere pro-
hibeor? Jus Dei omnipotentis est omnia
liberrime operari, non necessitate aliqua
naturali, ut putabant quidam philosophi.
Unde ad Ephesios testatur Apostolus:Deus Ephes. i,
operatur omnia secundum consilium vo- "
hmtatis sua?. Nempe, quum ipse sit causa
simpliciter prima, ipse independenter est
agens, et ejus sapientia ac vohintas est
prima rerum mensura et regula : causa,
inquam, mensura et regula omnis justitia?
ac virtutis, omnis sanctitatis, veritatis, sa-
pientiae, rectitudinis, ordinis ac decoris.
Cui proprium est cuncta ad libitum age-
re : et eo ipso quo aliquid sibi placet,
bonum est;quo displicet, malum est. Ideo
in libro Sapienti» dicitur Deo : Virtus tua s^ip.^nM.
justiti» initium est. Porro nulli ceterorum
agere licet, nisi secundum mensuram et
legem sibi a Deo preefixam.

Ha'c nostra vis est, id est, ista est nostra
omnipotentia nulli subjecta, ad nihil ar-
ctata, super omnem rerum cursum ordi-
nemque consistens, universa ad nutum
disponens. Hoc Nabuchodonosor rex ex-
pertus fatetur : Juxta voluntatem suam Dan.\s,^i.
facit, tam in virtutibus coeli quam in ha-
bitatoribus terrae ; et non est qui resistat
manui ejus, et dicat ei, Quare sic fecisti?
Unde et ipse Altissimus per Jeremiam ef-
fatur : Quis similis mei ? et quis sustine- jer.ww.
bit me ? et quis est iste pastor qui resistat ''*•
vultui meo?

Hunc continuuin ludum ludiinus. Deus
cujus sapientise non est finis, tam variis ps.cxlvi.s.
modis agit in rebus, tam multipliciter ac
multiformiter operatur in rationalibus cre-
aturis, ut nemo concipere, nullus exprime-
re queat. Insuper in cordibus electorum.

18i DE CONSOLATIONE PHILOSOlMll.i: LIBKU II. — IMIDSA 11 ; AUT. YI

in aniinabus puris ac fervidis, pr?psertim A angcli, (|uia omnino injnsta et irrationa-

in iiuMilibus contiMuplativis. qucMndain in- l)ilia vidcbanlur. l'ndc ct dixit tcrtio die

cffabilcin ac cudifonncin c.xcrccl biduin ad angcbiin : Uecede a me, quoniam cun-

ainoiis pcr sccrctos acccssus, pcr visitatio- cla qu;c agis pervcrsa sunt. Tunc angclus

nes gratiosas, per consolationcs inlernas, nianifcstavit se sancto viro, et rationem

pcr amplcxus dukMssimos deificse carita- operum suoruin exposuit ci. (juibiis au-

tis, sed et per dispensativas subtractiones ditis, vir ille glorificavit Deum, et omnia

consuelip dulccdinis.alacritatis ct jncundi- cjus judicia jicrliibuit esse rectissima. Ilinc

tatis, qualcnus ipsc dcnuo rcquiratur avi- in Apocalypsi fcrttir : Magna et mirabilia Apoc.i.

dius. Ilinc quippc incrcata Sapicntia, Vcr- sunt opcra tua, Doinine Deus omnipolcns; '''*"

buin Palris, rnigcnitus Dei, in Provcrbiis just;c et vene sunt viae tu», Rex seeculo-

pior.vm, testatur : Qiiando prieparabat coelos ad- rum : quis non timcbit te et magnificabit

2'. 30, 31. ^.pg,^ ^.j delcctabar per singulos dies, lu- H nomcn tuum ? Dcnique in his Deus gaudet

dcns coram eo omni tempore, ludens in mutare et cum gaudio mutat « infima

orbc lcrrariim ; et dclicia? mea:', csse ciim summis « et econvcrso, humiles exaltando,

filiis hominuin. Ilic ludus providentiae Dci supcrbos humiliando; nunc unum rcgno

est gloriosa, incomprehensibilis et dele- privando, nunc altcri dando triumphum ;

ctabilis operatio ejus. Unde ct in Psalmo jam vitiosos et pessimos plenarie con-

i'4. ciii,3i. cantatur : Sit gloria Domini in sa?culum ; vertendo et ad sanctitatem cximiam per-

ketabitur Dominus in operibus suis. ducendo, jam quosdam multum devolos

Rotam volubili orhe versamus ; infima paulatim et tandein totaliter juste rclin-

summis, summa infirnis mutarc gaude- quendo.

wms. Invariabilis Deus in se ipso immobilis Ascende, si placet, rotam vicissitudinis

permanens, dat cuncta moveri, et nunc hujus ; sed ea lege ne descendere inju-
adversa, nunc prospcra infliiit ; tamque C riam putes : id est, noli sic quaerere con-

mirabilia et profunda, tam multiplicia et solationes, ut renuas pati afflictiones, quo-

diversa, tam sccreta et iinperscrulabilia niam si compatimur, et conregnabimus, nom.x

sunt judicia ct opcra ejus in creaturis, ut docct Apostolus. Qui rursus affirmat : ,',';.," "^'

pra?sertiin in hominibus, ut omnem ad- Si socii passionum fucrimus, eriinus et ii Cor.i

mirationem et loquelam prorsus excedant, consolationis. Verum, ut ait Salvator, sunt

in tantum ut quibusdam etiain famosis quidam qui ad tcmpus crcdunt, et in tem- /.«c.vm,

visum sit aliquando actus hominum non pore tentalionis reccdunt.
gubernari a Dco, nec cadcre sub provi- An tu mores meos ignorabas? Tu qui

dentia cjus, sicut de hoc S. Augustinus in ad Dei servitulem accedis, hanc csse con-

libris dc Trinitate Dei hinc inde tractal suetudinem divina? providentiae scias,quod

diffuse. Imo et Vas electionis cxclamat : electos suos multipliciter ac freqiienter,

Hom.w.zi. 0 altitudo divitiarum sapientise et scien- D imo et acriter seepe exercet. Unde faten-

tiae Dei ! quam incomprehensibilia siint tur : Transivimus per ignem et aquam. ps.l^s-,

judicia ejus, et investigabiles vi® ejus ! Apostolus quoque : Per multas (inquit) Act.xiw,

Ilinc quidam sanctorum Patrum, ut in Vi- tribulationcs oportct nos inlrare in re-

taspatrum narratur, in consideratione mi- gnum coelorum ; itemque, Non coronatur iiri»!. n

rabilium operum Dei deficiens, frequenti- nisi qui Icgitime certaverit. Idcirco adim-

us exoravit : Domine, ostende mihi judicia ple quod in Ecclesiastico scriptum est :

tua.Tandem misit Dominus angekim suum Fili, accedens ad servitutem Dei, sta m Eccu.u

ad illum. Cum quo angelo quum sanctus timore, et pra?para animam tuam ad ten-

vir ille triduo ambulasset per eremum, tationem.

ncscicns quod angelus esset, vehementis- Praeterca ei quod dicitur in hac prosa

simam habuit displicentiam in operibus dc duobus doliis viui iu liminc domus Jo-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — METRUM II 185

vis, simile esse videtur quod Jeremias vi- A qui totus pro vobis fuit fixus in cruce.
Jer. XXIV, disse sc refert in introitu templi calathos Ne animo contabescas propter adversa,

duos, in quorum uno erant ficus opti- sed omne gaudium reputa quum in di- /«coi. 1,2.

mse, in alio pessimse. Sed brevitati studen- versa incideris tentainenta. Et ne intra

dum est. commune omnibus regnum locatus, id est

Quid si ubcrius de bonorum parte sum- ne in militanti Ecclesia ex omnibus gen-

psisti ? Hoc in omni tentatione et tribula- tibus congregata positus, proprio jure vi-

tione consolari nos debet et roborare, quod vere desideres, id est propria potestate

prudentia Dei tam frequenter et copiose voluntateque regi, sed sub obedientia vi-

adfuit nobis, quod toties et tam diu in tot ve, nec a communi lege ac regula velis

tantisque sceleribus nobis pepercit, nec esse exemptus, qua dicitur : Omnes qui iirim.ni,

unquam in toto reliquit nos, imo inde- volunt pie vivere in Christo, persecutio-

sinenter parata est poenitentibus indul- B nem patientur; et rursus, Qui se dicit in \Joann.»,

gere, redeuntes ad pristinam gratiam ac Christo manere, debet sicut ille ambu-

amorem suscipere, et quod per castiga- lavit et ipse ambulare. Hsec est via salutis,

tiones paternas quibus nos visitat, tribuit disciplinam libenter suscipere, in adversi-

/^eir. vi,o. nobis causam et rationem sperandi me- tatibus nequaquam deficere, in prosperis

Apoc.m.y). liora et viciniora saluti, dicendo : Ego et adversis Christum constanter sectari.

quos amo, arguo et castigo. Hinc de uni- Quod qui renuit, vult in regno Christi

genito Dei Patris Filio propter nos in- atque Ecclesise proprio vivere jure,et esse

carnato ac crucifixo, loquitur Augusti- exemptus a lege necessaria ad salutem, de

nus : Inspice vulnera patientis, in cruce qua in libro Proverbiorum dicitur : Disci- nrov. m,

pendentis, sanguinem morientis, pretium plinam Domini, fili mi, ne abjicias, et ne "''■

redimentis, cicatrices resurgentis ; ca- deficias quum ab eo corriperis : quem enim
put habet inclinatum ad osculandum, cor C diligit Dominus, corripit, et quasi pater in

apertum ad diligendum, brachia exten- filio complacet sibi. Hinc ad Hebrseos scri-

ta ad amplexandum, totum corpus expo- bit Apostolus : In disciplina perseverate. HeOr.sn,

situm ad redimendum : hsec quanta sint Quis enim filius, quem non corripit pa- ^' **•

cogitate, hsec in statera cordis vestri ap- ter? Quod si extra disciplinam estis, ergo

pendite, ut totus vobis figatur in corde, adulteri et non filii estis.

METRU3I II

Si quantas rapidis flatibus incitus

Pontus versat arenas,
Aut quot stelliferis edita noctibus

Goelo sidera fulgent,
Tantas fundat opes, nec retrahat manum

Pleno copia cornu ;
Humanum miseras haud ideo genus

Gesset flere querelas.
Quamvis vota libens excipiat Deus

Multi prodigus auri,

186 DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHIE LIBEH II. — METRLM II ; ART. VII

Et claris avidos ornet honoribus,

Nil jam parta vidcntur,
Sed quiPsita vorans, steva rapacitas

Altos pandit liiatUS.
. Qua3 jam i^rascipitein frena cui)idinem

Certo fme retentent ;
Largis quuni potius rauncribus fluens,

Sitis ardescit liabendi ?
Nunquam dives agit, qui trepidus gemens,

Sese credit egentem.

ARTirULUS VII

Exposrno injis metri secundi.

I

NTENTIO metri liiijus est declarare in- A vanas, viles et irrationabiles querimonias,

satiabilem essc avaritiam hominum : qiias homines proCerunt assercndo se in-

ry. |). nii), quod et jam supra in isto atque in primo digere : quo constat cupiditatem crescere

96D,i.8c. jjj^j.Q freqiienter induclum est et proba- in immensum. Denique fabula; recitant,

tum. Itaque sensus et ordo verborum est : Ilercuiem contra Aclieloum pugnasse : qui

Si copia, id est temporalis abundantia sciens fortitudincm Ilerculis, sc transfor-

cujuscumque, seu dives et copiosus qiii- mavit in taiirum. (Jiiein nihilo minus Her-

cumque, fandat, id est, diffundat, distri- cules dejecit in terram ; et cornu uniirn

buat, praestet, cornu pleno, id est pluri- ei extraxit, quod datum esl dispensatrici

mum, abiindanter, seu instrumento facto Fortunge, ut per illud divitias erogaret.
ex cornu, tantas opes, id est tot massas Consequenter eamdem affirmat senten-

pecuniae seu tam multas et grandes di- liam per aliam propositionem conditiona-

vitias, quantas pontus, id cst marc, /;?- B lem. Qnamvis Dcus prodifius rnulti aurl ,

citus, k\ cst concitatum, motum et turbu- id est largus ad confercndum multum de

lentuin, patibus rapiclis, id est procellis auro, cxcipiat, id cst exaudial, libcns, id

et vehementibus ventis, versat, id est, ex est, libenter acceptans, vota, id est desi-

fundo elevat et agitat, arenas {qnod et de deria seu petitiones invocantium eum, et

arenis qiue jacent in littore accipi potest), aviclos, id est cupidos venerationis, puta

aut quot sidera fulgent ccelo, id est in ambitiosos, ornct honoribus claris, id est

firmamento, quod vocatur coelum stella- dignitatibus, pra^laturis, officiis,^^/?/? ;)or-

tuin, edita, id est evidenter patentia, no- ta, id est acquisita> divitia? seu dignitates,

ctibus steUiferis, id est tempore noctur- «iV wiV/e?2<Mr quantuin ad sufficicntiam, id

no, quo sereniis est aer, ita quod stcllffi cst, non videntur sufficere, sed rapacitas

cernuntur, nec retrahat manum, id est, swva, id est crudelis cupiditas seu gulo-

opes largiri non cesset ; haud, id est non C sitas, vorans, id est, consumens aut pro

idco humanuui genus cesset ftere, id est nihilo reputans, qucesita, id est illa modo

flendo ostendere, miseras querelas, id est ohitXiX^, pandit hiatus altos, id est, habere

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — METRUM II ; ART. VII 187

se denionstrat aviditales majores ad ac- A bile(ait)est eos qui semel illuminati sunt,

quirendum altiora seu plura. Ipse enim et prolapsi sunt, rursus renovari ad pce-

affectus et fames est quasi quidam cordis nitentiam.
hiatus. Juxta quam metaphoram Isaias lo- De his supra allegata? sunt multae au-

is. X, u. quens de rege Assyriorum, asseruit : Non ctoritates philosophorum. Quibus omissis,

erat qui moveret pennam et ganniret. ut hoc vitium magis abhorreatur, quaedam

Insuper Philosophia ex istis concUidit Sanctorum auctoritates tangendae sunt. Ad

non esse spem imponendi finem cupidi- cujus vitii abominationem merito satis

tati. Qiicv frena, id est refrenationes seu moveret, quod Dominus et Salvator in tota

nioderationes rationis seu virtutis, jam conversatione sua in seeculo isto, pauper-

/•t'/e«(!e«^id est,firme retentare et compri- tatem exemplo et documentis prgecipue

mere valeant, certo fine, id est sub limiti- commendavit : Aves (inquiens) coeli nidos Matih.
bus vdXionahWxhwi^cupidinem i^ra'cij)item , B habent, et vulpes terrae foveas, Filius au- ""'-*'•

id est cupiditatem inconsuUe festinantem tem hominis non habet ubi caput recli-

ad terrena augenda, quum sitis habendi net ; et rursus : Beati pauperes, quoniam z»c.v., 20.

plura fluens, id est abundans, potius, id vestrum est regnum Dei. Item cupiditatem

est, magis quam ante, largis muneribus, condemnans, asseruit : Possibiiius est ca- Matth.

id est copiosis donis largiter datis avaro, melura per foramen acus transire, quam ^'^' "^"

ardescit, id est, validius inflammatur? divitem (id est cupidum divitiarum ama-

Dives nunquam agit, id est, nunquam ita torem) intrare in regnum coelorum.Nonne

se habet in vivendo, qui trepidus, id est mirum quod Christianus audet cupidi-

timidus de sua futura inopia,^emens quod tatem admittere, ac terrena immoderate

habet tam parva, credit sese egentem, id optare, congregare, tenere, quum raptus ncor.xn,

est pluribus indigentem. usque ad tertium coclum Apostolus pro- "•

Verumtamen ista non sunt sic intelli- C testetur, Radix omnium malorum est cu- iTim.vi,

genda quod cupiditas seu avaritia sit ab- piditas? et rursus, Avaritia simulacrorum [^^o^j.,,, g

solute loquendo insatiabilis et incurabi- est servitus? itemque, Qui volunt divites irim.vi,».

lis. Sic enim non esset peccatum, quum fieri, incidunt in tentationem et in laque-

omne peccatum sit voluntarium : ad cu- um diaboli, et in desideria multa inutilia

jus emendationem homo tenetur, qui ta- et nociva?

men ad impossibilia non obligatur, dicen- Hinc recte Climacus dixit : Dives et ava-

te Hieronymo, Maledictus qui dicit Deum rus est Evangelii subsannator ; Chrysosto-

ab homine impossibilia requirere. Dicitur mus quoque atque Ambrosius : Sicut hi

ergo cupiditas insatiabilis incurabilisque qui per insaniam mente translati sunt,

consistere : primo, quoniam difficuller non jam res ipsas, sed passionum suarum

valde curatur et satiatur ; secundo, quia adspiciunt phantasias; sic mens avari vin-
a paucis vitatur, quos semel infecerit ; D culis cupiditatis semel adstricta, semper

tertio, quoniam sicut ignis tanto plus cre- aurum, semper argentum imaginatur et

scit et invalescit quanto plura sibi com- videre se putat, redditus computat, de

bustibilia applicantur, ita cupido quanto pecuniis loquitur, aurum gratius quam

plures nummos et opes acquirit : quamvis solem ac sidera intuetur, ipsa ejus oratio

non sit per omnia simile, eo quod ignis suspiriumque ad Deum expetit aurum.

sit agens naturale, quod agit de necessi- Ilinc vere Innocentius ait Papa : Radix ibid. 10.

tate natura^ ; subjectum vero avaritiae est omnium malorum recte appellatur cupi-

libere agens, potens cupiditati resistere ac ditas ; ha3C sacrilegia committit et furta,

Matth.xu, prsevalere. Juxta hunc sensum peccata in rapinas exercet et prsedas, bella, tradi-

Spiritum Sanctum dicuntur irremissibilia. tiones, homicidia gerit, simoniace vendit

Apostolus quoque ad Hebraos : Impossi- et emit, inique petit et capit *, injuste ne- cipit

alias re-

188

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHU: LIBKR II.

PIIOSA lil

goliatur ac fooneratur, instat dolis ac im- A
niinot fraudibus, dissolvit pactuni ct vio-
lat juranienluin. corruinpit lcstiinoniinn
ct pcrvcrtil judicium. llis consonans Au-
guslinus dc[)rompsit : Qua» est ista avi-
ditas cupiditatis, quuin et bestia? habcant
niodum ? quia tunc rapiunt quando csu-
riunt, parcuntquc pncda) quum scnserint
salictatcm. Insatiabilis est avaritia cupi-
dorum ac divilum, rapit ncc saliatur; ncc
Dcuin ncc homincm rcvcrctur, nec patri
parcit. ncc inatrem cognoscit, nec fratri
obtcmperal, ncc ainico fidcm conservat. B
QutP est isla insania, inalie acquirere au-
ruin quam cadum. plus affectare pecu-
niain quam gloriam scmpitcrnam ?

Postrcmo de insanissima ct insatiabili
ambitione beatus ait Bernardus : Ambitio
est subtile malum, virus secretum, pestis
occulta, doli artifex, mater hypocrisis, pa-
rens livoris. vitiorum origo, criminum fo-
mcs, virtutiim sprugo. 0 ambitio ambi-

entium crux, quoinodo omnes torquens,
omnibus places? Nihil acerbius cruciat,
niliil molcsliiis inquiclaf ; nil tamcn apud
miscros mortalcs cclebrius ejus ncgotiis.
Annon liinina Aposlolorum plus jam am-
bitio quam devotio terit et visitat? Annon
qiKTstibus ejus tota legum canonumque di-
sciplina insndat? Certe, ut idcm Sanctus
dcniio loquitur, insatiabilis est clericorum
ambilio ct cupido. Dum quis simpliccm
in una ecclcsia obtinucrit pra?bendam,cum
qua antea nullain habens proposuit con-
tentari, jam cupit ct nititiir aliam in alia
ecclesia adipisci. Quibus adcptis, erubescit
simplcx esse canonicus : appetit igitiir
dccanatum. Quem consecutus, prapositu-
ram desiderat. Deinde de archidiaconatu
imaginatur : quo forsan sortito, jam epi-
scopatum somniarc incipiet. Sicque infe-
lix ambitio finem sibi non statuit nec
quicscit, quousque morte finita, in infima
infcrnorum mergatur.

PROSA III

• Aul

HIS igitur si pro se tecum verbis fortuna loqueretur, quid profecto contra
hisceres non haberes. At * si quid est quo querelam tuam jure tuearis, pro-
feras oportet : dabimus dicendi locum.

— Tum ego : Speciosa quidem ista sunt, inquam, oblitaque rhetoricae ac mu-
sicse melle dulcedinis ; tum tantum quum audiuntur, oblectant. Sed miseris malorum
altior sensus est : itaque, quum hsEc auribus insonare desierint, insitus animum
moeror prsegravat.

— Et illa : Ita est, inquit. Hfec enim nondum morbi tui remedia, sed adhuc
contumacis adversus curationem doloris fomenta quaedam sunt. Nam quae in pro-
fundum sese penetrent, quum tempestivum fuerit, admovebo. Yerumtamen ne te
existimare miserum velis. An numerum modumque tuae felicitatis oblitus es ? Taceo
quod desolatum parente summorum te virorum cura suscepit, delectusque in affini-
tatem principum civitatis, quod pretiosissimum propinquitatis genus est, prius carus
quam proximus esse coepisti. Quis non te felicissimum quum tanto splendore so-
cerorum, quum conjugis pudore, tum masculae quoque prolis opportunitate, praedi-
cavit ? Praetereo (libet enim praetcrire communia) assumptas in adolescentia negatas

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — PROSA III ; ART. VIII 189

senibus dignitates. Ad singularem felicitatis tuae cumulum venire delectat. Si quis
rerum mortalium fruclus ullum beatitudinis pondus habet, poteritne illius memoria
lucis quantalibet ingruentium malorum mole deleri, quum duos pariter consules
liberos tuos domo provehi sub frequentia patrum, sub plebis alacritate vidisti ?
quum eisdem in curia curules insidentibus, tu regiae laudis orator, ingenii gloriam
facundiaeque meruisti ? quum in circo duorum medius consulum, circumfusae mul-
titudinis exspectationem triumphali largitione satiasti? Dedisti (ut opinor) verba
fortun^e, dum te illa demulcet, dum te ut delicias suas fovet. Munus quod nulli
unquam privato commodaverat, abstulisti. Visne ergo cum fortuna calculum po-
nere ? Nunc te primum liventi oculo perstrinxit. Si numerum modumque Isetorum
tristiumve consideres, adhuc te feliceni negare non possis. Quod si idcirco te for-
tunatum esse non existimas, quoniam quae tunc laeta videbantur abierunt ; non est
quod te miserum putes, quoniam quae nunc creduntur mcesta praetereunt. An tu in
hanc vitae scenam nunc primum subitus hospesque venisti ? Ullamne humanis rebus
inesse constantiam reris, quum ipsum saepe hominem velox hora dissolvat ? Nam
etsi rara est fortuitis manendi fides, ultimus tamen vitae dies mors quaedam fortunge
est etiam manentis. Quid ergo referre putas? Tune illam moriendo deseras, an te
illa fugiendo ?

ARTICULUS VIII

EXPOSITIO PROS.E HUJUS TERTIjE.

J

AM in prosa prsehabita probavit Philo- A est, id est, si aliquid tibi occurrerit, quo

sophia in persona fortunae, bona ex- querelam tuam Jure tuearis, id est, per

teriora non esse propria et principalia quod rationabiliter defendere queas que-

hominis bona, atque ob id de eorum amis- rinioniam tuam, quam proposuisti contra

sione non esse vehementer dolendum. Hic fortunam, quasi nova et inaudita fortuita

sciscitatur Boetium, an acquiescat ratio- contigerint tibi, oportet, id est expedit

nibus ad hoc inductis, an contra ea velit ut, proferas ea; dabimus dicendi locum,

quidquam objicere. id est, opportunitatem respondendi prse-

His igitur verbis, id est in preecedenti stabimus tibi.
prosa expressis, si fortuna pro se loque- Ad hoc respondet Boetius : Tum ego

retur tecum, quid profecto contra liisce- inquam, id est, tunc ego dixi : Speciosa

res non kaberes. Ovdo verborum est:«Non quidem, id est pulchra et sapientialia ac
haberes », id est, rationabiliter excogitare B ornate prolata, sunt ista quse dicta sunt

non posses, « quid contra hisceres », id praecedenti in prosa, oblitaque, id est li-

est,quid ore frequenter seu inchoanter hi- nita et peruncta, rhetorica; ac musica^

ando diperes, « profecto », id est certe, « si rnelle dulcedinis, id est suavitate prosaicae

fortuna pro se loqueretur tecum » in pro- eloquentiae ac metricse venustatis ; tmn

pria persona, in cujus personaegoPhiloso- tantum quum audiuntur, oblectant, id

phia protuli verba praescripta. At si quid est, tamdiu et non diutius me delectant

1!)()

1)K r.DNSOI.ATlO.NK IMIlLOSOPHI.f: LinEU II. — PROS.\ III ; AHT. VIII

et aliqualiter rcfocillant, quanidiu actua- A
liter (( audiuntur » auribus carnis ac cor-
(lis. Xain ij)sa vt^ritatis considoratio natu-
raliltM' inontcui delectat : iino, secunduin ,
IMiilosophum in Kthicis, deleclationi qua?
est in considerandO, non esl directe ulla
tristitia contraria. Sed mlscris malorum
altior est senstis, hoc est, (( sensus », id
est intellectus seu actualis consideratio,
vel (( sensus », id est ipsa sensatio et ex-
periinentalis perceptio, (( maioruin » poe-
nae, id est adversitatum et dilfortunioruin,
(( est altior », id est profundius impressa B
et inviscerata, (( miseris », id est dire af-
flictis. Itaque, quum Juvc quae in pra3ce-
denti prosa sunt tacta, auribus insonare
desierint, insitus animum mwror jircegra-
vat, id est, tristitia radicata in corde meo
valde gravat (( animum » meum, ideo dif-
ficulter exstirpabilis est, utpole versa in
habitum : qui habitus est difficulter re-
movibiiis.

— Ft illa, puta Philosophia : Ita est,
inquit. Hcec enim quse in prosa praece-
denti digesta sunt, nondum morbi tui re- C
media, id est, ista non introduxi tanquam
efficacia (( remedia » contra tuum dolo-
rem, sed adhuc contumacis adversus cu-
rationcm doloris fomenta qua'dam sunt,
id est qusedam medicamina lenitiva et mi-
tigativa tui (( doioris contumacis adversus
curationem », id est mceroris tuae sensu-
alitatis : qui moeror sua vehementia per
modum superbi dure resistit informationi
rationis cupientis ipsum curare, secun-
dum quod passiones intense judicio men-
tis reluctantur el difficulter domantur. D
Propter quod beatissimus Petrus hortatur:
iPetr.w, Obsecro vos abstinere a carnalibus deside-
"• riis, quae militant adversus animam. Unde

Gaiat. V, ct S. Paulus cffatur : Caro concupiscit
*'• adversus spiritum. Xam quce in profun-

dum sese penetrent, quum tempestivmn
fuerit, admovebo, id est, tempore oppor-
tuno applicabo remedia ((quae penetrent »,
id est transfundant,((sese in profundum »,
id est in interiora penetralia cordis tui
atque in intima viscera luae mentis, hoc

est usque ad apicem intellectus verticem-
que affeetus, qu;p sunt supreina in parte
intelleetiva. In Scripturis quii^pe et etiam
iu communi modo loquendi, allum suini-
tur pro profundo. et econverso.

(iOnseqiienter Philosophia hortatur Boe-
tium ne adversitatem suain putet majo-
rem qiiani est. Ouuin eniin passiones, nisi
reprimantur, mox a inedio rationis abdu-
cant, uKTror et dolor pcr palientiam et
constantiam non refrenati sio rationis cor-
rumpunt judicium. ut inala paMialia ex
quibus causantur, videantur graviora quam
sunt : sicquo intensior mccror et dolor ex
illis causantur quam deberent.

Verumtamen nc te e.ristimare miserum
velis, id est, quamvis (ut patuit) quaedam
tibi adversa contigerint, non tamen te
miserum putes, aut miseriorem quam es.
An numerum modumquc tuoi felicitatis
oblitus es? id est, non utique oblivioni
dedisti quae magna et multa fuerint ex
quibus constabat tua temporalis.et ter-
rena prosperitas.

Taceo, id est, diffuse non recito nec pro
niajoribus reputo,^MofZ desolatum parente
summorum te virorum cura suscepit, hoc
est, (( quod oiira », id est sollicitudo, (( vi-
rorum summorum », id est vaide sublimi-
um, ut senatorum, (( suscepit te desolatum
parente », id est orbatum parentibus, ad
custodiendum et educandum te tanquam
tutores. Dilectusque * , id est acceptus et • oeiec
carus his inter quos conversabaris, utpote *"®
in naturalibus elegans, compositus mori-
bus, dulcis eloquio, egregiae indolis, in
affinitatem principum civitatis, quod pre-
tiosissimum propinquitatis genus est,pri-
us carus quam proximus esse ccepisti, hoc
est, « coepisti », id est incepisti, « esse
carus prius quain proximus », id est pro-
pinquus seu affinis, « in » (id est per)
« affinitatem principum civitatis », id est,
per hoc quod factus es affinis principa-
lium urbis Romae rectorum,videIicpt Sym-
machi viri praecipui, oujus filia data est
tibi conjux, « quod pretiosissimum pro-
pinquitatis genus est », id est, sic fieri

DE CONSOLATIONE PHILOSOPFTI.E LIBER II.

PROSA III ; ART. VIII

191

prius carum propter excellentiam boni- A multo citius datae fuerunt : sicque, quam-
tatis, quam affinem, est prjeclarissima vis commune fuit ei cum multis dignitates
species propinquitatis, quum sit fundata istas habere, tamen tam cito privilegiate
in bono honesto, et complectens in se du- eas suscipere, in ipso exstitit singulare.
plicem propinquitatem, unam amicitiae Ideo potest istud ad generalia et item ad
sincera?, aliam affinitatis : sicque pra?- specialia pertinere.

stantior est ac firmior quam sola carnalis
consanguinitas, et item quam sola affi-
nitas. Unde in Proverbiis legitur: Vir ami-
cabilis ad societatem, magis amicus erit
quam frater.

Quis cognoscentium te non prafdicavit

Ad singularem felicitatis tuoi cumulum ,
id est abundantiam, venire delectat. Si
quis rerum mortaliwn fructus, id est si
aliquis profectus et proventus tempora-
lium bonorum,M/^Mm beatitudinis pondus
hahet, id est, tanti sit ponderis ac valoris
te felicissimum esse, id est valde felicem B ut ad beatitudinem pertinere recte dica-

seu prosperum, felicitate civili et prospe-
ritate temporali, de qua primo Ethicorum
ait Philosophus, quum tanto splendore so-
cerorum, utputa Symmachi et suorum,
quum conjugis pudore, tum quoque op-
portunitate, id est opportuna seu conve-

tur, sicut tu videris sentire, de ipsorum
amissione in tantum dolendo, poteritne
illius memoria lucis, id est recordatio il-
lius lucidae prosperitatis, quantalibet in-
grueniium malorum mole deleri, id est,
auferri a corde tuo « mole quantalibet »,
nienti competentia, prolis masculcv, id est id est ex magnitudine quantumcumque
sexus masculini, scilicet filiorum : de qui- dura et gravi, « malorum », id est adversi-
bus majus est gaudium quam de filiabus, tatum et afflictionum, « ingruentium »,
quia in naturalibus filii solent esse per- id est imminentium et contingentium ti-
fectiores et ad majora promoveri. bi ? Quasi dicat : Merito non debet, quum

In his et subsequentibus multa tangit C et scriptum sit, In die malorum ne imme- EccU. xi,
Philosophia ad prosperitatem spectantia, mor sis bonorum. Sed his obviare videtur '"^'

quod in Genesi Joseph ait ad Pharaonem :
Ecce septem anni venient fertilitatis ma- Gen.xu,
gna) in universa terra iEgypti, quos se- '^' ^**'
quentur septem anni tantae sterilitatis ut
oblivioni tradatur cuncta retro abundantia.
Et respondendum, quod vehemens occu-
patio cordis circa unum, solet inducere
inconsiderationem seu oblivionem alte-
rius : et quantum ad hoc verificatur quod

de quibus infra sigillatim in hoc ipso di-
cetur articulo. Nam subdit :

Prwtereo, id est pertranseo, non peni-
tus subticendo, sed plenarie non narran-
do ; libet enim prceterire communia, id
est, rationabiliter placet mihi pertransire
« communia », id est generalia dona tibi
aliisque collata, videlicet dignitates, puta
senatum et consulatum, assumptas, id est

tibi donatas, quas accepisti a rectoribus Joseph asseruit. Tamen quum unum oppo-

urbis, in adolescentia, id est in juventute D sitorum sit via seu medium cognoscendi

tua, negatas senibus qui eas cupiebant

acquirere, quia non erant tantse prudenti»

et eminentiae ut tu. Solent autem adole-

scentia et juventus pro distinctis eetatibus

accipi ; nunc vero pro eodem sumuntur.

aliud (unde et contrariorum dicitur eadem
esse scientia), ideo abundantia adversita-
tum non sic delet memoriam prosperitatis
prsehabitae, quin faciliter ad memoriam
reducatur. Imo ex consideratione unius

quemadmodum in Ecclesiaste, quo dici- qualitas alterius clarius patet, juxta illud

^'ecife. xi,9. tur : Lsetarc, juvenis, in adolescentia tua.
Dicunt quoque nonnulli, quod dignitates
praefatae non consueverunt alicui dari ante
quinquagesimum suae aetatis annum. Boe-
tio autem ob eminentiam suam in multis,

Opposita juxta se posita, evidentius inno-
tescunt.

Quum vidisti, id est, quum corporaliter
conspexisti, duos liberos tuos, id est duos
filios, proveJii pariter, id est simul pro-

i!)2

m: CONSOLATIONK rillLOSOPIII.K LlHF.Il II. — PUOS.\ III ; AUT. VIII

inoveri, consulcs, id csl ad consulatmu.
(loiiio, id esl elecliouc rcctoruin pnclorii,
ila quod uou iuf^crcbant sc ipsos. sed ele-
cti legitimc crant ad lautuiu oniciuiu, sith
frcijucnda jxitnn/i, id esl corain inullilu-
dine seuatorum, si(7) p/ehis alacritate, id
est una cum circumstantis populi favore
atquc ap|)lausu.

Quui/i cisdcm in curia, id est dnm ipsis
filiis tuis consulibus. insidcntihus, id est,
in scdeudo occupaulibus, curulcs, id est
sedes pro consulibus factas, in quibus se-
debant iu sua promotione, tu Boetius rc-
gice laudis orator, id est rhetor excellen-
tise regiae et dignus coram regibus perorare
seu loqui ornate, ingcnii gloriam facun-
diwque meruisti. id est, per usum et ex-
cellcntiam tui ingenii atque facundia» ob-
tinuisti laudem et famam pr» ceteris,
tanquam rhetor clarissimus. In promotioue
quippe ad pra?fatas dignitates, consuevit
apud Romanos collatio fieri : quam qui
compendiosius et eloquentius egit, gran-
dem inde sortiebatur honorem et laudem.

Quum in circo duorum consulum me-
dius, id est, quando tu sedens in medio
duorum filiorum tuorum, quasi « in cir-
co » seu circuitu quantum ad dextram ac
simslvdim, circumfus(V multitndinis erspc-
ctationem satiasti, id est, populum cir-
cumstantem et exspectantem audire tuam
collationem replesti, triumphali largitio-
ne, id est ipsa collatione, tanquam delicata
refectione reficiendo et oblectando deside-
rium cordis eorum. Qua? collatio vocatur
triumphalis largitio, quoniam talis serino
fiebat quando Romani principes redierunt
victores de praelio, in commendationein
eorum. Insuper victores hujusmodi, popu-
lo eis in occursum reverenter vergente,
venientes ad urbem, ascendebant in cur-
rum qui a quatuor equis albis traheba-
tur ; tuncque dabatur plebi pecunia. Sic
quoque quando promoti de novo ad con-
sulatum, deferebantur a curia ad amphi-
theatrum, magna pecunia circumstantibus
conferebatur : qua? et triumphalis largitio
hic potest intelligi.

.\ Dcdisti (ut opinor) x)erha fortuna^,dum
te illa demulcet , dum tc ut dclirias suas
fovct. IIoc dupliciter j^otest cxponi : quasi
ironicc, cl solatiosc prolalum. Tanquam
IMiilosophia dicat : Fortuna tot bona tibi
concessit quasi attraxeris eam tibi per
verba bianda ac fraudulcnta.tamque bene-
fica tibi fuit quasi deliciai ejus sint esse
tccum. Itaque ail : « Dcdisti verba », id est
alloquia amaloria et procatoria, « fortuna',
ul opiiior, dum lc illa demulcct », id est,
per prospera dulciter tractat, « dum te ut

B delicias suas fovet », id est tanquam spon-
sum et deliciarum suaruin objectum.

Munus quod nulli unquam privato
commodaverat, ahstulisti, hoc est, « abstu-
listi », id est, a fortuna accepisti pro tua
portione,« inunus »,id est congeriem mn-
nerum fortunae, « quod » ipsa fortuna
« nulli unquam privato commodaverat »,
id est, nulli sibi speciali aut quantumlibet
famiiiari concesserat, ut patet ex dictis.
Verumtamen contra hoc objici posset,quia
Octaviano imperatori majora et pliira data

C fuerunt fortuita bona, et hoc usque in fi-
nem vitse sua?. Unde de eo fuit clamatum:
Nullus felicior Octaviano. Valerius quoque
de Quinto Memmio refert, quod ab utero
matris usquc in monumentum felicissi-
mus (id est fortunatissiinus) fuit. Et ad
S. Anastasiam dixit tyrannus : Cur non
adoras Jovem, qui nunquam alicui injuriae
subjacuit? Boetius autem longo tempore
permaximis diffortuniis fuit subjectus. Id-
circo heec verba videntur eo modo intel-
ligcnda quo de quolibet confessore canta-

D tur, Non est inventus similis illi, qui con- EccH.yi
servaret legem Excelsi : ita quod Boetius ^°-
quantum ad aliqua fuit prae ceteris emi-
nens.

Visne ergo cum fortuna calculum po-
ncre, id est computationem facere, an sci-
licet plus habueris ab ea de prosperis vel
de adversis ? Quod si tentaveris facere,
succumbes. Consueverunt autem veteres
computando uti lapillis : idcirco calcuius
pro tali lapillo et computo sumitur. Nunc,
scilicet tempore persecutionis istius a

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER II. — PROSA III ; ART. VIII

193

Theodorico tyranno, te primum liventi A
oculo perstrinxit ,\A est,coarctavit fortuna,
infiigendo adversa. Si numerum modum-
qiie lcetorum tristiumve constderes,\d est,
si attendas multitudinem et qualitatem
prosperitatum ct item adversitatum quas
habuisti, adhuc te felicem, id est fortuna-
tum, negare non possis, eo quod tamdiu
prosperis abundasti, et multa ad prosperi-
tatein istam spectantia adhuc remanent
tibi, ut dictum est.

Qiiod si idcirco te fortunatum esse non
existimas, quoniam qucc tunc lceta vidc- B
hantur abierunt ; non est quod te mise-
rum Q%%e putes,\di est,non habes rationem
sufficientem reputandi te nunc omnino
miserum ess,e,quo)iiam quce nunc credun-
tur moesta, id est adversa seu tristia, prce-
tereunt, id est, cito pertranseunt.

An tu in hanc praesentis vitce scenam,
id est umbram, nunc primum, id est jam
primo et non ante, subitus, id est instan-
tanee veniens seu repente comparens, ho-
spesque, id est peregrinus ac cito hinc
recessurus, venisti ? quasi dicat : Non ; C
imo a primo nativitatis tuse momento ap-
paruisti subito in hoc mundo, atque ex
tunc coepisti esse peregrinus in saeculo ac
tendere ad occasum :sicut et Seneca dixit,
Quotidie morimur, quia quotidie aliqua
pars vitse nostree demitur. Unde et sanctus
/06 XIV, 1, Job apertius loquitur : Homo natus de mu-
"■ liere, brevi vivens tempore, repletur mul-

tis miseriis : qui quasi flos egreditur et
conteritur, et fugit velut umbra, et nun-
quam in eodem statu permanet. Hinc
subditur : D

Ullamne rebus humanis, id est tempo-
ralibus divitiis, deiiciis et honoribus, seu
ipsis humanis personis, inesse constan-
tiam, id est immotam stabilitatem, reris,
id est arbitraris, quum jam per tot annos
expertus sis et ex Scripturis naturalibus-
que scientiis scias verum esse quod Salo-
Ecde.xiM. mon ait, nil sub sole stabile permanere?
Quum ipsum scepe hominem velox hora
dissolvat, id est, quia et ipsemet homo
frequenter improvise celeriterque corrum-

T. 26.

pitur, vel naturali vel violenta ex causa.
Nam etsi rara est fortuilis manendi fides,
id est, quamvis raro possit haberi sestima-
tio probabilis de fixa permanentia fortui-
torum e\eni\i\\.\x\,ultimus tamen vitce dies
7nors qucedam fortuncv est, id est finis at-
que interitus fortunae, etiam manentis, id
est, suo modo stabilis exsistentis in ipso
in quo operatur. Tanquam dicat : Quan-
tumcumque fortuna videatur in aliquo
stabilis esse, aut fortunatos effectus in
ipso habere, tamen in fine temporis vita?
illius oportet in ipso fortunam suam ac
ejus effectus deficere et cessare. Dicitur
autem tempus seu « dies » esse « mors »
aiicujus, quia in ipso die res moritur :
quoniam tempori adscribuntur quae fiunt
in tempore.

Q^iid ergo referre putas ? id est, tu qui
tantae es litteratura^, quid sestimas differre
et interesse? Tune, id est utrum tu, illam,
videlicet bonam fortunam, moriendo dese-
ras? Moriendo enim desinis subesse fortu-
nse. An illa fortuna bona te fugiendo, id
est, te relinquat prospera subtrahendo an-
tequam moriaris ? Quasi dicat : Parum re-
fert, et redit suo modo in idem, quoniam
sive sic, sive sic fiat, necesse est esse in
brevi finem eufortunii tui ; estque felicius
prospera fortunse propter Deum despicere
hic vivendo,quam ab eis deseri moriendo.

Porro in hac prosa multa tanguntur quse
ad terrenam spectant prosperitatem seu
bonam fortunam. Specialiter vero ex ejus
primordio erudimur,adversantibus et con-
tradicentibus dare locum respondendi et
allegandi pro se, quamvis delirent, ne
scandalizati conquerantur sibi factam in-
juriam nec audientiam datam : nisi forsan
essent haeretici, quorum sermo serpendo 11 rim.n,
ut caucer, inficeret audientes. Jmo, ut An- *^'
tisiodorensis ait in Summa sua : Haeretici
in Scripturis instructi resipiscere non vo-
lentes, sunt sine audientia occidendi ;
simplices vero sunt audiendi et infor-
mandi.

At vero juxta ordinem textus, primum

13

!!)'» DE CONSOF.ATIONF I'llH,OSOI'in.F. MRFR II. — I'ROSA III ; ART. VIII

ad prosperilatem pr.Tsenlis vita^ portinens, A do qiiis langit (jiiod se dicit tacere ; atque

est etiain t'.\ naturalibus essc ainabilein iil riillius asserit, Occiipatio est quuni nos

et acceptuin ac earuiu concivibus, condo- diciinus nescire aut prjetcrire seu neinini

mesticis atque consociis, et fideles habere , dicere qnod tamen scimus el aliqualiter

ainieos. Xam el ainieitia ij^sa, pra'serliin dicimiis : sic qiioque hic minus dicitur, et

in bono honeslo rundata, iiiter omnia hu- i)lus innuitur.

jus sa'culi bona est boniiin pra'cii)uuin. Tertium cst pra'-si(lentia, qufP est quae-

IMopter quod Ouintilianus lassus est : Non dam divinic natura; parlicipatio : provi-

reperio quidqiiam iii rebus et bonis hu- dentia nauKpie et causalitas sunl quwdain

manis, quod natura e.xcogitaret pnrslan- proprielates pivTclanp primi entis omni-

tius (luam sit amicilia e.\ virtuosis con- bus [)ra'si(lenlis. Ilinc Dcuin deorum dixc-

surgens operibus. Ideo scriptum est in runt meliores [)hilosophi,qui universorum

Eccii VI, Kcclesiastico : Amicus lidelis, protectio B est causa, et omnium universalem provi-

**''^" fortis ; qui invenil illuin. invenit thesau- dentiam habel, ut in Elemenlatione Procli

riiin : amico fideli nulla est comparatio,et IMalonici tangitur. Sicque pr»sidentes ali-

non est digna ponderatio auri et argenti quid divinro pcrfectionis ac proprietatis

contra bonitalem fidei illius. Ilinc semina- sorlili sunt : propler quod in Scripturis exoc

tio discordia', corruptio amiciticT, susurra- dii vocantur. — Qua^ dignitas Hoetio ost ^^^^^''^

tio, detractio, sunt vitia pessima, prout coUata non solum in sua persona, sed in Ps.w

jbtd.wyw, rursus in Ecclesiastico scriptuin est : Su- personis quoque filiorum suorum : et hoc "■''•

"■ surro et bilinguis maledictus; multos enim est quartum ad felicitatem hanc perti-

turbavit pacem habentes. nens, promotio digna sobolis propria; ad

Secundum ad hanc politicam spectans primatiim, inerito [)rovidentiai ac probita-

felicitatem et prosperitalem civilem, est tis ejusdem. Eteniin gloria patris filius j>rov.

soboles copiosa, pra?serliin masculina, C sapiens. Et pater refulget, delectatur, ho-

u.\orque pudorata, ac venerabilium pro- noratur et quodammodo manet in filiis,

[)inquorum atque affinium copia. Unde in juxta illud Ecclesiastici :Mortuus est pater EccU

Psalmo promittitur homini timorato, juxta ejus, et quasi non est mortuus ; reliquit *■

p«. cxxvii, veteris consuetudinem legis: Uxor tua sic- enim similem sibi, et manet in illo. —

''*■ ut vitis abundans,in lateribus domus tuae; Quintum est ingeniositas mentis : quia ut

filii tui sicut novell» olivarum,in circuitu asserit Augustinus, Felicitatis est ingenio-

mensffi tuae : ecce sic benedicetur homo sum nasci. Quo dono qui ingratus exstite-

qui timet Dominum. Quod spiritualiter in rit,gravissimam damnationem meretur. —

evangelica lege salubrius adimpletur.Hinc Huic quinto conjungitur sextum, quod est

/o6xxix,2, et Job fatetur : Quis mihi det ut sim sicut eloquentia et scientia ipsa rhetoricae.Quod

*' *■ fui in diebus adolescentia3 mea", quando sextum congruit quinto : quemadmodum

erat Omnipotens mecum, et in circuitu D enim mauus est instrumentum seu orga-

meo pucri mei?De uxoris quoque beatitu- num intellectus praclici, sic lingua intel-

Eccii.\x\i, dine legilur in Ecclesiastico : Gratia super lectus speculativi,secundum Philosophum.

10,18, 1. gpaiiam, mulier tacita et pudorata et san- — Septimum est celebritas famae,et honor

cta ; mulieris bonse beatus vir : numerus ac laus : qua) potius sunt in honoranlibus

enim annorum illius duplex. — Pra?terea atque laudantibus, quain in honorato et

« taceo )) in hac clausula, est color rheto- laudato ; ideo non sunt principalia bona

ricus qui occupalio appellatur,et fit quan- felicitatis.

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIiE LIBER II. — PROSA III ; ART. IX 193

ARTICULUS IX

0'

DE SPIRITUALT INTELLIGENTIA PROS.E HUJUS TERTI^.

VM ex persona fortunEe ad Boetium A et qusecumque mala poenalia, non se mise-

dicta sunt ad probandum quod de ad- rum reputat, sed beatum, quum dicat Sal-

versitatibus suis non debeat immoderate vator:Beati estis quum maledixerint vobis Matih.v,

tristari, eo quod omnia in hac vita vani- homines, et persecuti vos fuerint. Talia ""

tati, variabilitati et incertitudini sint sub- namque multipliciter conferunt ad salu-

jecta, si ex persona divinse providentia? tem, ut dictum est seepe. Porro mala culpse Cf.p.sic

proferantur ad quemcumque credentem reddunt hominem veraciter miserum, hoc ^[*'*"'*^

ex adversitatibus suis dolentem, pusillani- est a fonte totius gratise ac salutis perpe-

mem, desolatum, non poterit ille rationa- tua3 alienum. Propterea in Proverbiis Salo-

biliter respondere, neque se excusare. mon loquitur : Justitia elevat gentem, mi- Prov, xiv,

Multi quoque sunt qui instar Boetii, seros facit populos peccatum. In adversis ^*-

quamdiu audiunt instructoria ac consola- igitur tanquam in via beatitudinis com-
toria verba ex Sanctorum exemplis, ex B pendiosissima gloriemur, quum Dominus

Scripturarum eloquiis, pr^sertim ex reci- protestetur:Cum ipso sum in tribulatione, Ps.xc, 13.

tatione dominicae passionis, ex quatuor eripiam eum et glorificabo eum. Tuncque

novissimis, ex brevitate vitse praesentis, Dominum cum speciali fiducia deprece-

mitigant suum mcerorem, patientiam te- mur, qui ait in Psalmo : Invoca me in die ps. xux,

nere proponunt, de suarum motibus pas- tribulationis ; eruam te, et honorifica- '^'

sionum verecundantur ; verum dum ex- bis me.

hortationis, informationis, consolationis Denique, si prudenter pensemus quae et

transierit hora, mox dum ea quae passi quanta a Deo accepimus, quot dona natu-

sunt ad memoriam coeperunt revocare, et rae, quanta beneficia gratiae, et quam in-

quam injuriosa fuerunt ponderare, priores effabilia bona gloriae aiternalis promiserit

denuo illabuntur moestitias, turbationes, nobis in coelis, quam etiam paratus sit
afflictiones : quod est signum magnae in- C Deus semper ignoscere; non poterimus nos

constantiae et imperfectionis eorum. Non miseros totaliter reputare, praecipue quum

enim radicitus suas ejiciunt passiones, Christus disseruerit : Beati pauperes ; zmc.vi,2o,

quum non sint in virtutibus fundati et beati, qui nunc lugetis ; beati, qui nunc -*•

radicati : quod si essent, motus illos inor- esuritis. Ecce In afflictionibus beatitudi-

dinatos exstirparent celerrime atque faci- nem nostram constituit, loquendo de bea-

liter, ac instar evangelici centurionis dice- titudine viae, quae est meritum nostrum :

rent huic cogitationi perversae actionique cujus praemium beatitudo est patriae, ad

Matth.sm, pravffi, Vade, et iret; et illi cogitationi et quam invitati sumus ac tendimus. Denique

^- actioni atque affectioni bonae, Veni, et ve- in spirituali regeneratione Baptismatis,

niret. Tali etiam homini dolor malorum suscepit nos cura virorum sublimium, sa-

non est profunde infixus: imo laetus est in cerdotis et patrinorum, quos divinus Dio-
adversis. D nysius libro de Hierarchia ecclesiastica cf. t. xv,

Verumtamen ne te existimare miserum anadochos, id est sursumductivos, anDel- p- ^84 D',

586 D'

velis. Verus Christianus propter damna lat : cum quibus ibidem spiritualem con-

rerum, propter opprobria et contemptus sanguinitatem contraximus.

25.

1!H) DE CONSOLATIONR PHILOSOIMII.r. I.mKU II. — MFTRU.M III

Qufs tc iion /i'Iirissi,n>tni, elc. Onii'i'vis \ c'i()(\ qiii (k-pronipsit : Siiper astra coeli /*. xn

omnia lemporalia, forluila ac muiulialia e.vallabo solium meuin. El hoc, propter

ista suul Dei (loua.a quo boua cuucta pro- pra>latiouis pericula (quia ut dicitur iu li-
eediiut ; atlamcii jiixla evaugelie;p lelici- • bro Sapieulia^, Jiidicium durissimuin iu .svi/). '

talis teuorem, inagis gloriauduin est iu his qui pnpsunt, fiet ; et, Polentes tormeu- loid

adversis et diffortuniis, (luain in terrenis ta jjoteufer patieutur) ; et quia ad pra'si-

prosperitafibus istis,qn;e et frequentius et denduin aliis perfectio grandis requiritur:

e.vuberantius couceduntur reprobis et in- de qua iucertus est hoiuo an habeat eam ;

justis quain electis et justis, quuin de re- estque incautum aliis iu donis gratia) se

/>». cxLiii, probis Psalmisfa cecinerit : Quorum filii pra>ferre. Ideo ait ad Hebra?os Apostolus :

'''*'■ sicut novellaj plantafiones, in juventute Nemo sumit sibi honorein,sed qui vocatur .^eAr.

sua ; filia? eoriim compositic, circumor- a Doinino, lanquam Aaron.
nata) ut similitudo feinpli ; prompfiiaria B Amplins, quum charismata gratiarum et

eorum plena, eructantia ex hoc iii iilud. ecclesiasticai pra>latura; sint incomparabi-

Jacob. 111, Xeinpe, quum in multis offenderimus om- liter praesfanfiora quam dignitates et pr»-

Prov.xxi\ "•^^' 3^ue qnotidie septies cadat justus, sidentiae sajculares ac quajcumque bona

16- quain spem futur» felicitatis habere pote- fortuuas multo sublimius est si quis videat

rimus,si in vifa hac non soliim non flagel- se ipsuin aut filios suos carnales aut spiri-

leinur a Deo, iino insupcr prosperitatibus tiiales ad ecclesiastica proinoveri officia,

foveamur ab eo ? Nonne vereri habemus, atque in couversatione virtuosa douis gra-

quum per temporalia remuneremur, audi- tia; abundare, quam quod filii illi Boetii

Luc. XVI, turi quod dictum est diviti epuloni, Rece- ad ssecularia illa provehebantur regimina.

pisti bona iu vita tua?Hinc teste Gregorio, Imo omnia illa inagnifica quee scribuntur

dum electi prosperantur, pavida suspicione in littera de houorificentia prfficoniisque

turbantur,metuentes ne temporaliter pnc- C lioetii in eloquentia, ingeniositate, et con-

inientur. Igitur qui multis prosperitatibus similibus,de eminentia quoque et eufortu-

floruit, nequaquam animo conturbetur, si niis filiorum ipsius, a viris sanctis pro ni-

interdum adversis tangatur ; sed cum san- hilo reputantur. Quippe qui magis appre-

Job II, 10. cto Job dicat : Si bona suscepimus de ma- tiautur, optant ac reputant unam virtutem

nu Domini, mala quare non sustineamus? infusam gratum facientem, quam omnes

Cf.p.\oiK\ Praferea,quainvis (sicut praetactum est) niundi honores, opes, gloriationes et di-

aliis providere ac pr«sidere, sint actus di- guitates, de quibus dici potost illud Eccle-

vini et proprietates deificae, atque inter- siastac : Vidi cuncta quae fiunt sub sole, et Eccie.

dum electis propter eorum sapientiam ac ecce universa vanitas et afflictio spiritus.

virtutes desuper condonentur ; nemo ta- Nonne in pra^lationibns et principatibus

nien debet ad eas adspirare, nec eas insi- plus est oneris quam honoris,plus inquie-

pienter appetere,ne deputetur cum priino D tudinis quam quietis,et insuper periculum

illo totius ambitionis inventore ac prin- animarum immensum?

METRUM III

Quum polo PhiDebus roseis quadrigis Quum nemus flatu Zephyri tepentis
Lucem spargere coeperit, Vernis irrubuit rosis,

Pallet albentes hebetata vultus Spiret insanum nebulosus Auster,
Flammis stella prementibus. Jam spinis abeat decus.

DE COiNSOLATIOIVE PHILOSOPHIiE LIBER II. — METRUM III ; ART. X 197

Sfepe tranquillo radiat sereno Si tantas variat vices,

Immotis mare fluctibus ; Grede fortunis hominum caducis,

Saepe ferventes Aquilo procellas Bonis crede fugacibus.

Verso concitat aequore. Constat, aeterna positumque lege est,

Rara si constat sua forma mundo, Ut constet genitum nihil.

ARTICULUS X

EXPOSITIO METRI HUJUS TERTII.

r

'N hoc tertio hujus secundi voluminis A in quantum sine labore et fatigatione mo-

metro Philosophia musice, id est me- vetur, quemadmodum qui sedet in curru

trice,canit quod in prosa praehabita rheto- currente. Equi vero currus illius intelb'gi

rice declaravit,videlicet omnia ista terrena potest vis motiva exsistens in partibus

instabilitati indesinentibusque variationi- sphserae anterioribus. Quidam per equos

bus esse subjecta. Quod etiam in ccelesti- hos intelligunt quatuor diversitates in qui-

bus aliquo modo sic esse ostendit, deinde bus sol a terrigenis cernitur : quoniam

in elementis, per similitudines rerum ista- in aurora videtur rubere, hora tertia pal-

rum. Nec est hic difficultas in littera, lere ; in meridie fervere, ad vesperam

quantum ad sensum litteralem. In quo tepere videtur. Quadrigam quoque soli at-

tangitur prima similitudo in coelestibus tribuunt propter quatuor diversitates an-

corporibus, hoc est in sole et stellis. ni, quae varios accessus et recessus solis

Quum Phoebus, id est sol, ca^perit poJo, B sequuntur : et de his dictum est libro pri- c/.p.wc

id est ex orbe suo ccelesti, spargere, id est mo, metro secundo. '^[ ^" ^'*^

hinc inde diffundere, lucem quadrigis ro- Sequitur similitudo secunda. Quum ne-

seis, id est vehiculis rubicundis, quia di- mics, id est rosetum seu frutex, irrubuit,

luculo seu aurora sol rubeus apparet ut id est, rubicundum fuerit, rosis vernis,

rosa; stella, ui^^nidi matutina, seu qufflibet id est splendidis, ffatu, id est cooperante

stella, pKiUet hebetaia, id est offuscata pro perflatione, Zephyri, id est venti occiden-

parte lumine cIariori,hoc Q?,ifiam)nispre- talis sic appcllati, tepcntis, id est modice

rncntilms, scilicet radiis solis prajvalenti- calidi, Austcr, id est ventus hujusmodi,

bus : qui radii flammae vocantur,non quod ncbulosus, id est nebularum adductivus,

in se ignei sestimentur, sed quia ex forti spnret, id est, si spiraverit seu flaverit, iji-

repercussione ipsorum igneus calor gene- sanum, id est immoderate et acriter, de-

ratur inferius. G cus, id est ornatus ros&rum, abeatjarn,k\

Denique sol metaphorice currum et est, mox recedet, a spinis, id est a ligno

equos habere fertur, juxta modum loquen- spinoso in quo ros» nascuntur. De ventis

di poeticum, sicut et terra dicitur funda- et eorum distinctione ac efficientia di- c/. p. jia

/oi xxxviii, menta habere, juxta illud Job : Ubi eras ctum est supra. ^^^-

*" quando ponebam fundamenta terra^? Ita- Sequitur similitudo tertia, in elemento

que currus solis accipi potest pars spha^- aquae, probans omnia materialia mutationi

rse ejus vicinior ipsi soli, super quam et alicui esse subjecta. Mare radiat sa^pe, id

in qua residere atque procedere cogitatur, est, frequenter apparet in superficie cla-

11)8 DE CONSOLATIONE PmLOSOPIII.l, LIUKIl II. — MirHll .M lll ; AUT. XI

riiin. iilpole (liaphaiuiin atqiie perspicnum A Philosophnm, Omnia qu» sunt in tempo-

instar vitri. (rauquillo, id est teinpore re, tempore (leci(hint et tabe.scunl), .s/ (pro

traiiquillitatis, scroio, id est pnro a eali- Ouia) inuii(his r(n-l((t ((uttds riccs, id cst,

^iiie iiubium et vaporum obscuranliuin lanlas vicissitudiiies varialionuin ac ino-

aerein et impedientiuin euin a receptio- iunm rcc\[)\l\ crede /brtunis /tominum ca-

ne radiorum soUs, ex quibus aqua maris dKcis. Istud ironice dicitur, ut sit sensus :

spU'iididior re(hlitur.Quod etiain fit //«rY/- (jm'm ila sit, merito credere non debes

fjiis inaris immotis, id est non concitatis nec te ipsuin coininittere (( fortunis », id

ad motuin iinpetuosnm, quamvis jiitiiler esl fortunatis factis alque eveiitibus, (( ho-

ys.Lv.i,jo. sint in inotu, juxta iliud iii Isaia : Impii niinum caducis », id esl Iransitoriis.rmA?,

quasi mare fervens, qnod quiescere iioii id est, innitere et inhaere, intelligendo iro-

potest. Quod etiain ad influentiam iiiiiie nice, bonis fugacibus, id est incessanter

stellarumque Pleiadum movetur tl fhiil B ad occasum tendentibus, ita quod rece-

c/".p.4:.\, ac relluit, ut supra dictum est pleniiis. dunt et fugiunt a permanentia inundi et a

69Cc(s. ^jy,^//,^^ jj (.^t ventus septentrionalis, ro/v- duralione ac veritate proprii esse : ideo

citat sa'pe proccllds fcrvcntcs, id est, iin- stullum esl talibus inh;ereie.I*ropter qiiod

petuose erumpentes, ascendentes ac de- sanctus ait Gregorius : Fiigientein mun-

scendentes, (rywore uerso, id est ipso mari dum sequiinnr, labenti inhaeremus ; et

a tranquiliitate ad tempestatem inquietu- qiiia labentem tenere non possumus, cum

dinemque inutato; vel « verso », id est ipso cadimus quem tenemus.

ejecto e.v fundo vi tempestatis. Constat, id est, manifestum esl, lcge-

Si (pro Ouia) tniindo, id est creaturis c/uc (vterna positum cst, id est divinitus

niundi inferioris, videlicet elemenlis et institutum ac lege increata seu divina

elementatis, sua forma, id est habitiido cl providentia ordinalum, ut nihil getiitum,

species, constat, id est, constans est, seu C id est nulla res mixta et gencrata de no-

consistit et posita est, rara, id est insta- vo, constet, id est, firmiter duret incor-

bilis et incerta, raroque diu durans (pro- ruptibiliterqiie siibsistat : imo, ut probat

pter quod ad Corintliios scribil Apostolus: libro de Generalione Philosophus, omne

I Coc. VII, Pra.'lerit figura hujus mundi ; et juxta generatum est corruplibile.

ARTICULUS XI

ELUCIDATIO SIMRITUALIS EJUSDEM METRI.

icor.1,24. TUXTA mysticum intellectum, dum Sa- D cem et stella qua^cumque ad solem sensi-

f3 pientia Dei Patris, Christus Deus et bilem, ccepit pallere, id est imperfecta

hoino, per incarnationis mysterium de- nec ad salutem sufficiens apparere. Unde

scendens in mundum, ccepit (( spargere ad Hebrgeos ait Apostolus : Nihil ad perfe- Heb,-. v

lumen » suum, id est, proprio ore prsedi- ctiim adduxit lex; ad Galatas quoque : Ex l?- ^

care et lumen suae doctrinae diffundere, lege non juslificatur homo. Nec poterant

miraculis coruscare, atque evangelica; le- lioinines lege salvari, nisi per fidem Chri- Ar<. xix,

gis perfectionem exemplis verbisque tra- sti venturi. Palluit ergo slella, id est lex,

dere, (( stella », id est lex Moysis, quae se offuscatione legis majoris, « prementibus

habet ad legem Christi siciit umbra ad lu- Ilammis », id est, superantibus eam Chri-

DE GONSOLATIONE PIIILOSOPIILE LIBER II. — METRUM III ; ART. XI

199

£i(C.xii,49.

Act. II el s.

lCor. 1, 10.

Is. XXXV, 1.

Ps.\c\,i>,

Luc. xxni
31.

II Cor. II,
i."., 11.

Joann. iii,
8.

sli praeceptis, inflarnmantibus evangelicis A
consiliis, fervidis documenlis atque ignitis
charismatibus Spiritus Sancti. Unde in
Evangelio ait Salvator : Ignem veni mit-
tere in terram, et quid volo, nisi ut accen-
datur? Istud demum in dic sancto Pente-
costes clarissime fuit impletum, quando
gloriosi Apostoli suscepto Spiritu Sancto
in igneis linguis, coeperunt spargere lu-
men gratige ac evangelicae legis, imo et
dare Spiritum Sanctum ac gratiam et vir-
tutes in ecclesiasticis sacramentis, ita quod
toto orbe terrarum coeperunt esse tot tan- B
tique Sancti tam multipiici charismate
Spiritus Sancti repleti, quod Sancti vete-
ris Testamenti erant respectu eoruin pau-
ci : imo et respectu Apostolorum pallentes
fueriint, secundum quod ait Hieronymus,
Apostolos omnibus illis secure prtefero.
— Potest quoque per stellam intelligi phi-
losophorum doctrina, qucie comparatione
solis, id est theologicae veritatis, prorsus
expalluit, in tantum ut Apostolus dixerit :
Nonne stultam fecit Deus sapientiam hu-
jus mundi? C

Quam nemus ffatu Zephyri tepentis,
etc. Per nemus designatur Ecclesia, de
qua ait Isaias propheta : Leetabitur deserta
et invia. In quo nemore sunt tot arbores
fertiles quot veri Christifideles. Unde di-
citur in Psalmo : Tunc exsultabunt omnia
ligna silvarum a facie Domini, quoniam
venit. Nam et Christus de se ipso, tempore
passionis testatus est : Si in viridi ligno
heec faciunt, in arido quid fiet? Hoc ne-
mus rubuit innumerabilibus vernantissi-
mis « rosis » tempore primitivse Eccle- D
sise, et postmodum saepe, id est personis
sanctis, contemplativis, famosis, exempla-
ribus : quse fuerunt bonus odor Christi in
omni loco; atque adhuc de gratia Dei sunt
aliqui tales, quamvis (heu !) admodum
pauci. Rubuit, inquam, « flatu Zephyri te-
pentis », id est ex affluentia, inspiratione
et motione Spiritus Sancti, de quo in Jo-
anne legitur : Spiritus ubi vult spirat. Qui
in se ipso est infiniti supersuavissimique
ardoris, sed radiando in cordibus nostris

Eccle.
3.

temperat nostrai capacitati vehementiam
sui fulgoris, quemadmodum virtus Altis- Luc. i,
simi obumbravit sacratissimffi Virgini. Ve-
rum, quum « nebulosus Auster », id est
tentatio turbulenta, commotio passionum,
adversitas qusevis, spirant et praivalent in
cordibus nostris, recedit « decus » chari-
smatum Spiritus Sancti ab eis, et rema-
nent spinae amaritudinis et remorsus, acu-
lei passionum, tumultus inordinatarum
affectionum, ita quod animus inordinatus,
sibi ipsi est gravis.

Swpje tranquillo racliat sereno, etc. Per
« mare » exprimitur sancta religio, in qua
est saluberrima beatitudo contritionis, in-
undantia lacrimarum fidelium persona-
rum deflentium abominationes et scelera
domus Israel, id est Ecclesiee. Unde et Sa-
lomon dixit : Melius est ire ad domum lu-
ctus, quam ad domum convivii ; in illa
enim finis cunctorum admonetur homi-
num, et vivens cogitat quid futurum sit.
Hoc mare, id est sancta religio, pulcherri-
me « radiat » tempore tranquillitatis inter-
nse et observantia? regularis, dum caritate
prffidominante ac fervente, claustra sunt
paradisus Dei in terra, et habitatores sunt
angeli. Qua? si defuerit, claustra sunt tar-
tara habitatoresque daemones,ut in Regula
sua gloriosus scripsit Hieronymus. Et hoc
agit Satan, videlicet « Aquilo » durissimus
ventus, frigus vitiorum, gelu acediae, cau-
sans « procellas ferventes », id est turbu-
lentas murmurationes, rebelliones, concu-
piscentias ebullientes, loquacitates linguae
inflammatae a gehenna, plenae veneuo mor-
tifero,ut dicit Jacobus.Qu» omnia regnant
in locis religiosis in quibus observantia
periit regularis. xVbsit ergo a te tale clau-
strum intrare, in quo non solum quotidie
divina violantur pra>cepta, sed etiam vota
solennia Altissimo facta.

Postremo, quum tam incerta et brevis
sit forma et species, prosperitas et volu-
ptas vitae praesentis, et omne eufortunium
ejus, contemnamus haec omnia, quae ad
aeternam trahunt calamitatem, atque in
summo bono, invariabili, incomparabili et

VJ.

Jacob.

0, S.

III,

200 DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHLi: LIBEU II. — PROSA IV

iininenso recollecta el fixa sil lota nostra A reliquuin esl ut qui utunlur hoc mundo,
iiitenlio, tota affeotio. Ad quod nos horta- sint lanquain non ulentes. Hinc et S. Jo-
I Cor. VII, tur Apostohis prinia ad Corinlhios : IIoc aiiiies in sua priina deproinpsil Canonica :
'''^'" ilaque dico, fratrcs : Tenipus breve esl ; Muudus Iraiisit el concupisccnlia ejus. iJomn.

PROSA IV

TUM ego : Vera, inquam, commemoras, o virtutum omnium nutrix, nec infi-
tiari possum prosperitatis meae velocissimum cursum ; sed hoc est quod
recolentem veliementius coquit : nam in omni adversitate fortuna^ infelicis-
simum genus est infortunii, fuisse felicem.

— Sed quod tu, inquit, falsae opinionis supplicium luis, id rebus jure imputare
non possis : nam sji te hoc inane nomen fortuita^ felicitatis movet, quam plurimis
maximisque abundes, mecum reputes licet. Igitur si quod in omni fortunae tuae
censu pretiosissimura possidebas, id tibi divinitus illpesum adhuc inviolatumque
servatur, poterisne meliora quaeque retinens, de infortunio jure causari? Atqui viget
incolumis. illud pretiosissimum humani generis decus, Symmachus socer ; et (quod
vitae pretio non segnis emeres) vir totus ex sapientia virtutibusque factus, suarum
securus, tuis ingemiscit injuriis. Yivit uxor ingenio modesta, pudicitiae pudore prse-
cellens, et ut omnes ejus dotes breviter includam, patri similis : vivit, inquam, tibi-
que tantum, vitae hujus exosa, spiritum servat ; quoque uno felicitatem minui tuam
vel ipsa concesserim, tui desiderio lacrimis ac dolore tabescit. Quid^dicam liberos
consulares, quorum jam, ut in id aetatis pueris, vel paterni vel aviti specimen elucet
ingenii ? Quum igitur praecipua sit mortalibus vitae cura retinendse, o te, si tua bona
cognoscas, felicem, cui suppetunt etiam nunc quae vita nemo dubitat esse cariora !
Quare sicca jam lacrimas : nondum est ad unum omnis exosa fortuna ; nec tibi
nimium valida tempestas incubuit, quando tenaces haerent ancorae, quae nec prae-
sentis solamen nec futuri spem temporis abesse patiantur.

— Et hasreant, inquam, precor : illis namque manentibus, utcunKiue se res
habeant, enatabimus. Sed quantum decus ornamentis nostris decesserit, vides.

— Et illa : Promovimus, inquit, aliquantulum, si te nondum totius tuae sortis
piget. Sed delicias tuas ferre non possum, qui abesse aliquid tuae beatitudini tam
luctuosus atque anxius conqueraris. Quis est enim tam compositae felicitatis ut non
aliqua ex parte cum status sui qualitate rixetur? Anxia enim res est humanorum
conditio bonorum, et quae vel nunquam tota proveniat, vel nunquam perpetua sub-
sistat. Huic census exuberat, sed est pudori degener .sanguis ; hunc nobihtas notum
facit, sed angustia rei familiaris inclusus, esse mallet ignotus : ille utroque cir-
cumfluus, vitam caelibem deflet. Ille nuptiis felix, orbus liberis, alieno censum nutrit

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIiE LIBER II. — PROSA IV ; ART. XII 201

heredi ; alius prole laetatus, filii filiasve delictis moestus illacrimat. Idcirco nemo
facile cum fortunae suse conditione concordat : inest enim singulis quod inexpertus
ignoret, et expertus exhorreat. Adde quod felicissimi cujusque delicatissimus sen-
sus est ; et nisi ad nutum cuncta suppetant, omnis adversitatis insolens, minimis
quibusque prosternitur : adeo perexigua sunt quae fortunatissimis beatitudinis sum-
mam detrahunt. Quam multos esse conjectas qui sese coelo proximos arbitrentur,
si de fortunae tuae reliquiis pars eis minima contingat? Hic ipse locus, quem tu
exsilium vocas, incolentibus patria est : adeo nihil est miserum, nisi quum putes;
contraque beata sors omnis est aequanimitate tolerantis. Quis est ille tam felix, qui
quum dederit impatientise manus, statum suum mutare non optet ? Quam multis
amaritudinibus humanae felicitatis dulcedo respersa est ! quae si etiam fruenti ju-
cunda esse videatur, tamen quominus (quum velit) abeat, retineri non possit. Liquet
igitur quam sit mortalium rerum misera beatitudo, qune nec apud aequanimos per-
petua perdurat, nec anxios tota delectat. Quid igitur, o morlales, extra petitis intra
vos positam felicitatem ? Error vos inscitiaque confundit. Ostendam breviter tibi
summse cardinem felicitatis. Estne aliquid tibi te ipso pretiosius ? Nihil, inquies.
Igitur si tui compos fueris, possidebis quod nec tu amittere unquam velis, nec for-
tuna possit auferre. Atque ut agnoscas in his fortuitis rebus beatitudinem constare
non posse, sic collige : Si beatitudo est summum naturae bonum ratione degentis,
nec illud est summum bonum, quod eripi ulio modo potest, quoniam prsecellit id
quod nequit auferri ; manifestum est quod ad beatitudinem percipiendam fortuna^
instabilitas adspirare non possit. Ad haec, quem caduca ista felicitas vehit, vel scit
eam, vel nescit esse mutabilem. Si nescit, quaenam beata sors esse potest ignoran-
tiae caecitate ? Si scit, metuat necesse est ne amittat quod amitti posse non dubitat :
quare continuus timor non sinit esse felicem. An vel si amiserit, negligendura
putat? Sic quoque perexile bonum est, quod aequo animo feratur amissum. Et quo-
niam tu idem es cui persuasum atque insitum permultis demonstrationibus scio,
mentes hominum nullo modo esse mortales, quumque clarum sit fortuitam felici-
tatem, corporis morte finiri ; dubitari nequit, si hasc auferre beatitudinem potest,
quin omne mortalium genus in miseriam mortis fine labatur. Quod si multos scimus
beatitudinis fructum non morte solum, verum etiam doloribus suppliciisque quae-
sisse, quonam modo praesens vita facere beatos potest, quae miseros transacta non
efficit ?

ARTICULUS XII

ELUCIDATIO PROS^ HUJUS QUART^.

IN preecedenti prosa consolata est Philo- A habuit tantae prosperitatis exuberantiam,
sophia Boetium, probando eum non quod vix fuit similis ejus;hic ostendit,
esse penitus miserum, eo quod ante jam quod adhuc praesentialiter habet multa

-02 DE CONSOLATIONE 1'inLOSOI'HI.K LlbKll II. — I»ROSA IV ; AHT. XII

bona praH-ipiia, spiiiliialia cl corpoialia, A Rcbccca (li-\isse, qiniin senliret parvulos

iiitcriora ct cxlcriora. iii utcro siio collidi : Si sic inihi luturuin ^vh. xxv,

Tuni, id cst tunc, cijo Boctius : Vcrn, crat, quid ncccssc fuit cnncii)crc? Kt quar- ""'

iiupiaiii, roiinnciiwras, id cst. dixi vcra to licf^uui nuilicr SuTiauiitis lcrtur dixissc

esse qiuc dicis de instabilitatc foilun;p. ad Kliscuin, cujus mcritis pucruin pro-

o rirtnhiiii oiiiniinii •iiutri.r, id csi, lii, creavit, qui obiit : Xuinquid pctivi filiuin w /iey.tv,

IMiilosophia, qii;p doces, conservas et pcr- a doinino meo? qiiasi diceret : Melius inihi '^'

ficis dispositive et cooperative omnes vir- esset in stcrilitatis opprobrio pcrmansissc,

tutcs, prffscrtim natiiralcs cf acquisitas. Kt quam sic orbari filio nato. Ob hoc in Pro-

hoc magis coinpctil Pliilosophia' (juaiituin vcrbiis suis Scncca loquilur : Excclsis

ad partein ejiis cthicain scu moralcin, ad multo facilius nocct fortuna seii casus.

quam spectat prudcntia, cujus actus con- Vcriiin ad istiid rcspondct IMiilosophia

sistit discrelio : quic miiltiim confcrt ad B consolando ac mcdicando : Sed quid tii,

vii tiitcs. prout istiid circa exordium pri- inquit, id est cur <( tu », Boeti, falsa' opi-

c/'. i>. t:id. mi libri fusius dictuin est. Xce infitiari nionis supj)liriu}nhns,\d esl,c{ir ie Ipsium

possum prosperitatis mra' vrlorissiinuia insipicnter affligis, et (( luis », id cst tole-

cursuin, id est, negare non valeo (( ciir- ras, (( siipplicium », id cst trislitiam ac

suin prosperitatis mese » pra^terita? fuisse dolorem, quae ex falsa oriuntur opinione,

celcrrimum, vcl (( cursum prosperitatis » (juum id rebusjure imputare non possis?

aliquantuK-p quam adhuc habco, brcvissi- id cst, supplicium istud non potcs ratio-

muni essc : qucinadmodum Job asserit, nabilitcr imputare fortunffi cvcntibus tan-

yo4ix.2.i. Dies mci vclociorcs fiicrunt cursorc, per- quain caiis» proxima> ac directc, quamvis

""■ transieriint quasi navcs poma portantcs. sint occasio et malcria ac causa tuae affli-

Scd hoc cst quod me recolentcm, id ctionis remota. Opinio vero erronea! qua

est, pra^terita mea ad memoriam revocan- C putas propter exteriora damna atque in-

tcm, vehementius coquit, id est, ignc tri- commoda esse dolcndum, cst causa hiijus

bulationis cwml. Xam in omni adrcrsitate siipplicii, qiium rcvera in adversis talibus

fortuiuv, id est, in oinni diffortunio, infe- sit gaudcndum ac Dco regratiandum, ct

licissimum, id est miserrimum, (jcnus est ad minus aquanimiter sustinendum. Hinc

infortunii , fuisse felicem, id est prospe- subditur :

ritatibiis abiindantem.Nempe opposita jux- Nam si te hoc inane nomen fortuitoi

ta se posita, clarius innotescunt : ideo de- felicitatis movet, id est, si res ipsa nomi-

jectus et miser effectus, pristinam suam ne designata, utpiita fortuita felicitas, tra-

prospcritatem rcmcmorans, pra^sentcm su- hit tc, ita ut appctas eam ct de ejiis amis-

am miseriain clarius dcprchcndit gravio- sionc lrislcris,/<c<:V, id cst, licitum cst, iino

remque sentit. Difficilius ctiam est expcr- expediens, reputes, id est, quod disputes

tis carcre deliciis, et consueta relinquere : D ct confcras, mecum, au recte movearis,

hiiic dcpaupcratis et contemptis qui ante quum* abundes adhuc plurimis maxiniis- ' iiim,,,

opulenti et honorati fuerunt, molestius est qur bonis, puta ingenio, scientia et vir-

penuriam, injuriam, contumeliam pati. Dif- tiite.

forlunia crgo continua vcrtuntur in ha- Igitur,\d e^&i^^vo^^Wv \\SiC (\\co,si (juid* ■ ijuod

bitum, et levius sustincntur quain inter- in omni fortunce tuce censu pretiosissi-

rupta. quum et laboriosum sit ad contraria mum possidebas, id est, quia ante istain

assuefieri. Ideo Seneca dixit : Fortuna lae- advcrsitatem (( possidebas quid », id est

tiores dimittit quos per prospera non ad- aliquid, (( pretiosissimum », id est valde

spexit, qiiam quos reliquit; iteinquc : To- pretiosum, (( in omni ccnsu », id est the-

lerabilius cst non acquirerc bona, quam sauro, (( fortunai tua? », id est cufortunii
perdcre acquisita. Hiiic in Genesi legitur tui; id tibi divinitus, id est a Deo, ilhc-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — PROSA IV ; ART. XII

203

siim acUiuc inviolatumque servatur. Po-
terisne meliora quceque retinens, de in-
fortunio jure causari ? id est, tu integre
habens ac tenens praestantiora quee un-
quam habuisti, non potes rationabiliter
conqueri « de infortunio » tibi illato : quo-
niam interiora anima^ bona nemo potuit
tibi auferre, nec exteriora bona totaliter
amisisti.Quod consequenter probat ex hoc
quod Symmachus optimus vir fidelissi-
musque amicus, et propria conjux ac filii
adhuc manserunt Boetio.

Atqui, id est pro certo, inget incolumis,
illud pretiosissimum, humani generis de-
cus, id est persona illa egregia tantae per-
fectionis quod totum genus liumanum suo
tempore vivens decoratur ex eo, secun-
dum quod totum ornatur ex sua parte. Et-
enim, sicut multa membra sunt in uno
supposito, sic multa supposita in una na-
tura specifica. Propter quod dixit Porphy-
rius : Participatione speciei, plures homi-
nes sunt unus homo. Si/mynacJius socer,
id est pater tuse uxoris; et quod vita: prc-
tio non segnis emeres, id est, « quod »
decus, videlicet Symmachum, « emeres »,
id est redimeres, « non segnis », id est
non tardus et piger ad hoc, sed promptus
et alacer ex nimia dilectione ad eum,
« pretio vitse », id est propria vita cor-
porali, ita quod te ipsum pro eo morli
libenter exponeres, prout perfecta exigit
caritas : nam hoc ordo exigit caritatis, ut
homo plus diligat personam seu animam
proximi sui, quam proprium corpus cor-
poralemque vitam ; quod autem quis ma-
lit in corpore mori, quam ut amicus
suus corporaliter occidatur, ad perfectio-
nem et cumulum dilectionis pertinere
censetur.

Vir totus, id est perfectus et integer,
vitiis non corruptus, ex sapientia virfu-
tibusque factus, id est, tam excellenter
virtuosus ac sapiens ac si compositus es-
set ex sapientia atque virtutibus, sicut
componitur homo ex anima rationali et
carne. Quod vel simpliciter ita fuit, vel
per hyperbolen dictum est, ad insinuan-

A dum magnitudinem bonitatis et sapientiae
tanti viri. Suarum securus, tuis ingemi-
scit injuriis, id est, tibi in tuis injuriis
intime condolet, « securus suarum », id
est inter suas injurias constans et pa-
tiens, quas sibi infert Theodoricus ty-
rannus. Ha;c enim ad fortitudinem animi
et pietatem ac spiritualia misericordise
opera pertinent, quum Salomon dicat,
Justus quasi leo confidens, absque terro- /',or.xxvm,
re erit; et in Ecclesiastico scriptum sit, '"
Ne desis plorantibus in consolatione ; EccU.mi,

B Apostolus quoque edoceat, Flere cum /^o»i.xii,i3.
flentibus.

Vivit uxor tua ingenio modesta, id est
ex naturali indole modievsiid,, pudicitiw pu-
dore pra'ccUens, id est valde ornata pudo-
re:qu8e est laudabilis passio et verecundia
bona, secundum Philosophum ; estque ti-
mor dehonestationis, secundum Damasce-
num. Ex quo pudore oritur pudicitia, quae
est virtus. Qui pudor et pudicitia ad sexum
femineum et ad adolescentes praecipue
pertinent. Propter quod in Ecclesiastico

C habetur : Gratia super gratiam, mulier EccHwm,
sancta et pudorata et tacita. Quarto quo-
que Ethicorum ait Philosophus : Verecun-
dia non convenit omni aetati, sed juveni-
li. Unde verecundiosos juvenes laudamus.
Hinc super Cantica scribit B. Bernardus :
Quid amabilius verecundo adolescente ?
Ecce quam pulchra et splendida morum
gemma est verecundia in vultu et facie
adolescentis, quoniam vera atque indubia
bonee spei est nuntia, bonae indolis index,
virga disciplin*,expugnatrix malorum, pro-

D pugnatrix puritatis, innata) continenti» glo-
ria, famse custos, decus vit», sedes virtu-
tis, virtutum primitise, vera laus, et totius
honestatis insigne. Concordat illud Sene-
cae : Nutriendus est pudor, quia quam-
diu manet in juvene, aliquis manet bona?
spei locus; bonum in adolescente signum,
quum illi rubor suffunditur. Porro mode-
stia, ut TuIIius loquitur, est modesti atque
honesti habitus tenor. Quod Hugo plenius
exprimens : Modestia, ait, est cultum et
motum omnemque occupationem ultra de-

20 'i

I)E CONSOLATIO.NE rniLOSOl'lll.1-; LIBEU II.

IMIOSA IV ; AHT.

XII

fectuin el citiii cxcessuin coinponere. Un-
iioraiius. (lc (lixit Pocta :

llst Mioiius in rel)us, sunt corli dcniinio fin(>R
Quos ultra citrtKiue nequit consistere rectuni.

Et nf omncs dotcs cjtls brccitcr iuchidam ,
id est,ut universas virtutes atquc ingenitas
inclinationes, inchoationcs ct aptitudines
uxoris lua> compendiose describam et per-
striiisiam. jxitri slinilis \n |)errectionil)us
animic. utpote eininenter virtuosa, pru-
dens, ingeniosa et docta : quBP Rusticiana
vocata cst.

Vivit, inqiiam, id est, ego Philosopliia
dico quod vivit, et nunc addo, tibiquc tan-
tirm, id est, sohim vivit ad tiium quale-
euinque solatium, et magis iutenta tibi
j)er eompassionem, qiiam sibi ipsi. Vltiv
Inijus exosa, id est, tfpdium habens vit;e
praesentiSjSjo/ri/wm scrvat in corpore,qu;e
nondum animam exhalavit, et (( spiritum
servat ». id est spiritualem vigorem : imo
et spiritum Dei habet in se, qiii eam lioris
cougruis consolatur ac roborat. Observau-
dum, quod in hoc libro, hoc verbum (( iu-
quam » commnniter ponitur in persona
IJoetii, quemadmodum hoe verbum <( in-
quit )), in persona Pliilosophi;e. Tamen
hoc loco, « inquam )> cx nomine Philoso-
phia? profertur.

Ouae uxor tua tabescit, id est, debiiita-
tur ac deficit, dolore cordis ac lacrimis
oculortim ex dolore manantibus,(^^(?s?"c?cri'o
tai, id est, ex affectu tua^ liberationis, al-
que ut te sanum et la-lum denuo videat,
(juo uno, id est, ex qua causa prsDcipue,
vel ipsa, id est ego ipsa Philosophia, sal-
tem concesserim minui felicitatem tuarn,
id est temporalem tuam prosperitatem,
quod scilicct tam carissimam contoralem
rehabere non vales. De qua illud Prover-

Pror. .-,10. bioruin dicere potes : Cerva carissiina,
gralissimus hinnulus. Cujus afflictio au-
get tuum moerorem : nain sicul diJectio
ejus ad te facit eam compati tibi, ita ca-
ritas tua ad ipsam facit et te compati illi.
Nempe ut in Evaiigelio loquitur Christus :

0. Vir et mulier sunt una caro. Hinc inter

A maritum et conjiigem beiie concordes est
amicitia maxima. Omnis iiamque amicitia,
jiixta Philnsophum in Ethieis el Politicis,
i;i commiiiiicatioiie (juadam fundatiir. Pro-
|)ler quod secuiidum diversitatem cominu-
nicationum, amicitia» sunt diversae. Quum-
que inter conjugatos sit eommunicatio
maxima, constat quod et amicitia suinina.
Ouam etiam communicationis illius volu-
ptas in copula conjiigali consistcns, con-
servat et augel : qiue et inter bruta dul-
cein quamdam amicitiam parit, proiit in

B Summa coiitra gentiles S. Tliomas fatetur.
Verum, ut Theophrastus in libro de Nu-
ptiis loquitur : Amicitia, quemadiiiodum
et concordia illa, intcr coiijiigatos valde
est rara : iino iniilto frequentior inter eos
est discordia, qua^ gig"'^ paulalim mira-
bile odiiim et tiediosissimam invicem vi-
tum. Propter quod visum est Tlieophrasto,
ul sanctus refert Ilieroiiymus, quod sapi-
enti non sit uxor ducenda. Inter Boetiiim
vero et conjugem ejus fuit ex omni parte
amicitia grandis, quum ambo fueririt vir-

C tuosi atque benevoli : sicqiie, juxta do-
ctrinam Apostoli ad Ilebrffos, fuit inter
eos honorabile connubium et torus imma- Hebiwu
culatus. Nam et Seneca in Proverbiis suis *■
teste, conjunctio benevoli animi est co-
gnatio maxima. Hanc amicitiam et veram
fidelitatem ostendit uxor Boetii ad euin-
dem iii adversis, condolendo ei usque ad
mortem. Unde et Socrales dixit, quod et
Scneca scripsit : Prospera optime parant
amicos, adversa certissime probaut.
Hiuc oslenditur, qiiod Boetio mansit ad-

D hiic quffdam prosperitas in elegantibiis
filiis suis. (Juid dicam, id est, qualiter
pra^conizabo et commendabo, lil^eros con-
Hidares, id est consules Romanorum, ([uo-
rum spccimcn, id cst claritas, ingenii rcl
paterni, id est similis ingenio patris eo-
rum Boetii, vel aviti, id est vel similis
ingenio avi eorum, videlicet Symmachi,
jam elucet, id est, forinsecus splendct per
effectus et certa signa ingeniositatis eo-
xwm.ul elucere potest in pucrls id ivtatis,
id est secundum eam juvenilem aetatem

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — PROSA IV ; ART. XII 205

quam habent, in qua tantse sunt pruden- A tuus, uxor tua probissima, et filii elegan-

tiae quasi jam senes essent et cuncta ex- tes, pro quorum conservatione te ipsum

7o6xn, 12. perti, juxta illud Job : In antiquis est exponeres morti, sicut expositum est. Cf.p.203
sapientia, et in multo tempore prudentia? Quare sicca jam lacrimas, id est, ocu-

Hoc igitur in natis Boetii fuit speciale, los tuos terge a lacrimis immoderatis quae

qui ex naturali industria ex paucis consi- ex dolore fluunt inordinato. Nondum est

deraverunt quamplura. Gommuniter autem ad unum omnis fortuna exosa, id est, tota

est verum quod sexto dicitur Ethicorum : « fortuna» tua seu effectus tuus fortuitus,

Juvenes non sunt prudentes, quoniam ex- non « est ad unum », hoc est totaliter,

perientia ad prudentiam exigitur, expe- tibi adversans. Nec tibi nimium valida

rientia vero exigit tempus. (empestas incubuit, id est, fortis et impe-

Ex his infert Philosophia, Boetium non- tuosa adversitas nondum super te irruit

dum omnino infelicem i\i\?,?,e.Quumigitur B sine moderamine discretionis seu ultra vi-

prcecipua sit mortalibus vitm cura reti- res, quia non abstulit tibi omnia ad pro-

nendce, id est, homines adhuc mortales speritatem spectantia, quemadmodum mul-

prsecipuam curam habent qualiter ma- tis qui simul per pestem aut gladium

neant vivi. Esse namque et vivere natura- perdunt uxorem, proles, amicos, et vul-

liter appetuntur, sicut et mors naturaliter nerantur ac captivantur, quando tenaces

abhorretur : imo, secundum Philosophum, Itairent ancorai, id est, certa et firma re-

omnium terribilium terribilissimum est fugia remanent tibi, ut filii et amici, qui

mors. Qualiter etiam ipsum esse natura- quantum in ipsis est, parati sunt te juvare

li quadam vi jucundum sit, Augustinus et de adversitatum tempestate eruere, sic-

pulchre declarat undecimo libro de Givi- ut per ancoras navis salvatur a submer-

tate Dei, capitulo vicesimo septimo. At- %\o\\e, quw nec pra^sentis solamen nec fu-

que in homilia disseruit : Inter omnes C turi spem temporis abesse patiantur, id

saeculi hujus labores et curas, non quae- est, ancorae istse non patiuntur tibi deesse

runt homines nisi ut diu vivant. Ipsum consolationem « preesentis » temporis, id

autem diu vivere quid est, nisi ad mor- est adversitatum quas modo habes et sus-

tem currere ? Quotidie in saeculo isto quae- tines, « nec spem futuri temporis », id

runtur dies boni, ubi non inveniuntur; est, fiduciam tibi praebent evadendi in po-

et nemo vult sic vivere ut illuc perveniat sterum mala inflicta aut infligenda : quia

ubi inveniuntur. Denique, etiam irrationa- probabile est, quod filii et amici Boetii

bilibus naturalis cura est vitae servandse. pro ejus liberatione assidue laborabant

Propter quod necessaria victui quaerunt, omni modo quo rationabiliter poterant.
corruptivis resistunt; et ut ait Philoso- Sequitur responsio Boetii ad haec.
phus, naturaliter appetunt sibi similia ge- Et ha^reant, inquam, precor, id est, ego

nerare, quatenus esse perpetuum quod in D Boetius rogo ut ancorae illse « haereant »,

se ipsis sortiri non valent, in succeden- id est, amici et filii mei stabiliter pro me

tibus sibi participent. Propterea vis gene- laborent, sicut spectat ad caritatem non

rativa est eis collata. cessare a bono incepto, juxta illud Canti-

0 te, si tua bona cognoscas, felicem ! id corum : Fortis est ut mors dilectio, dura Cant.ym,

est,ego Philosophia te Boetium dico adhuc sicut inferus aemulatio. Unde Cassiodorus *"■

felicem esse felicitate civili, saltem quo- protestatur : Qui vere amicus est, omni prov.wn,

dam modo, si personaliter penses quanta tempore diligit : tormentum non separat, '"•

bona nuncusque tibi remaneant, cui sup- labor non lassat, thesaurus non superat,

petunt,\dQ%i,m promptu s,\\u\.,etiamnunc alienus amor non occupat. Petrus quoque

quoi vita nemo dubitat esse cariora, vide- Ravennensis praesul disseruit : Nil durum,

licet amici carissimi, Symmachus socer nil amarum, nil grave, nil letale computat

el)()

DE CONSOLATIONE IMIII.OSOPIIl.F. I.IIIF.U II. — PIIOS.V IV ; AKf. XII

13

8.

amor verus : quod ferrum. quiP vulnera,
qu;e paMia.qua» mortes amorem prifvalenl
superare perfectum? /llis namque mn-
nentibus in vita. fidelitate et amicitia, vl-
cu)nQuc sc rcs Itdbcant, cnatatntnus, id
est, procellas hujus adversitalis evade-
mus. vel enatare sperabimus, qualiler-
cumque « res » fortuita> « se habeanl ».
Hoc ex bona spe Boetius protulit : aliler
tamen evenit. Loquilur quoque metapho-
rice de evasione sub nomine enatalionis,
quia lioc s;ecnliim pra^sensque vita ac tri-
bnlatio qu;elibet dura nomine maris e.x-

7-/.reH. n, primitur, juxta illud in Threnis : Magna
est velut mare contritio lua.

Sed quantum decus ornamentis nostris
dccesscrit ,i^des, id est, tu, o Philosophia,
quantumcumque me consoleris, altamen
cernis quam magnum « decus », expolitio,
candor et gloria ablata sint a vestibus no-
stris, habitaculis, tegumentis : quia nunc
carceralibus et vilibus vestibus utimur,
qui pretiosis ac splendidis consuevimus
uti. Hoc dicit Boetius in persona infirmi,
quia de vestibus corporis parum aut nihil
curandum est sapienti an sint deformes,
dummodo per hoc vestes opesque animse
non deturpentur nec pejorentur, id est
virtutes et actus earum. Unde primo de
Civitate Dei loquitur Augustinus : Fides
et pietas interiorisque hominis bona, opes
sunt Christianorum. Nam et Christus effa-

Mauh.w, tur : Ecce qui mollibus vestiuntur, in do-
mibus regum sunt.

— Et illa, scilicet Philosophia : Pro-
movimus, inquit, alic/uantuluni, id est,
parumper profecimus,s«^<? nondum totius
sortls tuw pi(yct,\d est.si adhuc non habes
tsedium de toto tuo eventu fortuito, ita
quod non totus displicet tibi,sed eum esse
moderatum fateris, ita quod non es pror-
sus mente dejectus ex ipso,quia non putas
te tolaliter miserum, sicut senseras ante.
Sed dcUcias tuas ferre non possum, id est,
ex caritate et rationis judicio reprobo quod
adhuc tam delicatus et mollis es corde,
qui abesse aliquid tucc beatitudini tam
lucluosus atque anxius conqueraris, id

A est, qui non erubescis conqueri, objiccre
el causari. quod aliquid deest tu» pro-
speritati civili et felicitali politica', utpula
vestium decus, « lain lucluosus atque an-
xius ». id esl, ita quod conquerendo hoc,
es lacrimis plenus.lristis el tcrrilns, qunm
deberes h»c omnia ;pquanimiler ac gau-
diose perfcrre, sicut frequenter probatum cy. p. i62
est. Nempe in libro hoc, idem sensus fre- ).J3 a^ci s!
quenter repelitur sub aliis et aliis ver-
bis, secundum quod moris cst afflictis et
Irislibus idein s;epius ilerare, secundum

B variam innovationem,tactum ac impulsio-
nem sui moeroris : idcirco in talibus locis
non oportet morari.

Quis est enim tam composita' felicitatis,
id est, quis hominum in hac vita habet
felicitatem aut prosperitatem tam ma-
gnam, ordinatam ac adunatam, ut non
aliqua ex parte cum status sui qualitate
rixctur, id est, non conqueratur aliquid
sibi deesse, et ita « non ex aliqua parte »
contendat contra statum suum in vita hac,
asserendo se adhuc in multis deficere,

C praesertim quum peccet, saltem veniali-
ter, valde frequenter, et in naturalibus
atque gratuitis defectuosus eyisiiiSii'^. Anxia
cnitn res est, id est formidolosa, incerta,
instabilis, humanorum conditio bonorum,
id est proprielas et eventus temporalium
rerum ac fortiiitorum effectuum in diviti-
is,honoribus, nobilitatibus, deliciis,favori-
bus, amicitiis, et consimilibus : ideo de
eorum recessu non est excessive dolen-
dum, nec de eorum accessu incaute lae-
tandum ; et quw « res » seu « conditio »

D vcl nunquam tota proveniat, id est, nullo
tempore contingat alicui homini « tota »
simul, id est totaliter et perfecte, vel nun-
quam perpetua subsistat, id est, in nullo
stabiliter perseveret : ad minus enim mor-
te in unoquoque mortali finitur. Istud sae- cf. p. i62
pissime jam dictum est. ^'\ \^^.^i

Iluic, videlicet opulento, census exube- c et s.
rat, id est, pecunia abundat, sed est sibi
pudori degener sanguis, id est, de sua
ignobilitate erubescit, defectum natalium
patiens. Hunc, id est alium quempiam,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIvE LIBER II.

PROSA IV ; ART. XII

207

Eccli.^w-
21.

7wbiUtas notum facit, id est famosum. Est
autem uobilitas, juxta Philosophum iu
Politicis, opulentia autiquata. Sed angu-
stia, id est modicitate, rei familiaris, id
est domesticarum opum necessariorumque
vitse ac usui domus, inclusus, id est com-
prehensus,«^«^/e^ esse ignotus, qaia. de sua
erubescit inopia : prout Josephus recitat
Ac<.xii,i, de Herode qui Jacobum decoUavit, quod
-• quodam tempore ad tantam fuit devolutus

pauperiem, quod se ipsum reclusit, ut fa-
me interiret ibidem. Ille utroque circum-
puus, id est alius nobilitate divitiisque
abundans, vitam ca'libem deflet, id est,
plangit quod uxorem non habet nec pro-
lem, aut quod conjugio non est aptus prae
frigiditate, senio aut castratione. Unde in
Ecclesiastico fertur : Spado complectens
virginem, et suspirans.

Ille nuptiis felix, id est conjugii pro-
speritatem sortitus, orbus, id est carens,
liberis, id est filiis, alieno censum nutrit
heredi, id est, extraneo reponit et congre-
gat opes : juxta illud Ecclesiastse, Homo
extraneus vorabit eas ; atque in Psalmo,
Thesaurizat, et ignorat cui congregabit ea.
De qua abusione Salomon in Ecclesiaste
tractat diffusius. Atius prole ketatus, id
est gavisus quod genuit prolem, filii f-
liwve delictis moestus illacrimat , id est,
tristis de excessibus sobolis suae, deplorat
eorum peccata, et poenas quas incidunt.
Quod potissime solet evenire parenlibus
qui prolem suam in pueritia non domant,
sed potius ludunt cum ea. Propter quod
in Ecclesiastico dicitur : Lacta filium
tuum, et paventem te faciet; lude cum eo,
et contristabit te : non corrideas illi, ne
doleas.

Idcirco nemo facile cum fortunce suce
conditione concordat, id est, vix aliquis
complacentiam habet in omnibus quae for-
tuite accidunt : nam casus hujusmodi in-
numeri sunt, ut secundo dicitur Physico-
rum. Inest enim singulis hominibus, vel
« singulis » fortunis quorumlibet effecti-
busque fortuitis, quod inexpertus ignoret,
id est, nesciat quid lateat in illis de com-

Eccle.\-i. 2.

Ps. XXXVlll,

7.

Eccle. II,
18-21; iv,8;
VI, 2.

Eccli.xxx,
9, 10.

A modo aut incommodo : ideo potest faci-
liter displicentia in eisdem haberi ; et
expertus exliorreat , id est, incidere ve-
reatur. Hinc in Proverbiis legitur : Sa-
piens timet, et declinat a malo ; stultus
transilit, et confidit. Ecclesiasticus quoque
inducit : Vir in multis expertus, cogitabit
multa ; qui non est expertus, pauca re-
cognoscit.

Consequenter probat alia ratione, quod
nullus in omnibus concordat cum sua for-
tuna, quia fortunatissimi solent celerius

B atque frequentius perturbari. Adde ratio-
nibus et motivis praehabitis, quod felicis-
simi cujusque delicatissimus sensus est,
id est, quod sensus eorum qui eufortuniis
magis abundant, sunt magis assueti deli-
ciis ; et nisi ad nutum cuncta suppetant ,
id est, nisi omnia eis eveniant juxta de-
sideria sua, omnis adversitatis insolens,
id est fortunatissimus seu delicatissimus
eorum sensus ad cuncta adversa insuetus
atque impatiens, ^ninimis quibusque pro-
sternitur, id est, per minima diffortunia

C seu adversa provocatur ac labitur : ut pa-
tuit in Roboam filio Salomonis, in deliciis
enutrito, qui propter modica verba populi
sui exacerbatus, durissime respondit; pro-
pter quod decem tribus Israel recesserunt
ab ejus imperio, ut legitur tertio libro
Regum. Porro David adversitatibus assue-
tus et multa perpessus, etiam gravissimas
contumelias patientissime tulit, dicente
ad eum Semei viro nequissimo, imo et
lapides contra eum projiciente : Egredere,
egredere, vir sanguinum et vir Belial. Un-

D de in libro Proverbiorum scribitur : Im-
patiens operabitur stultitiam.

Adeo perexigua sunt, id est, tam vehe-
menter sunt parva, quce fortunatissimis
beatitudinis summam detrahunt, id est,
prosperitatis et sufficientiae copiam et ple-
nitudinem auferunt, dum tam faciliter mi-
seri fiunt peccando, brutisque similes,
quoniam ira in sinu stulti requiescit. De
his paulo ante assignatae sunt causae. Hinc
in Proverbiis suis Seneca loquitur : Fortu-
na stultum facit quem nimium fovet ; et

Piuv. XIV,
10.

Eccli.
xxxiv,9, 10.

\l\Reg.\n,
3 et scq.

WReg.wi,
5 et seq.

Prov. XIV,
17.

Eccle. VII,
10.

Cf. p. 163
C.

1>0S

l)K CONSOLATIONi; 1'im.OSOPIII.K l.lliDR II. — l'IU)S.\ IV ; .\UT. XII

denuo, Graviiis nocet qiiod iinprovise con-
tingit ; itemque, Prosperitas iracundiain
nutrit. Hoc est qnod rursus testatur: Niliil
plns ellicit hoinines iraciindos. quain edii-
catio inollis et hlanda. Ideo optiinuin sa-
luberriinunujiie consislil, assidue snsline-
re adversa, corpus dnrc Iractare, omneui
animositatem in se ipso prorsns conslrin-

gere.

Conseqiienler IMiilosophia Roetium ad
palienliain e.xhorlaliir e.\ consideratione
eorum qui ejusdem secum natura' sunl,
ut considerando parein naluram, non ni-
mis anhelet ad disparem qualitatem.

Quam multos esse conjectas (id est, si
rite perpendis,potes probabiliter conjicere
et putare plurimos esse) (jui sese ca-Io pro-
ximos arbitrentur, id est, quasi in para-
diso se esse putent sive putarent,valdeque
fortunatos, si de fortunce tiuv reliquiis
pars minima eis contingat, id est, si valde
parum eis accideret aut inesset de bonis
lortunai quae adhuc aliqualiter tibi adsunt
aut competunt, quamvis conquestus sis
saepe, ea tibi ablata esse ? Multi enim lu-
erunt tunc qui se fortunatos valde judi-
cassent, si habuissent unum filium con-
sulem Romanorum, aut uxorem tam vir-
tuosam. prudentem ac nobilem ut erat
uxor Boetii, aut tantam scientiam sicut
ipse, vel tot ac tantos amicos, etc.

Hic ipse locus, quem tu exsilimn vo-
cas, incolentibus, id est oriundis ex eo et
commorantibus in eodem, patria est. Si
hoc intelligatur de Ravenna aut alia urbe
ad quam Boetius primo fuit missus et re-
legatus antequam fuit incarceratus, diffi-
cultatem non habet ; si autem de carcere
ipso, dici potest quod aliqui erant gravius
eo incarcerati.

Adeo nihil est miserum, nisi quum pu-
tes, id est, in tantum vera sunt quae dixi,
ut nihil sit infortunatum ac miserum tibi,
« nisi quum putes », hoc est, nisi in quan-
tum apprehenderis illud sub ratione con-
trarii seu nocivi : sic enim inducit tibi
tristitiam, et imaginaris id tibi molestum.
Quod intelligendum est de rebus positivis,

A seu inalis poena»;non de malis cu]pap,qua)
in se et ex se sunt prava ac misera forma-
liter, et ilem efficienter, prout Salomon
in, libro ail Proverbiorum : Miseros facit /'/or. xiv,
|)0[)ulos peccatum.Ilaque mala culpip siint ''^"
inisera, non quia pulantiir mala, sed quia
ex sua nalura sunt talia. Imo, non fiunt
nec appeluntur, nisi in quanluin bona
videntur, quuin objectum appelitus sit
bonum. 1'ropler quod divinus Dionysius Dc Divin.
proleslatiir : Xemo ad maliim rcspiciens '"""'^■'^'
operatur. Et tesle Philosopho, Omnis [)ec-

B cans, est ignarus. Etenim, quamvis bene
judicet in communi, non tanien in par-
ticulari. Quod etiam verificatur de eo qui
peccat ex certa scientia. Hinc in Prover-
biis scriptiim est : Via stulti recta in ocu- Prov. xn,
lis ejus. Ouod ne de solis stolidis usu ra- "^'
tionis carentibus dictum putetur, Salomon
rursus eodem asserit libro : Oinnis via //*i(/.xxi,2.
viri recta sibi videtur.

Contraque, id est econverso, beata sors
omnis est , id est, omnis fortuna seu omnis
eventus forluitus, vel omnis adversitas,

C felix est, vel ad felicitatem disponens, du-
cens, cooperans, wquanimitate tolerarUis,
id est, si patienter et sequanimiter tole-
retur. Sic enim electis Dei, teste Apostolo /?om. vm,
ad Romanos, omnia cooperantur in bo- ^**'
num. Atque ut ait Philosophus : Circa
adversa, dura et aspera, versatur patien-
tia ; et circa mortis pericula, fortitudo :
ut in omnibus illis simus constantes, nec
passionibus irae, tristitiae, vitio impatien-
tia?, effeminata formidine obruamur. Hoc
Socrates, Plato, Pythagoras, et alii melio-

D res philosophi, verbis et factis diligenter
edocuerunt. Unde et Seneca libro de Cle-
mentia fassus est : Magni animi proprium
est, in cunctis placidum et tranquillum
consistere, injurias et offensas vilipende-
re, id est non curare ; muliebris vero ani-
mi est, litigare, ac irae suse gerere morem.
Praeterea consonat his quod TuIIius libro
de Tusculanis quaestionibus scribit : Nec
felicitas nec miseria est in hoc mundo,
nisi ex hominum opinione, id est, nisi
concurrente felicium et iniserorum judi-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.T: LIBER II.

PROSA IV ; ART. XII

209

cio. Sic ergo fortuna prospera, felix est
homini per sapientiam ne infletur,fortuna
vero adversa, per patientiam ne tristetur :
imo in utraque Deo regratietur.

Impatientem vero affirmat Philosophia
infelicem esse, subdendo : Quis est ille
tam felix, id est tam prosper, qtii quum
dederit impatientice manus, id est, ab
impatientia se vinci permiserit, statum
suum mutare non optet, id est ad meli-
orem ac prosperiorem fortunam pertin-
gere, in qua non patiatur adversa et
tristia ? Per quod se infelicem ac indi-
gentem fatetur. Impatiens demum dat
« impatientiae manus » suas, id est ra-
tionem et voluntatem, quas perversissi-
me subjicit sensualitati ac motibus ejus,
sicut victus dat manum victori : et hsec
est vilissima servitus, subjectio vitiorum.
Quocontra hortatur Apostohis ad Roma-
Rom. XII, nos : Noli vinci a malo, sed vince in bono
malum.

Deinde declarat Philosophia humanae
prosperitatis contemptibilitatem propter
contrariorum permixtionem. Quam mul-
tis amaritudinibus humame felicitatis
dulcedo respersa es^.^Quamvis enim inter-
dum quis ad aliquantulum tempus in de-
lectationibus sine actuali et perceptibili
adversitate, afflictione, calamitate, verse-
tur, non tamen durat hoc diu. Imo saeculi
amatores, reges et principes omnes car-
nales et vitiosi, qui passionibus suis sub-
jecti sunt, innumerabiles patiuntur inor-
dinationes, suspiciones, timores, tristitias,
punctiones, invidias. Similiter qui politica
gaudent felicitate, variis curis, inquie-
tudinibus, poenis afficiuntur. Qui autem
contemplativa felicitate laetantur, quamvis
delectationi qu» est in considerando et
contemplando, non sit tristitia contraria
vel admixta, tamen subjectum contem-
plationis istius, videlicet homo seu mens
humana, ex suis distractionibus, defectu-
ositatibus et quotidianis peccatis, et pro-
pter proximorum excessus atque innume-
rabilia mundi mala, frequenter et quasi
assidue cruciatur : similiter desiderio ma-

T. 26.

A joris profectus, prsesertim futurse beatitn-
dinis. Hinc libro Confessionum loquitur
Augustinus : Tu, Domine, malis suavita-
tibus meis tot et tantas amaritudines mi-
scuisti, ut ipsae suavitates meae mihi in
horrorem ac taedium verterentur. De his
in Ecclesiaste multa dicuntur : ut est il-
lud, In raulta sapientia, multa est indi- £■«/«. i,i8.
gnatio, et qui addit scientiam, addit et
dolorem ; et iterum : Hisum reputavi er- iim. ir, 2.
rorem ; et gaudio dixi, Quid frustra deci-
peris ? Et rursus : Cuncti dies hominis /i/rf. 2.3.

B doloribus et aerumnis pleni sunt, nec per
noctem mente requiescit. Hinc impii, qui
in desideriis et voluptatibus ambulant, in
libro Sapientiae fatentur : Lassati sumus .Sap. v, 7.
in via iniquitatis et perditionis, et ambu-
lavimus vias difficiles. Quoi felicitas seu
dulcedo si etiam fruenti, id est eam ha-
henti, jucunda esse videatur, tamen non
possit retineri a fruente quominus, id est
quin aeque bene, abeat, id est, cesset ad-
esse fruenti et possidenti, quum velit, id
est, dum natura seu proprietas ipsius for-

C tunae illud exegerit. Ideo non est nimis
appretianda aut reputanda.

Liquet igitur quam sit mortalium re-
rum misera beatitudo, id est, constat ex
his, quod « beatitudo mortalium rerum »,
videlicet hominum, seu humanarum et
variabilium rerum,in quibus versatur for-
tuna, « sit misera » valde, id est multis
miseriis mixta, utputa malis culpae et pce-
nae ; qucv nec apud cequanimos, id est con-
stantes et stabiles, qui inter prospera et
adversa permanent in medio virtutum,

D perpetua perdurat, quia ad minus finitur
in morte (ideo futurae vitse felicitas sum-
me est appetenda, quse perpetuam habet
securitatem sibi annexam); nec anxios to-
ta delectat, id est, inconstantes, impatien- .
tes,et circa fortuita immoderate sollicitos,
non « tota » simul « delectat », quia nulli
simul totaliter adest, sed uni in isto, al-
teri in alio; vel non « tota delectat » illos,
quoniam in prosperis tantummodo ipsos
delectat, non in adversis, in quibus non
norunt gaudere.

14

1>I0

I>E CONSOLATIONR IMIir.OSOPIII.V. I.IItK» II.

I'UOS.\ IV

-VUT. XII

21

Ex horiim consideratione Philosopliia
exclainal et adinonet :

Qifid i(/itur, o inortafcs, extra vos peti-
fis infra vos posifa)n /cficifafon ? '\(\ csl.
o honiincs, cur qiucritis bcatilndinem vc-
rain in c.xtcrioribus rcl)us, in diviliis, dc-
liciis, honoribus sapculi hujus, quac tamcn
in inlcrioribus actibus intclieclus ac vo-
iuntatis consistit, hoc est in conlemplalio-
ne el delectationc prima; vcrilatis sum-
m;fquc bonilatis. qucmadmodum dccimo
Kthicorum ait IMiilosophus, (piod sit per-
pettia speculalio optimi speculabilis ? Qua?
bcatitudo ctiam iiitra nos est, quia quum
simus liberi arbitrii, possumus eam me-
reri ac adipisci, pra?supposilo auxilio gra-
tijp Dei, qua^ nulli quod in sc cst agcnli
negatur. Juxta qucm sensuin possumus
Dei pracepta implere. Unde et Christus in
Luc. xvn, Evangelio loquitur : Regnum Dei intra
vos est.

Error vos inscitiaque confundit, id est,
« error » quo male sentitis de vobis ipsis,
vel « error )> in operando, ct « inscitia »
in discernendo, et ignorantia ver» felici-
tatis, deordinat vos, ita quod non refertis
vos ipsos et omnia vestra ad id quod vere
est ultimus finis vester : quod est beatifi-
ca visio Dei, qua; est ultimus finis vester
formalis, videlicet actio menti vestra> in-
hserens, et ipsemet Deus, qui est finis ob-
Cf. p. 143 jectalis, ut dictum est supra.

Ostendam breviter tibi Boetio, et sub
nomiHe tuo unicuique studioso, summce
cardinem felicitatis, id est introitum et
accessum ad beatitudinem plenam. Estne
afiquid tibi fe ipso jjretiosius? id est,
utrum de rebus et bonis ad te pertinenti-
bus sit aliquid quod melius et prwstantius
putes te ipso, aut quod plus diligas quam
te ? Nihil, inquies, id est, respondcbis
quod nihil. Homo cnim post Dcum potis-
sime amat sc ipsum : quod el ordo exigit
Zi/c.ix, 25. caritatis, quum dicat Salvator, Quid profi-
cit homo, si universum mundum lucretur,
perdat autem se ipsum? Essentialia quo-
que principia et caussB intrinseca? homi-
nis, vidclicet anima et corpus, non snnt

A.

A hominc digniora : imo totum est dignius
qualibct sua parte. Unde et Paulus in Acti-
bus ait : Non facio animain meam pretio- Att.\\.i%
siorem quam me.

hjitnr si tui compos fucris, id cst, ex-
|)('(lilus in usu rationis, et in virlutibus
slabilis, ita quod dominaris per rationem
inferioribus viribus et actibus tuis, ncc a
sensualitale, passionibus et vitiis supera-
ris, juxta illud in Genesi, Sub te erit ap- Gen. iv, 7
petitus ejus, et tu dominaberis illius; pos-
sidebis quod nec fu amittere unquam

B velis, id est bona animae, quae sunt gra-
lia, sapientia, scienlia, dona, virtutes ac
inerita vit» a?tern«, quse nemo vult per-
dere formaliter et directe, sed intcrpreta-
tive el «quivaicntcr, ut qui recidivant et
sponte peccant mortaliter :qucmadmo(lum
pergens ad forum tempore pluvia; ut ali-
quid emat, vult complui ; ncc fortuna pos-
sit auferre te invito : quoniam ista non
amittuntur, nisi praicedente consensu pec-
cati. Itaque coinpos sui non est, qui instar
furiosi, passionibus irw, impatientia, con-

C cupiscentia? agitatur. Ideo tales in Scri-
pturis stulti vocantur, juxta illud Job :
Stultum interficit iracundia. Et in Prover- job v, 2.
biis dicitur : Impatiens operabitur stultiti- />cou. xiv
ain.Qui autem se ipsuin ratione compescit '^'
atque gubernat, compos est sui, ac alios
regere aptus est, juxta illud Senecae : Mul-
tos regere poteris, si te rexerit ratio. Nam
et divinus Dionysius dixit : Optimum ho- De Divin
minis est esse secundum rationem. nom.c. iv.

Atque ut agnoscas in his fortuitis rc-
biis,'\di est exterioribus bonis fortunae sub-

D jectis, quorum fortuna potest esse causa
per accidens, beatitudinem constare, id
est esse, non posse, sic colfige, id est, ex
his pra^missis conclude : Si (pro Quia)
fteafitudo est summuin bonum naturie ra-
tionc dcgenfis, id est rationalis creaturae,
quffi ratione viget. Esl etenim beatitudo
ista formalis.optima operatio potenti» op-
tim», ulputa contemplatio altissimse veri-
latis, ut loquitur Christus ad Patrem : Hajc /oann.wi
est vita seterna, ut cognoscant te verum ^'
Deum. Nec iilucl est summum bonum,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — PROSA IV ; ART. XII

211

c.

quod eripi ullo modo potest, id est, quod A
potest violenter auferri : quod probatum
Cf. p. 209 est supra ; quoniam prcecellit id quod nc-
quit auferri, id est, bonum illud quod
non potest auferri invito, est praestantius
bono fortuito, quod invito potest auferri.
Vel sic : « quoniam prgecellit id », id est,
summum bonum seu beatitudo est quid
altius quam bonum virtutis moralis, quia
consistit in actu virtutis intellectualis, vi-
delicet sapientise ; et tamen virtus mo-
ralis nequit violentia tolli : ergo minus
beatitudo. Manifcstum est quod ad hcati- B
tudinem percipnendam fortunoi instabi-
litas, id est fortuna instabilis, adspirare
non possit, id est, attingere nequit. Beati-
tudo quippe adipisci non potest nisi ex
deliberatione, iiitentione, proposito, et ex
causis per se : fortuna vero causa est per
accidens, et respicit ea quee vi possunt
auferri.

Istud consequenter probat alia ratione,
Cf. p. 1C2 quae et superius tacta est. Ad hcec, quem
^'^^'^- ista caduca felicitas vehit, id est, tempo-
ralis prosperitas exaltat, vel scit eam, vel C
nescit esse mutabilem (per locum a di-
visione), id est, aut scit quod possit debe-
atque amitti saltem in morte, aut nescit,
Si nescit, non est beatus, quum sit ita
ignarus : ideo subditur, quainam beata
sors, id est felix remuneratio, esse potest
ignorantio! ccvcitate, id est in tanta exca^-
catione atque insipientia ? quasi dicat :
Nulla, quum ad beatitudinem praecipue
spectet clara cognitio miseriam insipien-
tiae et erroris excludens.AS'» scit felicitatem
illam posse auferri, metuat necesse est, id D
est, necessario sequitur quod timebit, ne
amittat quod amitti posse non duhitat, id
est felicitatem illam caducam, quam certe
noscit se perdere posse perditurumque
esse. Quare continuus timor de illa amis-
sione non sinit eum esse felicem.

An vel si amiserit ,negligendum putat?
id est, utrum putat non esse curandum,
quod eam perdiderit? Sic quoque perexile
honum est, id est, ex hoc consequens est,
quod felicitas ista sit bonum valde par-

vum, quod a'qi(o animo feratur amissum,
id est, de cujus amissione anima non tur-
batur, nec contristatur. Yel sic : « An vel
si amiserit, negligendum putat? « id est,
utrum tradet oblivioni, dum beatitudinem
illam perdiderit? Secundum quod Plato
dixit,animas de comparibus stellis immis-
sas corporibus, protinus oblivisci felicifa-
tis pra3habitge et amissse. Verum huic ex-
positioni non consonat clausula sequens
exposita. Praeterea advertendum, quod hac
argumentatione usus est diu ante Boetium
Augustinus in pluribus locis, contra quos-
dam hsereticos insipientissime ac prorsus
stultissime asserentes in regno coelesti es-
se ruinam et lapsum ad corpora ista mor-
talia. Fuitque error iste Platonis, ut super
Joannem recitat Augustinus. Quem nihilo
minus errorem refutavit et reprobavit Por-
phyrius, in hoc a Platone recedens. De ra-
tione autem vera) beatitudinis est perfecta
securitas, infastidibilitas, immobilisque sta-
bilitio in beatificante objecto, prout Guil-
lelmus Parisiensis in libro de Universo
diffuse demonstrat.

Consequenter Philosophia probat istud
apertissime sequi eis qui tenent animam
hominis immortalem.J^'^ quoniam tu idem
es cui scio persuasum, id est probabiliter
declaratum esse, atque insitum, id est fir-
miter inculcatum, permultis, id est valde
multis, demonstrationihus, id est rationi-
bus demonstrativis necessario concluden-
tibus, mentes hominum, id est spiritus
rationales, nullo modo esse mortales morte
naturge, ita quod desinant esse, corpore
moriente ; quumque clarum sit fortuitam
felicitatem, id est temporalem prosperita-
tem atque politicam beatitudinem, corpo-
7-is morte finiri : duhitari nequit, id est,
nemo rationabiliter ambigere potest, si
(pro quia) htvc fortuita felicitas beatitudi-
nem auferre potest, id est veram et seter-
nam felicitatem impedire ac tollere, per
hoc quod in morte finitur, et anima una
cum corpore moritur, quin omne morta-
lium genus, id est mortales homines uni-
versi, in miseriam mortis fine lahatur, id

l»ll>

I)K CONSOI.ATTONK 1'HII.OSOIMII.K l.lltKU II.

rilOS.V IV

AHT. XIII

S2

osl. iii tolius felicilalis privalioiuMii »i in A
iion cssi' i'orriianl iii ipso ((Miniiio vil;p,
qui esl mors. stMi iii UMMuiiio inorlis lor-
inaliltM", id esl, piM' lioc (juod inoriiiiiliir
inorle, qiKT esl privalio loliiis viUc bcalic.
l)(Miiquc tripicx cst iiiors. IMiina csl inors
naliinc. SecuiKia, inors ciilpac, de qua Apo-
iri/H.v.c. slolus di.xii : Xidiia qusp in deliciis vivit,
vivens inortua est. Terlia est mors infer-
nalis et ;elcrnalis miscrisp, quae est mors
Ps.xxxiii. pcssima, juxta iiliid in Psalmo : Mors jicc-
calorum pcssima.

Amplius, ad idem subditur ratio alia. B
Quod si (pro Quia) multos schnus, heati-
tudinis fructum, id est beatificam fruitio-
nem, non morte sohim, id est non solum
moriendo pro Deo atque justitia, vcrum
ctiam doloribus anima? suppliciisque cor-
poris ciucesisse, id est expetisse ac prome-
ruisse, a^quaniinitcr lolerando tormcnta
acerrima corporalia, variosque cruciatus
compunctionum, compassionum, tristilia-
rum, sollicitudinum, anxietatum in anima,
11 Cor. VII, sicut ait Aposlolus : Foris pugn», intus
^' timores. De quibus malis pcenalibus rur- C

i/ebr.x\,i6, sus lcgitur ad Hebra^os : xVIii ludibria et
^'' verbera experti, insuper et vincula et car-

ceres; lapidati sunt, secti sunt, tentati
sunt, in occisione gladii morlui sunt. Quo-
nam modo prwsens vita facerc potcst hea-
tos (id est, non utique dici rationabiliter
valet, quod homo in hac vila veram et
plenam beatitudinem consequatur), quce
miseros transacta non efficit, id est, «quae»
vita prsesens, seu ejus fortunata prospe-
ritas, « transacta », id est praterita et ela-

psa, « non efficit iniseros » eos qui vilam
hanc finiverunl ? lanquam dical : Si vila
Ii«c, seu ejus prosperilas, conslituerct ho-
iniiKMii bcalum.scquereliir qiiod ejiis ainis-
sio redderct hominem iniscrum : quod
veruin non est, quuin lol millia marlyrum
mortem pertulerint, iit post vitam pra>sen-
tem cfficerentur beati.

l*orro hoc argumcntum videtur theolo-
gicum inagis quam philosophicum, quum
sit fundatiim in fide, qua crcdimus mar-
tyres sanclos in hoc ipso non esse de-
ceptos : quod nihilo minus efficaciter
multipliciterque [)robatur, quamvis hic
probationes illa; non inducantur. Verum
S. Gregorius tangil eas, sic arguendo in
homilia : Ad saiictorum martyrum tum-
bam consistimus, fratres mei. Numquid
isti carnem suam in mortem dedissent,
nisi eis certissime constitisset esse aliam
vitam pro qua mori debuerunt? Et ecce
qui ita crediderunt, miraculis coruscant.
Ad exstincta namque eorum corpora vi-
ventes segri veniunt, et curantur; dasmo-
niaci veniunt, et liberantur; perjuri ve-
niunt, et a da^monio vexantur. Quomodo
ergo vivunt illic ubi vivunt, si in tot
miraculis vivunt hic ubi mortui sunt ?
Ilujuscemodi etiam argumento Apostolus
utitur prima ad Corinthios, loquens : Si iCor. xv,
resurrectio mortuorum non est, neque
Christus resurrexit; si autem Christus non
resurrexit, inanis est nostra praedicatio,
inanis est et fides vestra : invenimur au-
tem et falsi testes Dei. Ergo et qui dor-
mierunt in Christo, perierunt.

13-15, 18.

ARTICULUS XIII

ELUCIDATIO SPIRITUALIS ET MYSTICA PROS.E EJUSDEM.

TJJM ego:Yera, inquam, commemoras, D pturas nos instruentis, profectum ac rele-
0 virtutum omniicm nutrix. Persona vamen adepta, gratias agens fatetur, et
fidelis variis modis afflicta, ex consolatio- ait : « Vera » dicis, « o oinnium nutrix
ne et informatione thcologia?, id est sacra) virtutum ». Qualiter autem theologia mul-
Scriptura; et increatae Sapientise per Scri- to eminentius appelletur datrix, doctrix

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER H.

PROSA IV ; ART. XHI

213

et nutrix universarum virtutum, quam A

c/.p.8ic', philosophia, frequenter expositum est.

^"^" Sed hoc est quod recolentem me veke-

mentius coquit, id est, hoc potissime me
affligit recordantem qualis aliquando fu-
erim. Nam in omni adversitate fortunai
infelicissimum infortunii genus est, fuis-
se felicem. Vera autem et summa prsesen-
tis vitge felicitas, est inchoatio felicitatis
futurse in patria, in beatifica Deitatis vi-
sione fruitioneque consistentis : ideo, quo
in hac vita Deum altissimum per fidem
illuminatam ac sapientiae donum limpi- B
dius contemplamur, atque ferventius ac
magis fruitive diligimus, inha?rendo ei pu-
re propter se ipsum, eo plane feliciores
consistimus. Vir ergo fidelis a pristino fer-
vore, prsphabita puritate, contemplationis
stabilitate ac apice lapsus, detrimentum
suum, negligentiam, ruinam, amarissime
deflens et quasi inconsolabiliter plangens:
« Hoc est )), ait, « quod )) me « recolentem
vehementius )) angit, quia « infortunii in-
felicissimum genus est )) istud, quod post
gratiam tantam, ad istam sum devolutus C
tepefactionem, instabilitatem, recidivati-
onem, ingratitudinem, ac mentis caiigi-
nem : ita ut merito mihi objiciatur et im-
properetur illud Apocalypsis a Christo,

A/)of. II, i. Habeo adversum te, quod caritatem tuain
primam reliquisti ; et vereor comminatio-
nem illam in eadem Apocalypsi scriptam,

/6(W.iii,i6. Jam quoniam tepidus es, incipiam te evo-
mere ex ore meo.

Insuper tale quid sibi contigisse inter-
dum conquesti sunt etiam sancti viri :
quibus tamen id accidit non directe ex D
vitio, sed occasione promotionis eorum ad
ecclesiasticas dignitates, propter quas cir-
ca exteriora occupari habebant, sicque in-
terioribus contemplationum exercitiis mi-
nus valebant intendere. Quemadmodum
magnus Gregorius in libro Dialogorum si-
bi evenisse testatur : Mens (inquiens) mea
occupationis suse vulnere percussa, recolit
qualis aliquando in monasterio fuit, quali-
ter ei cuncta caduca atque labentia sub-
erant, ac solis coelestibus inhiabat ; nunc

vero post tam pulchram rerum speciem,
terrenorum actuum pulvere foedatur. Hoc
ipsum et S. Eugenio in sui papatus exor-
dio coeperat evenire. Propter quod pater
ac filius ejus S. Bernardus satis audacter
eum corripuit et reduxit, ut in libro de
Consideratione describitur.

Denique nonnulli religiosi in exordiis
suae conversionis fervidi ac devoti, dein-
ceps ad officia quaedam promoti, calami-
tatem hanc patiuntur. Quorum nonnulli
redeuntes ad cor, tepefactionem suam de-
plorant, et ad amissum revertuntur fer-
vorem. Alii de statione sua formidantes
expelli, addunt iniquitatem iniquitati, ma-
nentes in fgecibus suis usque in finem.Qui
« falsae opinionis )) suse luunt « suppli-
cium. )) : quia de dissolutione et evacuatio-
ne sa^pe habent remorsum, sed detinet eos
in sua vanitate amor proprii commodi et
honoris, quo excsecantur. Verumtamen hos
ad poenitendum hortari debemus, et ne
desperent etiam consoIari:quia adhucplu-
res habent spirituales amicos et filios, qui
ipsos orationibus suis ac meritis parati
sunt adjuvare. « Vivit )) quoque « uxor )>
eorum et sponsa, id est increata Sapientia,
quse ipsis ignoscere cupit atque ad pristi-
num connubium spirituale recipere, prout
per Jeremiam ait prophetam animse pec-
catrici : Tu fornicata es cum amatoribus jcr. lu, i,
multis ; tamen ad me revertere, et non *-•
avertam faciem meam. Mittit quoque ei
in adjutorium fidelissimos fortissimosque
amicos angelos sanctos, de quibus quarto
libro Regum sanctus loquitur EIiseus:PIu- ivi?e«/.vi,
res nobiscum sunt, quam cum illis. Hi no- ***•
bis pro ancoris sunt, et a plurimis pericu-
lis, fhictuationibus et peccatis eripiunt
nos, sicut ait Psalmographus : Angelis suis Ps. x.-, ti.
niandavit de te, ut custodiant te in omni-
bus viis tuis. Per quos enatare et salvari
confidimus.

Sic ergo theologia lapsum consolatur
ac revocat. Qui interdum redire appetit
poenilendo, sed dissolutioni libertatique
propriaj assuetus, horret rursus arripere
arctam viam salutis, disciplinae rigorem.

21'»

DE CONSOI.ATIOM: 1'llll.OSOlMll K I.IBKll II. — PUOSA IV ; AHT. XIII

el observantias re^iilares et canonieas, ino- A

naehis et canonieis. inio et cunctis pre-

sbyteris. a Palribus sanctis prtefixas ac

jussas. Cui Iheologia conipassive et incre-

patorie kKiuitur : « Delicias luas », hoc esl

sensualilalein atque carnalia oblectainen-

ta, ferre non valeo,quia deesse tibi aliquid

lucluose conquereris, id est, necessariis

non es contentus (contra illud Apostoli.

irim.vi,?. Ilabentes alimenla et quibus tegainur, his

eontenli siiniis). sed curiosa, delicala, su-

perfhia quieris, quiim nihilo ininus dicat

GaUit.\, Apostolus, Qui autem sunt Ghristi, carnem B

**■ suain crucifixerunt cum vitiis et concupi-

/iom. VIII, scentiis ; ilemque, Si secundum cariiem

*^' vixeritis, moriemini. Unde in Ecclesiastico

rcc/i. xviii, legitur : Si pricsles anima> luic concupi-

^'' scentias ejus, faciet te in gaudium inimi-

cis tuis. Isti ergo sunt milites delicati, vel

potius enervati atque effeminati : qiii vo-

lunt Deo placere et mundo, nuncque gau-

dere cum ScTCuIo, et postea regnare cum

Christo, et laliter pcenitentiarn agere, ut

eorum satielati nil desit : alioqui conque-

/>s,Lviii,i6. runtur, juxta illud in Psalmo, Si vero non C

fuerint salurati, et murmurabunt. De ta-

libus scribit in sua Canonica Judas apo-

stolus : Hi sunl murmuratores, querulosi,

secundum desideria sua ambulantes.

Frequenter demum contingit quod iin-
patientes,tristes,turbulenti, querulosi con-
sistimus, etiam propler modicas causas,
quoniam non pensamus qu» et quanta
habeant alii pati. Ideo unicuique tali ait
theologia : Quis esl tam compositcv fclici-
tatis ut non aliqua ex parte cum status
sui quatitate rixetur ? Innumerabilibus D
namque defectibus, displicentiis, ta^diis,
periculis et peccatis plena est vita prae-
sens, in tanturn quod Jeremias in utero
matris sanctificatus, locutus est : Vsp mi-
hi, mater mea, quare me genuisti, virum
rixa? et discordi» in universa terra ? Ec-
Eccii. XL, clesiasticus quoque ait : Occupatio magna
creata est omnibus hominibus, et jugum
grave super filios Adam, a die exitus de
ventre matris eorum, usque in diem se-
pultur» in malrem omnium : cogilaliones

1 Cor. VII,

Jwlx 10,

Jer. I, 0
XV, 10.

4.

eorum cl timores cordis,adinventiones ex-
spectationis, furor, zeliis, tumultus, flu-
ctualio, limor inortis. Ilinc mundus eliain
iUTialoribus suis amarus esl.et si una hora
dtdectal, alia inagis diiilius(jue conlrislal ;
ac super h;rc oinnia, momentaneuin quod
nunc iniquo deleclat, paMiam mercatur
a^ternam, et gaiidiis privat perpetuis.

Ilinc recte ait IMiilosophia : Anxia res
est /(umanorum bonorma conditio,et quie
nunquam tota ftroreniat. Non enim in
uno cuncta bona cQncurrunt.Propter quod
ait Apostolus : Unusquisque proprium do-
nuin habet ex Deo. Idcirco, si quis in '•
naluralibus donis aul fortuitis bonis defe-
cluosus sit, non ob hoc inordinate triste-
tur : imo adverlal quam multi sint qui
maximas Deo gratias agerent, si non gra-
viores paterentur defectus et adversitates
quam ipse. Si molestum est tibi sedere in
cella, in claustro, in scholis sub virga,
considera quam facile, imo optabile esset
hoc multis ligatis in carcere, jaceqtibus
a^gris in lecto.

Oiiumque nil miserum sit nisi quando
putatur, si vitare cupis pravas tristitias,
noli insistere considerationi molestiarum
et adversilatum tuarum in quantum sunt
duivT ac graves, sed in quantum sunt ani-
m;p tuae mullipliciler utiles ac salubres,
si gequanimiter tolerentur : quoniam Ijeata
est omnis sors wquajiimitate tolerantis.
Secundum hanc enim consideralionem sa-
pientialem, omnia cooperantur in bonum. nom.sm,
Ilinc sacratissimus Petrus in prima sua -^-
fatur epistola : Quis est qui vobis noceat,
si boni tcmulatores fueritis?Etenirn unius-
cujusque malum in proprium redundat
auctorem : et qui alteri injuriatur, se
ipsum gravissime ladit in anima, diabolo
tradit, damnationi exponit; alteri vero co-
ronam patientia? offert, dummodo ille per
propriam impatientiam, irain,-invidiain se
ipsum non Isdat. Ideo in Ecclesiastico
scriptum est : Qui fodit foveam, incidet
in eain ; facienti nequissimum consilium,
super ipsum devolvetur. Hoc est quod in
Ecclesiaste legitur : Qui dissipat sepem, Eccie.ii,s

1 Petr. 111,
1.3.

Eccli.
xxvii,29,.30.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIIIj; LIBER 11. — PROSA IV ; ART. XIII 2io

mordebit eum coluber. Dum ergo injurias, A occupationibus, curis, contradictionibus re-

damna, tribulationes, convitia toleras, vi- sistentiisque gravantur. Rara eis est quies,

de et cave ne a te ipso per impatientiam, parva aut nulia tranquiliitas, indignatio

iram, rancorem turbulentiamve vincaris : gravis, inquietudo assidua, suspicio mulli-

quoniam nulla tibi nocebit adversitas, si plex et molesta.

nulla tibi dominetur iniquitas. Qidd igitur, o mortales, extra yos peti-

Quis est ille tam felix, qui quum dede- tis intra vos positam felicitatem ? Error

rit impatientiw manus, statum suum mu- vos inscitiaqtie confundit. Nihil tam inti-

tare non optet ? Hoc in omni statu vi- mum creaturae ut immensus, incircum-

demus, in tantum quod etiam nonnulli scriptibilis supersimplicissimusque Crea-

religiosi impatientiee se subdentes, tandem tor, qui solus penetrat universa, qui solus

in tantam ruant amentiam, ut ad alium illabitur essentiis rerum, atque intimior
locum, aut (quod periculosius est) ad ali- B est creaturse quam ipsamet sibi, et propin-

um Ordinem, cupiant se transferre : quod quior ei quam essentialia ejus principia.

sancti Patres vituperant, nisi Corte quis Ad quod insinuandum dixit per Jeremiam:

esset inter irreligiose viventes. De hoc in Numquid non coelum et terram ego im- Jer. xxnr,

libro de Disciplina scholarium, de filio pleo? Hic igitur intra nos est, sine cujus -*

inconstante Boetius refert exemplum. Et prsesentia et manutentia nec ad momen-

Seneca contestatur : Primum compositse tum possemus subsistere. In eo solo con-

mentis argumentum existimo, secum pos- sistit nostra beatitudo, in contemplatione

se consistere ac morari; segri animi est ipsius clara et fervida, secura, aeterna et

ista jactatio, discurrere et locorum varie- fruitiva : nempe in eo solo est omnium

tatibus inquietari; nusquam est, qui ubi- bonorum et pulchrorum ac desiderabi-

que est; non convalescit planta quae ssepe lium plena et infinita possessio; omnium

transfertur. Salomon quoque in Prover- C divitiarum, deliciarum ac honorificentia-

Prov. biis : Sicut avis transmigrans de nido suo, rum interminabilis,superflucntissima pie-

XXVII, 8. jj^ ^jj, qyj relinquit locum suum. nitudo.

Quam multis amaritudinibus humana' Ad ipsum oculos mentis jugiter eleve-

fclicitatis dulcedo respersa est! Nempe, mus ; in ipsum cordis intuitum defiga-

quum mens humana propter summum mus;ad ipsum nos ipsos et universa creata

bonum creata, ut illo fruatur et ad illud finaliter ordinemus : in ipso simplificen-

finaliter ordinetur, non possit contenta- tur, stabiliantur et sistant desideria no-

ri nec simpliciter quietari nisi cum illo stra. De rebus creatis nil optemus, nisi in

(quemadmodum asserit Augustinus : Do- quantum necessarium aut expediens nobis

mine, creasti nos propter te, et inquietum est ad finem illum penitus infinitum. Ec-

est cor nostrum quousque perveniat ad ce ipse est Deus et Creator noster; ipse

te) ; hinc animus inordinatus sibi ipsi est D est supersplendidissima lux, et regio lucis

gravis. Quumque in nulla pura creatura immensa, incircumscripta majestas, et bre-

sit omnis perfectio, neque perfectio infi- viter, simplicissimum esse, in quo omnis

nita,sed determinata dumtaxat et coarctata nobilitas, beatitudo, dulcedo, gloria, liber-

ad certum gradum et ad id genus ac spe- tas, omnis sapientia, scientia, virtus, san-

ciem, non potest in ea beatitudo vera con- clitas, omnipotentia, a^quitas, bonitas, ex-

sistere : imo pluribus atque majoribus cellentia, absque mensura, sine numero,

miseriis plena est omnis mundana felici- fine ac dependentia.Quid igitur per diversa

tas ac humana prosperitas, quam jucundi- defluimus, in circuitu ambulamus, hinc Ps. xi,9.

tate. Constat hoc in principibus et prsela- inde jactamur, quum hoc unum solum no-Zi(c. x,42

tis, quod quanto in majori sunt honore et bis necessarium sit, et solum sufficiens?

potestate, tanto pluribus et gravioribus Hoc bonum incomparabile sortiemur, si

^IG DE CONSOLATIONE IMIILOSOPIII.K LIUEK 11. — l'HOS.\ IV ; ART. XIV

coinpotes mentis fucrimus, vcrcque sa- A ri. Ouein qiium feliciter adepti fuerimus,
pientes, non insensati ac stolidi, prjreli- nuiiquain poterit nobis auferri.Qui itanon
gcntes creaturam superdignissimo Crcato- scnlit. crral; ct qui ila non agit, delirat.

AUTICULUS XIY

DIFFICULTATLM AC QU.E.STIONLM UUJUS 1'I10S.E QUAUT.E PROPOSITIO BREVISQUE ABSOLUTIO.

JO.ANNES. — Jain in isto articulo, sicut B pientia) actu consistit; cstque speculatio

et supra, mulla bona locutus es; et a prima; ac summae veritatis. Rursus, utra-

principio usquc nunc, dc fortuna disserui- qiic ista felicitas iterum dividi potest in

sti qiiasi sit aliquid. Conlra quod, iillra fclicitatem naturalem ct supernaturalcm.

pnchabita, objici potcst, quod sancti mar- Felicitas politica seu civilis naturalis cst,

tyrcs Cosmas ct Damianus interrogati a quae est secundiim virtutcs et legcs natu-

tyranno qu» esset eorum fortuna, dixc- rales et positivas, ex naturali ratione ac

runt : Christiani fortunam nesciunt, id Iiimine institutas. Et ista felicitas est actus

est, non ponunt. prudcntiae naturalis, humanae et acquisi-

DiONYSius. — Hoc intellcxcrunt dc for- tae. Felicitas supernaturalis politica dici-

tuna prout tyrannus ille loqucbatur de ca, tur, quac esl secundum leges supernatura-

putans quod esset numen quoddam, seu les divinas, quae in Scripturis traduntur,

CAp.i73B' deitas aliqua vel dea, ut plenius dictum C et ad supernaturalem finem tendit ac

*'*■ est supra. ordinatur directe. Ista qiioque felicitas est

JoANNES. — Dictum frequentcr est dc actus sapientiae supernaturalis infusac, quae

duplici felicitate; ct quacri solct, an ad fe- est donum Spiritus Sancti, imo inter sep- /«. xr,2.

licitatcm rcquirantur amici, potcntia, opu- tcm dona potissima.
lcntia, sanitas corporis, prospcritas hono- Probat autem S. Thoinas in Summa con-

ris. Quid ergo tu dicis ad ista? tra gentiles idonee, quod ultima hominis iib.ii.,(

DioNYSius. — Duplicem esse felicitatcm fclicitas, utpote perfecta et plena, non "''^^

t/.p.sic. jam antc dixi : unam vitae praesentis, aliam consislit in divitiis, nec in potentia, neque

futurae. Prima vocatur meritoria : et est in voliiptatibus et honoribus, nec in parte

imperfccta, nec indcsinenter in aclu; nec scnsitiva, nec in virtutibus moralibus,nec

cxcludit miscrias poena? seu mala poenalia, in ipsa prudentia : quod totum infra pro-
nec venialia peccata, nec peccandi polen- D babitur. Quantum vero ad propositum re-

liam, nec iucludit omnimodam confirma- spondetur, quod ad felicitatem politicam

tionem in bono. Secunda felicitas appel- vitae praesentis requiruntur et spectant,

latur praemiatoria : quae est perfecta et bona corporis haibitudo, potcstas saecularis

indesinentcr in actu, excludens omnem sufficicns ad rcprimendum iniquos et ad

miseriam poenae ac culpae, tam actu quam exsequendum justitiam, competens quo-

potentia, hoc est peccandi potentiam,atquc que opulentia ad vivendum secundum hu-

includcns in bono confirmationem. Insti- juscemodi statum,cum familia competenti

ibid. D'. per primam felicitatem dixi adhuc dupli- necessariisque ministris. In quibus omni-

cem esse. Unam politicam et civilem : quae bus neccssarii sunt fideles amici consilia-

essentialiter consisterc dicitur in actu pru- riique idonei, prosperitas mediocris (quia

dentiae. Aliam spcculativam : quae in sa- ut patuit, cufortuniorum nimietas impe- cf.p.-ioiB

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II.

PROSA IV ; ART. XIV

217

dit), pax et concordia cum subjectis. Ista
et consimilia quasi circumstant, et per
modum integralium partium ad felicita-
tem istam concurrunt : quemadmodum et
virtutum quaedam sunt partes integrales,
qusedam subjectiva?, quecdam potestativae.
Quumque beatitudo sit perfectissimus ac-
tus virtutis perfecta? secundum statum
perfectum, beatitudo ista est actus per-
fectae prudentiae, prout in viris consistit
heroicis. Et quia vera prudentia, etiam se-
cundum Philosophum, non est nisi in vir-
tuosis, nec perfecta prudentia est nisi in
habentibus virtutes morales perfectas :
quales sunt perfecte humiles, patientes,
mites, casti, justi, atque sinceriter amoro-
si. Tales autem nec adversis dejiciuntur,
nec prosperis extolluntur : imo subjuga-
tis sibi passionibus, in omni eventu instar
quadrati constantes sunt.

JoANNES. — Videtur mihi qugestio ista
satis soluta. Verum difficiliora mihi circa
prsehabita dubia oriuntur. Primum, an na-
turalis felicitas mentis humanse in increati
unione objecti immediate consistat. Ad
quod mihi saepe jam respondisti,aIIegando
illud decimi Ethicorum, quod feiicitas
contemplativa, de qua nunc sermo, sit
speculatio optimi specuiabilis. Cui dicto
objici potest, quod juxta quosdam magnos
philosophos, felicitas ista consistit in ap-
plicatione ad intelligentiae lumen, seu in
contemplatione inteiligentiae ultimse.

DioNYSius. — Peripatetici quidam, ut
Avicenna et Algazel, asserentes animas ra-
tionales ab intelligentia ultima procedere
ac creari, aliquid tale sunt opinati, dicen-
tes eas beatificari per conversionem et
unionem ad creatricem earum inlelligen-
tiam, sicut effectus perficitur per conver-
sionem ad propriam causam : non simpli-
citer, sed in quantum anima per unionem
et contemplationem intelligentia? causae
suae, convenientius perducitur ad contem-
plationem primae causae :quia ut etiam ait
Averroes, quaesitio de divino intellectu est
etiam naturaliter desiderata, nec mens
creata finaliter sistere potest in contem-

A platione causae creatae, sed procedit usque
ad primae causae notitiam, de qua modi-
cum scire desiderabilius est, quam multa
de rebus creatis, ut libro de Animalibus
tangit Philosophus. Absolute ergo dicen-
dum, quod in contemplatione primae cau-
sae consistit omnis creatae mentis felicitas.
Et opinio illa philosophorum multipliciter
comprobatur erronea : imo in sua radice
est falsa, quoniam creare, Deo est pro-
prium, nec convenit nisi infinitae poten-
tiae. Et quamvis una intelligentia esset

B creata ab alia,et anima rationalis ab intel-
ligentia ultima, non tamen sequeretur,
quod beatitudo intelligentiae inferioris con-
sisteret in contemplatione intelligentiae
immediate superioris, a qua ipsa procede-
ret, sed in contemplatione primae causae,
quae incomparabiliter optimum est ob-
jectum, et principalissima causa, cujus
virtute et participatione intelligentiis con-
veniret creare : ita quod omnis effectus
cujuscumque intelligentiae ac causse se-
cundae, magis est effectus causae illius pri-

G mae quam cujuscuinque alterius. Unde in
libro de Causis asseritur, quod omnes vir-
tutes quibus est finis,sunt dependentes ab
infinito primo, quod est virtus virtutum.
Et quamvis perfectio effectus consistit in
conversione ad suam causam (juxta illud
Procli Platonici, Omne procedens, ad fon-
tem suae processionis convertitur), conver-
sio tamen ultima et ipsa felicitas sita est
in conversione ad primain et principalem
ac opulentissimam causam, in qua sola ex
se et in se cst sufficientia plena, et omne

D id quod satiare et contentare potest plena-
rie desiderium universae mentis creatae.
Istud quoque consonat dictis Platonis in
Phsedone.

JoANNES. — Videtur mihi et istud ratio-
nabiliter dictuin. Verum nunc quaero quod
principalius movet me,hoc est, an iminor-
talitas animae rationalis possit non solum
rationabiliter persuaderi, sed et demon-
strative probari, ut Philosophia evidenter Piosa.vin
testatur in littera. ''"•'•

DiONYSius. — Istud est antiquissimum

218

I)K CO.NSOI.ATIONE 1'IIII.OSOl'III.i: LlbEU II. — PIIOS.V IV I .\UT. XIV

et difficile satis problema, atl qiiod fainosi
ph i losophi I'vt haijoras, Socrates, Plato, clare
el ahsolnte di.xerimt qnod iino: sicque te-
luuTiiiil eoiieordiler IMalonici oinnes. Plo-
liniis. .Maerobius, Apuleius. Porphyrius. ac
Proeliis ille prjpcipuus. ()uid aiilein Arislo-
leles dc hac senserit qiuestione. (liirieile
esl certo aperire : nuilta eniin hiiic iiide
deproinpsil e.\ quibus videlur sensisse.
(piod iininorlalis sil anima : sed mulla ni-
liilo iniiius est locutus e.\ quibus apparet
conlrarium. Verumtainen qiiidam non tam
sapieiiter qiiain audenter respondent, qiiod
Aristoleles senseril omnino animaiii iin-
inorlalem e\sistere ; alii absolute dicunt
opposilum. Ilaque advertendum, quod e\-
positores Aristolelis, tam Grjeci qiiam Ara-
bes, itemqiie Latini, verba Aristotelis de
ista materia inlroducta varie intelle\erunt.
Averroes quippe, Abubather, AIe\ander,
Themistius, Avempote, Theophrastus, et
alii qiiidam. scripserunl Arislolelem sen-
sisse. qiiod aniina rationalis, qiia> siibstan-
tialis lorina est hominis, et corpus ejus
vere informans, sit mortalis. Avicenna ve-
ro el Algazel, Alphorabiiis, Alkindi, Albu-
masar .Maurus, cum aliis multis. dicunt
contrarium. Simililer inter christianos phi-
losophos S. Thomas.AIbertus Magnus,.Egi-
dius de Roma episcopus. Udalricus, faten-
tur Aristotelem docuisse, quod immortales
sint hominum anim.T. Porro Guillelmus
Parisiensis et alii inulli oppositum sen-
liiinl. Henricus vero consulte respondet,
qiiod e\ libris Arislolelicis certo sciri non
valeat quid senserit inde.

Pra?lerea omnes illi philosophi Peripate-
tici consenserunt in hoc, quod intellectus
sil immortalis, Iioc est, quod substantia
vere ac formaliter intellectiva, et ipsa in-
tellectualis potentia immaterialis, inorga-
nica, vere immorlalis incorriiptibilisque
consistat : quia in libro de Animalibus af-
firmat Philosophus, quod soius intellectus
ab e\tra sit ; tertio quoque de Anima al-
legat ac sequitur quod Ana\agoras di\it,
intellectum esse immi\tum, perpetuum,
separatum, cum nullo quid commune ha-

A benlem. Ilinc illi qui fassi sunt animam
humanain esse mortalem, di\eriint eain
non esse vere ac formaliler int(dleclivam
e\ sua natiira, nec iillain inorgaiiicam viin
habere : iino siipremam vim ejus cogniti-
vam. esse iiitellectum passivum, id est
poleiiliam cogilalivam aiit imaginativam,
secundum nonnullos, nec esse int(dle-
clivain, nisi per quamdain irradiatioiiem
Iiiminis intelligenliie siiper infellcctiim
j)assi\iim et ejus phantasmala.

IIiijiis aulein erroris princeps fiiit ille

B maledictiis damnalissimusque Averroes,
(pii tot blasphemias contra Christum chri-
stianamqiie fidein evomuit. Est namque
opiiiio illa iii verilate prorsns slultissima,
el irrationabilissimiis error : imo et contra
e\perieiitiam generalem ac certam, qunin
unusquisque in se ipso certissime e\pe-
riatur se vere et ad libitum intelligere uni-
versaliter et abstracte,contempIari quoque
immalerialia et a^terna, divina et ipsum
siipersimplicissimum Deiim, et tanto liin-
pidiiis alque profundius speculari, qiianto

C plus a cunctis materialibus et sensibilibus
rebus abstra\erit se. Ergo in se ipso ha-
bet formale principium ac potentiam pro-
ductivam actuum horum. Quumque hi ac-
tiis circa immalerialia, simplicissima ac
divina versentur objecta, certissimum est
qiiod vis productiva eorum, in qua subje-
ctive consistunt, sit prorsus immaterialis.
Similiter species seu formae intelligibiles
per quas e\ercentur, quae reprsesentant
illa objecta, necessario immateriales el ab
appcndiciis materi» sunt immunes : ideo

D esse non queunt in organica ulla potentia.
Praeterea, quiim actus isti sint actiones
immanentes, in siio subjecto realiter per-
manenles et ipsuin formaliter denominan-
tes, non poterit homo ab eis denominari
intelligens et contemplans, nisi vere reali-
ter, subjective, formaliter e\sistant in ho-
mine, in anima rationali, in potentia ejus
intellectuali. Si vero non sic, sed in intelli-
gentia separata, quamvis per influentiam
applicata, realiter formaliterque consi-
stanl ; nuilo inodo per actus illos ipse ho-

DE CONSOLATIONK PHILOSOPHLE LIBER II.

PROSA IV ; ART. XIV

219

mo intelligit, sed intelligitur tantum. Am-
plius, si suprema vis atque perfectio homi-
nis est intellectus passivus,non intellectiva
et proprie rationalis potentia, homo bestia
esset, et non rationalis intellectualisque
creatura ; et speciem sortiretur non ab
essentiali intrinseca proprietate et perfe-
ctione, sed ab extrinseca, si rationale po-
nat eum in specie : quod, sicut arguit
Albertus, nulli convenit creaturee, neque
in coelo neque in terra.
r/'. t.xxii, Istam disputationem sanctus Doctor in
p. i:!dC ft gyn^nia contra gentiles, libro secundo, et
super sccundum Sententiarum, atque in
prima parte Summae suae, specialiter quo-
que ac diligentissime in speciali tractatu
de Unitate intellectus, contra Averroistas,
Albertus quoque, .Egidius, et ceteri quo-
que pra?fati christiani phiiosophi, in di-
versis tractatibus efficaciter prosequun-
tur. Denique Guillelmus libro de Universo
prolixe contra erroris illius insanias scri-
bit ; Henricus quoque in Summa et in
Quodlibetis suis,inter cetera loquens:Non
videtur mihi mirum, quod multi mirantur
ac dubitant quid super his Aristoteles sen-
serit. Imo (ut arbitror) ipsemet Aristoteles
in his semper in dubio fuit et fluctuavit,
habens pro utraque parte fortia qusedam
motiva : hinc interdum videtur magis fa-
vorabiliter locutus pro una parte, inter-
dum pro alia. Unde expositores ejus Graeci
et Arabes diversimode eum exponunt, et
unus trahit verba ipsius ad unam partem,
alter ad aliam.

JoANNES. — Quid tu potius sentis ?

DiONYSius. — In hoc huic doctori con-
sentio, quod ex libris Aristotelis qui le-
guntur in scholis ac studiis, pro certo ha-
beri non potest quid Aristoteles sensit de
his. In hoc tamen non consentio ei, quod
dicit Aristotelem magis divertisse ad hoc,
quod anima hominis sit mortalis, et quod
intellectus possibilis sit unus numero in
universis hominibus, ita quod intellectiva
forma non sit realiter ipsa anima quse est
substantialis forma hominis, sed intelli-
gentia separata ac infima. Hoc namque

A tain absurdum et rude est, ut sestimare
non queam summum et ingeniosissimum
illum philosophum hoc sensisse. Imo po-
tius reor eum declinasse ad hoc,quod ani-
ma rationalis sit immortalis, prsesertim
quum decimo asserat Ethicorum, quod ho-
mo est maxime suus intellectus. Duode-
cimo quoque Metaphysic» : In aliquibus,
inquit, nil prohibet actum post potentiam,
id est formam post corpus suum,manere :
ut si anima est talis, non tota, sed intelle-
ctus. Porro in libro de Anima apertissime

B dicit, quod si anima habet aliquam opera-
tionem sine corpore, id est sine corporis
communione, concursu et operatione, ita
videlicet quod intelligere queat non coa-
gente ad hoc aliqua vi organica,tunc sepa-
rabilis est a corpore; si non, non est sepa-
rabilis. Verumtamen deinde in eodem libro
determinat, quod intelligentem oportet
speculari phantasmata : ex quo sensisse
videtur, quod anima in corpore intelligere
nequeat sine cooperatione organicae poten-
tiae. Sed hoc dictum ipsius dupliciter ex-

C ponitur. Primo,quod quum nostra cognitio
intellectiva a cognitione incipiat sensitiva,
oportet intelligentem speculari phantasma-
ta in ipsa prima scientiee adeptione atque
inventione, non autem quum jam in se
habuerit speciem intelligibilem abstra-
ctam ac habitum scientialem. Et ita capit
verba illa Albertus,ac ejus sequaces,Udal-
ricus et Henricus de Ballivis, ac alii qui-
dam. Et ponunt exemplum de eo qui vult
ascendere tectum aut solarium : qui indi-
get scala;quum autem venerit illuc,potest

D sine scala operari ibidem. Secundo expo-
nitur, quod intelligentem oportet in omni
actuali intellectione intueri phantasmata :
sicque exponunt Thomas, .Egidius, et alii Cf. t. xxi,
multi. Rursus Aristoteles dixit : Separetur p,*'-'^''^-'
hoc ab illo (videlicet intellectivum a sen-
sitivo), sicut perpetuum a corruptibili.
Quod item dupliciter potest intelligi.

JoANNEs. — Mirum quod tantus ille phi-
losophus non expressit evidenter quid
sensit, nec certo inspicere potuit animam
hominis consistere immortalem.

2i>0

l)E CONSOLATIONK 1M11L0S0I'III.£ LlbEU II.

IMIOSA IV ; AUT. XIV

DiONYSius. — Hiijus caiisa fiiil. (jiiod
alia qiKTdam docuit et expressit ac pro
posse i)rol)avil. qiup revocare et negare
compiilsiis ruissel, si evidenter concessis-
set auiiuam separari a corpore. Nempe,
ut uosli, mundum dixit ab a^teruo fuisse.
Si ergo posuissel aniiuariim immortalita-
tem, coactus fuisset concedere auimas
separatas esse aclualiter vel uumero (vel
polius multitiidiue) iufinilas, pnesertim
quia uou posiiit animas Irauscorporari,
nec concessit quod iu eodem actus pra^ce-
dal potentiam seu forma materiam tempo-
re. Coustat autem, quod uou admisit in
entibus uatiine permaneutis mullitudiuem
actu iufiuitam, sed bene in enlibus suc-
cessivis, quia in illis nunquam simul sunl
iufinita in actu. PrsDterea, primo de Coelo
et mundo videtur absolute sentire, nihil
perpetuum esse a parte post, quod non
fuit perpetuum a parte ante. Ideo, si sen-
sisset animas posse separari a corpore ac
incorruptibiliter permanere, sensisset eas
ab ffteruo fuisse : quod certum est eum
non sensisse, quum (ut tactum est) dixerit
formam substantialem in eodem non pree-
cedere suam materiam. Ilaque sequi vide-
tiir, quod iu his fluctuaverit semper. Ve-
rumlameu in aliis quibiisdam scriptis,
videtur sensisse animam hominis esse
immortalem, puta in libro de Secretis se-
eretorum, in libro quoqiie de Pomo et
morte, et in quibusdam ad Alexandrum
epislolis. 0'iamvis eliam Guillelmus in li-
bro de Universo dicat sicul jam recilavi,
attamen in libro de Diviua rhetorica pro-
testatur Aristotelem orando dixisse : Nunc
te inveni, o causa causarum ; fac me tibi
acceptum.

JoANNEs. — Pulas tu immortalitatem ani-
ma? posse demonstrative probari ?

DioNYSius. — Puto, vel potius sentio,
hoc tam demonstrative probari posse, quam
demonstrative reprobari potest opinio illa
stultissima de unitale intellectus iu cun-
ctis hominibus, et item quam demonstra-
tive probatum est a Platone et Proclo,
aliisque pryeclarioribus philosophis Platoni-

A cis ac Peripateticis,nullam viin organicam
nullamque formain materialem corrupti-
bileiu de poUMitia materifc eductam, esse
reflexivam super se ipsam et sup(M" pro-
priiiiu actiim. rude iu libro de Caiisis
ostenditur, quod nulla essenlia est rediens
ad se ipsam redilione completa, nisi intel-
lectualis et immorlalis. Qiiod eteuim ita
reflectitur ac redit ad se, iutelligendo se
ipsiim ac proprium actum, hoc secundum
quodlibet sui conjiingilur sibi, ncc valet
iu eo situalis distautia reperiri. Hursus,

B omne materiale atqiie orgauicum,est divi-
sibile iu infinitum ; nec potest hoc actu
compleri ac perlransiri. Amplius, quiim
videamus frequeuter justos ac sapientes,
iino et viros heroicos, in hac vila ab iin-
piis devastari, opprimi et occidi, si non
est post hanc vitam alia vita ac merces,
non erit condigna retributio meritorum :
quod ineffabiliter derogaret infinita; per-
fectioni,providentia> atque justitia? suinini
Dei. Quum enim, teste Aristotele decimo
Ethicoriim, homo contemplativus, mente

G bene dispositus, praesertim vir heroieus,
sit amatissimus Deo ; si Deus omnipotens
tali homiui nullum retribiiit prsemium
coudignum, non videtur recte, juste, libe-
raliter sapienterque agere cum amatis-
simo suo. Postremo, disputatiouibiis istis
philosophicis de animarum immortalitate,
efficax, certus ac brevis imponitur finis in
evangelica lege, in qua pene innumerabi-
les defuucti noscuntur resuscitati, qui et
tormenta impiorum se seusisse testali
sunt. et gloriam conspexisse Sanctorum.

D Nec est jam dicere id quod in libro Sapi-

entia; impii dixisse leguntur : Non est qui s<,p. n, i.
agnitus sit reversus ab inferis. Deuique,
quod Deus Sauctos suos in vita et in mor-
te et post mortem tain innumerabilibus et
prorsus supernaturalibus honoravit et lui-
rificavit miraculis, quod in obitu plurimo-
riim visi sunt angeli sancti, atque auditi
cantus coelestes, suavissima item respersa
est fragrautia, ac splendidissima lux reful-
sit de C(]elo, imo quod viri sanctissimi
etiam miraculose corporalibus oculis con-

L litMj-U- ^^uj^-'^-/h^^i.*^'^ u^/

-- H**'*^*-^ i^-cf-t*^

^^^^// ^-"—J-

y^/'^''-

r^-/^

■ x^

/ ^.

^

<^ *^<» »-V

U^-t^/t...^ j/

w

^t». «^-«-i

<7»

' .^t. ^

.<<^ , V-f-t-^c*-/

'^'^'i l)E CONSOI.ATIONK IMIll.OSolMlI .K. l.inEU II. — METIU .M IV : .\UT. XVI

so (lefluentos. Ausfcr profervus, 'n\ est A est (lejMilatus, (juicfi pacis apterna», felia;

ventus auslralis duriter flans, urget,\i\ est in spe, nonduin in re, et « felix » per in-

iinpellit, virihus fotis illud, puta montis ehoalionein ac ineritum, roborc valli, id

eaeumen. seu .Tdificium in eo locatum ; etit inunimine Ime humilis fundationis,

atcpie lnv areuic ab invicem solutu' prie <///r<'.s- rry?OA/ .sr/r/2z<,s, id esl, lolum teinpus

siceilate recusanf, id est, non valent, fcr- vitie tu» expendes in tranquillitate el se-

rc, id est super se portare, pondus pen- renitate interioris Miun(lili;r,ric?ewsjd est,

duhim, id est aedificiuin grave super se deridens, non curans nec metuens, iras,

pendens ac ponderans. id est tempestates, wflieris, id est aeris,

Hic ex pr.Tdictis iufertur dogma morale. quae scilicet generanlur in aere. .Kther

El est ordo vcrborum : Tu fiujicns sorfon, autem,proprie sumitur pro superiori aeris

id est situationein el dispositionem, peri- parte contigua igni eiementari, in qua
culosam sedis amccna', id est delectabilis B tempestates non fiunt. Sic enim ccelum

mansionis,qu8e quamvis in loco alto visum jcthereum a ccelo aerio distinguitur a Stra-

delectet, tamen periculum imminet ibi ex bo ac Rabano. .Evum quoque hic capitur

causa pnetacta, memcnto, id est, cura et large, prout se extendit ad quamciimque

provide, ccrtus, id est absque periculo.//- mensuram totius periodi rei : juxta quem

gerc domum, id est structuram virtutum modum ait Gregorius,Quoniain homo pec-

collocare,s«a;o /!M»n^7«, id est in loco petro- cat in suo sevo, Deus eum punit in suo

so, videlicet firmo ac stabili fundamento. aeterno. .Ether autem accipitur hic extense

Quamvis venfus quicumque tempestu- pro aere, quemadmodum apud Job : Con- yo6xxxv,a.

osus miscens a'quora, id est, impellens templare aethera quod altior te sit. Inter-

undas maris, tonef, id est, acriter sonet, dum demum accipitur aether pro ccelo., se-

ruinis, id est casibus fluctuum, quos im- cundum quod sanctus ait Hieronymus :
pellendo, elevando, projiciendo, sonitum C Praecessit suos Salvator, ut eis praepararet

efficit magnum ; attamen tu conditus, id in aethereis mansionibus locum.

ARTICULUS XVI

EXPLANATIO TROPOLOGICA EJUSDEM METRI.

J'

UXTA tropologiam in hoc metro doce- Ilomo sanctus, in sapientia manet ut sol ; EccH.
inur, quod quicumque voluerit animae D nam stultus mutatur ut luna. Ad hanc '"'^'"''--

suae « perennem » construere, id est pro- cautelam prudentiae hortatur in Evangelio

mereri, mansionem in coelis (unde apud Christus, dicendo : Quis ex vobis volens zhc.xiv.ss.

yoonn. XIV, Joannem dixit Salvator, In domo Patris turrim aedificare,non prius sedens compu-

-• mei mansiones multae sunt),sit «cautus)), tat sumptus qui necessarii sunt?

vitando fallacias daemonum, sicut hortatur Talis itaque « vitet )> cacumina mon-

II Cor. II, Apostolus : Xon circumveniamur a Satana. tium, id est, omnem tumorein superbiae,

Propter quod monet Archiapostolus : Vigi- gloriationem inanem, pra?sumptionem de

late in orationibus, quoniam adversarius viribus propriis, omnemque immansio-

vester diabolus tanquam leo rugiens cir- nern proprii sensus, non confidendo nec

cuit, quaerens quem devoret. Sit etiam innitendo prudentiae suae, quum in Isaia

« stabilis », sicut in Ecclesia,stico dicitur : dicatur : Va» qui sapientes estis in oculis is.\,n.

II.

I Petr. IV
7; V, 8.

DE CONSOLATIONE IMIILOSOPHr^F. LIBER II. — PROSA V

Prov, m, 5.

/e;'.xin,to
10.

Prov. \\\
15.

vestris, et coram vobismetipsis prudentes.
Hinc implendum est quod in Proverbiis
ait sermo divinus : Habe fiduciam in Do-
mino ex toto corde tuo, et ne innitaris
prudentiae tuap. Isti sunt montes teterrimi,
in vanitate, non in veritate erecti, de qui-
bus admonemur per Jeremiam : Nolite
elevari, sed date gloriam Domino Deo ve-
stro antequam contenebrescat, et ante-
quam offendant pedes vestri ad montes
caliginosos. Vitct quoque « bibulas arenas »,
id est terrenas cupiditates, omnia sibi ag-
gregare gliscentes, quum in Ecciesiastico
Ecch.x,\o. scriptum sit : Nihil iniquius quam amare
pecuniam ; avarus namque animam suam
habet venalem. Atque ut Salomon loqui-
tur : Sanguisugae duae sunt filise, dicentes,
Affer, affer. Non ergo in his, sed in vera
humilitate et terrenorum contemptu, in
Dei timore et cordis custodia, fundanda
est spiritualis structura virtutum, turris
evangelicae perfectionis, habitatio cordis
in Deo, ac Dei in corde humano, ne flati-
bus tentationum, fluctibus vitiorum, ama-
ritudine passionum iree, impatientiae, indi-
gnationis, invidiae prosternatur.

Denique metrum hoc consonat verbis
Christi, dicentis : Omnis qui audit verba
mea et facit ea, assimilabitur viro sapienti
qui sedificavit domum suam supra pe-
tram ; et descendit pluvia, et venerunt
flumina, et flaverunt venti, et irruerunt
in domum illam, et non cecidit.

« Protervus » vero « Auster », puta dia-
bolus S8eviens,nil aliud quserens nisi aeter-
nam animarum nostrarum damnationem,
« totis viribus »,quantum permittitur, im-

Matth.vii,
24, 23.

A peliit virtutum structuram, ut eam deji-
ciat. Veriim electos subvertere nequit in
finem. Babylonicam vero turrim filiorum
saeculi hujus, et omnem vitiorum conge-
riem, secum detrahet in infernum, quia
qui se exaltant, humiliabuntur, ut sunt
ambitiosi, superbi, intimorati praelati, et
principes vitiosi, in deliciis et vanitati-
bus defluentes, quibus per Amos loquitur
Deus : Vae qui dormitis in lectis eburneis,
et lascivitis in stratis vestris ; detestor ego
superbiam vestram ; vae qui laetamini in

B nihili, qui dicitis, Numquid non in forti-
tudine nostra assumpsimus nobis cornua?
Fugiamus igitur « periculosam sortem »
ac partem, situm et habitationem sedium
amoenarum, pretiosarum et curiosarum
domorum, concupiscentias oculorum no-
strorum, et quidquid illicite damnabiliter-
que delectat, quum et per Jeremiam Domi-
nus protestetur : Vae qui aedificat domum
suam, ut sit in excelso thronus ejus, pin-
gitque sinopide. Atque in « humili saxo »
(hoc est in Salvatore : de quo scriptum

C est Regum secundo libro, Dominus petra
mea ; qui ait, Discite a me quia mitis sum
et humilis corde) aedificemus tale habita-
culum animae nostrae : quatenus in ipso
nulla adversitas, nulla commotio nos pos-
sit avertere,nec inordinatum terrorem no-
bis incutere ; imo in omni eventu, in pace
serenitateque pectoris conquiescamus in
ipso, sic quod ex sententia psallere valea-
mus : Dominus illuminatio mea et salus
mea, quem timebo? Dominus protector vi-
tae meae, a quo trepidabo? Si consistantad-

D versum me castra, non timebit cor meum.

Liic. XIV,
\ 1; xviii.li.

Aiiios VI,
4,8, 14.

Jer.K\n,\3,
14 ; Habac.

II, 9.

Il^eg^.xxii,

2.
Matth. XI,

29.

PS. XXVI,

1,3.

PROSA V

SED quoniam rationum jam in te mearum fomenta descendunt, paulo vali-
dioribus utendum puto. Age enim, si jam caduca et momentanea fortunae
dona non essent, quid in eis est, quod aut vestrum unquam fieri queat, aut
non perspectum consideratumque vilescat ? Divitisene vel vestri vel sui natura pre-
tiosse sunt ? Quid earum potius ? Aurumne, an vis congestae pecuniae ? Atqui hag *

haec

iii4 DE noNsor.ATioNE piiiiosopni r. mhku ii. — pros.v v

clTiiiuiomlo niagis quaiii coacervando, inoliiis nitont : si({uitloni avarilia scmpcr
odiosos, claros largitas eflicit. Quod si nuinere ai^ud (lucniquani non potcst quod
transfertur in alteruin. lunc est pretiosa pecunia, (juuin translala in alios, nsu lar-
giendi desinit possideri. At cadcni si apud ununi quanta cst nbi(iuc gentiuni con-
geratur, ceteros sui inopes fecerit. Et vox (luidem tota pariter multorum replet
auditum ; vestra3 vero divitioB, nisi connniiuitie, in i^lures transirc non possunt :
quod quum factum est, pauperes necesse est faciant quos relinquunt. 0 igitur an-
gustas inopcsque divitias, quas nec habere totas pluribus licct, ct ad (luemlibet
sine ccterorum paupertate non veniunt ! An gemmaruni lulgor oculos trahit? Sed
si quid est in hoc splendore pra^cipui, gemmarum est hix iha, non hominum.
Quas quidem mirari liomines, vchemcntcr admiror. Qmd cst enim carens animae
motu atque membrorum compage, quod animatoe ratioiudMlique naturae pulcln-um
esse jure videatur? Quae tametsi Gonditoris opera suiquc distinctione, postremae
aliquid pulchritudinis traliunt, infra vestram tamen excellcntiam collocatoe, admi-
rationem vestram nullo modo merebantur. An vos agrorum pulchritudo delectat?

— Quidni ? Est enim pulcherrimi operis pulchra portio. Sic quondam sereni
maris facie gaudemus ; sic coehim, sidera, solcm lunamque miramur.

— Num te horum aliquid attingit ? Num audes alicujus tahum splendore glo-
riari ? An vernis floribus ipse distingueris ? Aut tua in aestivos fructus intumescit
ubertas? Quid inanibus gaudiis raperis? Quid externa bona pro tuis amplexaris?
Nunquam tua faciet esse fortuna, quae a te natura rerum fecit aliena. Terrarum
quidcm fructus, animantium procul dubio debcntur ahmentis. Sed si (quod naturae
satis est) replere indigentiam vehs, nihil est quod fortunae afflucntiam petas. Paucis
enim minimisque natura contenta est : cujus satietatem si supcrfluis urgere velis,
aut injucundum quod infuderis fiet, aut noxium. Jam vero pulchrum variis ful-
gere vestibus putas? Quarum si grata intuitu species est, aut materiae naturam,
aut ingenium mirabor artificis. An vero te longus ordo famulorum facit esse feli-
cem ? Qui si vitiosi moribus sint, perniciosa domus sarcina, et ipsi domino vehe-
menter inimica. Si vero probi sint, quonam modo in tuis opibus ahena probitas
numerabitur ?

Ex quibus omnibus, nihil horum quae in tuis computas bonis, tuum csse bo-
num, liquido monstratur. Quibus si nihil inest appetendae pulchritudinis, quid est
quod vel amissis doleas, vel laeteris retentis ? Quod si natura pulchra sunt, quid id
tua refert ? Nam haec per se, a tuis quoque opibus sequestrata, placuissent. Ncque
enim idcirco sunt pretiosa, quod in tuas venere divitias ; sed quoniam pretiosa vide-
bantur, tuis ea divitiis annumerare maluisti. Quid autem tanto fortunae strepitu
desideratis ? Fugare, credo, indigentiam copia quaeritis. Atqui hoc vobis in contra-
rium cedit. Pluribus quippe adminicuhs opus est ad tuendam pretiosae supellectilis
varietatem : verumque illud est, permultis eos indigere qui permulta possident ;
contraque minimo indigere, qui abundantiam suam naturae necessitate, non ambi-
tus sui superfluitate, metiantur. Itane autcm nullum est proprium vobis atque

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER 11. — PUOSA V ; ART. XVII 223

insitum bonum, ut in extemis ac sepositis rebus bona vestra quseratis ? Sic rerum
versa conditio est, ut divinum merito rationis animal, non aliter sibi splendere
nisi inanimatae supellectilis possessione videatur? Et alia quidem suis contenta
sunt ; vos autem Deo mente consimiles, a rebus infimis, excellentis naturas orna-
menta captatis. Nec intelligitis quantam Gonditori vestro faciatis injuriam. Ille
genus humanum terrenis omnibus praestare voluit ; vos dignitatem vestram infra
infima quaeque detruditis. Nam si omne cujusque bonum, eo cujus est constat esse
pretiosius, quum vilissima rerum vestra bona esse judicatis, eisdem vosmetipsos
vestra existimatione submittitis. Quod quidem haud immerito cadit. Humana3
quippe naturae ista conditio est, ut tum tantum ceteris rebus, quum se cognoscit,
excellat ; eadem tamen infra bestias redigatur, si se nosse desierit : nam ceteris
animantibus, sese ignorare, naturae est ; hominibus vero, vitio venit. Quam vero
late patet vester hic error, qui ornari posse aliquid ornamentis existimatis alienis !
At id fieri nequit : nam si quid ex appositis luceat, ipsa quidem quoe sunt apposita
laudantur ; illud vero his tectum atque velatum, in sua nihilo minus foeditate
perdurat.

Ego vero nego illud esse bonum, quod noceat habenti. Num id mentior? Mini-
me, inquies. Atqui divitiae possidentibus persaepe nocuerunt, quum pessimus
quisque, eoque alieni magis avidus, quidquid usquam auri gemmarumque est, se
solum qui habeat, dignissimum putat. Tu igitur qui nunc contum gladiumque solli-
citus pertimescis, si vitae hujus callem vacuus viator intrasses, coram latrone secu-
rus cantares. 0 prseclara opum mortalium beatitudo, quam quum adeptus fueris,
securus esse desisti !

ARTICULUS XVII

EXPOSITIO PR0S.E HUJUS QUINT^E.

POSTQUAM in prgecedentibus consolata A ea intelligis (ex sensatis namque et imagi-

est et instruxit Philosophia Boetium natis procedit intellectio actualis. ut patet

rationibus communioribus ac magis faci- tertio de Anima.), paulo validioribus, \d est

libus, tanquam levioribus medicinis, jam remediis aliqualiter fortioribus ac magis

idem hic agit efficacioribus et magis di- idoneis, utendum puto, ut a distanti in

stinctis appropriatisque mediis, dicens : distans fiat progressio per media ordinata.

Sed quoniam, id est ex quo, fomenta, Sicut enim in educatione corporis a mol-

id est spiritualia alimenta et consolatoria lioribus nutrimentis ad solidiora paulatim

verba, rai^iowMm, id est argumentationum, ordinate proceditur, ita in informatione,

mearum, quibus probavi in bonis fortuna? consolatione profectuque animae, quemad-

felicitatem veram non esse, descendunt modum primo Physicorum tangit PhiJo-

jam in te, id est, ab ore meo per aures sophus.
tuas deveniunt in mentem tuam, ita quod B Age enim, seu eia, adverbialiter et ex-

T. 26 15

^

DK CONSOLATIONE PHILOSOPIII F I.IRF.H II.

PROS.\ V ; ART. XVII

horlalorie, al jnni caduca ct momentanea A
/ortuna! dona non essent,\(\ est.dalo quod
« dona rorliiiKi' », id esl bona roiluila seu
rorlunales evenlus, « non essenl jain ca- •
duea », id esl cito labenlia el prorsus in-
slabilia. « cl inoineiilanca ». id esl celerri-
nie transiloria eoini^aialione perpeluoriiin
inleinporaliunuiue bonorum (quuin tainen
ty. p. 206 supra oslensuin sil. quod caduca el mo-
ir,^ 200 B' ,^^^.„(am.i^ ^i„i^ quoniain sub lorluna et

casu non cadiinl nisi exteriora el transi-
loria bona. iii quibus est mutatio insla-
bililasque assidna) ; quid est in eis, id est, B
qujp natura, qiue proprietas, quis valor,
qua? dignilas, (juod aut vestrum unquaiti
ficri queat, id est, quod uUo tempore pos-
sit « fieri » aut esse propriiim seu prin-
cipale bonum « vestrum » inauferibile a
r/-.p.ivc, vobis invilis? Jam cnim ostensuin est,
*'''"■ quod temporalia non sunt hujusmodi bona

nostra. Unde et sanctus ail Bernardus :
Cur diligitis terrenas divitias, quae nec ve-
rae nec vestrae sunt ? Denique, si vestr»
Ps. xLviii, sunt,tollite eas vobiscum.Sed homo quuin
'*■ dormierit, non sumet omnia. ^1«/ non pcr- C

spectum, id est perspicaciter visum et co-
gnilum, consideratumque , id est cum si-
dere rationis discussum, vilescat, id est,
conlemptibile cognoscatur, et pro modico
habeatur? Nam et vilissimis vermibus vi-
liora consislunt quantum ad naturam spe-
cificam : secundum quod non vivum, in-
ferioris naturee et gradus ac ordinis est
in entibus universi quam vivum.

Divitiame vel vestri vel sui natura pre-
tiosce sunt?^oc est argumentum per lo-
cum a divisione. Tanquam dicat : Si pre- D
tiosse sunt externce divitiae, hoc est vel ex
natura earum, vel ex natura vestri, qui
eas possidetis. Itaque ait : « Ne », id est
utrum, « divitia? pretiosse sunt », id est
inagnai dignitatis, « vel » ex natura « ve-
slri, vel » cx « natura sui » ? Et probat
quod non ex propria earum natura. Si
eniin ex propria natura essent pretiosa^,
venerandae seu dignae, sequeretur quod
tanto laudabiliores essent, quo copiosius
haberentur collectae, quemadmodum spi-

rituales divitiie, puta virtules : quod non
est ita. Ait ergo :

Quid carum potius? id est, quid est
inler divitias dignius? Aurumne, id est
ulruin auruin, an vis conr/csta' pecunia',
id est vel vigor pecuniae congregata\ piila
thesauri ? Hoc est, utruin ipsa divitiarum
collectio superaddat eis aliquid dignitatis
aiil |)otestatis? Et probal qiiod won. Atqui,
id est pro certo, fue divitiae effundendo
/iiagis quam coaccrcando, mcliMs nilenf,
id est.Iaiidabiliiis splendenl suumque pos-
sessorein splendidiim faciunt, per hoc
quod effunduntiir, id esl, aliis, praesertim
indigentibus, liberaliter communicanlur,
qiiain per hoc quod accumu^antur, abs-
coiiduntur ac retinentur, qiium ad coin-
munein hominiim usiim siiit dalae et or-
dinala>. Et hoc sic probat :

Siquidem,'id est uiique, avaritia semper
odiosos, claros largitas efficit : id est,
« avaritia », per quam divitiae colliguntur,
augentur et reservanlur, facit ipsos avaros
« semper » esse « odiosos », id esl odio
habitos sive odibiles in quantum hujus-
inodi sunt (nam et Deo odio sunt impius sap.xw
et impietas ejus ; hominibus quoque odi-
bilis est avarus, quum sit eis injuriosus :
nain detinet solus quod est ad plurium
utilitatem concessum); « largitas » vero,
per quam divitiae liberaliter, non prodi-
galiter, distribuuntur, facit homines « cla-
ros », id est virtute nobilitatos, amabiles
ac divinos, quum divina exsistat propri-
etas, propria bona aliis communicare et
in multos diffundere. Propter quod Phi-
losophus ait in Ethicis : Bonum quanto
communius, tanto divinius. Hinc libera-
les quum sint benefici aliis, et libenter,
prompte, celeriter se diffundant, laudan-
tur, honorantur, atque praecipue diligun-
tur ; econtrario cupidi, parci, tenaces,
vitiiperanlur, odiuntur, odiendique sunt
secundum quod tales. Liberales quoque
dominantur divitiis ; divitiae vero domi-
nantur avaris, qui servi sunt vitiorum,
ideo prorsus ignobiles. Hinc Seneca dixit :
Avarus nil rectuin agit nisi dum moritur.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER II. — PROSA V ; ART. XVII

227

Tunc quippe dimittit quae vitiose detinuit. A tudinum visibilium, juxta illud perspe-

Consequenter probat Philosophia, quod
divitia; non sunt pretiosa? ex possidentis
natura, quia non possunt ei totaliter nec
inseparabiliter adhserere, imo salubrius
removentur ab eo, quam ei coha?reant.
Quod si manere apud queinquam non pot-
est quod transfertur in alterum : quod
verum est de terrena substantia,qua3 apud
possessorem suum non manet dum alteri
impertitur ; tunc est pretiosa pecunia,
quum translata in alios per liberalem

ctivorum : Omnis visio fit per diffusionem
radiorum visualium, quorum pyramis est
in oculo, et basis in re visa. De hoc Ori-
genes et Augustinus loquuntur subtiliter
ac devote in homiliis, qualiter in hoc,
verbum prolatum ab homine similitudi-
nem gerit Verbi increati prolati a Deo Pa-
tre. Quemadmodum enim Verbum Patris
in corde Patris simplicissimum et unicum
permanens, assumpsit naturam humanam,
et in ea apparens hominibus ac unum ex-

communicationem, usu largiendi, id est B sistens, audiebatur a multis, manens in

per actuaiem elargitionem, seu per usum,
id est actum aut consuetudinem, « largi-
endi » eam aliis cum discretione, desinit,
id est cessat, possideri a possessore pri-
ori, qui eas ita exponit. At eadem pecunia
si apud unum quanta est ubique gentiuni
congeratur, id est, « si » tanta repona-

mente Patris : sic verbum hominis in luce
intellectus persistens, simplex et unum
est ; deinde vocem sensibilem quodammo-
do induens, procedit unum ad multos, et
nihilo minus manet in lumine intellectus.
Vestrm vero divitim, nisi comminutce ,
in plures transire non possunt, id est,

tur et thesaurizetur « apud » hominem « vestree » temporales « divitiae » neque-
« unum, quanta est ubique gentium », id unt pluribus communicari nisi per partes.
est, quanta est in omni terra, ita quod Quod quum factum est, pauperes necesse
universorum pecunia fiat unius, ceteros est faciant quos relinquunt, ita quod ea-
sui inopes facit* , id est, ipsa pecunia uti- C rum ablatio est causa inopise horum a
que materialiter faciet ceteros homines, quibus tolluntur. Sicque divitise faciunt

quibus aufertur, se indigentes ac desti-
tutos. Haec est enim materialium substan-
tiarum natura, quod apud plures simul et
semel esdem numero integrse esse non
queunt. lu quo talium bonorum imper-
fectio patet : ita quod quantum ad hoc,
quodammodo imperfectiora sunt acciden-
tibus nonnullis aliquid spiritualitatis par-

pauperes illos, quemadmodum nauta per
suam absentiam causa est periculi sub-
mersionisque navis, et sol per suam elon-
gationem a nobis est causa corruptionis
cujusdam ac tenebrarum : sicut enim ca-
ligo, sic inopia seu paupertas privatio
qusedam est, non aliquid positivum.
0 igitur, id est, exclamatorie dico, an-

ticipantibus, ut sunt vox et lux. Unde gustas, id est strictas et repressas, inopes-

subjungitur : que divitias esse terrenas ! id est, in se
Et vox quidem tota pariter, id est una D ipsis defectuosas, et causas paupertatis in

et integra, multorum replet auditum, id illis quibus auferuntur, imo et ssepe in

est sensum auditus omnium hominum qui illis quibus adveniunt : qui quo plura ac-

simul eamdem audiunt vocem : non quod quirunt, plura desiderant ; et sic miseri

idem numero accidens sit in diversis sub- inopesque probantur, quia pauperior est

jectis, aut de uno subjecto migret in ali- qui plurima habens,eis non est contentus,

ud ; sed eadem numero vox a multis per-
cipitur et auditur, per multiplicationem
atque diffusionem orbicularem specierum
audibilium ad organum auditus hominum
plurimorum, sicut et idem coldr simul
a multis videtur per diffusionem simili-

quam qui modica habens, contentus est
eis. Quas nec habere totas pluribus licet,
id est, impossibile est atque illicitum ut
plures homines habeant easdem et inte-
gras, ita quod unusquisque eorum sic ha-
beat eas, et ad quemlibet sine ceterorum

I, dist
c. 8.

L'iiS DK rONSOI.ATIONK IMIir.OSOI'111 r. I.IItKU II. — PIIOS.^ V : .\}\\. XVII

paiipertate non veniunf, sicul jam paliiit. A pemmis inest iit accidens, non hominwn

Porro spiritiiales (liviti;e (]uo liberalius ae esl iuhicsive.

universalius eommuuieautur, eo in eoiu- Se^juitur alia ratio ad hoc ipsum. Quaa

inuuieaule e.xuherantius maneul : sieul //nidctn <:;eiumas mirari homines, vchc-

(\n\ phirimos (iocel. piirjjal, aeceudil. e.\ mciilcr (uhniror. Quid est eniin carens

iioe nequaijuam imloclior, sed poliiis do- (iiiiiiuv inolu atriue compagc memlrrorum,

ctior, purior ardeuliorque effieilur. id esl, quid est res iuanimala, carens ani-

Non ergo in pecuuia, uou in argento et ma, qu» est prineipium vit<'e ac motiis

auro consistil felicitas, sed neque satielas. ejus iii quo esl, secundum Philosopiiiim

iiuo iu ahulenlihus eis, ac immoderale secuudo de .\nima, carens quoque <( com-

amaulihus iiee liheraliler e.xpeiideulihus piigc memhroriim », id esl connexione

ea, est mulliplex culpa, ofleusa gravissi- (qu.T non invenitur in corporihus iuani-

ma, quum sancti patres ac magni doclo- B matis : propter quod anima dicitur actus

rcs Amhrosius atque Hasilius protestenlur seu forma suhstautialis corporis organici

Docrci. p. (qnod in Decreto quoque induciliir) : Non physici, id est corporis naturalis distincta

'' minoris est criminis, liahenti sua auferre, organa seu memhra habentis, ut per ea

quam quuin possis et haheas. indigenli- diversas exerceat actiones), ywoc/ aw/Jna^a?

hus denegare. Esurientium panis est,quem ralionahilique naiuro' pulchrum esse Jure

tu detines ; nudorum indumentum, quod videatur ? id est, nihil in illis inanimatis

lu includis ; miseroruin redemptio, pecu- hahetur quod recte et rationahiliter de-

uia quam ahscondis. Tantorum te scias beat pulchrum ah homiuihus rcputari.

hona invadere, quantis possis nec vis pra3- Hoc non est ita intelligendum, quasi

stare. gemma? nihil participent de ratione,et ve-

Praehabitis quoque dc auri indignitate ritate decoris et claritatis : quod per ex-

concordat quod sanctus fatur Hernardus : C perientiam constat esse falsum, praesertim

Filii Adam, genus ambitiosum et avarum, quum juxta S. Dionysii doctrinam quarto

audite : Argentum et aurum quid sunt, capitulo de Divinis nominibus, universa

nisi terra alba et rubea, qua? solus homi- participent pulchro et bono, nec aliquid

num error pretiosa efficit, aut pretiosiora sit in rebus quod penitus expers sit pul-

quam sunt ? Veriimtamen prajinducta nou chritudinis omnis. Nec rursus ita intelli-

sunt ita intelligenda, quin hac metalla genda sunt hccc, quod nequaquam debea-

speciales,imo et magnas quasdam haheant mus pretiosorum lapidum i)ulcliritudinem,

vires, quum et aurum valeat contra le- proprietates, vires, efficacias admirari,

pram, et vim habeat laetificativam ; sed quae tales ac tantae sunt, quod rationes

quod non eatenus prosunt ut caeca meus earum plene cognoscere non valemus, at-

opiuatur avari. que quod aliquid de natura quinta; essen-

Gonsequenter idem probat Philosophia D ti» iu ipsis esse censetur, non substan-

de gemmis : in quibus etsi pulchritudo ac tialiter, sed participanter ac virtualiler

decor consistant, tamen ipsarum sunt re- magis ; sed quod non debemus talia mi-

rum subjective, nou homiuum, nisi pos- rari immoderate, sistendo in ipsis, vel ea

sessive ; longe quoque inferiores sunt pul- nimis appretiando, ita quod per ea retra-

chritudine ac splendore, quam rationales hamur et impediamur a Deo per inordi-

intellectualesque creaturae. natam delectalionein complacentiamque

An gemmarum fulgor oculos trahit, id in illis,ut hi qui in talibus summum suum

est, allicit et delectat? Sed si quid est in bonum constituunt, et rationali creaturaj

hoc splendore proicipxd, id est, si aliquid prffiferiint ea. Imo dehemus gemmarum

magni aut magnum quid consistit in hoc ac consimiliiim rerum speciositatem, cla-

splendore, gemmarum est lux illa, id est, ritatem, virtuositatem variosque effectus

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — PROSA V ; ART. XVII

229

sapienter mirari, potius tamen sapientiam A
ac omnipotentiam Dei in illis, et ex om-
nibus illis ad Creatoris contemplationem
ascendere, qui infimis rebus istis tam ad-
mirabiles et prseclaras qualitates, virtutes,
formositates, efficientias indidit ac im-
pressit. Sic quippe Augustinus libro de
Civitate Dei, et Hugo ac alii, de gernma-
rum pulchritudine admirati sunt et locuti.
Hinc item subjungitur :

Qu(v tametsi Conditoris opera, id est
quamvis hse gemmse ex diligentia et in-
fluxu Creatoris, tanquam ex causa fontali, B
effectiva et ^v'mc\\)a.\\,suiq7iedistinctionc,
id est ex propria formatione ac ordinati-
one, tanquam ex causa formali, creata, in-
trinseca, posfrem.a; aliquid pulchrifudiuis
traJmnt, id est, aliquid formositatis uiti-
mae ac infimee, utpote naturalis et cor-
poralis, sortiuntur : quse pulchritudo est
infima, loquendo in genere, sicut et ipsa
inanimata corporalia sunt infiina rerum
in generali ordine universi, in quo pri-
ma sunt intellectualia, ut angeli, secunda
vero rationalia, ut homines, tertia sensi- C
tiva, quarta vegetativa, quinta inanimata,
quamvis multiplicius possit rerum ordo
distingui ; infra famen vesfram exceUen-
tiam collocaia% quia multo inferioris na-
turae ac dignitatis sunt quam homines,
admirationem vestram nullo modo mere-
bantur, id est, nequaquam dignse fuerunt
tam vehementer et excessive in admira-
tione haberi a vobis, propter quos creata
sunt inferiora ha?c omnia.

Consequenter declarat Philosophia.quod
nec in naturalibus divitiis aut earum de- D
core, sit immoderate Isetandum, nec quse-
renda felicitas.

An vos agrorum^ pulchritudo dclectaf ^
Quod autem subjungitur, Quidni ? id est,
quid aliud ageret,et quare non delectaret?
legi potest tanquam responsio ex parte
Boetii, et etiara ex persona Philosophia?.
Frequenter namque idem interrogat et re-
spondet, pra^sertim dum quarit quod ali-
um novit concessurum, quemadmoduni iu
Actibus B. Paulus sciscitatur regem Agrip-

pam : Credis, rex, Prophetis ? Scio quia Ad.xxvi,
credis. Est enim pmlcherrimi operis pul- ^^'
chra portio, id est, ager seu agrorum con-
geries est pulchra pars mundi totius, seu
mundi sensibilis, qui est pulcherrimum
opus Dei, prsesertim totum universum,
quod omnium pulchritudinum creatarum
totalitatem totiusque ordinis universi de-
corem includit : et de hoc in primo Timsei
disseruit Plato, ut infra dicetur.

Porro pulchrum delectat naturaliter vi-
sum, sicut veritas intellectum, bonitasque
affectum. Hinc subditur ex Philosophia?
persona : Sic quondam sereni maris facie
gaudemus, id est, ita aliquando naturaliter
delectamur adspiciendo abyssum seu quod-
cumque brachium ejus. Imo et flumina,
quando tranquilla sunt seu quieta, et lu-
mine solis perfusa, sunt diaphana atque
clara. Sic ccelum, sidera, solem lunamque
miramur, id est, de tanta coelestium or-
bium magnitudine, causalitate, virtute, de
siderum ac planetarum venustate, celer-
rimo motu, influentiis efficientiisque stu-
pemus et gloriamur. Unde et Psalmista
concinit : Quoniam videbo coelos tuos, /'s. vm,4.
opera manuum tuarum ; lunam et stellas,
quse tu fundasti. Quod agere debemus,
quatenus ex tam praeclaris effectibus con-
sideremus, miremur, colamus, vereamur
ac intime diligamus omnipotentem, super-
sapientem et superpulcherrimum Crea-
torem. Ad quod hortatur nos Scriptura,
dicens : Levate in excelsum oculos ve-/s.xL,26.
stros, et videte quis creavit haec.

De hac coelestium corporum specie et
amcenitate ad intuendum, scriptum est in
Ecclesiastico : Species coeli in visione glo- eccVi.wmu
ria) ; sol in adspectu, vas admirabile, ra- ''-'^-^-
dios igneos exsufflans : magnus Dominus,
qui fecit illum. Luna vas castrorum in yAu/. c, 9,
excelsis, in firmamento coeli resplendens '°"
gloriose ; species coeli gloria stellarum,
mundum illuminans in excelsis Dominus.
Hinc eos qui ex horum divinorum effectu-
um consideratione non agnoverunt Creato-
rem, aut cognitum non colucrunt, repre-

,. „ . ■ 1 -1 • Sap. XIII,

hendit Scriptura in libro Sapientia? : Vani 1, 5.

230 DE CONSOLATIONE PHILOSOPllLE LlHKll II. — PIIOS V V ; ART. XVII

sunt (inquions) oinnes homines in qnibus A dccor natiiralis tani ingens, qiiod decor

non siibest scientia Dei, et de liis qna» artifieialis ei lUMjiiit esse a^qiialis. Propter

videntur bona, non potueriint inlelligere (jiiod apud Matlli;euin loquitur Christus :

eiiin qui est : a inaguitiidine eniin speciei Videle lilia agri qiioinodo crescunl; dico Maiih.

et creaturjp poterit cognoscibiliter creator ' autein vobis, qiiod nec Salomon in omni ' " '

horuin videri. • gloria sua coopertus est sicut unum ex

Xu)>i te aUcjuld horum attingit ? id est, illis. Klenim quainvis ars huinana imitatur

numqiiid aliquid lioriim tam pro[)inqiium iialuram, noii lamen potest ei a^quari, se-

est tibi, aut sic spectans ad te, ut de ejus eiinduin Avicennam : quemadmodum etiain

pukliritudine debeas immoderate inirari natura imitatur artem divinam et increa-

aul delectari ? Vel, « Xum te aliquid lio- tam, ciii leqnari nullatenus valet.
rum attingit », id est, tanta? dignilatis est Atit tua in atstivos fructus intumescit

ut tu creatura rationalis? Quasi dicat, Non. B ubertas? id est, an « ubertas » seu fertili-

Verumlanien philosophi asserentes corpo- tas « tua intumescit », id est, aiigetur et

ra coplestia esse auimata, dixerunt ea ho- crescit, « in fructus iestivos », qui scilicet

minibus digniora, sicut et auctor libri de maturantur a?state? tanquam dicat : Non

Causis. Unde et Aristoteles tertio de Ani- est ha?c tua fecunditas, sed agrorum, ex

ma, soleni appcllat patrem virorum atque influentiis coelestium corporum, secun-

deorum. Plato quoqivc in priino Tima)i, ex dum philosophos. Et consonat illud Isaise

persona primi Opificis diceiis, 0 dii deo- prophetic : Quomodo descendit imber de /«. i.v, i

rum, quoruin pater opifexque ego : per coelo, et illuc ultra non revertitur, sed in-

deos deorum inlelligit sidera ac planetas. ebriat terrain et infundit eam, et germi-

Tutius tamen videtur putare quod animata nare eam facit. Non ergo de illa fertilitate

non sint : quod etiam S. Basilius, Dama- licitum est tibi inaniter gloriari.
scenus atque Cyrillus affirmant. Porro Au- C Quid igitur inanibus gaudiis rapcris?

gustinus super Genesim et in Enchiridio id est, ad quid inordinate exsultas, et de

hoc relinquit sub dubio. creatiiris aliter quam in Deo laptaris? Ideo

N^an audcs alicujus ta/ium splendore dixit Apostolus : Qui gloriatur, in Domino wcov.

gloriari? id est, non debes de pulchritu- glorietur. Porro inane gaudium est quod '^'

dine horum aut consimilium eis inordina- non est in Deo, nec de Deo, nec relatum

te gaudere, quasi digniora sint te. Propter ad Deum : potissime quod consistit in ac-

quod in Deuteronomio Moyses loquitur : tibus vitiosis, et de malo concipitur, sieut

z>e(iMv,i9. Ne oculis elevatis ad coelum. videas solem in Proverbiis dicitur de iniquis, La^lantur Piov.u,

et lunam, et omnia astra coeli; et errore quum malefecerint, et exsultant in rebus

deceptus, adores ea et colas, quae creavit pessimis. De tali inordinata la>titia in Ec-

Dominus Deus tuus in ministerium cun- clesiaste legitur : Cor sapientium ubi tri- Ecric.
ctis gentibus. D stitia, et cor stultorum ubi Isetitia. ""

An vernis floribus ipse distingueris ? Quid externa bona, id est cur bona

id est, numquid tu ipse ornaris vernali- exteriora, sensibilia et terrena, pro tuis

bus floribus, quibus tempore veris ornan- amplexaris, id est, avide cupis et appre-

tur campi et arbores decorantur ? qiiasi hendis, quasi sint vera et principalia ac

dicat : Non. Idcirco non debes in illis propria tiia bona? Quod frequenter est im-

quasi sint tua ornamenta gaudere. Qiiod probatum : nam et teste Ambrosio, non

tamen potest et ita exponi : « An ver- sunt bona hominis, quae secum ferre non

nis floribus » tu « ipse distingueris » ? potest. Nunquam tua faciet e.ssc fortuna,

quasi dicat : Tu ipse ornatus es decore id est, ipsa « fortuna », quae est causa per

inultum praclariori quam illi, pra?sertim accidens seu effectus fortuitus, ista exte-

quantum ad aniinam. Est tamen in iilis riora teinporalia bona « nunquam faciet

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IL

PROSA V ; ART. XVII

231

esse tua » bona principalia (quse sunt bo-
na hominis secundum quod homo, id est
rationalis creatura : et hsec sunt intellectua-
lia, spiritualia aeternaque bona), qucc a te
nalura rerum fecit esse aliena,\(i est, ipse
Creator, qui est natura naturans, « fecit »
teinporalia atque fortuita bona « aliena a
te », id est alterius natur» quam tu es,
quum illa sint secundum se tota corrupti-
bilia, nec veree felicitatis capacia. Natura
quoque particularis naturata et causa illee
secundariee naturales ccelestes, sunt causce
illarum terrestrium et temporalium re-
rum, videlicet intelligentise, orbes coelo-
rum ac sidera, atque univocse et proprise
causa? particulares.

Verum his objici potest, quod in libro
de Bona fortuna ait Philosophus : Sine ex-
terioribus bonis, quorum fortuna est do-
mina, neminem contingit esse felicem.
Dicendum, quod bona exteriora sunt ho-
minis bona secundum quid, utputa bona
adminicuIatoria,secundaria,et media qua?-
dam ad principalia bona; nec eorum do-
mina est fortuna quasi dea qusedam aut
causa per se, sed quia interdum subjacent

c/^.p.^sc, fortuna3 et ex ea proveniunt, ut dictum

*''*^" est saepe. Hinc sequitur :

Terrarum quidein fructiis, id est fruges
agrorum et terrse nascentia, animantiu)n
procul dubio debentur alimentis, id est, ex
ordinatione Creatoris deputata sunt ani-
malium pastui, et etiam hominum, iu
quantum cum brutis communicant in sen-
sitiva et vegetativa natura. Unde in Genesi

Gcn.1,1'), Dominus ait primis parentibus : Ecce dedi

^°" vobis omnem herbam afferentem semen

super terram, et universa ligna, quce ha-
bent in semetipsis sementem generis sui,
ut sint vobis in escam, et cunctis animau-
tibus terra>. Idcirco et Plato loquitur in
Timeeo, quod Deus jussit terram pro par-
te esse discoopertam ab aquis, propter
hominum et animalium habitationem et
pastum.

Sed si (quod naturcv satis est) replcre
indigentiam velis, id est, si cupias satis-
facere necessitati naturali, famem exstin-

A guendo,quod sufficit naturai humanee quo-
ad ejus refectionem, n^AiYes^^id est vanum
et vitiosum, qund fortunce affiuentiam pe-
tas, id est, quod temporalem abundantiam
et delicata pretiosaque fercula appetas.
Paucis enim generibus alimentorum, mi-
nimisque, id est valde parvis quantitate,
natura contenta est, utputa simplicibus
cibis ac potibus. Quod patet ad sensum in
rusticis et egenis, in incarceratis et stu-
diosis, preesertim in sanctis religiosis, qui
olim abstinentissime et sobriissime vixe-

B runt in eremo,panem et aquam cum gran-
di parcitate sumentes, et tamen multo
diutius saniusque vixerunt quam seecula-
res divites delicate viventes. Unde in Ec-
clesiastico scriptum est:Qui abstinens est, EccU.
adjiciet vitam; sanitas est animse et cor- ^^^^"j.^*'
poris sobrius potus. Rursus quoque in
Ecclesiastico dicitur : Noli avidus esse in /iirf.xxxvn,
omni epulatione, nec te effundas super ^''^'*"
omnem escam; in multis enim escis erit
infirmitas, et propter crapulam multi ob-
ierunt. Denique, quum anima finis sit cor-

C poris, ita reficiendum est corpus ut expe-
dit anim8e,hoc est, secundum quod corpus
magis dispositum est ad hoc, quod anima
per ipsum suas perficiat actiones, ac Deo
deserviat in veritate et sanctitate justitia :
ad quod certum est sobrietatem et casti-
tatem requiri.

Ex iminoderantia quoque plurima mala
sequuntur. Unde subjungitur : Cujus sa-
tietatcm si superfiuis urgcre velis, id est,
ventrem jam satis refectum coeperis pro-
vocare atque impellere ad plus sumen-

D A\xm,aut injucundum quod infuderis fiet ,
aut noxium : id est, quod ultra acceperis
de alimento, minus bene sapiet tibi, nec
delectabit gustum, quoniam satiatus fasti-
dit, et nauseat plus suinendo;aut nocivuin
crit corpori et anima?, ipsum corpus gra-
vando et ad infirmitatem dispoiiendo, ac
vitain abbreviando, animam etiam incli-
nando ad vitia, et ineptam faciendo ad
actus virtutum. Hinc in Luca loquitur
Christus : Attendite vobis, ne forte gra- z,i(c.xxi,3i.
ventur corda vestra in crapula et ebrie-

'i[]li DE CONSOLATIO.NE P1UL0S01'HI.K LIIUIK II. — rHOS.V V ; .VRT. XVII

iiif.vi, 25. tate; ct demio : Vjc vobis qiii salurati A diiin, nec siimmum bonum quiprcndum.

eslis, quia esurietis. Iliiu' ait Clirysoslo- J^nn rcro pu/c/truin variis fuUjcrc vcsti-

inus:Siinplifior victus el luensa inedioeiis l>us })ulas?\(\ cst, an tu, Hoeti, a>stiinas

pluriiumu habel juciiuditalis ; ecoutrario « piiieiirum », id est delectabile, dccens,

divitiim incnsap e.xsecrabiles ct horrid;e, 'oruatum, « fiilgere vestibus variis », id est

conlauiinationisque plenff.Augustiiius qiio- phirimis ac diversis, pretiosis et curiose

que : Sobrietas, inquil, est mciitis et cor- lormatis? ^<<rtrM>>< si grata intuitu species

poris omniiimque membrorum tulehi, pu- cst, id est, si piilehritudo vcstium talium

dicilia' ac castilalis muuimeu, j)acis et « grala », id cst, accepta ac placens, « cst

amiciliie custos, houestati semper conjuu- iiiluitu », id est in ipso earuin adspectu,

cta ; econlra gula obruit inentem, ratio- uut materiu' naturam, aut ingenium mi-

nem excaecal, compiinctionein cl Dei li- n/6or «;Yi'//c/6-, id est, pulchritudinem ve-

morem excludil, bonorum operuin parit B stiiiin adscribam lan» seu filis ex qiiibus

fastidium, ad levitates dissolulionesque factiis est paiinus, aiit arti sartoris, uon

provocat, atqiie libidiui miiiislral foineii- tibi. El quainvis te ornent forinseciis, non

ta. Ideo in Plnedone asserit Plato : Inten- tainen in auiina. Imo eain magis dctur-

tio philosophi est minime eirca corpus es- pant : nam et dives illc damnatus qui epu- uc. x\

se, et maxime distare ab eo, et ad animain labatur quotidie splendide, induebatiir bys- ''•

converti ; itcmqne : Non est (ait) philoso- so et purpura. Ipsa quoque immoderata

phi circa ciborum ac potuum aut venereo- vestium multitiido est damnabilis, quum

riim voluptates sliidcre, iiuo hicc omnia beatissimus dixerit Joannes : Qiii habet n,i>i. in,\

desiderio sapienti* aspernari. duas tunicas, det noii habenti. Denique,

Praeterea, quia « natura paucis minimis- ut sancti patres Ambrosius Chrysostomus-

que contenta est », recte in Ecclesiastico que fatentur : Vir aut mulier exqufsite se

Eccii. conscriptum est : Initiuin neccssariae rei C vesliens aut ornans, ac per hoc aliorum

xxxi",»!. ^.jj.^ homiuuin, aqua, sal, lac, et panis si- ociilos in se trahens, quamvis nullum ma-

milagineus, inel, bolrus iiva' et oleum. Sed lum iude sequalur, tamen a:^ternum sup-

infelix et insensata carnalitas ita corrupta plicium palieliir, quia venenum pricbuit,

est ac irrefrenata, ut recte dicat Innocen- si fuisset qui biberet.Ilinc in Ecclesiastico

tius Papa : Initiiim vitte hominis, panis et scriptum est : In vestitu ne glorieris un- eccU.xi,

aqua : gulosis autein non sufficit friictus quam.PIato etiain in Phffdone effatur:Phi-

arboruin, neque diversa leguminum gene- losophus inhonorat et despicit vestimen-

ra.nou radices herbarum.nec pisces aqua- torum pretio differentium possessiones,

riiin. non bestia? lerrae, nec aves cadi; sed calceamentoruin quoque, et alios corporis

quapruntur pigmenta, parantur aromata, ornatus. Praeterea, quum unusquisque de-

nutriuntur allilia, capiuntur obesa, quse beat sc vestire secundum exigentiam et

studiose coquuutur, laute parantur officio D lenorem suae vocationis ac legis, et lex

ministrorum. Verum, ut ait Scriptura : Christi sit lex totius humilitatis, maturita-

/•ror. XXI, Qui ainat vinuin et pinguia, non erit sa- tis et exemplaritatis; constat quod ad om-

1;"^, 1. pipijg Xempe, iit sanctus Job protcstatur, nem pertineat Christianum, modesto, ex-

Job\x\w, Sapicntia non invenitur in terra suaviter emplari humilique vestitu uti ac indui,

*'' '^' viventium ; et teste Grcgorio, Quae carnem non curioso, provocativo, inani.

oblectant, spiritum necant. Ideo dixit Apo- Deinceps probat Philosophia, quod nec

itom. XIII, stolus : Curam earnis ne feceritis in desi- in ministrantium copia eonsislat felicitas.

deriis. Hinc demum in universalibus scho- An vc7-o te longus ordo famulorum,\A est

lis sobrie vivunt studentes. numerus copiosus servorum te instar cau-

Deinde tangit Philosophia, quod nec in dae sequentium, facit esse felicem ? Qui si

vestibus pretiosis ac splendidis sit latau- vitiosi moribus sint, id est immorigerati,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II.

PROSA V ; ART. XYII

233

ii

permctosa domus sarcina, id est, nocivum
et magnum sunt onus patrisfamilias do-
musque suae, et ipsi domino vchementer
inimica, praesertim si eos corripiat et ca-
stiget, quum in Proverbiis Salomon dixe-
ProK. XV, rit : Non amat pestilens eum qui se cor-
ripit. Si vero probi sint, qnonam modo in
tiiis opibus aliena probitas numerabitur ^
id est, dato quod probi sint servi tui, pro-
bitas eorum te formaliter probum non ia-
cit, neque denominat te, nec inter divitias
tuas spirituales est computanda : quamvis
redundet in te et sis particeps ejus, si eos
a vitiis retraxisti et ad virtutes horta-
tus es.

Ex praehabitis Philosophia primo con-
cludit : Ex quibiis omnibiis, nihil horum
qme in tuis computas bonis, tuum esse
bonum, liquido monstratur , id est, « ex
omnibus » rationibus jam prsptactis « mon-
stratur Iiquido»,id est,evidenter probatur,
« nihil horum quae in tuis computas bo-
nis », videlicet, nec divitias, neque fami-
liam, nec pulchras vestes, nec alimenta,
« esse bonum tuum », id est reputandum
esse principale et proprium bonum tuum,
sicut nunc ssepe ostensum est.

Quibus si nihil inest appetendo' pul-
chvitudinis, id est nihil decoris absolute
optandi,tanquam sit pujchritudo prsecipua
ad beatitudinem pertinens, quid est quod
vel amissis cloleas, vel hvteris refentis ?id
est, non habes rationabilem causam mul-
tum et inordinate dolendi de illarum re-
rum amissione, nec idoneam causam gau-
dendi multum de earuni retentione. Heec
namque quae cadunt sub fortuna, in se
non sunt bona nec mala moraliter, sed in-
differentia, ita quod possunt obesse et
prodesse, secundum quod homo bene aut
male utitur eis : ideo non sunt per se aut
propter se appetenda nec fugienda, sed
potius sub conditione saltem iinplicita, ut-
pote, si et in quantum proficua nobis fue-
rint ad salutem vel impeditiva.

Quod si natura pulchra sunt, id est, si
ex propria natura sunt speciosa et appeti-
bilia bona ista fortuita, sicut et sunt : for-

A maliter quippe ex se pulchra sunt, sicut
et bona, non autem efficienter; quemad-
modum etiam homo ex sua natura forma-
liter rationalis est, efficienter autem ex
Deo. Creator quippe donavit unicuique rei
naturam seu speciem,qua ex se formaliter
est ens, et bonum, et pulchrum. Quid id
tua refert ? id est, ad te quid hoc perti-
net? quia ex hoc tu in te non es melior,
pulchrior, neque felicior. Nam hcec per
se, a tuis quoque opibus sequestrata , id
est seorsum considerata et sumpta, atque

B divisa a tuis donis ac bonis, placuissent,
id est, pulchra fuissent ac placita. Neque
enim idcirco sunt pretiosa, quod, id est
quia, in tuas ve^iere divitias, id est, quia
coeperunt pertinere ad te ; sed quoniam
pretiosa videbantur , tuis ea dinitiis an-
numerare maluisti, id est, voluisti ea
conjungere opibus tuis, magis quam non
facere hoc, imo et magis quam licuit, ap-
petendo et amando ea nimis intense:quod
patet ex hoc, quia de eorum amissione
contristatus es immoderanter. Non enim

C est dolor in amittendo, nisi sit libido in
habendo, ut ait Ambrosius. Propter quod
etiam ait Cassianus : Signum quod reli-
giosus seu monachus ad rem usui suo con-
cessam inordinate et velut quodam pro-
prietatis affectu afficitur, est quod de ejus
subtractione turbatur.

Consequenter Philosophia ex compas-
sione communi circa mortales, pie repre-
hendit eorum inordinatum desiderium et
conatum circa terrena.

Quid autem tanto fortunam* strepjitu • foriimx

D desideratis?\d est, cur tam inquieto et im-
petuoso appetitu « desideratis fortunam »,
id est prosperitatem fortunee, seu bona
fortunsel Fugare, credo, indigentiam co-
pia quwritis, id est, puto quod ideo, quia
optatis « indigentiam » vestram « fuga-
re », id est removere a vobis, « copia »,
id est per abundantiam, sicut infirmitas
sanitate expellitur, et universaliter con-
traria curantur contrariis. In hoc tamen
per superfluitatem exceditis ex inordinato
affectu et cura superflua, quia penuria

23i

DE CONSOLATIONK PHILOSOPHI.K LlUKIl II.

1'UOSA V ; ART. XVII

niflius fugatiir coinpctentia qiiaiu abuu- A
(laiitia rciiiiu. Idcirco subjunjjitur :

Atijui, i(i csl ccrtivc, hor rohls iii cdu-
trariton ccdit, id csl, c.\ abiiiulantia iiijic-
riintur vobis iniilta inala graviora qiiain
iiniijiciitia ipsa. /'/i/riOus (juippo admini-
culis, i(i est aii.xiliis, o/>//,s- csf ud tuendam
prefiosa' supe//ccfi/is variefaton. id cst ad
custodicudum.conscrvandiini ac protcfrcn-
duiu abiiudanliain posscssionuiu, nc rraii-
de, doio. violcntia, voracitate. furlo, rapi-
na,aut aiio niodo subtraiiautiir. Verumi/ue
iilud est, permu/fis eos indigere qiU per- B
mu/fa possident, id est, « verum est » di-
ctiim« iiiiui ))communc.quod vaide miiltis
indigcnt. qiii possidcnt valdc multa : in-
digent enim opulcnti inultis subsidiis, cu-
ris, provisionibus, custodiis et ministris,
et raro vcl nunqiiam iiabent tranquillita-
tem sccuritatcmqiie mentis. Contraque, id
est, et ecoutra vcriim cst, minimo indigc-
re, iiios qui a/ninda7ifiam sudm natura^
necessitate ,non amtiitus sui superf/uitafe,
metiantur, id est, qiii mensurant, refre-
nant ac temperant « abundantiam » rerum C
« necessitate » suse « nalurap », non pliis
appetendo de necessariis vitac, quam re-
quirit necessitas aiit saltem utilitas suaj
natura^, « non superfiuitate sui ambitus »,
id est ambitionis, seu iibidinosae sive inor-
dinata? affectionis.

Deinde subditur alia ratio reprehensio-
nis istius. Itane autem nul/um est pro-
prium vo/jis afque insifum bonum, id
est, an ideo ita habetis vos, extcriora ista
qua?rcndo, quia « nullum » concessum et
dcputatum «est vobis proprium bonum », D
utputa bonum spirituaie, competens vobis
in quantum estis rationaiis naturse,«atque
insitum », id est bonum naturalc ct intcl-
iectuaie,anim» vestra^ ingenitum,ut sunt,
memoria intellectualis, ratio et voluntas,
iuchoatio quaedam scientiarum atque vir-
tutum.seu habitus principiorum in specu-
iativis, qui dicitur intellectus, atque in
practicis, qui ab aliquibus appcilatur syn-
deresis, ut in externis, id est exteriori-
bus, ac seposifis, id est seorsum extra vos

positis, rebus, puta in rebus caducis ct
viiibus, /tona rcstra qiuvrafis, id est, ea
qiue ad pcrfcctioncm pcrtincnt ac saiii-
lcm ? Nam ea qiia' liomo potissimc diligit,
in his sibi profeclum et uitimum fincin
constiliiit, qiicmadmodum de giiiosis et
carnalibus ait Apostolus : f)iioriiin dcus PhiUpp.ni
venter est. Sic namqne de siipcrbis et am-
bitiosis dicerc possiimus : Quoriim dcus
cst honor mundaiiiis ct exccllentia tcmpo-
raiis; et itidem de avaris : Quorum deus
denarius cst. Proptcr quod avaritiam vocat
Apostolus idoloriim servitutem. Qiiasi di- Ayies. v
cat IMiilosopiiia : Quoniam propria ac in- i^,', 3^°"**'
nata boiia rationalis crcatunr sunt rcbus
extcrioribiis miillo pra^stantiora, valdc in-
dignum est ut in exterioribiis sibi staliiat
summuin bonum. Imo hoc est subversio
ordinis reriim.Propterea quasi ironice sub-
ditur :

Sic reruin versa esf conditio, id est, or-
dinatio rerum ita mutata est, ut divinuni
merito rationis anima/, id est, ut homo,
qui est « animai divinum », id est Deo si-
mile, quantum ad simiiitudinem in specie,
« merito », id est jure ac privilegio, « ra-
tionis » (vci, « merito », id esl per virtuo-
sos ac meritorios actus, « rationis »), non.
a/ifer sibi sp/endcre nisi inanimafa' su-
pe/iectilis possessione videafur, id est, pu-
tet se non aliter eminentem et inclytiim
esse, nisi possideat facuitates pecunia) ter-
renarumque rerum?

Et a/ia quidcin suis confe^Ua sunt, id
est, animaiia irrationalia « contenta sunt»
et quicscunt,duin oblinuerint et habucrint
ea ad quiT naturalitcr ordinantiir : in qui-
bus secundum gustiim et tactum maxime
delectantur. Vos aufem Deo mente consi-
iixi/es similitudine imitativa, non naturaii,
utpote ad imaginem ct similitudinem Dei 6v».i,2g
creati, « mente », id est quantum ad intei- "'■
iectiialem et superiorem anima? portio-
nem, in qua ponuntiir trcs vires, ratio,
memoria et voiuntas, a rebus infimis, ex-
cei/enfis nafurce ornamenfa capfafis, id
est, assidue capitis seu captare conamini
« ornamenta excellentis naturge », id est

DE CONSOLATIONE PHlI.OSOPHIiE LIBER II.

PROSA V ; ART. XVII

2dO

profectum, prosperitatem, salutem vestrge
animae rationalis, seu vestrse naturae intel-
lectualis, a transitoriis bonis, in quibus
vobis finem ultimum collocastis, illis plus
adheerendo quam summo et incommuta-
bili bono.

Nec intelligitis quantam Conditori ve-
stro faciatis injuriam, parvi pendendo
et transgrediendo ejus prsecepta etiam in
ejus pr»sentia, ac bono illi prorsus in-
comparabili et immenso, in omni sancti-
tate, dignitate, perfectione et gloria peni-
tus infinito, quod a vobis pater appellari
dignatur, prseferendo ista terrena, fceda,
carnalia.Quae injuria tanto est major quan-
to ipse Deus est praestantior : et ita est
quodammodo infinita. Unde et poena seter-
na ei debetur. Estque in peccato mortali
summa ingratitudo, et certe incomprehen-
sibilis qusedam enormitas. Nempe, quum
excessus in alium commissus tanto sit
gravior, quanto major, dignior, sanctior
est is in quem committitur, quanto etiam
ipse peccans plura atque majora ab illo
beneficia est sortitus ; ideo, sicut nemo
comprehendere valet infinitam excellen-
tiam et beneficentiam Creatoris, ita nec
enormitatem peccati mortalis. Quod etiam
constat ex hoc,quod pro uno peccato mor-
tali quantumlibet modico, sempiterna in-
fertur damnatio. Propter quod scribit Eu-
sebius Emisenus : Si scire volumus quam
graves Deus reputet nostras culpas, respi-
ciamus ad poenas.

Verumtamen, etiam impii quidam ista

aliquo modo intelligunt, qui scilicet ex

certa scientia peccant; sed illa eorum in-

tellectio est informis, obscura, insipida,

non formata, nec affectum immutans. De

quibus verificatur illud Apostoli ad Roma-

nom.\,i\. nos : Quia quum cognovissent Deum, non

sicut Deum glorificaverunt; sed evanue-

runt in cogitationibus suis, et obscuratum

est insipiens cor eorum. Hinc quoque se-

cundum Philosophum in Ethicis, Omnis

peccans est ignarus. Et Psalmista fatetur :

/^s. xLvin, Homo quum in honore esset, non intelle-

*^''^'- xit; comparatus est jumentis insipienti-

A bus. Unde ad insinuandum ingratitudinem
insipientiamque peccantium, Deus loqui-
tur per Isaiam : Cognovit bos possessorem 7«. 1,3.
suum, et asinus praesepe domini sui; Is-
rael autem me non cognovit. Et per Je-
remiam : Milvus in coelo cognovit tem- /er. mu,?.
pus suum, turtur et hirundo et ciconia
custodierunt tempus adventus sui; popu-
lus autem meus non cognovit judicium
Domini.

Ille genus humanum tcrrenis omnibus
prwstare voluit, id est, Deus omnipotens

B « voluit » atque instituit, quod homines
praestantiores sint cunctis terrenis : juxta
illud in Psalmo, Omnia subjecisti sub pe- Ps. vjn, s.
dibus ejus. Vos dignitatem vestram infra
infima qiuvque rerum detruditis, id est,
peccando propriae dignitati maxime dero-
gatis, et vilissimos facitis vosmetipsos. Id-
circo peccator indignus est pane quo ve-
scitur, aere quem respirat, terra quam
calcat : imo peccando inimicus Dei, servus
et membrum diaboli, minister peccati ef-
ficitur. Ideo in libro Sapientiae fertur : Cor sap. xv,

C iniqui cinis est, et luto vilior vita ejus, '"' "■
quoniam ignoravit qui se finxit. Aristote-
les quoque primo Politicorum testatur :
Sicut homo ratione utens, est animal opti-
mum, ita a lege et justitia se avertens, est
animal pessimum. Imo ut denuo loquitur:
Homo iniquus decies millies est pejor
bestia.

Nam si omne cujusque honum, eo cujus
est constaf esse pretiosius, id est, quoniam
« constat » seu certum est, « omne bo-
num » cujuscumque rei, loquendo de bono

D objectali perfectivo aiterius, « esse prelio-
sius », id est praestantius, « eo cujus est »
bonum, sicut et agens honorabilius est
patiente, et perficiens eo quod perficit;
quum vilissima rerum, id est infima ista
terrena, vestra hona esse judicatis, id est
objecta vestrae felicitatis, in quibus vobis
ultimum constituitis finem, eisdem vos-
metipsos vestra existimatione , id est pro-
prio judicio, suhmittitis, quoniam finis
reputatur melior his quae ordinantur ad
ipsum. Hinc secundum Augustinum, pec-

23G

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBEH IL — PHOSA V ; AUT

XVII

care non est nisi frui uteiulis.el iili fruen- A
dis. Solo eteniin suinino bono objectaliler
est frueiulum. id est suinine ac fiiialiter
inlia-reuduin ; creaturis vero uteiiduin. or-
diuando eas ad Deuin : cujus contrarium
agit peccator.

Quod qitldem haud iinmerito cndlt, 'u\
est. istud, videlicet tanta vestra vilificatio.
noii « iinmerito ». imo juste et ex veslro
demerito. accidit vohis. Qnod conscquen-
ter probalur.

Humana' quippe natura', ista conditio
est, id est ista proprietas. ut tu»i tantum B
ceteris rebus, quum. se cognoscit, excellat ,
id est, ut tunc solum exeellentior sit ir-
rationalibus crealuris, dum « se cogno-
scit » actu aut habitu, coguitione salubri,
formata, approbativa boni et practica :
quse est actio doni sclentiae, non informis
ac nudse scientise. De qua salubri scientia

5a/). x,io. scriptum est in libro Sapienti,T : .Tustum
deduxit Dominus per vias rectas, et dedit
illi scientiam sanctorum; in Isaia quoqiie :

/i. xxxiii,ii. Divitige salutis, sapientia et scxQnWsi.Eadcin
tamen infra bestias redigatur,\6. est, haec C
« eadem » natura hiimana lunc vilior bru-
tis reddatur, si se nosse desierit, id est,
qiiando ab hac formata sui ipsius notitia
acluali aut liabituaii cessaverit. (jiuiin
namque ista cognitio sit actus scientia?

/6iw. XI. •>. quae est unum de septem donis Spiritus
Sancti, quae dona insunt unicuique cari-
tatem habenti, prout Alexander, Thomas,
Albertus, Bonaventura, siiper secundiim
ac lertium Seiitentiarum conscribunt ; id-
circo, qiiamdiu permanet homo in caritate,
tamdiu manet in ista scientia. Nec tenetiir D
indesinenter ad actualem sui cognitionem,
sed tempore opportuno. De qua et Apo-

iiCor. xm, stolus fatur : An non cognoscitis vosmet-

"*■ ipsos ? nisi forte reprobi sitis.

Hsec ergo cognitio non est definitiva,
scholastica,qua plurimi vitiosi sciunt quod
homo est animal rationale mortale ; sed
theologica, devotionalis, qua homo affe-
ctiva scientia noscit se Dei creaturam, ad
ejus imaginem et similitudinem conditum
ad obtinenduin »ternam salutem per Chri-

stuin. Veriimtainen, sive hoino cognoscat
se ipsiiin hoc inodo, sive non, atlamen
excellentior est irrationalibus rebus di-
giiitate natiirali, spccifica : qiiia peccata
non auferunt naturalia. iit qiiarto capitulo
de Divinis nominibus S. Dionysius loqui-
tiir. Sed excellentiam siipernatnralem, gra-
tuitain, meritoriam, quae per caritatem et
gratiam condonatiir, perdit homo per ciil-
pam ; bestiis(]iie vilior redditiir, odibilis
et abominabilis Deo, qiiemadinodum in
libro Sapientiae legitur, Odio sunt Deo im- Sup.w^.i
piiis atqiie impietas ejus;atque in Psalmo,
Virum sanguinuin et dolosum abomina- Ps.s.i.
bitur Dominus.

Xam cctcris auimnntibus, scsc ignora-
re intellectuali notitia, naturx est, id est
naturale, et ex natura competit eis, qiium
noii sint reflexiva super se ipsa. Propter
qiiod scriptum est in Job : Deus docet nos JoU xxx'
super jiimenta terrae, et super Volucres *
coeli erudit nos. Ilominibus vero, vitio
vcnit, id est, ex vitiis est, juxta illiid libri
Sapientiac : Exca^cavit illos malitia eorum. ,s»/, n.ji
Michaeas quoqiie ait : Niimquid vestrum M\ch. m
e.st scire judicium, qui odio habetis bo- ' "■
niim ? Vitia namque sunt caligo ac tene-
brae inter totiiis luminis fontem ac men-
tem creatam dividentes, secundum quod
Isaias inducit : Iniquitates vestrae divise- ;«. nx, ;
runt inter vos et Deum vestrum. Itaque,
sicut et Rabbi Moyses ait : Propter splen-
dorem intellectus, qiiid divinum competit
homini. Fnde et priino Tim»i asserit Pla-
to : Ilominibus divina praeditis firmitate,
Divinitatis consortium est et appellationis
parilitas.

Quam vero late patet hic error vester !
id est, valde longe ac « late » et plane
constat deviatio et inconsideratio vestra,
(jui ornari possc aliciuid ornamentis e.r,-
istimatis alienis, id est extrinsecus, ita
quod ex illis additamentis fiat quid in se
ipso et in sua substantia pulchrius. Pro-
pterea dixit Gregorius : Quibuslibet or-
namentis ac vestibus circumponatur in-
duaturque caro, quid est caro, nisi caro?
Hinc unus fratrum S. Bernardi, suae sorori

DE COXSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II.

PROSA V ; ART. XVII

237

12

adhuc sfpculari et s?eculariter compositae
dixit : Stercus es involutum.

At id fieri nequit : nam si quid ecc
appositis luceat, utputa vestis aut orna-
mentum, ipsa quidem qum sunt apposila
laudantur, id est, pulchra ac splendida
appellantur ; illud vero his tectum atquc
velatum, in sua nihilo minus foeditate
perdurat. Quemadmodum S. Cyrillus epi-
scopus, vir eloquentissimus atque doctis-
simus, in suis refert Proverbiis vulpem
dixisse ad simiam pulchre seu potius ri-
diculose vestitam : 0 si splendor sapientia^
te intus ornaret, in hac veste te irrisam
potius quain vestitam adverteres ; nec de
vestis decore gauderes, sed de innata tua
foeditate verecundareris. Et gloriatio tua
inanis te ita infatuat, ut nec catenam ne-
que cippum quibus teneris ligata et li-
bertate cunctis desiderabili destituta, con-
sideres.
Verumtamen his objici potest, quod ait

jps. cxMii, Scriptura : Filiae eorum compositae, cir-
cumornatse ut similitudo templi. Et multa
in Scriptura similia leguntur. Et respon-
dendum, quod talia dicta sunt de ornatu
exteriori,apparenti, non vero et exsistenti.
Denique, etsi corpora vestibus pretiosis,
curiosis, pompaticis decorantur, animse
multo infelicius per easdem deturpantur.
Nuncque utriusque sexus personee tam
irreligiose et indecenter incedunt vestitse,
ut inhonestissima brevitate et insensatis-
sima longitudine comprobentur a dsemo-
nibus magis illusa? quam arte humana
opertse : quemadmodum secundo libro Re-

\\Rp.g.y.A. gum, scrvi regis David a rege Hanon tur-
piter valde derisi leguntur,vestibus eorum
usque ad nates preescissis.

Postremo, adhuc plenius probat Philo-
sophia divitias esse spernendas, propter
vitia concomitantia eas. Ego vero nego
illud esse bonum, id est proficuum ad
salutem, qicod noceat habenti, id est, quod
impedit a sahite. Num, id est numquid,
id mentior ? Minime, inquies. Atqui, id
est pro certo, dAoitioi possidentibus per-
swpe nocuerunt, id est, peccandi occasi-

A onem, incitamentum, materiam prsebue-
runt. Non tamen divitia? in se malse sunt,
dicente ad Timotheum Apostolo : Omnis iri/n.iv,4.
creatura Dei bona est.Nec virtus et vitium
sunt in rebus, sed in bene aut male uten-
tibus. Quum pessimus quisque, eoque alie-
ni magis avidus, id est, ex hoc ipso quod
pessimus est, et ex sua malitia, cupidior
est rerum alienarum, quidquid usquam
auri gemmarumque est, se solum qui ha-
beat, dignissimum putat, id est, reputat
« se solum » esse « dignissimum » ad

B habendum « quidquid auri » et « gemma-
rum est usquam », id est, in quocumque
loco aut tempore ita infelix cupiditas ac
vitiositas ipsum excaecant, ut quum pro-
pter scelera sua etiam minimis sit indi-
gnus,dignissimum se ad habendum omnia
arbitretur : cujus signum est, quod ha-
bitis non contentus, indefesse acquirere
plura conatur. Hinc per Isaiam talibus di-
citur : Vse qui conjungitis domum ad do- h. v, s.
mum, et agrum agro copulatis : numquid
vos soli habitabitis in terra ?

C Haec est avarorum insania, excaecatio
densissima, stultitia infinita, quod quum
anima incomparabiliter sit nobilior cor-
pore, vita quoque futura inaestimabiliter
sit diuturnior vita praesenti, itemque in-
teriores divitiae sine mensura exterioribus
sint praeclariores, ipsi miserrimi de ani-
marum suarum divitiis ac salute nullam
aut novissimam habeant curam, infatiga-
biliterque solliciti sint congregare terrena,
etiam dum revera competentiam habeant
eorumdem. Propter quod asserit Augu-

D stinus : Avarus similis est inferno ; quia

infernus quantoscumque devoraverit, non Proi-.xxx,
repletur, nec dicit, Sufficit : ita nec ava- ^^' '**•
rus, quanquam omnes thesauri in eum
confluxerint. Quid tu, Christiane, divitias
cupis, quum audias Christum dicentem,
Beati pauperes, quia vestrum est regnum Zuc. vi,2o.
Dei? Itemque, Quam difficile qui pecunias md.xwm,
habent, intrabunt in regnum coelorum I -^"

Tu igitur, o avare, qui nunc contum,
id est fustem seu baculum, gladiumque
sollicitus pertimescis, ambulando per vias

538

DE CONSOLATIOXE Pnil.OSOPHI r. I.IItF» 11.

PROSA V

ART. XVIII

seii intoi" alios oxsisteiulo cum tuis divi- \
tiis, si vitiv /lujus calleni cacuus viator
iftfrasses, coram latroDC securus canta-
rcs, i(l t'st, nec fiiit'in nec raplorem neque
latronem anxie iorinidares, quia nil libi
possent auferre. Kt lioc coininuniter ita
est. priosertim duin impii illi aj^noseerent
te niliil k'cuin liabere quotl ipsis possit
servire. .Vliqni tainen ita corrupti sunt
et penitus inhuinani, iit sola crudelitate
in ipsa humani sanguinis effusione Ispten-
tur. Ilinc, ut beatus refert Ilieronymus,
duin latrones in cellam irruissent 15. lli- B
larionis adhuc adolescentis, alque dixis-
sent, Quid faceres, si ad te venirent la-
trones? respondit : Nudus latrones non
timet. Et illi : Certe occidi posses. At ille :
Possum, inquit, et idcl^rco non timeo, quo-
niam mori paratus sum. Ecce quanta in
tanta paupertate securitas, quanta bonae
conscientia} quies.

Deinde Philosophia zelo justitiae irridens
divitiarum prosperitatem, ironice subdit :
0 pra'clara opum mortalium beatitudo !
Quod ex contrario accipiendum est sensu : C

(juasi (licat.Vere misera esl opulentia tem-
poralis, propler inala culpcP el pa'na' sibi
adjuncta. Quam quum adcptus fueris, se-
cUrus cssc dcsisti, quoniam labor esl in
acquirendo, timor in possidendo, dolor in
amillendo. Ilinc (luiiin Diogeni in lectulo
(luiescenli ftir sacculuin |)eciinijo juxla le-
ctuin pendeiitem nilerelur auferre, ilie
respondil : Tolle, miser, ut facias duos
dormire. Tanquam diceret : Ego tiinore
perdendi,tu desiderio acquirendi,a somno
iinpedimur.

De inalis demum cupidilali annexis, ait
Chrysostomus : Divitiarum sequela est
luxuria, ira intemperata, furor injustus,
arrogantia, ambitio, contumelia, gula, in-
dignatio, et omnis irrationabilis motus. Et
rursus : Vanitas vanitatum, et omnia vani- Eccie. i, 2.
tas. Hiinc versiculum si saperent qui in
divitiis deliciisque versanlur, in cunctis
parietibus et vestibus suis, in domo, in
januis, in cubili, in coenaculis, et ante om-
nia in cordibus ct conscientiis suis,- eum
conscriberent, ut eum indesinenter oculis
cernerent, ac corde sentirent.

ARTICULUS XVIII

DIFFICULTATLM AC QU.ESTIONUM HUJUS QUINTiE PROS.E PROPOSITIO BREVISQUE ABSOLUTIO.

Cf.p.mB. TO.ANNES. — Nunc allegasti Aristotelem
tl libro de Bona fortuna dicentem, quod
sine exterioribus bonis, quorum fortuna
est domina. non contingit esse felicem.
Ex qua aucloritate concedendum videtur,
quod fortuna sit domina reruin qua? ca-
dunt sub ea. Quod non apparet : quia
secundum hoc non viderentur errasse gen-
tiles, qui coluerunt fortunam.

DiONYSius. — Bona fortuna^ et bona na-
tur» realiter idem sunt, et differunt ratio-
ne. Dicuntur quippe bona natur», quia ex
naturalibus causis directe producta, seu
naturali rerum ordine provenientia : sic-

que temporalia ista, et divitiae naturales
aul etiam artificiales, vocantur bona natu-
D rx. Qua? item dicuntur bona forlunae, in
quantum raro et praeter intentionem pro-
veniunt vel contingunt.Hinc aliqui dicunt,
quod bona inferiora considerantur tripli-
citer. Primo, quantum ad suam originem :
et ita dicuntur bona naturalia. Secundo,
quantum ad suum usum et possessionem :
et ita sunt bona humaiia, quia ad usum
et commodum hoininum ordinata, quum
et secundo Physicorum fateatur Philoso-
phus, quod homo est quodammodo finis
omnium. Quod tamen aliqui asserunt de

DE CONSOLATIONF PHILOSOPHIiE LIBER II. — PROSA v; ART. XVIII 239

solis artificialibus dictum : nihilo minus A ei,sicut nec bonitas nec veritas nec unitas

verificatur de his omnibus quse naturaliter entitati. Quemadmodum etiam unumquod-

sunt homine inferiora, quia in ordine uni- que creatum secundum se sumptum dici-

versi videmus quod inferiora ad superiora tur bonum ; et omnia simul accepta di-

quodammodo ordinantur, et in eorum cuntur valde bona, juxta iliud Genesis,

usum commodumque proveniunt. Unde in Vidit Deus cuncta quse fecerat, et erant Gen.i,n.

:en. IX, .-); Genesi Dominus ait hominibus : Quasi valde bona : sic unumquodque creatuin

olera virentia dedi vobis omnia ad vescen- secundum se dicitur pulchrum ; omnia

dum.Tertio, quoad proventum seu attribu- vero pariter sumpta, sunt valde pulchra.

tionem : et ita fortiina nominatur domina Propter quod ordo universi pulcherri-

eorum quae fortuitu accidunt, in quantum mus est.

cum fortuna proveniunt, et cuin ea rece- Joannes. — Nonne videmus multa quaB

dunt. Est itaque domina talium, non ut B in se sunt valde deformia, fceda, solo ad-

causa per se, neque ut quaedam dea, sed spectu horrenda?

ut causa per accidens, atque in quantum Dionysius. — Quid turpius diabolo, ra-

quis dicitur ex causis ccelestibus bene for- tione peccati ? Et tamen naturalia in dae-

/. p. 28C, tunatus, ut deciaratum est supra. monibus, ut S. Dionysius quarto ait capi-

^ "'*■ Joannes. — Si sine divitiis non contingit tulo de Divinis nominibus, splendidissima

Matth.%\ esse felicem,cur Christus in tantum beati- manent. Nec est turpior in mundo cloaca,

ix^'''i''2i)' ^'^^^ pauperes, cunctasque divitias exem- quam peccator impoenitens, vitiosusque

plo et verbo docuit esse spernendas ? homo : qui tamen in sua natura et specie

DiONYSius. — Sine divitiis competenti- multum naturalis pulchritudinis habet.

bus non contingit esse felicem felicitate Natura ergo, el forma rei substantialis in

politica. Divitiarum vero abjectio confert se considerata, pulchra censetur. Hinc se-

ad promerendum ac obtinendum beatitu- C cundum Hieronymum, ipsa quaecumque

dinem contemplativam : de qua agit Sal- gens, in Prophetis frequenter nomine vir-

vator. Qui etiam asserendo, Beati paupe- ginis ac nomine filiae designatur, non so-

res, loquitur de beatitudine viae : quee est lum gens Judaeorum, sed etiam pagano-

meritum, non praemium ultimatum ; nec rum, ut dum in Isaia dicitur de populo

est felicitas consummata, sed inchoata. ¥A Chaldaeorum, Descende, sede in pulvere, /s. xlvu, i.

y.p.3ic', de his jam supra diffusius dictum re- virgo filia Babylon : ut in nomine virgi-

'*^' cordor. nis designetur naturae in se sumptae inte-

Joannes. — Quomodo verum est quod gritas, atque in nomine filiae, amabilitas

c/. p. 228 dixisti, cuncta creata participare primo ejusdem naturae secundum se consideratae.

pulchro, sicut et primo vero et primo bo- Diligit enim Deus cuncta quse fecit,secun- Sop.xt.as.

no primoque uno, ita quod universa et dum bonam eorum naturam,quam ab ipso
singuJa creata sunt pulchra, sicut et bona D sortita sunt. Denique pulchritudo est mul-

et vera? tiplex, videlicet, corporalis et spiritualis,

DiONYSius. — Omne creatum aliquid naturalis et supernaturalis, substantialis

participat pulchritudinis increata^ : pro- et accidentalis, et item moralis : de quibus

pter quod pulchrum vocatur pulchritudi- hic prosequi non est opus. In opusculo

ne quadam essentiali specifica, in quan- autem de Venustate mundi et pulchritu-

tum a Deo productum est secundum dine Dei, de his omnibus plenius scripsi.

idealem exemplaremque rationem mentis Joannes. — Videtur Philosophia in hac

divinae, ut in Timaeo disseruit Plato, et in prosa, de creaturarum pulchritudine mi-

libro LXXXIII Quaestionum Augustinus. nus bene sentire, dicendo in ea glorian-

Haec quoque specifica pulchritudo, quae dum non esse : quum tamen aliqui scri-

essentialis est rei, nil reale superadjicit bant qualiter ex corporali pulchritudine

^'iO

I)E CONSOLATIONE PHILOSOPIII.K LinKU II. — PllOS.V V 1 AUT. XIX

rt 6

rerum debeainus ad conUMnpIationcni in-
creala> pnleliritiidinis ac Sapientia^ creatri-
eis ascendere.

DiONYSus. — Quamvis juxta snperficiein
littera' videatnr esse nt dicis. tainen se-
eundnin intentionein IMiilosophijr et expo-
(•/■.p.iisc sitionein praOiabitain ita non est. Ideo An-
jjnstinns libro de (^ivitate et alibi sjepe,
llujio (jnoqiie de S. Victore, conscribuiit
qualiler inrinita sapientia increalaque pul-
chritudo Dei, etiain in corporalibus rebus,
in inixlis el elementis, in floribus, fonti-
bus, arboribus, gemmis, herbis, metallis,
animalibus, in cadestibus orbibus, iii pla-
netis et stellis, pra>sertiin in sole, et in
omni horum ordine ac decorc, mirabiliter
ac gloriose resplendet, commendatnr ac
eminet. Imo quis omnium horum pulchri-
tiidinem satis miretur digneque explicet ?

\ Vni\o libro de Civitatc Dei loqnitur Au-
gustinus : Deus nec exigiii el contcin-
ptibilis animantis viscera, nec herba' flo-
scnluin, nec arboris folium sine suaruin
condecentia paitiiiiii et congrua pulchri-
ludine ac harmonia reliquit. .\d quod hinc
iiide alicgat Plotiniim IMatonicum, quem
pr<T ceteris tangil melius intellexisse Pla-
loncm.

Jo.\.NNES. — Videtur h.TC prosa valde
sententiosaet jnilchra. De cujiis sententiis
aliquid plus, si plaeet, prosequere.
H DiONYsius. — Jam ante causalus es pro- Cf.p.
lixitatem. '"^'-

Jo.xNNRS. — Allicit me et delectat pul-
cliriliido inateriT sententiositasque sermo-
nis, quam Philosophia non nisi brevissi-
me tangit, magis quam exprimit.

DioNYsius. — Faciam quod hortaris.

ARTICULUS XIX

QUOD BEATITUDO NON CONSISTAT IN TERRENIS DIVITIIS.

D

,E hac materia diu ante Boetium, tam
sapienter quam eleganter, ut ipse
Boetius, in suis Proverbiisscripsit S. Cy-
rillus, sic inquiens : Quid tibi summum
bonum esse existimas? Nonne id qnod
maxime diligis ? Quantitatem enim boni
sequitur amor. Quid ergo potissime amas?
Aurum, inquis, cui deserviunt universa :
Eccie. X, pecuniae namque, juxta Salomonis senten-
*'• tiam, obediunt omnia. Ad quod tibi re-

spondeo : Bene video quod avaritia habet
oculum, sed non visum : quia hoc ipsum
quod maxime diligis, non cognoscis. Nem-
pe qiia ratione aurum et cetera desidera-
bilia diliguntur? Nonne quoniam bonitate
informantur? Sed propter quod unumquod-
que tale, illud magis. Ergo quod vere est
sumnium bonum et ipsa bonitatis essentia
ac priina ratio diligendi, est maxime dili-
gendum. Hoc autem nequaquam est au-

C rum. Imo plurimi sapientes ipsum aurum
tanquam virtutis ac pacis impedimentum
fugiunt et effundunt. Nam et Brachmani,
ut libera tranquillitate civiliter conversen-
tur, ipsum totaliter a suis finibus abdica-
runt. Hinc zelatores virtutum senserunt
ipsum rebus usibusque humanis potius
esse malum quam bonuin. Amplius, si au-
rum et corporales opes sunt summum ho-
minis bonum, cur circumspectissima na-
tura et providentia summa, feris magis
qiiam hominibus ha>c bona praecipue est

D largita? Smaragdinas etenim gemmas are-
nulasque aureas Scythige, ac aureos Indiae
montes, possident gryphi ; metallorum
quoque amplissimis venis et multis lapi-
dibus preliosis nobis abditis, terra gaudet.
Nonne hinc patet,quod saga<iissima natura
perversitatem avariti» confutavit? Ha>c
enim ita a nobis naturaliter alienata, ut-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II.

PROSA V ; ART. XIX

241

pote brutis commissa aut in terris abscon- A
dita, fatentur a veris nostris bonis se ali-
ena. Si igitur omnium amabilium finem
quaeris, et summum bonum sincere dili-
gere cupis, fuge aurum, fuge divitias, cu-
piditatis exstingue flammas : non enim
ditant, sed magis depauperant, dum ani-
mum vitiositate captivant. Praeterea, homi-
ni prosperato ac satis habenti, sed plura
quaerenti, fortuna obvians dixit : Gur, ca-
rissime, non quiescis, quum jam tribue-
rim tibi satis ? Qui respondit : Sua dulce-
dine me attrahit bonum; et donec additum B
fuerit, est molestum. Cui illa : Video, in-
quit, quod pauper effectus es, postqiiam
cupiditate plus sitis. Ecce depauperavit te
ainara voluntas : nam si satis haberes,
nullatenus amplius quaereres. Recte dixit
Epicurus philosophus : In multiplicando
veras divitias, nullo modo est adjiciendum
pecuniae, sed avaritiae detrahendum : tanto
enim homo est ditior, quanto cupiditas in
eo est minor. De his multa pulchra scribit
Cyrillus.

Thomas quoque in Summa contra genti- C
cap. 30. les, tertio libro, probat in divitiis felicita-
tem non esse. Feiicitas enim est bonum
propter se intentum et dilectum. Divitise
vero non nisi propter aliud appetuntur :
per se namque nihil conferunt boni, sed
solum utimur eis ad corporis sustentatio-
nem, et ad aiia queedam. Insuper, actus
virtutis laudabilis est, secundum quod ad
felicitatem accedit. Laudabiliores autem
sunt actus liberalitatis et munificentia?,
qui sunt circa pecunias ex hoc quod pecu-
nise expenduntur, quam quod conserven- D
tur. Amplius, illud in cujus consecutione
consistit felicitas hominis, oportet esse
quid melius homine : pecimia vero est
quid vilius eo. Verum hse rationes Thomse
jam in textu prsehabitee sunt.

Hinc etiam Plato asserit in Phaedone :
Propter corporis necessitates, pecunias co-
gimur possidere, servi hujus curse effecti ;
philosophi vero est eis ad solam necessitu-

dinem uti. Concordat id Senecae : Honesta
res est laeta paupertas. Imo non est pau-
pertas, dum laeta est : etenim non qui pa-
rum habet, sed qui plus appetit, pauper
est. Quid enim refert quantum illi in arca,
quantum in horreis jaceat, si immineat
alieno, si non acquisita, sed acquirenda
potius computet? Nihilo minus idem Se-
neca iterum protestatur : M^ri et imper-
fecti animi est, non posse ferre divitias,
nec scire his uti moderate, ac virtuose eas
expendere. Quod utique verum est, quum
in novo ac veteri Testamento multi Sancti
fuerint divites ; sed paucissimorum est
tanta perfectio. Qui et implent illud Psal-
mistae : Divitiae si affluant, nolite cor ap- Pi. lxi,ii.
ponere;et item quod prima ad Timotheum
scribit Apostolus : Divitibus hujus saeculi irim.vi,
praecipe non sublime sapere, nec sperare '''^^*
in incerto divitiarum, sed divites fieri in
operibus bonis, facile tribuere, communi-
care, thesaurizare sibi fundamentum bo-
num in futurum, ut apprehendant veram
vitam. Quod quam rarum arduumque con-
sistat, tangitur in Ecclesiastico, quo habe-
tur : Beatus dives qui inventus est sine EccU.
macula, et qui post aurum non abiit, nec '"'^''*'^-
speravit in pecunia et thesauris. Quis est
hic ? et laudabimus eum : fecit enim mi-
rabilia in vita sua. Ideo Sapiens exo-
ravit : Divitias et paupertatem ne dederis Prov.wx,
mihi ; tribue tantum victui meo neces- ^"
saria.

Postremo,quum perpetuitas vitae futurae
incomparabiliter excedat brevitatem vitse
praesentis,bona quoque gratiae et dona glo-
riae aeternalis, potissime bonum illud in-
creatum, immensum, universa bona fortu-
nse et prosperitatis terrenae ; ideo, quanto
mens hominis desuper clarius illustratur,
tanto praecordialiter omnia ista caduca pe-
rituraque aspernatur, et comparatione bo-
norum tantorum nullius putat esse mo-
menti, et Christum in omni paupertate,
humilitate ac sanctae caritatis fervore in-
cessanter sectatur.

T. 2G.

K;

2'i2

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII.V, LIBEU 11. — METHUM V

ARTICULIS XX

EXPOSITIO MORALIS EJUSDEM PROS.E.

D

,K morali <U'imiiii intelligculia liujus
prosie iiuilta addere iion oportet,
qiiiim liltera in se tota consistat moralis ;
certumque est. quod temporalis prosperi-
tas periculosa sit nimis, et copiosa familia
suis dominis damnabilis,nisi fraterncT cor-
reptionis pr.Tceptum in illa adimpleant,
vitiosos eorrigere enitanlur, seque eis ex-
hibeant exemplares.

Multis etiam nunc inductis consonant
qusB in Ecclesiaste habentur de divitia-
rum, familiarum deliciarumque vanitate,
/Tcc/e. II, 1- ut est illud : Dixi in corde meo, Vadam et
"•'"'''''"• aifluam deliciis, et fruar bonis ; et vidi
quod hoc quoque esset vanitas. Magnifica-
vi opera mea, a?dificavi mihi domos, plan-
tavi vineas, feci hortos ; possedi servos et
ancillas, multamque familiam habui ; co-
acervavi mihi argentum et aurum, et sub-
stantias regum ; feci mihi cantores et can-
tatrices, et delicias filiorum hominum.
Quumque me convertissem ad universa
opera mea, vidi in omnibus vanitatem el
afflictionem animi,et nihil permanere sub
/6irf. V, 10. sole. Rursus in eodem asserit libro : Ubi
multse sunt opes, multi et qui comedunt

A eas ; et (juid prodest possessori, nisi quod
cernit divitias oculissuis?

Denique, si tam damnabiiis est avaritia
in saecularibus viris, et in patrimonialibus
bonis, quam damnabilior est in ecclesia-
sticis et de patrimonio Crucifixi ditari,
thesaurizare, laule et sumptuose consu-
mere, propinquis non indigentibus dare,
beneficia piura habere, quorum unum
sustentationi competenti ac simplici pot-
est sufficere? prsesertim quum sanctus et
inuminatissimus pater Bernardus scripse-

B rit cuidam illustri canonico unum benefi-
cium solum habenti : Quidquid de benefi-
cio tuo ultra simplicem victum et vestitum
habes et detines, tuum non est", furtum
est, rapina est, sacrilegium est.

Hinc secundum Guillelmum Parisien-
sem, Petrum Comestorem, et auctorem
Summa) virtutum ac vitiorum, qui plura
beneficia habet, quorum unum suffice-
re potest, matrem suam Ecclesiam suis
membris et suppositis privat, Deum suo
obsequio, pauperes suis eleemosynis, de-

C functos suis suffragiis, fundatores suis
intentis.

METRUM V

Felix nimium prior aetas,
Contenta fidelibus arvis,
Nec inerti perdita luxu ;
Facili quae sera solebat
Jejunia solvere glande,
Nec Bacchica munera norat
Liquido confundere melle,

Nec lucida vellera Serum
Tyrio miscere veneno.
Somnos dabat herba salubres,
Potum quoque lubricus amnis,
Umbras altissima pinus.
Nondum maris alta secabat,
Nec mercibus undique lectis,

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHLE LIBER II. — METRUM V ; ART. XXI

243

Nova littora viderat hospes.
Tunc classica sasva tacebant,
Odiis neque fusus acerbis
Gruor horrida tinxerat arma.
Quid enim furor hosticus ulla
Vellet prior arma movere,
Quum vulnera saeva viderent,
Nec prsemia sanguinis uUa?

Utinam modo nostra redirent
In mores tempora priscos.
Sed saevior ignibus iEtnse
Fervens amor ardet habendi.
Heu ! primus quis fuit ille
Auri qui pondera tecti,
Gemmasque latere volentes,
Pretiosa pericula, fodit?

ARTICULUS XXI

EXPOSITIO METRI HUJUS QUINTI.

PR.^RCEDENTI prosa probavit Philoso- A nera Bacchica, id est vina : quoniam

phia, felicitateni hoininis non consi- nonduin colebant vites, nec vinum bibe-

stere in divitiis speciosisve vestibus, nec bant. Et ait « munera Bacchica )),juxta fa-

in grandi familia, neque in delicatis ciba- bulas poetarum,Bacchum esse deum vine-

riis, in quibus homines tempore Boetii arum ac vini dicentium. Multoque minus

sicut et nunc multipliciter excedebant ; norat confundere , id est simul fundere ac

hic econtrario beatificat et commendat miscere, cum melle liquido, id est humi-

primam mundi setatem, id est homines do, ex illis commixtis faciendo claretum :

qui tunc erant, in quibus mala ista non nondum enim procurabant sibi talia gulae

erant. irritamenta. Nec insuper noverat vellera

Felix nimium prior cetas, id est, homi- lucida, id est pannos albos, Serum, id est

nes primae aetatis erant valde felices, id hominum sic dictorum, miscere veneno

est boni, ad beatitudinem promerendam B Tyrio, id est colore purpureo, purpuram

bene dispositi,et valde beati in spe et me- faciendo:quia in vestium pretiositate nec-

rito, comparatione sequentium ; contenta dum peccabant. Porro Seres sunt populi

arvis fidelibus, id est campis fructuosis, orientales, in quorum terra sunt vermes

hoc est esu fructuum agrorum et horto- qui bombyces appellantur,qui in arborum

rum : qui dicuntur fideles ab effectu, quia ramis materiam serici pariunt : sicque per

produxerunt fructus tempore opportuno, « vellera Serum )), panni serici designan-

prout homines tunc sperabant ; nec aetas tur. Venenum quoque hic sumitur pro co-

illa erat perdita, id est vitiata et corrupta, lore : quoniam sicut qui veneno inficitur,

luxu inerti, id est vitiis carnis, quse cau- nigri coloris efficitur, sic color purpureus

sant inertiam, id est mentis hebetudinem nigro conchyliorum conficitur sanguine,
ac torporem. Somnos dabat herba salubres, id est,

Quce aetas solebat solvere jejunia sera, C in herbis et graminibus, seu in hortis, sa-

id est usque ad vesperam protractajp^^awfj^e lubriter dormiebant, sicut adhuc fertur

facili, id est comedendo glandes et alios
fructus. Unde et Gregorius ait in homilia,
quod apud veteres, qui et semel comede-
bant in die, prandiuin hora vespertina fie-
bat. Nec aetas illa norat per gustum mu-

de Brachmanis, nondum in lectis et tha-
lamis ; amnis quoque lubricus, id est flu-
vius defluens, dabat eis potum materia-
liter, quoniam aquam bibebant ; pinus
altissima, id est arbores sic vocatae, valde

-'ti UE CONSOI.AriONi; IMIILOSOPHI.F. LIBEH II. — METRU.M v; AUT. XXI

siiblimes, dabaiit ris u)nbrns, quia sub A (luiiriula, ardet in corde et appelitiva po-

illis quiescebant arboribus. teutia sievior, id est crudelior, ujnibus

Aiuplius, a'tas illa nonduui sccabul (d- .Ki)ia\ id est inontis sic appellati, in Si-

(a, i(i osl profunda, niaris, quia iion iia- cilia siluati, (lui eva|)0rat cl ejicit ex se

vigabaut per maie. Altuin autein pro pro- igneas atque sulfureas flainmas iisque ad

JoaiiH.n, fundo accipi solet *: sicut ibi, Puteus altus septem vel octo milliaria : ex quibus terra

"■ est ; el iii Psalino. Vciii in altitudinein iii svro adusta infertilis redditiir, iil in

Ps. Lxvm, '^'

3. inaris. Xec /tospes, id est mercator adve- epistolis suis refert Petrus Blesensis, ad-

niens, viderat nova littora, transfretando dens ibidem, qiiod ignis ille ex igne in-

de gente in gentein, mercUms undiquc (c- ferni erumpat. Coiisonat his quod super

ctis, id est collectis ad transferendum et Lucam scribit Ambrosius : Ferventior, iu-

vendendum. quiens, est a?stus concupiscentisB, quam
Ilic Philosophia proseqiiitur laudes pri- B ignis malerialis. Quod probat ibidem ex-

mjB fftatis, et inala temporis nostri de- emplo cujusdam, qui oculorum dolore la-

plangit. Tunc sa^va classica, id est feralia borans, prohibitus fuit a medico uxorem

bella navalia, taccbant, id est, nondum cognoscere, alioqui visum amitteret. Qui

sonabant nec cceperant ; ncque cruor, id nihilo minus concupiscentia inflammatus,

est sanguis effusus, tinxerat horrida, id iii ipso copul» apparatu, Vale, inquit,

• fusus est horribilia, arma, odiis acerbis fusis* , amicuin lumen. Unde et Tullius libro de

id est, odio fraterno nondum inter homi- Finibus bonorum et malorum : Cupidita-

nes effuso, quia tunc nondum unus pos- tes, ait, universas evertunt familias ; ex

sedit quod alius cuperet: ideo bella coiitra quibus odia, seditiones, ira et praelia ori-

se invicem non movebant. Inde Plato in untur, ac ainarissima vita. Hinc quoqiie

Phaedone affirmat, quod propter pecunias sanctus Job protestatur : Si dece^tum est Job
bella consurgunt. Et Seneca protestatur : C cor meum super muliere, et si ad ostium ^"'"'

Tunc magna quiete homines inter se vi- amici mei insidiatus sum, scortum sit

verent, si hsec duo tollerentur pronoinina, alteri uxor mea : hoc enim nefas est, et

>leum, et, Tuum. Ilinc quoque, ut Ari- iniquitas inaxima ; ignis est usque ad con-

stoteles in Politicis refert, Socratis et Pla- sumptionem devorans, et omnia eradicans

tonis fuit philosophia, quod omnia de jure genimina.

naturali deberent esse communia, quate- Heu ! quis fuit ille qui primus fodit,

nus homines inter se conversarentur ma- id est, fodiendo invenit, pericula preti-

gis pacifice. Quid enim, id est ad quid, osa, videlicet, pondera auri tecti, id est

furor liosticus, id est ira seu indignatio sub terra absconditi, gemmasque volen-

^va.\\s c\x]\x?>(iK\m(\we,veUctpriorullaan)ia tes, id est naturali appetitu inclinatas,

)tiovcre contra proximos, quu)n ipsi ho- latere in aquarum et fluminum fundis,
mines viderent, id est intelligerent, vul- D et item sub terris. Quarum aliquae a

nera esse sa'va, id est poenosa, ncc uUa casu inventse leguntur : quemadmodum

prcemia sanguinis, id est, se non esse quidam latrones in deserto Indise fame

consecuturos ullam retributionem pro sua alTlicti, effodiendo herbarum radices ut

belligeratione et Itesione ? eis vescerentur, invenerunt pretiosissi-

Consequenter Philosophia deplorat mi- mam gemmam topazion omni colore ful-

serias temporis hujus. Utinam tetnpora gentem. Qua reges in thesauris suis nil

nostra redirent modo in mores priscos, pretiosius habent, ut Cassiodorus recitat

hoc est, utinam homines temporis hujus super illud Psalmi : Ideo dilexi mandata Ps. c:

redirent ad mores laudabiles primee aetatis tua super aurum et topazion. Porro pre- ''^"

tactos. Scd fervens attior habcndi, id est tiosiores gemm» in fluminibus ex para-

sestus cupiditatis ad plura temporalia ac- diso manantibus inveniuntur, ac variis ar-

DE GONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER II. — METRUM V ; ART. XXI 243

tibus obtinentur, atque ex illis in alias A — Ad tertium, quod majora ac plura in-

defluunt aquas ipsis viciniores, prout Jo- commoda, tam pcenalia quam culpabiiia,

sephus et Magister in historiis tangnnt. proveniunt hominibus ex auro,quam com-

Praeterea, contra jam dicta objici pot- moda. — Ad quartum, quod Philosophia

est,quod in Ecclesiaste Salomon loquitur : hic loquitur juxta consuetudinem poeta-

Eccic. yii, Ne dicas, Quid causae est quod priora tem- rum, dicentium quod homines in princi-

"■ pora meliora fuerunt quam nunc sunt? pio duxerunt vitam silvestrem ac simpli-

Stulta est enim hujusmodi interrogatio. cem. Quod et verificari potest quantum

— Rursus, in eo quod dicitur, « pretiosa ad aliquas nationes ac gentes, quum et
pericula », videtur esse contradictio quce- TuIIius in sua Rhetorica contestetur : Fuit
dam. — Amplius, mult» commoditates tempus in quo homines more bestiarum
venerunt hominibus ex auro et gemmis : vixerunt ac vescebantur, et vagabantur ac
non est ergo eorum inventio deploranda. B dormiebant in agris. Absolute tamen ve-

— Insuper, falsum videtur quod hic di- rum omnino est quod ex Genesi tactum
citur de innocentia prima? getatis:quoniam est. In chronicis quoque habetur, quod
Cain primogenitus primorum parentum, Saturnus pater Jovis, pulsus regno a filio
fuit nequissimus ; cujus nequitiam posteri suo, intravit Italiam, ibique docuit homi-
ejus in exordio mundi mox sequi exorsi nes silvestrem vitam agentes, sedificaredo-

^en.vi. IX, sunt, ut cx divcrsis capitulis Geneseos mos, vineasque plantare, et colere terram.

^|"\.jj"'' elucescit, et Josephus primo libro Anti- Denique,usque in pra-sens quidamHiberni

quitatum testatur, et in Scholastica reci- ac alii silvestrem vitam ducere narrantur.

tatur historia, ubi et fertur, quod rapinis, Praeterea, de origine auri apud Job in-

homicidiis, violentiis, pugnis vacabant. ducitur : Habet argentum venarum sua- jobxxvm,

/6i(/.iv, 17. Unde in Genesi legitur, quod Cain aedifi- rum principia, et auro locus est in quo '•
cavit civitatem, in qua scilicet ipse cum C conflatur. Quocirca S. Thomas et alii qui-

sibi adhserentibus esset tutus. dam conscribunt : Metalla generantur ex

Et respondendum ad primum, quod Sa- vaporibus humidis, resolutis ex terra vir-

lomon loquitur contra eos qui ipsa tem- tute solis atque stellarum, infra terram

pora secundum se criminabantur, quasi retentis ; propter quod metalla ductilia et

malitia hominum oriretur ex temporum liquabilia sunt : sicut econtra lapides alia-

qualitate et pravitate, non ex arbitrii li- que hujusmodi quae non malleantur neque

bertate : quum tamen tempus potius nun- funduntur, generantur ex exhalatione sic-

cupetur bonum aut malum, ex bonis et ca infra terram retenta. Diversificantur

malis factis hominum qui sunt in tempore vero species metallorum secundum majo-

Matth.si, ipso, prout ait Salvator, Sufficit diei ma- rem et minorem depurationem resoluti

litia sua. — Ad secundum, quod in verbis vaporis, juxta diversitatem digerentis ca-
his, « pretiosa pericula », consistit color D loris : inter quae aurum videtur purissi-

rhetoricus qui vocatur contentio, habet- mum, deinde argentum. Et juxta majorem

que fieri, quando in complexo significatio minoremve puritatem, metalla communi-

dictionis unius significationi alterius re- ter sortiuntur diversas origines. Quumque

pugnare videtur : quemadmodum dicitur, aurum purissimum sit, invenitur (ut plu-

Felix ruina, quae comparatur lapso in bo- rimum) generatum in sua puritate inter

num ; nec est contradiclio, quia eidem arenulas fluminum, propter multitudinem

diversa conveniunt diversis respectibus. evaporationis et caliditatis arenae ; argen-

Sicque aurum ex sua natura pretiosum est tum autem, in quibusdam venis terrae seu

inter metalla, et periculosum hominibus lapidum. Itaque dicitur, Auro locus est

abutentibus eo, juxta illud in Ecclesiasti- in quo conflatur, quia ex niultis arenis

3. ""'' co : Qui amat aurum, non justificabitur. colliguntur granula auri, quae in unum

346

DE CONSOLATIONE IMnr.OSOIMIl.f; LIBER II. — METIUM V ; ART. XXII

conriaiitiir : iioii iii loco ijuocumqiic, sed \ ncbrosa est propler elongationem ejus a

detenninalo, in quo debita coneunit pro- sole : nihilo minus in seplentrionalibus

portio virtutis activa) ad maleriam tali spe- regionibus nuiltum reperilur de auro.quia

•i.roporiio ciei determinatam*. ibi ealore propter circuinstans acris frigus

yonxxvii, Hine iterum ad Job Eliu ait : Ab aqui- . recurrente ad interiora viscera lerr», ad

*- lone aurum venil, et a Deo forinidolosa generationem auri ibidem efficacius ope-

laudatio. Pars quippe septentrioiialis te- ratur.

ARTICILUS XXII

MYSTICLS SKNSUS HUJUS QLINTI METIU

P

(li.ETERE.V. mystice per priorem ata-
tem inlelligi potest status et tempus
primitivte Ecclesia? Christi in Terra san-
cta. Qvm potas vere feiicissima fuil. Dc qua
illud Sapientiai excellenter verificatur :
.?a;). iv,8, Senectus venerabilis esl, non diuturna,
'■ neque annorum numero computata ; cani

autem sunt sensus hominis, et »tas sene-
ctutis, vita immaculata.

Hsec fftas « contenta » fuit « fidelibus
arvis, nec perdita luxu inerti », quoniam
sobriissime, abstinentissime et continen-
tissime vixit primitiva Ecclesia : quae etsi
interdum pane, vino, piscibus utebatur,
hoc tamen tam modice fuit, ut quasi pro
nihilo reputctur. Vestium quoque vilitate,
asperitate, simplicitate gaudebat;nec nier-
cimoniis insistebat neque mercantiis. Ma-
luil inortem patienter pati pro Christo,
quam pugnando resistere, quum tamen
in Jerusalem plures exsisterent Christiani
quam infidelcs Judsei, ut in Itinerario
S. Clementis narratur. Postmodum vero,
tempore S.Antonii coeperunt plurima mil-
lia beatissimorum Patrum et Fratrum, ere-
mitae, coenobitee, anachorctae, in desertis
deservire Altissimo, cum incredibili quo-
dam fervore, victualiumque rigore, ve-
stium asperitate ac tenuitate, cum summa
patientia, inviolabili caritate, profundis-
sima humilitate, et breviter, cum perfecti-
one incomparabiliter ampliori quam aetas
illa de qua in littera fatur Philosophia.

B Unde cum ingcnti suspirio et lamenla-
tione gravissima dicere possumus, et me-
rito diceremus : « rtinam modo tempora
nostra redirent in mores » illoruin, ita
quod electorum illorum sequeremur ve-
stigia saltem nos religiosi, in quibus, proh
dolor! refriguit caritas. Verum avaritia,am-
bitio, concupiscentia flammas jam emise-
runt, nec adhuc emittere cessant, fjammis
igneorum montium periculosiores, ferven-
tiores et inexstinguibiliores, omnia in Ec-
clesia devastanles. In qua nunc, heu, heu,

C heu ! universa videntur venalia : in tan-
tum ut nec in claustris et congregationibus
simoniaca pravitas, imo et haeresis, evi-
telur, atque pro consecralionibus episco-
porum et abbalum, pro quibus, secunduin
jura antiqua sanctorumque Patrum cano-
nes et decreta, nil temporale licet exigere,
jam exigantur prsefixae denariorum imma-
niter magnae et solo auditu horrendae.Quod
quam scandalosum, quantarum turbatio-
nuin, contentionum litiumque origo sit,
experientia pandit.

D « Heu ! quis fuit primus ille » qui istas
abusiones induxit ? Quis itidem fuit ille
qui primus Ecclesiam coepit temporalibus
ditare reditibus? Quod quamvis Conslanti-
nus egerit imperator pia plane intentione,
sicut et alii reges principesque devoti,
immoderata tamen opulentia facta est ec-
clesiastici status, in omni gradu ac ordine,
ruina preecipua.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIIIJ; LIBEU U. — PROSA VI 247

PROSA VI

QUID autem de diguitatibus potentiaque disseram, quas vos verae dignitatis
ac potestatis inscii, coelo exsequatis ? Quae si in improbissimum quemque
ceciderint, quse incendia flammis Minsd eructantibus, quod diluvium tantas
strages dederit? Gerte (uti meminisse te arbitror) consulare imperium, quod liber-
tatis principium fuerat, ob superbiam consulum vestri veteres abolere cupierunt :
qui ob eamdem superbiam prius regium de civitate nomen abstulerant. At si quan-
do, quod perrarum est, probis honores deferantur, quid in eis aliud quam probitas
utentium placet? Ita fit ut non virtutibus ex dignitate, sed ex virtute dignitatibus
lionor accedat.

Quae vero est ista vestra expetibilis ac praeclara potentia ? Nonne, o terrena
animalia, consideratis quibus prsesidere videamini? Nam si inter mures videres
unum aliquem jus sibi ac potestatem prae ceteris vindicantem, quanto movereris
cachinno ? Quid vero, si corpus spectes, imbecillius homine reperire queas, quos
saepe muscularum quoque vel morsus, vel in secreta quseque reptantium necat in-
troitus? Quo vero quisquam jus aliquod in quempiam, nisi in solum corpus, et
quod infra corpus est (fortunam loquor), possit exercere ? Num unquam libero
imperabis anirao ? Num mentem firma sibi ratione cohaerentem, de statu propriae
quietis amovebis? Quum liberum quemdam virum suppliciis se quidam tyrannus
adacturum putaret, ut adversum se factse conjurationis conscios proderet, linguam
ille momordit atque abscidit, et in os tyranni saevientis abjecit. Ita cruciatus, quos
putabat tyrannus materiam crudelitatis, vir sapiens fecit esse virtutis. Quid autem
est quod in alium facere quisquam possit, quod sustinere ab alio ipse non possit ?
Busiridem accepimus necare hospites solitum, ab Hercule hospite fuisse mactatum.
Regulus plures Poenorum bello captos, in vincula conjecerat ; sed mox ipse vincto-
rum catenis manus praebuit. Ullamne igitur ejus liominis potentiam putas, qui
quod ipse in alium potest, ne id in se alter valeat, efficere non possit ? Ad haec, si
ipsis dignitatibus ac potestatibus inesset aliquid naturalis ac proprii boni, nun-
quani pessimis provenirent. Neque enim sibi solent adversa sociari : natura re-
spuit ut contraria quaeque jungantur. Ita, ({uum pessimos plerumque dignitatibus
fungi dubium non sit, illud etiam liquet, natura sui bona non esse, quae se pessi-
mis haerere patiantur. Quod quidem de cunctis fortunoe muneribus dignius existi-
mari potest, qua? ad improbissimum quemque uberiora proveniunt. De quibus
etiam illud considerandum puto, quod nemo dubitat esse fortem, cui fortitudinem
inesse conspexerit ; et cuicumque velocitas adest, manifestum est esse velocem.
Sic musica quidem musicos, medicina medicos, rhetorica rhetores facit : agit
enim cujusque rei natura quod proprium est ; nec contrariarum rerum miscetur

248 DE CONSOI.ATIONE IMIII.OSGPIlI.i: LIBEU II. — PUOS.V VI ; .\RT. XXIII

elTectibus, sed ultru quoc sunt adversa depellit. Atcjui nec opes inexpletam restin-
guere avaritiain queunt ; nec potcstas sui compotem fecerit, ([uein vitiosie libidines
insolubilibus adstrictuni retinent catenis ; et collata iinprobis dignitas, non modo
non efTicit dignos, sed prodit potius et ostentat indignos. Cur ita provenit? Gau-
detis enim sese res aliter habentes falsis comi^ellare nominibus, quaj facile rerum
ipsarum redarguuntur eflectu. Itaque nec iUse divitioe, nec illa potentia, nec hoec
dignitas jure appellari i>otest. Postremo idem de tota fortuna concludere licet : in
(jua iiiliil expetendum. niliil nativai bonitatis inesse manifestum est ; ([mv nec se
bonis semper adjungit, et bonos, quibus fuerit adjuncta, non etficit.

ARTICULUS XXIII

EXPOSITIO PROS^ HUJUS SEXT.E.

H.EC est sexta luijus secundi vohiniinis A njp, et particiilaria qujpqne (liluvia, non

prosa:in qna docet Pliilosophiajn di- dederunl, id est, non inlnlcrunt, « tantas

gnilalibus pra^latura» et potestatibus prap- strages », id est hominum interfectiones.

sidentia; non consistere summum bonum, Istud patet in tyrannis ; et patnil Roinae,

qnemadmodum prosa praecedenti probavit sub pra>sidentiis Syllae et Marii. Etenim

hoc ipsum de terrenis divitiis. Sylla qnodam tempore tot Romanos occi-

Quid autem dc dignitatibus, id est of- dil, ut unns amicorum ejus dixerit ei :

ficiis praesidenli» spiritualis, potentiaguo , Cesset manus tua, nt remaneant qnibus

id est saeculari potestate, disseram, id est imperes. Idem legitiir libro primo et se-

dicam ? Q««6- vos verce dignitatis ac pote- cundo Machabaporum de Try[)hone vitio-

statis inscii, id est, qnas vos ambitiosi et sissimo, et de impiissirno rege Antiocho.

excaecati non advertentes qnod ista pote- Unde scriptum est : Erant toto triduo ii Mai
stas ac dignitas sint potius onera atque B octoginla millia ab Antiocho interfecti, ^' '*'

obseqnia, quam priclationes et imperia, quadraginta millia vincti, non minus au-

quia non ordinantur ad proprios vestros tem vennndati.

honores et comniodum,sed ad subditorum Certc, uti, id est sicut, meminisse te ar-

utilitates, nec digne et salubriter commit- bitror ex historiis et chronicis Romano-

tnntur ambitiosis : quas, inquam, ccelo ex- rum, vestri veteres, id est antiqui Romani,

wquati.^i, id est, in tantum reputatis ac si praodecessores patresque vestri, cu^nerunt

essent dignitates beatifica? ac superna% ita abolcrc, id est auferrc, <-onsula.re impc-

quod beatitudo vestra in ipsis consisteret. rium, id est ipsos consules et regimen

Quce si in improbissimum quemque ceci- praesidenliamque eorum, ob superbiam

derint, id est, si quicumque inhonestis- consulum : qui primo coeperunt pie ac

simus fuerit ad eas promotus, quic inc.en- prudenter praeesse ; sed per honores fue-
dia fiammis ^Etnoe et-uctantibus, quod C runt in ipsis mutati mores, ita quod magis

diluvium tantas stracjcs dcderit ? id cst, quaerebant se ipsos quam subditorum bo-

in tali casu dignitas et potestas illa erit num commune, contra illud Ecclesiastici :

causa tantae devastationis, oppressionis Rectorem te posuerunt ? noli extolli : esto ecch.

et occisionis quamplurimorum hominum, in illis quasi unus ex ipsis;curam illorum

quot flammae montis sulfurei noinine .Et- habe, et sic considera. Quod consulare im-

XXXII, I

DE COXSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER 11. — PROSA VI ; ART. XXIII 249

perium, id est regimen, fuerat libertatis A in dignitate atqiie officio, potiiis propter

princij^iiDn. Tarquinius enim Superbus, eorum virtutes, probitatem, prudentiam,

fuit ultimus rex Romanorum, immediate quam « virtutibus » et virtnosis offieiatis

ante institutionem et prsesidentiam con- propter prsesidentia) dignitatem. Verumta-

sulum : atque sub illo rege et aliquando men unum istorum adjuvat aliud, et facit

ante, erant Romani in servitutem et ser- plus honorabile : quoniam magis sunt ho-

vilem timorem redacti ; ipso autem ex- norandi virtuosi prselati et principes justi,

pulso, ad libertatem meliorem reducti quam qni solum sunt prselati aut princi-

sunt, ut tangit Augustinus libro de Civi- pes, aut solum sunt virtuosi et sapientes,

tate Dei. Qui Romani, non idem numero, nec praesidentes ; et hoc ceteris paribus.

sed specie, oh eamdem swperbiam prius Virtus ergo melior est et magis propter se

' reyhim rcgni* de civitate nomen abstulerant, id intendenda, quam dignitas aut potestas.

est, regni pra3sidentiam a Roma remove- B Idcirco felicitas magis consistit in actu

runt propter regum illorum elationem. virtutis, quam dignitatis aut potestatis

Quum enim Tarquinius, ferox filius pra?- dumtaxat.

fati Tarquinii Superbi, oppressisset Lucre- Virtus quoque videtur pra^cipua ratio

tiam, uxorem Collatini principis Romani, honorandi quemcumque. Unde secundum

clarissimam feminam, indignati Romani Philosophum, honor est exhibitio reveren-

expulerunt patrem illum cum filio : quia ti» in signum virtutis. Nihilo minus honor

tunc consules pra^esse coeperunt. Quae om- et obedientia exhibenda sunt etiam indi-

nia in Orosio gestisque Romanorum ple- gnis pr«?sidibus, in his qua? ad eorum spe-

nius continentur, et Thomas in libro de ctant officium cathedramque concernunt,

Regimine regum allegat. quum beatissimus princeps Apostolorum

At si quando, id est si interdum, quod B. Petrus in sua prima mandet Canonica :

perrarum est, id est, valde raro contingit, G Servi, subditi estote dominis, non solum xpeu-.n,

probis honores deferantur , id est, diguita- bonis et modestis, sed etiam dyscolis. '-"
tes ac potestates offerantur et committan- Denique multa" sunt rationes et causse

tur viris prudentibus et honestis, ^'i^/f^ /;« alios honorandi. Una est origo : sicque

eis aliud quam probitas utentium placet ? sunt honorandi parentes. Secunda, propter

id est, justis et sapientibus nil aliud prin- pra^Iationem seu pr8esidentiam:juxta illud

cipaliter placet in ipsis praesidentibus seu ad Romanos, Omnis anima potestatibus Rom.^m,\.

potestate et dignitate eorum, nisi ipsorum sublimioribus subdita sit. Tertia, propter

« utentium probitas », qui potestate et di- senectutem : juxta illud, Coram cano ca- z;ei-. xix,

gnitate utentes, ordinando eas ad subdito- pite consurge, et honora personam senis. ^--

rum suorum profectum, non fruuntur, po- Quarta, propter accepta beneficia : propter

nendo sibi finem in excellentia propria, ut quod Deo, magistris et parentibus nequit

agunt ambitiosi, quibus dicitur in libro D reddi a?quivalens. Unde in Ecclesiastico

5ap.vi,2, Sapientise : Discite, reges et judices ; prse- scriptum est : Danti mihi sapientiam dabo eccU. u,

^'"•'^" bete aures, qui continetis multitudines, et gloriam. Quinta, propter sapientiam, scien- -^-

placetis vobis in turbis nationum : quo- tiam et virtutes : juxta illud, In multitu- /6,v.vi,.^5.

niam quum essetis ministri regni Dei, non dine presbyterorum prudentium sta, et

recte judicastis, neque secundum volunta- sapientia? eorum ex corde conjungere ; et

tem ejus ambulastis, horrende et cito ap- denuo, Cum viro sancto assiduus esto. Ali- ibui.

parebit vobis. qui autem honorandi sunt propter plures '"'^^"' '^'

Ita fit ut non virtutibus ex dignitate, causarum istarum ; Deus vero incompara-

sed ex virtute dignitatibushonor accedat: biliter propter omnes has causas, quum

id est, ex his sequitur, quod reverentia et antiquitas ei metaphorice adscribatur,

exhibeatur « dignitatibus » ef constitutis seternitas proprie, qui omnem senectutem

230

DE CONSOLATIONE PIIILOSOIMII.K LIBKH II. — IMIOSA VI ; AUT. XXIII

siciit i'( oiuiit' tcinpiis iiu'liidit. Uiuk' iii
/>a;i. VII, y. Daiiirlo logitur : Tliroui positi siinl, ct An-
tiquus (lieruin sodit.

Pr;rtiM'ea, quidain sunt insipieiites, ain-
bitiosi el vani, quibus placenl ipsa digni-
tas et potestas seouiidtiin se aut aiinexiiin
liDiiorem aiit lil)(Mtal(Mn seii pro[)iiiiiii
eoininodiiin. Contrd qiios suhditiir :

Qua; vero cst i.sfa vestra expetibilis ac
praHara potcntia? Istud partini ironico
dicitur, tanquam dicatur : 0 infclices am-
bitiosi, u qiue )) et (luaiita res « est ista »
teiuporalis prjesideiitia atque auctoritas,
qiiain tain velieiueiiler appretiamini, lain
iiitense appetitis, quasi in ea sit salus ve-
stra?Et utiqiie potestas et dignitas pra»-
laforum ac principum, praesertim in evan-
gelica legc, est graudis sublimitas, divina
proprietas. vicariatusque Dei alque aucto-
ritas ingeiis, pra^sertim quum ordinetur
ad beatitiidiuem summam et cooperetur
ad eani. Attamen donum est gratise gratis
data^, commune bonis ac inalis, electis ac
reprobis, involutiim periculis maximis :
quod digiie exercere ac meritorie exseqiii
hoiuo nequit nisi per caritatem et gratiain
gratiim facientem, imo et per magnain
perfectionem, de quibus incertus est an
habeat eas. Idcirco incautum, pra?sumptu-
osum temerariumque censetur, adspirare
et conari ad eam. Hinc subditur :

Xo)iHC, o tcrrena animalia, considera-
tis qtiibiis pra^sidcre vidcamini ? id est,
merito attenderetis cujus speciei sint sub-
diti vestri, videlicet quod ejusdem natur»
sint cujiis et vos, et confratres ac proximi
vestri, et forsitan multo meliores quam
vos per gratiam et virtiites, ac forsan ma-
gis electi a Deo. Ideo non debetis affici ad
pra?sidentiam super ipsos, sed humiliare
vos ipsos, ac Dei judicium formidare, quia
5a;).vi,6, judicium durissimum fiet in his qui praj-
'' ■ sunt, et potentes potenter tormenta pati-
entur, ac fortioribus fortior instat criicia-
tio, ut dicitur in libro Sapientia^. Propter
quod recte dixit Chrysostomus : Quis est
qui eupit pra?esse, et curam appetit ani-
rnaruin (id est pra?lationem, diguitatem,

A pradjendam, cui eiiia illa annexa est), nisi
qiii iioii tiinet judieiiiin Dei ? 0 quam ve-
riiin est hoc ! Et quoniam ita non agitis,
« terrena animalia », brutis estis similia,
• iii (luibus non est ratio recta, nec sapientia
V(M'a. sed prud(Mitia carnis, qiuc inors est. nom.\
De talibus loqiiitur Deo Jercmias : Rece- ^,
deiiles a le, in lerra scribeiitur. (( 0 )> ergo
(( terrena animalia )) ! non homines ccBle-
stes angelive terrestres, sed animales, sen-
siialitatem sequentes : de quibus loquitur
in sua epistola S. Jiidas a[)OstoIus : Fli sunt Msp \

B qiii segregant s(Mnelipsos, animales, spiri-
tuin non habentes.

Nam si inter m^ires vidcres unum ali-
(picm jiis sibi ac potestatem prm ceteris
vindicantem,quanto movereris cachinno?
id est, utique multum rideres ac derideres,
si cerneres in numero muriiim (( unum ))
miirem assumentein (( sibi jus )>, id est
auctoritatein et legein, (( ac potestatem »
pra:>sidendi aliis muribus, quia stulta esset
pnesumptio ; el dieeres : En insensato ac
misero illi muri apparet quod sit- ceteris

C muribus melior atqiie pra>stantior. Qiianto
magis tu,homo ambitiose, infelix et fatuus
es l quia quum sis rationalis crealura, tam
capcus es mente, quod ad regimen aliorum
te audes ingerere, quum non sufficias re-
gere, refrenare, compescere temetipsum.
Nec imples in te ipso illud Apostoli : Cuin phxUpji
m(Mu el tremore vestram salulem opera- '""
luini. Quoinodo ergo implebis illiid in te-
inetipso ac aliis ? Hinc teste Gregorio,
unusquisque toties ad apostasiae crimen
prolabitur, quoties praeesse hominibus cu-

D pit aut delectatur ; et qiiem delectat esse
hominum judicem ac prfflatum, non dele-
clabit in die judicii vidcre Chrislum judi-
cem summum. Bene quoqiie ad confutan-
dum ambiliosorum insaniam indiicitur
simililudo vilissimi et inquietissimi bruti,
videlicet muris, ad cujus simililiidinem
viles et inquieli sunt ambitiosi, aliisque
molesti, suspiciosi, ficti, ac alios temere
judicantes detractionibusque mordentes.

Insuper tangit aliam rationem quae de-
beat unumquemque reprimere a tanta va-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPULE LIBER II. — PROSA VI ; ART. XXIII

251

Exod. viii
16, 17.

nitate, videlicet considerationem humanae
fragilitatis. Quid vero, si corpus spectes,
imhecilliiis liomine reperire guens?\d est,
si diligenter attendas humani corporis
proprietates, quod passibilissimum est,
« quid queas reperire imbecillius », id est
impotentius, « homine », ad resistendum
levius, si tangatur nec defendatur ? Qrcos
scepe muscularum quoque vel morsus, vel
in secreta quceque reptantium necat in-
troitus, id est, « quos » homines frequen-
ter « necat vel morsus » minutissimarum
bestiarum, sicut Deus misit in .Egyptios
scinifes,« vel introitus reptantium in quae-
que secreta », sicut interdum parvi ser-
pentes intrant per os in ventrem, homine
dormiente, aut ex situla aquam potante.
Consequenter probat, quod dominatio
unius in alium non se extendit nisi in cor-
pus. Vero (pro Sed) quo, id est in quo,
possit quisquam exercere Jus aliquod, id
est potestatem, in quempiam , id est in ali-
quem hominem, nisi in solum corpus
ipsius et in id quod infra corpus est ? Lo-
quor fortunam, id est, in bona fortunse,
quae sunt exteriora temporalia fortunae
subjecta. Fortuna vero proprie est ipse
practicus intellectus, in quantum est cau-
sa alicujus effeclus, praeter propositum
suum et raro : sicque fortuna est superior
corpore. Num unquam libero imperahis
animo? id est, libero arbitrio subdili tui,
seu aherius, non poteris imperare. Nu>n
mentem sihi firma ratione cohcerentem,
de statu proprice quietis amovehis? id est,
superiorem animee partem stabili ac rati-
onabili considerationi, proposito seu fun-
damento innitentem, non valebis turbare,
nec de statu suae tranquillitatis detrudere.
Ad quod hortatur Gregorius : Stet, inqui-
enSjinflexibilis mentis nostrse status,nulla
nos prospera elevent, nec adversa pertur-
bent. Unde in libro Proverbiorum dicitur :
/■rou. X, 23. Justus quasi fundamentum sempiternum,
impius sicut tempestas pertransiens; et in
Ecclesiastico : Non te ventiles in omnem
ventum ; esto firmus in via Domini, et in
veritate sensus tui. Porro homines passi-

^cc/i.v,!!,
12.

A onati et vitiosi, sunt sicut arundo vento Matth.xi,T.
agitata, et mutantur ut luna. De quibus ait Eccii.\\\'t\,
Psalmista : Deus meus, pone illos ut ro- 'p^ ^^^^„
tam, et sicut stipulam ante faciem venti. '*

Deinde, quod dictum est probat exem-
plo. Quum liberum quemdam virum sup-
pdiciis se quidam tyrannus adacturum
putaret, id est, dum ferox et impius qui-
dam princeps « putaret se quemdam vi-
rum liberum », id est sapientem, non
subjectum sed dominantem motibus pas-
sionum, « adacturum suppliciis », id est

B compulsurum per tormenta, ut adversum
se factce conjurationis conscios proderet,
id est, ut manifestaret eos qui conjurave-
rant adversus ipsum tyrannum ; linguam
ille momordit atque abscidit morsu den-
tium, et i)i os tyranni scevientis abjecit,
id est, in faciem illius projecit. 7^a crucia-
tus,quos putabat tyrannus materiam cru-
delitatis, vir sapiens fecit esse virtutis :
id est, philosophus ille poenas illas quas
toleravit, et per quas tyrannus crudelita-
tem in ipso exercuit, ipse convertit in ma-

G teriam virtutum, ostendendo in eis suam
fidelitatem ad amicos, suam constantiam
in adversis, suam patientiam, imo et forti-
tndinem, in tormentis. Hiinc philosophum
quidam dicunt Anaxagoram fuisse.AIiquid
simile refert.Hieronymus in Legenda bea-
tissimi Pauli primi eremitae, quemadmo-
dum persecutor non valens quemdam ado-
lescentem per tormenta a fide avcrtere,
fecit eum resupinum in loco jucundo
ligari, ut impudica quaedam adveniens et
illi se applicans, ipsum traheret ad pec-

D candum. Qui fortissimus Christi miles in-
flammari se sentiens, propriam linguam
morsu amputans, in os deosculantis mere-
tricis exspuendo projecit.

JoANNEs. — Numquid mutilatio talis est
licita?

DioNYSius. — Si pro corporis sanitate
licet unum membrum abscidere, cur non
pro animae salute et conservatione justi-
tiae, et quando aliter subveniri non valet,
preesertim quando hoc fit ex secreto in-

252

DE CONSOLATIONE PHlI.OSOlMll.K I.IBEU II.

1'UOS.A VI : AUT. XXIII

sliiiclii Spiriliis Sancli. pioiil <\c (|iiil)iis- A
ilaiii saiiclis iViniiiis recilal Aii^usliiiiis,
qiup nc violarentur. se submerserunl, et
jiuiic.xM, Sainson se insum uiia ciim IMiilislhaeis op-

^9 30 ...

pressit ae inlerfecit ?

JoAN.NEs. — Nonne servi el filii, prteci-
piie relipiosi. teiienliir siiis siiperioribiis
obedire^ Obeilire aulem esl aclus voluii-
tatis ex judicio rationis : ergo non soliiin
iii corpus, sed in aniinam qiioqiie, imo el
iii \ires ejus supremas, servitus ista dc-
scendit, el usqiie ad eas se auctoritas prae-
sidentis exlendit. B

DiONYsius. — Ihec qiuTslio major esl, ct
objectio ista acutior. Vertimtamen verbis
istis Piiilosophia> concordat quod Seneca
prolestatur : Errat qui putat servitutem in
totiim descendere hominem ; pars ejiis
melior excepta cst : corporu serviluti ob-
noxia sunl, mens sui jiiris esl. Quocirca
scribit Thomas in secunda secundap, qiiaj-
ari. 5. stione centesima quarta : Ex duobus con-
lingil quod inferior non tenetiir siio
superiori in omnibus obedire. Primo, pro-
pter prieceptum majoris poleslatis in con- C
trariiim : sicul magis obediendum esl regi
qiiain militia^ principi. Secundo, si siipe-
rior jubeat quid subjecto, in quo subditus
non est illi subjectus : ut si pater pra^ci-
piat filio penitus continere nec nubere.
Ideo Seneca dixit : Errat qui piitat servi-
tiilern in totum descendere hominem, etc.
Iliiic in liis qu.T ad interiorem voluntatis
inolum mentisque actum internum perti-
nent, tenetur homo soli Deo obedire; ho-
mini aiitem, in his quae exterius per cor-
pus agenda sunt (et quoad h.Tc, tenenliir I)
inferiores siiperiori suo parere ex volun-
tate ac rationis judicio : et juxta hoc verba
Philosophia; ac Senec» sunt sapienter in-
telligenda). Denique, iii his qu» per cor-
pus agenda sunt,aliqua spectant ad corpo-
ris naturam : iii qiiibus non tenetur liomo
homini, sed soli Deo, obediens esse. quo-
niam omnes homines natura suiit pares.
Ideo si parentes aut domini jiibeant proli-
bus aut ministris non contrahere matri-
moniuin, non generare, nec inanducare ;

iion teneiiliir servi et filii iii talibiis
obedire. rnusqiiisijue vero superiori suo
oliedire lenelur in his qua; concerniinl ca-
Ihedram seii jurisdictionem et aiictoritatem
■siii siiperioris : iil miles duci exercitiis,
in iierlinentibiis ad l)elliiin;filii parenli-
biis, in his (jiijp spectant ad vit;e discipli-
nam ct curaiii doinesticam : servi dominis,
in operibus servilibiis ; religiosus abbati
seu priori. in contcnlis in regiila seii sta-
tiitis suiv, professionis.

Conseqiienfer tangitur alia ratio ob
quam siecularis el corporalis polcntia noii
est multiim iieque ut summiim boniim
appretianda : quia qiiod unus alteri per
eam irrogat, potest tolerari et pati ab ali-
qiio. Qiiod probat per duo exempla.

Quid auteui cst guod in alium faccre
(juis(/uam possit, (juod svstinci-e ah alio
ipse non possit? quasi dicat, Nihil : saltem
iii aliquo casii, et ab eodem numero vel
specie. Qui enim alium decollat, ab eodem
niimero decollari non potesl.

Accepimus, id est, ex historiis cognovi-
miis, Busiridcm regem .Egypti solitum
)u'ci(rc /tospitcs, id cst eos qiios siiscepit
hospitio, iit eorum bona sibi retineret (sic-
qiie crudelissimiis et cupidissimus fuit),
mactatum fuisse ah Ilercule hospite, id est
hospitato ab illo rege. Hercules namque
inslar Samsonis fuit fortissimus, valdeqiie
prudens, ct bonus bonitate acquisitarum
virtutum.Qui hospitatus a rege illo pravis-
simo, atqiie perpendens machinationes il-
lius, forti manu invasit illum et occidil iii
pro[)ria doino. Fiiilque Hercules naturalis
filius Jovis.

Rcgulus plurcs P(i'norum hcllo captos,
in vincula conjccerat. Iste fuit Marciis Re-
gulus, nobilissimus et senator, qiii a Ro-
manis contra Africain missus, multos
« Poenorum )),id est Africanorum, pra^ser-
tim Carthaginiensium, vicit, oceidit, vin-
culavit. Sed mox ipse vinctorum catenis
manus pra;buit, id est, paulo post a Car-
thaginiensibus fuit captiis, vinctus, incar-
eeratus : sicque « preebuit )) et extendit

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER H.

PROSA VI ; ART. XXIII

233

« manus » suas ad vincula, ad quae vincti
manus suas extendunt. De hoc Marco tan-
git Augustinus in libro de Civitate Dei, et
plenius fertur in chronicis et commen-
tariis, quod Carthaginienses ipsum vin-
ctum dimiserunt redire Roniam, hoc pacto
quod persuaderet Romanis quatenus re-
mitterent ipsis Carthaginiensibus vinctos
ex Africa : et si Romani hoc facerent, ipse
Marcus maneret liber ibidem; si non, ipse
rediret Carthaginem. Quumque venisset
Romam, et causam exposuisset Romanis,
ipsi totum posuerunt in arbitrio Marci :
qui ad commune bonum magis quam ad
proprium respiciens, consuluit ut ipse re-
mitteretur, quia jam senex parum reipu-
blicae posset prodesse, et capti ex Africa
multi ac juvenes possent Romanis obesse
dimissi, et Africanis prodesse reversi. Sic-
que Marcus Carthaginem est reversus, et
ab eis crudelissima morte peremptus. Ex
quo facto Henricus de Hassia et alii qui-
dam doctores probant, quod homo natu-
rali amore potest plus diligere bonum
commune quam proprium, et per conse-
quens Deum amplius quam se ipsum. Ex
quo ultra concludunt, quod sine revela-
tione quis pro certo scire non valet se
esse in caritate, eo quod amor naturalis
tantam conformitatem habere potest cum
cfA. XX, amore divino infuso : et in hoc Alexander,
piiDets. rpj^Qj^^g^ Albertus, Bonaventura aliique

concordant.

Ex his Philosophia concludit : Ullamne
igitur ejus Iwrninis potentiam putas, id
est, aestimas tu aliquam esse « potentiam
ejus », qui quod ipse in alium poiest, ne
id in se alter valeat, efficere non possit,
id est, qui hoc obtinere aut implere non
potest, quod nemo alius possit sibi infli-
gere malum quod ipse inferre aliis potest?
quasi dicat : Non multum reputanda est
potestas hominis talis. Hinc Augustlnus lo-
quitur in sermone : Securus minetur mor-
tem, qui non timet mortem ; si autem et
ipse timet mortem, advertat in se parem
conditionem, et a Domino simul petat mi-
serationem : cur se extoliit in comminatio-

A ne infiatior potestas, in carne sequalis in-
firmitas ? Hinc et Isaias inducit : Quis tu, /«. u, 12.
ut timeas ab homine mortali, et a filio
iiominis, qui quasi foenum arescet ? Hinc
quoque qui aliis injuriantur, nunquam
securi sunt : imo jugiter habent vereri ne
ipsis fiat quod ipsi aliis intulerunt, vel
etiam ab his qui sciunt eos esse injuriosos
in quosdam. Nempe ut Seneca fassus est :
Qui uni facit injuriam, multis minatur ; et
qui in servos suos crudelis est, ostendit
sibi in aliis non deesse voluntatem, sed

B facultatem. Ideo quoque in Job scriptum
est : Sonitus terroris semper in auribus /o6xv, 21.
impii, et quum pax sit, ille insidias suspi-
catur ; et in libro Sapientise : Quum sit Sap. xvn,
timida nequitia, semper preesumit saeva "^'
perturbata conscientia. Unde et Seneca
rursus testatur:Multos timere debet,quem
multi timent ; et iterum : Nequitia ipsa
poena est sui, quoniam mala conscientia
nunquam est secura ; idcirco, quod alteri
feceris,exspecta tibi ab alio f ieri. Praeterea
his concordat quod in Judicum libro Ado-

C nibezec ait : Septuaginta reges, amputatis jadic.1,1.
manuum ac pedum summitatibus, collige-
bant sub mensa mea ciborum reliquias ;
sicut feci, ita reddidit mihi Dominus. Si-
quidem filii Israel ante hsec verba ampu- ibid.c.
taverant ei manuum suarum pedumque
summitates.

Deinceps ponit aliam rationem ad idem,
videlicet quod potestates ac dignitates non
sunt formaliter atque moraliter bonae in
se, neque beatitudinem continentes, quia
saepissime insunt et competunt vitiosis

D hominibus.

Ad hcec,si ipsis dignitatihus ac potesta-
tibus inesset aliquid naturalis ac proprii
boni, id est aliquid boni moralis quod sit
principale hominis bonum, puta bonum
humanum, conveniens homini in quan-
tum est ratione vigens ac utens, ac virtu-
ose se habens, nunquam pessimis prove-
nirent, id est, vitiosis hominibus non
inessent formaliter, ut bona moralia et
gratiarum charismata, quae et habentem
perficiunt, et indignum dignificant : pro-

"jyh DE CONSOr.ATIOM; IMIII.OSOPIII.F. MIU-H II. — PROS.V VI I AUT. XXIII

j)Um- quod aliqui diiMiut. quod gratia et A iii resistit. Nain et Cliristus in passione

viiltiles noii in.^^unt iudignis. quia eo ipso piVTsidi dixit : Non liaberes adversuin ine Joann.xn

(pio iusunl, laciunt sua suhjecta eis digna. potestatein ullain, nisi datuin tibi desuper ""

Xcquo cnim solcnt sihi adversa sociari, esset.

id est. eoiitraria seu opposita siiiiul iion ' Itaque*, quum pessimos plerumquc cli- * //"

insunt eideiu. iit virtus et vitiuni. albedo (initatihus fungi non sit duhiwn, iil jjatet

et nigredo. visus et cajcitas, prai^sertiin se- de principibus el praclalis scandalose ac

euuduin idein et respcctu ejusdem. Ve- viliose viventibus, qui teste (Iregorio, tot

i)c Dixin. rumlaineii, secunduin H. Dioiiysium. ma- mortibus, tot .Tternis dainualionibus digni

noni. c. IV. jjji^^ liiudatur in bono, quuin non sit sunt, quot subditi aut etiam alii scanda-

aliijuid essentialiter inaluin. Non lainen lizaulur ex cis, Hlud etiam liquet, natura

rorinalitcM- idein siint. nec unum taliter sai hona non esse, id est, hoc itidem con-

priedicatur de alio. Propter quod sub- B stat, potestates ac dignitatcs ex sua natura

ditur : non esse moraliter bonas, quw se pessimis

Xatura rcspiiif, id est, naturalis pro- Invrcrc patiantur, id est, quarum naturae

prietas entiuin non admittit, ut contraria non repugnat quod inhffireant pessimis :

quceque jungantur in eodem simul et se- quo constat, quod non faciunt hominem

mel,respectu ejusdem et secundum idem, moraliter bonuin neque lelicem. Unde de

et per pra;dicationem de se invicem. Ea- talibus pessimis Dominus ait per Osee :

dem tamen superficies potest esse alba Ipsi regnaverunt, et non ex ine ; principes Oieevm.^

pro una parte. et nigra pro alia ; idem exstiterunt, et non cognovi. Quod Dominus

quoque homo potest esse parvus et debilis ideo loquitur, quoniam quamvis poteslas

respectu unius, puta gigantis, et magnus talium sit ab ipso, non tamen potestatis

ae fortis respectu alterius. Verumtamen abusio, nec ambitiosa et violenta intrusio.

Lib. ii.disi. Magister in Sententiis ait,quod regula dia- C Quod quidem de cunctis fortmuv mu-

vIm' '^(■-'j lecticorum dicens contraria siinul esse ??('r«7vMs, id est de omnibus donis et bonis

AXII.p.iab

A. non posse. fallit in his contrariis quse sunt fortuitis, dignius cxistimari potest, quod

boiium et malum, videlicet quia inalum scilicet non sunt moraliter bona, qiuv ad

fuudatur in bono : attamen regula illa sic improhissitmim quemque uheriora provc-

intellecta ut tactum est, rion fallit in eis. niunt, id est, vitiosioribus saepe abundan-

Unde et Apostolus ad Corinthios scribit : tius conceduntur. Quemadmodum pater-

II Cor. VI. Quae societas luci ad tenebras ? Jeremias familias habens filios duos, unum obe-

'"^' quoque dicit : Quid paleis ad triticum? dientem et bonum, aliumque rebellem ac

28. Consonat item his illud Isaia? : V» qui pravum, bona sua meliora largitur obe-

"^*' ^' '^' dicitis maluin bonum, et bonum ma- dienti, viliora rebelli : sic Deus omnipo-

lum, ponentes tenebras lucem, et lucem tens electis et bonis dat bona sua praestan-

tenebras. Nihilo minus potestates et di- D tiora, hoc est dona gratise in praesenti et

gnilales sunt bonap bonitate entis, sic- dona gloriae in futuro, temporalia quoque

ut et omnia entia positiva : imo, insuper ad competentiam, vel etiam ad abundan-

sunt divin* proprietates el dona gratiae tiam, ad aliorum subventionem ; iinpiis

gratis data> ; et qusdam sunt potestates et vero et reprobis, quibus omnia cooperan-

dignitates supernaturales in evangelica le- tur in malum, praestat bona fortunse saepe

ge. Quemadmodum etiam insunt homini- abundantius. Quod et ideo agit, quoniam

bus pessimis, ita et optimis. Quae omnia ipse nullum bonum dimittit irremunera-

Hugo super Angelicam hierarchiam magni tum. Iniqui autem aliqua bona ex genere

Dionysii scribit. Unde ad Romanos dicit operantur, quamvis non ex caritate, visi-

Aom. XIII, Apostolus : Non est potestas nisi a Deo ; tando ecclesiam, eleemosynas dando, etc.

*'"■ itaque qui potestati resistit, Dei ordinatio- Pro quibus omnipotens Deus temporalia

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBEK II.

PIIOSA VI ; ART. XXIII

2oS

eis rependit, et prospera mundi concedit,
seu vitam prolongat : quse dona non sunt
moraliter bona, ut consequenter probat
diffusius.

De quibus,<ic\\\cii\. bonis fortunae, etiam
illucl considerandum puto, quod nemo du-
bitat esse fortem, cui fortitudinem inesse
conspexerit ; et cuicumque velocitas adest,
manifestum est esse velocem : accidentia
namque denuntiant sua subjecta. Sic mu-
sica quidem musicos, medicina medicos,
rhetorica rhetores facit formaliter, seu in
genere causse formalis. Agit enim cujus-
que rei natura quod proprium est ei : id
est, quaelibet materia seu forma habet ali-
quam naturalem ac propriam actionem,
per quam potest suo fini conjungi et pro-
priam perfectionem attingere ; alias esset
Y.p.i78D'. frustra. Quod et supra ostensum est. Pro-
pter quod asserit Damascenus, quod im-
possibile est aliquid esse expers propria
operatione. Et talis operatio rei ab ali-
quibus nominatur actio notionalis, quia
in ea est quasi refloritio quaedam naturee,
et per eam natura rei prsesertim cogno-
scitur. Unde communiter dicitur, quod
operatio arguit formam. Nec contraria-
rum rerum miscetur effectibus, id est,
cum oppositarum naturarum actibus non
communicat, quia naturae contrarise acti-
ones habent distinctas. Frequenter tamen
in eodem supposito sunt, et ad eumdem
effectum concurrunt: sicut mixta constant
ex elementis contrariis, quorum etiam
contrarise qualitates ad congruam comple-
xionem, harmoniam, mixturam requirun-
- tur ac confluunt ; compositum quoque ex
materia et forma constat. Sed ultro quai
sunt adversa depellit, id est, contrarium
suum expellit pro posse, ita quod simul
non stant in gradu perfecto, sed remisse,
sicut in tepido est aiiquid frigoris et ca-
loris : quia ut ait Philosophus, unumquod-
que tanto plus aut minus est tale, quanto
plus aut minus habet admixtum de suo
contrario.
. ,.g5,;,(. Atqui, id est pro certo, nec opes inex-
luere pletam restringere * avaritiam queunt, id

A est, divitiffi non valent insatiabilem cupi-
ditatem reprimere et complere. Nec pote-
stas sui compotem fecerit, id est, saecularis
et mnndana seu prsesidentialis potentia
non facit potentem propriee mentis, ita ut
rationi obtemperet, nec dominandi libi-
dine superetur, quem vitiosw libidines in-
solubilibus adstrictum retinent catenis, id
est, quem pravaj affectiones ambitionis et
carnalitatis tenent valde indissolubiliter
ligatum vinculis vitiorum : sicut pr»al-
iegatum est illud Proverbiorum, Iniquita- P/oc.v, 22.

B tes suee capiunt impium, et funibus pec-
catorum suorum constringitur ; et quod
ait Apostolus, Resipiscant a laqueis dia- 11 Tim. n,
boli, a quo captivi tenentur. Unde et Isaias "*'"
asserit : V» qui trahitis iniquitatem in fu- /s. v, is.
niculis vanitatis, et quasi vinculum plau-
stri peccatum. Verumtamen insolubilitas
non dicit omnimodam impossibilitatem,
sed grandem difficultatem resipiscendi :
alias habituati in vitiis de sua impoeniten-
tia excusarentur, quum Dominus non re-
quirat ab homine impossibile aliquid. Por-

C ro ex frequentia actus, habitus generatur,
ex habitu consuetudo, ex consuetudine
diuturna necessitas qusedam, id est vehe-
mens valde inclinatio et impulsio maxima.
Et collata improbis dignitas, non modo
non efflcit dignos, sed prodit potius et
ostentat indignos, quia ex dignitate eis
collata, peccata eorum sunt graviora: quia
quo altior gradus et dignitas, eo major
iniquitas; et quo altior est ascensus, eo
periculosior est ruina. Ideo dici soIet,quod
principatus ostendit virum.

D Verum his objici potest, quod (ut di-
ctum est) accidens denominat suum sub-
jectum : ergo dignitas facit dignum, sicut
albedo album. Denique, si dignitas im-
probos in preelationibus et dignitatibus
positos non efficit dignos, vitiosi princi-
pes ac pr«Iati non essent digni honore,
nec eis esset obediendum, nec auctorita-
tem et jurisdictionem haberent. — Et
respondendum, quod duplex est dignitas.
Una pertinens ad dona gratige gratis data?,
ut sunt prselaturae et principatus : et hac

:*oO

I»K r.ONSOI.ATIO.M-; rilll.OSOlMII.V. I.IHF.U II.

i'iu)s.\ M ; .\ur. XXIII

(ligiiitalo ipsu polestas ct dignilas suiiin
subjectnin efricil (lignuin. Alia est (iigni-
tas gralia^ graluin facieiitis, (|iia lioino di-
citiir (iifrnus Deo ac vita ;eleriia. Kt sic
(lignitas isla liabeiitein iioii efficil (lij^iiuin,
sed inagis indignuin : noii directe. qiiuin
noii sit inala in se ; sed indirecte atque
per accidens, ralione abusionis et ingra-
tiludinis ejus cui collala esl. queinadino-
iCoi-. viii, diiin scientia inflal.

'■ Cur ila j^rorcnH ^ id est, (jiiain ob cau-

sam dignitas siiuin subjectuin non efficit
dignuin ? .\d quod IMiilosophia respondet :
Gaudetis enim sese res aliter habentes fal-
sis compellare notninibus, id est, quia pla-
cuit vobis res qusp aliter se habent quain
prima facie vobis apparet, designare per
noinina qute eis non conveniunt \ere,t/ua;
facile rerum ipsarum redarguuntiir c/fe-
ctu, id est, <( qua? » nomina faciliter pro-
bantur non convenire rebus significatis
per ea, ex rerum illarum operibus. Onod
probatur subdeiido : Uaquc, id est certive,
nec illce divitia', nec illa potentia, nec
hcec dignitas jure appellari potest : id est,
nullum istorum merito ac vere designari
potest et exprimi per nomen hic positum,
ita quod divitite illte non sunt vene di-
vitite, quia depauperant magis quam di-
tant ; nec illa stecularis potestas est vere
potestas, quia habentem non facit poten-
tein contra pericula sua ; nec dignitas illa
est dignitas vera, quoniam indignissimis
inest.

Verum his objici potest, quod abundan-
tes in possessionibus atque pecuniis ste-
pissime in Scripturis divites appellantur,

i.i(c.vi,2i. ut quuin ait Salvator : Va? vobis divitibus,
qui habetis consolationem vestram. Simi-
liter principes vitiosi et pr»Iati indigni, in
Scripturis nominantur freqiienter poten-
tes seu digni, ut est illiid iii libro Sapien-

5a;>. VI, 7. tisB : Potentes potenter tormenta patientur.
— Dicenduin,quod nomina dicuntur rebus
convenire vere dupliciter. Primo, quoni-
am ratio nominis veraciter convenit rei
significatffi : sicque rex terrenus vere di-
citur dominus, quia est rex servos habens.

\ Secundo, qiioniam ratio nominis perfecte
convenit rei. Sicque nulla creatura est do-
miiius, sed ille dumtaxal qui ait per Isa-

, iain : Kgo Domiiiiis. hoc est noinen meiiin ; h. xm
gloriam meain alleri non dabo. Oinnis
aulein creatura subdita est Creatori, et in-
digens eo. Sic in proposito, terrente di-
vitia?, potestates el dignilates concessae
liominibus, vere sunt divitia) et potestates
ac dignitales priino modo, non modo se-
ciindo : el ila nunc loquitur IMiilosophia,
consolando Hoetium, et deprimendo bona

B forluna) quae perdidit.

Postremo idem de tota fortuna conclu-
dere licet : id est, vere et licite dici potest
de omnibus fortuitis, quod non siiiit in se
moraliter et bcatificabililer bona, nec di-
recte efficiunt hominem bonuin. In qua
nihil expelendum, nihil nativa' bonitatis
inesse manifestum est : id est, clarum est
quod in fortuna <( nihil » insit « expeten-
dum )), id est nil propter se optandum tan-
quam principale bonuin, « nihil bonitatis
nativte )>, id est nil bonum moraliter, vel

C ita naturaliter bonum ut cum malo culpae
simul esse non queat ; qua' nec se bonis
semper adjungit, id est, fortuna per suos
eufortunatos effectus seu per suas prospe-
ritales non semper adsistit virtuosis ho-
minibus, imo illis multoties contingunt
adversa, et bonos, quibus fuerit adjuncta,
non efficit, id est, eos quibus magis arri-
det, non facit moraliter bonos : imo per
prospera seepe gravius peccant.

In his continentur peiie omnia ex qui-
D bus sanctus Doctor in Suinma contra gen-
tiles, tertio libro, ac alibi, probat quod cap. ;
felicitas hominis non consistit in hac vita
in potestate sive in exteriori potentia.Nam
potentia dicitur in ordine ad alterum, fe-
licilas in ordine ad se. Potentia quoque
instabilis est et incerta, nec subjacet ho-
minis voluntati, sed fortunae, et frequen-
ter magis abundat in impiis.

Denique in Proverbiis suis scribit Cy-
rillus quemadmodum intellectus prudens
voluntati lumidte ac praeesse volenti lo-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER II. — METRUM VI ; ART. XXIV

257

cutus est : Cave ne appetendo dominatio-
nem et potentiam, incurras superbia? ser-
vitutem, et dum te aliis preefers, tui ipsius
dominium perdas. Sed dic, an hoc quod
desideras, justum putas? Nempe si justum
non est, hoc ipsum appetere, est inju-
stum. Injustitia vero miseria est : ergo
ex hoc appetitu es miser. Omnis autem
miser sua> calamitatis est servus. Porro, si
quid injustum desiderans obtineres, plus
miser exsisteres : quoniain unusquisque
tanto miserior esse convincitur, quanto
ejus voluntas in malis celerius adimple-
tur. Potentia quoque non excellentiam
sed violentiam parit. — Istud breviter

A tango, ut in libro illo Cyrilli plenius re-
quiratur.

Contra appetitum etiam dignitatis refert
proverbium, quemadmodum vulpes per
blandimenta cervam duxit ad ursum, qua-
tenus ipsi ursus poneret cornua cervi. Cui
cervus obvians dixit : Quo vulpinam se-
queris caudam ? At illa : Ad ursum, inquit,
quatenus sicut et tu cornibus orner ac
gaudeam. An soius vis apparere?Cui cer-
vus compatiens : Cave, ait, ne dum apud
ursum perveneris, perdas pellem et vi-

B tam. Qui enim cornua cupit, perdit capul
discretionis et aures quietis, etc. Quaere
ibidem.

METRUM VI

Novimus quantas dederit ruinas,
Urbe flammata patribusque csesis,
Fratre qui quondam ferus interempto,
Matris effuso maduit cruore ;
Corpus et visu gelidum pererrans,
Ora non tinxit lacrimis, sed esse
Gensor exstincti potuit decoris.
Hic tamen sceptro populos regebat

Quos videt condens radios sub undas
Pha3bus, extremo veniens ab ortu,
Quos premunt septem gelidi Triones,
Quos Notus sicco violentus sestu
Torret, ardentes recoquens arenas.
Celsa num tandem valuit potestas
Vertere insani rabiem Neronis?
Heu, gravem sortem, quoties iniquus
Additur saevo gladius veneno !

ARTICULUS XXIV

DECLARATIO METRI HUJUS SEXTI,

IN hoc metro Philosophia declarat exem- C
plis quod prfficedenti prosa probavit de
saeculari potestate, quod nec bonitas mo-
ralis neque felicitas in ea consistat. Est
ergo ordo et sensus verborum :

Novimus ex chronicis quantas ruinas,
id est quam multas et magnas destructio-
nes, dederit, id est intulerit, is qui quon-

T. 26.

dam ferus, id est Nero, qui ferocissimus
fuit, urbe flammata, id est Roma succensa
(cupiens enim videre quale et quantum
fuerit incendium Trojse, fecit Romam suc-
cendi, qu» et partim ex hoc fuit combu-
sta), patribusque ca^sis, id est senatoribus
interfectis pro maxima parte, quia optavit
planctum magnum d,\\(\\ve, fratre interem-

17

258

I)E CONSOI.ATIONE IMIII.OSOIMII.E l.inEK M.

MEIIU M VI ; .\RT. XXIV

pfo, quia propriinn fratroin fecit occidi, .
vel ut solus legiuuel. vel (ut fertur) quo-
niain voluit e.xperiri an fratrem suuin di-
ligeret, inortein ejus deflendo, madidt
quoque effuso cniorc tnatris su», (juain
jnssit occidi, ut locum conspiceret iii (juo
in ejus jaeueral utero : nain et occisain
aperuit, et videndo ejus viscera perlustra-
vit. Lnde subjungitur : ct pcrerrans visii,
id est, intuendo pcrcurreus hinc inde loca
viscerum, corpus gelidum, id est corpus
matris occisuin et cx defluxu sanguinis
infrigidatum. nun tinxit orn lacrimis, id
est.sinc lacrimarum effusione viscera ma-
tris iuspexit, scd potuit cssc, imo el fuit,
censor decoris exstincti, id est judex pul-
chriludinis suae matris (quse pulchritudo
per mortem matris fuit exstincla) : nam
visis malris visceribus, dixit. Fuit inulicr
pulchra.

Ex quibus patet ina^stimabiiis vitiositas
detestandi Neronis : qui (ut asserit Leo
Papa) fuit oinnium vitiorum furore reple-
tus. Et sicut supra dictum est de Sym-
macho, quod fuit adeo bonus, quod ex
sapientia et virtutibus videbatur compo-
situs; sic Nero fuit tam irratiouabilis et
malitiosus, quod ex amentia et sceleri-
bus compositus videbatur. Quemadmodum
etiam Trajanus fuit omnium Romanorum
imperatorum gentilium optimus, sic Nero
omnium illorum fuit pessimus. Qui et
beatissimos apostolos Petrum et Paulum
occidit, et primus generalem persecutio-
nem movit in Christianos, ut Leo Papa
in sermone testatur.

Hic tamen, id est tam sceleratissimus
Nero, regebat sceptro pojmlos, quia mo-
narcha fuit, et omnium gentium domi-
nus : non tamen vere regebat, sed tyranni-
ce pra'fuit ; sed juxta communem modum
loquendi fertur rexisse. Proprie autem re-
git, qui subditos in debitum dirigit finem.
« Regebat » autem « sceptro », id est re-
gali imperio, « populos » quos videt Phai-
bus, id est sol, condens, id est abscondens,
sub undas, id est sub aquas, radios, id est
lucem quam diffundit : quia de sero oc-

A cuinbens, videtur aquas intrare Oceani.
Kl revera dcsccndil, in spluera sua persi-
stens, sub eleinentis et inferioribus sphaj-
ris : per quod claritas ejus abstrahitur

■ atque absconditur nobis. « Phad)us », in-
(piain, veniens ab ortu extremo, id est ab
orientali parte ubi consnrgit. Quns eliain
l)opulos prcmunt, id est, ascendendo in
altiiin sub se habent ; vel « premunt »,
i(l est, per iinpressionem cl influeiitiain
suam quodaminodo sibi subjiciunt;.sejo/!t?m
gelidi Triones, id est septem frigida) stel-

B Ktp, seu septistellium. quod dicitur Ursa
minor. Et dicuntur stella> ha.> frigidai ab
effeclu ; et vocantur et sunt stellae Ple-
iades, id est aquatica?. De quibus loquitur
Deus ad beatum Job : Numquid con- jubwx
jungere valebis micantes stellas Pleiades? ^'-
Oua' speciale habent doininium super
aquas, sicut et luna. Et suiit plures quam
septem, quamvis septem apparent. Alii
vero aliter istam clausulam exponunt, sed
expositio ista magis apta videtur. Quos
itein populos Notus, id est ventus ille

C australis, violentus, id est impetuosus,
wsiu sicco, id est calore siccante (est
enim calidus ventus), torret, id est, aes-
tiiare facit, recoquens, id est adurens ;
vcl, ul aliqui legunt, rctorquens, id est,
suo flatu reprimens et impellens, are-
nas ardentes, id est valide calefactas vi
solis.

Num, id est numquid, potestas celsa, id
est imperialis potentia, valuit tandem
vertere, id est in melius mutare, rabiem
Neronis insani? Non utique, sed sicut

D fuit in eo summa saecularis potentia, ita et
inalitia maxima. Heu ! g^y-avcm sortcm, id
est, duram istam fortunam deploro, quo-
ties, id est quod tam saepe, iniquus gla-
dius, id est abusus potentiae, seu ipsa
potestas mundana, quae non in se, sed pro-
pter ipsius abusum vocatur iniqua, ad-
ditur vcneno sa^vo, id est tyranno cru-
deli seu fraudulentiae ejus. Tales etenim
multoties prajsunt ; et per eos Deus corri-
git peccatores, ac purgat electos, quem-
admodum Attila, rex tyrannide plenus,

DE CONSOLATIONE PHlLOSOrHLE LIBER II. — PROSA VII 239

dixit : Ego sum Attila, Dei flagellum. A lus ipse est. Ex his patet quanta sit am-
Unde per Isaiam Dominus de rege ait bitiosorum fatuitas, atque eorum qui ad
Js. X, n. Assyriorum : Virga furoris mei et bacu- mundanam adspirant potentiam.

PROSA VII

TUM ego : Scis, inquam, ipsa minimum nobis ambitionem mortalium rerum
fuisse dominatam ; sed materiam gerendis rebus optavimus, quo ne virtus
tacita consenesceret.
— At illa : Atqui hoc unum est quod praestantes quidem natura mentes, sed
nondum ad extremam manum virtutum perfectione perductas, allicere possit,
gloriae scilicet cupido, et optimorum in rempublicam fama meritorum. Quae quam
sit exilis et totius vacua ponderis, sic considera. Omnem terrse ambitum, sicuti
astrologicis demonstrationibus accepisti, ad coeli spatium, puncti constat obtinere
rationem : id est, ut si ad coelestis globi magnitudinem conferatur, nihil spatii
prorsus habere judicetur. Hujus igitur tam exiguse in mundo regionis quarta fere
portio est, sicut Ptolemaeo probante didicisti, quae a nobis cognitis animantibus
incolatur. Huic quartse, si quantuin maria paludesque premunt, quantumque siti
vasta regio distenditur, cogitatione subtraxeris, vix angustissima inhabitandi homi-
nibus area relinquetur. In hoc igitur minimo puncti quodam puncto circumsepti
atque conclusi, de pervulganda fama, de proferendo nomine cogitatis ? At quid
habet amplum magnificumque gloria tam angustis exiguisque limitibus arctata?
Adde, quod hoc ipsum brevis habitaculi septum plures incolunt nationes lingua,
moribus, totius vitaB ratione distantes : ad quas tum difTicuItate itinerum, tum lo-
quendi diversitate, tum commercii insolentia, non modo fama hominum singulo-
rum, sed ne urbium quidem, pervenire queat. iEtate denique Marci Tullii, sicut
ipse quodam loco significat, nondum Gaucasum montem, Romana? reipublicse
fama transcenderat : et erat tunc adulta, Parthis etiam ceterisque id locorum gen-
tibus formidolosa. Videsne igitur quam sit angusta, quam compressa gloria quam
dilatare ac propagare laboratis? An ubi Romani nominis transire fama nequit,
Romani hominis gloria progredietur ? Quid, quod diversarum gentium mores inter
se atque instituta discordant, ut quod apud alios laude, apud alios supplicio di-
gnum judicetur? Quo fit ut si quem famae prsedicatio delectet, huic in plurimos
populos nomen proferre nullo modo conducat. Erit igitur pervagata inter suos gloria
quisque contentus, et intra unius gentis terminos prseclara illa fam£e immorta-
litas coarctabitur. Sed quam multos clarissimos suis temporibus viros, scriptorum
inops delevit oblivio ! Quanquam quid ipsa scripta proficiunt, quae cum suis au-
ctoribus premit longior atque obscura vetustas ?

-(!() I)E CONSOLATIONF, IMnLOSOPIII.F. I.lllllt II. — IMIOSA VII ; AHT. XXV

Vos vero immorhilitatem vobis propagare vidomini, quum futuri r;iinam tem-
poris cogitatis. (Juod si ad .neternitatis infinita spatia pertractes, quid habes quod
de noininis tui diuturnitato la^teris? Unius otenim mora momenti, si decem millilms
conferatur aimis, quoniam iitruuuiue spatium dofinitum est, minimam licet, liabet
tainon ali^iuam proportionom ; at hic ipse numerus annorum, ejusque (luantumlibet
multiplox. ad iiiterminal)ilein diuturnitatem ne comparari quidem potest. Etenim
fiiiitis ad se invicem fuerit quaedam, infmiti vero atque finiti nulia un^iuam poterit
esse collatio. Ita fit iit quamlibet prolixi temporis fama, si cuui inexhausta nDterni-
tate cogitetur, non parva, sed plane nulla esse videatur.

Vos autem, nisi ad populares auras inanesque rumores, recte facere nescitis ;
ot relicta conscientiae virtutisque proestantia, de alienis praemia sermunculis postu-
latis. Accipe iu hujusmodi arrogantife levitate quam festive aliquis illusorit. Nam
quum quidam adortus esset hominein contumeliis, qui non ad vcrse virtutis usum,
sed ad superbam gloriam, falsum sibi philosophi nomcn induerat, adjecissetquc
jam se sciturum an ille philosophus esset, si quidem illatas injurias lenitcr patien-
terque tolerasset ; ille patientiam paulisper assumpsit, acceptaque contumelia velut
insultans : Jam tandem, inquit, intelligisne me esse philosophura? Tum ille ni-
mium mordaciter : Intellexeram, inquit, si tacuisses.

Quid autem est quod ad praecipuos viros (de his enim sermo est ([ui virtute
gloriam petunt) : quid, inquam, est quod ad hos de fama, post resoluturp morte
suprema corpus, attineat ? Nam si (quod nostrae rationes credi vetant) toti moriun-
tur homines, nulla est omnino gloria, quum is cujus ea esse dicitur, non exstet
omnino. Sin vero bene sibi mens conscia, terreno carcere resoluta, ccelum libera
petit : nonne omne terrenum negotium spernet, quae se, coelo fruens, terrenis
gaudet exemptam ?

ARTICULUS XXV

Exposrno pros.e hujus septim.e.

PR.ECEDEXTIBUS prosis Philosophia A woiis .• prout hoc in primo libro plenius c/-.p.

ostendit felicitatem non esse in divi- cst cxpressum. Sed materinm gerendis'^^^-

tiis et potentiis ; hic ostendit, quod non rebus optavimus, id est, desideravimus

consistit in fama et gloria. occupationem bonam circa gerenda, id est

Tum, id est post hsec, ego Boetius in- circa pertinentia ad bonum reipublica?!,

guam, id est dixi : 0 Philosophia, tu ipsa et ad ea quae rationabiliter siint agenda in

scis, ambitionem, id est superbiam et in- omni materia occurrente, qno ne virtus

ordinatam affoctionem,r/?or/r///^<//? rerum, lacita consenesceret , id ost, per quam oc-

id est temporalium divitiarum, potestaluin cupationem « virtus tacita )), id est pru-

ac dignitatum, fuisse dominatam, mini- dentia non exercitata, sed in se occultala,

mum, id est modicissime seu penitus nihil, non « consenesceret)), id est, vetustate sua

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBEK II. — PROSA VII ; ART. XXV 2G1

in se deperiret : quia virtutes practicae, A mam rationalem asseruit imrnortalem.Ite-

quarum finis est operatio, quando non ex- rum gioriosus narrat Hieronymus in libro

ercitantur,minus vigent et negliguntur, ut contra Helvidium, vilem hsereticum, quod

eliam de humilitate, patientia, obedientia tempore gentilitatis, quidam in Asia in-

patet. Meritum quoque et praemium virtu- cendit templum Dianae. Mane populo con-

tum in actione et exsecutione earum actu- currente, atque stupentibus universis quis

ali consistunt, nec aliter crescere multum tantum facinus perpetrasset, ille prodidit

videntur. Propter quod in claustris perso- semetipsum. Qui amplius admirati, cur

na? religiosae exerceri solent in exercitiis hoc egisset sciscitabantur. Respondit : Ut

harum virtutum. Unde in Ecclesiastico quia per opera probitatis non potui,saltem

^^cc/i. xLi, asseritur : Sapientia abscondita et thesau- hoc maleficio facerem mihi nomen aeter-

17

rus invisus, quse utilitas in utrisque? num. Verumtamen, sicut in iibro praefato
— At illa, id est Philosophia, ad hsec B Thomas demonstrat, opinio illa non est

respondet : Atqui, id est certe, Jwc,gloria' vera, quoniam recordatio et laus hominum

scilicet cupido, id est ipsa appetitio lau- non est virtutum sufficiens prsemium.

dis humanse et honoris mundani, et fama Quod et consequenter probat Philosophia :

optimorum mcritorum, id est excellen- Qucv fama quam sit e.ryilis, id est per-

tissimorum laudabilium actuum, exhibi- modica, et totius vacua ponderis, id est

torum in rempuhlicam , id est pro bono expers reputationis ac pro nihilo repu-

communi, quod divinius est quam bonum tanda, prsesertim comparative loquendo,

proprium, ut primo dicitur Ethicorum : hoc est respectu famae, laudis ac glori»

ideo conimendabilius est occupari in illo. regni coelestis, sic considera :

« Hoc », inquam, est imum principium Omneni terrce ambitum, id est totam

quod possit allicere, id est ad bene agen- terram in gyro, sicuti astrologicis demon-
dum inducere, mentes quidem proestantes C strationibus accepisti, id est, verum esse

natura, id est ex naturali dispositione no- consensisti, quia hoc astrologi Alfraganus,

biles et praedignas, tanquam egregiao in- Albumasar, Albategni concorditer probant

dolis exsistentes : quae magis afficiuntur ac tenent, ad cceli spatium, id est ad ma-

ad talia, quam ad divitias atquo carnales gnitudinem firmamenti seu primi mobi-

delicias,quum et in Ecclesiastico scriptum lis, potissime coeli empyrei, jowr?c/'/ constat

ihki. 15. sit, Curam habe de bono nomine;s«i? 7ion- obtinere rationem, id est, se habet quasi

dum perductas ad extremam manum, id punctum ; id est , ut si terra ad ccvlestis

est ultimam et consummatam exsecutio- globi magnitudinem conferatur , id est, si

nem laudabilium exercitiorum, perfccti- comparetur ad molem orbis coelestis, qui

one virtutum, id est pertingendo ad ex- instar globi sphaericae est figurae, non ta-

cellentias virtutum heroicarum. men solidus intus quemadmodum aliquis
Imo, ut etiam recitat Thomas libro de D globus, niJiil spatii, id est quantitatis,

Regimine regum, istud quidam philosophi '^''^orsus Jiabere judicetur. Verumtamen

dixerunt esse finem praemiumque virtu- istud est pie intelligendum. Punctus nam-

tum, pra?sertim hi qui non posuerunt ali- que est quid indivisibile : propter quod,

am vitam post praesentem : propter quod juxta Euclidem, positionem non habet in

valde solliciti erant post mortem manere continuo. Indivisibile autem quotiescum-

saltem in memoriis ac laudibus hominum. que sumptum, non reddit aliquid majus :

Unde refert Hieronymus in vita S. Hilario- ideo continuum incomparabiliter excedere

nis, quod quuin Alexander rex devenisset dicitur punctum. Sic autem nec ccelum

ad Achillis sepulcrum, dixit : Beatum te, nee totum universum corporeum trans-
juvenis, qui magni viri, puta Homeri, lau- cendit terram ; sed moles terrae aliquoties

dibus frueris. Verumtamen Alexander ani- sumpta, esset sequalis, imo et major ma-

262 I)E CONSOLATIONK Pnil.OSOIMII.F. LIBK» II. — 1'KOS.V VII ; .UIT. XXV

gniliidinc ca>Ii. Nihilo minns inodns istc A (|iianliiin est spalimn terrnc, scn « vasta »,

loqiicndi adinillitiir ad insinnaiidiim qnasi dcscila ct inliahitabilis « rcgio » pnc ca-

incomparabilcin cadi cxccssnm in inagni- rcnlia aqiue ct niinia ariditatc ; viv atKju-

tndine snper terrain. Nam et ininiina stella sfissima inhabitandi hominibus area re-

visn nolabilis. major cst tota lcrra : cl ' /««(^we^wrjid est,Iocus valde angustissimus

tamen stella respectn coeli rcpnlalnr iil rcinanebit hominibns ad inhabitanduin :

pnnctus. Ex quibns patcscit, quod sicnt angiistns, inqnam, respective loqnendo.

stclla in veritatc major cst qnam apparcl, Porro arca accipi solct pro liorrco in qiio

ita ct cadum. blada excntiunliir. Dcinde transnmptive

JIuJKs igifur fam exir/ua' in )nundo rc- accipitur pro quacumqne provincia, terra,

gionis, id est, « hnjus » elementaris « rc- rcgionc, qiuc aqua cingiliir et fluctibus

gionis » terrenae, seu elementi terra?, qiuc ejus concutitur, et ciijus habilatores variis
pnrfato modo est exigna, id est parva. R advcrsitatibus hinc inde tangiintnr ac mo-

(juarfa fcrc pnrtio cst , sicut Ptolema^o lestanlnr : sicqiic Isaias loquitur Jiidica?

probante didicisti, quw a nobis cognltis ac Synagoga', Trilura mca, ct filia area? h.

animantibtis incolatur, id est, vix quarta ineae, quae a Uomino Uco audivi, annun-

pars terr» inhabilatur ab animalibus qna tiavi vobis.

nobis sunt cognita. Q^iod dicitur proptcr In hoc igitur minimo puncti quodam

pisces qui commorantiir in aquis, quorum puncto circumsepti atque conclusi, id est,

species pro maxima partc nobis incognit.T vos homines contcnti ac commorantes in

cf. .«^ap.ix, sunt, sicut in libro Sapicntia? legitur. Ue hac tam parva partc tcrrip : quae pars cst

*''• his autem loquitiir Ptolcmaeus in libris quasi punctum respectu totius elementi

suis, Ouadripartito, Almagesti, Centilogio. terra>, quae tota terra elementaris se habet

Porro Ptolemaens iste princeps astrono- ul punctnm comparatione regioriis coele-
morum, rex fuit .Egypti, cultor unius Dci : C stis; de pervulganda fama,deproferendo

ad cujus pelitionem Septuaginta iiiterprc- nomine cogitatis, id est, solliciti estis qno-

tes transtulcrunl libros vclcris Tcstamenti modo valeatis famain claram acqnircre, ac

de Hcbneo in Gra>cuin. Erat cnim Ptole- noinine tenus diviiIgari,cognosci, laudari ?

maeus studiosissimus ; et habuit in biblio- In quo apparet imperfectio ac vanitas ve-

theca sua septuaginta millia librorum, ut stra. Et merito ila non agerelis : imo con-

Cancellarius Parisiensis Joannes refert in temptis his vanis et modicis, toto affcctu

tractatulo suo de Laude scriptorum. Fuit satageretis Ueo majestatis immensae pla-

qiioque Platonicus : undc in prologo siiper ccrc, ct in patria illa coelesti pcr approba-

(lcncsim narrat B. Hieronymus, quod iii tionem cognosci, reputari, felicitari. Hinc

Platonis dogma cadere videbatur. Aliqui subditur :

tamen affirmant quod noii fuit rex : sed At quid habet (id est, permodicum ha-

Hieronymus super Uanielem dicit cxpres- U heX) atnplum extensive magnificumque in-

se, quod fuit rex .Egypti ; idem testatiir tensive gloria, id est fama seu laudibns

Joscphus, Magister quoque in historiis. \\ommum ]\xnc\.di noi\i\di,ta7nangustis exi-

Huic quarta', si quantum maria palic- guisque limitibus arctata, id est non dif-

desque premunt, quantumque siti vasta fusa nisi per loca terrae habitabilia, tam

regio distenditur, cogitatione subtra.re- stricta et numero parva ?
ris, id est, si per imaginationem et intel- Insuper nec per omnia loca ista potest

lectum separaveris ab illa quarta parte diffundi, propter varias causas. Propter

terrae, tantam magnitudinem quanta occu- quod subditur : Adde, id est, per consi-

patur ac operitur a particularibus mari- derationem adjunge jam dictis, quod hoc

bus, paludibus, fluviis, stagnis, torren- ipsum brevis habitaculi septtum, id est

tibus, ac ceteris aquis, tantum quoque quod spatium istud habitabilis terrae, plu-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHl.E LIBER II.

PROSA VII ; ART. XXV

263

IVIieg.M.
9-1-2. "

Plin.Hisl,
nal. lib. VI

res incolunt nationes lingua, id est idio-
rnatibus, moyibus, id est consuetudinibus,
inclinationibus, observantiis apparatuque
gestuum, totius vitca ratione, id est lege
et cultu, distantes : ad quas tum diffi-
cultate itinerum, tum loquendi diversita-
tc, tum commercii insolentia, id est de-
stitutione mercationum, non modo fama
hominum singulorum, sed ne urbium qui-
dem, pervenire queat. Istud experimen-
taliter constat, et ex Scripturis probatur,
quum et libro quarto Regum legatur, quod
Josaphat rex Juda, et Joram rex Israel,
atque rex Edom, periclitantes in solitudi-
nc prae aqua? penuria, angustiati sunt val-
de ; dixitque Josaphat : Estne hic Prophela
Domini, ut per eum deprecemur Domi-
num? Ad quod dum unus respondisset,
Est hic Eliseus propheta, qui fudit aquam
super manus Elise ; Josaphat ait : Est apud
eum sermo Domini ? Ex quibus videtur
quod Josaphat nondum audierat famam
Elisei, qui tamen fuerat tam magnus pro-
pheta, et plurium auctor miraculorum.

De isto quoque subdit Philosophia ex-
em^Xnm. ^Etate denique Marci Tullii, qui
fuit tempore Julii imperatoris et Octavi-
ani, et a socio Octaviani Antonio fuit oc-
cisus jam senex, ut libro de Givitate re-
citat Augustinus, ac alio nomine dictus
Cicero, inter rhetores princeps, sicut ipse
f/uodam loco significat, id est, quodam li-
bro describit, nondum Caucasum montem,
Romamv yeipublica' fama transcenderat ,
id est, nondum devenerat ad homines com-
morantes trans montem sic appellatum,
quum tamen Roma esset domina mundi, et
tot bellis victoriisque praeclara. Porro, ut
legitur, Caucasus mons est in regno Scy-
thia), ubi crescit et piper : usquc quem
montem tunc tendebatur Romanum impe-
rium. In cujus montis australi parte est
ingens calor, et in parte ejus aquilonari
frigus intensum. In quo etiam monte ni-
ves abundant : propter quod a verbo crou-
casis, id est niveus seu candidus, ipse
mons nuncupatur. Et erat tunc adulta,
id est, Romana politia fuit tempore Julii

A multum provecta, et satis diu duraverat :
sicut et unus homo fertur adultee setatis,
expletis pueritiae seu infantise annis ; Par-
tliis etiam ceterisque id locorum gentibus
formidolosa : id est, tam Parthi, qui di-
cuntur fugiendo pugnare, sagittando re-
trorsum, quam alise gentes ea loca inha-
bitantes, tunc timebant Romanos, etiam
diu ante tempora TuIIii. Unde libro primo
Machabaeorum habelur : Quicumque au- {Mach.ww,
diebant nomen eorum, timebant eos : quia '"■'■*■
quibus vellent auxilio esse ut regnarent,

B regnabant, quos autem vellent, regno de-
turbabant; et exaltati sunt valde.

Videsnc igitur oculis cordis quam sit
angusta,quam compressa gloria quam di-
latare ac p^ropagare laboratis? Istud patet
et sequitur ex prsedictis. An ubi Romani
nominis fama transire nequit, Romani
hominis gloria progredietur ? id est, non
utique verisimile est nec solitum, ut fama
unius personae longius ac latius diffunda-
tur, quam fama communitatis cujus pars
est illa persona.

C Quid, quod diversarum gentium, id est,
« quid » dicis ad istud,et quid putas sequi
ex hoc, « quod diversarum gentium » mo-
res inter se atque instituta discordant ,
praesertim apud illos qui habent leges di-
versas, in quibus variae ordinationes et
observantiae ordinantur, ut sunt Christi-
aiii, Judeei et Sarraceni, t«^ gwoG? apud alios
laucle, apud alios supplicio dignum judi-
cetur? quia quod in una lege jubetur, in
alia prohibetur. Attamen jus pure naturale
apud omnes est idem, nisi sint aliqui val-

D de corrupti, contra naturalem rationem
agendo. Quo /it, id est, ex isto contingit.
ut si quem faiiuv prwdicatio delectct, id
est. si quis de sua famatione et laude glo-
rictur, huic in pluriinos pupulos nomen
'proferre nullo modo conducat, id est, nul-
latenus prosit, quod nomen ejus et fama
procul feratur ad gentes diversas diver-
sarum legum ac rituum : quia quod una
gens in ipso laudaret, alia vituperaret.
Erit igitur pervagata inter suos gloria
quisque contentus, id est, merito debet

iOi

DE CONSOI.ATIONK IMII1.0SOl'III 1. l.lltKll II. — l'U()S.\ VII ", AHT. XXY

contontari de fama sua inter lioinincs sutc
lc}i;is, f( ititra idiius f/e/itis (crmi/ios jjnr-
cla/-a illa fa//ia' iin/nor(ali(as coa/'c(abi-
iur. Ista sunt plana.

JoANNES. — Scnsus, fatcor, imo et stihis
istc, in siipcrficic plaiuis cst ; scd difficilc
milii cst vidcrc qiiaiitcr li;rc .vcra siiit.
Nonne Abraliam, Isaac, Jacob, aliiquc Pro-
plictip ac Patriarchac veteris Testamenti.
a[)tid Cliristianos, Jud;cos ct Sarracenos
famosi sunt ; Socrates qiioqtic, IMato, Ari-
stoteles, et alii clariores pliilosophi ; qui-
dam quoquc piignatores cgregii, Ilcctor,
Aic.xandcr, Julius Ca^sar?

Dio.NYsus. — Philosopliia vidctur Iiic
loqui secundum ea quae contingunt iil iii
pluribus. Isti quoqiic qui a diversis gen-
tibtis collatidanlur, in his taliter coinmen-
dantiir in qiiibus divcrs.T gcntcs tinani-
mitcr sciitiuiit : cl qtianlum ad lioc, siinl
qiiasi gens una. Christiani vero Scripturas
veteris Testamenti norunt esse divinas :
ideo laiidant eos qui in Scripttiris illis
prieconizantur. Philosophos itcm laudamus
in quanttim nattiralcm ratioiicm rccte se-
cuti sunt, ct jtixta naluralciii lcgcm vixe-
rniit. Porro impiissimus Mahometus sic
utriusque Testamenti scripturas a Deo da-
tas fatetur, ut nihilo minus in mtiltis con-
tradicat utrisque.

JoAN.NRs. — Ouomodo potest hoc esse,
qiium hoc contradictionem implicare vi-
deatur ?

DiONYSius. — Nonne Arius, Nestorius,
3Ianichaeus, Photinus, Sabellius, Pelagitis,
ac ceteri haeresiarcha? fassi sunt scripttiram
evangelicae legis esse a Deo? Nihilo minus
contradixcriint ei in multis ; ct quidam
eorum asseriicrunt eam esse inficiatam in
multis passibus certis : quod ct Sarraceni
Mahometum sequcntes, usque in praesens
affirmant. Quod quam stulttim sit dicere,
ct quam facillime ac apcrtissime repro-
bctur, in libris quos contra Alcorantim (id
est contra librum lcgis Mahomcti) cdidi, in
Dialogo quoque disputationis inter Christia-
num et Sarracenum, clarius dcmonstravi.

A JoANNES. — In (piibtis crgo convcniiint,
ct in (piibiis disscntiunt mutiio Christiaiii
ct Sarraccni ?

DiONYSius. — Istud est qtijedam digrcs-
'sio : tamen breviter respondebo. Alcoran,
Arabicum nonicn est, et intcrprctattir col-
Icctio capiltiloriim scu legtiin : quia in
libro ilio contiiicntur j^r.Tcepta atqtie ca-
piliila lcgis, vcl potiiis fa'cis, (piam Malio-
inctus finxit se accepisse a Dco. Iii veri-
tate autem accepit eam a Sergio, monacho
apostata, Ih-erctico Ncstoriano. Nestorius

H (piip|)c, Constantiiiopolilantis palriarcha et
archicpiscoptis. fiiil iKcrclicus, rcnovans
iKcrcsim Photini, iKcrctici cpiscopi Mcso-
l)0tami;c, asscrciilis Christtim esse homi-
ncm puriim, noii ^crtiin Dciim. Sicqiie
tcncnt Sarraceni hiiciisqiic, concedenlcs
qtiod Jesus Christiis fiiit veriis Messias in
Icgc promisstis, in Prophclis pnentintia-
ttis, pcr Apostolos pncdicatus : sicqiie fa-
teiitur quod fuit suiiiinus prophcla, sapi-
entissimus atque sanctissimtis hoino,fiIitis
Virginis, missus a Dco ; iion autem adinit-

C tunt quod ftiit veriis et naturalis filiiis
Dei, scqiicntes in hoc pra-fatos iKTrcticos.
Qua' oiniiia in Alcorano conscripta stint.
rnde et Avicenna .\rabs, et Mahomcti le-
gem secutus, saltcm iu mullis, in Mcla-
physica sua testatur,quod Jesus Nazareniis
fuit multo sapientior atque moralior Ma-
homclo : qtiod ct ii)scmct Mahon, Palphi-
mius, ^'aradast, id cst Mahomelus (multa
ctcnim iiomina liabet), in siio fassus est
Alcorano. Denique ait quatuor fuisse ma-
gnos Prophctas : quornm primus fiiit Jesus

D Christus (primiis, inquam, perfectione et
dignitatc, non lempore), secundus Abra-
Iiam, tcrtius Moyses, quartus ipse Malio-
inctiis.

JoANNEs. — Magnum est quod fides chri-
stiana ctiam ab adversariis tot et talia
testimonia habct : precor ergo ne ta^deat
aliqua horum ex Alcorano testimonia allc-
gare.

DiONYSius. — Qiiinlo Alcorani capitulo
legitur : Angcli Mariain alloquentes, dixc-
riiiil : 0 Maria, omnibus viris mulicribus-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI/E LIBEU II. — PROSA VII ; ART. XXV 26o

que splendidior, mundior atqiie jucundior, A sunt in novissimo. Sallustius quoque in

tibi summi gaudii nuntium cum Verbo Catilinario conqueritur, quod gesta Ro-

Dei, cujus nomen est Jesus Christus, qui inanorum sunt minus famosa propter scri-

est facies omnium gentium in hoc saeculo ptorum inopiam, Atheniensium autem fa-

et futuro, sapiens vir, optimus,ab univer- mosiora propter scribentium copiam.IIinc

sitatis Creatore mittitur. Ula respondit : 0 etiam Augustinus asserit expedire ut de

Deus, quum virum non tetigi, quomodo eisdem materiis diversi conscribant, quia

concipiam filium ? Angeli responderunt : non omnium scripta ad omnes deveniunt.

Deo nihil occurrit impossibile, omnia pro- Vos vero immortalitatem vobis propa-

ut vult operanti. Ipse filium tuum cum gare videmini, id est, vobis apparet quod

divina virtute venientem, librum legife- procuretis quamdam perpetuam perma-

rum, omnisque magisterii peritiam, et te- nentiam, quum futuri famam temporis

stamentum ac evangelium edocebit. Ipse B cogitatis, id est, dum cogitatis quod fama

Christus csecos et mutos curabit, morpli»- vestra et vos ipsi per eam, manebitis de-

aticos ac leprosos mundabit, mortuos Cre- iuceps per omne tempus futurum in cor-

atore cooperante vivificabit. Rursus in Al- dibus hominum. Quod si ad cvtcrnitatis

corano quasi ex Dei persona dicitur ad infinita spatia pjertractes, id est, si coin-

Judaeos : Christum Mariae filium, cui com- pares ipsum tempus, quid nunc Jiabes

misimus Evangelium, quod est lumen et quod de nominis tuidiuturnitatelmteris?

confirmatio testamenti, misimus, o Juda?i. id est, quid restat tibl, ut merilo glorieris

In eodem libro legis Sarracenorum bis fer- de hoc quod post mortcm habebis famam

tur, quod Judcei idcirco a Deo abjecti sunt diuturnain ? quasi dicat : Non habes ra-

ac per mundum dispersi, quoniam Chri- tionem aut materiam bonae gloriationis

stum pro Messia eis promisso recipere in hoc.

noluerunt. Hgec tibi sufficiant. Nunc ad C Unius etenim mora momenti, id est

litteram redeundum. mora quantumlibet brevis et modica mo-

dicissimi temporis, ut momenti, quod pro

Scd quam multos clarissimos suis tem- instanti reputaiur, si decem millibus cojifc-

poribus viros (id est valde multos viros ratur annis, id est, si comparetur quan-

qui in tempore vitae suse fuerunt in sapi- tumlibet longo tempori, finito aut finien-

entia ac virtute ^^r^QXarx) scriptorum inops (\o,quoniam utrumque spatium definitum

delevit obliviofid est, a cordibus et memo- cst, minimam licet, habet tamen aliquam

riis hominum removit ipsa oblivio indi- proportionem, id est, tempus illud brevis-

gens scriptoribus et historiographis ! Qui simum « habet aliquam proportionem »,

quoniam talia gesta et verba non descri- quamvis valde parvam, ad tempus illud

pserunt, ideo viri illi praeclari oblivioni permaximum, quia utrumque finitum est.

sunt dati. Quanquaia quid ipsa scripta D Propter quod minimum illud toties posset

pro/?em?2^, id est,quamvis « ipsa scripta » repeti, quod sequaretur maximo illi :

historialia et alia aliquid prosunt, quia ad quemadmodum una hora, imo minutum

aliquid utilia sunt, qua^, scilicet scripta, unius horae ac centesima pars ejus, posset

cum suis auctoribus premit, id est consu- loties multiplicari, quod constitueret cen-

mit, longior atque obscura vetustas, id est tuin millia annorum. At hic ipse numerus

magna et protracta antiquitas, qua paula- annorum, id est numerus iste decem mil-

tim prseteritorum memoria obruitur, libri lium annorum, ejusque quantmnlibet mul-

perduntur et corrumpuntur.Ideo in Eccle- tiplex, id est numerus ejusmodi quantum-

Eccie.iA\. siaste inducitur : Non est priorum memo- cumque multiplicatus, ut viginti millia,

ria, sed nec eorum qute postea futura centum millia, etc, ad interminahilem

sunt, erit recordatio apud eos qui futuri diuturnitatem, id est ad a-ternilatem, ne

-06 DE CONSOLATIONE IMin.OSOIMII.E LlllKU II. — IMIOS.V VII ; .\IIT. X.W

compnrnri quidom potcat. id ost, oorlc A rain:un, laudoin. coiniiiodilaUMn snscipi-

com[)arari non valel. Finili oniin ot inli- nnl : v(M'iiin a't(M'nain sil)i (lainnalionoin

iiili coinparalio luilla osl : nain (piolios- incrcantnr.

cnnupio rinitnin mnltiplicotiir, muiqnam El relicta conscientice virtutinque prw-

constituil inlinilnm. Kt hoc est qiiod sul)- srnntia, id est, abjecta dignitate ac allesla-

«liliir. . tiono bonae (( conscienlia) », gratiao ac vir-

Klcnim fiftitis nd sc inviccm fucrit tuliun : do qua falur .Vpostolus, (Jloria iito»M,iJ.

(/mrdnm, in/initi vcro ntquc finiti nulla noslra luoc ost, lostimoiuiim conscicnli»

potcrit unquni» esse collntio :k\ cst,((qu{P- iiostrap. Verum, iit Seneca ost locutus, Fa-

dam collatio » scu comparatio (( fuerit ». mam multi verentur, conscientiam paiici.

id est, esse potcrit, « finilis ad so in\i- De alienispnvmia sermunculis postulatis,

cem », id est uni rei finitjp cum alia re fi- id ost, (( pnomia » bonoriim quao videmini

nita, ul nni numoro ot spalio fiiiilo cuin B agcrc, coiistituitis in paiicis verbis quibus

alio luunoro spalioqiio finilo ; sod finito ab aliis landari, famari, sublimari oxpoti-

(Mim inrinito ot oconlra, non ost compara- tis. Istud ost opus infiiuta3 slullitiio, j)Oliiis

tio nlla proprie sumpta et in genere ali- velle et quaprere hominibiis complacere

quo.quamvis creatura dicatur similis Crea- quam Deo, ct magis appctore mercedem

tori per imitationom. /tn fit ut qunmlibct , t(Mnporalom, inanem, quam gloriam <Tter-

id est qnanlumcumque, prolixi (id est nalom. Hi vani liypocrit;e dc numero sunt

A'\u\.\\vn'\) tciHjtDris fnina, si cum inexhnu- fatuarum virginiim, qua3 non acceperunt ^i/d^/j.xxi

sta, id est indoficicnti, wternitate cogitc- oleiiin in vasis suis, id cst, caritatem (qiiao ^'

tvr, id est comparetur, non parva, sed instar olei ungit, lucet et lenit) ac spiritu-

plane nulia esse videatur, id est nullius alom l.-etitiam de actibus virtuosis, non

momenti. posnerunt in cordibus et conscientiis'suis:

Vos autem, nisi nd populnres aures C idcirco a sponsi nuptiis excluduntur. Ideo /6iW.ii,i2.

(vel aurns) innncsquc rumores, rectc f'n- scriptum est : Xumqiiid Deus oxaudiet m \\\u.

cerc ncscitis : id est, non scitis justo ago- clamorem hypocrilto. quum vonerit supcr ^' '"■

re virtuoseque vivere, nisi ad obtinenduin (Mim angustia? Aut poterit in Omnipotente

laudes hominum ot (( rumores », id est fa- delectari ?

mas. (( inanes ». Vel sensus est : (( Nesci- Consequenter Philosophia ostendit istnd

tis » agere (( recte », nisi secundum judi- per exemplum.

ciiim vulgarium hominnm, hoc est, ea Accipe in liujusmodi arrogantia' levi-

agendo qiuo ipsi ropntant bona, seu eis ^flf^t', id est,ad cognoscendum plenius levi-

sunt placita. Y\ qiiocumquo horuin inodo- tatem van;e gloriai olalionisqiic hnjus, et

riun agere bona ex genere, non est vere ad detestandum eamdem, (( accipe », id

agere bene, quum sit vana intentio. Ncm- est adverte, quam festinc, id est quam

pe,ut ait Ambrosius,Intentio tua imprimit D prompte ac cito (vel, quam festive, id est

iVuH/i, VI, speciom operi tuo;ot Christus, Si oculus egrcgie et urbane), nliquis illuscril, id

'"■ tnus fiierit simpIox(id ost intentio sincera est,sapiens quidam recta intontione irrise-

et recta),totum corpus tuuin lucidum erit, rit quemdam inanem ot ficturn.

id est, tota congeries operum inde proce- Nam quum quidam Atheniensium ad-

dens erit virtuosa. Hinc de Scribis et Pha- ortus esset hominem contumeliis, id est,

risaeis propter hominum iaudes et commo- aggressus fuisset per opprobria, ad pro-

da jojunantibus, orantibus, eleemosynas bandum patientiam ejns, qui sic probatus

/6ii. 2,3, dantibus, dixit freqiienter : Amen dico non ad verce virtutis usum, id est fru-

16.

vobis, receperunt mercedem suam. Nec ctum, sed ad superbam gloriam, id est
solum privant se mercede salutis aeternse, gloriationem inanem, fnlsum sibi philoso-
pro qua hanc temporalem, vilem ac vanam phi nomen induernt, id est, mendaciter

DE CONSOLATlOiNE PHILOSOPHLE LIBER II. — PROSA VII ; ART. XXV

267

II.

20.

reputavit et appellavit se appellarique vo-
luit philosophum ; adjecissetque, id est,
sapiens ille dixisset, sejam sciturum an
ille 2^hilosophus esset, non ?,o\\xm scientia,
sed et virtute, si quidem, id est certe si,
ille probatus illatas injurias,\([ est oppro-
bria sibi illata, leniter patienterque tole-
rasset. Patientia namque est omnium pro-
batrix virtutum : idcirco, si homo in
contumeliis ceterisque adversis patientiam
habeat et conservet, signum est quod sit
virtuosus ac prudens. Ideo in Proverbiis

prov. XIX, Salomon ait : Doctrina viri per patientiam
noscitur. Quocirca scribit Gregorius : Tanto
unusquisque convincitur minus doctus,
quanto minus patiens.Propter quod denuo

ibid. XIV, Salomon protestatur : Qui patiens est, mul-
ta gubernatur prudentia. His simile est
quod Seneca quoque deprompsit : Ignis
aurum probat, miseria viros fortes. Ille
patientiam pauUsper assumpsit,\d est, pro-
batus ille forinsecus simulavit se patien-
tem, non ex virtute, sed pro laude huma-
na.; acceptaque contumelia ab illo prudente
velut insultans probanti,quod scilicet jam
per patientiam ipsummet vicisset : Jam
tandem, inquit, intellicjisne me esse philo-
sophum .<* Tum ille sapiens nimium mor-
daciter,\d est,tunc Atheniensis ille acriter
valde respondens : Intellexeram, inquit,
\d est, cognovissem te esse philosophum,
si tacuisses, non prorumpendo in verba
propriae laudis.
Praeterea simile huic videtur quod in
r/.i.xxvii, Collationibus Patrum et item in Vitis Pa-
p.3i8D. jpyfjj narratur, quemadmodum quidam
Fratrum visitans abbatem Serapionem,po-
suit se in terra ad pedes abbatis. Ouem
quum abbas admonuisset ut surgens secum
sederet, ille quasi humilians se, respondit
se indignum sedere in terra. Quum autem
Serapion dixisset ad Fratrem, Fili, mane
in cella tua, non expedit tibi ita hinc inde
transire ; Frater ille ad impatientiam mo-
tus est, et impatientiae signa ostendit in
vultu. Cui Serapion : Jam, ait, dixisti te
indignum in terra sedere,et modo non po-
tuisti unum verbum piie admonitionis au-

A dire? Heu, quam multi sunt tales, qui se
verbis humiliant, increpati autem ab
aliis, impatientes redduntur atque redar-
guunt !

Postremo tangitur ratio specialis et apta,
cur contemnenda sit gloria vana et fama
humana.

Quid autem est quod ad prcecipuos vi-
ros, id est ad sapientes ac virtuosos {de
his enim sermo est, id est, de talibus lo-
quor hic, qui virtute gloriam petunt, \d
est, propter virtutes suas qua;runt gloriam

B adipisci, non per opera mala, ut jam di-
ctum est supra) : quid, inquam, est quod cy.p.seiB
ad hos de fama, post resolutum morte su- '^' ^'
prema corpus, attineat ? id est, « quid »
spectat « ad hos de fama » habenda post
corporis resolutionem ?

Nam si (quod nostrce rationes credi ve-
tant) toti moriuntur homines : \d est, « si
homines moriuntur » non solum quoad
corpus, sed etiam quantum ad animam :
« quod rationes nostra? » philosophicae
« vetant », id est prohibent, « credi »,

C quibus probatum est animas rationales
esse immortales; mdla est omnino gloria,
id est, fama illa defuncti non est alicujus
rei, nec aliquid ei confert, quum is cujus
ea esse dicitur, non exstet omnino. Sin
vero bene sibi mens conscia, \d est, anima
sit conscientise bonae, terreno carcere re-
soluta,\d est a carne mortali exuta,co??Mm
libera petit, id est, ad Creatorem suum
coelo empyreo praesidentem regreditur, a
vinculis vitiorum ac omni reatu erepta et
expers : juxta illud Ecclesiastae, Pulvis re- Eccie. xn,

D vertatur in terram suam,et spiritus redeat ''-
ad Deum, qui dedit illum. Nonne omne
terrenum negotium spernet, \d est divi-
tias, delicias, potestatem, famam, laudem
et gloriam saeculi hujus ac vitae praesentis,
qua; se, coclo fruens, terrenis gaudet ex-
emptam, id est, « quae » mens seu anima
« fruens coelo »,id est felicitate coelesti,ac
rege coelorum Deo omnipotente, « gau-
det se » esse « exemptam », id est libe-
ratam, « terrenis », id est a corpore isto
mortali, in quo etiam terra quantum ad

\

i»(;s

I)K CONSOI.ATIONK IMIILOSOIMII 1. l.lltKU II.

IMIOSA Ml ; AIIT. XWI

niol(Mii pr.Tdomiiiatnr? Onod ipsi anim.TO A Corpiis qnod corrnmpitnr, ap}i;ravat ani- .<.-,,,,. ix.is.
fnil fi('(|ii(Mil(M' s|)iritnaliiim a(Miinin iin- inam, cl deprimit l(MM(Mia inliabitatio sen-
pcdiiiUMitnm, jnxta iiind lihii Sapi(Milia> : snin miilta cogilantcMn.

AiniCULUS XXYI

DIFFICLLTATUM AC QL.KSTIONLM IIUJUS SKPTIM,E PROS.f: PIIOPOSITIO ET COMPKNDIOSA

ABSOLUTIO.

j;

Mnllh.

OANNKS. — Oritiir iiiilii (liii)itatio circa B
inducta. Primo, an coininciidabilc sit
bonam famam et laudem gloriamqnc ap-
pelerc. Et vidctiir e.v considcrationibns
Pliilosophia) ininc introdnctis, qnod non.
In oppositnm cst, qnod Angnstino testan-
te. qni negligit famam. crndelis est.

DioNYSius. — Fainain boiiain aj)pctcrc

conlingit dnpliciter. IViino, ex privato

aiiiore, et per respeclnm ad se ipsum, hoc

est ad proprium honorem seu commodnm.

Et hoc est snperbornm et cnpidornm, in

se honorari ct propria commoda optan- C

tinm adi[)isci. (Juod item cst hy()Ocrita-

rnm, quibus loqnitnr Dominns : \';p vobis,

Scriba? et Pharisaei hypocrita>, (piia come-

ditis domos vidnarnm, orationes longas

orantes. Secnndo, ex caritate, ad Dei ho-

norcin el gloriam j)roximorunique frdifi-

cationem. ct proptcr justiticp dcbitum ad-

implcndum. Innsqnisquc cniin tcnctur

Deo conscientiam pnram, et proximo bo-

iimii exemplnm, sicut in Ecclcsiastico

£cc/i.xvii, scriptum est : rnicnique mandavit Dcns

'■■ de proximo sno. Ubi rursns prjecipitiir : D

/6iV.xi.i,i5. Cnrain liabc dc bono nominc. rndc ct

Maiih. V, apud Matllia'um docct Salvator : Sic luccat

Inx vestra coram hominibns, nt vidcaiit

opera vestra bona, et glorificent Patrem

vestrum qni in ccelis est. — Sic item non

dcbemus velle landari in nobis,sed in Deo

Ps. xxxiii, (jiixta illud in Psalino, In Domino laudabi-

'• tur anima niea) : sic ut si quid boni in no-

bis est, hoc Deo attribnatur. — Porro

gloria multipliciter sumitur. Prirno, pro

10.

laMilia : iil (iiiiim ait .Apostoliis, Qui glo- ii Co»-. x,
riatiir, in Domino gloiietur. Secundo, pro '^'
niajestatc et excellcntia. rnde dicitur in
libro Proverbiorum : Sicut qui mcl come- /vor.xxv,
dit inultuin, non est ei bonnin ; sic qui ''"
j)erscrulator est majestatis, opprimetur a
gloria. Et Isaias ait : Plena cst oinnis terra h vi, a.
gloria ejns. Tcrtio, j)ro clara cum laude
notitia. Gloriam primo modo sninj)tam de-
beinus in Deo appctere, quum dicat Ajio-
stolus, (jaudele in Domino seinper ; ai phiUpp.w.
Psalinista,Servite Domino in la^titia. Simi- *; ,,
liter gloriam sccundo inodo acccptam, ut
in gratia atquc virtulibiis siinus vcraciter
exccllcntes, in omni humililatc, paticntia,
obedicntia, sobrietate ac sancta dilectione.
Idem dicendum de gloria tcrtio modo di-
cta, ut agnoscamur in bonis, et laudemnr
tempore opportuno in omnium bonoriim
datore. Tamen, Scncca protestante, Ma-
gnum est laudabilcm cssc ct non landari.

JoANNKS. — Placet omnino ista respon-
sio : scd qmrro an ctiam anima^ sancta^ in
coelo rcccpta) optcnl ct aincnt has famas
ct landes ?

DiONYsns. — OiuMnadmodum reprobo-
rnm augclnr damuatio, duni coruin cxcm-
plis cl documentis iniquis viatores ad pec-
candum trahnntur; sic Bcatorum angetnr
felicitas quantnm ad pra^minm acciden-
tale, dum eorum excmplis et doclrinis
fidelcs inducuntnr ad bona. Ergo ipsi vo-
lunt in Dco laudari, glorificari, ac famosi
haberi. Philosophia autem in hac prosa
docet ne quis famam et gloriam in se aut

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBRR II.

PROSA VH ; ART. XXVI

269

B.

propter se quserat. Tmo, quantum in nobis
est, et quoniam Deum tam frequenter
enormiterque offendimus, debemus potius
velle vituperari, contemni, irrideri, ab
omnibus conculcari, praesertim hi qui non
prsesunt.

JoANNES. — Quia in textu expressum
c/. p. -2(11 est, quod gloria? cupido et optimorum
fama meritorum possint ad bene agendum
allicere, quaero an ista sint fines et prae-
mia actuum virtuosorum in pra^siden-
tibus.

DiONYsius. — De hoc S. Thomas in libro
b. 1, c. 7. de Regimine regum : Quibusdam, inquit,
visum est, regis seu prssidentis praemium
non esse nisi gloriam et honorem. Unde
Tullius libro de Republica dicit, regem
gloria esse alendum. Ejus rei rationem
assignare videtur Aristoteles, quoniam
princeps cui non sufficit honor et gloria,
consequenter tyrannus efficitur. Verum ex
hac sestimatione inconvenientia multa se-
quuntur. Nihil enim in rebus humanis
videtur esse fragilius gloria et honore fa-
voris humani, quum dependeat ex opinio-
nibus hominum et verbis eorum, quibus
nihil mutabilius est in hac vita humana.
Denique cupido hujusmodi repugnat vera?
magnanimitati. Qui enim favorem homi-
num quaerit, necesse est ut in omni quod
dicit aut facit, eorum deserviat vokintati :
et ita,dum omnibus studet placere, servus
fit singulorum. Propter quod idem Tullius
libro de Officiis, eupidinem gloriae dicit
esse cavendam, quoniam eripit animi li-
bertatem. Rursus, ad boni principis spe-
ctat officium, humanam contemnere glo-
riam, sicut et cetera temporalia bona : imo
fortis virtuosique animi est, pro justitia
despicere non solum gloriam, sed etiam
vitam. Hinc fit quoddam mirabile, ut quia
actus virtuosos consequitur gloria, ipsa
gloria virtuose contemnatur, et homo ex
contemptu gloria? gloriosior fiat. Propter
quod de Catone narrat Sallustius : Quo
minus gloriam appetebat, eo plus eam as-
sequebatur. Hinc et communiter dicitur :
Honor seu gloria sequitur fugientem. Am-

A plius, ex cupidine gloriae principes multi
se ipsos et suos exercitus exposuerunt ma-
gnis periculis. Habet itidem cupido gloriae
simulationem sibi annexam. Quum enim
difficile sit paucisque conveniat veras ha-
bere virtutes, quibus solis honor debetur
et gloria, multi gloriam cupientes, fiunt
virtutum simulatores. Ideo ait Sallustius :
Ambilio multos mortales falsos fieri cogit,
aliud clausum in pectore,aliud promptum
habere in lingua. Itaque, quoniam reges ub. i, c. s.
et praesidentes sunt Dei vicarii ac ministri,

B praemium sui regiminis ac laboris praesto-
lari debent a Deo, non principaliter nee
ultimate in praesenti, sed in futuro, in re-
gno coelesti, in quo tanto copiosius prae-
miabuntur, quanto nunc sincerius quae-
runt bonum commune et Dei honorem ex
vera caritate et zelo justitiae.

Praeterea, ex his edocemur, quam con-
temnenda sit appetitio mundani honoris
ac gloriae temporalis, etiam si homo fieri
posset dominus terrae totius, quum tota

C habitabilis terra sit quantitatis tam modi-
cae, comparative loquendo. Quanto magis
viles, vani et excaecati sunt, qui desiderio
praelationis et praesidentiae unius provin-
ciae aut urbis, seu congregationis, perdunt
animas suas, et ambitioni, quae innumera-
bilium vitiorum origo est, succumbunt,
et Deum ac coelestis regni principatum
amittunt ?

Erubescant ergo hypocritae et simulatores job xxxm,
ac callidi, qui contra se provocant iram ''*•
Dei. Audi, qui talis es, Augustinum dicen-

D tem : 0 hypocrita, si bonum est esse ju-
stum, devotum et virtuosum, cur vis ap-
parere quod non vis esse ? Si malum est
malum esse, cur vis esse quod non vis
apparere ? Si bonum est bonum apparere,
melius est bonum esse ; si malum est ma-
lum apparere, pejus est malum esse. Aut
ergo appare quod es, aut esto quod appa-
res. Gregorius quoque testatur : Qualis hy-
pocrita imperitis hominibus esse videtur,
talis vult ab omnibus reputari, et paratior
est mori quam corripi. Hypocrita quot vi-

-T(> DK r.oNsoi,\Tio\r pnii.osopinr riiiFn ii. -- metium vii

tiis pl(Mius est, tot stercoribus corain Deo A Postremo, arfi;umeiito Pliilosophia» in fi-

anima ejus rielct. llYpocritarum corda (lia- iic piosa' liiijiis lacto, simiie luit argii-

bolus laciliis tenel. ct iii ipsis ipse qiiasi menluin ('alonis (}uo sibi anima? iinmor-

(piicliis (lormil, ubi eos (pios possi(let,(]ui- lalilalem persuasit, sic arguendo : Aul

csccrc iion pcrinitlil. Ideo, coram Deo cor .immorlalis esl aiiiina, aut inortalis. Si

luuin scmper couslitue, corain ejiis coii- iminorlalis, expedit sic credcrc ac tene-

spectii te discule, "et coram ociilis ejus rc : alio(jui post mortein erubescemus de

fictus. turpis, vitiosus consisterc crube- iiostro errore. Si mortalis, noii nocet ejus

see, quum Seneca dical : Xoii alius (piaiii immortalitatem putare : quia post inortem

optimus aniinus, puiclicrriinus Dei ciii- iiide non erubescemus, et interim bonae

lor csl. s[)ci c.xsislimus.

MKTIIUM VII

Quicumque solam mente praecipiti petit

Summumque credit gloriam,
Late patentes setheris cernat plagas,

Arctumque terrarum situm :
IBrevem replere noii valentis ambitum

Pudebit aucti nominis.
Quid 0 superbi colla mortali jugo

Frustra levare gestiunt?
Licet remotos fama per populos means

Diftusa, linguas explicet,
Et magna titulis fulgeat claris domus,

Mors spernit altam gloriam,
Involvit humile pariter et celsum caput,

.^quatque summis infima.
Ubi nunc fidelis ossa Fabricii manent?

Quid Brutus, aut rigidus Cato ?
Signat superstes fama tenuis pauculis

Inane nomen litteris.
Sed quod decora novimus vocabula,

Num scire consumptos datur?
Jacetis ergo prorsus ignorabiles,

Nec fama notos efTicit.
Quod si putatis longius vitam trahi

Mortalis aura nominis,
Quum sera vobis rapiet hoc etiam dies,

Jam vos secunda mors manet.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II.

METRUM VII ; ART. XXVII

271

ARTICULUS XXVII

EXPLANATIO SEPTIMI HUJUS METRI.

H

OC in metro Philosophia versibus ea- A
nit quod in prosa prfficedenti prosai-
ce de vanitate glorise ac famse mundanse
deprompsit.

Cujus contemptibilitatem ac modicita-
tem primo deciarat ex parvitate habitabi-
lis terrsB respectu coelestium corporum.
Itaque ait : Quicumque homo petit, id est,
cupit et accedit, mente prcecipiti, id est
corde inordinato, festinante, atque se
ipsum prsecipitante, gloriam solam, id est
famam et reputationem humanam dum-

* «((mmi(w taxat, creditque summam*, id est, quod B
ipsa sit gloria summa, cernat, id est in-
spiciat, plagas cetheris, id est regiones
corporis coelestis, late patentes, id est
undique apparentes (juxta illud Psalmi,

Ps. VIII, 4. Quoniam videbo ccelos tuos), situmque
terrarum arctum, id est strictum com-
paratione ccelestium corporum. Pudebit
nominis aucti, id est, erubescet de sua
fama vulgata : « nominis », inquam, no7i
valentis replere ambitum terrae brevem,
id est, non potentis devenire ad universos
commorantes in terra, quae respectu coeli C
tam parva est.

Consequenter idem ostendit ex mortis
consideratione. 0 quid, id est ad quid, su-
perbi gestiunt, id est cupiunt, frustra le-
vare colla, id est erecta cervice ex tumore
incedere, jugo mortali, id est cum onere
suse mortalitatis, ita quod consideratio
proprise mortalitatis non humiliat eos ?

job XV, 20. juxta illud Job : Cucurrit impius adversus
Deum erecto collo. Quocontra de se san-
ctus fatetur Hieronymus : Nihil a pueritia
vitare sic studui,sicut erecta cervice ince- D
dere. Etenim in Ecclesiastico increata Sa-

jFcc/i.xxiv, pientia protestatur : Superborum et subli-
mium colla propria virtute calcavi. Licet,

11.

id cst quamvis,/ama meaws,id est, diffun-
dens %e , per populos remotos, id est longe
ab invicem distantes, diffusa, id est undi-
que sparsa, explicet, id est, ad ioquendum
de se resolvat, linguas, et domus magna
fuJgeat titulis claris, id est appellationi-
bus seu laudibus inclytis ; mors spernit
gloriam altam, id est, non parcit inhabi-
tantibus domos tales, et ipsa mors in-
volvit, id est, suee corruptioni includit,
caput humile pariter et celsum, id est
parvos et magnos, cequatque infima sum-
mis,\A. est minimos et abjectissimos homi-
nes «summis»,id est maximis hominibus,
quantum ad hoc, quod indifferenter tollit
universos ac singulos, sicut in versibus di-
citur :

fcEquam
Mors fera, mors nequam, mors nulli parcit, et
Cunctis dat legem, toUit cum paupere regem.

Hinc Philosophia per exempla probat
hujus vitae famaeque mundanee brevitatem
et instabilitatem.

Ubi nunc ossa fidelis Fabricii manent ?
quasi dicat : In tumulo jacent, aut aiibi
sunt dispersa.Fuit autem Fabricius consul
Romanorum : qui vocatur « fidelis », non
fide aut fidelitate catholicae fidei, quia pa-
ganus fuit ; sed fidelitate quge est pars
justitise naturaiis politicse, quoniam valde
fidelis fuit reipublicse. De quo in gestis
Romanorum multa leguntur : quorum
unum hoc est, quod dum quadam vice
missus a Romanis, obsideret civitatem
quamdam Pyrrhi regis, paedagogus nobi-
lium puerorum civitatis illius callide pue-
ros illos adduxit in manum Fabricii. Qui
tantam infidelitatem paedagogi detestans
puerisque compatiens, remisit per suos
ministros, pueros ipsos suis parentibus

"il^i

DE COXSOLATIONE PIIir.OSOIMH V. I.IHFU 11.

MniurM VM : aht. xxvii

iiiiii (11111 piiwlagogo. Quo cognito. Pyrrhiis
icx iiil : Fiibricius est qiii dirficilius possct
ii suii |)ri>l)itule (lcflecti. (juam sol a siio
inotu impediri. Quid linituf!, nut rujidus
Cato ^ i(l est. ubi et (( quid » jam sunl viri
isli Romani. olim priecipui, rectores boni
coinmunisMJriitus autem,expulso ab iirbe
Tarquinio Sii|)erbo, iiiia cuin Collatino fa-
clus est consul Komanorum. Calo dcmuin
(( rigidus » apj)ellatur,quoniam jiistus fuit
et j)luriiiuim seriosiis : qiii et j^riidentissi-
inus fuit. et miiites suos, sobolem alqiic
fainiliam rexit districte.

FtniKi eorum superstea, id est posl cos
manens, tenuis, id est permodica, quia
j)aulatim esl minorata, siynat, id est noti-
ficat, pauculis litteris, id est per modica
scripta, nomen inane, id est nomina eo-
rum : qua^ dicnntur inania, quoniam res
seu personaj significatae per ea, non subsi-
stunt quantum ad cov^ova. Sed quod novi-
mus vocabula decora, id est,qiiamvis scia-
mus illorum virorum nomina pulchra :
quiP (jiiamvis inodo inania dicta sunt ob
causam expressam, tameii nuiic decora di-
cuntur, quia illustrium olim personarum
sunt nomina; num, id est numquid, ideo
datur, id est, eonceditur nobis, seire con-
sumptos, id est mortuos jamque in pulve-
rem resolutos? /iVc/o, o viri pra'l'ati.7V?ce^'.s-
iii sepulcris, quanlum ad corpora (totum
enim denominatur frcquenter a jjarte),
prorsus ignorabiles, id est omnino ignoti
faciali atque sensibili cognitione ; wec /a-
iiia efflcit vos notos, id est, ex fama ve-
stra non potestis distincte ac perfecte co-
gnosci.

(:iuod si putatis vitam vestram longius
trahi, id est prolongari, aura, id est ru-
more, nominis mortalis, id est famse tran-
sitoriae ; tamen quum dies sera, id est
nltima, seu tarde veniens, rapiet, id est
auferet, vobis etiam hoc, id est hanc fa-
mam, quaj tandem oblivione delebitur,
Jam manet, id est exspectat, vos mors se-
cunda, id est damnationis miseria,quae est
privalio vit* gloriai. Qua) mors pro pecca-
tis infligitur, etiam secundum veram phi-

A Iosoj)hiam, ct iil Pythagoras, Socrates, Pla-
lo (lixerunt : (juamvis morfein illam non
j)utaverint esse a'ternain. \'cl « inors se-
cunda » vocatur oblivio, hoc est deletio a

. memoria. qua inortui in mernoriis hoini-
nuin ali(jualilci' viviint.

Porro Pytliagoras aniinas iniquorum as-
seruit descendere iii inrcrnum : quem
etiam esse perhibuit in inedio terra^. Plato
(jiioque in Phadonc affirmat : Prociil valde
siib terra, altissiinum (id est profundissi-
nuiin) est baratliriiin. Kt rursus ibidcm :

B Qiiicumqne (ait) non liislratus nec expia-
tiis in Averniim abierit. in coeno jacebit.
Verumtamen isli dixeriinl aiiimas post
certa tempora ]iberari,et rursus incorpora-
ri. Avicenna vero et Algazcl, animas semel
separatas ampliiis incorj)orari negantes,
dixcrunt poMias illas finire post competen-
tem purgationem,quoniain niillum violen-
tum est perpetuum ; animasqiie purgatas
inteiligentia^ infim» copulari. Quod tamen
non soliim est eontra evangelicam legem,
sed et contra Alcoranum scii legem Maho-

C meti, in qua paMia inferni pra>dicatur
geterna.

Pra^terea, sicut nos Christiani neminem
dicimiis veraciter leligiosum, imo nec
christianiim, qiiantiimlibet doctum, nisi
simul sit etiam virtuosus ; sic philosophi
nemincm reputaverunt verum philoso-
phum neque philosophi noinine dignum,
nisi virtutibus qiioque intentum. Et sicut
asserimus, ad vitandum vitia virtutesque
acquirendas prajcipue suffragari assiduam
mortis memoriam, ita et ipsi. Unde in

D Pha?done asseruit Plato : Revera philoso-
phantes, morti se pra^parant; et circa con-
cupiscentias non obstupescere,solis philo-
sophis competit:idcirco si videris aliquem
moleste ferre quiim debeat mori, nullo
modo fuit philosophus. Et rursus : Medi-
tatio philosophorum est separatio et solu-
tio aniina? a corj)Ore. Insiiper dc his Seneca
dixit quamplura : Philosophia, inqiiiens,
facere docet, iioii dicere tantum ; et hoc
exigit ut ad legcm suain (id est juxta
philosophia^ iiistitutionem) quisque vivat,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER II. — PROSA VIII ; ART. XXVIII 273

ne sermo vitae dissentiat. Ante omnia vide A quam juveni. Hinc hortatur S. Bernar-

an in ipsa vita profeceris. Philosophia non dus : In oinnibus tuis memorare novis- EccU.yn,

est populare artificium; non in ostentatio- sima tua ; mortis horrorem, metuendum **'■

ne, nec verbis, sed in rebus consistit: ideo judicii divini discrimen, ardentis gehen-

hoc turpissimum est, quod nobis objici nse metum nunquam patiaris ab oculis

solet, quod verba philosophiae tractamus, tuae mentis recedere : nihil sic revocat

nec opera exercemus. Ante omnia mors a peccatis, ut assidua et intenta medita-

ipsa ante oculos est habenda, tam seni tio mortis.

PROSA VIII

SED ne me inexorabile contra fortunam gerere bellum putes, est aliquando
quum de hominibus fallax illa nonnihil bene mereatur : tum scilicet quum
se aperit, quum frontem detegit, moresque profitetur. Nondum forte quid
loquar intelligis. Mirum est quod dicere gestio, eoque sententiam verbis explicare
vix queo. Etenim plus hominibus reor adversam quam prosperam prodesse for-
tunam.. Illa enim semper specie felicitatis, quum videtur blanda, mentitur ; hsec
semper vera est, quum se instabilem mutatione demonstrat. Illa fallit ; haec in-
struit. Illa mendacium specie bonorum mentes fruentium ligat ; hsec cognitione
fragilis felicitatis absolvit. Itaque illam videas ventosam, fluentem, suique semper
ignaram ; hanc sobriam succinctamque, et ipsius adversitatis exercitatione pru-
dentem. Postremo, felix a vero bono devios blanditiis trahit ; adversa plerumque
* reduces ad vera bona reducens *, velut unco retrahit. An hoc inter minima sestimandum
putas, quod amicorum tibi fidelium mentes hsec aspera, haec horribilis fortuna
detexit? Haec tibi certos sodalium vultus ambiguosque secrevit : discedens, suos
abstulit, tuos reliquit. Quanti hoc integer et (ut videbaris tibi) fortunatus, emis-
ses? Desine nunc amissas opes quaerere : quod pretiosissimum divitiarum genus
est, amicos invenisti.

ARTICULUS XXVIII

I

EXPOSITIO OGTAV^ HUJUS PROSJS.

N praehabitis ostendit Philosophia vani- B Sed neinexorabile contra fortunam ge-

tatem atque fallaciam fortunae in pro- rere hellum me putes, id est, me aestimes,

speris ; hic commendat eam in adversita- o Boeti,quod geram implacabilem pugnam

tibus : et hoc pluribus rationibus probat, seu disputationem contra fortunam, eam

simul ostendens temporalia esse potius ex immoderata detestatione vituperando,

spernenda quam magnifacienda aut appe- est aliquando, id est, interdum contingit,

tenda. Ait ergo Philosophia : quum dehominibus illafallax,\d est dum

T. 2G. IS

27 'i

DE CONSOLATIONE rHlLOSOPllI.E I.inEU 11.

PUOS.\ VIII ; ART. XXVIII

ipsa falla.\ o.\sislens in siiis cffectibus cir- A
ca liomiiics, uonniliil bene mercafur, id
esl, aliquid huulabililalis promercalur. fa-
ciciulo aliquid boui ; (kih scilicet (jUHin sc
tipcrit, id esl, luuc quum post ficliouem •
suam oslendil qualis iu verilatc exsi.slat,
i/uuiii f'ro)itcm dctcijit, id est, modum scu
cxordium sui accessus, vcl simulatioucin
suain, deuudat et patefacit, luoresque pro-
fitetur, i(l csl, ipso faclo loquilur cl dc-
clarat suas proprielatcs.

Nouduiii fortc cjuid loquar intcUi(/is,
id est.sensum verboruni istorum el meam B
intentioucm adhuc forsitau uon advertis.
Mirum est quod dicere gestio, id est, quod
opto cxprimere, eoque sententiam verbis
exjilicare vix quco, id est valeo : facilius
enim est alta et difficilia mcntc concipc-
rcquam vcrbis exprimere,qucmadinodum
facilius est dicere et docere, quam opere
adimplere. Elenim plus hominibus reor
adversam quam prodesse prosperam for-
tunam, id est, « fortunam prosperam » in
suo effectu, seu effectum fortuitum pro-
sperum, arbitror magis obcsse quam pro- C
desse, quantum ad auimarum salutem :

c/. p. 207 quod jain frequenter supra positum est.
Jlla enim semper spem* felicitatis,quum
videtur blanda, mentitur, id est, fortuna
prospera « semper mentitur )),id est, false
piomittit, « spem felicitalis )>, id cst suf-
ficientiap, « quum videtur blanda )), id est
demulcens per divitias, delicias honores-
que ; hcec, id est fortuna adversa, semper
vera est, quum se instabilem mutatione
sui demonstrat , videlicet per mutationem
sui effectus, dando advcrsa post prospc- D
ra. Illa fallit, id est, fortiina prospera
decipit, felicitatem promittcndo ; hcec in-

h. xxvui, struit : quia vexatio adversitatis dat in-
tellectum, per quam intelligit homo, quod
fortunse prosperitas incerta, vana, incon-
stans est.

Illa mendacio specie bonorum mentes
fruentium ligat : id est, fortuna prospera
« ligat )), id est, excaecat et in errore de-
tinet, « mentes fruentium », id est, eos
qui bonis creatis, caducis fruuntur, illis

BV

• ipecie

19

iiilueri-udo fiiialilcr, iii quibiis sibi fcli-
citatcm constiluunt, « incudacio )>, id est
falsitatc iincfala, « specie bonorum », id
csl sub apparentia cl qiiadam similitudinc
bouoriim vcrorum : maluiu cnim iion ap-
pctitiir nisi siib raliouc cl simililudinc bo-
ni, ita qiiod est bonum apparcns, quuin
bonum sil volunlatis objccluin. Vcl, « spe-
cie bonorum )) mendacium, id est falla-
cium, utputa divitiarum, deliciarum, etc.
llicc cognitionem fragilis felicitatis absol-
vit . id esl, fortuna adversa « absolvit », id
esl, falsam esse demonstrat, « coguiti-
onem » mundaiue beatitudinis : qua co-
guitione erronea quis putat in lcrrenis
fortuilis felieitatem consistere. Vel, « ab-
solvit », id est, ab errore liberat mentes,
cognitione « fragilis », id est terrcnse, « fe-
licitatis » : qua coguitioue scitur quod
fclicitas illa sit fallax.

Itaque illam, id est fortunam prospe-
ram, videas, id est, consideres esse, ven-
tosam, id est elatione tumoris inflalam,
quia prosperitas et opulcntia talis extollit,
/lucntcm, id est instabilem, suique sem-
pcr ignaram, quia excacat ita, quod ex
ea homo putat se esse felicem, quum lon-
ge sit ^xiQX.Hanc sobriam succinctamcjue,
ct ipsius adversitatis exercitatione pruden-
tcm:\di est,fortunam adversam adverte es-
se « sobriam », id est non prffisumptuosam,
sed moderatam, « succinctamque », id est
cxpeditam et paratam ad meliora, per hoc
quod facit hominem se ipsum cognoscere,
atque « prudentem » et expertam « exer-
cilatione adversitatis », quae ad cognitio-
ncm veritatis prspparat et inducit, juxta
illud Isaia? : Tanlummodo sola vcxatio da-
bit intellectum auditui. Et rursus Isaias
loquitur Dco : In tribulatione murmuris,
doctrina tua eis. In Jeremia quoque juxta
translationem Septuaginta interpretum di-
citur : Per omnem flagellationem erudi-
eris. Unde in Ecclesiaslico scriptiim est :
Vir in multis expertus cogitabit multa.
Estque commune verbum : Qui non infor-
matur verbis,est informandus verberibus.
Philosophus quoque ait : Qui contradicit

Is. xx\
19.

Ibid. x>
IC.

Jer. VI,
juxla LX

Eccli.

XXXIV, I

DK CONSOLATIOXE PHILOSOPHLE LIBEK II. — PROSA VIII ; ART. XXVIII

275

19.

15

sensui aut principiis per se notis, indiget A
poena.

Consequenter subditur distinctio alia in-
ter utramque fortunam.

Postremo, felix a vero liono devios hlan-
ditiis trahit : id est, « felix », id est pro-
spera fortuna, « trahit », id est abducit,
« devios », id est aberrantes a via salutis,
« a vero », id est summo et incommuta-
bili, « bono », quod essentialiter bonum
est et bonitas superessentialis, indepen-
dens, incircumscripta, superpurissima :
cujus comparatione omne bonum creatum B
est quasi non bonum, quum in Evangelio

Zuc. xviii, dicat Salvator, Nemo bonus nisi solus
Deus. Abducit autem « blanditiis », id est
per blanda et delectabilia, quibus affectus
allicitur,et judicium rationis corrumpitur,

Pi-ov.[,z>. juxta illud Proverbiorum : Aversio parvu-
lorum interficiet eos, et prosperitas stul-
torum perdet illos. Unde in Deuteronomio

/)eii<. xxxii, habelur : Incrassatus est dilectus, et re-
calcitravit.

Adversa plerumque ad vera bona redii-
cens, velut unco retrahit : id est, fortuna C
aspera, quse sensualitati videtur « adver-
sa, reducens », id est, occasionaliter ac
materialiter admonens hominem reverti,
« ad vera bona », id est spiritualia et seter-
Ps. XXVI, na (de quibus in Psalmo : Credo videre
bona Domini in terra viventium), item ad
dona gratise in praesenti, ac munera gloria?
in futuro, finaliter vero ad superditissi-
mum ac supersplendidissimum fontem to-
tius boni. Ideo Seneca dixit : Calamitas
occasio est virtutis. « Retrahit » et aversos
a Deo « velut unco », id est sua curvitate D
seu distortione, qua facit mentem expe-
rimentaliter scire quod in temporalibus
istis non est salus. Hoc expertus, homo
Jer. XXXI, electus Jcremias fatetur : Castigasti me,
Domine,et eruditus sum quasi juvenculus
indomitus. Hinc animse peccatrici et ele-
Osee II, 6,7. ctsB Domiuus ait per Osee : Ecce ego se-
piam viam tuam spinis, et sepiam eam
maceria; et dicet,Revertar ad virum meum
priorem (id est Sponsum coelestem), quia
melius mihi erat tunc quam nunc. Non

13

18

enim invenit anima veram, salubrem sta-
bilemque quietem,iiisi in Deo, juxta quod
loquitur Augustinus : Domine, creasti nos
propter te, et inquietum est cor nostrum
quousque pertingat ad te.

Deinde tangitur alia fortuna; adversse
utilitas. A n hoc inter minima cestimandum
pufns, quod amicorum tibi fidelimn men-
tcs hifc aspcra, ha?c horribilis fortuna de-
texit ? id est, non utique debes « inter
minima » bona computare, quod eventus
iste difforlunatissimus,quo a maxima pro-
speritate ad maximam adversitatem de-
jectus es, perduxit te ad considerandum
et agnosc(uidum qui sunt tui fideles et
constantes amici, qui scilicet in tanta ad-
versitate tibi intime condolent et pro pos-
se succurrunt,non obstante proprio eorum
periculo : quia se sciunt per hoc durissimi
iram tyranni incurrere. Amicitia quippe
in adversis potissime comprobatur. Pro-
pter quod libro de Amicitia TuUius pro-
tulit : Quid dulcius quam habere fidelem
amicum cum quo audeas loqui ut tecum,
qui tibi in bonis congaudeat, in adversis
condoleat? Qui si in adversis non manserit
constans, non verus est amicus. Denique
gravissimum crimen est amicuni se fin-
gere et non esse, in tantum ut nono Ethi-
corum dicat Philosophus : Qui fingit se
amicum et non est, pejor est eo qui fingit
falsam monetam. Hinc quoque in Eccle-
siastico docetur : Si possides amicum, in EccU. m,
tentatione posside illum, et non facile cre- ^'*-
das illi te ipsum ; est enim amicus secun-
dum tempus suum, et non permanebit
in die tribulationis. Veraciter ergo ait in
Proverbiis Salomon : Frater in angustiis Prov.wn,
comprobatur. Hinc Christus Apostolorum '^*
amicitiam laudans, dixit in Coena novissi-
ma : Vos estis qui permansistis mecum in Luc. xxn,
tentationibus meis. ^^"

Hcec tibi certos sodalium vultus ambi-
guosque secrevit : id est, fortuna adversa
distinxit tibi inter facies amicorum tuo-
rum stabilium atque nutantium, quorum
interiores apparatus et dispositiones effe-
ctualiter tibi notificavit. Discedens, suos

270

I)E nONSOLATIONE PHILOSOPHI.K LIBEH II.

1'HOSA VIII ; ART. XXVIII

ahsf uli/, (iios n'h'gnif .'id csljorlnm \)vo- A vci fainiliaris, iion prspsentia corporum,

spera recedondo a le. secuin asporlavit

fictos instabilesque ainicos, qui noii pro-

pter te, sed propter lua, propter lerrenain

[Mosperitaleiu. jiropter propria eoinino-

(la sua. se tibi ainicabiliter applicabant
. /voi. XIV, (queinadinodiiin in Proverbiis legilur,Anii-

01 divitum multi); « tuos », id est veros

amicos tuos, « reiiqiiit », qui nee pro-

pter adversa discedunt a te : de quorum
/Airf. XVII, unoquoque ait Seriptura, Omni tempore

/ft„/^Y,„ diligit (|iii amieus esl ; et denuo, Vir ami- Oinnia autem contenta in prosa ista,

-*• cabilis ad socielatem, magis amicus erit B pra^habita sunt etiam saepe, nec immorari

non subdola et palpans adulatio, scd Dei
tiinor et studia eonciliant Scripturarum.
ibec amicitia caritative atque fideliler cor-
ripit et emeiidat quidquid reprehensibile
videiil in amico, quemadmodum asserit
Augiistinus : Objurget aniicus amicum,
non jactantiiB studio, sed caritatis affectu ;
neque monitio nimis sit aspera, nec ob-
jurgatio contumeliosa.

quam frater.

Quanti hoc integer, et ut videbaris tihi
fortunatus, emisses? id est, « quanti », id
est pro quanto pretio, « emisses hoc », ut-
pnta discernere inter amicos veros et non
veros, tu « integer », id est in cunctis
abundans, nondum per adversa plurima
laceratus, « et ut », id est dum, « vide-
baris tibi » adhuc « fortunatus », id est
prosperitatibus pollens ? Hoc enim ad plu-
ra valet, et perieula multa cavet, quoniam

oportet. Et per fortunam adversam desi-
gnantur eventus contrarii, seu qua'cum-
que mala poenalia : de quibus certum,
quod frequentius contingant electis quam
reprobis. Kt per talia, electi a peccatis
purgantur, ad profectum gratiffi dispouun-
tur, Christi passionibus conformantur, a
futuris quoque eruuntur suppliciis, et ad
beatitudinem «ternalem compendiosius
perducuntur. Et quia per ea crescunt in
omni virtute et gratia, idcirco per.ea il-

multi falluntur et gravia damna patiiintur C luminanlur, humiliantur, Deo junguntur.
ex amiciliis fictis et falsis amicis. Iino ut Prospera vcro inulta, sunt causa elalionis,
Seneca Tulliusque testantur : Nulla pestis excfficationis, innumerabiliumque culpa-

tam apta ad nocendum, sicut fictus ami-
cus ac domesticus hostis. De quibus in
ycc. IX, 8. Jeremia habetur : Sagitta vulnerans est lin-
gua eoruin; in ore suo pacem cum amico
suo loquitur, et occulte ponit ei insidias.
Desine nunc amissas opes qucerere, id
est, noli esse soUicitus ad recuperandum
tcrrenas opes deperditas ; quod jjretiosis-
simum genus divitiarum est, amicos in-

rum et infernalium tormentorum. Quorum
causa perhibetur fortuna : causa, inquam,
per accidens. Voluntas vero est causa pec-
cati ; nec per prospera necessitatur ad
mala culpa?, sed inclinatur, disponitur, et
occasionem sortitur multiplicem.

De his multffi auctoritates frequenter in-
ductae sunt : ut quod Dominus ait : Ego /ipoc.m.ia
quos amo, arguo et castigo ; et quod in

venisti, id est veros amicos, quos in ad- D Proverbiis scriptum est : Disciplinam Do-

Eccli. VI,
15, )C.

versis expertus es tibi esse fideles, qui
multo amabiliores, digniores et pretiosio-
res tibi sunt et esse debent, quam qua?-
cumque terrenae divitise, juxta illud Eccle-
siastici: Amico fideli nulla est comparatio,
et non est digna ponderatio auri et argenti
contra bonitatem fidei (id est fidelitatis)
illius; amicus fidelis, medicamentum vitae
et immortalitatis. De hac amicitia vera
fatur Hieronymus : Vera illa amicitia et
Christi glutino copulata, quam non utilitas

PVOV. III,

mini, fili mi, ne abjicias, et ne deficias ''' '^-

quum ab eo corriperis; quem enim diligit

Dominus, corripit. Cnde et Jeremiae Do-

minus protestatur : Castigabo te in judi- yer.x.\x,ii.

cio,ut non tibi innoxius videaris. Et secun-

do libro Machabajorum asseritur : Etenim WMach.yi,

non diu sinere peccatoribus ex sententia '^*

agere, sed statim ultiones adhibere, magni

beneficii est indicium. Porro maxima at-

que gravissima Dei ira est, quod homi-

nem in sua conversatione iniqua permittit

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER II. — METRUM VIII J ART. XXIX

277

Job XXI, 7,

temporaliter prosperari, turpiter delectari, A
impune peccare, sicut de impiis legitur
in libro Job : Impii vivunt, sublevati sunt,
confortatique divitiis, et non est virga Dei
super eos. Et quoniam virga paternse ca-
stigationis non puniuntur in prsesenti, fla-
gellis divinae ultionis atque seternae damna-
tionis torquebuntur in futuro, quemadmo-
ibid. 13. dum sanctus Job subdit ibidem : Ducunt
in bonis dies suos, et in puncto ad inferna
descendunt.

Noli ergo ad prosperitatem affici tem-
poralem, adversa simul cum patientia ma- B
gis glisce quam prospera. Ora Deum qua-
lenus sic te paternaliter castigare, sic

temporaliter visitare dignetur, ne pereas
in aeternum. Instrueris ex hac prosa dif-
fortunia magis quam fortunia affectare.
Nempe, ut asserit Augustinus : Magna3
virtutis est contra prosperitatem luctari
ne illiciat, ne corrumpat ; magna? felici-
tatis est a terrena felicitate non vinci.
Nemo autem frangitur adversitatum mo-
lestia, qui prosperitatum delectatione non
capitur. Et ecce prospera saeculi hujus
veram habent asperitatem, falsam jucun-
ditatem, certum dolorem, voluptatem in-
certam, durum laborem, frequentem moe-
rorem ; et tandem sequitur omnibus his in-
tolerabilius malum, infernale supplicium.

METRUM VIII

Quod mundus stabili fide
Goncordes variat vices,
Quod pugnantia semina
Fcedus perpetuum tenent,
Quod Phoebus roseum diem
Gurru provehit aureo ;
Ut quas duxerit Hesperus
Phoebe noctibus imperet,
Ut fluctus avidum mare
Gerto fine coerceat,
Ne terris liceat vagis
Latos tendere terminos :
Hanc rerum seriem ligat,
Terras ac pelagus regens
Et coelo imperitans amor.

Hic si frena remiserit,

Quidquid nunc amat invicem,

Bellum continuo geret;

Et quam nunc socia fide

Pulchris motibus incitant,

Gertant {al. certent) solvere machinam.

Hic sancto populos quoque,

Junctos foedere continet ;

Hic et conjugii sacrum

Gastis nectit amoribus ;

Hic fidis etiam sua

Dictat jura sodalibus.

0 felix hominum genus,

Si vestros animos amor

Quo coelum regitur, regat !

ARTICULUS XXIX

EXPOSITIO METRI HUJUS OCTAVI.

OUIA in fine proximse prosse Philoso- C hoc metro commendat divinum et increa-
phia commendavit amorem, dicens tum amorem, ostendens quod ipse sit cau-
quod cunctis divitiis preeferatur ; jam in sa fontalis exemplarisque ratio, imo et

27S

i)K coNsoLATioM-: riiiLosoriii.i: i.iijku ii — MKnuM VIII ; aut. xmx

offcctivum principimn omniuin reruin to-
tiusque ordinis universi, atquo connexio-
nis et concordia? tain diversorum cnlium
inter se. Ait ergo :

Ainor rt'(/c?is (crras uc pcla(jus, id csl
mare et oinnia elementa, ct qua; conti-
Cf.^.MiK'. nentur in eis (de qu'o dictum est siipra,
Omiiia certo fine gubernans), et imperi-
tans ccelo, id est, assiduc ac incessabiliter
imporans, residens ac pra^sidcns coelo, ac
indo iiiroriora qiioquo gubornaiis, U(jat,
id ost, manutonol sou conservat, hanc sc-
ricm, id est connexionem et ordinem,
rerum :

Quod mundus stabili fide variat con-
cordcs vices, id est, mutal uniformitor
temporum vices seu horas : quod facil
muiidus, quoniam fit in miindo ; et natii-
rales coelestesque causse hujus mundi hoc
agunt exsecutive, et principaliter Dous,
cujus institutione ac jussu corpora coele-
stia suo motu causant temporum vices,
videlicet diem ac noctem, mcnses et an-
nos. Annus namquo accipitur ot causatur
ex inotu solis in propria sphaera ab orion-
te in occidentem, quem semcl complet in
anno ; menses vero, ex complotione motus
lun» in proprio orbe ab occidente in ori-
entem ; distinctio voro dierum ac no-
ctium procedit ox circumvolutionc solis
quotidiana, motu raptus primi mobilis :
Gen. I, 14. juxta quod legitur in Genesi, Dixit Deus,
Fiant luminaria in firmamento coeli, et
dividant diem ac noctem, et sint in signa,
ot tompora, et dies, ot annos.

Qaod scminapug7ianfia,\d est elemonta
sibi invicem per suas qualitates contra-
riantia, tenent fcedus perpetuum, id est
incorruptibilem consistentiam et conne-
xum in ordine universi : ita quod quam-
vis mutuo contrariontur, et unum agat in
aliud quantum ad partos extremas con-
tiguas, nunquam tamen totaliter ab invi-
cem corrumpuntur ; ea quoque quae sunt
invicem propinquiora, symbolum, id est
convenientiam ad invicem, habent majo-
rem. Ex hac consideratione, otiam sacra
ct ingoniosa virgo Barbara adhuc calechu-

A mona arguit et conclusit in corde suo,
unum esse omnium creatorem, coordinato-
roin, roctorom ot consorvatorom : quo-
niam tain divorsa atquo contraria, tain
Uiuila ol magna intcr sc dissimilia, non
potuissent in unum ordinem tam slabi-
lem et concordem, tam decorum ot con-
naturalom convenisse ac permanere, nisi
hoc totum ab uno et eodem effectivo sa-
piontiali principio osset effectum. Eodom
itom argumonto utitur Damasconus libro
secundo.

B Quod Phcebus provehit, id est, succes-
sive producit, diem roseum, id est claruin
ac dulcem, quoniam tcmpus diurnum no-
cturno suavius ac mcdicinalius pcrhibe-
lur, quousquo advesporascat,c^rrrM aureo,
id est motu auriformi, docoro, seu in sua
splcndonti quadriga, juxta modum loquen-
di poetarum, etiamque Platonis, ut supra
expositum est. Ut, id est quod, Phccbe, cy.p. iotc.
id est luna, imperet, id ost pra?sit, nocti-
has, illuminando ot influendo, sicut praj-
habitum est frequenler, (juas noctes, /les-

C perus duxerit, id cst, stella vespertina
adduxerit : quoniam illa apparente, nox
communilor inchoatur.

IJt marc, id est Ocoanum cingens et am-
biens terram totam, avidum, id est omni-
uin fluminum susceptivum, instar avari,
qui pccunia non repletur : juxta illud Ec- ^•cc/e. v,9.
clesiasta?, Omnia flumina intrant in mare, iiAd. i, 7.
et mare non redundat ; coerceat, id est,
restringat et coarctot, fluctus, id est inun-
dationes suas intumescentosque fluctus, //-
ne certo, id est intra ripam et terminum

D sibi pr«fixos,quemadmodum in Job loqui-
tur Deus :Quis conclusit ostiis mare, quan- jyAxxxvni,
do erumpebat quasi de vulva procedens, ^*'"
quum ponerem nubem vestimentum ejus,
et caligine illud quasi infantise pannis ob-
volverem? Circumdedi illud tcrminis me-
is, et posui vectem et ostia, et dixi : Huc-
usque venies, et non procedes amplius, et
hic confringes tumentes fluctus tuos. Quod
breviter tangens, Psalmista deprompsit :
Congrcgans siciit in utre aquas maris, Ps. xxxm,
ponons in thosauris abyssos. Ex quorum ^-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIJ; LIBER II. — METRUM VIII ; ART. XXIX

279

consideratione debemus superdignissimi
Creatoris majestatem ac sapientiam ad-
mirari, ejusque omnipotentiam colere ac
vereri. Ad quod insinuandum ipse per
Je>:x.2[, Jeremiam locutus est : Audi, popule stul-
te, qui non habes cor : me non timebitis,
qui posui arenam terminum mari, pree-
ceptum sempiternum, quod non praeter-
ibit ? Intumescent fluctus ejus, et non
transibunt illud. Xe liceat (supple, mari)
tendere terminos latos, id est extendere
et dilatare suos meatus, terris vagis, id
est per campos et eremos, in quibus multi
ac multa vagantur. Vel sensus est : « Ne
liceat terris » his « vagis tendere terminos
latos )), ita quod major pars terrsD fiat
inhabitabilis, quam Deus instituit. Ex his
patet error quorumdam philosophorum,
dicentium ideo partem terrsp in superficie
esse ab aquis discoopertam, habitationi-
que hominum ac brutorum patere, quia
sol suo calore illam siccat. Et quamvis
videatur innaturale quod terra gravior
aquis, pro parte emineat aqua>, per re-
spcctum ad particularem naturam, qua
gravioribus competit esse deorsum ; atta-
men per respectum ad universalem na-
turam istud est naturale, propter con-
servandum ordinem universi, ad quem
exigitur vita hominum ac brutorum. Quod
totum Plato in Timseo multo melius cla-
riusque expressit, quam discipulus ejus
Aristoteles in libro suo de Coelo et mundo,
aut alio ioco, ut tangit Guillelmus in libro
de Universo. Hinc ait in primo Timsei :
Terram vero matrem et altricem animan-
tium omnium terrenorum constituit, ut
scilicet illorum habitationi et alimonia?
deserviret. Insuper, de curru aureo solis
in eodem inducitur : Illa etiam fama, qu»
vobis quoque comperta est, Phaethontem
quondam solis filium, currus ascendisse
luciferos, etc. Quod non juxta litterae su-
perficiem est sumendum.

Consequenter pandit Philosophia, quod
nisi instituto et influxu quodam divini et
increati amoris, creatura3 in suis limiti-
bus atque ordinibus conservarentur, pro-

A tinus dissolverentur ab invicem, ordoque
rerum, imo et mundi machina, repente
relaberentur in nihilum.

Si hic amor divinus, qui Deum ad mun-
di creationem ex propria sua bonitate in-
duxit, quia ut S. Dionysius protestatur, oe Divin.
amor Dei non reliquit Deum sine germine, """"• ''• '^*
remiserit frena, id est, se a creatis subtra-
xerit et ea conservare destiterit; quiclquid
nunc amat invicem, id est, naturalem in-
clinationem, connexionem, concordantiam
habet cum alio, continuo geret bellum, id

B est, mox discrepabit et dissolvetur ab illo,
et certant, id est, creata ista certabunt et
cooperabuntur, solvere, id est ab invicem
dissipare, machinam mundi, id est spe-
cies et individua rerum, quam machinam
incitant nunc, id est, conservare satagunt,
motibus pulchris, id est decentibus acti-
bus, conatibus et proportionibus suis ad
invicem. His concordat, quod in primo
Timsei Plato introducit summum Deum
causis superioribus ccelestibus sic loquen-
tem : 0 dii deorum, quorum opifex idem

C patorque ego. Opera siquidem vos mea,
dissohibilia natura ; me tamen ita volente,
indissolubilia. Omne siquidem junctum,
natura dissoUibile est; nec tamen unquam
dissolvemini, quia voluntas mea major est
nexu vestro, et vegetior ad «ternitatis cu-
stodiam.

Hic quocjue amor continet populos jun-
ctos, id est spiritualiter unitos, fccderc
sancto, id est firmata lege boni amoris.
Et hic amor nectit sacrum conjugii, id est
sacramentum Matriuionii, amoribuscastis,

D id est mutuis, dilectionis conjugalis, qua
conjugati sibi invicem servant fidem, sic-
ut ait Apostolus : Viri, diligite uxores Eijhes. v,
vestras, sicut et Christus dilexit Eccle- -^'
siam.

Hic, id est amor jam dictus, dictat
etiam, id est, prsefigit et demonstrat, fidis
sodalibus, id est fidelibus sociis, suajura,
id est leges ac debitum modum socialiter
vivendi ad invicein, ut habeant mutuo so-
cietatcm honestain, unusque alteri non in
malo, sed in bono adsistat,nec unus alium

280

i)i; coNsoi.ATioM': i'iiii.osoi'iii.r. i.iiiKu n. — mktulm viii ; aut. xxx

ad aliquid vitiosuin liorlctur, nec propler A
aliuni lale quid operetur. Ideo scriptum
£fc/i.vi, 1. cst : Noli 1)10 ainico inimicus fieri pro-
prov. x\tii, xiino. Atque ut Salomon loquiliir : Iloino
-*■ ainicabilis ad societatem, magis amicus

lAfj/.xviii, erit quain Irater. Sic plane David et Joiia-
1,3; XX, 1 jjj^g societatem veram habebant ad invi-

jtl 5.

cem. Potissime quoque in evangelica lege
.Vmelius et Amicus, quorum pr.TCclari et
miri actus leguntiir. Qiii autein socii sunt
in vitiis, erunl soeii iii tonnentis, et pec-
catum unius redundat in alium. Hgoc est
societas vitiosa, qua unus alium concitat B
ad peccatum : qua? jugiter cst vitanda.
• hominum 0 quam /elix essel genus humanum *, ct
ipsi vos, homines, si amor divinus quo
regitur calwm, id est regnum coeleste,
cuncta quoque ccelestia corpora, et ipsa
triumphans Ecclesia (ccelestia autem cor-
pora per intelligentias gubernantur et per
animas nobiles, secundum philosophos ;
principaliter autein originaliterque a Deo,
sicut in libro de Causis habetur : Causa

prima regit res omnes praeterquam quod
cominiseealiir ciim eis), regat animos ve-
stros, ita quod diviiue pietatis atque {cter-
n,T carilatis instiiictibus, inspirationibus,
jnlliientiis acquiescalis ! Deus autein eo-
dein ainore omnia regit, qiio condidit. Ele-
ctos vero et justos non solum efficienter
regit suo jcterno et increato ainore, velut
cetcras rationales creaturas, sed et forma-
liter regit eos dircctione amoris super-
naturalis infusi, utputa caritatis, qiia ex-
citat corda obedienlia ac devota ad omne
bonum. Qu» ulique caritas ignis est de
quo in Evangelio ait Salvator : Ignem veni /.«c.xh.m.
mittere in terram, et quid volo, nisi ut
accendatur ? Regit item nos Deus per an-
gelos sanctos, per praelatos, per praesiden-
tes, per legem naturalem, divinam, posi-
tivam, ct supernaturalem. Unde loquitur
per Osee : Scribam ei multiplices leges osee vm,
meas. In Job quoque scriptum est : Uti- ^- ,, ^
nam Deus ostenderet tibi secreta sapientiae
sufc, et quod multiplex sit lex ejus.

ARTICULUS XXX

PERTRACTATIO MYSTICA METRI HUJUS OCTAVI.

P'

(R.ETEREA spiritualis intelligentia hu- C
jus capituli ex pra^inductis satis elici
potest. Hoc etenim agit dilectio Creatoris
ac Salvatoris ad nos : quod mundus, id
est Ecclesia militans, stabili fide variat
vices concordes, id est, eisdem temporibus
redeuntibus, eadem renovat ac persolvit
divina Officia, atque cuilibet horae deputat
certa obsequia ac prseconia Deo redden-
da; item, quod semina pugnantia, id est
Gaiat V, caro ct auima contra se invicem concu-
*'■ piscentia, tenent foedus perpetuum, id est,

concorditer et ex pacto serviunt Deo, ear- D
ne in spiritus servitutem redacta ; quod
etiam Phoebus, id est Christus sol justitiae,
provehit diem roseum, id est, producit

diem gratiae et illuminationis divinae in
Ecclesia et anima christiana ; ut Phcebe
quoque, id est Ecclesia triumphans, seu
beatissima Virgo, imperet noctibus, id est
peccatoribus qui converti voluerint (qua-
libus scripsit Apostolus : Fuistis aliquando Ei,hes. v
tenebrse,nunc autem lux in Domino);item, ^'
ut avidum mare, id est hoc saeculum ne-
quam, coerceat fluctus, id est, non plus
persequatur justos, quam Christus pree-
stituit et permittit.

Praeterea, si Salvator caritatem nobis
abstulerit, nulla de cetero erit concordia
salutaris, et qui consenserunt salubriter,
statim dissentient, eritque confusio or-
dinis et perturbatio multiplex in tota ec-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER II. — METRUM VHI ; ART. XXX 281

clesiastica hierarchia : imo qui nunc ca- A felix societas sine caritate potest haberi.
ritate formati, alios pacificare ac ordinare De his, quia frequenter prsehabita sunt,

nituntur, caritate amissa, in ipsis erunt ita pertranseo. Nec incertum quin sicut

turbulenti, aliosque turbabunt. Porro per in corpore organico multa membra jun-

caritatem, diversse gentes, tribus et lin- guntur per varias suas colligationes, et

guse sunt unum Christi ovile, et unus san- unum corpus constituunt ; sic in Christi

ctus populus Dei, junctus « foedere » fir- Ecclesia fideles personae per caritatem

[ Joann. m,mo, ita quod parati sunt pro fratribus unitae, Ecclesiam unam efficiunt, dicen-

"^' animas ponere, id est pro salute proxi- te Apostolo : Omnes vos unum estis in oaiat. m,

mi mori. Nec sine hac caritate valent Christo.

conjugati sacramentum conjugii inculpa- In caritate igitur fixi et integri jugiter

biliter observare, ita ut impleant illud stemus, sine qua prorsus indigni sumus
Hebr.xm, ApostoH, Houorabile connubium et torus B Christiani nomine, quum S. Joannes pro-

*■ immaculatus ; nec se invicem spirituali- testetur : In hoc cognoscent omnes quia Joann.xM,

ter et sincere diligere ac monere qua) discipuli mei estis, si dilectionem habue- '^^'

sunt salutis. Sic nec commendanda ac ritis ad invicem.

ENARRATIONES IN LIBRUM III

DE

GONSOLATIONE PHILOSOPHIyE

ENARRATIONES IN LIBRUM III

DE

CONSOLATIONE PHILOSOPHIv^

PROSA PRIMA

JAM cantum illa finierat, quum me audiendi avidum stupentemque, arrectis
adhuc auribus, carminis mulcedo defixerat. Itaque paulo post : 0 (inquam)
summum lassorum solamen animorum, quantum me vel sententiarum pondere,
vel canendi etiam jucunditate refovisti ! Adeo ut jam me posthac imparem fortunse
ictibus non arbitrer. Itaque remedia quse paulo ante acriora esse dicebas, non modo
non perhorresco, sed audiendi avidus, vehementer efflagito. — Tum illa : Sensi,
inquit, quum verba nostra tacitus attentusque rapiebas ; eumque tuae mentis habi-
tum vel exspectavi, vel (quod est verius) ipsa perfeci. Talia sunt quippe quae
restant, ut degustata quidem mordeant, interius autem recepta dulcescant. Sed
quod tu te audiendi cupidum dicis, quanto ardore flagrares, si quonam te ducere
aggrediamur* agnosceres? — Quonam? inquam. — Ad veram (inquit) felicitatem : *a/wsag-
quam tuus quoque somniat animus ; sed occupato ad imagines visu, ipsam illam ^'^^ """"
non potest intueri. — Tum ego : Fac, obsecro ; et quae sit illa vera, sine cuncta-
tione demonstra. — Faciam, inquit illa, tui causa libenter. Sed quse tibi causa notior
est, eam prius designare verbis atque informare conabor, ut ea perspecta, quum in
contrariam partem deflexeris oculos, verae specimen beatitudinis possis agnoscere.

ARTICULUS PRIMUS

EXPOSITIO PROSiE HUJUS PRIM^.

POSTQUAM libro secundo Philosophia A musica atque rhetorica argumenta ac me-
adhibuit desolato suo alumno Boetio dia, ad probandum quod de terrenae pro-
medicinaha mediocria, lenitiva, hoc est speritatis amissione non sit contristan-

28(1

DE CONSOr.ATIONK IMlll.OSOrUl.f: I.IRER III. — 1'IIOS.V I ; AUr. I

3t

(luin. srd potiiis j.jloriaii(lmn ; liic ad idern
probandiim indiicil pi-obationcs ac rncdia
acriora. ain[)liiis j^ondcraiida. oslcndendo
quie sit cl in (|iio consistat fclicitas falsa,
cl cx opposito (pup ct iii (pio sit felicitas
vera.

noniqnc in liiijns tortii libri cxordio
ostcndil Hoctins qiiantiiin rrnctnin IMii-
losopliia in ipso prodiixcrit, consolando cl
instruendo eum.super ha»e se gratum essc
declarans, et adhiic plenius edoceri ac
consolari peroptans. Itaque ait :

Jam canlu)n illa /inierat, id est, Philo-
sophia jam terminavcrat documenta siia-
via, nuisica atqiic rhctorica, id est mctrica
et prosaica. in secundo libro digesta :
quibiis finitis, tanquam aliqualiter faliga-
ta, pauliilum cessavit ac respiravit, qiicm-
admoduin itinerator una expleta dieta re-
paiisat hospitio. Sic Cicero in suis libris
se latetur interdum ad aliquantuluin tciu-
pus intermisisse studium suum, quatenus
paulo post ardentius illud resumeret. QwMm
mulcedo curminis, id est dum suavilas
cantus pra?fali, defixerat, id est, fixum
tenucrat in ipsum audiendum, adhuc au-
ribus arrectis, id est applicatis ut distin-
ctius et vivacius illud audivem, me avidutn
audiendi l&m sapientia verba (sicut in Ec-
Eccii. III, clesiastico dicitur : Auris bona cum omni
concupiscentia audiet sapientiam. Unde
super Joanncm loquitur Augustiniis : Ad
sapientiam hauriendam debet homo avi-
das fauces habere), slupentemquc, id est,
cum mentis quodam stupore admirantem
de sententiarum profunditate ac venustate
sermonis : sicut et Plato ait in primo Ti-
msei, Principium orationis (id est sermo-
nis tui) admiror.

Itaque paulo post , id cst post modicum
intervallum silentii Philosophiae, inquam,
id est dixi : 0 tu, Philosophia, solamen
summum lassorum ammorum, id est con-
solatrix valde alta et magna! Propter quod
Seneca dixit : Qui vult sine tsdio vivere,
studeat philosophia?. Qua^ ut in Ethicis
Aristoleles fassus est, admirabiles dele-
ctationes habet admixtas. Nempe, quum

A veritatis consideratio sit intellectiis refe-
clio, natiiralitcr ciiiii dclcctat, queinadino-
diim mclodia aiiditum. Quantum, id est
valde multiim, nw refovisii, id est refocil-
lasti, vel pondere, id est pretiositate, sen-
tentiarum, id est sublimium sensuiim,
vct etiam jucunditate canendi, id est diil-
ccdirie metrici tiii sermonis. in qiio siciit
iiictris, est frcqiicns cicvatio atqiic de-
pressio vocis. Imo horum iitroque adeo,
id est in tantum, ut Jam posthac non
arljitrer, id est, non putein aiil jiidiccm,

B esse me i)nparcm, id est iiKcqiialem, icti-
hus, id est adversis eventibiis, fortuna\
sed quam importuna et dura fuerit illa in
percutiendo, tam fortis et patiens ero in
sustinendo : qiiia ut docuisti, salubrius est cy. p. 27^
pati cl habere adversa, quam prospera. "•
Vel sensus est : « Non » arbitror « me im-
parem ictibus fortunjc », id est, a?qualiter
suin paratus suscipere accessus forluna) in
prosperis et adversis, et qualitercumque
piilset me, constans manere pr'opono : sic-
nt ait Philosophus de homine virtuoso,

C quod esl quasi tetragonus, id est firmiter
stans, qiialitercumque impellatiir.

Ex his patet, quod verba philosophia)
siint ponderosa, veritatis et utilitalis va-
lore. Verba autem insipientium levia sunt
et infructuosa, quamvis ipsi in eis dele-
ctentur, et sapientialia ea putent. Propler
quod, quodam verboso et garrulo verba
prophetantc, quidam Propheta dixit : Uti-
nam audires te auribus nostris. Hinc in
Ecclesiaste scriplum est : Verba sapien- EccU. xh
tium sunt sicut stimuli, et quasi clavi "■

D in altum defixi, id est firma et penetra-
tiva, salubriter pungentia reos, et com-
pungentia poenitentes atque devotos. In
Ecclesiastico qiioque scriptiim est : Verba EccM.wx
prudentium statera ponderabuntur. Unde "*"
de homine ad loquendum inconsiderato,
non veraci, non fructuoso, communiter di-
citur : Ipse est levis in verbis.

Itacjue re))\edia, id est medicinalia do-
cumeiita, quce paulo ante, id est libro pr»-
cedenti, acriora esse dicehas, id est ad
intelligendum ac implendum difficiliora,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA I ; ART. I 287

seu magis alta, perfecta ac ardua, non mo- A esse noscuntur : quemadmodum potio me-

do non perJtorresco, sed audiendi ea avi- dicinalis in se amara gustuique poenalis,

dus, vehernenter efflagito. Qui enim pro- placet et dulcis est animo eegri, in quan-

ricere incipit, et scientiarum dulcedinein tum curativa. Nain et ratio deprecatur ad

paulatim plus experitur,ad profectum sci- optima. Hinc per Michseam loquitur Sa-

entise ac virtutum validius inflamniatur. pientia increata : Nonne verba mea bona ^/(V/(. n,?.

Propter quod Sapientia in Ecclesiastico sunt cum eo qui recte graditur ? »Sec^ ^wor^

ifcc^i. XXIV, testatur : Qui edunt me, adhuc esurient ; tu te audiendi cupidtini dicis,id est,quod

'"■ et qui bibunt me, adhuc sitient. tu asseris te avidum ad audiendum qua?

— ri«w zY/a^ videlicet Philosophia : 5t???- dicam, hoc approbo. Sic et sanctus Job

si,inquit,id est, cons\dev3i\i sic esse,quum dixit : Qui audiebant me, aperiebant os Jub wix,

verba nostra tacitus attentusque rapiebas, suum quasi ad imbrein serotinum.. Qwa/^^o '''^'^"

id est, velociter ac fervide audiebas : jux- B ardore pagrares (id est, valde ferventi

iii/?eff. XX, ta illud libri tertii Regum : Festinantes 2icce:ndevevis ^{\ect\\),si quonam te ducere

^^" rapuerunt verbum ex ore ejus. Sic disci- aggrediamur agnoscercs, id est, si scires

pulus debet audire magistrum, prout in ad quam sublimia atque salubria docu-

Eccii Ecclesiastico habetur : Audi tacens, et pro menta, ad quain prseclaram felicitatem et

xxxii,9. reverentia accedet tibi gratia bona. Quum- altam contemplationem incipiemus jam te

• Eumque quc* tuw mcntis habitum vel exspectavi, erigere ac transferre.

id est, tunc verba nostra sic advertisti, — Quoriam? inquam : id est, ego Boe-

dum « exspectavi habitum mentis tuae », tius dico et quaero, Quo me vis ducere ?

id est, dum prsestolabar cognoscere tuae — Ad veram (inquit) felicitatem : id

mentis dispositionem, vel (quod est ve- est, Philosophia respondet, Ad beatitudi-

rius) ipsa perfeci, id est, « verius est nem plenarie contentativam totius desi-

quod » ego Philosophia « perfeci », id est, C derii tui, te volo perducere. Quam tuus

formavi et complevi, habitum tui cordis, quoque somniat animus, id est, quam

quia per verba mea consolatoria et instru- intellectus tuus obscure et imperfecte ap-

ctiva impressi dispositive bonam habitu- prehendit, et naturaliter tuus cupit affe-

dinem, tranquillitatem et docilitatem in ctus. Omnis etenim mens creata beatitu-

mentein tuam : sicque primam illam dis- dinein naturaliter appetit, quamvis non

positionem turbulentam habuisti a te,hanc omnes cognoscant in quo consistat et quid

vero tranquillam habes a me. Et quia Boe- sit vera felicitas : omnes quippe appre-

tius fuit hucusque benevolus et attentus hendunt beatitudinem in universali tan-

ad audiendum, consequenter provocat eum quain bonum quoddain perfectum; in par-

ad diligentiorem dicendorum attentionem, ticulari vero deviant circa distinctam ejus

subdendo : notitiam. Hinc quarto de Ciyitate Dei lo-

Talia sunt quippe quce restant, ut de- D quitur Augustinus : Nemo est qui se nolit

gustata quidem mordeant, id est, prima esse felicem. Quinto quoque de Civitate

et superficiali apprehensione videantur Dei : Omniuin (ait) rerum optandarum

amara, utpote sensualitati molesta, juxta plenitudinem (id est plenain consecutio-

Eccii. VI, illud Ecclesiastici : Quam aspera niinis est nem et possessionem) constat esse felici-

indoctis hominibus sapientia ! Unde Gre- tatein. Sed occupato ad imagines visu, id

gorius expositorie loquitur : Adversarius est, « visu » tuo interiori, videlicet in-

noster in via, est sermo divinus, seu sa- tellectu, intento circa creaturarum « ima-

cra Scriptura, carnalibus desideriis nostris gines » et sensibilium formas, ipsam il-

contraria in hac vita. Interius autem re- lam non potest intueri, id est, intellectus

cepta dulcescant, id est, diligenter consi- tuus ita rerum speciebus depictus, non

derata mentem delectent, dum salubria valet veram illam beatitudinem sinceriter

21

288

DE CONSOLATIONE 1'HILOSOlMlI.r. LinEU III. — fllOS.V I ; AUT. II

contomplari. Qmun cnim juxta Philoso-
plium. contiiigal |)liira simul scirc Iiabi-
tualitcr. uuum vcio (lumtaxal intcllij:i;crc
aclualitcr; ccrtum cst quod mcns tanto
im|)otcntior ineptiorquc consistit ad con-
sidcrandum spiritualia cl divina, quanto
plus immcrgitur ac dctinclur circa infc-
riora. Hinc ct in libro dc Causis asscritur,
quod virlus tanto cst fortior quanto plus
unita. Ilinc cl IMato in Phccdoue ct libro
de Prophetiis disseruit, quod homines cir-
ca sensibilia oceupati ct circa cxteriora
versantes, vera bona speculari et appre-
hendere ncgligunt, nec ad illuminationem
secretam sunt apti.

— Tiim ego Boetius dixi : Fac, obsecro,
0 Philosophia, quod tangis. Et sumitur hic
« fac )), pro dicere seu docere. Et qucv
vera illa sit, id est, qOae sit vera beatitu-
do, sine cunctatione demonstra, id est,
sine dilatione ostende. Fervido namquc
affectui dilatio est molesta. Ideo Sencca
in suis fatur Proverbiis : Celeritas, in de-
siderio mora videtur. Salomon quoque in

Pvov. xm, Proverbiis ait : Spes qu» differtur, af-
fligit animam ; lignum vitse desiderium
veniens.

— Faciam, inquit illa, puta Philoso-
phia, cawsa tui,\(S. est amorc tui et proptcr
tuam salutem, libenter, quod postulas :
totum tamen principaliter atque finaliter
propter Deum, et ad ejus honorem et glo-
riam. Sed quK tibi causa notior cst, id est

M

A falsam felicitatcm ct fortuna} prospcrita-
tcm, quain satis expcrtus es, eatn prius
desif/nare verbis atqne inforinare eonabor,
id est, in primis illam tibi describam, et
(fe ea te informabo, ut ea perspecta, id est
plcnarie cognita, quum in contrariam par-
tem deflexeris oculos, id est, ad beatitudi-
ncm vcram, illi oppositam, converteris in-
tuitum mentis, rcm' specimen bealitudinis
possis agnoscere, id est, clare agnoscas
formam et specificam rationem ac deco-
rem « beatitudinis verae )> veritate rei,quae

B scilicet est summum hominis bonum. Op-
posita enim juxta se posita, clarius inno-
tescunt.

Denique res potest cognosci tripliciter.
Primo, per accidentia sua, potissime per
accidentia propria : quia secundum Phi-
losophum libro de Anima, accidentia ma-
gnam partem conferunt ad cognoscendum
quod quid est. Secundo, per simile : et
ita ex creaturis cognoscimus Crcatorem,
ct per effectum causam. De duobus quo-
que similibus omnino, dicimus : 'Vidi-

C stis istum, illum vidistis. Tertio, per suum
contrarium. Unde secundum Philosoplium,
eadem est scientia contrariorum. Pro-
pterea, qui paupcrtatcm expertus non
est nec infirmitatem, non scit perfecte
quid sit opulentia rerum : quanquam ve-
raciter in Ecclesiastico scriptum sit, Me- ecch.xxx,
lius est corpus validum quam census im- '^-
mensus.

ARTICULUS II

DE SPIRITUALl INTELLIGENTIA HUJUS PRIM^ PROS^.

HOMO fidelis tentatus, afflictus, pericu- D nos, psalmos et cantica spiritualia, quibus
lis angustiisque circumdatus, theo- Scriptura quotidie consolatur, instruit et
logiee seu sacra? Scripturae aut increatse confortat fideles ; quibus etiam cantibus
Sapientise consolationibus ac doctrinis re- jugiter laudat in ecclesiis Deum omnium la^^^Lxvn'
fectus, refocillatus, corroboratus, fatetur : judicem justum, et devotos oblectat ac ad- 27.
« Jam cantum illa finierat )), id est hym- monet, ad Colossenses dicens : Pax Chri- 15° iT"'

DE COI^fSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IH. — PROSA I ; ART. II

289

Ps. CSVlll,
103.

Mattli. XI,
28.

Is. XXXV, 3,

4.

WPetr.xn.
IG.

Ps. XXVI, 1.

Galat. VI,
14.

sti exsultet semper in cordibus vestris,
doeentes et eommonentes vosmetipsos in
psalmis et in hymnis et eanticis spiritu-
alibus, cantantes in cordibus vestris Do-
mino. His theologiae cantibus delectatus,
homo devotus mira recreatur dulcedine,
eosque diutius cupit audire, cum Psalmi-
sta confitens Deo : Quam dulcia faucibus
meis eloquia tua ! super mel ori meo. De
hoc in libro Confessionum loquitur Augu-
stinus, quemadmodum in psalmodiis ec-
clesiae suaviter sonantis liquefiebat et ac-
cendebatur, et prae dulcedine resolvebatur
in lacrimas.

Sic refocillatus fidelis, ad theologiam et
Sapientiam increatam exclamat : « 0 sum-
mum solamen » omnium « animorum las-
sorum )), quae in Evangelio dulcissime lo-
queris, Venite ad me, omnes qui laboratis
et onerati estis, et ego reficiam vos ; et
per Isaiam : Confortamini, manus disso-
lutae, et genua debilia, roboramini ; qui
pusillo animo estis, convalescite, et nolite
timere : ecce Deus vester veniet, et sai-
vabit vos. « Quantum me refovisti pondere
sententiarum )) ac suavitate psalmorum
laudumque divinarum ! Quibus sententiis
evangelium S. Joannis specialiter plenum
est ; epistolae quoque Pauli apostoli, in
quibus sunt qusedam difficilia intellectu,
sicut et princeps ait Apostolorum in se-
cunda sua Canonica. Atque, ut super Jo-
annem loquitur Augustinus, ex ore beatis-
simi Petri in die Pentecostes prsedicantis,
pretiosissima pondera veritatum cadebant.
His legis divina? sententiis et spiritualibus
consolationibus animus roboratus.ad quos-
cumque ictus « fortunse )) est pra^paratus,
et cum fiducia psallit : Dominus illumi-
natio mea et salus mea, quem timebo ?

Ideo « remedia acriora )) non pertime-
sco : hoc est, quamcumque poenitentise
austeritatem subire paratus sum, imo et
religionem quantumlibet arduam ; et cum
Apostolo humiliter dico, Mihi absit glo-
riari, nisi in cruce Domini mei Jesu Chri-
sti, per quem mihi mundus crucifixus est,
et ego mundo.Hsec exercitia poenitentialia,

T. 26.

A statuta monastica, observantiae regulares,
« degustata )) in principio mordent, ita
ut servus Dei Domino confitens dicat :
Propter verba labiorum tuorum ego custo- Ps. xvi, 4.
divi vias duras. Et rursus dicunt electi :
Propter te mortificamur tota die, a^stimati Ps. xuu,
sumus sicut oves occisionis. « Interius au- '"•
tem recepta )) dulcescunt. Dum etiam in
consuetudinem veniunt et strenue obser-
vantur, facillima fiunt, et cum gaudio ex-
ercentur, juxta illud in Psalmo : In via />«. cxvm,
testimoniorum tuorum delectatus sum,sic- '*■

B ut in omnibus divitiis. Porro in Ezechiele Ezeck.m,
et Apocalypsi describitur quemadmodum ^'^J f^°''
liber datus Ezechieli, liber quoque datus
Joanni ad devorandum, fuit in ore eorum
dulcis tanquam mel, deinde amarescere
fecit ventrem eorum. Sed hoc altiorem
habet elucidationem.

« Sed quanto ardore flagrares, si quo te
ducere )) volo « agnosceres ? ad veram )>
scilicet « felicitatem )), quse est beatifica
et fruitiva visio Dei perpetua. Quam si
sinceriter et condigne attenderemus, ejus

C desiderio et amore vehementer accende-
remur, infatigabiliter operaremur, neque
nos aliquid tanta remuneratione dignum
agere posse aut pati devotissime fatere-
mur, dicentes : Non sunt condignse pas- nom. vm,
siones hujus temporis ad gloriam illam *®-
seternam. Sed, proh dolor ! ita exterius
sumus fusi, sic circa terrena atque car-
nalia occupati, quod propriam dignitatem
advertere, tamque insestimabilem beati-
tudinem nobis promissam considerare ne-
gligimus. Ideo insipientissimi sumus, et

D computruimus in fsecibus nostrse carna- /oc/ i,i:.
litatis, ignavise et teporis, sicut jumenta
in suis stercoribus, ita quod Christus ju-
dex noster dicit de quolibet nostrum id
Apocalypsis : Quia tepidus es, incipiam Apoc. m,
te evomere ex ore meo. Tanta vero bea- **"•
titudine non est dignus, ut ait Gregorius,
qui pro ea quotidie non exorat cum la-
crimis.

Excutiamur ergo de pulvere, nec tanta /s. ui,2.
salute patiamur nos spoliari, quia qui eam
amiserit, non solum tanta privabitur glo-

19

tJ!)() DE CONSOLATIONE Pnil.OSOPIII.F. LIBER III. — METRIJM I ; .VHT. III

ria. iino oliani infernalia cl {Plerna sor- A Drilaloin el snperbcatissimam Trinilalem

lietiir tormenta. Inlueamnr quod sanelns in se ipsa clare, fruitive ac secure sine

loqnitur Angnstinns : Tanta est pnichri- fine conspicere ! Qnam exca?cati, vani et

tndo snmma) ol increahe justitiav tanla viles el revera miserrinii snnt.qni proj)ter

anidMiitas bonitatis iiicircnmscripla' ac qarnis spnrcitias, innndi lionores, opes

prinia". lanla jncundilas lucis a'terna'. Iioc terreiias, lanla se privanl fclicilale, et in-

esl incomninlabilis veritatis alquc sapien- snper intolerabiles sibi merentnr poMias

tiap, ut etiain si non liceret in ea manere, gehenna;, in qua nnnqiiain invenitur spes

ipsam videre eaqiic friii. nisi iinius diei veniai ! Ciir In, miser et miserabilis atque

hora, proplcr hoc inerito contemnerenlnr ignobilis hoino, amplius ad caduca qnam

iiinuincrabilcs aiiiii vitie pra>sentis plciii ad Creatorem tuiiin lam infinite et incoin-

dcliciis. 0 (jiiaiii iiuestiinabilitcr dclicio- iiarabilitcr boniiin, pulchruin, suavcin, et

suin, pra>clarissiinuiii dcsiderabilissiinum- B in omiii perfectione, sanctitate et gloria

que consistit, ipsam supersanctissimam infinite supereminentem, afficeris?

METRUM PRIMUM

Oui serere ingenuum volet agrum,
Liberat arva prius fruticibus,
Falce rubos filicemque resecat,
Ut nova fruge gravis Geres eat.
Dulcior est apium mage labor,
Si malus ora prius sapor edat.
Gratius astra nitent, ubi Notus
Desinit imbriferos dare sonos.
Lucifer ut tenebras pepulerit,
Pulchra dies roseos agit equos.
Tu quoque falsa tuens bona prius,
Incipe colla jugo retrahere ;
Vera dehinc animuni subierint.

ARTICULUS III

EXPOSITIO METRL HUJUS PRIMI.

OUOD in fine prosse prsecedentis Philo- C clarare, ut apprehendatur, hoc in isto me-

sophia disseruit, se primo velle fal- tro deducit rationabiliter fieri, per quae-

sain felicitatem ostendere quid sit, ut dam exempla : quia in primis necesse est

vitetur, sicque veram beatitudinem de- mala eradicare, errores abjicere, damna-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — METRUM I ; ART. III 291

bilia removere, antequam virtutes, sapien- A^M?cAra agit equos roseos, id est celeres

tia, beatitudo obtineantur. Ad quod indu- cursus delectabilesque processus, seu ru-

cit Philosophia quatuor similia. tilantem auroram ; ipsos quoque equos,

Primum de agro. Qui, id est quicumque instar rosarum decoros atque amoenos,

agricola, volet, id est desiderabit, serere, tunc « agit », id est, movet et excitat ad

id est seminare, agrum ingenuum, id est currendum, secundum quod tempus dici-

fertilem terram : sicut in Ezechiele terra tur facere ea quee fiunt in tempore, ut

Ezech.w, promissionis vocatur terrarum egregia. De dictum est seepe.

Ps cv 24 ^"^ fertur in Psalmo : Pro nihilo habu- Consequenter Philosophia ad proposi-

erunt terram desiderabilem. Liberat, id tum applicat ista. Tu quoque, o Boeti,

est purgat, /)rms arva, id est sulcos seu ^we^s, id est considerans,prms6o??a/a^6a,

terras, fruticibus, id est herbis nocivis, id est felicitatem falsam et ejus effectus,

fructificationem impedientibus, resecat B qui sunt excaecatio mentis, Isesio, perditio

quoque, id est amputat, falce, id est hu- animae, ac totius damnatio \\om\xi\s,incijje

juscemodi ferreo instrumento, rubos, id retrahere colla, id est mentis cervicem

est spineta, filicemque, id est herbam ibi et arbitrii libertatem instar colli ereetam

impertinentem sic nominatam, ut Ceres (sicut in libro Job dicitur de superbo :

gravis, id est gravida causa frugum, seu Cucurrit adversus Deum erecto coUo. Quo- job xv,26.

tellus fecundata, eat, id est, processum contra in Ecclesiastico docetur : Humilia EccU.yiu

habeat usque ad messem, nova fruge, id valde spiritum tuum, quia vindicta carnis '''■

est recentibus bladis et fructibus quse pro- impii, ignis et \Qvm\^),jugo, id est a ser-

ducit. vitute iniquitatis, ac falsae terrenae pro-

Consequenter ponitur secundum simile speritatis. Dehinc, id est statim hoc facto,

et exemplum. Labor apium, id est mel, vera bona, id est virtutes et meritorii

quod apes laboriose producunt, colligendo C actus, subierint, id est ingredientur, ani-

ex floribus ejus materiam, est dulcior ma- mum, id est spiritum tuum seu mentem.

ge, id est magis et perceptibilius, si sapor Nec oportet quod ibi sit prioritas tempo-

malus, id est amarus, edat, id est, afficiat ris, sed naturae, nisi loquendo de bonis

seu mordeat, prmsora comedentium mel : veris secundum esse perfectum. Vitia et-

quia sic experimentalius percipiunt mellis enim et errores ac falsitates non expel-

suavitatem, eo quod opposita juxta se po- luntur nisi per veram informationem et

sita, evidentius pateant, et quia dulcedo veritatis illuminationem atque virtutum

mellis amaritudinem afflictivam expellen- adeptionem seu infusionem,sicut nec aegri-

do, gustum relevat ampliusque delectat. tudo nisi per sanitatis accessum, et pecca-

Sequitur tertium simile. Astra nitent, tum per gratiam. Loquendo quoque de

id est splendent, gratiiis, id est magis ac- virtutibus acquisitis, virtutes paulatim,

ceptabiliter, ubi Notus,\di est quando ven- D non instantanee, acquiruntur ; et primo

tus ille australis interdum intempestuosus acquiritur dispositio, quae successive fit

ac pluvise adductivus, desinit dare, id habitus. Virtutes autem infusae, in instanti

est, cessat emittere et causare, sonos im- desuper tribuuntur : quibus infusis, non

briferos, id est commotiones imbribus semper protinus expelluntur vitiorum pri-

junctas. stinorum reliquiae, neque infectio fomitis,

Sequitur exemplum quartum. Ut, id est hoc est pronitas ad peccandum, debilitas

postquam, Lucifer, id est stella matutina, resistendi peccatis, et difficultas bene

pepulerit, id est expulerit, tenebras no- agendi ; sed quanto instantius exercet se

ctis : non quod totaliter eas removeat, sed homo in actibus bonis exercitiisque vir-

pro parte ; suoque ortu denuntiat eas pro- tutum, invocando Dei auxilium, tanto plus

tinus expellendas per solis adventum;c/('es istae reliquiae exstirpantur, et bona eis

^'M

m nONSOI.ATIONF PHILOSOPIII.F. I.IIIF.II III. — .MKTIUM I ; AUT. IV

contraria. lioc cst, robur rcsistcndi tcn- A .Mcxandcr. Thoinas, Bonavcntura, Petrus,
talionihus cl peccalis. ririnitas standi, la- Hichardus, ct alii, super secundum Scn-
cilitas ct alacritas ad benc agenduin. crc- lcnliannn ct ctiain supcr tcrtium, ista
seunt.augcntur cl pcrficiunlur in co: prout concorditer seribunl.

ARTICULUS IV

ENARRATIO METRl HUJUS PRIMI MYSTICA

J'

11

Tob. IV, 2.

UXTA spiritualcm intellectum, ager esl
cor humanuin : in quo seminandum
est verbum Dei, pr»dicatio salutaris. do-
ctrina salubris. Iterum, semen radicale
scientiarum ac virtutum, sunt habitus
principiorum, lam in speculativis quam
practicis : ex quibus procedimus ad par-
ticulares scientias ac virtutes nobis inna-
tas, ut in Regula sua sanctus scribit Ba-
silius, et Damascenus libro secundo. Si
ergo in scientiis itemque virtutibus cupis
proficere, verbum Dei audi libenter, et
juxta illud te rege, juxta illud Psalmistaj :

/>».cxviii, In corde meo abscondi cloquia tua, ut non
peccem tibi. Ilinc Tobias dixit filio suo :
Audi, fili mi. verba oris mei, et ea in
corde tuo tanquam fundamenta construe.
Doctrinas quoque magistrorum et patrum
tuorum avide suscipe, firmiter retine, nec
a desiderio et conatu proficiendi desistas,
5a/). 111, n. quia ut scriptum est, Sapientiam et di-
sciplinam qui abjicit, infelix est.

Quumque scientiae sine virtutibus, sint
sicut colores sine lumine, scientiam tuam
virtutibus orna.Arva animse tuse,id est po-
tentias ejus, a vitiis et passionibus purga,
moralibus studendo ac insistendo virtu-
tibus. Et primo omnium, superbiam oin-
nium iniquitalum radicem, prorsus de
corde tuo cvclle ; humilitatem, mansue-
tudinem. patientiam. castitatem, tempe-
rantiam inibi implantare, stabilire, con-
servare non cesses, quum per Tobiam

Toft.iv, u. dicatur : Superbiam nunquam in sensu
tuo aut in verbo tuo dominari permittas ;

B in ipsa cnim sumpsit initium omnis per-
ditio. De hoc in Ecclesiastico multa sunt
scripta : Non te (inquit) extollas in co- jcccii.\i,i
gitatione tua velut taurus ; qui in se te- Ji^id. x, is
nuerit superbiam. iinplcbifur malcdictis,
el subvcrtct euin in finein; odibilis coram ibid. n.
Deo et hominibus est supcrbia. Et alibi :
Deus superbis resistit, humilibus autem Jacob. iv
dat gratiam. l;^^'"'

Itaque « falce » divini timoris reseca
ab interioribus anima; tua « rubos,)), id
est spinas et tribulos invidia?, indignatio-

C nis,amaritudinis sollicitudinisque terrena?,
cupiditatis iniqua?, sa^cularis et inordinatae
tristitise. Multos namque occidit talis tri- Ecch.xxx
stitia. Et ut Salomon protestatur, Putredo ^p^.^^, ^^^.
ossium est invidia. Qui rursus in Prover- 30.
biis, in persona Sapientia^. ait de homine
negligente, passionato : Per agrum ho- Jbid.wn-

... • • i • . . 30, 31.

minis pign transivi, et per vineam vin
stulti ; et ecce totum repleverant urticse,
operuerant superficiem ejus spinae.

Insuper, « labor apium )),videlicet mel,
id est divina consolatio et spiritualis ju-
D cunditas, suavior est in mente qua) tri-
bulationes, afflictiones, tentationes per-
pessa est. Ideo Dominus electos suos in
talibus visitat gratiose, secundum illud
Tobia) : Post tempestatem, tranquillum ro6. 111,22
facis ; et post fletum, exsultationem in-
fundis. Ideo ad Corinthios scribit Apo-
stolus : Benedictus Deus, qui consolatur iicor.i, ;
nos in omni tribulatione nostra. Et san- *'
ctus David regratians psallit Deo : Secun- Ps. xcm
dum multitudincm dolorum meorum in '^'

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA II 293

corde meo, consolationes tuse Igetificave- A cutere de pulvere, consurge, solve vin-

runt animam meam. cuia colii tui), et ei toto corde ministra,

Si ad hanc gratise libertatem, sapienti® cui servire, regnare est : quia qui Deo

caritatem,virtutum splendorem cupis per- obsequitur, vincit se ipsum, et prsevalet,

tingere, « incipe » coUum tuum « retra- imo et dominatur. Ideo Seneca dixit : Vis

here » a vilissima vitiorum ac daemonum habere honorem ? Dabo tibi magnum im-

is. Lii, i. servitute (juxta quod in Isaia habetur, Ex- perium : impera tibi.

PROSA II

TUM defixo paululum visu, et velut in angustam * suse mentis sedem recepta, • augustam
sic coepit :
Omnis mortalium cura, quam multiplicium studiorum labor exercet, di-
verso quidem calle procedit, sed ad unum tamen beatitudinis finem nititur per-
venire. Id autem est bonum quo quis adepto, nihil ulterius desiderare queat. Quod
quidem est omnium summum bonorum, cunctaque intra se continens bona. Gui si
quid abforet, summum esse non posset, quoniam relinqueretur extrinsecus quod
posset optari. Liquet igitur esse beatitudinem statum bonorum omnium aggre-
gatione * perfectum. Hunc, uti diximus, diverso tramite mortales onmes conantur
adipisci. P^st enim mentibus hominum veri boni naturaliter inserta cupiditas; sed
ad falsa devius error abducit. Quorum quidem alii summum esse bonum nihilo
indigere credentes, ut divitiis affluant, elaborant. x\lii vero bonum quod sit dignis-
simum veneratione judicantes, adeptis honoribus, reverendi civibus suis esse nitun-
tur. Sunt qui summQm bonum in summa potentia esse constituant : hi vel regnare
ipsi volunt, vel regnantibus adhaerere conantur. At quibus optimum quiddam claritas
videtur, hi vel belli vel pacis artibus, gloriosum nomen propagare festinant. Pluri-
mi vero boni fructum gaudio laetitiaquc metiuntur : hi felicissimum putant volu-
ptate diffluere. Sunt etiam qui horum fines causasque alterutro permutent : ut qui
divitias ob potentiam voluptatesque desiderant ; vel qui potentiam, seu pecunioe
causa, seu proferendi nominis petunt. In his igitur ceterisque talibus, humanorum
actuum votorumque versatur intentio, veluti : nobilitas favorque popularis, quse
videntur quamdam claritudinem comparare ; uxor ac liberi, qui jucunditatis gratia
petuntur. Amicorum vero, quod sanctissimum quidem genus est, non in fortuna,
sed in virtute numeratur; reliquum vero, vel potentia^ causa vel delectationis assu-
mitur. Jam vero corporis bona proinptum est ut ad superiora referantur : robwr
enim magnitudoque videntur praestare valentiam, pulchritudo atque velocitas cele-
britatem, salubritas voluptatem. Quibus omnibus solam beatitudinem desiderari
liquet. Nam quod quisque prte ceteris petit, id summum judicat esse bonum. Sed
summum bonum beatitudinem esse defmivimus : quare beatum esse judicat statum,

2J)i DE CONSOLATIONE PHILOSOPlll.F. MBKH III. — PI10S.\ II ; AUT. V

quem prae coteris quisque desiderat. Habes igitur ante oculos propositam fere
formam lelicitatis humanae : opes, honores, i^otentiam, gloriam, vohiptates. Quie
quidem sola considerans Kpicurus, consequenter sibi summum bonum vohiptatem
esse constituit, eo quod cetera omnia jucunditatem animo videantur aderre.

Sed ad hominum studia revertor : quorum animus, etsi caligante memoria,
tamen bonum summum repetit ; sed velut ebrius, domum quo tramite revertatur,
ignorat. Xum enim videntur errare hi qui nihilo indigerc nituntur? Atqui non est
aliud quod ;eque porficere beatitudinem possit, quam copiosus bonoruin omnium
status, nec aheni egens, sed sibi ipse sufTiciens. Num vero labuntur hi qui quod sit
optimum, id etiam reverentias cultu dignissimum putant? Minime. Neque enim vile
quiddam contemnendumque est, quod adipisci omnium fere mortalium laborat in-
tentio. An in bonis non est numeranda potentia? Quid igitur? Num imbecillum ac
sine viribus a^stimandum est, quod omnibus rebus constat esse pncstantius? An
claritudo nihili pendenda est? Sed sequestrari nequit, quin omne quod excellentis-
simum sit, id etiam videatur esse clarissimum. Nam non esse anxiam tristemque
beatitudinem, nec doloribus molestiisque subjectam, quid attinet dicere, quando in
minimis quoque rebus id appetitur quod habere fruique delectet ? Atqui haec sunt,
quae adipisci homines volunt; eaque de causa divitias, dignitates, regna, gloriam
voluptatesque desiderant, quod per haec sibi sufTicientiam, reverentiam, potentiam,
celebritatem, laetitiam credunt esse venturam. Bonum est igitur quod tam diversis
studiis homines petunt : in quo quanta sit naturae vis, facile monstratur, quum
licet variae dissidentesque sententiae, tamen in deligendo boni fme consentiunt.

ARTICULUS V

KLUCIDATIO PROS^ HUJUS SECUND.E.

HIC Philosophia prosequitur quod prse- A brie et sine praesumptione loqueretur, in-

misit, ostendendo qua? sit falsa et nitendo Dei auxilio, quemadmodum Plato

quae vera felicitas. Primo tamen breviter ait in primo Tirnaei : Mementote, tam me

tangit quid et in quo sit vera felicitas. qui loquor quam vos qui auditis, homines

Tum, utputa ultimo metro completo, esse, atque ita in rebus sublimibus me-

Philosophia, quae hic per modum et sub diocrem elocutionem, magni cujusdam es-

forma honestse ac sapientis matronae de- se onus laboris. Et velut recepta, id est

scribitur, visu corporaH defixo, id est in- quasi elevata, in sedem angustam, id est

cIinato,paw^M^Mw.. ut acutius consideraret, in apicem, sua^ mentis, id est ad supre-

maturiusque proferret quae concepit ; in- mum sui acuminis.seu superiorem partem

teriori quoque « visu defi.xo «, id est rationis, quae intendit rationibus a'ternis

humiliato, seu ad propriae imbecillitatis ac divinis consulendis et contemplandis,
considerationera reducto, ut sic magis so- B ut secundum decreta et consilia summae

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA II ; ART. V

293

et increatge Sapientlae procedat et agat. A
Hsec sedes et mansio mentis est angusta,
id est stricta et ardua, inter errores ex-
tremos contrarios medium tenens, quem-
admodum via salutis dicitur arcta, prout

juatth. Mi, apud Matthaeum ait Salvator : Quam an-

**■ gusta porta et arcta via quae ducit ad

vitam, et pauci inveniunt eam ! Coepit sic,
id est, ita loqui exorsa est :

Omnis cura, id est sollicitudo, intentio,
inclinatio seu affectio, hominum morta-
liwn, quam curam labor, id est occupatio
scu conatus, studiorum multiplicium , id B
est actuum diversorum (quod potest esse
intransitiva constructio), exercet, id est,
actuat, format, exsequitur, ha?c cura pro-
cedit quidem, id est pro certo, calle di-
verso, id est per distincta et varia me-
dia, seu via multiplici, sed tamen' nititur
pervenire nd unum finem heatitudinis
(intransitive, ut ante : quemadmodum di-
citur virtus Dei, id est virtus qufe est
Deus), hoc est ad unum beatificum finem,
quae est seterna felicitas.
— Denique universi fideles qui vere co- C
gnoscunt ad quam beatitudinem sint cre-
ati, solliciti sunt hanc beatitudinem adi-
pisci, et ad eam referunt quidquid agunt
et habent : loquendo de eis in quantum
fideles sunt, id est ex recta fide agentes.

/?om.vi,22. Unde ad Romanos ait Apostolus : Habetis
fructum vestrum in sanctificationem, fi-
nem vero vitam a^ternam. Hinc apud Jo-
annem Ghristus loquitur Deo Patri de so

Jocmn.ww, ipso : Dcdisti ei potestatem omnis carnis,
ut omne quod dedisti ei, det eis vitam
seternam ; haec est autem vita eeterna, ut D
cognoscant te solum verum Deum,et quem
misisti Jesum Christum. Ad hanc felici-
tatem quidam tendunt per viam manda-
torum, id est observando prsecepta Dei
atque Ecclesiee ; aliqui vero per viam con-
siliorum, observando evangelica Christi
consilia, praesertim tria, ut religiosi : et
in utraque sunt differentiae multae. Nam
quidam sunt conjugati, quidam vidui aut
viduae, aliqui adhuc liberi seu soluti, qui-
dam sa3culares, quidam canonici, quidam

2, 3

presbyteri : qui tamen aliqua vota fa-
ciunt. Religiosorum quoque diversa sunt
genera : inter quos sunt quatuor mendi-
cantium Ordines, deinde Benedictini, Car-
tusienses, Cistercienses, etc.

Hi omnes ad eumdem numero beati-
tudinis finem tendunt, id est ad summum
et incommutabile bonum, utputa Deum
excelsum et gloriosum, qui est beatitudo
et finis beatificus objectalis, in quo tan-
quam in summo unicoque objecto consi-
stit omnis creatae mentis felicitas. Clara
vero et immediata ac fruitiva ejus cogni-
tio, est beatitudo et finis simpliciter ulti-
mus formalis : qui finis atque felicitas est
formalis immediataque unio mentis cre-
atae cum beatitudine objectali. Verumta-
men ad hujus beatitudinis formalis cogni-
tionem non pervenerunt philosophi in
lumine naturali, sed per revelationem ac
fidem et theologiae doctrinam innotuit ho-
minibus ista felicitas. Est demum et na-
turalis quaedam contemplatio summi boni
(de qua dictum est saepe), in qua Philo-
sophus et meliores philosophi beatitudi-
nem hominis statuerunt : ad quam etiam
diversi diversis callibus accesserunt; ad
quam etiam per naturalis legis observan-
tiam recte iretur.

Porro loquendo de ultimo fine et bea-
titudine in communi, omnes tendunt ad
beatitudinem eamdem in genere. Constat
quoque quod objectalis beatitudo est ea-
dein numero : quae est summum et pror-
sus incommutabile bonum. Beatitudo vero
formalis et supernaturalis, est eadem spe-
cie, imo et specie specialissima; similiter
et beatitudo naturalis, formalis, contem-
plativa. Beatitudo autem formalis in com-
muni accepta, est eodem genere. Denique
ad beatitudinem supernaturalem patria>
unusquisque idonee tendit, ea adimplendo
quse ad suam spectant vocationem, pro-
fessionem aut statum : ut si quid super-
erogaverit, hoc proderit illi.

Id autem, id est beatificus ille finis, est
bonum quo quis adepto, id est fruitive
possesso et clare per speciem cognito, ni-

Cf.p.nk,
217 A', elc.

206

DE COiNSOLATIONE PHlLOSOPllLt; LIBKU 111. — IMIOSA 11 ; AUT. V

hil uKorius desiderare queat, quod atl
boatitiidinis spectat cssentiam. Per quod
objeetio solvitur qua argui possil, quod
aiiiiiKP saiictic Deuni bealifice cons[)icieii-
tes, adhuc desiderant suoruni corporuin
resumptionein et glorificationem : quae
non ad essenlialem el principalem felici-
tatem remunerationemque pertinent, sed
ad priemium accidenlaie.

Quod (/ui(fein est omniuia summum bo-

norum, id est omniuin bonorum altis-

sinuim, imo universis et singulis bonis

infinite pripstaiitiiis atque perfectius. In

i)c Di>in. qiio. ut divinus Dionysius protestatur, est

noiii. c. IV. Q„,„^j,ii bonorum et pulchrorum ac desi-
derabilium infinita simpliciterque perfc-
cta possessio, quoniam ipsum est priinum
et independens, illimitatum et supersim-
plicissimum bonum, €t est bonitas pura
ac ipsa bonitatis cssentia : quod etiam in
libro de Caiisis, et in Elementalionc theo-
logica Procli, asseritur et probatur. Unde
subjungitur \ cunctafjue intra se continens
bona,'\A est, omniuin bonorum ac omnium
rerum perfectionem in se eminentissimc
ac simplicissime habens et comprehen-
dens. Omnia quoque in ipso sunt virtuali-
ter, causaliter, conservative, sicut iii primo
lonte et primo causali principio ; ex-
emplariter etiam, idealiter atque vitaliter

yoann 1,3, sunt in ipso, juxta illud Joannis : Quod

*■ factum est (id est omnis creatura), in

nom. xr, ipso vita erat. De quo ait Apostolus : Quo-

^®" niam ex ipso, et per ipsum, et in ipso

sunt omnia.

Cui si quid abforet, id est, si ulla ei de-
esset perfectio, summum esse non posset :
quia in omni genere primum est perfectum
in genere illo ; ideo primum bonum noii
esset suinmum bonuin, nisi omnem in
se perfectionem absolute includeret. Pro-
pterea quintoMetaphysicffi ait Philosophus,
quod solum primum ens est simpliciter
universaliterque perfectum. Quocirca ad-
vertendum est Anselmi documentum.dicen-
tis : Quidquid simpliciter loquendo, melius
est inesse quam deesse (hoc est, quid-
quid perfectionem nomiuat absolute), hoc

A convenit Deo, estque in eo cura cxcel-
leiitia penitus infinita. Iino consubstan-
lialiter est idcm ipse, cui ait Psalmista :
Tu autem idem ipse es. Quoniam rclin- fs.ci.a.
('/ueretur extrinsecus (juod posset optari,
id est,aliqua esset perfectio in ipsorealiter
non contenta, qua> et ab ipso et ab aliis
posset (lesiderari : et ita nec Deus in se
ipso esset perfectus. Unumquodque enim
potest appetere perfectionem qua caret.

Ex his elicit et concludit Philosophia
beatitudinis definitionem, seu potius qiiain-

B dam descriptionem. Liquct igitur, id est,
ex prsphabitis constat, beatitudinem esse
statum bonorum oinnium ag(jrefjatione
perfectum, id est, consistentiam intelle-
ctiialis natura?, continentem in se omne
bonum quod absolute perfectionem desi-
gnat, et appetibilius est habere, quam eo
carere. De hac descriptionc infra plenius
dicam.

IIunc,uticliximus,\A est, statum istum,
sicut jain tactum est, diverso tramite, id
est variis viis ac mediis, omnes mortales

C conantur adipisci. Contra hoc objici pos-
set, quod multi non credunt talem statum
ac felicitatem homini cssc possibilem :
sicul qui asserunt aniinam humanam esse
mortalem, sicut infelix Averroes ; siinili-
ter, qui opinantur hoininem creatum non
esse, neque pertingere posse nisi ad bea-
titudinem naturalem, ut Avicenna et Al-
gazel sensisse videntur ; conformiter, qui
impie vivunt, et qui felicitatem consti-
tuunt in divitiis aut deliciis honoreve sae-
culi, aut in potestate, fama aut gloria

D temporali, de quibus et quorum opinioni-

bus jam introducta sunt multa libro se- pros. iu-vi
ciindo ; nec hi qui desperant, aut occi-
dunt se ipsos. Veruin ad ista patebit post
paiica solulio in hac prosa. Et pro nunc
poterit responderi, quod « omnes morta-
les », id est quidam de hominibus, ut sit
distributio pro generibus singulorum, non
pro singulis generum ; vel « omnes y> re-
cta ratione utentes, qiii soli digni sunt
homines appellari ; vel simpliciter « om-
nes )) optant adipisci Imnc statum absolu-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IIL

PROSA II ; ART. V

297

te, quia credunt eum sibi esse possibilem, A queat sine praesentia ac manutenentia ejus.

vel sub conditione, si esset possibile. Vel Cui cantat Psalmographus : Dixi Domino, Ps.w, 2.

optant hunc statum, loquendo de eo in

generali, id est, aliquid quod ipsi appre-

hendunt ut tale bonum, aut ei magis con-

simile. Vel certe appetunt eum appetitu

quodam naturali, secundum quod omnes

dicuntur beatitudinem naturaliter deside-

rare, ut dictum est. Hinc subditur :

Est emm mentibus hominura veri boni
naturaliter i^iserta cwpiditas : id est, na-

Deus meus es tu, quoniam bonorum meo-
rum non eges. Potest et ita intelligi :
« Nihilo indigere », id est nullius rei tem-
poralis et corporalis indigentiam habere,
«esse summum bonumw.Quod est falsum;
nec est mirum si ita putantes, dixerint
divitias seu in terrenis divitiis esse sum-
mum bonum. Porro, si ita intelligatur,
« nihilo indigere », id est competentiam

turalis inclinatio seu appetitus, habitudo seu sufficientiam simplicem habere, « es-
et ordo, a Deo insita est et impressa omni B se summum bonum » ; nec sic videtur

verificari, quia beatitudo plenitudinem
et abundantiam comprehendit, praesertim

beatitudo supernaturalis. Nullo autem in-
digere ex his quae ad beatitudinem re-
quiruntur ac pertinent, est utique vera fe-
licitas, utputa status et consistentia om-

menti humanae seu animae rationali, ita
quod intellectus naturaliter indinatur, mo-
vetur et tendit ad verum, imo ad primam
veritatem, actu aut habitu ; et concreatus
est intellectivae potentise habitus primo-
rum principiorum in speculabilibus (qui
habitus a Philosopho intellectus vocatur nium bonorum aggregatione perfecta. Qui
in Ethicis), habitus quoque primorum autem secundo modo intelligunt, elabo-
principiorum in agibilibus (quem multi mw;;, id est, ultra modum conantur, z(^ a/-
vocant synderesim, ut super secundum fliiant, id est abundent, divitiis terrenis :
CAi.xxii, Sententiarum diffuse induxi); similiter qua? tamen non sunt verse ac principales
p.29o.\ets. voluntas naturaliter inclinatur ad bonum, G divitia^, sicut ostensum est. Divitias ta-
et ad summum bonum ac felicitatem. Jux- men potissimum amant, quia sufficien-
ta quem modum Damascenus asserit pri- tiam quamdam promittunt, quum et Salo-
mo libro,quod omnibus naturaliter inserta mon contestatur,Pecunia? obediunt omnia;
est cognitio exsistendi Deum. Sedad falsa et juxta Philosophum, Nummus est quasi
devius error abducit, id est, fallax opinio, fidejussor hominis in indigentiis cunctis.
exca^catio, prava affectio, erronea infor- Alii vcro bonum quodsit dignissimum,

matio, mentem corrumpit, « abducit » a id est prsestantissimum ac optimum bo-
vero bono, quod est Deus, atque a bono num, vcneratione judicantes,\A G's,i,vQ^u.-
in universali bene et vere apprehenso, « ad tantes consistere in honore, adeptis hono-
falsa » et deceptoria bona : quse sunt bona ribus,reverendi civibus suis essenituntur ,
apparentia, in quibus est aliquid utilitatis id est, student potissime ad hoc quod a
seu delectationis, sufficientiffi aut honoris, D concivibus honorentur ; sicque in hono-
quod trahit et allicit, appetit atque cor- ribus istis mundanis et humanis felicita-
rumpit et inficit intellectus judicium, ita
quod errat in particulari, quamvis rite
sentiat in universali.

Quorum hominum alii, id est nonnulli,
credentes qaidem nihilo i)uUf/ere, esse
summum bonum. Hoc secundum unum in-
tellectum est verum, nec competit nisi
beatitudini increatee ac superbeatissimo
Deo : quo indiget omnis creata essentia,
in tantum ut nec in momento consistere

Cf. p. ITO
A', 230 D'.

Eccle. X,
19.

tem summam reponunt : quod reprobatum cf. p. m
est supra. Nec tainen hoc est tam dete- '^ '"'^ *'
stabilc et nocivum in praesidentibus, sicut
in voluptatibus et divitiis felicitatem lo-
cari : quia quum hoiior debeatur virtuli,
tales solent curare ut saltem specie tenus
et apparenter sint honesti et boni ; nec
sunt subditis tam violenti et injuriosi ut
preesidentes qui divitias et voluptates su-
per omnia quserunt, ut et Philosophus lo-

-IKS UE CONSOLATIONK IMIII.OSOrilLE LIBEU III. — PROSA 111 ART. V

qiiilur, et Tliomas atqnc .Egidiiis in lihris A csl. divilias cnpinnl lanqnain nvdinin

snis dc IU'j;iininc rcgmn ac piiiicipnin (inoddam, oh iiDtcnlinin cl ro/itji/d/cs, id

introdnciint. csl, (jnalcnns pcr divilias adipiscanlnr

Simt f/i(i stnniiium bonuni in mn\ma (lomininin ft dclcclationcs carnalcs ; vcl

potcntia essc constituant, id est. qnidam </>(( pctunt , id csl, sunt aliqni « qni »

cxsistunt « qui constitnant », id csl di- cconvcrso « j)cliiiil », id csl, qiurrnnl cl

cant. « esse » fclicitatcm « in snmma j)o- optanl, po/cn/iam, id esl dignitalcs, olfi-

tcnlia ■>->. id cst in j)ofcstalc ac dignilalc cia. j)riiici|)atum, scn cansa jiccxnia', id

|)r;csidcntiali. qnain liabcnl ant obtincrc csl fiiiaiilcr scii intnitn scn ainorc pecn-

dcsidcrant. /// rct recjnarc, id cst pra?- nisc lucrandte per potestalem, seu causa

sidcrc aliis, ipsi volunt, ita (juod cuin li- nominis proferendi, id esl, fiualitcr nl

bidiiic j)ripsniil. ant gliscunt prspesse, vel sint inagis famosi ct cognili. Isliid (jnoque

rcf/i/an/iOus adhwrerc conan/ur, ut j)ro- B in Elliicis Arisloldes scribil, qucmadmo-

movcantur, et conrcgnarc scu particij^arc dum unum pcccatum assumitnr iil finis

in pricsidciilia possint. ant consiliarii anl allcrius : ul dum quis furalur aul fa>ne-

sccretarii principnm pra^latornmve ficri. ralnr iil Inxnriclur, ad qiiod sine pecunia

A/ (pro Et), supplc. aliqui sunt, quibus nequit pertingere (et talis poliiis appel-

claritas, id est fama ct gloria temporalis, landus esl luxuriosns quam avarus, qiiia

ridc/ur esse op/imum ,quiddam, id est a fine dcnominatio capilur); alter luxu-

summnm bonum ; hi festinant, id cst ac- riafur ut ditcfur, id est, pccunias indc

cclcrant, propagare, id est promulgarc acquiral, qui magis censcndus csl avarns

et sibi efficere atque acqnircre, nomcn qnain Inxnriosns : quamvis utrique in

ffloriosum, id est rumorcm magnificum. ulrisque viliis rei sinl.

ad propriam laudem, non ad Dei honorem Tgitur intcntio, id est finis seu inlnilus,

et proximorum jirofcctnm, rcl artibus, C actuum humanorum votorumque, id est

id est indusfriis, bclli, n\ cst pcr strcnuos dcsidcriortim, ?'cr.sY?/?/r in ///.v, id esl,circa

bellicos actus, ut Alexandcr rcx, vc/ pacis Iktc occupalur, pula in quinque pivediclis,

artibus, id est per consilia pacificandi dis- qua? suiit, diviliic, Iionor, polestas, gloria

cordes, aut conservandi pacem inter con- et voluptas, ila quod fama conlinetur sub

cordes. Quod in se bonum est, sed ex gloria, ceterisquc talibus, id est in consi-

perversa intentione fit pravuin, dicente milibus, quae reducuntur ad ista. De qui-

Ambrosio : Intcntio tua imprimit speciem bus subjungitur: vc/uti, idest, sicut sunt :

opcri tuo. no/nii/as,{\\\[v scciindnin Philosophum, cst

Pluriini vcro, id csl valdc iiuilti, mc- anfiquata opulcnfia, ct uf ali(jui addunl,

tiuntur, id est, mensurant remuneran- etiam iniiata probifas, derivata ex paren-

duinquc senfiunt, fructum boni, id est tela : ex qua, secundum Albertum libro de

actum virtutis, gaudio, id est volupfatc D Landibus beatissima» Virginis, frequenter

carnali, et Itetitia, id est exsultatione pro- contingit, qiiod filins regis, quamvis ine-

prii cordis gloriando. Hi feiicissimum pn- lancliolicus, sil inagis magiianimus qnain

tant voiup/a/c diff/uere, id est in volu- filius rusfici sanguincus sivc cliolcricus ;

ptatibus abnndare. favorquc popularis, id est applausns et

Sunt etiam qui permutent, id est, ali- laiis vulgi : qu(V vidcntur quamdam cla-

qui sunt qui varient, /?/?(?« etcaM5fl!s/?orwn ritudinem compararc, id est ad famic

a/terutro, id est, qui iinum preedictorum cminentiain perlincrc. Sicut eliam uxor

ordinant ad aliud, et econtra, ct quod ac /iberi,\d csl iWu, qui Jucundi/atis gra-

unus cupit pro medio, alfer acceptaf pro ^m ;jc/?</?/«o-, id esf, j^roptcr dclectationem

fine.Unde expositorie et pro exemplo sub- coinmuniter appetunfur.

jungifur : ut qui divitias desiderant , id Amicorum vero,quod sanctissimum qui-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III. — PROSA II ; ART. V

299

dem genus est, id est « genus amicorum »
pro certo virtuosissimum, utpote in bono
honesto fundatum, non in fortuna, scd in
virtute numeratur, id est, merito com-
putatur non inter bona fortunse, sicut nec
virtus, quse nec habetur nec acquiritur
nec operatur nisi ex proposito, « sed in
virtute », id est inter bona virtutum, qua;
ex intentione habentur et agunt. Sicque
per « sanctissimum genus amicorum »
designatur vera et virtuosa amicitia, qua
unus vult et exhibet alleri bonum propter
ipsius profectum et felicitatem, non pro-
pter proprium commodum aut delectatio-
nem. Reliquum vero, id est aliud duplex
amicitise genus, assumitur, id est, acce-
ptatur seu exercetur, vel causa potentia;,
id est intuitu proprise potestatis agendse,
seu utilitatis per eam acquirendse aut
conservandae, vel causa delectationis. Ita-
que, sicut triplex est bonum, utputa dele-
ctabile, utile et honestum ; ita et triplex
amicitia seu amatio in ipsis fundata. De

Cf. p. 109 quibus pertranseo, quia frequenter pree-

^-''^'•^'habitasunt.

3.

Consequenter declarat quomodo adhuc
aliqua alia corporalia bona reducantur ad
quinque praefata. Jam vero promptum est,
id est, facile est pensare, ut, id est quod,
bona corporis, id est bona corporalia, re-
ferantur, id est reducantur, ad superiora,
id est ad quinque bona supra expressa.
Robur enim, id est fortitudo corporalis,
rnagnitudoque , id est proceritas corporis,
videntur prcestare valentiam, id est con-
ferre ac deduci ad potestatem : nam ceteris
paribus, in majori corpore dicitur esse
major virtus. Hinc in Scripturis magnitudo
ac robur quorumdam gigantum describi-
(7en.vi,4; tur, sicut in Gonesi et libro Numerorum
33;X«^ m, 6t libris Regum patet de Og et Goliath
11,1.3; ifle^f. ac aliis. Pulchritudo atque velocitas pra>-

xvii,i-7;el,c. . • i c

stant celebritatem, id est lamam solen-
ii/?e^.xiv, nem. Hoc patet de Absalon filio David,
" ' ' ■ et de Asael filio sororis ipsius David : qui

Asael fuit velocissimus cursor. Salubritas

voluptatem, id est, sanitas confert et spe-

ctat ad delectationem.

A Quibus omnibus, id est in quinque praj-
fatis et ceteris qua3 reducuntur ad ea,
liquet, id est patet, desiderari solam bea-
titudine^n, id est felicitatem istam terre-
nam : quam insipientes reputant solam et
veram beatitudinem esse, quoniam bona
hffic putant esse potissima. Nam quod
quisque prce ceteris j)etit, id est, quod
unusquisque appetit pra3 reliquis rebus,
id summum bonuni judicat esse, quia
in illo sibi constituit finem. Sed sum-
mum bonum esse beatitudinem definivi-

B mus, id est determinavimus. Quare quis-
que judicat statum illum esse beatum
formaliter, quem desiderat prce ceteris
statibus.

Habes igitur ante oculos, id est, clare
nunc vides oculo intellectuali, formam fe-
licitatis humance propositam tibi in his
fere, id est quasi totaliter, quamvis adhuc
non satis clare. Deinde exprimit ea quse
sunt quasi forma hujus apparentis et falsse
felicitatis terrenae. Opes, honores, poten-
tiam, gloriam, voluptates : quee quinque

C jam ssepe exposita sunt. Qua^ quidem Epi-
curus, id est philosophus nomine Epicu-
rus, de quo dictum est ante, considerans cf. p.soA
haec quinque sola, id est prae ceteris, tan- "' ^'
quam principalia bona, constituit, id est
posuit, consequenter sibi, id est ex vi
argumentationis suae, tanquam conclusio-
nem ex dictis suis sequentem, voluptatem
carnalem gustus et tactus esse bonum sum-
muni formaliter, magis quam aliquid ali-
orum, eo quod cetera omnia, id est ob hoc
quod alia quatuor jam expressa, jucun-

D ditatem animo videantur afferre, id est
adducere et conferre ad voluptatem, ad
quam requiruntur divitiae, et cetera co-
operantur ad habendum materias delecta-
tionum exuberanter.

Denique de his quinque assignatur suf-
ficientia quaedam : quoniam omne bonum
aut est utile, aut delectabile, aut hone-
stum.Illi ergo qui dicunt summum bonum
esse bonum utile, felicitatem constituunt
in divitiis; et qui dicunt summum bonum
esse bonum delectabile,felicitatem ponunt

300

DE CONSOLATIONE PlllI.OSOPHI.K LlBKll III. — IMIOSA II ; AHT. V

in (loliciis. Qn\ autem sninmnm bonnm
assrrnnl cssc bonnin honcstnin, (li\eisi-
ficantnr : (|noniain bonuin honostum. osl
bonum secniubiin rationoin ; ratio autoin
esl (biplox, videlieot speculativa ot pra-
cliea. Sed de bono honesto quod in spe-
culatione eonsistil. rndos isti non loque-
bantur. qni sola e.xtoriora ot inanirosla
attendobant : et ita de bono rationis pra-
eticap aliquid tractaverunt. Et talc bonnm,
secundnin eos, consistit vel in hominuin
opiniono. ol ila est gloria de qiia nunc
serino ; vel in exorcitio proprii actus oirca
alios. et sic est potostas ; vol in oxorcitio
actuum aliornm circa se, et ita est honor.
Porro E[)icurus omnia ad materiam retu-
lil. qiiam dixit esse totam rernin substan-
tiain. Formas qnoque snbstantiales dixit
non esse nisi accidentales modos, dispo-
sitiones, harmonias et qualitatos in ipsis
materiis : niido et aniinam rationalem di-
xit esse mortalem. Sicqne fuit omnino
imperitus philosophus : cujus imperitiam
IMato et Aristoteles ostenderunt et destru-
xerunt.

Coiisoquenter Philosophia applicat pra^-
inducta magis determinate ad homines.
Sed ad hominum studia revertor, id est,
mente regredior ad considerandum distin-
clins conatus intentionesque hominum.
Quorum hominum anitnus, id est mens,
repetit, id est, iterum et iterum appetit,
quacrit, intendit, sunnnum bonuni, a (\\\h
per creationem exivit, et propter quod
c/-. p. 295 facta est, id est beatitudinem, sicut expo-
^*^^' situm est, etsi, id est quamvis, memoria
intollectuali, qusD est realiter idem quod
intellectus, secundum quod intellectus lo-
cus est specierum, caligante, id est, Cic-
cutiente, seu obscure vidente judicando
in particulari, tamen sic est. Sed sic
mens ignorat in particulari quo tramite,
id est per qnain viam, revertatur domum,
id est ad beatitudinis vera? fontem ac lo-
cum seu patriam, velut ebrius, qui scit se
domum habere, et cupit ad eam pertin-
gere, tamen errat in via ; vel, Sic mens
« ignorat quo tramite revertatur » ad sum-

B'.

\ mum bonuin, « velut ebrius » nescit viam
(juu rodoat « doinuin ». Tnde in r.cclosi-
asle scriptum est : Spiritus redeat ad eum EccIc.wx,
qni dedit illum. '"

'Doindo ostendil in quo hominum inen-
tes non devient, el in qno errent.

Nuiuquid* videnfur errarehi qui nlhi- ' .\iiiii etiim
lo indigcre niluntur, id est, qni conaiitur
non indigcre ali(}uo, hoc est surficiontiam
plonam habero, atque in hoc beatitudinem
suam ponunl ? [Qiiasi dicat, Minime.] Cu-
jus ratio subditur : Atqui, id est pro certo,

B non cst aliud quod tam wque, id est lam
perfecte, beatitudincm 'perficere possil,
quam copiosus fjojwrum omnium status :
hoc enim intrinsece tanquam causa for-
malis specifica perficit beatitudinem, cu-
jus definitio est, sicut jain patuit, esse £/•. p. 29c
statum oinnium bonorum aggregatione
perfoctum ; ncc alicni cgcns, id est, status
beatificus non est indigens extrinseci bo-
ni, sed sibi ipse sufficiens, id est, inlra
se habens et continens quee ad ipsum re-
qiiiruntur atque sufficiunt : hoc namque

G est de ratione ipsius, sicut de ratione ho-
minis est quod sit animal ralionale. Ex
quibus probatur, quod hi qui bealitudi-
nem ponunt in divitiis, non errant in hoc
quod ponunt eam in hoc quod est (( nihilo
iiidigere » (quod est quasi in majore bene
sentire), sed quando sic arguunt : in hoc
beatitudo consistit, in quo homo suffici-
ontiain habet ; sed hoc est pecunia. Quod
est errare in minore, vel etiam in pai ti-
culari.
Consequenter ostendit hoc ipsum de his

D qui ponunt beatitudinem in honore. Num
vero labuntur, id est, numquid decipiun-
tur, hi qui quod sit optimum, id ctium
reverentice cultu dignissimumputant? Mi-
nime : id est, illi non errant in generali,
« qui putant » illud « cultu reverentise »
esse « dignissimum », id est exhibitione
reverentise, « quod sit optimum », utpula
summum bonum, quum reverentia debea-
tur virtuti seu bonitati. Nequc enim vile
quiddam contemnendumque est,quodadi-
pisci omnium fere mortalium laborat in-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER II f.

PROSA II ; ART. V

301

tentio : imo utique hoc est valde dignum A
et altum. Sed quare hic addit « fere »,
quum tamen jam absolute universaliter
cf. Pros. dixerit, quod omnes mortales hoc qufB-
'"'■"*''"'■ runt? nisi forsitan propter eos qui nondum
ratione utuntur, aut prorsus irrationabiles
facti sunt. In isto ergo non errant, sed
in subsumendo quod hoc sit honor hu-
manus ac temporalis.

Deinde idem declarat de his qui feli-
citatem ponunt in potestate et gloria. An
in bonis non est numeranda potentia ?
hoc est, ipsa potestas est utique compu- B
tanda inter bona. Quid igitur ? id est,
quid sequeretur si hoc diceretur? Num
imhecillum, id est infirmum, ac (pro, id
est) sine viribus cestimandum est, quod
omnibus rebus consfat esse 'prcestantius,
utputa summuin bonum seu felicitas, quae
ceteris cunctis quae ordinantur ad eam,
est dignior? Ergo ad eam pertinet ac re-
quiritur activa potentia. An claritudo, id
est celebris fama, nihili pendenda est ?
Eccie. yi\, Nou plauc, quouiam scriptum est : Melius
-• est nomen bonum, quam unguenta pre- C

Prov. XV, tiosa. Et Salomon loquitur : Fama bona
^°" impinguat ossa. Sed sequestrari nequit,

id est, claritudo ista a summo bono seu
felicitate separari non valet, nec potest
sequestrari a veritate, quin omne quod
excellentissimum sit, id etiam videatur,
id est, vere conspiciatur, esse clarissimum,
id est celeberrimum fama.

Insuper probat, quod delectatio quoque
ad beatitudinem spectet, ita quod non pe-
nitus errant, qui in voluptate felicitatem
constituunt. Nam non esse anxiam tri- D
stemque beatitudinem, nec doloribus mo-
lestiisque subjectam, quid attinet dicere ?
id est, non est necessarium hoc probare,
quum constet per se, loquendo de beati-
tudine quae est prsemium, tamen non de
ea qua^ est meritum : de qua ait Salvator,
Matth.v,'^. Beati qui lugent ; et rursus, Beati qui per-
secutionem patiuntur propter justitiam.
Quando in mlnimis quoque rebus id ap-
petitur quod habere fruique delectet , hoc
est, in rebus valde parvis, ut in cibo et

Ibid. 10.

potu, id appetitur quod habere et frui est
delectabile.

Postremo Philosophia ostendit qualiler
homines deviant, hsec quaerendo. Atqui,
id est pro certo, hcec sunt, quce adipnsci
homines volunt, utputa, nullo indigere,
gaudere, potentem consistere ; eaque de
c.ausa, id est propter hanc causam, divi-
tias, dignitates, regna, id est dominia seu
potestates, gloriam voluptatesciue deside-
rant, quod per hmc sibi sufficientiam, re-
verentiam, potentiam, celebritatem , lceti-
tiam credunt esse venturam , id est, quia
per quinque prsefata putant se adepturos
veram et idoneam « sufficientiam » et sa-
lubrem honorem potestatemque salutarem,
et cetera quse ad veram felicitatem spe-
ctant : quia non pensant vanitates, insuf-
ficientias, fallacias instabilitalesque istis
annexas ; nec ea rite attendunt ac dili-
gunt, in quibus vere ac salubriter consi-
stunt, sufficientia, honor, gloria, fama,
potestas, videlicet, dona gloriae, et ea quae
veram felicitatem concernunt, quae in in-
creato, incircumscriptibili bono superbea-
tissime continentur.

Bonum est igitur, id est, hoc patet et
sequitur ex praedictis, quod « bonum »
verum ac summum, seu bonum finale et
ipsa feiicitas,est quodtam cliversis studiis
homines petunt, id est, quod finaliter
optant et quaerunt,mediate vel immediate,
et vel in generali aut speciali, tam variis
viis, « studiis » ac mediis. In quo, scilicet
conatu et naturali inclinatione ac motu,
facile monstratur,'\6. est,facile declaratur,
ciuayita sit vis, id est vigor naturalis ordi-
nationis atque tendentiae seu impressionis,
natura' creatae intellectualis, quae natu-
raliter beatitudinem appetit ; vel « quanta
sit vis naturae » naturantis, videlicet Dei,
cujus impressio est tam tenax, et cujus
omnipotentia sic resplendet in suis effe-
ctibus ; quum licet, id est quod quamvis,
sententia', id est doctrinae hominum de
viis pertingendi ad felicitatem, item de
objectis in particulari in quibus consistat
felicitas, sint tam varice et dissidentes,

:m

DE r.ONSOLATIONK PHILOSOPIU.F, MliFR 111.

PnOSA 1! : AHT. VI

id est dissenticntes, sicul jain paliiil, /'/- A hoiio Ciiiali uUiinale et principaliter ap-
men consentiunt, id est, oinnes eoncor- pelendo, videlicet. quod felicitas sil om-
daiit, in fine boni deligcndo, hoc est iii nibus finaiiter appetenda.

AKTICULUS VI

DIFFICULTATLM HUJUS SECUNDiE PROSiE PROPOSITIO ATQUK PERHREVIS ABSOLUTIO.

J

'OANNES. — Circa liasc, qua?stiones oc- B
currunl. Et priino apparet quod omnes
homines non appetunt beatitudinem, nec
appelitu naturali, nec animali, nec intel-
lectuali. Appetere nainque est mente in
aliquid ire. Sed non omnes tendunt in
beatitudinem. Iino quamplures tendunt in
id quod est bealitudini directe contrari-
um, utputa universi qui ex certa scientia
atque proposito peccant : qui Salomone
Prov.ixM. testante, Laetantur quum male fecerint,
et exsultant in rebiis pessimis. Rursus,
quod inest a natura. omnibus inest a?qua- C
liler, nec ad oppositum assuescit, et ut
in pluribus adimpletur. Sed non omnes
aequaliter optant felicitalem, nec major
pars hominum consequitur eam.

DiONYSius. — Ad istud ex dictis Aristo-
ty.i.xxv, telis, Thomas, Albertus, .Egidius aliique
p.308Beis. concorditer d,icunt,quia ut septimo dicitur
Ethicorum, in ordine appetibilium seu
agendorum ita se habet finis sicut prin-
cipium in speculabilibus. Quumque in
omni genere, id quod est primum et ma-
ximum, causa sit posteriorum : ideo sicut D
cognitio primi principii in speculabilibus
est causa cognitionis conclusionum, sic
appetitio finis est causa appetendi cetera
cuncta qure sunt ad finem : quumque bea-
titudo sit finis vitae humanae, quidquid
voluntas appetit facere, ad beatitudinem
refert et ejus desiderio agit. Quod et ex-
perimentaliter constat. Nemo etenim ali-
quid cupit, nisi sub ratione alicujus boni,
quum bonum sit quod omnia appetunt, ut
primo Ethicorum asseritur. Sicque illud

habendo aut obtinendo,se reputat felicitati
viciniorem : quoniam bonum additum bo-
no facit magis appropinquare bono perfe-
cto, quod esl bealitudo. Hinc quaolibet
appetitio et operalio in beatitudinem ordi-
iiatur. Non tamen quaelibet recta est, quia
ad hoc quod voluntas sit recta, duo exi-
guntur : unum, quod habeat debitum fi-
nem; aliud, ut per proportionata et debita
media tendat in illum. Quamvis autem
omnia desideria referantur ad beatitudi-
nem, tamen contingit desiderium uti;oque
modo esse perversum : primo, si appe-
tatur beatitudo non vera ; secundo, si
quseratur per media improportionata.

JoANNEs. — Quaero ergo, an omnes ap-
petant naturaliter beatitudinem veram.Vi-
detur quod imo : quia si omnes appe-
tunt beatitudinem, ergo aut veram, aut
falsam [non falsam, quoniam verum bo-
num est quod nos beatos vere efficit.]

DiONYSius. — Ilanc quaestionem atque
materiam tractat B. Augustinus tertiode-
cimo de Trinitate satis diffuse, et Magister
quarto Sententiarum. Ad quam Bonaven- dist. 49.
tura in Scripto quarti compendiose re-
spondet : Duo sunt (dicens) quae pariunt
appetitum, videlicet, convenientia appe-
tibilis, et indigentia appetentis. Quumque
rationalis anima creata sit ad imaginem cen.i, 26
et similitudinem Dei, capax est sufficien- ^'^-
tissimi boni ; et per hoc invenit in eodem
convenientiam magnam. Ipsa etiam in se
et ex se nullatenus sufficit sibi ; ac per
hoc est in ea indigentia grandis. Ideo dico,
quod anima veram beatitudinem natura-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIJE LIBER III. — PROSA II ; ART. VI

303

liter appetit. Et si instes : ergo et eam A
cognoscit, quia ut frequenter asseril Augu-
stinus, nemo potest diligere quod ignorat.
Dicendum, quod duplex est instinctus ad
bonum : unus ad bonum in generaii, alter
in speciali. Similiter duplex est appetitus.
Dictamen ergo boni in generali, venit ex
cognitione naturali : et quantum ad hoc,
non est error. Dictamen vero in speciali
hujus aut illius boni, non est omnino ab
habitu naturali, sed etiam per subsumpti-
onem factam a ratione deliberante : atque
in hoc potest error accidere. Similiter de B
appetitu intelligendum est. Omnes itaque
habent appetitum verse beatitudinis in ge-
nerali : similiter habent cognitionem be-
atitudinis verae in generali, utputa quod
sit bonum sufficiens ; verum sufficientiam
illam quidam constituunt in divitiis, alii
in deliciis, alii in bono increato. Quod
autem tam multi consecutione felicitatis
privantur, contingit per accidens ex fra-
gilitate naturae, imbecillitate intellectua-
litatis humana? corruptioneque fomitis, ac
variis causis intrinsecis et extrinsecis qui- C
bus homo inclinatur et trahitur ad peccata,
quse sola felicitatem impediunt.

JoANNES. — Quum voluntas sit libera,
quomodo verum est, quod non potest non
velle beatitudinem ?
CAt.xix, DiONYSius. — Nulla potentia potest ferri
''■' ^**' in suum objectum, nisi sub objectali ra-
tione objecti. Quumque objectum appe-
titus sit bonum, objectum vero voluntatis
sit bonum intellectum, id est intellectu-
aliter cognitum, non potest appetitus ne-
que voluntas aliquid velle,nisi sub ratione D
aliqua boni ; nec in hoc inest ei libertas
aliter se habendi : imo in hoc voluntas
est qusedam natura, et instar naturae est
operans. Libere tamen tendit in beatitu-
dinem talem aut talem. Nec ad veram
libertatem requiritur posse in utrumque
oppositorum in omnibus : alioqui Sancti
in patria, qui ita sunt confirmati in bono
quod nullatenus queunt se inde avertere,
liberi non essent, imo nec ipse superbea-
tissimus Deus, qui vere liberrimus est.

JoANNEs. — Gur ergo quidam Peripate-
tici dicunt in Deo voiuntatem non esse,
nec ipsum libere operari ad extra, sed
potius necessitate naturae ?

DiONYSius. — Albertus in commentario Cf. t. xx,
suo super librum de Causis, narrat quod l'
Peripateticorum praecipui, Aristoteles, Avi-
cenna, Averroes, Algazel, Theophrastus,
dicunt voluntatem non esse in Deo ; sed
hoc parum est ponderandum, quoniam
phiiosophi illi hoc dicunt non de voiuntate
immobilis complacentia?, quae utique est
in Deo, sed de voluntate indigentiae, et
appetentia perfectionis non habitee, quae
superperfectissimo Deo non convenit. Por-
ro, quod dixerunt Deum operari ad extra
necessitate naturee, fuit erroneum. Non ta-
men intellexerunt hoc sic, quasi non age-
ret sapientialiter et intelJectualiter, quum
et Avicenna testetur,quod sola prima cau-
sa agit pure Iiberaliter,et Algazel fateatur,
quod emanatio creaturarum a Creatore
comparetur emanationi donorum a datore,
et artificiatorum ab artifice ; sed quod
prima causa videns quam bonum et con-
decens sit, quod ipsa bonitatem suam
communicet, non potest hoc non facere.
Propter quod etiam opinabantur mundum
ab seterno fuisse. Nihilo minus Plato, qui
ceteris fuit divinior, in primo Timaei cla-
rissime loquitur, quod Dei voluntas sit
omnium rerum causale atque fontale prin-
cipium.

JoANNES. — De his amplius sciscitari
non audeo, ne prolixitate excedam ; sed
descriptionem felicitatis quam Philosophia
inducit, cupio explanari. Nempe, quum
felicitas sit actio, imo simplex et optima
actio, non videtur esse status, nec aggre-
gatione completa.

DiONYSius. — Status quamdam quieta-
tionem importat; et quia per felicitatem
mens quietatur et immobilitatur in sum-
mo bono, felicitas status vocatur : nam et
actus qui est feIicitas,non consistit in mo-
tu, sed quiete. Quamvis etiam felicitas,
quantum ad suam essentiam,sit actio sim-
plex, multa tamen ad eam concurrunt ac

.•50^

1»K r.ONSOI.A riO.NK l'lllLOSOIMII.i: I.IKEU III.

I'U0S.\ II ; .\UT. M

r/^.i xxvii,

p. 1.35A ct s.

porliiuMil : iicc tMiiin ooiiltMnplalio siiic
diloctioiu'. iu'c ocoiilra, nequc ulriiinqiic
siinul siiu' dclcclalioiu' ad fclicilalcin siif-
ficerct. Idcirco ad lioc iiimuMidiiin, dici-
luristaliis oiniiiuin bonoruin aggregalione
perfcclus.

»

Postremo, verbis islis Boelii circa priii-
eipiuin hujiis pros;p prolalis, « Omnis mor-
taliuin eiira. qiiain multipliciiim stiidio-
riiiii )), ctc, coiicordat qiiod iii e.xordio
Ktliicorum ait Pliilosoplius : Oinnis ars et
omnis doclrina et aclus et deIectio,bonuin
quoddam apj)et<M'c videttir. Ad perfectio-
nein eniin omiiia inoventiir natiiraliter cl
salutcm : propter quod bene dicitur bo-
iiuin, qiiod omnia appetunt. Idcirco in
ipso tanquam in fine adepto, omnis motiis
et desiderium quietantur.

Rursus his consonat quod in Collationi-
bus Palrum abbas Moyses anachoreta dis-
seriiit : Omnes (inquiens) disciplin» ac
artes, omnisque professio et institutio,
(jxoTrov, id est destinationem, et xeXo?, id
est proprium finem, sortita? sunt. Intel-
lectualis igitur creaturae conversatio habet
(TxoTTov seu destinationem, id est quamdam
perfectionem finalem. ad quam ordinan-
tiir cetera exercitia ejtis.qiur est finis ejiis
interior in hac vita, utputa, puritas cordis,
seu contemplatio Dei sincera ; et tsXoc, id
est beatitudinem objectalem, de qua dicta
sunt plura.

Praetcrea his concordant theoremata Pro-
cli in qtiibus tcstatur, omnc quod procedit
ab alio, converti ad id a quo procedit,
et prsesertim omnem intellectum creatum,
ad primum et increatum intellectum con-
verti, iii quo ejus perfectio felicitasque
consistit. Ilinc in Elementatione theologica
Proclus disseruit : Omne causatum manet
in sua causa,et proccdit ab ea,et ad ipsam
convertitur ; itemque : Omnis (iiiquit) con-
versio, per similitudinem efficitur eorum
quse convertuntur, ad id ad quod conver-
tiintur. Et rursus in alio theoremate sa-
picntissime fatur : Appetibile omnibus est
intellectus divinus et primus,et procedunt

A omnia ab int<'IIeclti ; et totus inundus ab
intellectii substantiain habet, et ad intel-
Ic<'ttiin illum stat incessanler conversus,
a <iu<) iiuIesiiuMilcr <l<'[)eiuict et conservari
<lesiderat.

Ilinc etiain omnis inenlis creata' (iino
et omnis cr<^altir;p) perfectio est suo Cre-
atori in aliqtio ordine assimilari : in qua
assimilalione sita est creata^ meiitis feli-
citas, proiil Iioc Thoinas in Siiinma conlra
gciitiles, libro lcrtio, per intilla oslciuiit cap.ioei
capitula. rn<Ie et stipcr qtiarttiin Senlen-

B tiariim, distinctione quadragesima nona :
Secundos (ait) motores ordinari oportet in
finem primi motoris per dispositionem eis
impressam a primo inotore:ut <lum anima
inoNct inaiium, et manus baculum, et ba-
culus aliqucm cffdit. Sed hoc dislat in
motibus naliiralibus et violentis, quod in
motibus violentis, impressio relicta a pri-
ino motore, in secundis motoribus est prae-
ler naturam eorum, propter qtiod operalio
seqiiens est laboriosa ; iii motibiis vero
naturalibus, impressio talis est naturalis

C in seciindis motoribus, propter quod ope-
ratio sequens exstat conveniens. Unde in
libro Sapientiae habetur, quod Sapientia ^np.vm,
disponit omnia suaviter,qiioniam unaquae-
que res ex natiira sibi divinittis indita,
tendit in id a<l quod ex divina providen-
tia or<linalur. Quumque cuncta procedant
a Deo in quantum est bonus, ideo cuncta
creata, secundum impressionem a Crea-
tore acceptam, inclinantur in bonum ap-
pelendum secundum mo<Ium suum, qua-
tenus sic in rebus inveniatur circulatio

D qtiffidam, dum egredientia a bono rever-
tuntur in bonum. Ha^c demum circulatio
in quibusdam creaturis perficitur, in aliis
remanet imperfccta : in intellectualibus
nainque perficitur, qiuc cognoscendo ac
<Iiligendo convertuntur in Deum ; in aliis
non. Hinc constal, quod nullus possit ap-
petere miseriam, neque malum ciilpae,
nec malum pcenae, nec mortem, nisi sub
ratione alicujus boni, ad minus apparcn-
tis. Sic enim damnati appetunl mortem
et prorsus non esse, iii quantum mors et

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIJ: LIBER III. — METRUM II ; ART. VII

30o

Cf. p. -215
A', 289 B',
etc.

non esse apprehenduntur ut terminus tan- A Ientissimo,superdeliciosissimo et superho-
toe calamitatis ac pcense. norabilissimo bono, in quo gloria infini-

Quemadmodum autem tactum est saepe, ta, potcstas immensa, felicitatem nostram
ex nunc dictis edocemur, in solo summo, constituere, queerere, stabilire, atque in
incommutabili, incomparabili, superopu- ipso indesinenter mente quiescere.

METRUM II

Ouantas rerum flectat habenas
Natura potens, quibus immensum
Legibus orbem provida servet
Stringatque, ligans irresoluto
Singula nexu, placet arguto
Fidibus lentis promere cantu.
Quamvis Poeni pulchra leones
Vincula gestent, manibusque datas
Captent escas, metuantque trucem,
Soliti verbera ferre, magistrum ;
Si cruor horrida tinxerit ora,
Resides olim redeunt animi,
Fremituque gravi meminere sui ;
Laxant nodis colla solutis,
Primusque lacer dente cruento
Domitor rabidas imbuit iras.
Quse canit altis garrula ramis
Ales, cavese si clauditur antro,
Huic licet illita pocula melle

Largasque dapes, dulci studio
Ludens hominum cura ministret ;
Si tamen arcto saliens tecto,
Nemorum gratas viderit umbras,
Sparsas pedibus proterit escas,
Silvas tantum moesta requirit,
Silvas dulci voce susurrat.
Validis quondam viribus acta,
Pronum flectit virga cacumen ;
Hanc si curvans dextera remiserit,
Recto spectat vertice coelum.
Gadit hesperias Phoebus in undas ;
Sed secreto tramite rursus
Gurrum solitos vertit ad ortus.
Repetunt proprios qusoque recursus,
Redituque suo singula gaudent ;
Nec manet ulli traditus ordo,
Nisi quod fini junxerit ortum,
Stabilemque sui fecerit orbem.

ARTICULUS VII

ELUCIDATIO METRI HUJUS SECUNDI.

:/". p. 301

0

ca.ntu

UOD in praehabita prosa dixit Philo-
sophia, magnam valde esse vim et
proprietatem naturae, nec ad oppositum
assuefieri, in versibus istis metrice canit.
In quibus ordo et sensus verborum est :

Placet mihi Philosophiae jt5romere,id est
declarare, versu* arguto, id est versibus

T. 26.

B istis artificiosis, ponendo singulare pro
plurali (seu « versu », id est congerie ver-
suum horum), fidibus lentis, id est chor-
dis flexibilibus, utputa pedibus versuum
horum morosis, ut melius intelligantur,
quantas habenas {\A est quam multa vincu-
la regitiva, seu colligantias) rerum natura

20

;{0(;

l)E CONSOLATIONE PlIILOSOPin.F, MnrR III. — METIirM II ; ART. VH

Ps.cwxm
6.

potois flcctal . i(l osl, ordinatis inotil)iis A
servet. Et potesl per iiatuiam poteiitciii,
auclor natiir.-p omnipotens intelligi, oiiini-
hns nalnrain natnralesqne vires ac pro-
prietales, enrsnm ac ordinem Iribnens et*
conservans ; et item. iiatnra iiatiiraiis ac
natnrala, pnla intelligentia' el caiis;e cd»-
lestes, qua? inrerioriim siinl prodiicli-
Vfe, prout in libro de Cansis liabetur de
prjedielis his : qiia^ ihidem conlra fidci
veritalem conlenla snnl.

« Piacel )) etiam mihi « promere » (jui-
bus legibus, id esl ordinalionihus ac pra'- B
ceptis (juxla illnd in Psalino, Slatiiit ea
in sfficulum sa?culi, praeceptnm posuit, et
Je>: xxMii, non pra?teribit ; atque in Jeremia, Si leges
■'■ ccelo et terrse non posui : iit supra syppius

Cf. p. 279 ac plenius est allegatum), natura jo?-o?uV^«,
^' id est, providenlia.liter agens, et sapien-

tissima in se ipsa, loquendo de nalura na-
turanle, intelligentiaque qua? est agens
infallibile el non errans, servet, id est,
manuleneat in esse et cursu ac ordine suo,
orbem immensum, id est mundum valde
magnum : quia a Deo prorsus incircum- C
scripto decuit produci universum praj-
grande. De quo in Ecclesiastico legitur :
Quae est anima mea in lam immensa crea-
tura? Quod est quasi magna domus sui
aucloris, de qua accipi potest illud Ba-
ruch : Quam magna est domus Dei, et
ingens locus possessionis ejus ! Magnus,
et non habens finem. Veruintainen, quum
impossibile sit creatnram Creatori aqua-
ri, oportuit munduni in se esse finitum,
et per consequens suo Creatore infinite
incomparabiliterque minorem, qnia finiti D
ad infinitum nulla est comparatio. Ideo
respectu Creatoris,etiam totum universum
est tanquam pulvisculus et arenula mi-
nima, ita quod non solum de terrae eie-
mento, veriim etiam de toto universo, ve-
Sop.xi,23. rificatur illud iibri Sapientiae : Tanquam
momentum slaterae, sic est ante te, Do-
mine, orbis lerrarum, et tanquam gutta
roris anteiucani.

Denique, de hoc universo, seu potius
de toto mundo sensibili seu materiali,

Eccli. XV
17.

Baruch iii,
24, 25.

Iiahiicruiit (jiiidam philosophi, pneserliin
Piatoiiici cum |)riiicipe suo Platone, opi-
iiioiics iion i)arum mirabiles, asserenles
loliiiu liiiiic iiiundiim esse animatuiii d
aniinal inaximiiin. Unde in primo Tima?i
loquitur Plato : Nec fas (id est decens) erat
boiiilati prjpstanli (videlicet Deo) quid-
quam facere nisi i^ulchrum ; cratque cer-
luin tanlie Divinilali, nitiii eorum qua?
sequnntur hebes dumtaxat nec inlelligens,
esse melius inlelligente, inlellecluin vero
non nisi anima' provenire. Ilac igitur re-
piitatione intelleclu in aniino posilo, ani-
ina quoque in corpore coilocata, totuin
animanlis mundi ainbitum cum veneranda
iilustralione composuit : ex quo apparet
sensibiiem mundum aniinai esse intelli-
gens divina? prudentiae sanctione. Hoc idem
asscrit Procius Piatonicus in Elementati-
one Iheologica, theoremale centesimo sex-
agesimo sexto : Ipse (inquiens) mundus
animatus est, et inteiiectum habens. Ilinc
tertiodecimo de Civitate Dei, capituio sep-
timodecimo, Augustinus disseruit : Ani-
mam mnndi Piato dixit a centro terra?
usque ad cceli suminum diffundi el exlen-
di per numeros musicos, ut sit mundus
iste animal maximum, bealissimum, sem-
piternum, cujus anima perfectam sapien-
tiae felicitatem teneret,et proprium corpus
non reiinqueret.Cujus etiam animalis qua-
tuor inagnas parles esse asseruil qualuor
eiementa. Insuper decimo de Civitate Dei
recitat Augustinus quemadmodum Ploti-
nus Platonicus posuit tres principales sub-
stantias, videlicet patrem, et vouv, ac ani-
mam mundi. Verum ista erronea sunt
censenda, non soluin secundum inviola-
biiem sancta fidei veritatem, sed ilem
secundum veram philosophiam, et juxta
Peripaleticorum doctrinam, prout etiam
S. Thomas in Summa contra genliles, libro
secundo ac tertio, efficaciter ac rationa-
liler probat.

Slringatquc, id esl, quibus legibus ipsa
natura connectat omnia, redigendo ea in
unum ordinem universi, ligans singula,
id est, ipsas creaturas consocians alque

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III. — METRUM II 1 ART. VII

307

confcederans, nexu irresoluto, id est in- A
dissolubili nodo ac vinculo coordinatio-
c/. p. 122 nis : prout supra, quinto metro libri pri-
^" mi, est diffuse expositum, quo habetur,

Cf. p. 137 Omnia certo fine gubernans;ac aliis locis.
B,280B,eic. jjjj^g Philosophia probat per quatuor si-
milia seu exempla quod dictum est : et
primo in animali gressibili, puta leone.
Qicamvis leones Pceni, id est Africap seu
Africani (nam Africanus alio nomlne di-
citur Poenus : inde dicitur bellum Puni-
cum, id est Africanum), gestent vincula
pulchra, id est collaria, qua3 eorum collis B
imponuntur ut mansuescant seu repri-
mantur a sua feritate, et captent, id est,
assidue capiant, escas datas eis manibus
magistri eos domantis et custodientis, me-
tuantque magistrum eos domantem tru-
cem, id est eis crudelem, soliti ferre, id
est pati, verbera ab eodem. Tamen si
cruor tinxerit ora horrida, id est, si ipsi
terribiles leones comederint carnes qua-
rum cruore ipsorum ora madefiant, re-
deunt animi olim resides, id est, naturales
eorum crudelitates et corda ferocia, quee C
ante a sua quiescebant ferocia, renovantur
(imo et si sanguinem videant, mox quasi
furere et ssevire incipiunt : nempe per
esum carnium sanguinisque adspectum
renovatur eorum crudelitas, ut scribit So-
linus), fremituque gravi, id est ingenti
terribilique rugitu, meminere sui, id est,
propriee naturee recordantur, per effectus
suos ostendendo se esse leones ; laxant
colla, id est, colla sua liberant a vincu-
lis, rumpendo collaria et erigendo propria
colla, nodis solutis, id est catenis seu D
vinculis illis confractis ; et domitor ille
leonum lacer,\A est dilaniatus, (/en/^e cru-
ento, id est dentibus leonum sanguine
tinctis, primus imbuit, id est explet, seu
materialiter docet propria laceratione,2'ms
rabidas leonum, id est leones adhuc ira-
cundos consistere et rapaces.

Gonsequenter ad idem subjungitur se-
cundum exemplum in animalibus volati-
libus. Ales garrula, id est avicula quasi
loquax, quoi canit, id est cantat, ramis

altis, super quos sedet, si clauditur antro
cavece, id est domuncula, licet cura homi-
num ludens, id est, quamvis sollicitudo
habentium avem hujusmodi, « ludens »,
id est, solatium habens cum ea, ministret,
id est exhibeat, huic avi pocula illita mel-
le, id est mellita, dapesque largas, id est
fercula copiosa, hoc est quaecumque ali-
menta suse naturse convenientia, stxulio
dulci, id est blanda diligentia et conatu ;
si tamen ipsa avis saliens tecto arcto, id
est stricto domicilio suo, viderit umbras
nemorum gratas, id est loca silvestria sibi
accepta, proterit pedibus, id est, calcando
contemnit, escas sparsas, id est fusas in
sua domuncula; mcesta, id est, ipsa avis
quse fuit tristis, coarctata in cavea ilia, re-
quirit tantum silvas, ubi cum labore in-
venit simplicia necessaria suee vitae, magis
amans libertatem volando, quam abun-
dantiam in clausura, susurrat, id est, mo-
dulando canit, voce dulci silvas, id est
loca arborea. De hoc Cyrillus in suis Pro-
verbiis fabulariter quidem et moraliter
introducit, quemadmodum vulpes cernens
simiam ridiculose vestitam et catenula ir-
retitam, de gloria sui vestitus intumescen-
tem, irrisit eamdem quod non attendit se
illo vestitu magis derisam quam vestitam,
ac ipsa catena libertate privatam, quam
animalia cuncta desiderant.

Sequitur exemplum tertium in vege-
talibus. Virga acta, id est mota deorsum,
viribus validis, id est cum magna vio-
lentia, quondam, id est ante, flectit ca-
cumen, id est altitudinem suam, pronum,
id est deorsum ad humum. Verumtamen si
dextera curvans hanc, id est virgam, fle-
ctendo eam deorsum, remiserit, id est, suse
naturae dimiserit eam, cessando a violen-
ta depressione, ipsa virga spectat coelum,
id est, mox sursum se elevat, vertice recto,
id est statura erecta, ut est suse naturse.

[Subditur quartum exemplum.] Phcebus,
id est sol, cadit, id est, cadere videtur,
in undas, id est aquas, hesperias, id est
occidentales.Sic namque videtur stantibus
in ripa maris, prout hoc supra expressum

:m

DE CONSOI.ATIOXE Pnil.OSOPIII.E LIBER III. — .MRTUUM II : .\UT. VII

Cf. p. 4: el (.'.xpo.situin rsl lioiiiicnler. Sed vcrtit , A
^*'^''' i(l est mulal, rursus, id esl de inane, ntr-
ruiii ad ortus solitos, id esl ad consuetos
t( orlus » sursuin versus orientem, trauiite
sccreto, id esl per viain in sua sph;pra sub •
zodiaco nobis occiillain. jii.xta illii<l Im-cIc-
£"rc/<.i,5, siasta» : Orilur sol, et occidit, el ad lociiin
*■ siium revertitiir : ibiqiie renascens, gyrat

per meridiciii. el riectitiir ad aquilonem.
Hinc juxta philosophos atque astroiiomos,
hoc fieri dicitur sub circulo obliquo. siib
quo et omnes planeta^ moveri diciiiiliir.

Consequenler, ex his particularibus ex- B
emplis generale documentum infertur,
quod scilicel omnia naturaliter redeunt
ad id quod eoruin naturis conveniens est.
Quicque, id est entia cuneta, repettmt, id
est, iterum petunt et rcnovant, proprios
rccursus. id est operationes ct motus sibi
connaturalcs,duin suje dimittuntur naturae
nee aliunde impedninlur ; singulague gau-
dent, id est, naturalem complacenliam seu
convenientiain habent, seciindum quod
Sap.vm,\. Sapientia dicitur oinnja suaviler dispone-

re, rcditu suo, id est reditione ad conna- C
turalia sibi,prjpsertim dum per violentiam
impediunlur ; dum vero a Deo miraculose
aliter disponuntur, hoc proprie non est
contra sed supra naturam eoxwm.Nec ordo
traditus, id est habitudo et lex seu pro-
prietas creaturis a Deo impressa et natii-
raliter data, ^nnnet ulli, id est, inviolate
perseverat in aliquo ente, nisi quod or-
tum, id est principium suum, junxerit
fini, id est, pervenerit per suam opera-
tionem ad finem propter quem factum
est, tendendo in finem illum quantum in D
se est, fcceritque orbem sui stahilcin, id
est circularem cursum suae congruentem
naturee, redeundo secundum modum sibi
possibilem ad fontein suae processionis,
id est ad causale principium a quo pro-
ductum est, quemadmodum in Elemen-
tatione sua loqiiilur Proclus : Omne pro-
cedens ab aliquo sccundum essentiam, ad
id convertitur a quo procedit. Et rursus
in alio theoremate contestatur : Omne pro-
cedens ab aliquo et ad illud conversum,

circularem habet operationem. Tlinc totus
miindus cl oiniiia qu» sunt, ad priinam
causam converliinlur, natiiraliter, aut co-
gnilive, aiit intellectualiter. Proptcr quod
asserit Proclus et aiictor libri dc Causis :
Omnia cnlia procedunt ab iina prima caii-
sa ; et rursus : Omnis multiludo ab uno
[)rocedit, et rcdit ad illud. Sicque juxta
diviniiin Dionysium, in oinnibus est cir- Do i)i
culalio qua-dain. """■•■

Prioterea, praiindiictis concordat quod
siipcr illud Danielis, Misit Dominus an- /j„„.m
gclum siuim, et conclusit ora lconum,
scribit Ilieronymus : Non est feritas leo-
nuin mutata, nec eorum ablata natura,
sed divina virtutc repressa, et ora eorum
obstructa, ne l»derent Dei Prophetam.

Verum his objici potcst, quod scriptum
est alibi : Omnis natura bcsliarum cl vo- Ja.coh.\
lucrum et serpentium domita est el do-
mantur omnia a natura humana, id est
humana arte atque industria, ut Albertus
et Nicolaus de Gorra exponunt. Quocirca
loquitiir Heda : Legimus in Plinio imma-
nissimam aspidem in ;Egypto a quodam
patrelamilias domitam, qu® de caverna
sua quotidie exiens, a mensa illius suam
accepit annonam. Legimus item, scribente
comite Marcellino, mansuefactam tigridem
ab Tndia Anastasio principi missam. Sic et
leo beneficii exhibitionc domatur. — Ad
qu» respondcndum videtur, quod anima-
lia multa aliquid habent disciplinabilita-
tis, ita quod assuefieri possunt paulatim
ad aliqua qua? prima facie videntur eorum
naturae contraria : quse tamen si sibi ipsis
dimittantur, ad pristina revcrtuntur, aut
subito, aut paulatim ; atque faciliter pro-
vocantur agere quod eorum est naturae.
Sic denique elephantus maxima bestia,
arte capitur, domatur et informatur, ut
et regem adoret. Sic igitur pra?dicta omnia
concordantur. Tn supernaturalibus vero et
miraciilosis operibus, naturalia frcquenler
diviiia virlule ac ministcrio angelorum a
suis naturalibus actionibus suspenduntur :
sicut dum martyres sancti neque ab ignibus
neque a ferocissimis bestiis laedebantur.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII.E LIBER III.

METRLM II ; ART. VIII

309

ARTICULUS VIII

PERTRACTATIO EJUSDEM METRI MYSTICA,

A'

MPLIUS, juxta allegoricum et tropolo-
gicum sensum,per orbem immensum
designatur universalis Ecclesia toto orbe
diffusa, quam Ghristus Deus natura natu-
rans, evangelicis legibus regit ; ac diversa
genera hominum ex omni tribu, gente et
lingua, in unum populum christianum et
in unum ovile ac unum gregem redigit,
adunat ac servat, ipsosque electos indis-
solubili caritatis nexu constringit et or-
€/•. p. 281 dinate gubernat, prout istud jam supra
'^"^" frequenter est mystice explanatum.

Insuper, per leones intelliguntur uno
modo homines superbi et feroces, qui per
gratiam Christi et evangelicae legis jugum
mitescunt. Qui si propter sua demerita
deserantur a gratia, protinus sseviunt sicut
ante, et contra suos superiores insurgunt,
quorum increpationes et disciplinam an-
tea verebantur, et juxta quorum dispositi-
onem jejunabant et abstinebant ac refi-
ciebantur : qui ruptis obedientia? vinculis,
omnia secundum voluntatem propriam
contumaciter operantur. — Preeterea, di-
versi homines secundum diversitalem vi-
tiorum suorum, diversarum bestiarum no-
minibus exprimuntur. Unde in Isaia de
diversis vitiosis hominibus ad Christum
conversis et in ejus ovili cum virtuosis
concorditer commorantibus ac desuper
/s. XI, f>. reformatis, legitur prophetatum : Habi-
tabit lupus cum agno, et pardus cum hoe-
do accubabit, vitulus et ovis et leo simul
morabuntur.

Amplius, per garrulam avem intelligi
potest persona mundana et vaga quae con-
versa clauditur antro : in quo nisi ad Dei
timorem et ad spiritualem amorem ac vi-
tiorum horrorem atque ad mundi contem-
ptum se dederit, cito sanctse religionis

A rigorem fastidiet, et ipsam sui clausuram
detestans, quamvis in claustro sufficien-
ter, imo et abundanter reficiatur, spiritu-
alibus quoque alimoniis, saluberrimis sa-
cramentis salutaribusque doctrinis abun-
det, de monastici tecti arcto prosiliens, ad
loca mundana sibi accepta redibit. De
qualibus in secunda sua Canonica beatis-
simus Petrus : Melius (ait) illis erat non ii Petr.u,
cognoscere viam justitia?, quam post agni- "'' -^'
tionem retrorsum reverti. Contingit enim
illis illud veri proverbii : Canis reversus ProD. xxvr,

B ad vomitum suum ; et, Sus lota in volu- "'
tabro luti.

At vero per virgam violenter incurva-
tam ac depressam, intelligitur cor super-
bum, non vere, sed ficte, ambitiose aut
servili timore se foris humilians, juxta
illud in Ecclesiastico : Est qui nequiter se Ecch.mx,
humiliat, et interiora ejus plena sunt dolo. ''^'
Quod dum sibi ipsi relinquitur, aut hono-
rem prsesidentiamve consequitur, insipi-
enter extoUitur, et perdit se ipsum, et
quantum in ipso est, etiam sibi commis-

C sos. De quo in libro Job scriptum est : Vir job xi. 12.
vanus, in superbiam erigitur ; et tanqnam
pullum onagri, se liberum natum putat.
De cujus perditione rursus apud Job affir-
inatur : Si ascenderit usque ad coelum su- jbki. xx,
pcrbia ejus, et caput ejus nubes tetigerit, ^'^-
tanquam sterquilinium in fine perdetur,
et velut somnium avolans non invenietur.
Prseterea, per solem in aquas hesperias
corruentem, significatur quicumque vir
perfectus, juxta illud Ecclesiastici : Flomo avc/i.xxvu,
sauctus in sapientia manet ut sol. Qui ca- '""

D dit in aquas, dum variis tribulationibus,
tentationibus adversitatibusque pulsatur,
vexatur, obruitur, sicut dixit Apostolus :
Supra modum gravati sumus.Verumtamen n Cor. 1,8.

310 DE CONSOLATIONK IMIILOSOlMil K I.IHKH III. — PROSA III

non siipcralur : imo implet illud Jacobi, A nil ordiiiatnm, nisi principiuin suum jun-

y.tfoA. I, i. Omiic gaiulium cxistiinalc, fratres, quum X(M-il suo fiui, ordincmus nos ipsos et

in divcrsas tcnlationes iiicidcrilis. Iino j,uMicrationcm nostram carnalcm ac spiri-

dcnuo oritur, et ad alta consceudit, coii- tiialcm seu baplismalcm, ad Dci honorcm

tcmplando divina in advcrsis morc sibi . cl bcatificuin fiiuMu : ad qiicin indcsiiicn-

solito. sicut in prospcris. tcr tciulamus. fcrvide adspircmus cfficaci-

Postrcino, quoniam niliil est pcrfectum, terque gradiamur.

PROSA III

\

TOS quoque, o terrena animalia, tenui licet imagine, vestrum tamen princi-
' pium somniatis, verumque illum beatitudinis finem, licet minime perspicaci,

qualicumque tamen cogitatione prospicitis : eoque vos et ad verum bonum
naturalis ducit intentio, et ab eodem multiplex error abducit. Considera namque,
an per ea quibus se homines adepturos beatitudinem putant, ad destinatum finem
valeant pervenire. Si cnim vel pecunia, vel honores, ceteraque, tale quid afferunt
cui nihil bonorum abesse videatur, nos quoque fateamur fieri aliquos horum ad-
eptione felices. Quod si neque id valent efficere quod promittunt, bonisque phuibus
carent, nonne liquido falsa in eis beatitudinis species deprehenditur ?

Primum igitur te ipsum qui paulo ante divitiis afTluebas, interrogo : Inter illas
abundantissimas opes nunquamne animum tuum concepta ex qualibet injuria con-
fudit anxietas? — Atqui, inquam, tam libero me fuisse animo quin aliquid semper
angeret, reminisci nequeo. — Nonne quia vel aberat quod abesse non velles, vel
aderat quod adesse noluisses? — Ita est, inquam. — Illius igitur proesentiam,
hujus absentiam desiderabas. — Gonfiteor, inquani. — Eget vero, inquit, eo quod
quisque desiderat. — Eget, inquam. — Qui vero eget aliquo, num est usquequaque
sibi ipse sufiiciens? — Minime, inquam. — Tu itaque hanc insufficientiam plenus
(inquit) opibus sustinebas? — Quidni? inquam. — Opes igitur nihilo indigentem
sufficientemque sibi facere nequeunt : et Iioc erat quod promittere videbantur.
Atqui hoc quoque maxime consideranduin puto, quod nihil habeat suapte natura
pecunia, ut his a quibus possidetur invitis nequeat auferri. — Fateor, inquam.

— Quidni fateare, quum eam quotidie valentior aliquis eripiat invito? Unde enim
forenses querimonise, nisi quod vel vi vel fraude a nolentibus pecuniae repetuntur
ereptae ? — Ita est, inquam. — Egebit igitur, inquit, extrinsecus petito praesidio,quo
suam pecuniam quisque tueatur. — Quis id, inquam, neget ? — Atqui non egeret
eo, nisi possideret pecuniam quam posset amittere. — Dubitari, inquam, nequit.

— In contrarium igitur relapsa res est : nam quae suflficientes sibi facere putabantur
opes, alieno potius praesidio faciunt indigentes. Quis autem modus est quo pellatur
divitiis indigentia ? Num enim divites esurire nequeunt? Xum sitire non possunt?

A'

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE HBER III. — PROSA III ; ART. IX 311

Num frigus hibernum pecuniosorum membra non sentiunt? Sed adest, tu inquies,
opulentis quo famem satient, quo sitim frigusque depellant. Sed hoc modo conso-
lari quidem divitiis indigentia potest, auferri penitus non potest : nam si hsec hians
semper atque aliquid poscens, opibus expletur *, maneat necesse est quae possit ,*^^"^°^n"-
expleri. Taceo quod naturse minimum, quod avaritise nihil satis est. Quare si opes
nec submovere indigentiam possunt, et ipsfe suam faciunt, quid est quod eas suffi-
cientiara prgestare credatis ?

ARTICULUS IX

ELUCIDATIO PROS^E HUJUS TERTI.E.

B hoc loco deinceps in hoc tertio li- A ego non sum de mundo. Sic et in prima

bro prosequitur Philosophiadiffusins, sua epistola, de reprobis iniquis sanctus

quod in nullo quinque pr»fatorum, hoc fatiir Joannes : Jpsi de mundo sunt; id- \joan>i.iv,

est, nec in divitiis, nec in honore, nec in eo de mundo loquuntur, et mundus eos ^"

potestate, nec in fama, neque in volupta- audit. Tenul licet imagine, vestrum ta-

tibus consistat felicitas.Quod quamvis jam men principium somniatis : id est, vos

ante evidenter ostensum sit, nihilo minus « somniatis )>, hoc est, instar somniantium

adhuc plenius demonstrat : siquidem in iinperfecte et obscure apprehenditis, sum-

hoc libro eadem satis sa^pe reiterantur, muin bonum, quod est « vestrum prin-

latih.xn, quia ut ait Salvator, Ex abundantia cordis cipium » effectivum et creativum : a quo,

*• os loquitur. Philosophia autem ex ferventi juxta Philosophum, omnibus derivatum

compassionis affectu hic consolatur affli- est esse et vivere. De quo, theoremate

ctum Boetium, et sub ejus persona unum- B undecimo, loquitur Proclus : Omnia entia

queinque virum catholicum sapientem procedunt ab una prima causa ; et theore-

multipliciter tribulatum : cui non sufficit mate duodecimo : Omnium entium princi-

ut semel aut bis consolatoria audiat verba, pium et prima causa est bonum. Hinc, ut

sed ea sibi frequenter sunt inculcanda, in Joanne legitur, Christus interrogatus a

quousque invaleant praevaleantque in ipso. Judaeis, Tu quis es? respondit : Ego sum yoo»«.v]M,

Sic in Prophetis, in libro Psalmorum, in principium, qui et loquor vobis. Somnia- '^'

libro Job, in libris Sapientialibus, eadem tis ergo principium vestrum « iinagine

sub aliis verbis aut sub alia forma verbo- tenui », id est debili mente, in qua con-

rum sippius repetuntur, non nugatorie,sed sistit Dei iinago : quge etiain Dei imago

utiliter valde.Jam ergo Phiiosophia iterum vocatur.

probans quod in divitiis nequaquam be- Prospicitisque, id est intelligitis, finem

atitudo exsistat, ait : C illum vcrum beatitudinis, id est « verum

Vos quoqxic, o terrena animalia, id est, illuin » beatificum « finein »,qui est obje-

0 homines terrenis atque carnalibus magis ctaliter ipseinet Deus, forinaliter vcro bea-

quam coelestibus ac divinis intenti : sicut tifica visio ejus, cogitationc qualicumque,

sacratissimus Joannes Baptista deprom- id est aliquantula, licet tamen, id est

jounn. iii, psit, Qui dc terra est, de terra loquitur. quamvis, minime perspicaci, id est clara

"■ Quocontra de electis suis discipulis loqui- et intuitiva. Neinpe, ut dictum est, omni- c/-.p. 297

16.' ' "'"' tur Christus : De mundo non sunt, sicut et bus naturaliter inserta est cognitio exsi- ^-

3It>

DE CONSOLATIONE PIllLOSOPIII.E LIBER III.

PROSA III ; ART. IX

stendi Deuin : quod per iiaturaloin ratio-
nein a diversis diversimode(hoc est magis
el minus) cognoscitur, seeundum (jiiod
unus est alio ingeniosior, seu magis e.xer-
citatus in philosoj)hia ; scilur quoque ex.
fama communi.cl a simplicibus pcr lidem
et per Scripturas.Qui autein sunt ilhimi-
nati dono sapientia» ac ceteris donis, cla-
rius Deum cognoscunt, etiam contem[)la-
tione et gustii interno. Perfecti vero et
sancti, in hoc miindo Deiim cognoscunt v\
supcrbeatissimam Trinitatem, fide illu-
minata rationibus credendorum purifi-
catapque mentis intelligentia, atque per
mysticam theologiam et ferventissimam
caritatem. Ilinc ad insinuandum qiiam ge-
neraliter Deus cognoscatur ab omnibiis
tempore evangelic» legis,pra?dictum cst a
ye,-. xvxi. Jeremia : Non docebit ultra vir fratrem

•^*- suum, dicens, Cognosce Dominum ; omnes

enim cognoscent me, a minimo eorum
usque ad maximum, ait Dominus. Isaias

1$. XI, 9. qiioque ait : Repleta est terra scientia Do-
mini.

Eoque, id est propter hoc, vos et ad
verum bonum naturalis clucit intentio,
id est, naturalis inclinatio trahit vos ad
desiderium summi boni, ac verse felici-
tatis, loquendo de ea in generali, et ah co-
dem multiitlex crror abducit, sicut ex-
r/. p. io: positum est prosa proxime pripcedenti.

ccts. Peccata quippe, errores et passiones a

summa bonitate ac prima veritate elon-

h. Lix, ■}. gant, juxta illud Isaiae : Iniquitates vestrse

diviserunt inter vos et Deum vestrurn.

zre6r.ivM3. Propter quod Deus, qui ubique est pra?-
prov. XV, sens, dicitur longe esse ab impiis, non

"^' locali distantia, sed dissimilitudine. Unde

nono de Civitate Dei loquitur Augustinus :
NuUa est alia a Deo longinquitas, nisi ejus
dissimilitudo. Ideo recte disseruit sanctis-

/s. XXVII, 9. simus Isaias : Iste omnis fructus, ut aufe-
ratur peccatum. Sola namque peccata im-
pediunt nos a gratia et profectu, juxta

Jer. V, 25. illud Jeremiae : Peccata vestra prohibu-
erunt bonum a vobis.

Consequenter Philosophia probat propo-
situm, hortans Boetium, imo et quemlibet

A hominem, ad considerandum hoc ipsum.
Considera namque, an per ea quibus se
Itoinines adepturos beatitudinem putant,
ad destlnatiim finem, id est ad pnrinlen-
tam felicitatem, valeant pcrvcnirc. Ha;c
consideratio utilis est et salubris, ad ve-
ram spectans prudcntiam, ad qiiam Salo-
mon nos hortatur : Posside sapicntiam, /vot>.
posside priidentiam, et custodiet te;arripc **'*' ^
illam,et exaltabit te : glorificaberis ab ea,
quum eam fiieris ainplexatiis; dabit ca[)iti
tuo augmenta graliarum, et corona inclyta

B proteget te.

Si enim vel pecunia, vel honores, cete-
raque, utputa potestas, fama, voluptas,
talc quid afferant* ,\A est,talem ac tantam * affe
perfectionem et sufficientiam praestiterint,
cui nihil bonorum abcsse videatur homini
sapienti non devianti ; nos quoquc fatea-
mur fieri aliquos horum adeptione fe-
lices, quiim dictum sit, felicitatem esse ('.[.[>
statum omnium bonorum aggregatione '
perfectum. Quod si ncque id valent effi-
ccrc quod promittunt, id est, si hsec tem-

C poralia nequeunt dare hominibus veram
et salubrem sufficientiam contentantem,
quse omne malum poenae ac culpae exclu-
dat, bonisque pluribus carent, id est, mul-
tae perfectiones, virtiites et bonitates eis
desunl, quae non comprehenduntur in eis,
ut sunt spiritiialia animae bona, a quibus
magis impediunt, nonne liquido falsa in
eis beatitudinis species deprehenditur ^ id
est, utique a bene considerante cognosci-
tur « liquido » seu aperte, quod in illis sit
falsa apparentia felicitatis : falsnm enim

D est signum quod praetendit et designat id
quod non est. Dicuntur quoque illa ter-
rena felicitatem promittere materialiter :
quoniam sunt materia ex cujus considera-
tione homines insipientes beatitudinem
sibi praesumunt invenire in illis.

Primum igitnr te ipsum qui paulo ante
divitiis affiuebas, interrogo, id est, quaero
primo a te ipso qui ante exsilium abun-
dasti divitiis : Nunquamne anxietas, id
est afflictio doloris aut moeroris, concepta
ex qualibet injuria, id est quacumque

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA III ; ART. IX

313

offensa, confudit, id est turbavit, antmum A
tuum inter opes illas abundantissimas,
id est valde copiosas ? Ad quod respondet
Boetius : Atqui, inquam, id est, pro certo
dico, reminisci nequeo^ id est, non valeo
recordari, me fuisse tunc tam libero ani-
mo, id est mente ita tranquilla, quin sem-
per, id est omni die aliqua hora, angerer
• anget-ei aliqiio *, id est, angustiarer et turbarer
" ''"' aliqua adversitate, cura, formidine, displi-
centia aut remorsu. Ex hac responsione
Philosophia ulterius sciscitatur : Nonne
(supple, id contigit) quia vel aberat quod B
abesse non velles, id est, quia defuit tibi
quod optasses adesse, vel aderat quod ad-
csse noluisses ? Respondet Boetius : Ita
est, inquam.

Ex quibus Philosophia concludit : Illius
igitur pra^sentiam, hiijus absentiam desi-
derabas, id est, optabas praesentiam boni
amati, et cupiebas absentiam seu caren-
tiam mali quod detestabaris. — Confiteor,
inquam, id est, ego Boetius istud concedo.
Ex eadem quippe radice procedit aliquid
velle et amare, et ejus oppositum nolie C
atque odire, ut in libro LXXXIII Qusestio-
num asserit Augustinus. Imo omnes animse
affectiones ac passiones aliqualiter pro-
fluunt ex amore. Nempe ex hoc quod
aliquid amo, in ejus praesentia et posses-
sione delector, in ejus amissione contri-
stor ; dum illud non habeo, ipsum desi-
dero; si ipsum tanquam possibile aestimo,
spero,a]ioqui inde despero.Et hoc Thomas
q. xxiii, a. in prima secunda) magis declarat. Hinc
etiam sancti Patres testantur universa pec-
cata ex privato ac improbo sui amore D
oriri, quo amat se homo in se, et non
in Deo.

— Eget vero, inquit, eo quod quisque
desiderat : id est, Philosophia inquit,
Unusquisque indiget re illa quam acqui-
rere optat. — Eget, inquam, id est, ego
Boetius concedo, quod eget re illa. Ad
quod Philosophia subjungit : Qui vero
eget aliquo, num est usquequaque, id est
omni modo, sibi ipse sufficiens ? — Mini-
me, inquam ego Boetius, id est, nequa-

4.

quam sibi in se exstat sufficiens. — Tu
itaque, o Boeti, inquit Philosophia, susti-
nebas hanc insufficientiam , id est pauper-
tatem et indigentiam istam, quando adhuc
eras plenus opibus, id est abundans terre-
nis divitiis? — Quidni? inquam : id est,
ego Boetius dico, Quid aliud quam hoc
consequens est ?

Ex quibus Philosophia infert conclusio-
nem principalem intentam. Opes igitur
nihilo indigentem sufficientemque sibi
facere nequeunt, id est, ex hoc sequitur,
quod divitise non valent hominem facere
nulla re indigentem, neque sibi in se suf-
ficientem. Et hoc erat quod promittere
videbantur, id est, divitise videbantur pro-
mittere homini, et ipsum assecurare de
hoc, quod eas habendo, aliis rebus non
indigeret.

Subjungit Philosophia : Atqui, id est
pro certo, hoc quoque maxime conside-
randum puto (et tangitur hic ratio secun-
da ad idem : quoniam id sufficientiam
nequit praestare, quod auferri valet suo
possessori, ipso invito ; et talis est pecu-
nia : quse ratio tacta est saepe), quod nihil
habeat suapte natura pecunia, id est,
« quod pecunia nihil habeat » ex propria
sua « natura », ut his a quibus possidetur
invitis nequeat auferri : est enim quid
pure corporale, ideo potest violenter au-
ferri. — Fateor, inquam ego Boetius. Ad
quod Philosophia : Quidni fateare, id est,
quid aliud ageres in hoc, nisi quod hoc
verum esse concederes, quod patet ad
ocuIum,sicut subjungitur,^MMw eam quo-
tidic vaJentior aliquis eripiat invito, ut
patet in spoliatore ? Unde enim forenses
querimoniw, id est querela? et impetitio-
nes quee fiunt in foro judiciali conten-
tioso, nisi quod vel vi vel fraxide a nolen-
tibus pecunice repetuntur ereptce, id est,
« nisi » ex hoc « quod pecunise ereptse », id
est ablatae seu detentae, vel violentia vel
dolo, a non volentibus, requiruntur? —
Ita est, inquam ego Boetius. Et Philoso-
phia : Egebit igitur, inquit, extrinsecus
petito prcesidio, quo suarn pecuniam quis-

Cf. p. 220

B, no D'.

314

DK CONSOI.ATIONK IMIILOSOPIII.E LIBEH III.

1'nos.v III ; .\RT. IX

(jiir tiwatur, id est, qiiilibot possessor
pecuniip iiKiigebit « pnrsidio petilo e.xtrin-
secus », id esl au.xilio aliunde postulato.
quo defendat suain pecuniain : nam et
reges per suos ininistros el aiia inunimen-
ta custodiunt suos tliesauros. — Quis id,
inquam, neget ? \^ est, ego Boetius dico,
qiiod neino possit rationabiliter lioc nc-
gare. Ad quod siibdit Phiiosophia : Atqui,
id est certc, non egeret eo tali anxilio. «/.s/
jjossideret pecimiam, id est opulentiam,
quam posset amittere. — Dubitari, in-
quam ego Hoelius, nequit.

Ex quibus Philosophia concludit : lu
contrarium igitur res relapsa est : id est,
pecunia indiixit et fecit oppositum ei quod
facere promittebat. Xam quw suf/icientes
si/)i facere putahantxir opes, id est. fa-
ciiltates seu pecuniap, de quibiis piitavil
possessor earum quod facerent eum sibi
ipsi sufficientem, alieno potius prcesidio
faciunt indigentes eos a quibus possi-
dentur.

Deinde tcrtia ralio ad idem subjungilur.
Quis autem modus est quo peUatur diri-
tiis indigentia ? id est, non potest modus
aliqiiis rationabiliter assignari, quo iiidi-
gentia totaliter per divitias expellalur.
Xum eniin divites csurire ncquennt ^ id
est, numquid opulenti non possunt esu-
rire ? Nwn sitire non possunf ? Quasi di-
cat : Utique ipsi possunt esurire atque
sitire, sicut et pauperes. Nu)n frigus Jii-
bernum pecuniosorurn membra non sen-
fiunl ? id esf. iino utiqiie corpora divitum
affliguntur frigore hiemali : quod vocalur
hibernum, ab Ilibernia, qu» est regio fri-
gida valde.

Deinceps Philosophia solvit instantiam
qiiam coiitra hoc facere posset Boetius.
Sed adesf, tu inquies, id est, tu forsitan
dices, « Adest » opulentis quo famem sa-
tient, quo sitim frigusque depellant, id
est, divites habent facultates et opes per
qiias evadant indigentias istas, quoniam
habent in promptu vestes et alimenta. Ad
qiiod Philosophia respondet : Sed hoc mo-
do consolari quidem divifiis i)idigenfia

ex-

A potest, id est, inopia seii defectus sive
afflictio potesl taliter per divilias refoveri,
relevari, atqiie ad tempiis expelli, auferri
penifus non pofesf qiiin redeat tempore
suo et casii miilti|)lici. AV<;« si Juvc sonjier
liians afquc aliquid poscciis^opHms e.vptc-
tur*, id est, « si » indigentia ista « sem- * no»i
per » optans et parata recipere id quo '''"'"'
egel, « atqiie aliqnid poscens », id est, ad
postulandum inducens, satiatur, ma)ieat
)icccssc csf quw possif cvplcri, id est, ob
hoc oportel iit adhuc remaneat in potentia

B indigentia aliqiia qutc valeat satiari : quo-
tidie enim renovantur defectus isti. Taceo
quod natura^ minimum, quod avaritice
nihil satis est : hoc est, « Taceo », id est,
non nisi breviter exprimo, « quod natunc
salis est », id est sufficit, « minimum »,
id est valde modicum (quemadinodum ali-
bi dictuin est, Natura paucis minimisque <f.\y.n\
contenta est) ; « avaritiae » vero « nihil » '^'
satis : quia ut Salomoii loquitur, Avarus AVc/e.v, o.
non implebitur pecunia.

Ex his infcrtur : Quarc, id est propter

C quod, si (pro quia) opes nec possunf sub-
movere, id est penitus toilere, indigen-
fiam, sicut probatiim est : imo uf Seneca
protestatur, Multo dilior minusqiie indi-
gens ac siifficientior sibi est, qui permo-
dica habens. contentatur eisdein, quam
qui plurima habens, ciipit et alia. Paiiper-
tas vero spontanea, est opulentia maxima,
cui promitlilur regnum coelorum : qua Mauh.ws.
elecli Dei ditanfur, sicut dixit Apostolus,
Altissima paupertas eoniin abundavil in ii Coc vm,
divitias simplicitatis eoriim. Talis fuit san- ''

D ctus atquc doctissimus ille Pierius, Christi
sacerdos, apud Alexandriam oliin degens,
rebus pauperrimus, vita el mente mun-
dissimus, doctor Ecclesia) incomparabilis,
atque ad christiana; sapienlia) philoso-
phiain expeditissimus. Bf ipsw suam fa-
ciunf, id est, « ipsffi » opes « faciunt »,
id est, adducunt et causant, indigentiam
« suam » : quia dives indigct aliorum au-
xilio, quo suas tueatur divitias, ne aufe-
rantur sibi invito. Hinc tesle B. Grego-
rio, sicut hydropicus potando. sibi sitim

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER III. — METRUM III ; ART. X 315

multiplicat ; ita avarus congregando sibi A irrationabiiis est illa credulitas qua puta-
pecunias, cupiditatem suam magis accen- tis quod divitia sufficientiam praestent,
dit : quse quo magis accenditur, tanto plus quum nihil conferat quod non habet. Ve-
a caritate facit distare. Quid est quod eas rumtamen quotidianas indigentias quas-
sxtfficientiam prwstare credatis? id est, dam ad tempus repellunt.

METRUM III

Quamvis fluente dives auri gurgite
Non expleturas cogat avarus opes,

Oneretque baccis colla Paibri littoris,
Ruraque centeno scindat opima bove ;

Nec cura mordax deserit superstitem,

Defunctumque leves non comitantur opes.

ARTICULUS X

DECLARATIO METRI HUJUS TERTII.

HIG Philosophia metrice pandit quod B id est terrenae, ceieriter transeuntes, ac

prosaice jam deprompsit, videlicet, modicae dignitatis parvique valoris, 7ion

in divitiis non sufficientiam, sed inquietu- coniitantiir defunctum : juxta illud in

dinem, curam, timorem, fallaciam esse. Psalmo, Relinquent alienis divitias suas ; /'s. xlmh,

Est itaque sensus : et, Homo quum interierit, non sumet om- "

Quamvis dives avarus cogat, id est, si- nia, neque descendet cum eo gloria ejus.

mul agat seu congreget, o-pes non expletu- Verum ut in Apocalypsi habetur, Opera Aiwc. mv,

ras, id est non satisfacturas cupidinem illorum sequuntur illos. Unde et Job ait : '"*'

ejus : et hoc dico gurgite aiiri fluente, Dives quum dormierit, nihil secum aufe- Job xxv.i,

id est, dato quod profunditas maris assi- ret ; apprehendet eum quasi aqua inopia. *'*""'

due ejiceret aurum, sicut ebullit et ejicit Hoc est quod in Psalmo cantamus : Dor- Ps.lxxv,g.

aquam ; et quamvis oneret colla, id est mierunt somnum suum, et nihil invene-
humeros, baccis, id est gemmis, littoris C runt omnes viri divitiarum in manibus

Ruhri, quia in illis littoribus magis inve- suis. Imo de earum abusu ratio requiretur

niuntur; et quamvis scindat, id est aret, districta. Propter quod in libro Job perhi-

rura opima, id est agros pingues, bove betur : Divitias quas devoravit, evomet, Job xx, 13.

centeno, id est centum bobus : attamen et de ventre illius extrahet eas Deus.
nec cura mordax, id est sollicitudo men- Denique his concordat quod sanctus ait

tem corrodens ac pungens, deserit super- Bernardus super psalmum Qui habitat :

stitem, id est, non recedit ab avaro vi- Cupiditas radix iniquitatis, ex cordis in- 1 Tim. vi.

vente, nisi forsitan Deo praeveniente ac edia et oblivione procedit, quod idcirco '°'

inspirante vere pceniteat ; et opes leoes, terrenis inhiat, quia oblitum est comedere /•s.ci, 5.

310 DE CONSOLATIONR IMIILOSOPIILI-: LIBKIl III. — 1'HOSA IV

panem suuin, panom lacrimarum ct com- A (piiola rapacilafe, in illiberalitate conti-

punctionis, et minime meditatur coplestia. nua, el in timidilate perpelua. 0 infeli-

Infelicitas in cupiditatcquia non felicilas, cissima» mundiales divitia», omni studio

ul pulatur. Qiiid enim ? Si forte alicui in deteslanda?, quarum dilectio cuj^iditas, ac-

terrenarum reriim affluentia videatur eoii- quisilio rapacilas, possessio illiberalitas,

cupita felicilas arridere, eo ipso infelicior el conscrvalio timidilas est ! Quid cupidi-

est, quo magis illam ampleclitur : divilia- late scelestius, quid rapacilalc iniquius,

rum insatiabilis amor longe amplius dcsi- el illiberalitate deformius, alque timidi-

derio suo animam torqiiel. qiiain eam siio tale molestius?

refrigeret usu. Hinc demum in Proverbiis Ilinc igitur aspernemur terrcna ; et quo

suis ait Cyrillus : Totum officiiim opuleii- corpore nobilior est anima, lanto arden-

ti;p muiidialis, iii Iribiis assiduis viliis lius salagamus animam locuplelare virtu-
el iii uno coiitinuo tormenlo consistit, H tibus, quam exteriorem homiiiem rebus

videiicet, iii insatiabili cupiditale, in in- caducis.

PROSA IV

SED dignitates honorabilem reverendumque, cui provenerint, reddunt. Num
vis ea est magistratibus ut utentium mentibus virtutes inserant, vitia de-
peilant? Atqui non fugare, sed illustrare potius nequitiam solent. Ouo-fit ut
indignemur eas saepe nequissimis hominibus contigisse. Unde Catullus licet in
curuli Nonium sedentem, strumam tamen appellat. Yidesne quantum malis de-
decus adjiciant dignitates? Atqui miiius eorum patebit indignitas, si nullis hono-
ribus inclarescant. Tu quoque num landem tot periculis adduci potuisti ut cum
Decorato gerere magistratum putares, quum in eo mentem nequissimi scurrae de-
latorisque respiceres? Non enim possumus ob honores reverentia dignos judicare,
quos ipsis honoribus judicamus indignos. At si quem sapientia prasditum videres,
num posses eum vel reverentia, vel ea qua prseditus est sapientia, non dignum
putare? Minime. Inest enim dignitas propria virtuti, quam protinus in eos quibus
fuerit adjuncta transfundit : quod quia populares facere nequeunt honores, liquet
eos propriam dignitatis pulchritudinem non habere. In quo illud est animadverten-
dum magis : nam si eo abjectior est quo magis a pluribus quisque contemnitur,
quum reverendos facere nequeat quos pluribus ostentat, despectiores potius im-
probos dignitas facit. Veruni non impune : reddunt namque improbi parem digni-
tatibus vicem, quas sua contagione commaculant. Atqui* ut agnoscas veram illam
reverentiam per has umbratiles dignitates non posse contingere, sic collige. Si
quis multiplici consulatu functus, iii barbaras nationes forte devenerit, veneran-
dumne Barbaris honor faciet? Atqui si hoc naturale munus dignitatibus foret, ab
ofTicio suo, quoquo gentium, nullo modo cessarent : sicut ignis ubique terrarum,
nunquam tamen calere desistit. Sed quoniam id eis non propria vis, sed hominum

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER III. — PROSA IV ; ART. XI 317

fallax annectit opinio, vanescunt illico quum ad eos venerint qui dignitates eas
esse non eestimant. Sed hoc apud exteras nationes. Inter eos vero apud quos ortae
sunt, non * perpetuo perdurant. Atqui praefectura *, magna olim potestas, nunc • num
inane nomen est, et senatorii census gravis sarcina. Si quis quondam populi cu- '"'' ""^*
rasset annonam, magnus habebatur : nunc ea pr£efectura quid abjectius? Ut enim
paulo ante diximus, quod nihil habet proprii decoris, opinione utentium nunc
splendorem accipit, nunc amittit.

Si igitur reverendos facere nequeunt dignitateSj si ultro improborum contagione
sordescunt, si mutatione temporum splendere desinunt, si gentium sestimatione
vilescunt, quid est quod in se expetendge pulchritudinis habeant, nedum aliis
praestent ?

ARTICULUS XI

EXPOSITIO HUJUS PROS^ QUARTiE.

PR.ECEDENTI prosa Pliilosophia osten- A que officia, sunt dona gratige gratis datee,

dit, quod felicitas in divitiis non con- qua? bonis ac malis, electis ac reprobis

sistat ; hic probat, quod nec in dignita- sunt communia, ut concorditer scribunt

tibus, potestatibus, neque honoribus. doctores super secundum et tertium Sen-

Sed dignitates honorahilem reveren- tentiarum, specialiter quoque Thomas in

dumque, cui provenerint, reddunt : id prima secunda^. Nam et Judas proditor i^uc.vi, i6

est, quamvis in divitiis non consistat fe- fuit apostolus, Balaamque propheta. Hinc a'

licitas, forsitan tamen dices et opinaberis, subdit :

quod praelaturse et « dignitates » seu prae- Atqui, id est certe, non fugare, sed

sidentiae reddant hominem cui inhseserint Ulustrare potius nequitiam solent, id est,

« honorabilem », quantum ad exteriorem dignitates et praesidentise non solent vitia

honoris exhibitionem, et « reverendum », exstirpare, sed colorare, imo quodammodo

id est reverentia dignum, quantum ad B dignificare, dum homo vitiosus ob suam

mentis judicium et affectum. Istud, se- praesidentiam honoratur. Unde in Pastorali

cundum quosdam, negative atque ironice sanctus ait Gregorius : Culpa in imitatione

dicitur, quasi dicat : Dignitates istud non vehementer extenditur, dum iniquus qui

faciunt in veritate, quamvis aliqui ita ex- praeest, pro gradus sui eminentia in ve-

istiment. Huic expositioni videtur conso- neratione habetur. Quo fit, id est, ex qua

nare quod subditur. Num vis ea est ma- re contingit, ut indignemur eas sa^pe ne-

gistratibus ut utentium mentibus virtutes quissimis hominibus contigisse, id est, in-

inserant, vitia depellant? idi e?,i,xi\xm(\a\A digne et gegre feramus quod dignitates

dignitates et officia sortita sunt hanc vim istae frequenter conceduntur hominibus

ut habeant gratiam et virtutes sibi anne- vitiosis prorsus indignis.Et haec indignatio

xas, et eas secum inducant, ita quod cor- potest esse bona, et ex caritate ac zelo

dibus officiatorum ac praesidentium in- C justitias provenire, in quantum illi indigni

gerant eas, ac vitia ipsa abstergant ? quasi sunt, et quia id cedit ad Dei inhonoratio-

dicat, Non. Dignitates enim, praelaturee at- nem, et plurimorum scandalum ac com-

um. XXII-

XXIV.

;{is

I)E CONSOLATIONK PHII.OSOPHI.f: LIBEH III.

PUOSA IV ; AUT. XI

inuiiilatis jactiirain. quuin in Ecclesiastiro
Eccii.x,i. sciipluin sit : Sccunclum judicein populi,
sic et ministri ejns ; et qnalis est rector
civitatis, lales et inhabitantes in ea. l'ro-
pler quod ait Gregorius : Diim rector per
viliorum abrupta gradiliir. gre.v liiinc se-
(}uens. in perdilionis proriiiidum pnrci-
pilalur.

Undc CafuNus licet in curuli Nonium
sedetitem, strumam tamen appellat : id
est, ex hac causa ipse « CatiiUus », poeta
Veronensis, nominavit virum iniquiim no-
mine « Noniiim. slrumam », id esl gibbum
seu vile siiperriuum, quamvis Nonius ille
sederet « in curuli », id est in sede subli-
mi. quia senalor fuil aut consul. Videsne,
id est, nonne consideras, quantum malis
dcdecus adjiciant dignitates, id est, quam
magnam confusionem dignitales superad-
(laiit iniquis qui pr»sunn Quorum peccata
vehementer gravanlur ex altitudine offi-
ciorum : quia quo gradus est altior, eo
ruina est major, ut ait Ilieronymus ; atque
ut asserit Gratianus, (Jraviora facit delicta
dignitas delinquentis. Quemadmodum ri-
diculum essel, si omnino indoclus poneret
se in cathedra ad docendum ; sic pra3suin-
ptuosum, deforme ac stultum est, quod
homo iniquus ponit se in solio judiciali
ad judicandum, quum et teste Philosopho,
judex debeat esse quasi viva lex et ani-
mata juslitia. Quumque rex et princeps il-
lilteratus,sit quasi asinus coronatus,quan-
to magis prselatus indoctus nec virtuosus?
Atqui minus eorum patebit i^idignitas, si
nuilis honoribus inclarescant, id est, nul-
lis officiis ac dignitatibus sublimentur :
quia sic minus vitiosi consisterent. Tu
(jHoquc num tandem tot periculis adduci
potuisti (id est, nunquam « tu », Boeti,
« potuisti tot periculis » adversitalibusque
circumdari aut involvi) ut cum Decorato
gerere rnagistratum putares, id est, ut di-
gnum duceres « gerere », id est exercere,
« magislratum », id est consulis et sena-
toris officium, « cum Decorato », id est
consule impio sic \ocdXo, quum ineo men-
tem nequissimi scurrce delatorisque respi-

\ crrrs. id esl, qiiuin per certa indicia,
\('rba et opera, atlenderes qnod esset ne-
(piissimns, instar « scnrnc » seu inimi, et
accnsaloris mendosi ? Crcdibile est, qnod
diio isli iniqui fuerunt a Theodorico ty-
raniio promoti : quoriim neqiiilias alqiie
consorlia abhorrebal l^oeliiis.

A^o/i cnim possumus ob lionores reve-
rentia dignos jiidicare, quos ipsis hono-
ribus judicamus indignos, id est, propter
dignilates et officia iioii valemus iniquos
pr»sidentes repulare « reverenlia dignos »

B et venerandos, quos propter eorum faci-
nora arbitramur « indignos ipsis » suis
officiis.

At si quem sapientia prwditum videres,
id est, si conspiceres « quem », id est ali-
quem, « prsditum », id est ornatum, « sa-
pientia », num, id est numquid, posscs
eum vel reverentia, vel ea qua prceditus
cst sapientia, no?i dignum putare ? id est,
non posses rationabiliter judicare illum
esse indignum « reverentia », quae ei de-
betur ratione sapientia; suae, juxta" illud

C Ecclesiastici : In duobus contristatum est ^■cc/i. xxv
cor meum : vir bellator deficiens per ino- "'''"''■
piam, et vir sensatus contemptus. In qui-
bus verbis innuitur, quod sicut viro bel-
lalori, qui scilicct pugnat pro defensione
patria; (juxta illud Catonis, Pugna pro pa-
tria), seu pro aquitate aut bono communi,
debetur sustentatio competens, et neces-
sariorum provisio, sic sapienti reverentia.
Unde et in libro Proverbiorum legitur :
Pretiosi spiritus vir eruditus. Aut esse /voi. xvn
indignum « sapientia » ipsa quam habet : "^"

D quoniam sapientia, quemadmodum et gra-
tia et virtutes, dignificat formaliter suum
subjectum ipso spirituali habitu seu actu
quo perficitur, et formaliter loquendo de
subjecto, ut est tale.

Minime, id est, nequaquam id dicere
posses. Inest enim dignitas propria vir-
tuti, id est, ex propria atque intrinseca
ratione convenit virlutibus « dignitas »,
hoc est bonilas vitii expulsiva, gratifica,
meritoria, ad beatitudinem introductiva :
quod virtutibus infusis donisque Spiritus

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA IV ; ART. XI

319

Sancti praecipue competit. Quam protivus A dunt namque improbi parem dignitatibus

vicern, quas sua contag lone conimaculant :
id est, improbi faciunt dignitatibus sicut
dignitates faciunt improbis ; nam sicut
dignitates dehonorant et maculant impro-
bos, ita econtra improbi reddunt ipsas
dignitates minus venerandas, et suo modo
spernendas. Verumtamen istud fit diver-
simode. Dignitates enim non sunt subjecta
culparum, neque in se viles sunt, nec
directe maculant improbos, quum sint
queedam positiva bona ac Dei dona ac

in eos quibus faerit adjuncta transfundit,
id est, « quam » dignitatem virtus confe-
stim « transfundit » in homines quibus
inest. Nam sicut aibedo formaliter dealbat
suum subjectum, ita quod non inest non
albo ; ita sapientia et virtutes sua digni-
ficant bonificantque subjecta, sic quod
non insunt neque inheerent nisi bonis et
dignis hominibus, loquendo de vera et
salubri sapientia, quse vitiosis non inest,
quum nec prudentia insit nisi virtuosis.

secundum Philosophum. Unde dictum est B simplices formse ; subjecta vero dignita-
a Sapiente : In malevolam animam non tum sunt vitiorum subjecta, et propria
introibit sapientia. Quod quia populares abusione, negligentia, perversitate foedan-

facere nequeunt Jionores, id est dignitates
et potestates saeculares, nec etiam gratiae
gratis datae, neque virtutes informes, quae
omnia stare possunt atque haberi cum
peccato mortali, tiquet eos propriam di-
gnitatis pxilcliritudineni non habere, id
est, constat quod hujusmodi potestates,
dona, virtutes, et gratiae gratis datae, non
gratum facientes, careant decore bonitatis

tur ac rei redduntur : cujus eventus oc-
casiones sunt dignitates, quae et ratione
vilitatis sui subjecti,dicuntur vilescere at-
que foedari minusque honorari.

Deinde tangitur ad idem probatio alia.
Atqui, id est certe, ut agnoscas veram
illam reverentiam per has umbratiles di-
gnitates non posse contingere, sic collige,
id est, ut certo cognoscas « veram reve-

expellentis peccatum, quae est bonitas vir- C rentiam » quae debetur virtutibus, non

tutis formatse.

GonsequenterPhilosophia id probat,quo-
niam dignitates reddunt sua subjecta in-
digna potius despectiora ac \\\\qx^. In quo ,
id est in qua materia, illud est animad-
vertendum magis : nam si (pro quia) co
abjectlor est quomagis apluribus quisque
contemnitur , id est, quoniam unusquisque
est tanto « abjectior », saltem in cordibus

posse alicui provenire per dignitates tran-
sitorias et obscuras, quae sunt potius um-
brae coelestium dignitatum quam veritates,
adverte quod subditur.

Si quis multipUci consulatu functus,
id est frequenter consul et officiatus effe-
ctus, quemadmodum Sylla et Marius, qui
tamen pessimi erant, ut Orosius refert, in
barbaras nationes forte devenerit{^^x\)2ix'\

cognoscentium ipsum, « quo magis a plu- autem vocantur omnes praeter Hebraeos,
ribus » juste despicitur, dignitas facit po- Graecos et Latinos), iienerandumne Barba-
tius improbos, id est, ipsa « dignitas », D ris honor faciet? id est, an « honor »,

officium seu honor popularis, « facit »
homines pravos magis « improbos », id
est detestabiliores, quum nequeat eos fa-
cere reverendos quos ostentat, id est, as-
sidue ostendit, despectiores, id est viliores,
pluribus, utputa his qui non habent hu-
jusmodi dignitates, et tamen sunt boni,vel
non ita mali sicut si essent in dignitatibus
constituti. Verum non impune, id est, non
sine talionis ultione hoc fit, quod scilicet
dignitas sic vitiat hominem pravum. Red-

utputa dignitas, « faciet» illum a Barbaris
honorari ? quasi dicat, Non. Atqui si hoc
naturale munus dignitatibus foret,'\6. est,
« si hoc munus », videlicet facere aliquid
venerabile, esset « naturale dignitatibus »,
ab officio suo, quoquo gentium, nullo mo-
do cessarent, id est, dignitates nullatenus
desisterent « quoquo gentium », id est
quocumque loco habitationis hominum,
« ab officio suo », id est ab hoc suo effe-
ctu ; sicut ignis ubique terrarum, id est,

320

DE CONSOLATIONE PinLOSOPIM.F, LlltEll III. — I'KOS.\ IV ; ART. XI

in qiiocnmqnc fncrit loco, nunquam ta-
)nt'/t r<i/i'rc dcsistif, jtl est, nnnqnain dc-
siiiil in sc calidns essc, sen ealoraccic, si
habucrit calcfactihilc sibi approxiinatnni :
qnod eniin est alicui proprie natnrale, est
ab ipso inseparabile^ .9^<y quoniam id eis
non propria vis, sed hominum fallax an-
ncctH opinio,\A esl.qnia faccrc aliqnid es-
se honorabile. « non anni'clit », id est.non
conlert, « eis » dignilatibns « propria
vis », id est natnralis proprietas, « sed
opinio hominnin falla.x », qui exteriora
magis qnain intrinseca pensant ; ipsae di-
gnitatcs vanescunt illico, id est, mox sper-
nnntnr, quum ad eos venerint qui di-
f//tit(itcs eas esse non a;stimant, pnta ad
Barbaros, aut alios qni ignorant ant non
pntant eas esse dignitates. Ideo subdilnr :
Sed hoc apud exteras nationes, id est, ab
alienis gentibus non reputantur aut non
cognoscuntur dignitates territorii hnjns.
Imo nec jngitcr durant in eadcin urbe
ant patria. Unde subjnngitur :

Inter eos vero apud quos ortce sunt, jd
est, inter quos primo institutae sunt di-
gnitates, non perpetuo perdurant : qnod
patet in particulari.

Atqui, id est pro CQV\.o, pra^fectura, ma-
gna olim potesfas, id est, ipsa prffifectura
fuit quondam magna dignitas apud Roma-
nos. Propter quod Symphronius pra?fectus,
pater adolescentis qui S. Agnetem petiit
sibi dari in conjngem, dixit se agere in
fascibus praefecturtT, et ideo sibi non pos-
se prapferri etiam nobilissimum virura, ut
narrat Ambrosius. Nunc inane est nomen:
id est, dignitas illa Romae cessavit, saltem
Boetii tempore ; et sic « noincn » pr»fe-
cturae fuit « inane », id est sine effectu
ct re significata : sicut nunc dicitur pa-
triarcha Alexandrinus, prout in nomine
illo designatur relatio. Et senatorii census
gravis sarcina, hoc est, « sarcina censns
senatorii » est nunc « gravis », intelligen-
do per sarcinam onus illius officii : cui
olim census et pensio annuatim dabatur,
sicque fuit tunc officium honoratum;post-
inodum vero factuin est « sarcina gra-

A vis»et periculosa,quoniam senatores apud
im|)cratores et reges frecjuenter accnsa-
hantnr, ct varia snstinebant (iispcndia oc-
casione officii.

' Si quis quondam populi curasset anno-
nam, magnus hahehatur : id est, officinm
annonatus fuit olim apud Romanos digni-
tas grandis. Roinani qnippe monarchiam
tcnentes, miscrnnt annnatim quosdam vi-
los ad rcgiones sibi subjectas, ad reci-
piendum frumentum ab illis pro tribnto :
qnod frnmentum vocabatnr annona; et

B qui praefuit viris id exsequenlibus, fuit
tunc eximiae dignitatis. Nunc ea prwfe-
ctura, id est illo officio, quid ahjectius
est ? Quia tempore Boetii quasi nullius
fuit momenti. Porro praBfectura aliquando
proprie sumitur pro speciali officio, sic-
ut et paulo ante ; sed in hac clausula
capitur extense pro dignitate communi-
ter, et per « ea » contrahitur ad anno-
natum.

JJt enim paulo ante diximus, quod ni-
hil hahet proprii decoris, id est, quod ex"

C sua natura et propria ratione non habet
decus et dignitatem (sicque « decoris »
est hic media correpta : tamen potest legi
inedia producta, quia jam diclum est,quod
dignitas non habet propriam pulchritu-
dinem), solum opinione utentium nunc
splendorem accipit, nunc amittit, id est,
interdum honoratur, interdum contemni-
tur, ex varia « opinione » seu aestimatione
« utentium » ipso nomine dignitatis, qui
dum reputant eam, impendunt ei hono-
rem, alias eam despiciunt. Alii exponunt :

D « opinione utentium » ipsa dignitate.Quod
non videtur idoneum, quoniam juxta illo-
ruin opinionem non impenditur honor di-
gnitati, sed juxta alioruin opinionem :
quia nec honor est in honorato, sed in
honorante ; jam quoque praehabitum est,
quod fallax opinio hominum adjecit reve-
rentiam dignitati.

Postremo epilogando Philosophia con-
cludit : Si igifur reverendos facere ne-
queunt dignitates, id est, « si » (pro quia)
« dignitates nequeunt » homines « facere

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IIT. — PROSA IV ; ART. XII 321

reverendos », sicut expositum est, si ultro A a.\\cu']us, si gentmm cesfimattone vilescunt,

iinprobortcm contagione sordescunt, id est, quia a Barbaris contemnuntur, guicl est

quum ultra hoc « sordescunt », id est vi- r/uod in se expetenda^ pulchrittidinis ha-

lipenduntur, « contagione improborum », heant (id est, parum aut nihil pulchritu-

id est ex vitiis habentium eas, si mutatlo- dinis verre veraciterque optandse inclu-

Jeshuint ne temporum splendere incipiunt *,id est, dunt), nedum aliis pra\stent ? id est, nec

ex variatione eorum quae fiunt in tempo- aliis multum possunt conferre,quum nihil

re, « incipiunt » reputari et esse ponderis agat ultra proprium gradum.

ARTICULUS XII

DIFFICULTATUM HUJUS QUART.E PROSiE PROPOSITIO AC DILUCIDA ABSOLUTIO.

JOANNES. — Circa haec oritur mihi B timorem ; cui honorem, honorem. Prima

qusestio prima haec : Videtur mihi Phi- quoque ad Timotheum : Qui (ait) sub jugo i Tim. vi,

losophia in tota hac prosa praetendere non sunt servi, dominos suos omni honore *'

modo quod dignitas inexsistens iniquis, dignos arbitrentur. Quod etiam de infide-

non eos faciat reverendos, et quod ex libus et vitiosis dominis intellexit, ut Hay-

dignitatibus suis non fiant digniores, sed mo et ceteri expositores concorditer pro-

viliores et magis despecti, imo et despe- testantur. Unde ad Ephesios docet, etiam

ctiores. Ex quibus sequi videtur, quod sa^culari potestati ac dignitati sic esse

talibus non esset obediendum tanquam su- obediendum : Servi (inquiens), obedite Ephes.w,

perioribus atque majoribus. Rursus, asse- dominis carnalibus cum timore et tremo- ^'

rere quod dignitas non facit dignum, tale re,in simplicitate cordis vestri,sicut Chri-

est ac si dicatur, quod sapientia non faciat sto. Hinc B. Beruardus loquitur in quodam

sapientem, neque albedo album. Nonne C sermone : Non sufficit ut preelatis nostris

accidens denominat subjectum suum ? Et ad oculum obtemperemus,nisi cum prom-

si dignitas non faciat homines reverendos, ptitudine et reverentia cordis id faciamus.

cur David in tantum venerabatur Saulem Quod si alicujus praelati conversatio tam

regem iniquum ? reprehensibilis videatur ut dissimulari non

DioNYSius. — Bona et utilis est quaestio posset, propter eum tamen a quo est om-

et argumentatio ista;et tangit Scripturam, nis prajlatio et potestas, est honorandus.

quum gloriosus Archiapostolus in sua pri- Joannes. — Per haec dubitationem meam

ma dicat epistola : Servi, subditi estote auxisti, non solvisti, quia Philosophia vi-

in omni timore dominis, non tantum bo- detur hic apertissime oppositum confir-

nis et modestis, sed etiam dyscohs. In- mare.

super hsereticum esset pertinaciter affir- Dionysius. — Duplex est dignitas, m.a-

mare, quod vitiosi preelati aut principes D joritas seu potestas : una prselationis, seu

ratione suse iniquitatis suas amitterent ju- praesidentise ; alia conversationis et vir-

risdictiones, potestates, auctoritates aut tutum, seu meriti vitse. Prima spectat ad

dignitates, per quas et propter quas sunt dona gratiae gratis datae, ad quam perti-

honorandi tanquam vicarii Dei. Ad quod nent gradus dignitatum et officiorum ac

insinuandum scribit Apostolus ad Roma- principatuum ecclesiasticorum, ut super

nos:Reddite omnibus debita; cui timorem, Angelicam hierarchiam Hugo de S. Victore

T. 26. 21

m

\)F. f.oNsni.ATiONK riiii.osoriii.r. i.iRr.n iii. — mftrim iv

exponit. Secunda ad doiia grali;r graliim A
facienlis noscilur perlincro. Dtiiii crj^o
IMiilosophia lcstalnr iinpios in (iij;nita-
tibns positos, ex ipsis dignitatibiis non
esse majores. nec revcrcndos. ncc dignio-
res. sed viliorcs : vuil diccrc, qiiod c.\
dignitatibus illis non dcbctur nec con-
venil eis dignitas. veneratio, inajoritas
pertincns ad dona gratia^ graluin facien-
lis. qnie debelur homini ralionc virliilum
ac merito fidci ; non anlcm inlcndil iic-
garc quin ipsis convcnial dignilas adini-
nislralionis et priclaturiP, ob qiiain etiam B
venerandi siiiil ct obcdientia digni, in
qnanlum sunt Dei vicarii. Porro, secun-
dum modum loquendi docloriim pro nunc,
majoritas cl dignilas in populo christiano,
absolule loqucndo, attenditur penes dona
gratise gratis datir, vidclicct penes gradus
prjplationum, pra?sidcntiarum, officiorum
ac principatuum ecclesiaslicorum ; boni-
tas autcm, pencs perfectionem caritatis et
gradus virtutum. Hinc malus praelatus ac
princeps, inajor ac dignior cst subdito
virtuoso, non inclior : imo subditus vir- C
tiiosus esl melior illo, sccundum glossam
Decreti. Idcirco Durandus in Summa sua,
libro secundo : Majoritas (ait) in tribus
attenditur, utputa, in pn-crogativa ordi-
nis, in pryprogativa consccralionis, cl in
pra?rogativa disj)cnsationis. Idcm loquitur
Raimundus, Joannes in Summa confesso-
rura, et Bartholomajus in Summa r*isana ;

adduntqne qnarlam pr.Trogativam, videli-
ccl lemporis.

Jo.vNNES. — Bona, clara utilisque solu-
lio, qiia miilla concordanlur qiKT |)riina
fronlc vidcntiir coiilraria. Scd sccundo
oiitur dubilalio inilii dc eo quod dicliim
est, neminem esse indignum sapicntia et
virtutibus, qiiibns ex propria nalura con-
venil dignilas, id cst bonitas expulsiva
iniquilatis. Nonnc omncs indigni suinus
lol ct lantis doiiis ac bcncficiis Dci, quiim
et sanclus Jacob patriarcha in (Jencsi fa-
teatur : Dominc, minor sum omnibus mi-
scrationibus tuis ?

DiONYsius. — De homine talia dona ha-
bente possumus loqui duplicitcr. Priino,
sccundum sc, niide scu materialiter : et
ita indignus cst cis. Sicquc dcvoti et san-
cti frequenler testantur, se esse indigiios
gratia devotionis ac divinae miserationis,
qu» eis ubertim et benignissima Spiri-
tiis Sancli praventione confertur. Secun-
do, formaliter, prout sunt talibus donis
fonnali : sicquc eis sunt digni, quo-
niain dona illa dignitalem eis intrinse-
cam et dignificationem qua subjeclum
efficiunt dignuin, inseparabililer ferunt
secum. Sicque Alexander, Thomas, Bona-
vcntura, Pctrus, Richardus de iMcdiavilla,
ct alii, super secundum ct tertium Scn-
lcntiarum affirmant, quod dona gratiae
gratum facientis non confcruntur nec in-
sunt indignis.

Cf. p,
15'.

Gen. X)
10.

Cf. t. X
1).3)8C

METRUM IV

Quamvis se Tyrio superbus o.stro

Comeret, et niveis lapillis,
Invisus tamen omnibus vigebat

Luxuriae Nero saevientis.
Sed quondam dabat improbus verendis

Patribus indecores curules.
Quis illos igitur putet beatos,

Quos miseri tribuunt honores?

r

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA V 323

ARTICULUS XIII

ELUCIDATIO METRI HUJUS QUARTI.

N hoc metro declarat Philosophia, me- A culpa, et amatiir persona : de quo ait

trica melodia, quod prosaice in prosa Psalmista, Perfecto odio oderam illos. Sed p«.cxxxvm,

probavit praehabita. Estque ordo verbo- improbus, id est pessimus ille Nero, dahat "'

rum : quondam paty-ibus verendis, id est sena-

Quamvis Nero imperator luxurioi sx- toribus, curules indecores, id est sedes

vientis, id est indomitae, qua quasi nulli et dignitates senatorum et consulum « in-

pepercit, superbus se comeret, id est, or- decores », id est inhonestas per abusum

naret se, ostro Tyrio, id est purpurea tanti tyranni, sicut in prosa proxime prae-

veste (nam purpura tingitur in sanguine cedenti expositum est.
ostri, id est piscis sic nominati, qui in Igitur quis putet (id est, nemo ratio-

mari juxta Tyrum abundat : hinc purpura nabiliter putare judicareve potest) illos

alio nomine vocatur ostrum), et lapillis honores esse beatos, id est illas dignitates
niveis, id est geramis candidissimis instar B esse felices in se aut beatificantes, quos

my\% \ tamen omnibus invisus , \di ^%\ Q)^\- miseri, id est infelices et pessimi, tri-

osus, vigebat, id est, in potestate vivebat : buunt ? In quibus verbis tangitur duplex

non quod boni invidebant ei aut oderant ratio cur in dignitatibus non consistit fe-

eum ut hominem, sed in quantum tam licitas : prima est, quia impii et miseri,

vitiosum ac pessimum. Sic enim et ipsi in quibus est miseria poenae et culpse,

5ap.xiv,9. Deo odio sunt impius et impietas ejus. habent eas; secunda, quoniam tribuunt

Et hoc est odium virtuosum, quo oditur eas aliis, nec tamen beatificant illos.

PROSA Y

AN vero regna regumque familiaritas efficere potentem valent ? Quidni,
quando eorum felicitas perpetuo perdurat ? Atqui plena est exemplorum
vetustas, plena etiam praesens aetas, qui reges felicitatem calamitate muta-
verint. 0 praeclara potentia, quse ne ad conservationem quidem sui satis efficax
invenitur ! Quod si haec regnorum potestas, beatitudinis auctor est, nonne si qua
parte defuerit, felicitatem minuat, miseriam importet? Sed quamvis late humana
tendantur imperia, plures necesse est gentes relinqui, quibus regum quisque non
imperet. Qua vero parte beatos faciens desinit potestas, hac impotentia subintrat,
quae miseros facit : hoc igitur modo majorem regibus inesse necesse est miseriae
portionem. Expertus sortis suse periculorum tyrannus, regni metus pendentis supra
verticem gladii terrore simulavit. Quse est igitur hsec potestas, quae sollicitudinum
morsus expellere, quse formidinum aculeos vitare nequit ? Atqui vellent ipsi vixisse
securi, sed nequeunt : dehinc de potestate gloriantur. An tu potentem censes, quem

324 HE roNsoi.ATioNF Piiii.osopiir.r. i.inrn iii. — prosa v; art. xiv

videas velle quoil non possit ofTictM-o ? Potontom oenses, {jni satellite latus ambit,
qiii quos terret, ipse plus moliiil. 4111 ul potens esse vidoatur, in servientium manu
situs est? Nam (juid ego de regum familiaribus dissoram, quum rogna ipsa tantge
imbecillitatis plena demonstrcm ? Ouos quidom regia potestas soepe incolumis, sa}pe
autem lapsa prostcrnit. Nero Senecam familiarem praeceptoremquo suum, ad eli-
gendcT mortis coo'git arbitrium. Papinianum diu inter aulicos potentem, militum
«Anioniuus gladiis Autonius * objecit. Atqui uterque potentiae suae renuntiare voluerunt : quo-
rum Seneca opes ctiam suas tradere Neroni seque in otium conferre conatus est.
Sed dum ruituros moles ipsa trahit, neuter quod voluit effecit. Quse est igitur ista
potentia, quam pertimescunt habentes, quam nec quum habere velis, tutus sis, et
quum deponero cupias, vitare non possis? An pra^sidio sunt amici quos non virtus
sed fortuna conciliat ? Sed quom felicitas amicuni fecit, infortunium faciet inimi-
cum. Qute vero pestis efficacior ad nocendum, quam familiaris inimicus ?

ARTICULUS XIV

ELUCIDATIO PROSJ; HUJUS QUINTiE.

OSTENSO quod nec in divitiis, neque A rex hodie est, et cras morielur. Hinc sub-

in honore et dignitate consistat feli- ditur :
citas, hic probatur, quod nec in princi- Atqui, id est pro certo, plena est exem-

patu neque dominio, neque in familiari- plorum vetustas, id est, antiqua historia

tate magnatum. plena est excmplis, 'plcna est etiam prw-

An vero regna regumgue famiHarifas scns aHas, id cst historia temporis hujus,

efficerepotentemvalent?^oc interrogative gui reges,\d est qui et quot reges ac prin-

et ncgative legendum est. « An », id est, cipes, felicitatem calamitate mutaverint,

quaero utrum, « regna », id est regalia do- id est, prosperitatem suam perdiderunt

minia et principatus terreni, « regumque et miseri effecli sunt, vel bello vel morte

familiaritas », id est singularis amicitia aut captivitate sublati, sicut in libro Job

ac secrelus convictus, favor et adsistentia de Domino dicitur : Balteum regum dis-/o4xii,

principum, « valent » aliquem « efficere B solvit, et praecingit fune renes eorum. Ve-

potentem » illa potentia quae excludit pos- rum de his allegata sunt superius multa : Cf. p.

sibilitatem incidendi miseriam ? Quidni? quae non oportet repetere, sed prolixita- ^ '*'''

id est, quid ad hoc poterit responderi, nisi tem vitare. Nam et difficiliora sequuntur,

quofl jam ita sit ? Hoc Philosophia ironice et haruin sensus prosarum pra>habitus

dicit, nam subdit : guando eorum fclici- est : idcirco pertranseundum.
tas, id est terrena prosperitas, perdurat Hinc de ista potcntia exclamat ironice :

perpetuo. Quasi dicat : Si hic immortaliter 0 prKctara potentia regum ac principum

viverent in prosperitate, cum securitate sceculi hujus, guce ne ad conservationem

illam non amittendi. Quod nequaquam ita guidem sui satis efficax invenitur, id est,

se habet, quum in Ecclesiastico scriptum quse nec se ipsam potest diu servare in

^«i.x, ' gj^ . Qj^i^is potentatus brcvis vita ; sic et esse ! Unde Alexandro Magno defuncto,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA V ; ART. XIV 32o

unus philosophorum deprompsit:Heri Ale- A in libro Esdrae primo loquitur Gyrus, Om-iEsdi-.i,^.

xander multos a morte potuit liberare ; nia regna terree dedit mihi Deus coeli, et

hodie se ipsum ab ea non valuit prgeser- consimilia verba, per hyperbolen expo-

vare. Ideo recte dictum est a Baruch : nuntur. Qua vero parte beatos faciens

Baruch iii, TJbi suut principcs gentium, et qui do- desinit potestas, id est, ubi « potestas »

' ■ minantur super bestias terraB? Exterminati ista terrena finitur, quae a quibusdam pu-

sunt, et ad inferos descenderunt. De qui- tatur felicitare potentem, ^«e, scilicet par-

Ezech. bus in Ezechiele frequenter habetur : De- te, impotentia suhintrat, id est, inesse

seq"" derunt forraidinem suam in terra viventi- cognoscitur (impotentia namque videtur

um,et dormierunt cum his qui descendunt privatio aut negatio quaedam, magis quam

in lacum, ad terram ultiraam. De qua san- aliquid positivum), quoi miseros facit, eo

/o6x,jo-ctus Job ait : Dimitte me, ut plangam modo quo negationes et privationes di-

pauluhim dolorem meum, antequam va- B cuntur aliquid agere, non effective et po-

dam et non revertar, ad terram tenebro- sitive, sed suo modo formaliter, quemad-

sam et opertam mortis caligine, terram modum caligo obtenebrat aerem, csecitas

miseriae et tenebrarum, ubi umbra mor- visum. Hoc igitur modo majorem regibus

tis, et nullus ordo, sed sempiternus horror inesse necesse est miserice portionem, id

inhabitat. Hinc quoque primo Machabae- est, ex hac ratione rite concluditur, quod

orum, Mathathias dixit de Antiocho rege « regibus » terrae phis miseriae insit quam

1.1/nc/i. II, nequissimo : A verbis peccatoris ne ti- felicitatis, sicut plus terrae est quo unus-

**-' ^^" mueritis, quoniam gloria ejus stercus et quisque eorum caret nec regnat, quam

vermis ; hodie extollitur, et cras non in- quod habet ac regit : imo nec Alexander

venietur. Magnus obtinuit occidentem, nec omnes

Praeterea, ad idem probandura secunda partes aquilonares, nec Romani totum ori-

subjungitur ratio. Qiwd si Juvc regnorum C entem ; et si qui plus quam raediam terrae

potestas, id est dominium temporalium partem obtinuerunt, fuerunt perpauci.

territoriorum, beatitudinis auctor est, id Sequitur ad idem probandum tertia ra-

est causa et datrix seu forma felicitatis, tio, sunipta ex particulari facto. Expertus

nonne si qua parle defuerit, id est, si sortis suoe periculorxim tyrannus, id est,

potestas ista non extenderit se ubicuraque Dionysius, rex crudelis, « expertus peri-

se extendere posset, felicitatem minuat, culorura », id est per experientiara sciens

miseriam importef ? id est, necessario se- pericula, « sortis suae », id est suae for-

quitur, quod defectus illius potentiae bea- tunse seu partis, vel eventus quem metuit,

titudinem minuat, atque miseriara felici- regni metuspendentissupraverticem gla-

tati contrariam introducat : ubi etenim dii terrore simulavit, id est, impius ille

rei perfectio terminatur, ibi ejus imper- « simulavit », id est, figuravit et significa-

fectio 'mchoatnr. Sed quamvis late hianana D vit, « metus », id est tiraores,« regni », id

tendantur imperia, id est regna raundi, est, quos ipse habuit sibique similes ha-

quae per septem cliraata, et per quatuor bent in regnando, « terrore gladii penden-

principales mundi plagas, Indiam, Asiam, tis supra verticem » cujusdam sibi fami-

Africam ac Europam, extenduntur, plures liaris. Nerape (ut legitur) Dionysius iste,

necesse est gentes relinqui, id est, adhuc quura esset rex potens et tiraeretur a

necessario reraanent aliquae gentes, qni- multis, saepius metuebat ac contristaba-

bus regum quisque non imperet, id esl, tur. Interrogatus a fratre suo cur sic esset

quibus nuUus regum potuit iraperare. dispositus quura tantis abundaret divitiis

Quod super Danielem aliosque Prophetas et honore, respondit illi non verbis, sed

S. Hieronymus contestatur, Magister quo- rebus, faciens fratrera suum sedere ad

que in historiis, ac Josephus. Idcirco, quod mensam regalem, super quara jussit poni

320

DE CONSOLATIONE Pllll.OSOrill.i: I.IHKIl III.

i'uos.\ V : .\i\T. XIV

rogii cibi ac potiis eopiam graiHlcin. ahiiic
cuin tcnui filo faciens supcr fratiis caput
ensem suspendi. admonens illuin ul KtIus
epularclur. Qni rcspoiulit : Quomodo pos-
sum. quuin mc pcnclret gladii capiti meo
imiuincnlis formido? Kcspondit lyrannus :
Talis cst jugilcr dispositio cordis mci.

c/.p. !53 De hoc superius allegata sunt multa :

jobV\ --1 "' ^^iod in libro Job legitur, Sonitus ter-

roris sempcr in auribus impii, et qunm

sit pa.x, illc insidias suspicatur ; itemque,

ibid.ii. Anguslia vallabit impium.sicut rcgcm qui
prffparatur ad pnelium. Ilinc dc talibus
regibus et principibus Seneca fatur : Kc-
gibus pejus est multo plus quam servien-
tibus, quoniam illi singulos timent, isti
unum ; et rursus : Multos timere debet,
qiicm multi timent. Specialissime autem
tyrannis cst cor pavidum ct suspectum,
qui ab aliis sibi fieri preestolantur quod se
aliis norunt fecisse.

Quce esi igitur hcec potestas, qucv sol-
licitudinum morsus expellere, qucv for-
midinum acuJeos vitare nequit ? quasi
dicat : .Misera est potius quam beata, ct
miseros faciens magis quam beatificans.
« Quae nequit w per se nec virtutem lar-
gitur « e.xpellere », hoc est ad expellen-
dum, « morsus », id est compunctiones,
« sollicitudinum » inordinatarum, munda-
narum,carna!ium : de quibus in Proverbiis

Prov.w,-!. scriptum est.Exspectatio sollicitorum pcr-

Phiiipp.is, ibit ; et Apostolus, Nihil (inquit) solliciti

^" sitis. (Est autem alia soliicitudo, spiritualis

et bona,qu8B est ingens diligentia de perti-
nentibus ad salutem : de qua ad Ephesios

Ephes.w, ait Scriptura, Soiliciti scrvare unitatem
spiritus in vinculo pacis.) « QucB » etiam
nequit « vitare aculeos formidinum », id
est acutas afflictiones irrefrenatorum pa-

/s. Li, 12. vorum. De quibus loquitur Isaias : Quis
tu, ut timeas ab homine mortali ? Et Sal-

iVaa-i. X, vator : Nolite timcre eos qui corpus oc-
cidunt. Est et alius timor bonus et opti-
mus,timor utique initialis et castus, timor

;«. viii, 13. sanctus et filialis. De quo Isaias : Domi-
num (inquit) exercituum sanctificate; ipse
pavor vester, et ipse terror vester. Quo fi-

3.

28

.\ morc jugilcr formidainus nc Dominum
Dcum noslrum offcndamus in aliquo, et
ne separcmur et abjiciamur ab eo.

Atqui vellent ipsi vixisse securl, id est,
.pro cerlo « ipsi » reges « vellent vixisse »
cl adhuc vivcre cum sccuritate : qiiia ut
in libro Provcrbiorum legitur,Secura mcns prov. >
est quasi juge convivium. Sed ncqucunt : '^-
quoniam sciunt sibi undiquc^ immiiiere
pericula, tam ab his quibus injuriati sunt,
quam ab aliis, qui verenlur ne ab ipsis
iiijuricnlur; quoniam qui uni injuriatur,

B multis minatur. Dc talibus rcgibus atque
principibus fertur in Job : Indicabit eis joh\\\
Deus opera eorum, quia violenti fuerunt. ^*
Dehinc de potestate gloriantur , id est,
quamvis tot mala potestati adjuncta sunt,
atlamen « dc potcstate » sua inaniter «glo-
riantur », quemadmodum Nabuchodono-
sor, de quo in Daniele narratiir : Rex ait, Dan.w,.
Nonne hwc est Babylon civilas magna,
quam sedificavi in domuin rcgni, in ro-
bore fortitiidinis mea?, et in gloria deco-
ris mei ? Talibus Dominus loquituF apud

C Amos : VcB qui dieitis, Numquid non in xmos^
fortitudine nostra assumpsimus nobis cor- '^^-
nua?

Consequenter, ad idem inducitur ratio
quarta. An tu potentem censes, quem vi-
deas velle aliquid cjuod non possit effi-
cere? [quasi dicat Philosophia :] Potentem
non potes talem ralionabiliter judicare,
potentem simpliciter, potestate ad feli-
citatem sufficiente, qui nec de jure nec
de facto potest implere omne quod vult.
Potcntem cen.scs, qui satellite latus am-

D bit, id est, multitudine ministrorum latera
sua facit circumdari, ne ab adversariis in-
vadatur? Qui quos terret,ipse plus metvit,
id est, eos plus timet quos minando per-
terret, quam timeatur ab eis, a quibus
veretur intoxicari, circumveniri, insidiis
perimi ? Qui ut potens cs.se videatur, in
servientium manu situs est,\d est, positus
est in potestate ministrorum suorum, a
quibus repenteobrui possit?sicut in libris
Regiiin aliisque historiis multoties factum
describitur.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA V ; ART. XIV

327

Prapterea probat Philosophia, quod nec A
in familiaritate regum ac principum con-
sistat felicitas. Nam quid ego de rcgum
famiiiaribus disseram, id est dicam, nisi
quod subditur, quum regna ipsa tantcB
imbecillitatis plena demonstrein, id est,
jam evidenter probaverim ipsos regios
principatus et reges esse tam imbecilles?
Quos quidem regia potestas sa^pe inco-
lumis, scepe autem lapsa prosternit : id
est, « quos », scilicet servos familiares,
« potestas regia incolumis », id est ipsi
reges adhuc sani, frequenter occidit; « sae- B
pe autem » hoc facit regia potestas « la-
psa », id est adversis dejecta, seu morte
prostrata, quemadmodum sanctus rex Da-
vid in extremis suo successori ac filio
iii/jpff.ii, Salomoni praecepit ut post mortem suam
'"' ' ' ' occideret ipsum Joab et Semei : quod
David ut ordinarius atque legitimus judex
juste prsecepit. De qua etiam re duo sub-
duntur exempla.

Nero Senecam familiarem prcecepto-
remque suum, ad eligendcc mortis coegit
arbitrium : id est, « Nero » imperator C
compulit « Senecam familiarem suum »,
utpote consiliarium, et « preeceptorem »,
id est magistrum, « ad arbitrium », id est
judicium seu voluntatem, « mortis eli-
gendae ». Seneca enim, vir moralissimus
atque doctissimus, fuit instructor Neronis
ante promotionem suam ad imperium, et
tunc usque Nero simulavit se pium et do-
cilem ; promotus vero, coepit ostendere
quod in ejus latuit pectore. Quem Seneca
cum modestia saepe reprehendit : quod
ille non ferens, et vultum Senecae more D
solito erubescens ac metuens, exegit a
magistro ut sibi ipsi eligeret genus mortis
quod mallet.

Sequitur aliud exemplum. Papinianum
diu inter aulicos potentem, milifum gla-
diis Antonius objecit. Iste videtur fuisse
Antonius collega Octaviani imperatoris,
vir plurimum vitiosus : a quo (ut recitat
Augustinus libro de Givitate Dei) Tullius,
permittente Octaviano, fuit occisus. Ha-
buitque Antonius iste sororem Octaviani

uxorem, quam repudiavit, atque Cleopa-
tram, reginam ^Egypti, duxit in conju-
gem : ideo Octavianus insequebatur eum
in .lEgyptum, et fugere compulit; sicque
Antonius fugiens, in ipsa fuga proprio
gladio se peremit. Papinianus quoque ex-
stitit unus de primis « inter aulicos », id
est curiales, in aula Antonii : quem ipse
Antonius jussit « gladiis militum » tru-
cidari.

Atqui uterque potentice sucb renuntiare
voluerunt,\d est,tam Seneca quam Papini-
anus pra?buit se paratum ad resignandum
suum officium, quatenus vivere permit-
teretur. Quorum unus Seneca opes etiam
suas tradere Neroni seque in otium con-
ferre conatus est : id est, horum duorum
unus, utpote « Seneca, conatus est etiam
opes », id est divitias suas, « tradere »,
id est resignare, « Neroni, seque conferre
in otium»,id est dare se ad vitam contem-
plativam in eremo, ut mortem evaderet :
juxta quod Satan ait in libro Job, Pellem /0611, 4.
pro pelle, et cuncta quae habet homo, da-
bit pro anima sua, id est pro vita sua ser-
vanda. Sed dum duos ruituros moles ipsa
trakit, id est,quum tyrannica ista potentia
Antonii et Neronis, gravis instar molis ad
sustinendum, « trahit ruituros », id est,
jussit trahi praefatos duos ad morlem, neu-
tcr quod voluit effecit, id est,nullus eorum
mortem evasit, resignando potentiam vel
divitias suas tyrannis. Unde et in Pro-
verbiis suis Seneca ait : Inimicitise po-
tentium graves sunt. Salomon quoque ait :
Fremitus leonis ira regis. Denique Seneca Prov.xi-n,
videns se mortem iion posse evadere, ele- '^'
git mori in balneo ; et fecit se minui sub
utraque ascella, bibitque forte vinum, et
minutus quasi ridendo spiritum emisit
in aqua.

Ex his Philosophia concludit : Qua; est
igitur ista potentia, qiiam pertimesctmt
littbentes ? id est, imbecillis et insuffi-
ciens est ista potestas, « quam » ipsi re-
ges et principes « habentes, pertimescunt »
etiam suos ministros. Quam nec quum
habere vetis, tutus sis ? id est, quum obti-

328

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII F l.inER III. — PUOS.V V ; .\Rr. XIV

Estherw
1,2; VII, 0,
10.

II Mach.
\\\\. 3-8.

Estherxw
2,6.

nerc sludueris, habendo faniiliaritatem ac
participationein ipsius non « sis tutus »
al) invasione ipsius potentiao ; et quion
dcponere cupias, id est diiniltcrc ipsani
potentiam et jiotentem ac ejus familiari-
talem et eominissi()nem,att;r(liatus inquic-
tudine officii et aiine.xis periculis, vitare
non possis? id est, non valeas resignare et
declinare ipsain potentiam, sed potius ab
ea occideris ; vel si places principi, incur-
ris ejus offensam ac ultionem recedendn
ab eo.

Praterea, ex Scripturis copiose proba-
lur quam incertus, fallax, mutabilis sit re-
gum et principum favor. Quod et clarc
patuit in Aman, summo consiliario el
secretario Assueri imperatoris : quem post
maximam familiaritatem Assuerus jussit
affigi patibulo, sicut in libro Esther scri-
bitur. Sic et secundo Machab»orum narra-
tur quemadmodum Antiochus rex prsece-
pit prffcipitari Menelaum in mortem, qui
variis modis ac dolis nitebatnr acquiie-
re regis familiaritatem. In domibus etiam
regum sunt inulli simulatores et callidi,
qui frequenter concitant animos regum
contra viros bonos et integros, quos op-
primi et occidi procurant. Quod expertus,
rex Assuerus ait : Multi aures principum
simplices et ex sua natura alios a?stiman-
tes, callida fraude decipiunl. Communiter
quoque homines in palatiis principum po-
tius corrumpuntur quam in virtutibus
crescant. Unde Seneca in suis ait Prover-
biis : Si in clientela potentis aut principis
perveneris, aut veritas aut amicitia cst
perdenda.

Postremo Philosophia dcclarat.quod nec
illa amicitia sit multum curanda, quae po-
tentia aut divitiis, non virtute, acquiritur.
An prcesidio sunt amici, id est, utrum
illi « sunt » veri et fideles « amici ». prae-
sidium, id est auxilium, tempore oppor-
tuno prcestantes, quos non virtus sed for-
tuna conciliat, id est, quos ad amandum
inducit non bonum honestum, ut simili-
tudo virtutum et amor earum, sed ea
quae subjacent fortunae, ut temporalis pro-

A speritas, opulentia, voluptas ? quasi dicat,
Non : prout supra jam sa)pe probatum est. cf. p. 2
Unde et subditur : Scd qucm fclicitas ' '
amicwn fecit, id est, qui ex prosperitate

, alterius ad ejus amorem inducitur, infor-
tunivm faciet inimicuui, id est, adversitas
dilecti faciet ab illius amore cessare : quia
cessante causa, cessat ejus effectus.

Quce vero pestis efficacior est ad nocen-
dum, quam familiaris inimicus? id est,
nulla res pcstifera, infcctiva, nociva, dis-
positior et potenlior est ad nocendum,

B hedendum, decipiendum, quam hostis do-
mesticus et adversarius tibi, sub specie
amici cohabitans. A tali enim minus ob-
servat se homo : et ille magis applicatus
et proximus est ad nocendum ; actio au-
tem fit per tactuin. Talis vero inimicus
est vitiosissimus, in tantum ut nono Ethi-
corum dicat Philosophus : Qui fingit se
amicum et non est, pejor est illo qui fin-
git falsam monetam. Unde et Augustiniis :
Simulata (ait) a?quitas, est duplex ini-
quitas.

C Itaque amicitia conlracta el fundata in
bono delectabili et utili, ipsa delectatione
seu utilitate cessante, decrescit ; sed quae
fundatur in parilitate virtutum, stabilis
perseverat, nec per distantiam corporalem
dissolvitur. Alia? vero amicitia^, cessanti-
bus suis causis, deficiunt. Itaque deteste-
mur enormissimum vitium amiciti» fictae,
duplicitatis et calliditalis vulpina3 : quia
ut in Proverbiis suis Seneca loquitur, Ma-
lus ubi bonum se simulat, pessimus est;
itemque : Deteriora sunt tecta odia, quam

D aperla ; ideo minus te offendit loquens
inimicus, quam tacens. Hoc est quod in
Proverbiis dicitur : Meliora sunt vulnera Prov.w
diligentis,quam fraudulenta odientis oscu- *'•
la. Et Psalmographus cecinit : Corripiet /•«. cxl,
me justus in misericordia, et increpabit
me ; oleum autem peccatoris non impin-
guet caput meum.Porro de fictis illis ami-
cis et domesticis hostibus loquitur Jere-
mias : Sagitta vulnerans est lingua eorum; Jer. i\,
in ore suo pacem cum amico suo loquitur,
et occulte ponit ei insidias.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IIL — METRUM V 1 ART. XV

329

METRUM V

Qui se volet esse potentem,
Animos domet ille feroces,
Nec victa libidine colla
Foedis submittat habenis.
Etenim licet Indica longe

Tellus, tua jura tremiscat,
Et serviat ultima Thule ;
Tamen atras pellere curas
Miserasque fugare querelas
Non posse, potentia non est.

ARTICULUS XV

EXPLANATIO METRI ITUJUS QUINTI.

r

N prosa mox praecedente, Philosophia A
ostendit in principatu atque dominio
non esse potentiam veram et salutarem,
neque felicitatem. Hic docet in quo poten-
tia talis consistat, utputa in vitiorum edo-
matione, passionum refrenatione, et sui
ipsius virtuoso triumpho.

Qui, id est quicumque, volet, id est

optabit, se esse potentem potentia spiri-

tuali, id est fortitudine animi omniumque

vigore virtutum, quee concatenatse seu

connexse dicuntur, llle domet, id est, re-

frenet ac reformet, animos feroces, id est B

irrationabiles animi motus, impetuosas

animae passiones, et specialiter affectiones

pietati, caritati suavitatique spiritus repu-

gnantes, videiicet amaritudinem, indigna-

tionem, iram, elationem, invidiam, crudo-

Eccii.\)i\, litatem,quum in Ecclesiastico dicatur,Non

*'■ est sensus ubi abundat amaritudo ; et rur-

/6irf. 111,27. sus, Cor durum male habebit in novissi-

i>roD. XXIX, mo. Salomon quoque ait : Qui ad indi-

"'■ gnandum facilis est, erit ad peccandum

ibid. XVI, proclivior. Hinc iterum protestatur : Me-

lior est patiens viro forti ; et qui domina- C

tur animo suo, expugnatore urbium. Ha?c

vitia in se ipsis amara sunt, et eis in se

locum praebere, est se ipsum discerpere,

affligere, dilaniare (quod prorsus stultissi-

32.

mum est), et sibi in se ipso infernum effi-
cere. Hinc Seneca : Nequitia ipsa est poena
sui,et mala conscientia nunquam est tuta,
nunquam quieta. Unde et Augustinus fate-
tur : Animus inordinatus sibi ipsi est gra-
vis. Hinc ad Hebra^os sanctus hortatur
Apostolus : Pacem sequimini cum omni- Hehr. xu,
bus, contemplantes ne qua radix amaritu- '*' ^^'
dinis sursum germinans impediat, et per
illam inquinentur multi. Consonat his
quod libro de Clementia asserit Seneca :
Magni animi proprium est, placidum ac
tranquillum consistere,injurias et offensas
parvi pendere, et eas sequanimiter ferre ;
muliebris vero est animi, litigare, et irse
suse gerere morem.

Nec submittat, id est, non subdat, colla
sua, id est superiores animae suae vires,
quibus sursum erigitur ratio et liberum
arbitrium, vicfa lihidine, id est concupi-
scentiis superatis, habenis fcedis, id est
desideriis actibusque obscenis,quibus tan-
quam vinculis mens ligatur, et impeditur
a luce sapienti» ac splendore virtutum.
Hoc est quod in Ecclesiastico ait Scriptu-
ra : Post concupiscentias tuas non eas, et EccU.wm,
a voluptate tua avertere; si praestes animse *"" ^'^
tuae concupiscentias ejus, faciet te in gau-
dium inimicis tuis. Unde et summus ait

330

DE CO.NSOLATIONK 1'lIII.OSOl'III.E I.IItKK III.

I'HOS.\ VI

I Pf(r. II
It.

Prov. XIV
211.

Joann.wtt
31.

Apostolus : Obsocro vos a carnalibus absti-
nere desideriis, qua' militaiit adversus
aniinani.

Htcniin ticcf tcllus Jiulica Jo)i(;c distans,
id est populiis lndi;p reinote liine liabilaiis.
trcini.scdt Jiira tua, id est, e.xpaveseat
priccepta tua, ct Tliutc, id est regio sic
vocata, ultiina. id est extrcina iii occi-
dente, serviat, id est, obediat tibi ; tamen
7ion possc, id est non satagere, pellcre,
id est superare atque -AhyxccvQ^curasatras,
id est sollicitudines inordinatas, obscuras,
et non posse fugare, id est exstirparc et
vincere, querelas miseras, id est queri-
nionias viles ex impatientia orientes (qiiia
ut in Proverbiis legitur : Qui patiens cst,
miilta gubernattir prudentia ; qni autem
impaliens est, exaltat stultitiam suam).
potcntia non est, id est, non est virtiis, nec
animsD fortitudo, sed vilissima servitus vi-
tiorum,dejectio cordis,et enervatio viriiim
mentis, qiium dicat Salvator : Qiii facit
peccatum, serviis est peccati.

Nempe si liomo advertat qiiam enorini-
ter et frequenter offenderit Deum, qiiam
niiilta et magna pro ipso sustinuerit Chri-
stus, quam saluberrimum sit, propter
Deum pati injurias et libenter perferre

A adversa ; querelosiis noii crit : imo nil
condigiiiim se pati falebitur, dicens illiid
Job, Peccavi et vere deliqui, et iit erain
(limius iion recepi. Hiiic ait Apostolus ;

, .laiii omiiiiio delictum est in vobis, quod
jiidicia liabelis iiiter vos:quare non magis
injuriam accipitis? Quare non magis frau-
dein patimini? Et rursus ad Pliili[)penses :
Omnia facite sine murmiirationibus, ut si-
tis sine querela, et simplices filii Dei. At-
que ad Ephcsios : Omnis amaritudo ct ira
et indigiiatio et clainor tollaltir a vobis,

B cum omni rnalitia ; estote invicem beni-
gni, misericordes, donantes invicem, sicut
et Deus in Christo donavit vobis.

Sit ergo in nobis vera patientia, robur
virtutiim armattiraqne Dei,confortatio gra-
tia', qiia omnibus nostra? salutis adversa-
riis pra'valemus. Hinc quippe Constanti-
nus imperator optime dixit : Quid juvat
Barbaros superasse, si a crudelitate vinca-
mur?Xam extraneas nationes vicisse, vi-
ritim est bellantitim populorum ; vitia su-
perare, virtus est mortim. In illis 'prseliis,

C fortiores exsistimus aliis ; in his, fortiores
sumiis nobismetipsis. Omnium certe se
dominum comprobat, qui se servum exhi-
buerit pietatis.

Jub xxs

27.

1 Cor. VI

Philipp
14, 15.

lCphes.
;u, 32.

PROSA VI

GLORIA vero quam fallax saepe, quam turpis est ! Unde non injuria Tragicus
exclamat : *Q 5iHa, 5;;a, [j.jpoc.ji c-r; 3p-~wv,0i!>c£v y-Twjti, JSictcv i<rr/.M7x: [j.iya^.
Plures enim magnum saepe nomen falsis vulgi opinionibus abstulerunt.
Quo quid turpius excogitari potest? Nam qui falso praedicantur, suis ipsi necesse
est laudibus erubescant. Quae si etiam meritis conquisitae sint, quid tameii sapientis
adjecerint conscientia), qui bonum suum, non populari rumore, sed conscientite
veritate metitur? Quod si hoc ipsum, propagasse nomen, pulchrum videtur ; con-
sequens est ut foedum non extendisse judicetur. Sed quum, uti paulo ante disserui,
plures gentes esse necesse sit, ad quas unius fama hominis nequeat pervenire, fit
ut quem tu sestimas gloriosum esse, pro maxima parte terrarum videatur inglo-
rius. Inter haec vero, popularem gratiam ne commemoratione quidem dignam puto,
quse nec judicio vero provenit, nec uiiquam firma perdurat. Jam vero quam sit

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA VI ; ART. XVI 331

inane, quam futile nobilitatis nomen, quis non videat? Quae si ad claritudinem re-
feratur, aliena est. Videtur namque esse nobilitas, qusedam de meritis veniens
laus parentum. Quod si claritudinem prasdicatio facit, illi sint clari necesse est,
qui praedicantur. Quare splendidum te, si tuam non habes, aliena claritudo non
efficit. Quod si quid est in nobilitate bonum, id esse arbitror solum, ut imposita
nobilibus necessitudo videatur, ne a majorum virtute degenerent.

ARTICULUS XYI

EXPOSITIO PROSiE HUJUS SEXT^.

JAM supra ostendit Philosophia, quod A ritatis et sequitatis, vociferatur : '£} 8o;a,

nec in divitiis, nec in honore, neque in od;a, [/.upt'otij'. Syj jSpoTwv, OuSsv ytywai, piozov

potestate sit ponenda felicitas ; hic osten- ojyxoifjy.q ij.eyv.^ : id est, o gloria, gloria, id

dit, quod nec in fama et gloria : qua^ est fama humana, millibus mortalium ni-

prout nunc sumitur, est clara cum laude hil aliud facta nisi aurium inflatio ma-

notitia, secundum quod Tullius eam defi- gna : id est, tu, o humana gloria, es res

nivit. De multiplici tainen gloriae signifi- vilis; quamvis a multis millibus hominum

r/-.i>.iDB catione dictum est ante. e.xprimaris, tamen nihil aliud esse videris

eis." Gloria vero quam fallax sa^pe, quam quam magnus strepitus verborum,implen-

turpis est ! id est, celebritas ac claritas tiuin audientium aures. Quod consequen-

famse est frequenter valde « fallax », ut- ter probatur. Plures enim magnuni sa'pe

pote ex levi hominum suspicione et in- nomen falsis vulgi opinionibus abstule-

cauto procedens judicio;et item ex immo- B runt, id est, multi homines multoties se-

derata affectione, quoniam quod quis cum tulerunt grandem famam et laudem

fervide amat, hoc faciliter ultra modum ex verbis et actibus suis, tanquam excel-

commendal : unde amor et odium perver- lenter periti et strenui, ex erronea reputa-

tunt rectum judicium. Hinc libro de Qua- tione vulgarium : qui ut sanctus ait Hiero-

tuor virtutibus Seneca fatur : Parce lauda, nymus, quidquid minus intelligunt, magis

parce vitupera. Similiter reprehensibilis appretiantur ; et quem viderint magis

est nimia laudatio, ut immoderata vitupe- promptulum ad loquendum et abundan-

ratio:illa de adulatione,ista de malignitate tiorem in verbis, a^stimant doctiorem, non

suspecta est. Ssepe quoque est « quam )> advertentes quod in Proverbiis Salomon

(id est valde) « turpis », id est mendosa, fassus est : Vidisti hominem velocem ad /'roc.xxix,

dum quis ultra merita vel demerita sua loquendum ? stultitia magis speranda est -^-

laudatur, vel de pravis operibus, aut appa- C quam illius correctio. Et denuo : Qui prius ibki. xvm,

Ps. X, -i, rentibus et fictis virtutibus : quoniam lau- respondet quam audiat, stultum se esse '^-

,ec. ebr. (j^i^^j, peccator in desideriis animae suae, et demonstrat, et confusione dignum. Ideo

iniquus benedicitur. Saepe quoque quod dixit Apostolus : Noli verbis contendere ; wTim.n,

unus judicat esse laudabile, alter reputat ad nihil enim utile est, nisi ad subversio- '*'

vituperabile. nem audientium.

Unde non injuria Tragicus exclamat, Quo quid turpius excogitari potest ?

id est, poeta « tragicus », videlicet Euri- quia multis virtutibus contrariatur. Nam

pides, « non » ex « injuria », sed zelo ve- qui falso pra'dicantur, id est, mendaciter

332

DE CONSOLATIONE PI!lLOSOI'III.f; LIBER III.

IMIOS.V VI ; .\RT. XVI

coinmtMidanlur, sais ipsi Idudibiis erube- A
scant tiecesse est, id est, merito erubesce-
renl. el utique verecundarenlur, si rile
perpenderent ipsas laudes, quuiii in veri-
tate vituperia sint eoruin : ut duin super- •
bus de huinilitate laudatui", non ejtis liu-
miiitas. (jua' non esl, laudatur. sed ejiis
superbia reprobalnr ; quamvis infeiix et
miscr homo sic sua vanitate,elatione,stul-
titia obtenebretur, qnod ooram Deo non
erubeseit, nec divinum judicium e.xpave-
scit. nec imminentem sibi damnationem
veretur. Quum enim damnabile sit de con- B
cessa sapientia et virtule velle laudari
atque inaniter gloriari, quanto magis de
bouis qua:' non habentur ?

Qua' si etiam meritis conquisito! sint,

id est, quamvis landes istas meruerit ho-

mo per opera virtuosa, ita quod digniis

est eis. dummodo eas vane et inordinate

non appetat, quid tamen sapientis adje-

cerint conscientia' ? \d est, bonitatem et

gaudinm ac meritum « sapientis » ac vir-

tuosi non aiigent, sed potius eum affli-

giint : quoniam non se, sed Deum cupit G

Eccie. t\,i. laudari ; quumque incertus sit an amore

sit dignus, an odio, et qualiter cursnm

suum implebit, e.\ fama et laude sua gra-

vius perterretur ne coram Deo in die judi-

cii sui dupliciter confundatur. Verumta-

men, si conscientiam bonam liabet, potest

de hujuscemodi fama. in Deo, sobrie, cum

reverentia et timore gaudere, et patienter

eam sufferre, in quantum est ad Dei hono-

rem a^dificationemque proximorum : ut

II cor. II, cum Apostolo dicere queat, Christi bonus

''• '^" odor sninus in omni loco ; quum et Domi- D

Maitii. V, nus prolestetur : Sic luceal lux vestra co-

'*^" ram hominibus, ut videant bona opera

vestra, et glorificent Patrem vestrum qui

in coelis est.

Qui sapiens bonum suum, non popula-
ri rumore, sed conscientia^ x:eritaic meti-
tur, id est, perfectionem virtutum qua? ei
adscribitur, non ponderat nec judicat ex
hominum fama, sed ex diligenti examina-
tione « conscientiae » suae : cui tamen exa-
minationi atque judicio non consentit cuin

cerlitudine absoluta, sed cuin probabili
conjeelura, (|uia non potest homo scire
pro certo se esse in caritate, nisi ex reve-
lalione divina. Ilinc dixit Apostolus : Glo-
ria nostra Inec est, testimonium conscien-
ti;e nostne. Gregorius quoque : Sapientes
(ait) inerila sua non in hominuin ora po-
nunt, sed intra conscientiam contegunt.
Denique, quamvis multa sint signa et ar-
giimenta ex quibus valeat homo probabi-
liter noscere se esse in caritate,hoc tamen
potissimum est si de pra^teritis culpis
cordialiter doleat,nec pro aliqua re mundi
velit peccare mortaliter : hoc nainque ad
minus exigit caritas Dei, qua tenemur
Deum super oinnia toto corde diligere. 0
ergo quam longe, imo quam longissime
sunt a salute, qui conantur ad hoc ut im-
pleant suam libidinem, aliamque perso-
nam pro posse alliciunt ad male agen-
dum ! Nonne talis homo percussit fcedns
cum morte,et cum inferno pepigit pactum?

Consequenter ponitur ad idem proban-
dum alia ratio. Quod si hoc ■ip.sum., propa-
gasse nomen, pndc.hrum videtur, id est,
« si )) bonum et clarum est « hoc ipsumi),
id est « nomen )> bonum promulgasse, id
est divulgasse de se ; consequens est ut
fo?clum non extendisse judicetur, id est,
hoc sequitur « ut non extendisse )> ac dif-
fudisse bonain fainam de se, « judicetur)),
id est, esse dicatur, « foedum », id est
turpe et abominandum. Sed quum, uti
paulo ante disserui, id est, quia ut jam
supra probavi, septima prosa libri secun-
di, pJures gcntes esse necesse sit, id est,
esse oportet homines valde multos, ad
quas fama unius hominis nequeat perve-
nire,fit,\d est accidit,wi; quem tu wstimas
esse gloriosum, id est famosum, joroccwia *
parte terrarum videatur inglorius, id
est, in provincia propinqua sit ignotus et
non famosus, aut certe despectus.

Intcr Jucc vero, popularem gratiam, id
est Iaudem,famam gratiamque vulgarium,
ne commemoratione quidem dignamputo,
id est, tantum despicio eam quod non re-
puto eam « dignain » nominari aut recoli,

1! Cor
12.

h. XX
15.

CAp.
D' el s.

pro

xiiria

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA VI ; ART. XVI

333

quce nec judicio vero provenit , id est, non A
oritur nec procedit ex vera illorum discre-
tione, nec unquam firma 'perdurat. Ideo

iCoiMv, 3. dixit Apostolus : Mihi pro minimo est ut a
vobis judicer, aut ab humano die. Verum-
tamen cavere quilibet debet ne ex negli-
gentia aut culpa sua nascatur de ipso
fama mala, quia hoc exemplaritati repu-
gnaret. Propter quod, qui negligit famam,
crudelis est, secundum Augustinum, ut

c/. p.ToB. dictum est plenius supra.

Insuper Philosophia ostendit quam viie
sit de nobilitate carnaliter extolli et glo- B
riari.quum illa fortunai subjaceat,et parvi
sit ponderis.

Jam vero quam sit inane, quam futile
nobilitatis nomen, quis non videat ? id
est, quis non intelligat, si bene conside-
ret, « quam inane », id est quam vehe-
menter vanum, « quam futile », id est
labile et indignum, « sit nomen nobilita-
tis », id est rumor seu fama contracta ex
innata carnis generositate ? Quai si ad cla-
ritudinem referatur, id est ad veram cla-
ritatem et nobilitatem, quae pertinet ad C
virtutes, aliena est, id est extranea huic
qui de sola carnis nobilitate se jactat.
Videtur namque esse nobilitas, qucvdam
de meritis veniens laus parentum, id est,
vera nobilitas ex possessione seu imita-
tione virtutum contracta, est commenda-
tio « parentum » qui taliter nobiles erant,
nec competit soboli,nisi parentes imitetur
in bonis. Quod si claritudinem prcedicatio
facit, id est, si ipsa famatio et reputatio
hominum confert homini claritatem, illi
sint clari necesse est, qui prcedicantur , D
id est, necessario sequitur, quod « illi sint
clari » et nobiles, qui tales famantur :
quod tamen ita non est, quum frequenter
vitiosi, viles, degeneres famentur esse
clari, boni ac nobiles. Quare splendidum
te, si tuam non habes, aliena claritudo
non efficit : id est, parentum tuorum nobi-
litas te non facit nobilem, si non habes in
te propriam nobilitatem veram et virtuo-
sam,ex virtutum imitatione pendentem,de
qua dicitur :NobiIis est ille quem nobilitat

sua virtus ; nec clarus et nobilis est cen-
sendus, quem sordida vita et mores indi-
gni vilificant.

Ilinc Judffiis de nobilitate carnali glo-
riantibus, eo quod de Patriarcharum se-
mine processissent, beatissimus Joannes
Baptista locutus est : Ne coeperitis dicere, z«c. m, s;
Semen Abrahae sumus ; dico enim vobis, ^°*""''"''
quia potens est Deus de lapidibus istis
suscitare filios Abrahse. Quibus et Christus
dixit : Si filii Abrahae estis, opera Abrahae joam.vwx,
facite ; vos ex patre diabolo estis. De hoc ^^''^**
ad Galatas diffuse scribit Apostolus, pro- Oaua. iu,
bans gentiles credentes in Christum, non *^'''^'
Judeeos incredulos, Abrahae filios esse ap-
pellandos.

Quod si quid est in nobilitate bonum,
id est, si in carnali nobilitate est aliquid
boni, id esse arbitror solum, id est, puto
hoc « solum » aut prsecipue esse, ut im'po-
sita nobilibus necessitudo videatur, id est,
obligatio qusedam ipsis videatur esse in-
nata, ne a majorum virtute degenerent, id
est, ne a patrum et praedecessorum suo-
rum probitate moribusque discedant, qua-
tenus decus parentum in sua resplendeat
prole, sicut qualitas causae in suo effectu.

Praeterea, de ipsa nobilitate, quid sit in
re, et qualiter secundum Philosophum in
Politicis dicatur antiquata opuIentia,atque
ut alii addunt, quaedam innata magnanimi-
tas, probitas et honestas, dictum est ple- c/-. p. 208
nius ante. Verum in his quidam carnis *^ "^'^"
propagine clari deviant vehementer, et
judicant valde insipienter. Nam dato quod
carnalis illa nobilitas alicujus sit digni-
tatis, sicut et est, non tamen tantae ut aesti-
mant illi qui se de illa nimis extollunt,
magisque reputant illam, quae est bonum
fortuitum, quam dona naturae aut etiam
bona gratuita : quod prorsus erroneum
est, et contra justitiam, quae requirit
unumquodque appretiari quantum valet.
Hinc contra tales dicitur a Malachia:Num- Maiach.»,
quid non pater unus omnium nostrum ? ^*'-
Numquid non Deus unus creavit nos ?
Quare ergo despicit unusquisque nostrum
fratrem suum, violans pactum patrum

m

I)E rONSOLATlONK IMIII.GSOPlll.K I.lliF.ll III.

MRTRUM VI ; AIIT. X\ II

Jiicob. II,
2*.

noslroruin ? Sod ol Jacobus fraler Christi, A riosus Ilieronymus : Sola apud Deum li-
ronlra lalcs in sua scribit Canonica : Si hcilas, cst non scrvire peccatis; sola apud
intrt^cril in convcntu vcstro vir aurcuin Dcum nobililas, cst clarum csse virtuti-
annuluin habcns cl in vcstc candida.intra- bus : dc carnis nobilitate nunquam inlcr
vcril aulcin cl paupcr in sordido liabilu,^ vos disputctur, nec cx ea unquain tc pr;p-
el di.veritis ci qui indulus est veste pne- feras alteri. De vera quoquc nobilitale

clara, Sede tu hic benc : paupcri aulcin
dicatis, Tu sla ibi : nonne facli estis judi-
ces cogilationum iniquarum ? ctc. Iluini-
lient ergo sc nobiles, illud ad Corinlliios
iCor. 1, 2ti- allcndcnlcs : Vidcle vocatioiicm vcslram,
*^" fralrcs,quia non multi potentes,non iniilli

Scneca loquilur : Nobililas animi, genero-
sus est sensus ; nobilitas hominis, genero-
sus est animus. Ilinc Cyrillus disseruit :
Vcra nobililas non cst nisi virtus posscs-
sa ; dunuiuc dc nobililalc carnis erigeris,
glorificam aniniffi nobililatcm ventosa

nobiles sunt intcr vos;sed infirma ct igno- B vanitate dispergis, et ex preliositate vilis
bilia mundi elegit Deus. Ilinc asserit glo- effectus, ex ipsa nobilitatc vilescis.

METRUM VI

Omne hominum genus in terris

Simili surgit ab ortu :
Unus enim rerum pater est,

Unus qui cuncta ministrat.
Ille dedit Plicebo radios ;

Dedit et cornua lunae.
Ille homines etiam terris

Dedit, et sidera coelo.
Hic clausit membris animos

Gelsa sede petitos.
Mortales igitur cunctos

Edit nobile germen.
Quid genus et proavos strepitis ?

Si primordia vestra
Auctoremque Deum spectes,

Nullus degener exstat,
Ni vitiis, pejora fovens,

Proprium deserat ortum.

ARTICULUS XVII

ELUCIDATIO METRI HUJUS SEXTI.

IN hoc sexto hujus tertii libri metro, de- C mediate a Deo per creationem, non simul,

clarat Philosophia quod in fine prffha- sed successive organizatis corporibus, jux-

bilsp prosfp dcprompsit. videlicet carnalem ta illud in Psalmo, Qui finxit sigillatim Ps,

nobilitatcm modici aut nullius esse mo- corda corum, id cst hominum mentes in- '^-

menti,eo quod omnium hominum sit idem tellectivasque animas(ad quod insinuan-

creator, ct unum effcctivum principium, dum ait per Isaiam prophetam, Flatus ego /«. lv

Deus. faciam), ab ortu simili, id est ab eodem

Omne hominurn genus,'\d est universum fontali principio; vel a simili modo produ-

genus humanum, surgit in terris, id est, ccndi, puta per viam creationis. Unus est

in esse proccdit (quantum ad animas) im- enim pater rerum, unus qui cuncta mini-

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI-E LIBER III. — METRUM VI ; ART. XVII 335

strat, id est gubernat, qusedam immediate A Plotinus Platonicus, nostrae memoriffi vici-

per se, qu^edam per causas secundas, ut nus temporibus,Platonem ceteris excellen-

dictum est ssepe, et infra diffusius expri- tius inlellexisse laudatur, et ait ; Pater

metur. misericors humanis animis mortalia vin-

Ille dedit Phoeho radios, id est, soli in- cula fecit.

didit suam lucem,qua cuncta suse illustra- Celsa sede petitos, id est acceptos et

tionis susceptiva irradiat. Propter quod, missos a coelo sublimi : non a stellis

De Divin. secundum magnum Dionysium, Sol est comparibus, ut in Timffio et Menone Plato

"'"'•'■"• evidens divin» et increat® bonitatis se dixit, sed a « celsa sede », id est Creatore

super omnia diffundentis imago. Dedit et et Rege coelorum, Patre spirituum, secun- Hebr.^u,

cornua lunw : id est, ex Dei institutione dum Apostolum ad Hebrseos. Qui per Isa- "^-

contingit, quod luna in incremento lumi- iam ait : Spiritus a facie mea egredietur ; /s.lvii,ig.
nis sui atque in ejus decremento videtur B et per Ezechielem testatur : Ecce ego in- Ezech.

Cf.f.m cornuta. Quod qualiter accidat, supra ex- tromittam in vos spiritum, et vivetis. Hae ^""^•"'^-

^*'**' positum est. auctoritates Scripturae canonicae valent ad

Ille etiam dedit homines terris, id est, reprobandum errores haereticorum et quo-

ordinavit et fecit quod homines terram rumdam philosophorum, dicentium ani-

inhabitarent. Sicque potius terram dedit mas rationales in exordio mundi omnes

hominibus in possessionem, quam homi- simul esse creatas (quod, ut in libro de

jPs.cxm.ie, nes terris, juxta illud in Psalmo : Coelum Civitate Dei recitat Augustinus, quidam

sec. Hebr. ^^jj Pqjj^jjjq • tcrram autem dedit filiis ManichEei Platonici affirmabant) ; errores

hominum. Dedit et sidero ccelo, id est, quoque asserentium animas rationales im- cAt.xxi,

stellas fixas collocavit in firmamento, jux- mediate creatas ab intelligentia ultima p-^'^^*''^-

Gcn. 1, 17. ta illud Genesis : Posuit eas in firmamento prgesidente sphaerge activorum et passivo-
coeli. Unumquemque quoque planetam in C rum : quem errorem verse philosophiae ac

suo orbe ac proprio coelo constituit, ut Iheologiffi contrarium secuti sunt Avicen-

probabilior tenet opinio. na rex et Algazel sequax ipsius.

Hic clausit a^iimos, id est spiritus ratio- Igitur, id est, ex his patet, quod nobile

nales,videlicet animas intellectuales, wem- germen edit, id est produxit, cunctos mor-

bris, id est corporibus organizatis, per ^a^e-s.Per hoc « nobile germen »,id est cla-

membra formatis : non quod in diversis rissima illa omnium rerum causa effectiva,

membris diversae sint animae, ut opinatus potest intelligi Deus altissimus, vel etiam

c/-. t.xxii, est PIato;sed eadem anima est tota in toto primus hominum parens Adam,a Deo for-

p. 123C' et gQj,pQj,g g^Q^ gj. jjj qualibet ejus parte, matus. Verumtamen germen proprie acci-

* carthagi- quauquam Chalcidius, Romanae * Ecclesiae pi solet pro re producta : ut quum S. Dio- oe d

niensis diacouus, qui ad commissionem Osii duas nysius loquitur, quod divinus amor non
partes Timaei Platonis ex Grseco transtulit D reliquit Deum sine germine esse. Sicque

in Latinum, dixerit animam rationalem per « germen » potest hic proprie accipi

essentialiter solum esse in corde, atque unigenitus Filius Dei, Verbum aeternum,

per influentiam in ceteris membris:quam per quod facta sunt omnia. De quo per/oann. i, 3

opinionem doctores concorditer reprobant. Isaiam praedictum est : In die illa erit /s. iv, 2.

Porro anima dicitur inclusa « membris » gerinen Domini in magnificentia et gloria.

et corpore, non per commensurationem, Ubi per germen Domini intelligitur Chri-

quum non sit corporea, sed quia diffusive stus Filius Dei, ad litteram, secundum

est ibidem, ut libro secundo asserit Dama- Hieronymum, Bedam et Haymonem, se-

scenus. Sic quoque ibi est clausa, ut ante cundum quoque doctores scholasticos,Ale-
mortem non egrediatur realiter. Unde no- xandrum de Hales, qui vocatur Doctor

no de Civitate Dei loquitur Augustinus : irrefragabilis (qui et edidit Doctrinale, ut

ivin.
uom. c. IV.

'XM DE CONSOI.ATIONE PIIILOSOPIII.K LinEIl III. — METHl .M VI ; MiT. XVII

palft ex ultiino inetro ol coininenlo libri A Isaiain : V;p. filii desertores, nl faccrctis /s. xs

Joannis de Garlaiulia de Mysleriis Missa'), eonsilinni. et non ex ine, ut adderelis pec-

et S. TIu)inani i't IVlrinn. caluni siipcr percalnm. I)e qMil)iis eaiilalur

Kx introduelis arguit IMiilosopliia supcr- in 1'saiuu» : Prodiil (juasi c\ adipc inicpii- /'s.i.x

bos et ratuos, de cariiea luibililatc se ina- las eoruiu; Iransicrunl iu airecluui cordis.

niter jactantes, el illain quasi pnecipuuin Taics snnt qni perseverant iu viliis. Qui-

bonuni inaguincantes. Qiti(f, id esl ad l)us iu Isaia coinininalur Judex allissimus:

quid. sfri'i>i/is, id est, ciiin strepilu et \iv (\m frahilis Iniquitalem in funiculis /«. v

loquacilalc jaclatis, gcnus, id est proge- vaiiilalis, cl (piasi viuciiium piauslri, pcc-

niein veslram, ct proavos, id est progeni- caluin.

tores veslros, ascendendo ad avos, proavos PraMerea liic docemur propriam dij^ui-

et alavos ? Si spectes, id est, frequenter lalem sapienlci' pcnsare, sicque honore Ron
adspicias, primordia vestra, id esl origi- R invicem praovenire, non alterulrum sper- '^'

nalem institutionem veslram el propaga- ncre, neque alicui suam parentelam et

lionem ex primis pareiitibus, Dciotujue genealogiam improi^erarc ; polissime ne

auctoron, id esl, qui est omnium ve- ipsimct prave et vililer conversando, de-

strum creator et pater ; ««////s c.rstat cle- genercmus et ignobilitemus nos ipsos,

gener, id est ignobilis et vilior alio ho- quemadmodum scriptum est, Qui nutrie- Thre

mine, in puris naturalibus sen quanlum banlur in croceis,ampIexati sunt stercora;

ad dignitatem specificam. Unde, ut allega- et in Psalmo.Ilomo quum in honore esset, Ps.-i

MaUich.u,i\xm est, apud Malachiain habetur : Num- non iiiteiiexit, etc. '^' "'

"^' quid non pater unus omnium nostriun ? lliiic Cyriiius in suis refert Proverbiis,

etc. Ad quod eliam rcscraudum, Eliu fiiius qiiod burdo obviantem sibi mulum con-

Harachel, nolens parvi pendi a sancto Job, tempsit, eo qiiod a rneliori esset genitus

,/o/,xxxiii, ait : Ecce me sicut et te fecit Deus, et de C patre. Cui mulus locutus est : Qufd tibi ex

^- eodem luto ego quoque formatus sum. De hoc amplius tribuis et adscribis, quum sis

quo utique luto scriptum est in Genesi : burdo? Bonum namque et foedum genera-

Ce»i. 11,7. Formavit Deus homincin de limo terra}. tionis, ex assimiiatis genitoribus profluit

Ni, id est nisi, fovois, id est nutriens, ac dependet : ubi ergo imitalionis confor-

pejora, id est deteriora, vitiis deserat pro- mitas toiiilur, nihil refert unde quis natus

prium ortum, id est, peccando reiinquat dicatur. Nonne a dracone, jiretiosissima

primum suum principium, Deum excel- gemma draconlites oritur, et de gallo, ser-

suin et adorandum. Quem relinquunt qui pentium nequissimus basiliscus scu regu-

ejus prgecepta transgrediuntur, juxta illud lus generatur? Medicinalis ac redolens

Oseeiv, 10. Osee : Dominum dereliquerunt in non rosa, de spinis producitur ; atque de heri-

custodiendo. Propter quod dc illis conque- nacio, spinaruin acerbilas derivatur. Sic

yer. II, 5. ritur apud Jeremiam : Quid iniquitatis in- D aurum quoque de sulfure gignilur; et de

venerunt in me patres vestri, quia elonga- fiamina perlucida, teter ortus spargitur

verunt a me,et abierunt post vanitatein,el fumus. Sed quomodo sursum lolleris ex

vani facti sunt? parente qui quasi ailerum asinum confun-

Ps. I, 1. Dcnique iiie fovet « pejora )), qui in ca- dilur gcnuisse? Paler autem ineus glorialur

thcdra pestilentia? sedens, alios scandali- se procreasse me equo ffqiiivaienlem. Ve-

zat, erronee docet, et de iniquitate minori ra ergo nobilitas,est sancta hnmilitas,quae

corruit ad majorem,imo et alios ineitat ad inentem creatam Deo conjungit, gratia re-

peccandum. Quibus Dominus loquitur per plet, ad aeternam felicitalem perducit.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — METRUM VI ; ART. XVIII 337

J

ARTICULUS XVIII

DIFFICULTATUM HUJUS SEXTI METRI PROPOSITIO BREVISQUE ABSOLUTIO.

'OANNES. — Videtur Philosophia in hoc A Hanc positionem Albertus et .Egidius

metro intendere ac probare, quod ho- sunt secuti;et est positio ista communior:
mines universi in puris naturalibus sunt a qua tamen Thomistee, praecipue Petrus

apquales. Unde ergo contingit, quod unus de Tarantasia et Richardus de Mediavilla,

homo ex naturali dispositione alium tam recesserunt,sequentes Magistrum. Ait enim

vehementer excedit, ita quod quidam sunt Petrus : Sicut Magister testatur, quemad-

naturaliter valde egregise indolis, et ad modum est diversitas attributorum in an-

virtutes valde dispositi, acutissimi quoque gelis, ita in animabus, quoniam erimus Matth.xxu,

ingenii,alii vero corruptse inclinationis, et similes angelis Dei in coelo. Hinc sicut in '^'''

ad vitia etiam enormia mirabiliter, vel po- angelis est inaequalis aptitudo naturse ad

tius miserabiliter nimium proni ? gloriam, ita videtur esse in nobis. Unde

DiONYSius. — Qusestio ista in superficie vero ingequalitas ista contingat, diversi di-

videtur non multum difficilis,estque com- B versimode tradunt. Nam aliqui ponunt in

munis ad eam responsio, quod diversitas animabus quasi spiritualem materiam ex

ista animarum seu hominum, ex diversa qua sunt, et dicunt, quod quanto illa fu-

corporis dispositione contingit. Acutius erit in animabus major seu purior, aut

vero pensando, grandis est in qugestione minor, secundum hoc animae sunt magis

hac difficultas. aut minus subtiles. Alii dicunt, quod non

dist. si in Noveris ergo, quod Magister Sententia- habent materiam nisi in qua sunt, utpote

fine. r\im, libro secundo hanc movet materiam, corpus ; et hi dicunt, quod secundum di-

et tenet, quod animae rationales ex sua versitatem corporum provenit a Deo di-

creatione et natura inaequalitatem sortitae versitas animarum,quoniam nobiliori per-

sunt. Circa quod scribit Thomas : Quidam fectibili nobilior semper perfectio infun-

in angelis et animabus ponunt materiam, ditur ac debetur. Prima positio verior esse

et hi forsan aliquo modo possent salvare G videtur, quia frequenter in corpore fragi-

differentiam animarum in dignitate. Et liori melior anima invenitur. — Richardus

hujus opinionis videtur fuisse Magister, demum hic addit : Sive ponatur materia

dicens quod eo modo sit differentia in spiritualis in animabus sive non, credo

animabus sicut in angelis. Sed quoniam quod qucedam sint quibusdam nobiliores

alibi satis probatum est, nec in angelis ex creatione, non solum in gratiis super-

neque in animabus esse materiam, non naturalibus gratis datis, sed item in natu-

potest inter animas rationales esse distin- ralibus donis. Ad minus enim oportet in

ctio penes dignitatem naturae, neque se- animabus ponere quod est et quoest; et

cundum gradus essentialis perfectionis : ratione illius quod est, quod se habet per

imo omnes secundum se nude et absolule modum materialis et passivi principii,

acceptae, sunt pares. Diversitas autem et possunt a Greatore diversimode disponi ac

gradus eminentiae quae in eis est, consur- D transmutari, sicque causari in eis proprie-

git ex diversa corporis dispositione,secun- tates diversae, naturales individuis unius

dum quod ait Philosophus : Molles carne speciei. Nam quamvis sint supernatura-

apti sunt mente. liter ac voluntarie data3 a Creatore, tamen

T. 26. ■>■)

;!;is

1)K r.ONSOI.ATIONF. PHir.OSOlMM.f. I.lliru 111.

MDTnrM VI ; .\ut. xviii

iii (luunluin sunl inscparabilos ab anima-
bus quibus coUala» sunt. t'l coiu-onlantcs
fannn natura', ncc clcvantcs cain supia
spccicin suain, sunt cis quodaininodo na-
Inralcs. H;cc Hicharilus.

At vcio Honavcnlura tciulil ad idcm :
l'ositio (iiuiuicns) .Maj;istri csl salis proba-
bilis, quia (junm corpus sit proplcr ani-
inain, non cconlra, cxcclicntia ista iii iia-
turalibus cx partc aniiiui» venit : non
rationc principii cx quo, quia ex niliilo
est, scd rationc principii a quo, hoc cst a
sapientia Conditoris, oinnia congruo ordi-
nc produccntis. Xihilo minus disposilio
corporis inultum confert ad exercitiiim
iiabilitatum istarum, quainvis non sit
principalis causa diversitalis habilitatum
istarnm : pnrscrtim quiim vidcamus Irc-
qucntcr homincs pcjoris complcxionis es-
se mclioris ingcnii. Quumquc vidcamus
quosdam ad inctaphysica, quosdam ad
physica, alios ad mathematica aptiores : si
causa horum quspratur, rcspondebit thco-
logus esse hoc ex varia dislributionc do-
norum Dei, qu;c omnia grati(c appcllantur
a Sanctis. Philosophus vero dicerct hoc
esse ex diversa corporis dispositionc. Et
utcrque diceret bene, sed theologus me-
lius, utpote principaliorcm causam assi-
gnans. Unde et Aristoleles libro de Ani-
malibus, assignaudo causas dispositionis
membrorum, ubi iion invenit causam
principalem cx parte naturse, recurrit ad
creatricis sapientije dispositionem. llxc
Bonaventura. Durandus autcm scquitur
S. Thomse responsionem, ad quam etiam
magis divcrtit Henricus.

Ilaec hic breviter tctigisse sufficiat, de
cy.t.xxii, quibus super secundum Sententiarum ple-
,.. M4D ci jjj^jg scripsi.

JoANNES. — Quid in his potius sentis?
DiONYsius. — Quum species rerum se

A habcanl sicnl numeri, in quibus iinitas
addita seu snbtracla variat speciem, ct
s[)ccics rcruin in indivisibili consistcre
asscrantur, ncc substantia recipiat magis
ct minus ; non vidco (juomodo 0[)inio illa
.Magistri at(juc sc(]uaciiim cjus valcat sla-
rc. Scd dc lioc nolo hic amplius scribcrc,
quamvis multa occurrant. Nam et astro-
nomi circa ha^c multa scripserunt, qucin-
admodum ctiam influcntitp cadestium
cor[)()ruin multilormitcr agant et ini[)ri-
inanl, inclincnt ct coiifcraiit in ipsis hoiiii-
B nibus. Insunt ctiain aiiiinabus liabitus qui-
dam innati priorum principiorum, tam in
agibilibus quam in speculabilibus ; ct pos-
set quis opinari, quod in aliqnibus essent
fortiorcs, quuin ct S. Ilicronymus in Re-
gula [)rotcstetur, quod Aristotcli vidctur
infusum quidquid naturalitcr sciri potcst,
atquc Avcrroes fatcalur, Optimum quod
natiira facere potest, in Aristotcle fecit.
Quod an verum sit, Deus novit.

JoANNEs. — Si tanta est hominum con-

formitas in natiira, cur etiam jiira prohi-

C bent illcgitime natos a sacris orclinibus ?

DiONYSius. — In detestationem peccati,
et propter dignitatcm ac reverentiam sa-
cramenti.

JoANNES. — Quomodo verum est qiiod
dixisti, quosdam Manicha;os Platonicos
fuisse, quum Manichipus posucrit duo pri-
ma principia cffectiva rerum, Plato tan-
tummodo unum ?

DiONYSius. — Aliquid attribuitur homini
duplicitcr, utputa simpliciter et secundum
quid. Manicha^i ergo nonnulli vocantur
D Platonici secundum quid, quoniam in qui-
busdam Platonem sunt assecuti. Sic et
Porphyrius appellatur Platonicus, quia in
pluribus imitatur Platonem ; et Avicenna,
Peripateticus,quia in pluribus Aristotelem
est secutus.

DE CONSOLATIONR PHILOSOPHI.f: LIBER III. — METRUM VI ; .\RT. XIX 339

0

ARTICULUS XIX

ELUCID.\TIO MYSTICA HUJUS METRI SEXTI,

^\]M de spirituali intelligentia hujus A « Mortales igitur cunetos » Cideles «edit

metri possent induci, videntur satis nobile germen », videlicet Christus Unige-

prsehabita.Nempe «omne hominum genus nitus Dei Patris ac Virginis matris : quia

simili surgit ab ortu » : id est, quidam de ut Jacobus apostolus fatur : VoUintarie ge- /«coj. i,is.

omni genere hominum regenerantur in nuit nos verbo veritatis, ut simus inilium

Christo et in ejus renascuntur Baptismo. aliquod creaturse ejus. Cur ergo, o Christi-

joaim.wi, De quibus ipse pra^dixit : Ego si exaltatus ani, « genus » carnale et progenitores ja-

^''- fuero a terra,omnia traham ad me ipsum; ctatis,et non potius de coeiesti generatione

Jbid. 111, 0. et rursus : Nisi quis renatus fuerit ex aqua gaudetis? Quotquot enim receperunt eum, Joann. i,

et Spiritu San^to, non potest intrare in dedit eis potestatem filios Dei fieri ; his '"' '^"

Maiach.n, rcgnum Dci. « Unus » quoque « est » om- qui credunt in nomine ejus : qui non ex

***■ nium « pater », cui quotidie dicimus : sanguinibus, neque ex voluntate carnis,

Matth.si, Pater noster, qui es in coelis. De quo in B sed ex Deo nati sunt. Certe « si primordia

^/AW.xxiii Evangelio loquitur Christus : Patrem noli- vestra » (id est, ecclesiastica sacramenta,

»■ te vobis vocare super terram ; unus est et semen verbi coelestis, atque charismata

enim Pater vester, qui in coelis est. gratia? ac virtutum,quibus spiritualiter na-

« Ille dedit radios Phcebo » : id est, ti estis et regenerati, juxta illud Apostoli,

Christo soli justitise, contulit secundum Per Evangelium in Christo ego vos genui), ico»-. .v,

naturam ejus assuraptam radios sapientiee, «auctoremque Deum », a quo omnia bona *^'

quantum intellectus ejus creatus capere haec vobis collata sunt, spectetis, « nullus

quivit. « Dedit et cornua lunee » : id est, degener » erit;sed omnes in Ghristo erltis

Ecclesiae condonavit potestatem et juris- fratres et unum mysticum corpus, sicut

dictionem tam spiritualem quam ssecula- ait Apostolus : In Christo Jesu non est Gaiat.uu-m-

rem. Quse designantur per duos gladios de servus neque liber, nec masculus neque _'_* ' j^"'"**"
Luc. xxii, quibus in Coena dixerunt discipuli : Ec- C femina, neque Barbarus neque Scytha :

ce duo gladii hic. « Ille » itidem « dedit imo omnes in unum corpus baptizati su- icoc xn,

homines », id est carnales, seeculares, mus. Nisi qui « vitiis » foveat « pejora», et '^'

« terris », quoniam circa terrena sunt « deserat » hunc coelestem « ortum ». Cui

occupati ; et plures ex eis plus terrena quo plus datum est, eo plus requiretur ab Luc.\u^%.

quam coelestia queerunt : ideo pereunt. eo ; et intolerabiliorem damnationem reci-

jer. xvii, De quibus Jeremias loquitur Deo : Rece- piet, sicut in Evangelio ait Salvator : Ser- ibid. 47.

*^' dentes a te, in terra scribentur. « Sidera » vus sciens voluntatem domini sui, et non

vero dedit « ccelo » : id est, vere devotos, faciens, plagis vapulabit multis.
vere religiosos, contemplativos, et qui ex- De his, quia prsehabita sunt, saltem pro

emplis ac verbis instruunt alioSjdeputavit maxima parte, pertranseo. Verum tu no-

locandos in regno coelorum, quemadmo- bilis, tu doctior aliis, tu qui pra?sides et
dum archangelus Gabriel dixit ad Dani- D alios regis, noli altum sapere, sed time ; Rom. xi,

Z)an. xii,3. clem prophctam : Qui multos erudiunt ad et quo major es, humilia te in omnibus, ^°* ,.

justitiam, fulgebunt quasi stellse in perpe- sciens quod hi quibus major videris, te 20.

tuas aeternitates. forsan in donis gratise gratum facientis

38

2.

.'{40 nE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.r. LinF.R III. — PUOS.\ VII ; ART. XX

exceduiil. aut forsaii a Doo magis clccti A lur.sus iu alio continetur articulo : Incon-
fi.(/<i/.vi,3. sunt. Ncmpc ut ail .Vpostolus, Si quis vcnicns est poncrc aliquos intcllcctus iio-
cxislimat sc aliquid cssc, quum niliil sit, biliores aliis, quia quum ipsa divcrsitas
I tor.viM, ipse se seducit ; ilcmquc. Si quis se exi- esse non possit a corporc, oportcrct quod
stimat ali(|ui(l scire, noiidum cognovit • esset a parte intcllcctuum, et sic animsR
quemadmodum opprteat cum scirc. nobilcs ct ignobilcs nccessario esscnt di-

vcrsarum spccicrum, sicut intcIIigentiaD :
Prspterca adliuc occurrit inemoria^ ali- crror, quia sic anima Christi non esset
quid de prima jain prcTliabila qua^stio- nobilior anima Jiidje.
iic : (luia positioni Magistri vidctur favc- Joannes. — Quomodo audct quis aut
aii. M". rc detcrminatio domini Stcphani Fari- licitum est contradicerc illi determinati-
sicnsis cpiscopi, et ipsius univcrsitatis oni, quiim poMia cxcommunicationis con-
Parisicnsis ; quoniam inter articulos ibi H tradiccntibus sil illi? Ita et miror quod
damnatos unus cst iste : Quod nos pejus S. Thomas hoc fecit.
aut melius intclligimus, hoc venit ab in- Dionysius. — Thomas dcterminalionem

teliectu passivo, qui dicitur esse potentia illam diu praecessit ac dominum Ste-
sensitiva : crror, quia hoc ponit unum phanuin illum. Scotus vero respondet,
intcllcctum in omnibus hominibus, aut quod excommunicatio se non extendit ex-
«Tqualitatcm in omnibus animabus. Et tra dioecesim.

PROSA VII

QUID autem de corporis voluptatibus loquar, quarum appetentia quidem
plena est anxietatis, satietas vero poenitentiae ? Quantos illae morbos, quam
intolerabiles dolores, quasi quemdam fructum nequitiae, fruentium solent
referre corporibus ! Quarum motus quid habeat jucunditatis, ignoro. Tristes vero
esse voluptatum exitus, quisquis reminisci libidinum suarum volet, intelliget. Quae
si beatos explicare possunl, nihil causae est quin pecudes quoque beatae esse dican-
laciinam tur, quarum omnis ad explendam corporalem lasciviam * festinat intentio. Honestis-
sima quidem conjugis foret liberorumque jucunditas ; sed nimis e natura dictum
est, nescio quem filios invenisse tortores. Quorum quam sit mordax quaecumque
conditio, neque alias expertum te, neque nunc anxium, necesse est admonere. In
quo Euripidis mei sententiam probo, qui carentem liberis, infortunio dixit esse
felicem.

ARTICULUS XX

ELUCIDATIO PROSiE HUJUS SEPTIM^.

NUXC ante ostensum est, quod nec in C que in fama consistat felicitas ; hic pro-
divitiis, nec in honoribus, dignitati- batur, quod nec in delectationibus carnis.
bus aut praesidcntiis, nec in potestate, ne- Itaque ait Philosophia :

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III.

PROSA VII : ART. XX

341

Quid autem cle corporis voluptatibus A
loquar? quasi dicat : In illis nequaquam
poni potest felicitas. Cujus ratio una sub-
jungitur. Quarum appetentia quidem ple-
na est anxietatis, satietas vero panii-
tentice : id est, « quarum » voluptatum
« appetentia », id est concupiscentia sen-
sualis, « plena est anxietatis », id est sol-
liciludinis atque formidinis non pertingen-
di ad illas, vel incurrendi aliquod impedi-
montum aut certe periculum in accedendo
aut redeundo, aut consimilis incommodi,
quia frequenter sic est, et amor iile carna- B
lis inquietudine plenus est (propter quod
dixit Ovidius, Res est soUiciti plena ti-
moris, amor) ; « satietas vero », id est
perceptio seu expletio foeda^ voluptatis,
est plena « pcenitentiae », id est displicen-
tiae seu moeroris de ipsa voluptate preeter-
ita, non in quantum est Dei offensiva, sed
quia ad eam consequuntur multa mala
poenalia. De quibus subjungitur :

Quantos illce morbos, cjuam intolerabi-

les dolores, quasi quemdam fructum ne-

quitice, fruentium soient referre corpo- C

ribus ! id est, « quantos » (id est quam

multos) '« morbos » et « quam intolera-

biles dolores illse » voluptates « solent re-

ferre », id est pro praemio infligere, dare,

relinquere, « corporibus fruentium » vo-

luptatibus ipsis,«quasi fructum quemdam

nequitiee », id est tanquam effectum et

mercedem voluptatis tam vitiosee : quia

c(. p. 233 ut allegatum est, ipsa nequitia poena est

sui ; atque ut asserit Leo Papa, Prava

mens jam intra se patitur quidquid de bo-

nitate differtur ; inordinatus quoque ani- D

mus sibi ipsi gravis est. Hinc etiam de

conjugatis, Corintliiis scribit Apostolus :

I Cor. vii, Tribulationem carnis habebunt hujusmo-

■*^' di. De illegitime vero convenientibus pro-

iii(/.vi, 18. testatur ac admonet : Fugite fornicatio-

nem : omne enim peccatum quodcumque

fecerit homo, extra ipsum est ; qui autein

fornicatur, in proprium corpus peccat,

addicens illud pudendo dedecori et indis-

positioni multiplici.

Quarum motus quicl habeat Jucundita-

tis, ignoro. Si per jucunditatem intelli-
gatur delectatio bona quae est annexa actui
virtuoso (quia secundum Philosophum in
Ethicis,signum virtutis est delectatio fiens
in opere bono), sic constat quod Philoso-
phia nescivit « quid jucunditatis habeat »
venereus actus, quoniam nullam habet,
loquendo de actu illo in non conjugatis.
In conjugatis vero idem est judicium de
actu illo et de delectatione ipsius, prout
Thomas, Richardus, Pctrus et alii quidam c/'. i.xxv,
super quartum Sententiarum testantur : p"" '^'^^'
quia secundum Philosophum, idem est ju-
dicium de bonitate et malitia delectatio-
nis, quod de bonitate et malitia actus cui
conjuncta est. Si autem per jucunditatem
intelligatur delectatio sensualis, potest di-
ci, quod Philosophia, prout in hoc libro
describitur ac loquitur in persona virgi-
nalis puellse seu sapientiae, non scivit de
illa jucunditate per experientiam.

Tristes vero esse voluptatum exitus,
quisquis reminisci libidinum suarum vo-
let , intelliget : hoc est, « quisquis », id
est quicumque, « volet », id est optabit,
« reminisci suarum libidinum », id est
concupiscentiarum carnalium, « intelli-
get », id est cognoscet, « exitus », id est
terminationcs et sequelas voIuptatum,«es-
se tristes », id est afflictivas.

In quibus voluptatibus non esse feli-
citatem probat consequenter alia ratione.
Qiuv si beatos explicare possunt, id est,
« qua? », scilicet voluptates, « si possunt ex-
plicare », id est peragere, « beatos » ; nihil
causw est, id est, nulla ratio subest, c/uin
pecudes ciuociue beatcv esse dicantur, qua-
rum omnis ad explendam corporalem la-
sciviam festinat intentio. Quemadmodum
Thomas declarat in prima secundae, quse-
stione duodecima, intentio proprie est ari. b.
actus voluntatis tendentis in aliquid tan-
quam in finem; nec proprie convenit bru-
tis, quse ratione carent ac voluntate, ct
naturali moventur instinctu sensitivoque
appetitu : hinc intentio eis non convenit
nisi quasi passive, in quantum moventur
ad exsequendum id ad quod ab auctore

•^'»- HF CONSOI.ATIONK IMIII.OSOIMII K I.IIiKU III. — IMIO.S.V VII ; .VRT. XX

natiinp .siiiit inslitula t't oidinata, sicul A silentio. ait : Hoinines vocavi, non be-

sagitta tenilit in si^miin a saj^itlantc diic- stias. Taiuinain assereret : Vos besliio

cta. Hinc seeniuliiin Dainaseenuin, hriita estis, qni sensnalitalem sectaniini; hoini-

potius aguntur al(iiu> inoventur a supciio- nis vero est rationein seclari.

ribiis eaiisis, (jiiain afxanl el moveant. Ksl _ Coiise(]uenler IMiilosophia probal, (piod

igitur sensns : « nuaium », videlieet [)ecu- nec in voIui)tale conjugali coiisistal leli-

diiin, « oinnis intentio », id est inclinalio citas, et per consequens minus in alia.

naturalis, est « ad explendam corporalem Ilonestissima cjuidem conjuyis foret li-

lasciviain », id est voliiptatem : non qiiod berorumque jucunditas : hoc est, « ju-

solum inclinentur ad delectationein hti- cunditas », id est delectalio, « conjugis »,

jusmodi. sed eliam ad alimenla. Inde el « liberoriiin », id esl filioruin, essct

dum vident pulchrum d lloiidum [^ra- « hoiiestissima », id est mullum honcsla

tiim, non delectantur in illo, nec alliciun- B marito, ulputa delectatio quain habel cum

tur nec tendunt ad illud in (piantuin est conjuge et ex niioruin possessione ac di-

pulchrum, sed ut est delectabile ad eden- lectione. Secl nimis e natura dictum est,

dnm. Hinc juxla Philosophiim libro de id est, « dictum » istud quod sequilur,

Animalibiis. bruta inclinantur ad boiitim « esl nimis e nattira », id est juxta natu-

deleclabile et ulile, non ad honesttim. ram, videlicet : nesciu qucm filios inve-

Verumtamen qua^dam sunt animalia na- nissc tortores : id est, « nescio », id est,

turaliter casta, ut turtur, elephantus, et per modtiin nescientis ine habeo, non

consimilia. Philosophia vero hic probat relerendo complete quod scio, utpiita,

intentiim, ex nalura animalium non qtio- « quem », id est aliquem patrem, « inve-

rumetimqtie. sed qiu-e ex naliira siia stint nisse », id est habuisse, « filios torlores »,

inultum libidinosa. el quibus in piomptu id est ptinitores, ita quod filii sui ptinie-

est objecta concupiscentiarum suarum ha- C riint occideruntque eum. Legitur qtiippe

bere. in gestis Uomanorum, qiiod princeps qui-

Ad harum confemptum philosophi prfp- dain cortiin, filios habuit tres rebelles :

cipui fervide hortabantur suos discipulos, quoruin duos occidit ; tertius vero fugit,

et ad vitam extreme oppositam, id esl deindc congregato exercilu, patrem suiiin

totaliter inlellectualem, contemplalivain, obsedil : qui cernens se non posse evadere

heroicam. Unde in Pha^done disseriiit Pla- inantiin filii sui, peremit se ipsum. Item

to : Quoties a corpore allicitur anima in legitur, quod Brutus princeps Romanus,

ea quae nunquam secundum idem se ha- occidit filios suos, eo quod voluerunt in-

bent (hoc est ad sensibilia atque carnalia), tromiltere filios Tarquinii regis ab urbe

ipsa seducitur et turbatur, et singultit vel- expulsi. Torqualus quoque, Romanorum

ut inebriata ; quolies autem per se ipsain princeps, inlerfecit adolesccntem filium

speculatur, illico deferlur in sincerum et D suuin egregiai indolis, eo quod contra

semper exsistens iinmortaleque bonum. suum prfficeptum hostes Romanorum in-

Kapropter recte pahTstae abstinent ab his vasit,quum tamen eodem pra?valuerit bel-

quse secundum corpus sunt concupiscen- lo.Insuper Saturnus legitur occidisse quos-

tiis. Aristoteles quoque Alexandrtim ad dam filios suos : propter qiiod Jupiter

^Ttandum venerea frequenter admonuil. filiiis ejus expulit eum regno. Sic et Her-

Cui eliam Alexandro Antigonus dixit : In- cules furia concitatus, trucidavit propriam

dignus es imperare, eo quod voluptati sis contoralem ac filios.

subditus. Denique legitur, quod Diogenes Quorum quam sit mordax qucecumque

philosophus quadam vice ad se homines co?2c?«7/o^ id est,« quorum w filiorum « con-

convocavit in foro tanquam magnum qiiid ditio quaecumque », id est eventus seu

eis dicturus. Quibtis colleclis, pra?misso slalus quicumque displicens parentibus,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER 111.

PROSA VII ; ART. XX

343

quam multum sit afflictivus parentum,
neque alias expertum te, neque nunc an-
xium, necesse est admonere : hoc est,
« necesse est » ut admoneam « te » de his,
« neque expertum alias », id est, te qui
ante non es istud in te ipso expertus,
quoniam virtuosam uxorem obedientesque
filios habuisti, « neque nunc anxium »,
id est, te qui modo non times quod post-
modum ita tibi eveniat, nec tristis es
quod tibi ita acciderit ante. In quo Eu-
ripidis mei sententiam jtroho : id est, in
hoc negotio « probo », id est, commendo
et approbo, « sententiam », id est verbum
prudentiale, « Euripidis », id est philo-
sophi sic vocati, « mei », id est, qui fuit
ahimnus meus et professor. Qui carenloa
liberis, infortu.iio dixit esse felicem : id
est, « qui » Euripides « dixit » hominem
« carentem liberis esse felicem », id est
aliquid felicitatis participantem et minus
infelicem, « infortunio », id est ex hac
ipsa liberorum carentia : quia ex hoc est
magis quietus, et minus gravatus sollici-
tudine atque multiplici onere quo gra-
vantur parentes circa sobolem suam, cui
providere tenentur, et eam instruere, cor-
ripere, gubernare. Unde dixit Apostolus :
iico). XII, Non debent filii parentibus thesaurizare,
sed parentes filiis.

Prseterea,quura matrimonium ad sobolis
procreationem sit institutum, ita quod
proles est matrimonii fructus ; hinc eu-
fortunium seu prosperitas qugedam est,
conjugatos prolem habere, et absolute me-
lius quam prolem non procreare, nisi
conjugati ex communi consensu, Dei ac
castitatis amore vellent totaliter continere.
Hinc prole carere, diffortunium appella-
tur, in quantum institutioni connubii con-
trariatur. Sed sicut scriptum est, et supra
Eccu. XVI, allegatum : Melior est unus filius timens
'''*''• Deum, quam milie filii nequam ; et utile
est sine filiis mori, quam relinquere filios
nequam : non ergo jucunderis in filiis ne-

14.

A quam (neque in vagis et insipientibus fi-
liabus) si multiplicentur. Itaque, propter
onera atque incommoda variosque even-
tus adversos conjugio junctos, non con-
sistit in eo felicitas : praesertim quia et
raro concordant diu ac perseveranter ipsi
conjugati ; quumque nequeant separari,
oritur inter eos displicentia gravis, mira-
bile odium, et vita amara, ut etiam super
quartum Sententiarum, tractatu de sacra-
mento Matrimonii, tangit Bonaventura.
Propter quod Theophrastus philosophus

B dixit, quod sapienti non expediat nubere.
Et rursus in libro de Nuptiis scripsit :
Non est uxor sapienti ducenda. Primo,
quoniam philosophia; studia impedit, nec
potest libris quisquam et uxori pariter
inservire. Multa sunt quae matronarum
usibus necessaria sunt. Deinde per totam
noctem quaestiones garrulee et querelae :
Illa ornatior procedit in publicum; illa
honoratur ab omnibus, ego misera in con-
ventu feminarum despicior. Cur adspi-
ciebas vicinam? Qnid cum illa loquebaris?

G De foro veniens : Quid attulisti ?

Hinc etiam Hugo in libro de Vanitate
mundi disseruit : Dic mihi, quid vides?
Video nuptias multiplicemquc jucundita-
tem in eis ; conspicio sponsum adolesccn-
tem, sponsam facetam et speciosam ; au-
dio symphoniam, chorizantes adspicio, et
undique cuncta jucunda. Dic mihi, quid
vides post ha^c ? Video sponsam impra?-
gnatam, partui cum formidine propin-
quantem, cum vehementi dolore miserabi-
lique clamore parturientem ; audio pro-

D lem natam assidue ejulantem, parentum
quietem et somnum impedientem ; con-
sidero curam, laborem, inquietudinem
undique convenientes ; maritum et con-
jugem quotidie litigantes, nec simul ma-
nere neque ab invicem separari valen-
tes. Heu ! quid laudcm ? 0 quam ingens
et diuturna tristitia brevem Ia?titiam est
secuta !

344 DK CONSOLATIONE PHILOSOrill.i; LIIJEU III. — MKTIIUM VIII .ART. XXI

METRUM VII

«

Ilabet oniiiis.hoc voluptas : Ubi grata mella fudit,

Stlinulis agit fruentes, t''>igit, ct iiimis tenaci

A])iunique par volantum, Ferit icta corda morsu.

ARTICULUS XXI

ELLCID.\TIO METIU IIUJLS SEPTIMI.

IN hoc metro Philosophia nietrice expri- A te ipsum, vendis iniquitati ac tradis dia-

niil quod in line ante habit.-p prosa^ boio pro uno denario.

dixit de volnptatuin venenata ac decepto- Ubl (id est postquam, et in loco quo)

ria attractione : et hoc sub metaphora apis fudit melfa grata, id esl accepta et

apium evolvit, dulcia, fugit avolando, et ferit suo morsu,

Yoluptas omnis, id est delectalio omnis id est aculeo, nimis tenaci, id est valde

venerea, pra?sertim in actu consislens illici- firmiter inharente, corda icta, id est per-

to, Jiabet hoc, id cst istum effectiim : agit, ciissa, qiioniain dolor corporis usqne ad

id est, movet et concitat. frucntcs, id est, cor pertiiigit. ^'(d sensus est, quod « ubi »

coeuntes qui se invicem non utuntur le- voliiptas « fudit grata mella », id est, sua-

gitime, ipsum actum ac voluptatein ordi- viter oblectavit male agentes, « fugit »,

nando ad honestum ac debitum finem,sed quia cito finitur, « et ferit corda icta », id

fruuntur se inutuo, sibi ipsis sibiqne in- B est vuinere iniquitatis oppressa, « morsu

vicem magis inhierendo quain Deo, cui nimis tenaci », id est remorsu conscientise

prieponunt se ipsos et suam libidinein.ma- diuturno. Qui enim peccat ex infirmitate,

lentes turpiter delectari, Deum offeiidere id est ex vehementia passionis, dolet ini-
et ejus praevaricari praeceptum,quam volu- quitate commissa. Et talis, secundum Phi-

ptate carere brutali : hos igitur « voluptas losophiim, appellatur incontinens : qui

agit » stimulis, id est stimnlationibus car- passione cessante, continere proponit ; sed

nis, et par, id est, similis est, apiiim vo- superveniente passione intensa, vincitur

lantum, id est, cito pertransit, sicut apes et excedit. Qui si omnium jndicem Deum

volantes. Unde Augustinus exclamat : 0 haberet pree oculis passionemque Christi,

quam brevis est concubitus hora, in qiia ct invocaret Omnipotentis auxilium, non

amittitur gratia Dei ac beatitudo ajterna, peccaret. Age ergo et iinple quod in Ec-

et insuper mercator stultissimus emit ac C clesiastico legitur : Memorare novissima eccU.

promeretur sibi sempiterna supplicia ! 0 tua, et in aeternum non peccabis. *«•

quale commercium, insipientia atque in- Itaque hic docemur abhorrere venerea,

sania infinita ! Sceleratissimus ille nego- vitare carnalia, in quibus non solum non

Matih. tiator ac proditor Judas vendidit Unige- consistit felicitas, imo in eis est extrema

xxvi,n,i3. jjjiy,^^ j)gi Patris pro triginta denariis, et calamitas, quemadmodum ait Innocentius

tu in te ipsum crudelior, id pro quo Filins Papa : 0 extrema libidinis turpitudo! quae

Dei vendi ac crucifigi dignatus est, id est non solum mentem effeminat, sed et cor-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII^ LIBER III. — METRUM VII ; ART. XXI

343

pus enervat ; non solum maculat animam, A
sed etiam foedat personam : quae teste
I Co)-. VI, 15. Apostolo, de membris Salvatoris, mem-
brum efficit meretricis ; et de milite Dei,
facit servum diaboli. Certe ut Hugo te-
statur, Luxuria est immoderata carnis pe-
tulantia, dulce venenum, importuna lues,
perniciosa potio, quae humanum corpus
debilitat, ac virilis animi robur evacuat.
Hinc in Proverbiis suis ait Cyrillus : Scio
quod furibunda luxuria ocuiis caret : ideo
intueri nequit quod ruit. Quid est quod,
0 luxuriose, effundis ? Nonne digestissima B
medulla, nonne vitae admirabilis semen-
tiva vena, atque humanae naturae radicalis
carnis substantia, generativae quoque vir-
tutis thesauraria? Ecce quam sapienter
hortatus est Seneca ; Omnia tolerabilia
prater turpitudinem crede ; a verbis quo-
que lascivis ac turpibus abstineto, quo-
niam impudentiam nutriunt. Concordat

/AiW.xv,33. quod ait Apostolus : Corrumpunt bonos
mores colloquia mala.

Tu ergo, o studiose scholaris, in virgi-
nitate et castitate, non in voluptate, tuain C

Mauh-\.s. felicitatem constitue, quia beati mundo cor-
de castoque corpore. Virginitas est soror
angelorum, victoria libidinum, regina vir-
tutum, possessio omnis gratise ac virtu-
tum : quae et aureolam promeretur, sicut
martyrium. Continentia mentem clarificat,
ingenium acuit, sapientiam promeretur ;
incontinentia mores corrumpit, intellectum
obtundit, inquietudinem gignit, et omne
in anima meritum demolitur. Adverte

P/oi'.v,3-5, quod locutus est Salomon : Favus distil-

''*■ lans labia meretricis, et nitidius oleo gut- D

tur ejus ; novissima autem illius amara
sicut absinthium, et lingua ejus acuta ut
gladius biceps : pedes ejus descendunt in
mortem, ad inferos gressus illius. Nunc

ergo, fili mi, audi me, et ne recedas a
verbis oris mei : longe fac viam tuam ab
ea, et ne appropinques foribus domus ejus.

JoANNES. — Multa jam utilia circa hoc
breve metrum dixisti : ideo multa scisci-
tari non audeo. Unum breviter qusero, an
in omni voluptate carnali, etiam copulse
conjugalis, consistat peccatum.

DioNYSius. — De hoc sunt duae opinio-
nes. Una, quod in omni copula conjugali
ad minus sit culpa aliqua venialis, non in
quantum ex preevia ratione ac virtute pro-
cedit, sed quia ad eam etiam aliqua carnis
libido ac fomes inclinant. Hanc opinionem
sequuntur Innocentius Papa et Alexander
de Hales, et alii quidam. Quod et B. Augu-
stinus in multis locis sentire videtur. Qui-
bus favere videtur illud Psalmistee : Ecce Ps. l, 7.
enim in iniquitatibus conceptus sum. Alia
opinio est, quod aclus conjugalis potest
esse sine omni peccato : in quantum est
actus justitiffi, quoniain conjugati tenentur
invicem carnis debitum reddere ; et item
in quantum est latriee actus, ita quod
exercetur desiderio prolis ad Dei obse-
quium educandae, non voluptatis affectu.
Hanc positionem sequuntur Thomas, Al-
bertus, Bonaventura, Petrus, Richardus
multique alii:quibus in hoc magis consen-
tio. Verum de hoc super quartum Senten- r/. i xxv,
tiarum plenius scripsi. p.ijoijcts.,

^ ^ 1 II B el s.

Postremo, sicut in Summa contra gen-
tiles, libro tertio, ita et in prima secundae, cap.iTeis.
quaestione secunda, diffuse ostendit san-
ctus Doctor, quod in nullo praedictorum,
videlicet nec in divitiis, nec in honoribus,
nec in potestate, fama, aut voluptatibus,
felicitas sita sit. Ubi de his multa pulchra
inducit, quae pro maxima parte sunt ha-
bita.

3iG UE CO.NSOI-ATIONE rillLOSOl'llLE LmEll lll. — 1'UOS.V Vlll ; AUr. XXII

>lc\ifl'

I\

ruosA viii

*

nilT- ijT^itin: dubium est quin ha3 ad beatitudinem viae, devia * qua?dam sint,
iiec perducere qucmquam co valeant ad quod se perducturas esse promit-
lunt. Ouantis vero implicitae malis sint, brevissime mon.strabo. Quid enim?
Pccuniamne congreofare conaberis? Sed eripies habenti. Dignitatibus fulgcre velis?
Donanti supplicabis ; et qui pr<ieire ceteros honore cupis, poscendi humilitnte vile-
sces. Potentiamne desideras? Subjectorum insidiis obnoxius, pcriculis subjacebis.
riloriani petis? Sed per aspera quajque distractus, securus esse desistis. Voluptariam
vitam degas? Sed quis non spernat atque abjiciat vilissima? fragilissima}que rei,
corporis, servum ? Jam vero qui bona prae se corporis ferunt, quam exigua, quam
fragili possessione nituntur ! Num enim elephantes mole, tauros robore superare
poteritis? Num tigres velocitate praeibitis ? Respicite coeli spatium, firmitudinem,
celeritatem, et aliquando desinite vilia mirari. Quod quidem ccelum non his potius
est, quam sua qua regitur ratione, mirandum. Formae vero nitor ut rapidus est, ut
velox, et vernalium florum mutabilitate fugacior! Quod si, ut Aristoteles ait, lyn-
ceis oculis homines uterentur, ut corum visus obstantia quaeque penetraret, nonne
introspectis visceribus, illud Alcibiadis superficie pulcherrimum corpus, turpissi-
mum videretur? Igitur te pulchrum videri, non tua natura, sed oculorum spectan-
tium reddit infirmitas. Sed ffistimate quam vultis nimio corporis bona, dum sciatis
hoc quodcumque miramini, triduanae febris igniculo posse dissolvi. Ex quibus
omnibus illud redigere in summam licet, quod haec, quae nec praestare quae polli-
centur bona possunt, nec omnium bonorum congregatione perfecta sunt, ea nec ad
beatitudinem quasi quidam calles lerunt, nec beatos ipsa perficiunt.

ARTICULUS XXII

EXPOSITIO PROS.E IILJUS OCTAViE.

POSTQIWM in pra^cedentibus prosisPhi- A est recessus et deverticula a beatitudi-

losophia probavit in prsdictis quiii- ne : non quod ista omnia sint inala in

que nequaquam veram fclicitatem consi- se, sed occasio suiit pcccandi, el piurcs

stere, nunc in generali dcclarat multa mala impediunt a salute per abusuin ipsorum ;

eis esse annexa. nec perducere quemquani co (id est ad

Nihil igitur dubium est quin hve ad hoc) valeant ad quod se perducturas esse

beatitudinem vice, id est quinque pra?fata, jjromittunt materialiler, non effective, ne-

quae putantur esse « viee » ad felicitatcm que formalitcr, quum non sint res vivse

seu ipsa fclicitas, deoia quwdam sint, id ratione utcntes, cujus actus exstat pro-

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHLE LIBER III. — PROSA VIII ; ART. XXH

347

mittere proprie sumptum. Quantis vero
implicitce malis sint, brevissime mo72stra-
bo, id est, compendiose docebo quantis
culpis et afflictionibus admixta et invo-
luta sint quinque ista, et 'consimilia quee-
dam quse reducuntur ad ista.

Quid enim? id est, quid dicis ad ista?
Pecuniamne congregare conaberis? id est,
visne pecuniam colligere ad reponendum
et thesaurizandum avare ? Sed eripies Jia-
benti : id est, si hoc agere studueris, in-
cides furtum, rapinam, fraudem. usuram,
adulationem, simoniam, aut similes vias
ac modos acquirendi pecuniam aliorum.

Dignitatibus fidgere velis ? id est, dato
quod cupias ad officia, praelaturas. pra>-
sidentias promoveri. Donanti supplicabis,
id est, precibus eas obtinere niteris a
superioribus : et tamen hoc ipsum pra3-
sumptionis et arroganti» esse censetur,
quod homo homini praeesse desiderat. Et
qui pra^ire ceteros honore cupis, id est ho-
norabilior esse, reputari aut apparere, po-
scendi humilitate vilesces, id est, vilis
et contemptibilis apparebis ex dejectione
et ficta humiliatione qua te deprimis ut
prselationem prsesidentiamve acquiras. Et-
enim nulla res carius emitur, quam qua3
precibus obtinetur, ut Seneca loquitur.
Qui rursus testatur : Molestum verbum
est, humiliato capite dicere, Rogo te.

Potentiamne desideras ? id est, utrum
quseris temporalem potestatem super sub-
jectos ? Subjectorum insidiis obnoxius, id
est objectus aut patiens, periculis subja-
cebis, id est damnis seu laesionibus : quge
interdum ab inferioribus inferuntur ma-
joribus, quia multos metuere habet, qui
a multis timetur.

Gloriam petis, id est celebre nomen et
inclytam famam ? Sed per aspera quwque
distractus, id est propter adversa tibi im-
minentia occupatus, securus esse desistis,
id est, desinis esse tutus, timendo adversa
ab his qui invident tua; famae.
' dcijan Voluptariam vitam diligas* ? id est, si
diligis vitam voluptuosam, sperneris ab
omnibus. Ideo subditur : Sed quis non

A spernat atque abjiciat vilissimK fragilis-
simceque rei, corporis, servum ? id est,
tunc omnes te despicient tanquam « ser-
vum vilissimffi » et « fragilissimse rei »,
utputa « corporis » tui, cujus passionibus
et concupiscentiis servis et subjaces. Ini-
qui enim sunt servi corruptionis et pas- npdr.u,
sionum : quoniam a quo quis superatus '''•
est, hujus et servus est. Hinc Diogenes
dixit se esse dominum dominorum Ale-
xandri : insinuans passiones dominari Ale-
xandro, quibus ipse Diogenes dominaba-

B tur. Quocontra orat Psalmista : Gressus Ps.cwiu,
meos dirige secundum eloquium tuum, et ^'^'^'
non dominetur mei omnis injustitia.

Consequenter Philosophia reprehendit
eos qui corporalia bona et quaedam natu-
ralia dona reputant maxima.

Jam vero qui bona pjroi se corporis fe-
runt, id est, qui prseferunt sibi bona cor-
poris, quam exigua, quam fragili pos-
sessione nituntur ! id est, hi innituntur
et affectu inhserent valde exiguee atque
instabili possessioni. Ad quos Philosophia

C dirigit sermonem. Nuyn enim elephantes
molc, tauros robore superare poteritis ? id
est, nequaquam « poteritis superare ele-
phantes mole », id est magnitudine, quum
elephantes tanta3 sint quantitatis quod su-
per dorsa eorum turres ligneae construun-
tur, in quibus stant triginta viri aut cir-
citer, qui desuper praeliantur, ut in libris
fertur Machabaorum; et « tauros robore » i.i/rtc/(.vi,
corporali. Legitur quippe in vita S. Sil- "'
vestri, quod adductus fuit coram Constan-
tino imperatore taurus vix a centum ho-

D minibus tractus : quem ope deemonum
a Judseo occisum, beatissimus Papa Sil-
vester resuscitavit a morte ; sicque ma-
trem imperatoris S. Helenam, ac centum
viginti doctissimos Judseorum, ac alios
multos convertit ad Christum. Num ti-
gres velocitate prceibitis ? id est, non po-
teritis esse velociores quam tigres, quae
sunt velocissimee bestiae, ita quod fugien-
tes nemo attingere, et insequentes nemo
effugere et evadere valet, nisi per artem :
quia ut refert Hieronyinus, venatores ca-

3i8

DE CONSOI.ATIO.NK IMllLOSOrill.i: I.IUKU III.

PUOS.V Vlll ; AUT. XXK

ptis eormn calulis fiigiontes, clarissiina A celsuin oculos vestros, el videte ; ileinque
specula ponuiil in \ia, iii (piihiis ligres in Psalino : Videbo ccelos tuos, opera di- /'s.vn
proprias videndo iinagines, pulaiil se eer- giloruin luoriim.

nere ealulos suos, el ligiinl gradiim. sic- Nerumtainen non debemus penilus ab

que venalores evadunl. inreriorum ac bruloruin admiralione ces-

II;ec brulorum exempla inducil IMiiloso- sare, sccunduin (piod in ipsis relucel sa-

phia. ad probandum quod iii corporalibus pientia, omnipotentia ac bonitas Crealoris,

quum el ipse Deiis horum consideratio-
nem nobis in divinis propoiial Scripluris
ad commeiidandam excelleiitiam suain, ut
qiium Dominus Deus ad sanctum Job lo-
quilur : Numquid pra^bebis equo forti- yo6x>

islis iiil pnrcipue repulandiim consistat,
quiim briila in his excellanl Iiomines ipsos.
Deiii(pie ad considerandiim lioc ipsuin,
IMiilosophia erigil el horlaliir nos ad con-
templandiim alliora.

Jiespicite cceli spatiuin, id est exten- B liidineiii, aiil circumdabis collo ejus Iiin-

l'.ii5.

sionem sphipricamque figuram, omniiim
figiirarum perfeclissimam ac capacissi-
mam. seciindum Va\c\u\l^\w: firmifudinein,
id est indissolubilem firmilatem ac in-
c/".p.5ib. frangibilem solidilalem, quia ut supra ex
libro Job allegatum est, Coeli solidissimi
sunt quasi sere fusi-: hinc sphsera octava
firmamentum vocatur; celeritatem, id est
velocitatem in molu : motiis enim primi
rnobilis est tam velox quod per natiiram
non potest esse inotus eo velocior, seciin-

Jobww
18.

nitiim ? (iloria narium ejus terror ; terrain
ungula fodit, exsullat audacler, in occur-
suin pergil armatis, conlemnit pavorcm,
nec cedit gladio. Siiper ipsum sonabit
pharetra, vibrabil hasta el clypeus ; fer-
vens ac fremens sorbet lerram, nec rcpu-
tat tuba; sonare clangorem. Ubi audierit
buccinam, dicit : Vah. Procul odoratur
bclluin, exhortalioiiem ducurn, et ulula-
tiiin exercilus. Juxta liuiic inodum mul-
ta dicunlur ibi de aliis bestiis. Debemus ibid.\

Cf. l. XXV

piOoBels

dum Philosophum octavo Physicorum, et C ergo etiain ista attendere, sed ordinate, ^^j^° '
iii libro de Ccplo et mundo. Verumtamen non inordinate ; nec stare in istis, sed
corpora glorificata electorum post diem ad altiora considerando ascendere, et ex
judicii mnlto velociora eriint : non quod omnium admiratione ac speculatione ad
movebuntur in instanti. quamvis Guil- supergloriosissimi Creatoris conlemplati-

onem, amorem et cultum mentes nostras
erigere, in ipso quiescere, ac totam no-
stram salutem constituere in eodem.

Quod quidem coelum non his potiiis
esf, quam sua qua regitur ratione, mi-
randum : id est, ipsum « cadum non est
mirandum «, id cst cum admiratione con-

lelmus Parisiensis in libro de Universo
hoc dicat et persuadere conetur, sed in
brevissimo; atque ut addit Albertus in
Scripto quarti, quasi in imperceptibili
tempore : in quo totum coeli spatium po-
terunt pervolare, prccsertim corpora su-
blimorum Sanctorum. Non enim erunt (ut

reor) aeque omnia velocia, sicut nec a^que D siderandum, « potius », id est magis.

clara : imo quo perfecliores fuerunt ani-
mse gloriosae in tribus dotibus suis, eo
et dotes corporum erunt excellentiores.
Et aliquando desinite vilia mirari : id
est. tandem posl horum consideralionem
« desinite mirari vilia », id est qualitates
istas et quantitates inferiorum ac besti-
arum, quarum velocitas, pulchritudo et
inoles quasi nuUius momenti sunt com-
paratione ccelestium corporum. Propter
/». xL,2o. quod in Isaia scriptum est : Levate in ex-

« his )), id est ex his proprietatibus suis,
videlicet magnitudine, firmitate et veloci-
tate, « quam )) ex « ratione sua qua regi-
tur )). Per quam rationem Platonici intelli-
gerent animam mundi, vcl ipsam animam
coeli(quod animatum dixerunt,sicut el Pe-
ripatetici), vel intelligentiam, qua; secun-
dum auctorem libri de Causis et Avicen-
nam, dirigit animam nobilem. Melius vero
pcr rationem hanc intelligitur vis et lex
seu ordinantia indita et impressa coelis

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER HI.

PROSA VIII ; ART. XXII

349

a Deo, qua gubernantur, vel dispositio

gubernationis in mente motorum coele-

stiuin, prfesertim in sapientia ac lumine

primae causse, quae etiam ioquitur in Job :

jobwwm, Numquid nosti ordinem coeli, et pones

^^' rationem ejus in terra ? Unde et paulo

Metr. IX. post proferetur :

O qui perpetua mundum ratione gubernas.

Praeterea, Philosophia increpatorie lo-
quens de carnalibus et excsecatis homi-
nibus, c( Jam vero qui bona prse se cor-
poris ferunt », loquitur ironice de eisdem
sub simiiitudine sumpta a simia, quae
(ut legitur) simul parit gemellos, quorum
turpiorem tanquam sibi similiorcm plus
amat, et ante se ponit, aut in brachiis
suscipit ; alter vero dorso ejus incumbit :
sic insensati ac miseri homines turpiora,
id est carnalia et terrena, ante se ponunt
et amplexantur ; divina vero et spiritualia
aspernantur.

Amplius, Philosophia dicendo, « Quod
quidem coelum non his potius », etc, mi-
nus dicit, et magis prsetendit, puta quod
ccelum ex ratione qua regitur, sit magis
mirandum. Juxta quem modum etiam Tul-
lius dixit in scripto de Senectute : Non
tantum admiror pulchritudinem agri bene
culti, quantum ipsam dispositionem ipsius
ac rationem.

Deinde probat Philosophia, quod nec
corporis pulchritudo sit multum curanda
aut appretianda.

Forynce vero nitor, id est claritas pul-

' la chritudinis, ut rapidus est, et * velox, id

est, sicut raptim pertransiens est, ita et

fugax, nec diu durans, et vernalium fio-

rum mutabilitate fugacior, id est insta-

bilior ipsis mutabilibus floribus, qui na-

scuntur In vere. Hoc tamen non est ita

intelligendum quasi pulchritudo hominum

nequeat per notabile tempus durare (imo

pluribus annis in aliquibus durat, sicut in

Genesi scribitur de Sara conjuge Abrahse,

Gen. XVII, quod nonagcnaria adhuc ita fuit formosa

i7;xx, 2ei q^gd Abimclech rex abstulit eam : propter

quod fuit plagatus), sed quod pulchritudo

A hominis facillime atque seepissime alterari
potest ac ininui ad tempus, quantum ad
ejus nitorem, ex variis causis, ut ex infir-
mitate, tiinore, tristitia, fame, etc. Unde
in Isaia legitur : Omnis caro foenum, et /«. xi., e.
omnis gloria ejus quasi flos agri. Et Ja-
cobus ait : Dives sicut flos foeni transibit. yaco6.i,io.

Quod si, ut Aristoteles ait libro de Ani-
malibus, lynceis oculis homines uterentur,
id est, si tam acute et clare viderent ut
lynces, ut eorum visus obstantia qiueque
penetraret, id est, ita quod per objecta

B et obstacula transpicerent ; nonne intro-
spectis visceribus, illud Alcibiadis super-
ficie pulcherrimum corpus, turpissimum
videretur ? id est, utique « corpus illud
Alcibiadis » (quae fertur fuisse Herculis
mater:quod tamen aliqui negant, quoniam
Hercules fuit filius Jovis ex Alcmena ; nec
ideo dictus est alio nomine Alcides quia
filius fuit Alcibiadis, sed ab aAxrj, quod
est virtus, et vjSui;, formosus, quoniam vir-
tuosus fuit et formosus, loquendo de virtu-
tibus acquisitis : ideo alii adstruunt, quod

C Alcibiades fuit vir, filius regis Athenien-
sis, pulcherrimus ; de cujus pulchritudi-
ne Plato edidit librurn) « pulcherrimum
superficie », id est valde pulchrum forin-
secus, « videretur » esse « turpissimum,
visceribus », id est intestinis, « introspe-
ctis », id est intus clare perspectis, in
quibus sunt superfluitates naturse varii-
que humores : nam et corpus humanum
dicitur intus dispositum pro magna parte
instar corporis porci, et etiam ursi. De
ista Alcibiade non est certum quee fuerit :

D ideo possit poni exemplum theologicum
prorsus certum de Esther regina, quee
etiam fuit sancta. De qua scriptum est :
Esther erat formosa valde et incredibili Estheni,
pulchritudine ; omnium oculis gratiosa et '^-
amabilis videbatur.

Igitur te pulchrum videri, non tua
natura, sed oculorum spectantium reddit
infirmitas : hoc est, « infirmitas », id est
debilitas, « oculorum » hominum intuen-
tium te, « non tua natura », id est non
pulchritudo tibi innata seu naturalis,«red-

X\{)

I)E CONSOLATIONR PHILOSOPHl 1. LIIJKH III.

PIIOSA Vlll ; AHT. XXII

dit », i(l est facit, a te pulchrum vicleri »
forinsecus, quum sis tiirpis intrinsecus,
quo oculi non pertinf^unl.

Kx his innoloscit, (juod lynx twcedil
hominem in acumine visiis, sicul aranea
iu laclu, vullur in odoralu, simia gustu,
aper audilu. Inde sunl versus hi :

Nos aper uuditu priecellit, aranea tactu,
Wiltur odoratu, lyn.\ visu, siniia guslu.

Porro veilniin hoc Pliilosophia?, « Igitur
te pulchrum videri )),etc.,est accipiendum
ut non dissonel a Scriptura : in qua de
multis utriusque sexus personis conscri-
plum esl, quod valde specios;r el pulchrao
fnerunl; el de ipsomet Chrislo in Psalmo :
Ps. xi.iv,3. Speciosus lorma prie filiis hominum. Cu-
jus etiam eleclissim» sponsa? in novo Te-
stamenlo et martyres gloriosae, Catharina,
Ursula, Barbara, Agrtes, ac multae consimi-
les, admirandff pulchriludinis exstilcrunt.
Idcirco simpliciter conccdendum, quod
multi homines ex naturali dispositione
pulchri fuerunl. Nam et de Helena regina
Aristoteles dicit, quod philosophi aver-
terunt oculos suos ab ea, ne caperentur
amore pulchriludinis ejus. Sed et species
Priami digna fuit imperio : cujus filius
Paris nonne pulcherrimus fuit ? Sicut et
Absalon, de quo secundo Regum fertur :
UReg.xix, Porro sicut Absalon non erat vir puicher
-^- in omni Israel ; a planta pedis usque ad

verticem capitis non erat in eo ulla ma-
cula. Vult ergo Philosophia asserere, quod
hominem pulchrum videri, omnino non
faeit sua nalura, sed acies oculorum in-
valida, quia sic foris pulcher apparet,
quod turpitudo interior latet.

Verumtamen, secundum Augustinum li-
bro de Civitate Dei, etiam in interiori
humani corporis dispositione mira pulchri-
tudo consistil in comproportione, conver-
sione, cohabitudine nervorum, venarum,
arteriarum, musculorum, spirituuin, orga-
norum, colligantiarumque aliarum : quae
omnia in corporibus glorificatis corporeo
oculo videbuntur, et mirabiliter delecta-
bunt. Hoc quoque verbum B. Augustini

A prolalum est et verificatur jiixla modum
lo(|uen(li Plalonicorum, in (luorum philo-
sopliia .Vuguslinus fuil instruclus : qui
oinnia ad pro[)Orliones et numeros refe-
rebanl. Penes quem inoduin Boeliiis etiam
alibi dixit : Omnia q\m a prinueva rerum UcAiii
natura processerunt, ratione numerorum ''''•'•*'
siibsislunl. flinc Augustinus decimo de
Ciivilate Dei dcprompsit : Platoiiicos eli-
gimus,omniiiin i)liilosophorum merito no-
bilissimos, qiiia senseruiit animam liomi-
nis immorlalem, et non nisi participato

B Dei lumine posse esse beatam.

At vero, secundum Aristolelem in P]thi-
cis,ad corporalem pulchritudinem Iria con-
currunl. Primum est elegans statura : unde
homines parvic staturae, secundum eum,
vocari possunt formosi, non pulchri. Secun-
duin est congrua membrorum proportio;
tertium, vivacis et clari coloris perfusio.
Sequitur ullima ratio probans bona cor-
poris esse fragilia. Sed cvstimale f/uam
vultis nimio corporis bona : id est, haec
naturalia dona ad corpus spectantia, ut

C sunt, pulchritudo, sanitas, et consimilia,
« aestimate )>, id est reputate, « niinio )>,
id est valde multum, « quam )> (id est
quantum) « vultis », salva veritate. Ideo
additur : du)n sciatis hoc fjuodcumquc mi-
ramini, id est, omne tale quod cum admi-
ratione extoUitis tanquam inagnum, tri-
duancB febris igniculo posse dissoivi, id
est, posse destrui, seu multum distempe-
rari, « igniciilo », id est incendio seu
fervore, « febris » tertianae, seu febris
aculae trium dicrum : quod de pestilen-

D tialibus febribus videmus ad oculum.

Ex quibus omnibus, id est praefatis mo-
tivis, illud redigere in summam licet, id
est, licitum est « illud in summam redi-
gere », id est summatim concludere, quod
ha'c, puta divitia, honor, potestas, etc,
qua^ nec prxstare quce pollicentur bona
possunt, id est, conferre non valent « bo-
na » principalia et beatifica quae mate-
rialiter homini repromiltunt, nec omnium
bonorum congrcgatione p)erfecta sunt, id
est, in se non concludunt omnia quae ad

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — METRUM VIII 351

perfectionem et beatitudinem requirun- A Joannes. — Unum quaero, an scilicet

tur, quae contentare et quietare queunt verum sit, quod lynx suo visu penetret «

mentem humanam : ea nec ad beatitu- spissa et solida corpora, ita quod videt

dinem quasi quidam calles ferunt, id est, contenta in eis.

hoc constat et rite infertur, quod ista Dionysius. — Sive visio fiat extra mit-

« nec ferunt », id est, nec ducunt homi- tendo, juxta Platonem, sive intus reci-

nem, « ad beatitudinem » veram, spiri- piendo, secundum Aristotelem, dictum il-

tualem, contemplativam, « quasi quidam lud verificari non potest simpliciter sicut

calles », id est rectae vise aptaque media : sonat, sed est per hyperbolen dictum, ad

c/. p. -207imo ut declaratum est ssepe, impediunt insinuandum valde vehemens acumen lyn-

^' potius a salute. Idcirco, quod Aristoteles cei visus. Philosophia tamen sic loquitur

dixit, melius esse ditari quam philosopha- juxta modum loquendi communem, velut
ri, non videtur quibusdam sic esse, nisi B si diceremus : Si quis haberet vulturis

forsitan anima rationalis diceretur esse odoratum, perciperet intestinorum foeto-

mortalis : quod et ipse in verbis iliis rem. Est autem hyperbole, figura qua ali-

innuisse videtur, quamvis hoc non sit quid dicitur per excessum : quemadmo-

c/". p. 218 certum, ut patuit supra. Imo dato quod dum in libro Judicum fertur, quod filii

^^ ^' anima esset mortalis, adhuc melius et Benjamin erant ita ad certum jacientes Judk. xx,

virtuosius esset in mendicitate philosopha- fundis lapides, ut et capiilum percutere '*"■

ri, quam divitiis abundare. Philosophari possent, quod non est aliud dicere nisi

quippe est actus de numero bonorum ho- quod erant fundibularii valde boni.Postre-

norabilium : quse sunt propter se appe- mo certum est, quod oculi corporum glo-

tenda, non ad temporalia et corporalia rificatorum erunt multo acutiores ad per-

ordinanda, ut ipsemet in libro de Anima spiciendum quam lyncei oculi. Attamen
protestatur. Opulentia quoque a philoso- G Bonaventura aliique doctores qui opinan- c/-.t.xxv,

phiae studio impedit. Propter quod Socra- tur quod corpora glorificata, erunt clara •?■ ^**"^ *^'

tes et alii quidam philosophi eas spreve- claritate condensata, ut aurum et sol, non

runt : sicut Craton philosophus, adhuc perspicua, sicut vitrum et aliquse gemmse,

gentilis, suis jussit discipulis ut aurum affirmant quod ocuii glorificati non vide-

dispergerent, ut in Legenda S. Joannis ha- bunt per corpora illa, neque in eis con-

betur apostoli, qui ipsum Cratonem cum tenta, multoque minus oculis lynceis. Ve-

suis discipulis convertit. Nec beatos vpsa rum, ut supra monstratum est, sancti

perficiunt, id est, quinque illa praedicta et doctores Augustinus, Gregorius, Thomas, ibid.p.299

eis similia non « perficiunt », id est, per- et communiter alii, conscripserunt quod ^"^^-

fecte non faciunt, homines esse « beatos ». corpora glorificata prorsus perspicua erunt,

Imo verissimum est quod Salvator per- pervia, translucentia : sicque contenta in

Matth.\,3. hibuit : Beati (inquiens) pauperes spiritu, D eis clarissime ac jucundissime foris pa-

quoniam ipsorum est regnum ccelorum. tebunt.

METRUM VIII

Heu, heu ! quse miseros tramite devio

Abducit ignorantia?
Non aurum in viridi quaeritis arbore,

Nec vite gemmas carpitis.

352 UE CONSOLATIONK l'im.OS01'III.F. I.IISKU III. — MIMULM VIII ; AHT. XXIIl

Non altis laqiieos montibus abditis,

Ut pisce ditetis dapes ;
Nec vobis capreas si libeat sequi,

'lyrrheiia captatis vada.
Ipsos quin etiam fluctibus abditos

Norunt recessus jequoris :
Quae gemmis niveis unda fer.acior,

Vel quce rubentis purpurfe ;
Nec noii quae tenero pisce, vel asperis

Praestent echinis littora.
Sed quonam lateat quod cupiunt bonum,

Nescire caeci sustinent,
Et quod stelliferum transabiit pohiin,

Tellure demersi petunt.
Quid dignum stolidis mentibus imprecer?

Opes, honores ambiant,
' Et quum falsa gravi mole paraverint,

Tum vera cognoscant bona.

ARTICULUS XXIII

EI.UCIDATI0 METRI HUJUS OCTAVI.

IN hoc metro octavo Philosophia deplorat A in locutiono et opere, atque in omissione

ignorantias et errores, clades et perver- bonorum. De quo tramite devio scriptum

sitates hominiim iniquorum : qui quum est in Proverbiis : Via impiorum tenebro- prov.i

in terrenis negotiis et saecularibus causis, sa. De qua loquitur Ghristus apud Mat-

et commotionibus vitae pra^sentis, sint thaeum : Lata porta et spatiosa est via quae Matck

cauti ac diligentes, in his qiise ad veram (hjcit ad perditionem, et multi inveniunt *'^-

concernunt eorum salutem caeci sunt, ob- eam. Jtaque ait : « Heu, heu ! qusi igno-

tusi et negHgentes, feUcitatem quterendo rantia? » quasi dicat : Infehx et periculosa

in his in quibus inveniri non valet, quum est ignorantia ista.

tamen alia qua>rant ubi reperiuntur. In aliquibus autem est ignorantia juris,

Ileu, heuf quod est signum doloris, et tam in generali quam in speciali, ut in his

interjectio compassionem seu piam quere- qui nihil audierunt de pertincntibus ad
lam designans. Quiv ignorantia abducit B salutem : qua3 in toto aut pro magna parte

miseroa homines a vera salute, tramite excusat, dummodo non procedat ex negli-

devio, id est per viam perditionis, qua; a gentia aut contemptu, quae vocatur igno-

recto declinat itinere ? Et ha^c via devia, rantia crassa seu affectata. Aliqui vero

est conversatio prava, actio vitiosa, dele- habent ignoranliam in particulari, non ta-

ctatio prohibita, et omne peccatum mor- men in universali : quod contingit dupli-

tale,tam in cogitatione et affectione,quam citer. Priino sic, quod penitus nesciunt

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III.

METRUM VIII ; ART. XXIII

3o3

hoc aut illud esse illicitum. Secundo, quod A

sciunt hoc, non tamen considerant hoc

actualiter seu practice, seu consideratione

formata, quse est approbativa exsecuti-

vaque boni : quae ignorantia est in omni

peccante. Unde secundum Philosophum,

Omnis peccans est ignorans. In Proverbiis

Prov. XII, quoque legitur : Via stalti recta in oculis

^- ejus. Est item ignorantia facti : quee

excusat a culpa, debita cautela adhibita.

0 excsecati et insipientes, non qucerltis

aurum in arbore viridi : nam scitis quod

ibi non sit ; nec carpitis, id est, non cona- B

mini carpere seu coliigere, gemmas in vi-

te, id est in vineis : quia non eestimatis

quod ibi inveniantur. Non abditis, id est,

non absconditis, laqueos, id est retia, in

montibus altis, in quibus aqua non est,

*/)!sfe ut ditetis dapes piscibus* , id est, fercula

vestra constent ex piscibus abundanter ;

nec captatis, id est, non assumitis, vada

Tyrrhena, id est aquas maris Tyrrheni ad

navigandum (de quo mari, Juno uxor et

soror Jovis ait in fabulis paganorum, quee

teste S. Ambrosio, sunt pabula daemonum: G

Gens inimica mihi Tyrrhenum navigat

aequor), si libeat vobis, id est, si vobis pla-

ceat, sequi, id est insequi, capreas, quse

sunt animalia valde velocia ad curren-

dum, habitantia in altioribus eremi locis.

:an<. 11,17. Unde in Canticis : Revertere ; similis esto,

dilecte mi, caprese hinnuloque cervorum

super montes Bethel. Et secundo libro

WReg. II, Regum asseritur : Asael frater Joab, cursor

^' velocissimus fuit, quasi unus ex capreis.

Gonsequenter, propter convenientiam

metri, fit mutatio a secunda persona in D

tertiam.

Quin etiam homines norunt, id est
agnoverunt, ipsos recessus, id est cavernas
et lacus, cequoris, id est maris, abditos
fluctibus, id est aquis opertos, juxta litlora
sitos. Norunt quoque quai unda, id est
aqua seu abyssus, sit feracior, id est copi-
osius abundans,^emm/.s niveis,\A est mar-
garitis et consimilibus gemmis albis ac
splendidis; vel quoe aqua sit fecundior seu
plenior purpurai rubentis, id est, piscis

T. 26.

cujus sanguine intingitur purpura ut rube-
scat ; 7iec non, id est, et etiam norunt,
qme littora pra^stent, id est excellant,
pisce tenero, id est piscibus mollioribus,
parum aut nihil habentibus de asperitate
pellis et ossibus, vel asperis, utputa echi-
7iis, id est piscibus hirsutis, ossatis, seu
aculeatis instar hericii. Dicitur autem
quod littora his abundent, id est aqu® jux-
ta littora defluentes.

Haec itaque jam pra^tacta sciunt merca-
tores et piscatores. Sed ccvci, id est homi-
nes vitiis exceecati (juxta iliud, Excsecavit Sap. 11,21.
illos malitia eorum), sustinent nescire, id
est, damnabiliter patiuntur se ignorare,
quia non curant addiscere, quonam la-
teat, id est, ubi sit et in quo consistat, ut
quaerendo inveniatur, bonum quod cupi-
unt, id est summum bonum seu beatitu-
dinem, quam naturaliter optant, juxta
sensum frequenter prajhabitum. Et ipsi cf. p. 295
homines carnales demersi, id est vitiis ^'^'^^' ^'"
obruti (quocontra orat Psalmista, Non me Ps. lxvui,
demergat tempestas aquse, neque absor- "*■
beat me profundum), petunt tellure, id
est,qu8erunt invenire in \,evrai,quod trans-
abiit polum stelliferuyn, id est summum
bonum, quod per omnipotentiam suam
majestatisque suse immensitatem, eleva-
tum et altius est omni polo seu coelo, at-
que in coelo empyreo dicitur residere
(quamvis ipse incircumscriptibilis sit),
quia ibidem se clarius reprsesentat, ac ex-
cellentius operatur. Unde in Psalmo canta-
tur : Elevata est magnificentia tua super Ps.vm, 2.
coelos. Gui tertio Regum Salomon loqui-
tur : Ccelum et coeli coelorum te capere iiiijej.vin,
nequeunt. -^-

Quid dignum imprecer, id est, quid
congruum ac debitum meritis impiorum
optem et supplicem dsiri, mentibus stolidis
impiorum? De quibus Salomon fassus est :
Stultorum infinitus est numerus. Sic stulti Eccie.i,{o.
sunt universi qui in peccato sunt mortali :
in quibus est vitium puerilitatis,sapientiae
dono contrarium, quoniam summo infini-
toque bono prseferunt ista carnalia et ca-
duca.

23

354

DE CONSOLATIONE PHII.OSOPHI.F, LIHEll III.

PROSA IX

Job XXII,
21.

Amhiant, id est desidorent, opcs tcr- A
renas et ho)wrcs : hoc esl, quia adhuc
convorti non acquiescunt. intcrim occu-
pcnlur circa (iiviliascl iionorcs; non quod
hoc sil bonuin aul alicui appclcnduin, .scd
quia paMialis illc hibor, cura, dislriclio, in
quanluin sunt paMia' qujcdain, cxpcdinnl
eis occasionalilcr, in quantuin pcr lalia
adinoncntur rcdirc ad suminuin cl quic-
tissimum boiium,in quo solo mciis paccm
invenit salutarcin. Froptcr quod in Job
inducitur : Acquiesce Deo, et habeto pa-
cem ; et per hoc habcbis fructus optimos. B
Et quitm mentes stolidse paraverint, id
est, obtinuerint aut obtinere studucrint,
fatsa, id est dcccptoria ista tcrrcna (de

Jer.\\\,\'i. quibus loquitur Jcrcmias,Vere mendacium
possederunt patres nostri, vanilatem quae
eis non profuil), gravi mole, id est duro
labore, cura el anxietate; tum, id est tunc,
coynoscant bona vcra, id est vere salubria,
spiritualia et aeterna, gratiarum charisma-
ta, virtutes et merita ac glorioGi dona, et
ipsum incomparabile superbeatissimum
bonum, ita quod vexatione eis intellectum C
praestante, ad objectum,causam ac fontem
suae salutis redire festinent, dicentes illud

/ei'. III, 23. Jcremiae : Vcre in Domino Deo nostro salus.
Sic quippe solet omnipolcns Deus electos
suos per adversa et aspera ad se revocare,

o«ee 11,6, quemadmodum per Osee ait : Ecce sepiam
viam (id est operationem et vitam) tuam
spinis ; et dicet, Revertar ad virum meum
priorem, id est ad Sponsum coelestem.
Hinc dixit Prophela : Quoniam die ac no-
cte gravata est super me manus tua, con-

Is. XXVlll,
<0.

7.

y&. XXXI. 4.

vcrsus sum in aerumna mea dum configi-
lur spina.

1'riclcrca, in hoc mclro rcprchendunlur
curiosi, vani et scioli, qui circa inania oc-
cupantur : qui rclictis necessariis ad salii-
tcin, circa alia inordinate versantur, nec
ca qiup siiam conccrnunt salutcm praeci-
piic mcdilanliir. Ilinc scripliim cst in Kc-
clcsiastico : Altiora lc nc quacsieris, ct for- eccU
liora te ne scrutatus fueris ; sed quae ^^-
praecepit tibi Deus, illa cogita semper. Hi
tales scquuntur Scribas et Pliarisaeos, qiii-
bus loquitur Christus : Vespere dicitis, Se- Maii
rcnum crit, rubicundum cst cnim coelum; '"'*j,

XII, 56

manc dicitis, Ilodic tempestas, rutilat
cnim triste ca^Ium. Hypocritae, faciem coe-
li dijudicare nostis, signa autem tempo-
rum non potestis scire? In quibus verbis
reprehendit Judaeorum magistros, qui non
consideraverunl implelum esse tempus
primi adventus Christi a Prophetis, prae-
sertim a Daniele, praenuntiatum. Sic om- Dan.n
nes redarguit qui prudentes et diligentes ^^'
sunt circa congreganda temporalia et ter-
rena, ncgligentes autem ad obtinendum
coelestia et aeterna. De quibus praedixit
Apostolus : Erunt homines amantes se wtw
ipsos, superbi, cupidi, amatores volupla- "' ^"
tum magis quam Dei. De quibus in Jere-
mia habetur : Sapientes sunt ut faciant Jev. w
mala, bene autem facere nescierunt. Ordi-
natum crgo sit studium tuum,ut in primis
agnoscas et impleas quae a te Deus requi-
rit, et omnem tuum profectum ad veram
ordines felicitatem.

PROSA IX

HACTPIXUS mendacis formani felicitatis ostendisse sufTecerit : quam si per-
spicaciter intueris, ordo est deinceps quae sit vera monstrare. — Atqui
video, inquam, nec opibus sufficientiam, nec regnis potentiam, nec reve-
rentiam dignitatibus, nec celebritatem gloria, nec laetitiam voluptatibus posse con-
tingere. — An etiam causas cur id ita sit, deprehendisti ? — Tenui quidem veluti
rimula mihi videor intueri, sed ex te cognoscere malim apertius. — Atqui prom-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER III. — PROSA IX 355

ptissima ratio est : quod enim simplex est indivisumque natura, id error humanus
separat, et a vero atque perfecto, ad falsum imperfectumque traducit. An tu arbi-
traris, quod nihilo indigeat, egere potentia? — Minime, inquam. — Recte tu qui-
dem : nam si quid est quod in ulla re imbecillioris valentiae sit, in hac prgesidio
necesse est egeat alieno. — Ita est, inquam. — Igitur sufficientia^ potentiaeque una
est eademque natura. — Sic videtur. — Quod vero hujusmodi sit, spernendumne
esse censes, an contra rerum omnium veneratione dignissimum ? — At hoc, inquam,
ne dubitari quidem potest. — Addamus igitur sufficientiae potentiaeque reverentiam,
ut haec tria unum esse judicemus. — Addamus, siquidem vera volumus confiteri.

— Quid igitur ? inquit. Obscurumne hoc atque ignobile censes esse. an omni cele-
britate clarissimum? Gonsidera vero ne quod nihilo indigere, quod potentissimum,
quod honore dignissimum esse concessum est, egere claritudine quam sibi prsestare
non possit, atque ob id aliqua ex parte videatur abjectius. — Non possum, inquam,
quin hoc uti est, ita etiam celeberrimum esse confitear, — Gonsequens igitur est,
ut claritudinem superioribus tribus nihil differre fateamur. — Gonsequitur, inquam.

— Quod igitur nullius egeat alieni, quod suis cuncta viribus possit, quod sit cla-
rum atque reverendum, nonne hoc etiam constat esse laetissimum? — Sed unde huic
(inquam) tali moeror ullus obrepat, ne cogitare quidem possum : quare plenum esse
laetitiae, si quidem superiora manebunt, necesse est confiteri.

— Atqui illud quoque per eadem necessarium est, sufficientise, potentige, clari-
tudinis, reverentise, jucunditatis nomina quidem esse diversa, nullo vero modo dis-
crepare substantiam. — Necesse est, inquam. — Hoc igitur quod est unum sim-
plexque natura, pravitas humana dispertit ; et dum rei quse partibus caret, partem
conatur adipisci, nec portionem, quae nulla est, nec ipsam, quam minime aff"ectat,
assequitur. — Quonam (inquam) modo ? — Qui divitias, inquit, petit penurise fuga,
de potentia nihil laborat, vilis obscurusque esse mavult ; multas etiam sibi naturales
quoque subtrahit voluptates, ne pecuniam quam paravit, amittat. Sed hoc modo ne
sufficientia quidem contingit ei, quem valentia deserit, quem molestia pungit, quem
vilitas abjicit, quem recondit obscuritas. Qui vero solum posse desiderat, profligat
opes, despicit voluptates, honoremque potentia carentem, gloriam quoque nihili
pendit. Sed huic quoque quam multa deficiant, vides. Fit enim ut aliquando neces-
sariis egeat, ut anxietatibus mordeatur ; quumque haec depellere nequeat, etiam id
quod maxime petebat, potens esse, desistit. Similiter ratiocinari de honoribus,
gloria, voluptatibus licet : nam quum unumquodque horum idem quod cetera sit.
quisquis horum aliquid sine ceteris petit, ne illud quidem quod desiderat, appre-
hendit. — Quid igitur, inquam, si quis cuncta simul cupiat adipisci ? — Summam
quidem ille beatitudinis velit ; sed num in his eam reperiet, quse demonstravimus,
id quod pollicentur non posse conferre? — Minime, inquam. — In his igitur quae
singula quaeque expetendorum prsestare creduntur, beatitudo nullo modo investi-
ganda est. — Fateor, inquam ; et hoc nihil verius dici potest.

— Habes igitur, inquit, et formam falsae felicitatis, et causas. Deflecte nunc in

.■{."0 DE COXSOI.ATIONE IMIII.OSOPHF.F, I.inEK III. — PROS.V IX ; AUT. XXIV

adversiim mentis intuifum : ibi cnim veram, ({uam promisimus, statim videbis.

— Atqui haic, inquam, vel cfeco perspicua est ; eamque tu paulo ante monstrasti,
(liuu lalsa» causas aperire conabaris. Nam (ni fallor) ea vera est et perfecta felicitas,
quae sunicientem. potenteiu. roverendum, celebrem laetumquc perficiat. Alque ut
me interius animadvertisse cognoscas, quffi uiuim horum, quoniam idem cuncta
sunt, veraciter prtestare potest, hanc esse plenam beatitudinem, sine ambiguitate
cognosco. — 0 te, ahimne, hac opinione felicem, si quidem hoc (inquit) adjeceris.

— Quidnam? inquam. — ICssene aliquid in his mortahbus caducisque rebus putas,
quod hujusmodi statum possit afferre? — Minimc (incjuam) puto ; idque a te, nihil
ut ampHus desideretur, ostensum est. — H^c igitur, vel imagines veri boni, vel
impcrfecta quaedam dare bona mortalibus videntur ; verum autem atque perfectum
bonum conferre non possunt. — Asscntior, inquam.

— Quoniam igitur agnovisti quae vera illa sit, quae autem beatitudinem raen-
tiantur, nunc superest ut unde veram hanc petere possis, agnoscas. — Id quidem,
inquam, jamdudum vehementer exspecto. — Sed quum, uti in Timaeo Platoni
(inquit) nostro placet, in minimis quoque rebus divinum praesidium debeat implo-
rari, quid nunc fadendum censes, ut illius summi boni sedem reperire mereamur?

— Invocandum, inquam, rerum omnium Patrem : quo praetermisso, nullum rite
fundatur exordium. — Recte, inquit ; ac simul ita modulata est.

ARTICULUS XXIV

ELUCIDATIO PROSiE HUJUS NONiE.

P

lOSTQUAM Philosophia jam per multas A inquam,\d est,ego Boetius dico,« Atqui »,

prosas ac metra ostendit in quibus id est certe, « video », id est intelHgo, nec

non consistat vera feHcitas, nunc decla- opibus sufficientiam, nec regnis poten-

rare aggreditur in quibus sit ponenda, et tiam, nec reverentiam dignitatibus, nec

quaHter exquirenda. celebritatem gloria,nec lcetitiam voluptati-

Hactenus mendacis formam felicitatis ^w.s^osse co^im^ere .• id est,« nec sufficien-

ostendisse suffecerit : id est, satis sit tiam » veram, qua? ad beatitudinem suffi-

« ostendisse », id est, quod ostendi et de- ciat, « opibus posse contingere », id est,

scripsi,hucusque « formam », id est ratio- non posse aHcui provenire « opibus », id

nem et speciem, « feHcitatis mendacis », est per terrenas divitias,quum et divitibus

id est apparentis, non exsistentis : quam multa desinl; « nec polentiam » sufficien-

definivi quod sit prosperitas fallax. Quam. tem posse contingere alicui « regnis », id
* i.iueris si perspicaciter intucaris* , id est, acute B est per principatus quoscumque, quum et

consideres, orc/o est, id est rectus modus reges indigeant subditis, sicut econtra;

procedendi, deinceps quce sit vera beati- « nec reverentiam », id est sufficientem

tudo monstrare, id est, docere quse sit ve- honorem,(c dignitatibus »,id est per digni-

ra feHcitas. tates ; « nec celebritatem », id est clarita-

Ad hoc respondet Boetius : ^^^'Mi «tc^eo, tem nominis sufficientem, « gloria », id

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III.

PROSA IX ; ART. XXIV

3o7

est ex hominum fama,quae ssepe decipitur A
ac cito mutatur ; « nec laetitiam » suffi-
cientem, id est indesinentem, salubrem,
posse accidere homini « voluptatibus »,
id est per oblectamenta carnalia : sicut
pros.inei istud jam ante diffuse ac multipliciter est
^' probatum.

Ad hoc Philosophia subjungit:^w etiam
causas cur id ita sit, deprehendisti? id
est, quaero « an etiam deprehendisti », id
est considerasti, « causas » propter quas
« id ita sit». Ad quod Boetius : Tenui qui-
dem veluti rimula mihi videor intueri : B
hoc est:«videor mihi intueri»,id est,mihi
ipsi apparet quod intuear causas illas,
« veluti rimula tenui », id est per obscu-
rum adspectum, sicut quod per parvam
videtur fissuram^sec? ea> te cognoscere ma-
lim apertius, hoc est, « malim », id est, po-
tius velim, « cognoscere apertius ex te »,
id est ex tua informatione, has causas.

Ad quod Philosophia : Atqui, id est pro
certo, promptissima ratio est, id est, ratio
paratissima assignari potest ad hoc, puta
haec : quod enim simplex est indivisumque C
natura, id est, « quod » ex sua « natura
est simplex », non habens in se diversita-
tem partium aut aliarum realitatum, utpu-
ta veram felicitatem seu suinmum bonum,
id error humanus, id est homo errans,
separat, id est, divisim intelligit, et a vero
atque perfecto,ad fatsum imperfectumque
traducit : id est, rationem et proprietatem
summi boni adscribit rebus creatis, in se
vanis ac diminutis,et uni hujusmodi bono
imperfecto adscribit hanc eminentiam, al-
teri aliam; sicque in diversis beatitudinem D
quaerit, quam non nisi in uno, summo,
simplicissimo quaereret bono,in quo quin-
que praedicta, imo omnia bona, pulchra
ac desiderabilia, supereminentissime, in-
divisim, simplicissime continentur. Quod
consequenter probat Philosophia : et pri-
mo, quod in ipso sit summa et perfecta
potestas.

An tu arbitrarls, quod nihilo indigeat,
id est, quod non indigeat aliqua re, egere
potentia? — Minime, inquam, id est, ego

Boetius dico, quod minime puto hoc : quia

sic imbecille esset, nec posset suis adver-

sariis praevalere. Quocontra ait per Jere-

miam : Quis similis mei? Et quis sustinebit Jer. xlix,

me? Et quis est iste pastor qui resistat ^^"

vultui meo? Ad haec Philosophia : Recte

tu quidem judicasti: nam si quid est quod

in ulla re imbecillioris valentice sit,\di est

debilioris potentiae, in hac prmsidio ne-

cesse est egeat alieno : hoc est, « necesse

est », id est, necessario sequitur, quod

« egeat praesidio » (id est auxilio) « alieno

in hac »,id est in ista sua imbecillitate. —

Ita est, inquam ego Boetius.

Ex quo Philosophia concludit : Igitur
sufficientia; potenticeque una est eadem-
que natura, id est, realiter idem sunt et
inseparabilia, summa sufficientia et sum-
ma potentia, nec unum sine alio potest
esse perfectum. Respondet Boetius : Sic
videtur, id est, clare conspicio quod sit
ita, quum istud argumentum sit demon-
strativum.

Consequenter probat, quod hoc ipsum
sit honorabile et reverentia omni dignissi-
mum. Quod vero hujusmodl sit, spernen-
dumne esse censes, id est, censesne et
utrum judicas esse conveniens, quod hu-
juscemodi ens sit spernendum, an contra,
id est, utrum potius econtrario judicas,
quod sit rerum omnium veneratione di-
gnissimum, utpote excellentissimum, sa-
pientissimum, sanctissimum ? — At hoc,
inquam, ne dubitari quidem pofest, id
est, istud tam certum est,quod nemo sana3
mentis possit inde ambigere : intellectus
namque evidentia et efficacia demonstra-
tionis, sicut et primorum principiorum,
compellitur ad consensum.

Ad ha3C Philosophia : Addamus igitur
sufficientiiv potenticeque reverentiam, id
est honorabilitatem, ut licec tria unum
esse judicemus, videlicet ens summe suf-
ficiens, summe potens et summe honora-
bile, in quo etiam sufficientia, potentia,
honorabilitas realiter idem sunt, utputa
divina essentia, et sola ratione distinctae
sunt : ita ut diviua essentia in quantum

358 I)E CONSOLATIONE PHIT.OSOPlll.E LIHKIl IH. — PUOS.\ IX ; .\RT. XXIV

absoliito perfecta, (licatur sufficieiitia, iii A i(lest,siciit revera est incomparabililer ee-

quaiituin principium producendi et agen- lebre,quuin in omni perfectione sit iufini-

di iii alia, dicatur activa poteiitia, atque t;o eminentiap. Unde et Isaac Israelila plii-

iit summa majestas in se continens omiiis losophus, in principio libri Definilionum

Iionorificeutia' ac veneratioiiis ef venera- .effatur : Fama Dei sublimis esl. liaiic fa-

bilitatis causaiii, radiccm el rationcm, di- maiii pnestat et facit sibi Omnipotens, ma-

catur primum et ■summum lioiiorabile. iiifeslaiuio liomiiiibus excelleiiliam siiam,

i/ffj/.ii.so. Qnod ait primo Hegum : Ouicumque glori- atque per opera sapienligB, misericordia)

ficaverit me, glorificabo eum ; qui autem ac justitise susb, quemadmodum in Exodo

contemnunt me, erunt ignobiles. Denique, loquitiir Pharaoni : Idcirco posui te, ut Exod.

si hoiiorandi sunt parentes, qiianto magis ostenderem in te forliludinein meam, et '*'•

Pater iste c(vlestis, ex quo (teste Apostolo) narretur nomen meum in omni terra. Et-
Ephes.M, omnis paternitas in coelo et in terra iiomi- H eniiii tanta est fama Dei, quod excellen-

*^" natur ac derivatur? De quo denuo loquitur tiam ejus omnis creatura miratur, nec

Uebi:xii,9. ad Ilebneos : Patres carnis nostrae erudito- exprimere valet nec comprehendcre eam.
res habnimus, et reverebamur eos : non Ex quibus infert Philosophia : Conse-

multo magis obtemperabimus Patri spiri- quons igitur est, ut claritudinem superi-

tuum. et vivemus Mlinc qiioque Aristote- oribus tribus nihil diffcrrc fateainur,\^

les duodecimo Prim» philosophi» fatetur, cst, ut recognoscamus claritatem et fa-

quod Deus est honoratissimus intelleclus. mabilitatem summi boni non differre ab

— Addamus, id est, ego Boetius dico, opulentia, omnipotentia et honorabilitate

Placet ut addamus reverentiam sufficien- ipsius. — Consequitur, inquam, id est,

\\^ aA(\nc ^oWn\.\iS,siquide7nvcra volumus dico ego Boetius hoc consequi.
confiteri, id est, pro certo « volumus con- Denique in hoc muiido famosi sunt, qui

fiteri » quod verum est, nec veritati repu- C in una quacumque virlute fuerunt eximii

gnare : quod prosperum successum non aut in paueis, et hoc tamen finite, ut Sam- judic.y

Jobi\,i. sortitur, juxta illud beati Job, Quis restitit son in fortitudine, Absalon in pulchri- ")■

ei. et habuit pacem ? tudine, Salomon in sapientia, David in ro.

— Quid igitur ? inquit : id est, Philoso- victoriis, et ita in consimilibus, ut in san- ',',' 'l^^.\

phia ait, Quid addemus? nisi quod subdi- clitate, in miraculis, in prselaturis et prin- 1^'';/- "

tur : Obsc^rumne hoc atquc ignobile cen- cipalibus : quanto magis superbeatissimus palsim.

ses esse, id est, an judicas hoc summum Deus infinitae famositatis et incompara-

bonum esse non celebre, neque famosum, bilis eelebritatis, claritate est universis et

nec clarum, «n omni celebritate clarissi- singulis preeferendus ? De quo aptissime

mum? Considera vero ne,\di e?,[,n\x\x\(\\x\di, dixit electus David : Quis sicut Dominus Ps.cw

seu ut non, hoc ens quod nihilo indigere, Deus noster, qui in altis habitat, et hu- **•
quodpotent issimum,quod honoredignissi-D mWisi respicit in coelo et in terra ? Unde

mum esse concessum est,egere claritudine et in Job habetur : Perditio et mors dixe- jobws

videatur, id est, an possit celebri nomine runt, Auribus nostris audivimus famam --•

et fama pra?clara carere, quam sibi prce- ejus.

stare,\d est iiLcere,non possit,atque ob id Deinde ostendit Philosophia, quod hoc

aliqua ex jjarte videatur abjectius. Ad bonum altissimum voluptate non careat,

quod Boetius : Non possum, inquam, id imo gaudio intensive prorsus immenso

est, de hoc aliud dicere nequeo, quin hoc sit plenum. Quod igitur nullius egeat

uti est, ita etiam celeberrimum esse confi- alieni, id est, hoc bonum quod nullo alio

tear, id est, (c quin » fatear et protester indigeat, quod suis cuncta viribus possit,

« hoc » bonum « ita etiarn esse celebcrri- id est, quod valeat « viribus suis » pro-

mum », id est famosissimum, « uti est », priis cetera omnia sustentare ac confir-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER III.

PROSA IX ; ART. XXIV

359

mare, quod sit clarum atque reverendum, A
nonne hoc etiam constat esse lcetissimum?
Lastitia namque est diffusio mentis in con-
ceptu apprehensioneve boni. Deus ergo
superdignissimus, intuendo et intelligendo
se ipsum esse tam infinitee pulchritudinis,
tam immensae suavitatis, tam incircum-
scriptibilis perfectionis, in omnibus glori-
atur et gaudet, ac complacentiam habet
in semetipso eeternaliter, invariabiiiter ac
penitus infinite. Ecce quam superfelicissi-
mus est Dominus Deus noster : quem si
(ut tenemur) super omnia toto corde dili- B
gimus, debemus in ipso cordialiter ex-
sultare, ac tantse ejus perfectioni, felicitati
et gloriae toto corde intime congaudere.

Ad ha3C Boetius : Sed iinde huic (in-

quam) tali moeror ullus obrepat, ne cogi-

tare quidem possum, id est, fingere ne-

queo « unde » et ex qua causa possit

« ullus moeror » obrepere, id est ulla tri-

stitia SiCce()iQTQ.Quare plenum essc lcetitiai,

si quidem superiora mancbunt, necesse

est confitcri : id est, fateri oportet ipsum

« esse plenum isetitiae », imo essentialiter C

esse laetum, ac superinfinitam in se sub-

sistentem Isetitiam (cui psallit Propheta,

Pi.xxxvso. Torrente voluptatis tuae potabis eos), « si

superiora », id est superius dicta, « ma-

nebunt », id est, stabunt in veritate. Nec

his obviat, quod Deus in Scripturis dicitur

poenitere, dolere, tristari, affligi, irasci,

Gen.vi.5- ut duiTi dicitur in Genesi : Videns Dcus

'■ quod multa malitia hominum csset in ter-

ra, et cuncta cogitatio cordis intenta esset

ad malum omni tempore, poenituit eum

quod fecisset hominem, et dolore cordis D

tactus intrinsecus, Delebo, inquit, homi-

/s.xi.i]i,2i. nem a facie terrae. Et per Isaiam ait : Prfe-

buisti mihi laborem in iniquitatibus tuis.

Et multa consimilia dicuntur in Scriptu-

ris : quse omnia inteliigenda sunt per

similitudinem effectus, non per veritatem

turbationis, mutationis aut passionis in

ii/afac/i.iii, ipso, qui per Malachiam protestatur : Ego

**■ Dominus, et non mutor; et per Jeremiam :

/er.vii, ly. Numquid me ad iracundiam provocant ?

dicit Dominus. Nonne semetipsos in con-

fusionem vultus sui? Et in libro Sapientiae
dicitur : Tu autem dominator virtutis,cum SaiJ.xn.is.
tranquillitate judicas, et cum magna reve-
rentia disponis nos.

Deinceps ostendit Philosophia, haec om-
nia unum esse in Deo. Atqui, id est cer-
te, illud quoque per eadem necessarium
est, id est, per praehabita etiam istud ne-
cessario sequitur, sufficientice , potentiiv,
claritudinis, reverentice, jucunditatis no-
mina quidem esse diversa, id est, quod
quinque ista per distincta nomina desi-
gnantur : quia ut tactum est, differunt
ratione, sicut et alia varia attributa in
Deo, ut sunt, sapientia, justitia, veritas,
pietas ; mdlo vero inodo discrepare sub-
stantiam, id est, essentiam significatam
per ea nequaquam differre, quum sint
unum simplicissimum esse Dei.

Respondet Boetius : Necesse est, inquam,
sic esse. Nempe, quum Deus sublimis et
gloriosus, sit ens in se omnino perfectum,
non potest esse in eo compositio aut diver- c/^.t. xi.x,
sitas aut distinctio ulla ex natura rei, sed p-^*^^ *='
identitas pura ac infinita. Propter quod in
libro de Causis asseritur, quod non est in
prima causa distinctio ulla modorum. Om-
nis quippe compositio,diversitas,distinctio
ex natura rei, signum est imperfectionis
ac indigentiae : quia si res totam suam
perfectionem haberet in uno illorum, aliis
non egeret, sed ea secluderet, quum teste
Philosopho, non sit ponenda pluralitas si-
ne necessitate. Hinc merito refutatur mi-
sera illa opinio quae in divinis inter attri-
buta distinctionem ponit formalem ex rei
natura, quae sit queedam non identitas :
quod prorsus falsissimum est, nec solum
contra Thomam, Albertum, Henricum, sed
etiam contra Alexandrum, Bonaventuram,
Richardum, etc. Hinc juxta Philosophum,
Deus est purus actus. Et sicut per Moysen Exod. m,
dixit, ipse est ipsum supersimplicissimum '*■
esse. Quumque purum dicatur per exclu-
sionem alieni atque contrarii, sicut purum
aurum vocatur, cui nihil alieni metalli
miscetur ; simul stare non potest, quod
in supersanctissimo Deo sit ex suae dei-

360 DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII.K LIBER III. — PROS.V IX ; ART. XXIV

talis naliiia siinplicilas suiuina, perfecla, A sociindum Augustiinun, visio est lota mcr-

purissima ct pcnitus infinita (si^iuidcm ees. Q\iol\ etiam gloriosus Hieronymus

omnia (ju;i' in Deo sunt, in lali lain sum- j)Ost obituin suum B. Augustino apparens

ma excellentia siint iii co), el tamen sil ae locjuens, asseruit : imo et ipscmet Chri-

in i[)so (listinclio ali(|ua rormalis ex na- ,stus, Ihcc est (inquiens) vita a^terna, \\l Joann.\

tura rci in absolutis. Xain teste IMiiloso- cognoscant te vcrum Deuin ; Psalinista ^'

pho, uniim in snbstanlia lacit idein. Ideo, quocjue, Ostende (dicens) faciem tuain, et i's. i.x\

sicut iii Deo est pura ac simplicissima salvi erimus. ♦,8,20.

unitas, ila ct talis idenlitas, nee ulla non Deinde Boetius postulat haec clarius sibi

identitas. Hoc hic breviter tetigisse siif- exponi. Quonam (inquam) modo? id est,

c/.i. XIX, ficiat : qu.i' super primum Senlentiariim qualitcr verum est, 0 Philosophia, quod

P" '*^ ''' diffusius suiil cxpressa. dicis, hoininem pravum non adipisci fe-

Subjungit IMiilosophia : IIoc iyitur quod Ji licitatem iiec partem ejus?
est unum simplexque natura, id est ex — Qui divitias, inquit, petit penurice

sua « natura », imo et realiter est sim- fugo, id est, Philosophia (( inquit, Qui pe-

plex essentia ct qiiidditas sua, pravitas tit », id est, quaerit seu appetit, (( divilias

JuDtmna dispcrtit, id est, in multa divi- fuga », id est propter fugam, «. penuriae »,

sit, et pluribus male altribuit : non quod dc potcntia nihil hdjorat, id est, non (( la-

aliquis hoino tam pravus exslilerit, quod borat de potentia », id esl pro potestate

veram et incommutabilem deitatcm ad- adipiscenda : nisi forsan quaerat divitias

scripserit creaturis aut rebus diversis snb- ut per eas acquirat potentiam ; sicque po-

stantialiter differentibus ; sed quod feli- tius esset superbus seu ambitiosus, quam

citatcm, qua? in summo et solo Deo est avarus. Vilis obscurusque esse mavult, id

vere et objective, quidam in rebus posu- est, magis vult haberi sine reverentia tan-
erunt creatis, et juxta Apostolum ad Ho- C qnain ignobilis, qiiam pecunias pcrdere,

7?om.i, 25. manos, servierunt et inha?serunt creaturis in quibus sibi finem eonstituit. Multas

magis quain Creatori. Et dum rei quce etiam sibi naturales quoque suhtrahit vo-

partibus caret, partem conatur adipisci, luptates in esculentis et poculentis atque

id est, « dum » pravitas humana, utputa venereis et ornameiilis,«e /jecw^mm^Mam

pravus homo, « conatur adipisci partem » paravit, amiltat. Ista facilia sunt. Sed hoc

beatitudinis, « quaj partibus caret », quo- modo ne (id est nec) sufficientia qiiidem

niam simplex est, nec portionem , qucc contingit ei, quem valentia (id est poten-

nulla est, nec ipsam, quam minime affe- tia) deserit : id est, imbecilli non adest

ctat, assequitur : id est, non obtinet nec sufficientia, quum sanitas desit ei (quae

acquirit partein beatitudinis, quia non ha- preefertur pecunife, juxta illud Ecclesiasti-

bet parlem ; nec obtinet totam, quia nec ci, Melius est corpus validum, quam cen- EccU.y.
appetit veram beatiludinein iiilegrc ct sin- D sus immensus); qucjn molestia pungif,^''-

cere, sed potius vanam, in divitiis, hono- quem vilitas abjicit, id est, quem igno-

ribus, aliisque prccfatis. bilitas reddit abjectum, quem recondit

Denique istud de increata beatitudine obscuritas, id est, qui ignotus est ex famac

objectali potissime verum est. Beatitudo carentia.

autem creata, quse est status omnium bo- Consequenter idem ostendit de quapren-

norum aggregatione perfectus, non est te finaliter potestatcm. Qid vero solnm

penitus simplex, pertinentque ad eam non pmsse desiderat, id est, principaliter quae-

solum contemplatio, sed dilectio quoque rit potentiam, profigat opes, id est, divi-

Cf.i.xw, ac delectatio : quamvis secundum Augu- tias prodigaliter consumit, ut adsistentes

P-'^Q^,g'^[ stinum et Thomam et alios quosdam, es- et fautores acquirat, non attendens quod

s. sentialiter in actu intellectus ponatur,quia in Ecclesiastico legitur, Qui potestatem /iirf.xx

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III. — PROSA IX ; ART. XXIV

361

li.

sibi assumit injuste, odietur ; despicit vo-
luptates, ne propter eas vilescat : unde
Antigonus dixit ad Alexandrum, Indignus
es imperare propter juventutem et volu-
ptates ; honorcmque (id est promotionem
seu dignitatem) potentia carentem, glo-
riam quogue, id est famam celebrem, ni-
hili pendit. Quidquid enim quis habet,
parum sibi videtur, quamdiu non obtinet
quod prae ceteris principaliter cupit : cu-
jus dilatione atque carentia cruciatur, ut
Prov.\\i\, in Proverbiis Salomon ait : Spes quae dif-
fertur, affligit animam ; b'gnum vitae, de-
siderium veniens. Sed huic quoque po-
tentiam appetenti, quam multa deficiant,
vides. Fit enim ut aliquando necessariis
egeat, dum opes suas dilapidaverit, ut
anxietatibus mordeatur, ne leedatur ab
his quibus dum potens fuerat nocuit;
quumque hcec depellere nequeat (quia jam
caret divitiis : unde nec habet auxilia),
etiam id quod maxime petebat, id est,
praecipue affectavit, videlicet potens esse,
desistit.

Consequenter idem probat de aliis. Si-
militer ratiocinari de honoribus, gloria,
voluptatibus licet : id est, licitum expe-
diensque consistit « ratiocinari », id est
discurrere et probare, « de honoribus,
gloria » (id est fama), « voluptatibus »,
quod in eis non consistat felicitas. Nam
quum unumquodque horum idem quod
cetera sit, quisquis horum aliquid sine
ceteris petit, ne illud quidem quod desi-
derat, apprehendit. Certum est quod vo-
luptas in nobis non sit idem quod fama
aut honor, nec divitiae idem sunt quod
potentia ; unum quoque istorum sine al-
tero haberi potest : quomodo ergo vera
sunt haec? Contra autem, quamvis in Deo
sint idem, non tamen in creaturis : non
ergo sunt idem realiter, sed consum-
mative, ita quod unum non videtur sine
alio perfecte haberi. Ideo qui unum sine
altero adipisci conatur, nullum acquirit
perfecte, videlicet prout ad beatitudinem
pertinet.

Circa quod sciscitatur objicitque Boe-

A tius : Quid igitur, inquam, si quis cuncta
simul cupiat adipisci ? Summam quidem
ille beatitudinis velit : id est, si quis
conetur omnia illa quinque pariter obti-
nere, qua^ro an « ille velit summam bea-
titudinis », id est plenitudinem verae fe-
licitatis. Ad quod respondet Philosophia,
quod non. Scd num, id est numquid, in
his eam reperiet, id est in his quinque,
quce demonstravimus , id quod pollicentur
non posse conferre, hoc est veram feli-
citatem ? sicut jam supra saepissime di- Pios. m-

B ctum est et probatum. — Minime, in- ""'
quam . — In his igitur quoe singula quoeque
expetendorum prxstare creduntur , id est,
« in his » quinque rebus terrenis, « quae
singula quaeque » illorum « expetendo-
rum », id est, quinque illorum quae mun-
danis hominibus multum expetenda vi-
dentur, « praestare creduntur », beatitudo
nullo modo investiganda est, id est quae-
renda. — Fateor, inquam, ego Boetius ;
et hoc nihil verius dici potest de isto
puncto.

C Ex quibus Philosophia concludit et ex-
hortatur : Habes igitur (tu Boeti), inquit,
ct formam, id est modum et speciem,
falscB felicitatis, et causas, sicut expo-
situm est. Deflecte nunc in adversum
mentis intuituin, id est, considerationem
dirige ad oppositum felicitatis faIIacis,hoc
est ad coelestia et divina. Ibi enim veram,
quam promisimus, statim videbis, id est,
cognosces in illis « veram » consistere
felicitatem, « quam promisimus » te do-
cere.

D — Atqui (id est certe) ha'c, inquam,
vel cceco 'perspicua est, id est, ego Boetius
consentio. quod vera felicitas tam clare
nota est ut a caeco, id est parum inlelli-
gente, valeat sciri quantum ad aliquam
ejus descriptionem; eamque tu paulo ante
monstrasti, id est notificasti, dum falsa'
causas aperire conabaris, id est, quum
studuisti exprimere « causas falsae » feli-
citatis, qua? ponitur in rebus terrenis
saepe expressis : in quibus jam et saepius ibidem.
ante ostensum est beatitudinem esse non

362

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHI-f: LIBEH III. — PROSA IX ; ART. XXIV

Cf p. 3oG
A' ct s.

Joann. xii,
26.

AlK)C. Itl,

21.

Eccli. XLiv,
15.

Ibid.\\xi\.
13.

1! Cor. II,
15. \i.

posse. qiiia sufficientiam veram non j)i\t- A
staiil, nec mentein qiiietant, nec mala
felicitati contraria excliiduiit. rnde coii-
stat in illis beatitudiiiein esse poneii-
dain, qii.T inontom qiiictarc conlcnlarcciur
valciil. surricicnliam ccrlaiii cl lutain pra'-
stando. rniim namqiic opposilorum co-
gnoscitur per aliud, qiium opposilas Iia-
beant rationes : nam ct opposita juxla
se conslilula ct muliio comparata.Iucidius
patcnl ; cl jiixla IMiilosoplium, sicul iimis
cl idcm sciisus csl oj)posiloruin, ila cl ca-
dem scienlia contrariorum. B

Hinc quasi expositorie subditur : Xton
(ni faUor)ea vera est et perfecta felicitas,
quce sufficientem, potcntem, reverendum,
cclebrem hvtumijue pcrficiat.

Quod qualiler intelligendum sit.ex pnc-
habitis clarum csl, utputa : de sufficiciitia
omnem indigentiam ac pcnuriain exclu-
dente ; de potenlia quoque cui nulla iii-
jiiria, nulla Ia?sio possit inferri, nuUusquc
hoslis violcnliam molcsliamve inferre ; at-
qiie de revcrentia illa ccelesti de qua in
Evangelio ait Salvator, Si quis mihi mi- C
nistraverit, honorificabit eum Pater meus
qui est in coelis ; et de qua ipsemct in
Apocalypsi protestalur : Qui vicerit, dabo
ei sedere mecum in throno meo, sicut
et ego vici, et sedi cum Patre meo in
throno ejus.

Et item de celebritate de qua in Eccle-
siastico dicitur : Sapientiam Sanctorum
narrant populi, ct laudem corum nuntiat
Ecclesia ; et iterum : Non recedet memo-
ria ejus, et nomen cjiis requirctur a gcnc-
ratione in generationem. Ihcc est fama D
justorum : qui teste Apostolo, sunt bonus
odor Christi in omni loco ; qui adhuc vi-
ventes in corporc, non solum pra?sentes
ac intuenlcs, sed et longe absentes ac
audientes a>dificant, et demum post mor-
lcm, per excmpla et memoriam, per scri-
pta et historiam viatores ffdificare non
cessant. Quod totum est praecipua gratia
superpiissimi Dei, qui ministerio et coo-
peratione unius hominis dignatur aliorum
operari salutem. Unde ail Ilichardus de

S. Victore : Nescio an inajus gratia^ do-

num possit a Deo homini conferri, quam

iil i)cr ejus obsequium alii convertanlur

ad Deiim. Imo et S. Dionvsius conlesta- DeCu-ies

liii^Oinnium divinoriim divinissimum est '""^' '"'

Dco coojicrari iii rcduclionc animariim ad

ij)suin. Ibcc esl faina salubris, optanda,

ad beatiludinem aliqualiter pertinens. De

(jua Unigenitus Dci Patris promisit beatis-

siino patri Antonio : Quia viriliter resti-

tisti, faciam te in tolo muiido nominari.

Dc qiia cl in Proverbiis Salomon est locu-

lus : Memoria justi cum laudibus; nomcn Prov. x,'

autem impiorum putrescet.

Et insuper de la?titia de qua in Isaia
habetur : Latitia sempiterna super capita /s.li, i
corum, gaudiiim et la^titiam tenebunt, et
fiigict dolor et gemitus. II;cc est purissi-
ma, divina et gloriosa voluptas eleclorum
cadesti in patria, de qua idem flos Pro-
phclarum Isaias sanctus fatetur : Gaudi- ibid. 3
um et Isptitia invenictur in ea, gratiarum
actio et vox laudis. De quibus et per Ma-
lachiam Deus testatur : Orietur vobis Sol Maiach.\
justitia;, et salietis quasi vituli de ar- ^'
mento.

Atque ut me interius animadvertisse
cor/noscas, id est, diligenter attendisse
certus sis, dico : qua^ wrum horum, quo-
niam idern cuncta sunt, veraciter prce-
stare potest, lianc esse plenam beatitudi-
nem, sine ambiguitate cognosco : id est,
indubitanter scio « beatitudinem plcnam
hanc esse quse unuin horum veracitcr
praestare potest ». Imo et alia bona prae-
stat in vera? beatitudinis palria : pra>stat
(inquam) directe, vel concomitantcr. Si
enim unum horum omnia illa omnifarie
seu omnimodo conferret, alia quatuor
superflua essent, nec ad felicitatem exi-
gerentur. « Quoniam idem ciincta sunt )),
id est, quia hsec quinque « idem sunt »,
non essentialiter, sed consummative, sicut
expositum est, nec separabilia sunt, prout c/'. p. 3^
hoc loco sumuntur. ^'

Prseterea, huic responsioni adgaudens
ct applaudens, Philosophia subjungit : 0
tc, alumne, hac opinione felicem, si qui-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA IX ; ART. XXIV

363

dem hoc (inquit) adjeceris : id est, Phi-
losophia « inquit : 0 alumne », id est,
Boeti a me spiritualiter enutrite moribus
et doctrinis, dico « te felicem » felicitate
viae, quae est inchoatio, via ac meritum
feiicitatis futuree coelestis et perfecta?,
« hac opinione », id est ista tua firma
sententia, qua recte sentis de felicitate
(opinio autem proprie sumpta, vocatur
assensus cum formidine de opposito ; sed
hic extensius sumitur pro consensu quo-
cumque), « si quidem », id est certe, « ad-
jeceris » verbis tuis jam dictis « hoc »
quod dicam. — Quidnam ? inquam : id
est, ego Boetius « inquam », id est dico,
Quid adjiciam ?

Ad quod Philosophia : Essene aliqidd in
his mortalibus caducisque rebus putas,
quod hujusmodi statum possit afferre ?
hoc est, « putasne aliquid esse in rebus
his mortalibus » et « caducis, quod possit
afferre », id est adducere seu praestare,
« statum hujusmodi », id est perfectionem
seu consistentiam talem,videlicet tam bea-
tam? — Minime (inquam) puto, id est, ego
Boetius « inquam, Puto » hoc « minime »,
id est nullatenus ; idque a te, nihil ut am-
plius desideretur , ostensum est : hoc est,
« idque ostensum » (id est demonstratum)
« est a te, ut », id est quod, « nihil »
rerum terrenarum « desideretur amplius»,
id est de cetero, nisi in quantum neces-
sarium aut expediens est ad beatitudinem
obtinendam, sicut medium appetitur pro-
pter finem, quoniam finis, ut ait Philo-
sophus, necessitatem imponit his qua3
sunt ad finem : necessitatem dico condi-
tionatam, non absolutam.

Ex quibus Philosophia concludit : Hcec
igitur quinque terrena praefata, vel ima-
gines veri boni, vel iynperfecta qucedam
dare bona mortalibus videntur : hoc est,
« videntur dare mortalibus » hominibus
« vel imagines veri boni », id est apparen-
tias quasdam, non exsistentias beatitudi-
nis, « vel bona qusedam imperfecta », quo-
niam corporalia et terrena sunt valde
imperfecta in se, et potissime respectu

A verse felicitatis, quamvis carnalibus ho-
minibus videatur quod in ipsis exsistat
felicitas ; verum autem atque perfectum
bonum, puta felicitatem, conferrenon pjos-
sunt. — Assentior, inquam, id est, ego
Boetius dico, « Assentior » (juxta anti-
quam grammaticam), id est, consentio tibi
in his.

Deinde Philosophia declarat omnipoten-
tis Dei auxilium esse invocandum ad ac-
quirendum beatitudinem veram.

B Quoniam igitur agnovisti quoe vera illa
sit, id est, quia ex dictis intellexisti « quae
sit » beatitudo « illa vera », quce autem
beatitudinem mentiantur , id est, quae sint
temporalia quse putantur beatitudinem da-
re, quum ita non sit ; nunc superest, id
est restat, ut unde veram hanc petere
possis, agnoscas, id est, « ut » scias « un-
de », id est a quo, « possis » de jure,
id est, merito debeas, « petere », id est
desiderare et rogare dari tibi, « hanc ve-
ram » felicitatem. — Id quidem, inquam,

C jamdudum vehementer exspecto : hoc est,
« exspecto », id est prsestolor, « vehemen-
ter jamdudum », id est nunc sicut et diu
ante seu olim, « id quidem », id est, pro
certo agnoscere a quo postulare debeam
veram felicitatem.

— Sed quum, uti in Timceo Platoni
(inquit) nostro placet, in minimis quoque
rebus divinum prcesidium debeat implo-
rari. Ordo verborum est : « Sed quum
divinum praesidium »,id est Dei auxilium,
« debeat implorari », id est intime exorari

D cum lacrimis saltem interioribus, id est
suspiriis atque singultibus cordis, juxta
illud : Ne avertas faciem tuam a singultu riLreH
meo. Quicl nunc faciendum censes, id est, ^'^-
« quid » tu, Boeti, « censes », id est ju-
dicas, esse « nunc » agendum, ut illius
summi boni sedem recipere* mereamur, ' reper
hoc est, « ut » per actus meritorios va-
leamus « recipere » pro mercede « se-
dem », id est mansionem et thronum glo-
rificum, « boni illius summi », id est
verse beatitudinis, tam formalis, quae est

364 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.*; LIBER III. — PHOSA IX ; ART. XXV

bealifica conteniplatio Dei. quani obje- .\ geniitibus inenarrabilibus, id est, Spiritus

etalis, qUtTi est ipsemet Deus gloriosus ac Sanctus nos postulare facil valde suspi-

apternalis ? riose. Quumquc oraturi sumus, debemus

— Invocandum, inguam, rerum om- mentem simplificare in Deo, hoc est, ab

liium Patrcm, id est. ego Boetius dico aliis occupationibns, cogitationibus et dis-

et censeo, « Patrem omnium rerum », id traclionibus revocare, in Deo recolligere,

est universorum Creatorem, esse « invo- ac sensum vcrborum attendere. Propter

caiubim » : quo prwtermisso, id est non quod in Ecclesiastico scriplum est : Ante EccU.x'

cognito nec invocato, /ndlum ritc fun- orationem pnepara animam tuam, et noli "''■

datur c.vordium, id est, nullum opus le- esse siciil liomo lentans Deum.
gitime inchoatur. in tantiim quod et ipsa — Rcctc, inquit, id est, Philosophia

oratio oratione pra^venienda est, quoniam dixit, In hoc « recte » respondes;rtc simul
Deum orare debemus ul del nobis graliam B ita modidata est, id est, hoc diccndo et

efficaciter ac devole orandi, dicente Apo- simul cum actu dicendi, dulciter cecinit,

Bom. viM, stolo : Quid oremus, sicut oporlet, ncsci- metro ludens, hoc est, delectabiliter pro-

mus ; sed ipse Spiritus postulat pro nobis ferens metrum quod sequilur.

26.

ARTICULUS XXV

DIFFICILTATUM HUJUS PROS.E NON;E PROPOSITIO BREVISQUE ABSOI.UTIO.

DIONYSIUS. — Pro horum intelligenlia C mos sit et quasi quacdam religio, qui vel

adverlendum, quia ut octavo de Ci- de maximis rebus vel de minimis acturi

vilate Dei recitat Augustinus, Plato Socra- sunt aliquid, precari ad auxiliandum Dei-

tem maxime diligebat,et eum in suis libris tatem : quanto nos a?quius est, qui uni-

disputantem inducit. Oportet etiam scire, versitates natur» atque substantia) ratio-

quod Plato libros suos intitulavit nomini- nem preestituri sumus, invocare divinam

bus discipulorum suorum, quorum amore opem, nisi plane saeva quadam ac impla-

seu occasione libros ipsos composuit. Un- cabili rapimur amentia? Sit ergo meis

de sic allegamus : Plato in Timseo, Plato precibus comprehensum, maxime quidem

in Ph.Tdone, Plato in Menone, Plato in ut ea dicantur quae placeant Deo, etc. —

Protagora, Plato in Ilippia. Fecit el alia Ilcpc Plato.

volumina, quae aliter intitulantur, videlicel D Joannes. — Ex his clarissime patet,

librum de Prophetia, librum de Cogita- quod Plato concessit Deum altissimum ha-

tionibus cognoscendis, etc. Timaeus ergo bere providentiam omnium rerum, et

fuit discipulus Platonis, natione Italicus, actuum humanorum.

in astronomia prjpclarus. Sub cujus no- Dionysius. — Utique, etiam in particu-

mine loquitur Plato in libro illo, qui est lari, et usque ad minima; nec aliler do-

inler libros Plalonis famosus : in quo tra- cuisset animas hominum mox dum egre-

ctat de productione mundi sensibilis. Ubi diuntur corporasua judicari aut remune-

inducilur Socrates loquens Timaeo : Ergo rari a Deo.

age, Timaee, deliba cceptum, ut mos est, Joannes. — Ubi hoc docet?

vocata in auxilium Deitate. — Tima?us : Dionysius. — In Phaedone, quo inter

Vere, mi Socrates. Nam quum omnibus cetera protestatur : Defuncti primum qui-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III. — METRUM IX 365

dem deportantur in causam, hoc est ad A Joannes. — Videntur hsec consonare no-

summae majestatis judicium, utrum bene strae fidei documentis.

et sancte degerint, an minime. Et quicum- Dionysius. — In multis concordant. Pro-

que videbuntur mediocriter vitam trans- pter quod Henricus in Quodlibetis suis

egisse, in Acheronta pervenient, in locum fatetur, Platonem in quibusdam hujusmodi

ubi habitabunt, dantes poenas ; atque ab muito melius philosophatum esse quam

injustitiis expiati, absolventur. Denique, Aristotelem. Unde et B. Augustinus octavo

sicut nos juxta beatissimae nostrae fidei de Civitate Dei locutus est : Platonici Chri-

veritatem, dividimus angelos in angelos stianis propius accesserunt. Attamen Al-

bonos et malos ; angelos quoque bonos, in berto, Thomae, i^^gidio, multisque aliis,

adsistentes et ministrantes : sic Plato et visum est, quod philosophia Aristotelis et

PJatonici posuerunt tres ordines dsemo- Peripateticorum sacrosanctse fidei nostrae

num, id est intellectualium substantiarum B plus consonet. Et puto, quod in hac com-

(oatacov quippe Graece, Latine dicitur intel- paratione sit dare excedens et excessum.

lectus); sicque dsemones diviserunt in Praeterea,quum etiam apud gentiles mos

calodaemones, catodaemones, et cacodaemo- fuerit Deitatem in omnibus implorare,

nes. Et calodaemones appellabant substan- quanto magis nos Christianos facere hoc

tias intellectuales bonas ac sanctas,summo oportet? praesertim quum Dominus et le-

Opifici per contemplationem et laudatio- gifer noster in Evangelio dicat : Oportet luc. xvm,

nem ipsius jugiter adsistentes ; sicut nos semper orare et non deficere ; itemque : '•

dicimus de superioribus angelis gloriosis, Petite, et accipietis; quaerite, et invenie- ibid.xi,9.

z>an.vii,io. de quibus in Daniele Iegitur:Decies millies tis ; pulsate, et aperietur vobis : omnis

10.

centena millia adsistebant ei. Porro cato- enim qui petit, accipit. Verumtamen cu-

daemones nominabant substantias intelle- piens exaudiri, imploret, id est, intimo

ctuales bonas, hominum directores ad vir- C cordis affectu cum lacrimis oret, quum in

tuosa et sancta : sicut et nos de angelis Deuteronomio sit scriptum : Quum quaesi- oeut. iv,

ministrantibus hominumque custodibus eris Dominum Deum tuum,invenies eum ; -^-

dicimus. Cacodaemones autem dicebant si tamen toto corde quaesieris eum, et tota

substantias intellectuales vitiosas, insti- tribulatione animae tuae. Hinc alibi scri-

gantes ad mala : quas communiter daemo- ptum est : Non habetis, quia non postu- /aco6. iv,2,

nes nuncupamus. De his omnibus Plato lastis ; petitis, et non accipitis, eo quod "*■

loquitur in Timaeo. male petatis.

METRUM IX

0 qui perpetua mundum ratione gubernas,
Terrarum coelique sator ; qui tempus ab aevo
Ire jubes, stabilisque manens, das cuncta moveri ;
Quem non externse pepulerunt fingere causae
Materiae fluitantis opus, verum insita summi
Forma boni, livore carens : tu cuncta superno
Ducis ab exemplo, pulchrum pulcherrimus ipse
Mundum raente gerens, similique imagine formans,
Perfectasque jubens perfectum absolvere partes.

3(>G 1>E CONSOLATIONK I'HII.OSOPIII.F. I.IHEll III. — .MFTIU M IX ; AIIT. XXVI

Tu niimeris elementa ligas, iit frigom flammis,
Arida conveniant liquidis, ne purior ignis
Kvolet, ;uil mersas deducant pondera terras.
Tu triplicis mediain naturiu cuncta moventem
Gonnectens animain, per consona membra resolvis.
Quaequum secta duos motum glomeravit in orbcs,
In semet reditura meat, mentemque profundam
Gircuit, et simili convertit imaginc coelum.
Tu causis animas paribus vita.sque minores
Provehis, et levibus sublimes curribus aptans,
In coelum terramque seris : quas lege benigna
Ad te conversas reduci facis igne reverti.
Da, Pater, augustam menti conscendere sedem,
Da fontein lustrare boni, da luce reperta
In te conspicuos animi defigere visus.
Disjice terrenag nebulas et pondera molis,
Atque tuo splendore mica. Tu namque serenum,
Tu requies tranquilla piis ; te cernere. finis ;
Principium, vector, dux, semita, terminus idem.

ARTICULUS XXVI

ELUCIDATIO METRI HUJUS NONI,

I

N lioc nono hujus tertii libri metro pro- A nius in Divina rhetorica, id est in libro de

sequitur Philosophia quod in fine prse- Oratione; hinc Philosophia in oratione hac

cedentis prosaj se facturam spopondit, in- metrica primo captat benevolentiam Dei,

vocando Deuin omnipotentem. Oratio au- eum in se et in suis effeclibus multiplici-

tPin, secundum Damascenum, est petitio ter ac sublimiter commendando. Rursus,

decentium a Deo, id est postulatio rerum quoniam oratio laudibus Dei admixta, prae-

quas decet peti a Domino. Estque oratio cipue efficax est ad impetrandum, juxta

nuntius desiderii, atque expressio et inter- quod ait Psalmista, Laudans invocabo Do- Ps. xvn,

pres affectionis internae ; nec proprie ap- minum, et ab inimicis mcis salvus ero ;

pellatur oratio, nisi ex interno erumpat hinc orationem istam laudibus Dei inte-

affectu. Cujus affectionis indicium et effe- xuit ac replevit.

ctus, est exclamatio oris : idcirco Philoso- Amplius,quum unumquodque in tribus,

phia orationem hanc ab exclamatione ex- B hoc est, in posse, scire, et velle, efficax

orsa est, dicens, 0 qui perpetua. Insuper, sit idoneumque ad agendum, ita ut poten-

quoniam cupiens exaudiri, captare debet tia sit non impedita, scientia non obnubi-

in primis benevolentiam ejus quem de- lata, voluntas longe ab omni invidia atque

precatur, prout Tullius in sua tangit Rhe- inalitia relegata, prout Plato hoc eleganter

torica, Guillelmus quoque Parisiensis ple- deprompsit, applicando hoc ipsum ad pri-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III. — METRUM IX ; ART. XXVI 307

mam omnium causam ; hinc Philosophia A dus vocatur, sicut Joannes ait : Mundus yoann.i, lo.

in metro isto de his tribus omnium Cre- eum non cognovit. Cui mundo contulit

atorem specialiter recommendat, utputa, legem naturaiem, legem Mosaicam, et

ejus potentiam in universorum creatione, evangelicam legem. Ideo in Isaia scriptum

sapientiam in omnium ordinatione et gu- est : Dominus judex noster, Dominus legi- h. xxxm,

bernatione, voluntatem (id est bonitatem, fer noster, Dominus rex noster. ^^*

pietatem, dilectionem, quse ad voluntatem Qui es sator, id est creator, terrarum,

pertinent) in gratuita suse bonitatis com- id est totius elementi terra3 ac omnium

municatione, quia ex mera suse iiberali- partium ejus, ccelique, id est et omnium

tatis ac opulentiae exuberantia condidit coelestium corporum, orbium et spha^ra-

universa. Etenim potentia actionem elicit, rum. Unde in exordio Geneseos fertur : In cen.i, i.

sapientia dirigit, bonitas perficit ; sapien- principio creavit Deus coelum et terram.
tia concipit, potentia efficit, bonitas fini B Quod quam multipliciter exponatur, super

conjungit. Itaque Philosophia exclamat : Genesim introduxi, nec opus est hoc hic ty. t. i,p.

0 tu, Deus omnipotens, qui gubernas iterare. At vero per coelum et terram,tan- ^^'^*^^-

mundmn ratione perpetua, id est seterna quam per duo extrema, intelliguntur et

providentia, seu lege seterna idealique ac omnia intermedia et in eis contenta, qui-

sapientissima dispositione : quoniam ab bus quasi seminibus implevit et quodam-

aeterno universa et singula, in infinita sa- modo seminavit et fecundavit coelum et

pientia sua in se ipso praevidit, disposuit, terram, prout in Genesi describitur. Et cen. i, i-

ordinavit,et cunctis inclinationem impres- sicut in mente Creatoris sunt rationes re- '^'-

sit ad proprium finem ; sic quoque entia rum omnium ideales : ita in coelestibus

invicem coordinavit, quod unum alteri corporibus et rerum motoribus sunt ratio-

servit, est expediens, suffragatur. Propter nes inferiorum causales, non prim» ac

Sap.vm, 1. quod dc increata Sapientia dicitur : Attin- C principales, sed secundarise ac instrumen-

git a fine usque ad finem fortiter, et dis- tales; in inferioribus vero, ut in elementis

ponit omnia suaviter. Unde in libro de et mixtis, et praesertim in terrae elemento,

Causis probatur, quod regit res omnes per rationes sunt seminales,de quibus in libro

finem decoris, id est pulcherrime. De hoc de Trinitate loquitur Augustinus:Omnium

Cf. p. 119 jam supra multa sunt introducta, et infra rerum quae corporaliter visibiliterque na-

Beis.,278 piura, Deo praestante, dicentur. scuntur, occulta quaedam semina in hujus

Bets.' Capitur autem hoc loco perpetuum pro niundi corporeis latent elementis. De his

aeterno, quemadmodum et seternum pro scribunt doctores diffuse super secundum c/.t.xxii,

perpetuo interdum accipitur, ut in Eccle- Sententiarum, tractatu de Operibus sexPg*gg'^'

Eccie. i, 4. siaste : Generatio praeterit, et generatio dierum.

advenit ; terra vero in aeternum stat. Per Qui jubes tempus ire ab cBvo.Vev aevum
mundum autem, totum universum invicem D potest designari aeternum, et item perpe-

coordinatum atque ad finem supremum tuum. Proprie autem aevum pro perpetuo

relatum intelligitur ; et dicitur mundus, sumitur : quod est mensura cceiestium et

quasi purus quoad essentialia sua, quia a incorruptibilium creaturarum (ut sunt

mundo mundissimo qui est in mente divi- substantiae separatae atque coelestia corpo-

na, hoc est a mundo exemplari archetypo, ra), quantum ad suum esse, et quoad suas

emanavit. Hinc, ut recitat Augustinus, substantias, quae non subjacent tempori,

Yarro doctissimus gentilium Romanorum sed manent in sevo. Elementa vero quoad

disseruit, quod Deus est mens mundum partes suas subjacent corriiptioni ac tem-

ratione ac motu gubernans. Denique regit pori. Porro tempus, secundum Philoso-

« mundum », id est totum genus huma- phum quarto Physicorum, definitur esse
num, quod in Scripturis frequenter mun- mensura motus secundum prius et poste-

.'UJS DE CONSOI-ATIONF. I'HII.OSOPIII.F. l.ir.FH II!. — Mrmi M 1\ : .\UT. XXVI

rius : sicqiic. quum sil (lc nuinero ot gc- A prcssum csl, ct a i^liilosophis dcmonstra-

nere succcssivoruni. iiiliil habcmus dc lum :quod cl infra in lihro quarto et quiii-

temporc actualitcr nisi indivisibilc instans lo plcnius ostcndctur. Ipsc etenim ad nil

scu nunc, qiiod rcdiictivc iKinitiir in |)r;c- aliud ordinalur. ncc indigct aliquo : imo

dicamcnlo (jiianlitatis ; cslquc siio modo sibi ipsi cst linis, co modo quo sibi com-

accidcns quoddam, siciit momcnliim [)0- pctil lincin haberc ; estque supcrpurissi-

nitur esse in motu. cl" punctum in linca. iniis ac simplicissimus actus. De quo in

Sic crgo ex Grcaloris pra^ccplo « tcm- Niimcris scribiliir : Non est Deus quasi A^nm.xxi

pus » it ct cxit « ab aivo », quia causaliir liomo, ut mcntiatiir; neque ut filius homi- '^'

ab illo sicut accidcns a subslantia. Vd nis, ut miilclur. El itcm in Psalmo : Tu Ps. ci,2«

simul ciim cTvo crcatiim cst ab .Klcrno, id aiilcm idcin ipsc cs. Dc qiio in libro Job

cst a Dco cTtcrno, prout in casuali illo dc- lcgitur : Niimcrus annorum ejus ina^stima- Job\xx\

signatur effcctiva casualitas, non cTtcriia B bilis. Imo annorum ejus nuUus est nume- '^*''

duratio ; vcl potius concreatum est suo rus proprie dictus,quoniam infinitum non

subjecto,secundum quod Beda. Strabus ct cadit sub numero. Denique ipse Deus in se

Rabanus supcr Gcnesim ponunt quatuor prorsus immobilis pcrmanens invariabili-

coicqucTva, id est primo siinul creala, qua; terqiic consistens, dat, id est facit, « cun-

sunt, angeUis, cochim, malcria, ct tcinpiis : cla » creata « moveri », sumendo motum

dc quibus tractat Albertus libro de IV Go- miiltum extense, pro quacumque tenden-

c/'.t.xxii, aequaevis, et tam ipse quam alii, super se- tia ct gressione in finem intentum. Nam

P-^®^*'*- cundum Scntentiarum. Sic itaque exit cetera omnia ordinantur in finem aliquem

tempus ab JE\o, sicut a causa efficiente diversum ac distantcm ab ipsis aut loco

et effcctivo principio. Proccdit quoque ab aut dissimilitudine, in quem motu seu actu

.'Evo seu .Eterno sicut a causa formali seu aliquo inclinantur, tcndunt, pertingunt.

exemplari, secundum rationem cujusdam G Quaiiter autem moveri diversis cr6aturis

imitationis, prout cuncta creata ab ideali- diversimode compctat, super secundum cy.i. xx

bus rationibus mentis divinae egrediuntur, Sententiarum determinatur, ubi docto- p- ^^gg.

per quamdam imitationem divina^que bo- res declaranl qualiter diiplex sit tempus, s. '■, xx,

nitatis participationem : nam et tempus puta : continuum, in quo moventur cor- ^"^ "^'

quoad suam totalitatem, grandem habet porea ; et discretum, in quo incorporales

durationem, qua aternitatis aliquantulam substantia? moveri et agere perhibentur :

participationcm sortitur. Rursus, tempus quarum tamen beatifica actio omne tem-

exit ab eevo, id est, egreditur aevi quietem pus excedit.

et stabilitatem, cadendo seu deficiendo ab Consequenter tangitur causa inductiva

illa, sicut instabile ac mobilc exit mensu- creationis totius universi. Quae causa non

ram ac limitem rei stabilis atque immo- fuerunt merita rerum, quae nulla praeces-

bilis : sicque exit, id est, defluendo de- D serant ; nec indigentia Dei, qui creaturis

ficit, labitur, et quantum ad partes suas non indiget, utpote infinite perfectus ;

desinit esse, sicut mortale ac moriens exit nec ulla utilitas Deo inde proveniens, quo-

a vita. niam ex creaturis nil profectus aut com-

Pra?terea multa hic dici possent dc tem- modi potest ei accidcre. Sed causa illa

pore, quid sit realiter, et utrum sit aliqiiid fuit mera et infinita ac munificentissima

cxtra animam, et de difficultatc suae co- bonitas et supcrexuberans opulentia Gre-

gnoscibilitatis : quae et infra potius habent atoris, amorque ejus prorsus ac mere gra-

locum. tuitus, qui teste divino Dionysio, non reli- Oe Divii

Stabilisque manens, das, id est facis, quit Deum sine germine esse. Ista fuit et "**"•*'■ '^

cuncta moveri. Deum esse stabilem, id est est prima et principalis ratio quae movit

prorsus incommutabilem, frequenter ex- superdignissimum Deum ad rerum creati-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III. — METRUM IX ; ART. XXVI

369

onem, hoc est, ex qua placuit ei cuncta
creare. Deinde assignantur aliae rationes
quasi secundarie se habentes : ut scilicet
perfectio Greatoris immensa ac multiplex,
in entibus conditis pulchre, ordinate, ac
multipliciter reluceret ; et item ut ipse ab
omnibus honoraretur, et ab intellectuali-
bus creaturis debite coleretur. Et hoc to-
tum refertur ad ipsum Deum, qui est bo-
num summum, prorsus incomparabile
penitusque perfectionaliter infinitum, et
finis omnium finium. De quo in libro Pro-
verbiorum Salomon brevi verbo, non par-
Proi. XVI, vo sensu, deprompsit : Universa propter
*■ se ipsum operatus est Dominus.

Itaque ait : Qiiem Creatorem causce ex-
terncv, id est rationes extrinsecee seu ali-
unde acceptae, non pepulerunt, id est, non
incitaverunt nec induxerunt, fingere, id
est formare, opus materice fiuitantis, id
est, assidue fluentis et tendentis de forma
ad formam, ex privatione ei secundum
se consideratse annexa, ut etiam Rabbi
Moyses super Genesim et Job exposuit; ve-
rum, id est sed, forma, id est natura ac
formalis proprietas, honi summi, id est
bonitatis purae, divinse, seternae, conna-
turalis, insita, id est consubstantialis, non
accidentaliter adducta, neque adveniens,
carens livore.

Denique metrum istud pulcherrimum
Philosophia ex verbis Platonis in primo
Timsei sumpsisse videtur, et sententiam
prosaice ibi expressam, metrice hic red-
egit in formam. Itaque de Greatoris emi-
nentia et incomprehensibili atque ineffabi-
li dignitate loquitur ibi Plato sub persona
Timsei : Igitur genitorem opificemque uni-
versitatis tam invenire difficile, quam in-
ventum impossibile est digne effari. Dein-
de humani intellectus imbecillitatem ad
determinandum et exprimendum difficilia
ac profunda perpendens, adjecit : Quare
prffidico nunc, o Socrates, si dum de na-
tura universi disputatur, minime incon-
cussas inexpugnabilesque rationes afferre
voluerim, ne miremini ; quin potius me-
mentote, tam me qui loquor, quam vos

T. 20.

A qui auditis, homines esse, atque ita in re-
bus sublimibus mediocrem elocutionem,
magni cujusdam esse onus laboris. Deinde
rationem inductivam et item finalem pro-
ductionis mundi aperiens : Dicendum, in-
quit,cur conditor universi omne hoc insti-
tuendum putaverit. Optimus erat : porro
ab optimo invidia longe relegata est. Ita-
que cuncta sui similia effici voluit, prout
natura uniuscujusque capax beatitudinis
esse poterat. Quam quidem voluntatem
Dei, originem rerum certissimam si quis

B ponat, recte eum putare consentiam. De-
mum de causa materiali subjungit : Omne
visibile corporeumque motu importuno
fiuctuans nec unquam quiescens, ex inor-
dinata jactalione redegit in ordinem,sciens
ordinatorum formam confusis inordinatis-
que preestare. Gausam item formalem seu
exemplarem exprimit ibi, ut paulo post
dicam.

Nunc scrutandum quomodo intelligen-
dum sit, quod mundus sensibilis dicitur
factus et in formam ordinemque redactus,

G ex fluitante, informi, confusa, inquieta
materia. Videtur autem quibusdam, quod
Plato modum istum loquendi sumpsit ex
libro Genesis, in quo habetur : Terra erat Ge».i, 2.
inanis et vacua, et tenebra? erant super
faciem abyssi, et Spiritus Domini fereba-
tur super aquas. Octavo quippe de Givi-
tate Dei,capitulo undecimo, videtur Augu-
stinus sentire, quod Plato per interpretem
didicit Moysis libros. Et quidquid sit de
hoc, eadem est difficultas ac diversitas ex-
ponendi auctoritatem illam Geneseos, id

D est, in verbis Platonis jam allegatis, in
verbis quoque Boetii hic inductis.

Itaque advertendum, quod textus ille
Geneseos tripliciter a diversis exponitur.
Primo, quod omnia corporalia sub ccelo
empyreo contenta, fuerunt primo a Deo
creata in quadam confusa et indistincta
materia, non tamen penitus informi, sed
informata quadam forma corporeitatis im-
perfecta, nec ad aliquam speciem contra-
cta ac redacta, et quod ex illa materia per
intervalla sex dierum sint corporalia om-

24

;{70

DE CONSOLATIONE PHII.OSOPHI.f: UBF.K III. — METRUM IX ; AHT. XXVI

nia a Dco produota.distincta atquc ornata.
llaiR' upiiiioniMU si'(|uitur HoiKnciilura iii
Si-ripto secundi StMilfiiliaruiu : (iiiam riio-
mas inultiplicitiM- iinprohat : cl Kichardiis
dc Mcdiavilla cain noininat phantasiam.

Secundo littera illa e.\[)onitur, (jiiod ina-
teria in prima corporaliuin i^rodiictione
Init confusa et indeterininala, non (piin
in diversis partibus suis habnerit diversas
forinas subslantiales, sed ila, quod partes
iiljB niateriae non fuerinl distincta) ab in-
vicem loeo et situ, nec accidentalibus suis
formis ac dispositionibus ac qualitatibus
formata^ plenarie.Qna' opinio videtur Tho-
injp, Petro et Kichardo rationabilior qiiain
praecedens : quam et Guiilelmus l^arisien-
sis in libro de Universo, prima parte, ma-
gis sequi videfur. Verumtamen llichardo
apparuit quod forin;e illjp substantiales in
priina illa pro(iuclione non fuerunt com-
pleta?. Ait namque in Scripto secundi :
iEstiino quod qnamvis materia coeli empy-
rei creata fuit sub forma completa, mate-
ria tamen corporum aliorum non fuit
creata sub forma completa ; sed partes
inolis illius contenta' sub ccelo empyreo,
creatsD fuerunt sub formis incompletis il-
lorum corporum quae postea de partibus
illis sunt facta per intervalla sex dierum.
Sont.iib.ii, Quae opinio magis placere videtur Magistro
di3t. 12 E. jjj littera, et Hugoni prima parte de Sacra-
mentis, quo ait : In forma confusionis pri-
mo malerialiter omnia corpora siiniil et
semel creata sunt, et in forma dispositio-
nis postmodum per intervalla sex dierum.
yo6 XI., 10. Gregorius quoque super illud Job, Ecce
Behemoth quein feci tecum, testatur : Quod
simul exstitil per substantiam materia3,
non simul apparuit per speciem forinae.
Idem sequitur Beda et doctores communi-
ter, magisque consonat litterae. Ilaec Ri-
chardus. Cui objicitur, quod forma sub-
stantialis non suscipit magis aut minus ;
aiictoritas quoque Gregorii et Ilugonis
potius militare videtur pro opinione illa
Bonaventurae.

Tertio exponitur littera ista ab Augn-
stino, ita quod coelum et omnia elementa

A ac |)riina individua reruin, imo visibilia
et invisibiiia, lolus^juc miindus sictit nuiic
slal, non soiiim quaiitum ad suam siil)-
slantiam, sed eliaiii (|uautiiin ad siiain
distinctionem atque ornalum, quanlum ad
partes suas ac species quae sunt de inle-
gritalc ipsius, ab Omnipotente siinul in
eodciii instanti creata sunt. Ad quod al-
iegat iiiiid Kcclesiastici : Qui vivit in a'ter- avc/i.xvm
num, creavil omnia siinui. De hoc lo- '•
(luiliir Thoinas in Scripto : Atigustinus
ail, in distinctione reruin non esse atten-

B dendum ordinem temporis, sed naturae,
sicut soiius pra^cedit cantuni : et ita quse
naturaiiter sunt priora, prius facta di-
cuntur, ut terra prius quam animalia,
et aqua prius quain pisces ; per inter-
valia quoque sex dierum, non dierum
lemporalium successionem, sed totidem
repncsentationes rerum creatarum in luce
cogiiitionis angeiica'. Ilanc opinionem se-
quuntur Thomas, Albertus, Udalricus, imo
et Alexander ac Thomas de Argentina ; sic
tamen quod aliam expositionem, qute po-

C nit res per intervalla dierum prodiictas,
non reprehendunt nec reprobant,quoniam
textui Genesis magis consonare videtur.
Verumtamen S. Thomas quodam loco fa-
telur, quod si dies et lux non dicuntur in
spiritualibus nisi metaphorice et transum-
ptive, tunc expositio iiia Augustini, my-
stica esset, non iitteralis. Quumque Tho-
mas dicat in Summa, quod dies et lux cf.Summ
non dicuntur in spirituaiibus nisi tran- p*""^- '> i
sumptive, sequi videtur ex dictis Thomae, i. xxii, i.
quod iiia Augustini expositio esset mysti-"**^*

D ca lantum.

Praeterea Udalricus in Summa circa haec
scribit : Ilieronymus, Gregorius, Beda, ac
alii muiti, textui Genesis simpliciter in-
cumbentes, asserunt crcaturas factas per
intervaiia dieruin, sicut littera Genesis so-
nat ; Augustinus vero soiita sua subtilitate
obviat, dicens omnia simul distincte pro-
ducta, etc, ut supra. Verum exposilio illa
dicens res esse productas ac distinctas
per intervalla dierum, continet aliquid
quod est ad magnain indecentiam fidei :

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — METRUM IX ; ART. XXVI

371

quia non solum exponit Scripturam coii-
tra rationem, sed etiam infidelium deri-
sioni eam exponit. Juxta enim hanc ex-
positionem, Scriptura incidit imperitum
errorem Epicureorum philosophorum, di-
centium res esse productas ex uno mixto
confuso. Qui error in philosophia satis
est reprobatus, quia nec omnia commisci-
bilia sunt, nec assignari potest ratio na-
turalis cur movens moveat illa mixta ex
confusione ad determinatum esse nunc
et non prius. Rationes etiam Aristotelis
probantes mundi ffiternitatem nequeunt
rationabiliter solvi, ponendo successivam
mundi productionem. Sequeretur etiam,
quod corpora coelestia non essent natu-
raliter incorruptibilia. Insuper multa po-
nuntur in illa opinione quse rationis nil
habent, videlicet, quod confusio illa pro-
cessit ab operante per sapientiam (cujus
est ordinare) prius quam distinctio, et
quod Deus non dedit a principio naturis
rerum suas naturales virtutes ; item, quod
Deus non statim a principio lucem cre-
avit, et cur successive produxit qua? ea-
dem facilitate potuit simul producere.Hsec
Udalricus.

Gujus dicta videntur magis audenter
quam sapienter esse prolata. Si etenim
expositio illa aliquid contineret ad ma-
gnam fidei inconvenientiam spectans, fal-
sa esset, quum fides nil indecens tradat
aut doceat, quum sit supernaturalis ra-
dius Sapientise increatse. Amplius, teste
Anselmo, in fide et Scripturis minimum
inconveniens, est maximum impossibile.
Si ergo expositio illa Sanctorum inconve-
nientiam indecentiamve includit, impos-
sibilis est et falsa. Iterum, secundum Au-
gustinum et alios Sanctos, quamvis ea quge
fidei sunt, sint supra rationem, non tamen
sunt contra eamdem. Si ergo expositio illa
Sanctorum censetur catholica, non est ir-
rationabilis nec rationi contraria. Nec ve-
rum est quod renovet antiquorum philo-
sophorum errorem, nec cadit in illum.
Nam Epicurei dixerunt materiam esse
totam rerum substantiam : quod expositio

A illa abhorret. Nec verum est quod ratio
nequeat assignari cur Deus tunc et non
ante, deduxit res ex illo confuso ad esse
determinatum. Nempe id egit, quatenus
cuilibet diei suum opus corresponderet,
similiter unicuique generi operum suus
dies. Nec ista rerum successio fuit inor-
dinata,quum naturale sit ex imperfectione
ad perfectiora gradatim ascendere. Nec se-
quitur ex his, quod rationes Philosophi
de mundi seternitate insolubiles sint, aut
difficiles ad solvendum, imo revera sunt

B debiles valde : quoniam sicut Augustinum
sequentes, ita et hujus opinionis sequaces
non dicunt opus illud sive distinctum sive
confusum, a Deo simplici emanatione et
ab aeterna ac immutabili illius voluntate
fluxisse. Si autem sancti Patres dixissent
chaos illud ab aeterno fuisse ac fluitasse,
incidissent philosophorum errores, Ari-
stotelisque motiva aliquid apparentise aut
forsitan efficaciee contra eos haberent.

Itaque in tam ardua fidei materia, lo-
quendum est sine temeraria assertione, et

C opinative consentiendum uni expositioni
sine alterius derogatione;subjicienda quo-
que est ratio auctoritati divinae, nec in-
creatse Sapientise sensus est irreverenter
discutiendus : quse omnia discretissimus
Augustinus in sua tunc recenti ac speciali
expositione servavit. Et quamvis expositio
Augustini videatur subtilior, aliorum ta-
men Sanctorum expositio est securior, ut-
puta sacrae Scripturae conformior. Hinc
Bonaventura : Aliqui (inquit) Sancti in hac
qusestione magis secuti sunt theologicam

D viam, trahentes rationem ad ea quae fidei
sunt. Quidam vero, ut Augustinus, magis
secuti sunt philosophicam viam, ponendo
ea quae videntur rationi plus consona.
Quumque expositio Augustini videatur in-
tellectum Scripturae distrahere, et secu-
rius sit magisque meritorium sequi tex-
tum Scriptura3 ; hinc sancti doctores, tam
ante Augustinum quam postea, exposu-
erunt scripturam istam Geneseos sicut so-
nat. Haec Bonaventura. Qui consequenter in
Scripto suo supersecundum Sententiarum,

.■{7i l)E CO.NSOLATIONE Pllll.OSOlMll.E l.IIU.K III. — METKLM IX ) ART. XXVI

ponil qiiadniplicom rationem sncccssivjc A cmplar ct idea rei creatsn in Deo ; estque

illins productionis. videiicet lilleralem, realiter idein (piod divina essentia. Qnum

tropolojiicam , allegorieam, et anafjof^i- enim Deus naturaliter iniiniteqne bonns,

eain : quod brevitati studens dimitto. De universa producere voluil el decrevil,

c/". i.xxii, hac quippe materia snper secundum Sen- quatenns snam bonitatem et perlectionem

^ *''*■ tentiarum plenarie scripsi : ex quibns Iktc in aliquo gradu imitarentur ac parlicipa-

pauca commemoro. rent, ipse suam essentiam intellexit nt

Ideo expositionem sanclorum patrum a creatnris seu creandis imilabilem ac

llieronvmi, Ambrosii, (iregorii, Bed;e. Stra- ])articipabilem : sicque divina essentia nt

bi, imo et S. Basilii, Damasceni, Gregorii imitabilis intellecta, vocatur idea, exem-

Nysseni, Chrysostomi, Cyrilli, simpliciter plar, ratio, similitndo et species creatii-

seqnor. Ad quod etiam non parum me r;e ; intellecta demnm a mente divina ut
movet auctoritas divini et magni Dionysii, B imitabilis ab hac aut illa re creata secun-

quein a beatissimo Panlo apostolo et aliis dum hunc aut illum gradum bonitatis aut

apostolicis viris non dnbito ernditum : [jerfectionis, sic est plurium rerum idea,

qui libro de Divinis nominibus, quarto imo et universorum, in quantnm intelle-

capitulo, asserit solem quarto die produ- cta a Deo ut imitabilis ab universis.Qunm-

clum. Quod et Leo Papa affirmat in ho- que Deus supersublimis, sit prorsus in-

milia. Nec aliquis doctornm Mosaicae legis finitae perfectionis, et infinita attributa

ante Salvatoris adventum exposuit Genesis perfectionalia in se comprehendens, infi-

textum, nisi nt sonat, de successiva pro- nita quoqnc actualiter noscens, et qnan-

ductione per intervalla dierum. Et quam- tum in se est infinitorum produclivus, ut

vis genlilibns philosophis convertendis ad snper primum Sententiarum scribit ,'Egi-

fidem, potius conveniret expositio Augu- dius, atque Henricus in Quodlibetis^ ideo

stini ; attamen convertendis Judaeis in le- C infinitae ideee sunt in mente divina. Qu»

ge Moysis eruditis,muIto plus complaceret tamen in simplicissimo Deo nullam pe-

et conveniret alia expositio. nitus realem pluralitatem vel diversitatem

Sequitur de formali seu exemplari cau- indncunt : quoniam ipse superbeatissimus

sa mundi. Tu ciincta superno clucis ab Deus uno indiviso, simplicissimo actu, se

exemplo. Exemplar proprie appellatur, ad ipsnm ac nniversa et singula creanda,

cnjus imitationem ac similitudinem pro- creala et creabilia, finita et infinita, in-

ducitur aliquid ; exemplum vero, id qnod telligit, ordinat, intuelur. Nec ex parte

prodncitur ad imitationem similitudinem- ipsius Dei in se est ulla horum distinctio :

que alterius. Idcirco exemplum hoc loco imo in ipso omnifariam idem sunt, es-

improprie sumitur pro exemplari, ut sit sentia, potentia, actio, intellectus, et spe-

sensus : « Tu », Deus, « cuncta » creata cies ac objectum.

« ducis )), id est producis, « ab exemplo D Sic igitur non aliunde accepit rationem

superno », id est a ratione exemplari su- et ideam operis sui, sed in se et ex se

prema et ab idea seterna. universa cognovit, instituit, determinavit.

Imo nnumquodque producitur a propria De quo in Isaia scriptum est : Cum quo/s. xt, u.

ratione seu forma ac specie quam habet iniit consilium, et instruxit eum, et do-

in mente primi ac summi Opificis. Quum cuit eum semitam justitiae, et erudivit

enim Deus sit supersapientissimus et in- eum scientia, et viam prudentiae ostendit

variabilis omnium auctor, nil improvise, illi? Hoc est quod ad Romanos ait Apo-

casualiter aut fortuito agens aut operans, stolus : Quis consiliarins ejns fuit? knX, Rom.xi,^^

rationem, exemplar ac similitudinem ope- quis prior dedit illi, et retribuetur ei ? ^*'"

ris sui in se ipso intuetnr, disponit, prae- Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso

conspicit, format. Quge ratio nominatur ex- sunt omnia. Enimvero juxta concordem

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIyE LIBER III. — METRfM IX ; ART. XXVI 373

theologorum et philosophorum doctrinam, A lum : kleas, dicens, Plato primus dicitur

Deus est omnium causa in triplici genere posuisse ; sed non quia nomen primitus

causae : quod triplex genus causandi, est posuit, rem ipsam hoc nomine designa-

in eo una potestas causalis omnium pro- tam primus agnovit aut posuit. Etenim

ductiva. Est enim omnium causa in ge- stSo? Gra>ce, Latine dicitur forma. Inde

nere causse efficientis, in quantum causat dicuntur idesp, quse sunt principales rerum

et infiuit esse ac vivere entibus ; et item form» stabiles atque incommutabiles,qua!

in genere causse formalis, non informan- ipsse formatse non sunt, ac per hoc aeter-

tis, sed formantis et exemplaris, secun- nae sunt, jugiter se eodem modo haben-

duin quod cuncta operatur per sapientiam tes : quse divinse mentis intelligentia con-

suam idealemque rationem rei causata? ; tinentur ; et quum ipsa? nec oriantur

itemque in genere causse finalis, in quan- neque intereant, secundum eas tamen for-

tum omnia facit propter se, et ordinat B matur quidquid oritur et interit. Denique

ad se ipsum tanquam ad summum finem- tanta est vis idearum, ut nisi eis intelle-

que finium omnium rerum. Denique, in ctis, esse sapiens nemo possit.

quantum est causa efficiens, omnia sunt Denique de ideis ait Thomas in prima

ex ipso (quod sibi convenit ratione suse parte, qusestione quintadecima : Idea valet an. t.

potentia») ; in quantum vero est causa ex- et ponitur propter duo. Est enim prin-

emplaris, omnia sunt per ipsum ; atque cipium cognoscendi, quum sit exemplar

ut est causa finalis, omnia sunt in ipso. rei cujus est idea ; est quoque principium

De his prai cunctis philosophis Plato producens ideata. Quumque Deus sit causa

egregie disseruit in Timseo : Certe (in- rerum per intellectum propter aliquem

quiens) dubium non est ad cujusmodi ex- finem, constat quod habeat in se rationes

emplum animadverterit mundani operis exemplares, id est ideas, omnium quse

fundamenta constituens, utrum ad immu- G producit. Hinc patet, quod ea quse non aii.3aii2""'.

tabile perpetuamque obtinens proprieta- fuerunt, non sunt, nec erunt, non habent

tem, an ad factum et elaboratum. Nam ideam in Deo, nisi in quantum est prin-

si (ut quidem est) pulchritudine incom- cipium cognoscendi.

parabili mundus est, opifexque et fabri- De his ideis dictum est plenius super

cator ejus optimus, perspicuum est quod primum Sententiarum, ubi tacta et im- r/. t. xx,

juxta sincerse atque incoinmutabilis pro- probata est opinio dicentium, quod idea? |.'' ■^'^'^''^'^^

prietatis exemplum, mundi sit instituta sunt ipsae res seu objecta secundum quod

molitio ; sin vero (quod neque cogitari intellectualiter apprehensa.

quidem aut mente concipi fas est), ad Tu ipse Deus pulcherrimns, mente ge-

elaboratum : quod quum sit rationis alle- rens, id est, habens in intellectu, mun-

num, liquet opificem Deum sempiterni dum pulchrum, id est mundum archety-

exempii formam in constituendo mundo D pum intelligibilem, exemplarem : qui est

secutum. Hinc demum Avicebron in libro plena idea, superpulcherrima similitudo,

Fontis vitae asserit, omnium patrem Deum forma et species totius mundi sensibilis.

cuncta producere per verbum intus con- imo totius universi ex visibilibus invisibi-

ceptum, per verbum intelligendo intelli- libusque constantis. Qucmadmodum enim

gibilem rationem ac specicm rei creata3 : artifex volens construere domum, pra?con-

tamen,secundum Guillelmum Parisiensem cipit in se similitudinem, formam ac spe-

libro de Universo, per verbum intellexit ciem domus fiendae ; sic supersapientissi-

yua((«.i, :?. Unigenitum Dei, per quem facta sunt mus conditor Deus intra se concepit et

omnia. vidit similitudinem et exemplar mundi

At verodeideis AugustinuslibroLXXXIlI istius. Uiide et septimo Metaphysicae ait

Quaestionum pulchrum introducit capitu- Philosophus, quod sanitas est a sanitate.

374 1»K CO.NSOLATIONE 1'HILOSOI'IIL*; LIBKU III. — METlllM IX ; AUT. XXVI

el (lomiis a domo, hoc est, sanitas corpo- A divinam parlicipcl honilalom,sic noc qiiod

raiis a sanilalo inlolloolnalilor approhonsa non in ali(|iio pnlohrilndinom partioipol

in inonto inodonlis. simililor doiniis ma- divinam ol incroatam : iioc (piidpiain tain

torialis a domo lalilor intollocta. doformc ac tiirpe ac rcediim osl in acci-

I)e hoc innndo idoali arohotypo. rorliir doulalihiis suis, oiijus forma ot (jnidditas

Joami. I. apiid Joannom : Oiiod factiim esl. in i|)s() non sil qiiid piilclirnm ac bonnin. Imo

'• *• vila erat. Nempo, quod esl in alio, est in qnod in uno aiit respoclii iiniiis vidoliir

illo seciindiim modiim ipsiiis ; qiiiimqiio nooiviim et vitiiporahilo, in alio aiit ro-

Deus sit vita ot liix. sapientia ot intollo- spoolii altorius ost proficiiiim atqno laii-

ctus (juxla illiid IMatonis in secundo Ti- dahilo : siciil aranoce siint cihi aviculariim

mivi, Ipse est mens cnjus vita contoin- quariimdam, ol venena iionniiUa siint ho-

platioqiie intelleclus), omnia sunl in Doo inini me(iicina>.

intelloctualitor atqne vitaliter, imo vila ol B Si piilchritudinom intueamnr cceloriiin,

lux. Indo verhis pi\Ttaolis IMalo adjocil : solis ac planolariim, i^r.psertim spiriliinm

Idoaruin gonera contoinplatur inlolligihili supornorum, pra>cipiio in graliiitis ac glo-

modo. Qiuo idoa? suiit qnasi serenissimi ria? donis,et inaximo pnlcliritiidinom mun-

alquo splendidissimi fontes universorum di ac corporum electorum post diem ju-

quae producuntiir ac fliiunt ex ipsis. Et dicii ; poterimus aliquantiilum speculari

qnamvis sint omnes rcalitor idem, oadom qiiam speciosiis sit Doiis omnipotons in

soilioot Doilatis ossentia ; tamen proptor sc ipso. I'ra'toroa, si siiporoxcolleiilissimus

rolationom ot rospocliiin ad creata ot ide- Deiis tanlain pulchriliidinoin ponit in mo-

ata, pliiialiter dosignantur, et fontes vo- dica carnis morlalis parte, pnta in hoini-

cantur,quiim in re omnes sint unus fons : nis facie, ut delectemur et inspiciendo vix

/•s XXXV. de qiio iii Psalmo dicitur Deo, Qiioniain satiemur, quain incomparabiliter pulcher-

apud to est fons vita? ; et in Ecclesiastico, G rimus est Deus altissimus in se ipso, et

Eccii. i. }. Foiis sapiontiie vorbum Dei in excelsis. qiiain incomparabiliter delectabilissimum

Pryeteroa, Deus verc, essontialitor et est ouin in se ipso clare et immediate con-

supersubstanlialiter pulcher est et super- spicere? Beati igitur inundo corde, quo- Maith.y,

pulcherrimus, pulchritudo separata, fon- niain ipsi Deuin videbunt. Miseri vero et ^'

tana, penitiis infinita, ad intuenduin in- prorsus miserrimi, qui propter hsec foeda

comprehensibililor amoenissima, dulcissi- et vilia, vana, turpia et caduca, tanta se

ma, convenientissima, qniim in Canticis privant felicitale et gloria.

Cant.i,\:y. loquatur Sponsa : Ecce tu piilchor os, di- Ex hac considorationc IMato in Tim»o

Iccte mi, et decorus. Ecce quid pulchriiis disseruit, probans Dcum nequaquam con-

veritate ? Quid splendidius sapientia? Quid stituisse hunc mundum intuendo ad exem-

jiistitia, sanctitate, caritate formosius ? plar extraneum : Omnium (inquit) causa-

Quain pulcher est ergo qui essontiali- D torum mundus speciosissimus est; auctor

ter verus est et veritas supermundissima, vero ejus, efficientium omniiim oplimiis.

sapientia infinita, sol justitiio, lux san- Liquet ergo opificem Deum non secundum

clitalis immonsaD? Cujus superexaltatam, elahoratuin (id est aliunde sumptum) ex-

supersplendidissimam, desiderabilissimam cmplar, universitatis machinam esse mo-

pulchritudinem attendere contemplarique lituin. Hinc pr»electus et seraphicus ille

possumus in universis et singulis, atque Dionysius protestatur : Supersubstantiale Uc Divi

in toto ordine universi. Quemadmodum pulchrum dicitur pulchritudo, quia pul- ""

enim quarto capitulo de Divinis nomini- chrificat exsistentia universa secundum

bus magnus Dionysius docet, bonum et propriam singulorum proportionem, et

pulchrum commutabiliter idem sunt : et causat universalem omnium harmoniam,

sicut nihil est in rebus quod non in aliquo ornatum et claritatcm,immiltitque univer-

10

in.

m. c. IV.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — METRUM IX ; ART. XXVI 375

sitati rerum piilchrificas distributiones fon- A maxime simplex, subtile, formale, acti-

tani radii sui. Hinc in prima parte Sum- vum, scilicet ignis, maxime distat ab ele-

i-t.iaai""". maD, quajstione quinta,asserit Thomas:Bo- mento maxime grosso, materiali, passivo,

nuin et pulchrum sunt idem in subjecto : quod est terra. Rursus, secundum Philo-

utrumque namque super formam funda- sophum secundo de Generatione, in ele-

tur. Sed differunt ratione. Nam bonum mentis habentibus symbolum, facilior est

respicit appetitum, pulchrum vero vim transitus. Qualitas enim in qua elemen-

cognoscitivam : pulchra enim dicuntur, ta duo conveniunt, symbolum appellatur.

qu8P ex sua natura visui placent. Transitus quoque dupliciter vocatur fa-

Sequitur : Similique iuiagine formans, cilior : primo, quia in passo est resisten-

id est, tu, Deus, es « formans », id est tia minor ; secundo, quia pauciora cor-

distincte producens mundum, « imagine rumpuntur : ut dum ex aere generatur

simili », id est sub forma imitante rati- B ignis. Nam aer et ignis conveniunt in ca-

onem exemplarem quam habet in mente lore, terra et aqua in frigore, aqua quoque

divina. Propter quod omnis creatura est et aer in humiditate ; ignis vero et terra

quasi radius sui Creatoris, sicut et omnis potissime dissonant. Item, ut arida, id

effectus vocatur qua?dam participata su» est elementa sicca, ut terra et ignis, con-

causse similitado. Hinc Proclus in Ele- veniant in ordine rerum liquidis, id est

mentatione theologica loquitur : Omne pro- humidis elementis, ut aquae et aeri. Et

ducens, similia ad se ipsum ante dissimi- hoc, ne ignis purior, id est aliis elementis

lia substituit; itemque : Omnis processus simplicior, evolef, id est, ordinem et si-

efficitur per similitudinem secundorum tum suum excedat ; autpondera, id est

ad prima. moles gravitatis, deducant, id est, ultra

Perfectasque jubens perfectum absolve- congruentiam universi deprimant, terras

re partes. Hic Philosophia tangit quatuor G mersas, id est elementum terrse cum par-

principales inferioris mundi partes, vi- tibus suis : quod dicitur mersum, id est

delicet quatuor elementa, ut sit sensus : loco infimo positum, vel quoniam pro

Tu, Creator, es « jubens » mundum « per- maxima parte est aquis opertum.

fectum absolvere » et explicare seu ex- Hsec autem elementa, infinita atque om-

plicite . epreesentare et exhibere « partes nipotens sapientia Dei sic collocavit, quod

perfect s », id est quatuor elementa, quo- inter ignem et terram, quse maxime inter

rum u.uimquodque est perfectum in ge- se disconveniunt, mediat aqua, symbolum

nere suo, et una de principalibus partibus (id est convenientiam) habens in frigidi-

universi. tate cum terra,et cum aere in humiditate;

Tu ligas elementa, id est, ea connectis, aer quoque, convenientiam habens cum

et unumquodque eorum in loco sibi con- igne in caliditate : et ita in his est pro-

naturali locatum conservas ac detines, D pinquitas, contemperatio atque connexio,

numeris, id est in numero certo : quia sicut in speciebus numerorum. Est item

sunt quatuor. Vel « numeris », id est cer- in eis temperies in gradu subtilitatis et

tis et congruis proportionibus : quoniam corporalitatis, seu raritatis et densitatis :

elementa symbolum habentia, ad invi- quoniam aqua est decies subtilior terra, et

cem proxime collocasti. Ut frigora, id est aer est decies subtilior aqua, ignis quoque

elementa frigida, utputa terra et aqua, decies subtilior aere ; sicque aer est cen-

conveniant, id est, comproportionentur ties subtilior terra, ignis vero pure ele-

ac apte jungantur, flammis, id est cali- mentaris, de quo sermo, est millies subti-

dis elementis, puta igni et aeri. Sic enim lior terra. Unde consequitur, quod sicut ex

ista elementa sunt ad invicem disposi- uno pugillo terrse fiunt decem pugilli

ta, collocata et juncta, quod elementum aquse, ita ex uno pugillo terree generantur

376

UE CONSOLATIONE PHILOSOPIII.E LinEIl III. — METRLM IX ; ART. X.WI

contum pngilli aeris et inille piigilli ignis.
Jiixta |)r;i>liabita coininiscct ct lcnipcrat
Dciis clcinciita iii inixtis. Kt toluin istud
ex vcrbis IMatonis in Tiinieo suinptnin vi-
dctiir.

Consequenler eominendat excelientiam
Dci in dispositione, gubernatione et acli-
Cf.p.m\. biis aiiim;e inuiidi : de qua dictum est sii-
pra ct modo dicitur.

Tu, Deiis, conneclens, id est, conjungciis
ct applicans, animain natura? triplicis, id
est tripartitap virtntis seu proprielatis ct
operationis, mediam, id est, inter te crc-
atorem et infcriora inediantcm, et in mc-
dio consistciilcin. scii iiicdio modo sc lia-
bciitcm ((luaiii taiKiiiam iiistrumciitiim
omnipotentise tua^ applicas, inoves ac diri-
gis ad agendiim ct prosequendum quse per
eam agcnda disposuisti), mowew^em cuncta
quoriim ipsa est anima ; hanc resolvi.^i, id
est, diffundis, exlcndis, distribiiis, jicr
monhra consona, id est ei proporlionata
et convenientia, qua; moventur et suo mo-
do vivificantur ab ea.

QucB aninia secta, id est divisa : non
quoad suain essentiam, qua? simplex indi-
visibilisque consistit, sed quoad operatio-
ncm. Unde subjungitur : quum glomera-
vit, id est duplicavit, seu circulariter
duxit, motum in duos orhes, id est in or-
bem planes et aplanes, seu in primum
mobile et spha?ram illi suppositam, qure
movetur molu raptus primi mohxW?,, mcaf,
id est, in actu siio procedit et spiritualiter
transit, contemplando ac practice considc-
rando qua? operatur, reditura in semet,
id est ad se ipsam conversura per actus
interiores, sicut in libro de Causis asse-
ritur propositione quintadecima : Omnis
sciens qui scit essentiam siiam, est rcd-
iens ad essentiam suam reditione comple-
iai.Circuitcjue,\A est, undique pensat, /new-
tem profundam, id est divinae et increat»
mentis ordinationem, intentionem, propo-
situm. quatenus juxta ejus imperium agat
ac moveat : ideo subditur, et convertit,
id est revolvit, ccelum imagine simili, id
est modo conformi imperio divina; volun-

A tatis, imitando exemplar mentis ajternao,

jiixla cujus (lispositioiicm omiii;' agit (\w^
agil.

Circa ista mulli inulta dixerunt et con-
scpipserunt, vidclicct quid sit aniina muii-
di. Kt quidam dixerunt, qnod per aniinam
iniindi intclligatiir Spiritus SanctusT^Qui
(juiim sit vcriis Deus, non potcst anima
miiiKli vocari, iino ncc aliciijus rci, iiisi
mcl;iphoiicc scu pcr siiniliUKiincin ipiain-
daiii, qiiomodo scriptum est, Juravit Do- Amo«vi,8.
ininus Deiis in animasua; et alibi, Juravit ^c- u, u.

B Dciis per aniniam suam. Qui rursus loqiii-
tur pcr Jcrcmiam : Si steterint Moyses /'j'<'- xv, i.
cl Samiicl coram iiic, iion cst anima mea
ad j)Opuliiin istiim. Sic qiioqiic qiiidam
[)hiIosophi dixerunt Deuin altissimum esse
animain mundi. Unde qiiarto de Civitate
Dei recitat .Viigustinus : Varro aciitissimus
aiictor dixit : Ili soli vidciitiir advertisse
Dcum, qui tradidcrunt cuin csse animam
motii ct ratione mundum regcntem. Idem
dicit .4puleius sensisse Socratem et ejus
ijliscipulos. Quod si intclligatur de anima

C proprie dicta, quse scilicet sit forma sub-
stantialis et conslitutiva pars rei, nullate-
nus vcriim cst. Imo hoc esset incidcrc in
pcriiiciosum crrorcm ha^rcsimquc diccn-
tiiim quod Deus sit formale esse cmniiim :
quocontra dicunt Henricus et alii quidam
theologi, quod Deus est singularii^s quae-
dam ; atquc in libro de Causis asscritur,
quod causa prima cst per se maxime haec,
et per suam puram bonitatem individua.
Quum enim intelligentia tantae sit excel-
lentiee quod suae natiinc repugnat esse

D actum formamque corporis per informati-
onem, incomparabiliter plus repugnat hoc
invariabilijSupcrcxaltata? ac perfectissimae
primae causae. Idcirco, quod divinus Diony- i)e Divin.
sius perhibet Deum esse omnium rerum
esse ac vitam, intelligendum est per mo-
dum pra?dicationis causalis,quoniam Deus
est causa totius esse ac vitae univer-
sorum.
; Alii vero per animam mundi intellexe-

iiom. c. 1.

runt quemdam omnium rerum vigorem.
Quod est obscure prolatum. Aut enim in-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER III. — METRUM IX ; ART. XXVI 377

telligitur de vigore extrinseco, causante et A summap) Divinitati, nihil eorum quse se-

conservante, aut de vigore intrinseco. Pri- quuntur hebes et non intelligens,esse me-

inum non potest dici : quoniam ille vigor lius intelligente, intellectum vero non nisi

est potissime Deus (juxta illud in Hymno, anim» provenire. Hac igitur reputatione

Rerum, Deus, tenax vigor), aut aliqua sub- inteliectu in anima posito, et anima in

stantia separata,aut ccelum seu motus ipsi- corpore collocata, totum animantis mun-

us,de quo octavo dicitur Physicorum,quod di ambitum cum veneranda illustratione

est quasi quaedam vita et vis omnium infe- composuit : ex quo apparet sensibilem

riorum.Quoruin nulli competit proprie es- mundum animal esse intelligens divina?

se animain mundi,imo nec animam,quum prudentise sanctione.

anima proprie sit rei animatse forma sub- Quocirca sciendum, quod Platonici se-

stantialis. Insuper nullus rerum vigor in- ctando Platonem posuerunt tres divinas ac

trinsecus potest vocari anima mundi:quia B supremas substantias : Deum videlicet

aut esset vigor accidentalis, qui non est omnium patrem, voGv, et animam mundi.

substantia rei, nec pars substantiae ; aut Tnde decimo de Civitate Dei Augustinus

vigor substantialis, qui est intrinseca et disseruit : Piotinus Platonicus disputans

constitutiva pars rei : nulla autem hujus- de tribus principalibus substantiis, ponit

cemodi forma substantialis eadem numero Deum patrem, et mentem paternam, id est

est aut esse potest in toto mundo et in mentem ex patre manantem, et animae

omnibus principalibus partibus ejus. naturam, id est animam mundi. Similiter

Quidam vero dixerunt, animam mundi Porphyrius Platonicus ponit tria,videlicet,

esse primam et summam animam nobi- Deum patrem, Deum filium, quem nomi-

lem, quam dixerunt animam primi mobi- nat mentem paternam, et medium utrius-

lis. Sed dato quod illa anima sit, non que, quem obscure expressit.

tamen potest dici anima mundi, nisi per C

similitudinem quamdam, in quantum per Joannes. — De hac positione quid sen-

motum sui orbis causat vitam et motum tis tu ?

in inferioribus, in genere causae efficientis Dionysius. — Nullatenus sentio mundum

instruinentalis ; nec anima illa extenderet sensibilem esse unum simpliciter, neqiie

se realiter extra proprium orbem. quod sit vere et proprie animatus aut ani-

NuIIa quoque opinionum istarum loqui- mal. Ad quod multae rationes accipi pos-

tur de anima mundi sicut de ea hic loqui- sunt ex dictis S. Thomae in Summa contra cap. oo.

tur Philosophia, et sicut de ea Plato locu- gentiles, libro secundo; nec ipsa elementa

tus est, ex cujus dictis Philosophia ista apta sunt informari ab anima, praesertim

accepit. Itaque advertendum, quia tertio- ab anima intellectuali, qualis esset anima

decimo de Civitate Dei recitat Augustinus: mundi. Praeterea, secundum Platonem,

Animam mundi Plato dixit ab intimo me- D unumquodque corpus coeleste, hoc est

dio terrae, seu centro, usque ad cceli sum- quaelibet sphaera ccelestis, unusquisque

ma et extrema diffundi atque extendi per planeta et quaelibet stella habet propriam

numeros musicos, ut sit isle mundus ani- animam intellectivam : siquidem stellas

mal maximum,beatissimum,sempiternum, dixit non esse fixas in coelo, sed moveri in

cujus anima perfectam sapientiae beati- eo choreamque ducere, sicut moventur

tudinem obtineret, nec proprium corpus pisces in aqua et aves in aere. Quod si ita

relinqueret. Haec B.Augustini recitatio con- est,non apparet quod anima mundi posset

cordat verbis Platonis, in primo Timaei di- esse etiam actus et forma seu anima cor-

centis : Nec fas (id est conveniens) erat porum illorum coelestium : alioqui in eis-

bonitati praestanti quidquam facere nisi dem corporibus essent duae anim^e intelle-

pulchrum ; eratque certum tantae (id est ctivae. Iterum, quuin corpora coelestia et

378

I)E CONSOLATIONE PHILOSOlMll.f: LIBEH lU. — METRLM IX ; ART. XXVI

elcnuMila ah iiivicem specifice flistingiian- A
tiir, lial)eaiil(]iie fornias j^roprias siibslan-
liales al) iiniceni specie (lifferenles. noii
apparel (jiiod iillia li;ec liahcanl eanulcni
aniinain inlelleclnalein omnibns eis coin-
mnnein. Amplins, molns corpornm coele-
sliiim a pliilosophis pi\ecipnis adscribnii-
tnr animahus eornm anl inlelliirenliis.non
ergo aiiima' imiiKii : iiec propter caiisan-
dum iiioliiiii illniii oporlel |)onere liujns-
modi aniinam. Kursns, innndns non rsl
(\u'n\ unnni simpliciter, sed aggregative :
in qiio snnt tot species et individna aiii- B
maliiim corporumqiie coplestinm et spe-
cierum universi. Nori ergo convcnit ei
unain aiiimam hahere. Prtelerea, in lihro
de Cansis, non anima inundi, sed aiiiina
nobilis, per quam ibi intelligitur anima
coeli,dicitur tres operationes habere:qnod
in hoc metro dicitur (( triplicis )) esse
(( naturie )>. Cur ergo hoc anim.T mnndi
trihuilur?Sic quippe hahetur lertia propo-
silione libri de Caiisis:Omnis anima nobi-
lis tres habet operationes, puta animalem.
intellectiialem. et divinam. C

JoANNES. — Istis satis consentio. El
nonne pnlas esse conlra fidem, ponere
aniinam mundi? Kl si sic, ciir Boelins sub
nomine Philosophiie eam sic poiiil ?

DiONYSius. — Non soluin Boelius, sed
etiain vir valde magn.T scientiae, Gilbertns
Porretanus e|)iscopiis, qui diu post Boe-
tiuin fuit, videlicel tempore S. Bernardi.
iii libro sno de Sex principiis nominat
animam mnndi, quasi sentiens esse po-
nendam. Prseterea non reor qnod Plalo
posuit animam inuiidi esse aniinam totins D
innndi per informationem, sicut nos poni-
mus animam rationalem esse hiimani cor-
poris £VTs/.E/£'.-/.v et formam. Imo nec ani-
mam rationalem dixil hominis formam
informantem actiim intrinsecum ; sed po-
snit corpori eam uniri sicut motor conjun-
gitur niobili, et nauta navi. Deniqne qui
ponunt in hominc unam tantuin forinam
substanlialem, ulputa animam rationalem,
diversas dicunt hominis partes ab aniina
illa diversimode actuari et vivificari. Ossa

enini. capilli el ungiies, vegetativam, non
sensitiviim sorliniitur ab aiiima vitam.
l*rn|)oilioiiiil)iliter ergo poluil dicere Plato
(li\ersa iniindi corpora ah aniina illa di-
vei^^imode actiiari ac perfici. Nempe, ut
oclavo de Civitalc Dei iisserit Augnstinns,
Plalonis sententiie de rebus magnis, non
facile perspici possnnt. Lnde quiim islain
materiam non inlelligam resoliilorie ac
j)erfecle, non audeo assertive judicare dc
ea. Fateor tamen, quod noii videtur diclis
concordare Sanctorum, prpcsertim seciin-
(luin (juod sonat. Nec certns sum, qiiod
Boetius et pnefatus Gilhertns sumant ani-
mam mundi ut Plato. Qnid autein de ani-
matione calestinm corporum videalur
censendum, supra expressi.

Conseqnenler Philosophia commendat
Omnipotentem de productione et disposi-
tione rationalinm animariiin irrationali-
iimque formarum, dicens :

'fi>, Dens, p7-ovc//is, id est, desuper du-
cis ca^litnsqne cmittis, animaa vita$que
minorcs, id est aniinas rationales vitales,
inferiores anima mundi, causis paribus,
id est ex causis ccplestibns consimilibus
anim;e mundi, in quantum caiisfe ilhe uiii-
versales dispositive et instrnmeiilaliter co-
operantur ad animae infusionem, corpus
prjeparando, seu animain deduceudo ; vel
« causis paribus )),id est ex eadem sapien-
tia. honitate et omnipotentia qua et ani-
inam illam superiorem formasti et addii-
xisti. \'el per (( animas » intelligit animas
ratioiiales,et per « vitas minores )),aiiimas
brntorum. Et tu aptans, id est, convenien-
ter applicans, aniinas suhlimes, id est ra-
lionales immorlalesque animas, curridus
lcvi(ms,\(\ e.sl vehiculis altis et splendidis,
non terrenis et poiulerosis, scris, id est,
diffundis, spargis et seminas animas istas,
in cvelum terramque, collocando virtuosas
in coelis, et corporibus organizatis animas
infundendo.

Quas animas rationales cul tc conversas,
id est, tibi finaliter adha^rentes teqiie [ler-
fecte colentes, lege benigna, id est adim-

Cf. p. 52 15'

cl s.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIJi LIBER III. — METRUM IX ; ART. XXVI

379

plendo legem divinam ac naturalem, fncis
reverti ad te post separationem a corpore,
ut remunerentur a te beatifica visione, et
collocentur in regione Beatorum coelesti.
Quas angeli sancti reducunt ad te mox
dum separantur a corpore, si sint satis
perfectae et purae : alioqui ad tempus pur-
gantur, et purgatse ascendunt. Ideo subdi-
tur : igne reduci, id est, igne tribulationis
in vita prsesenti, vel igne purgatorii post
hanc vitam, eas reducente dispositive ad

I Cor. III, te, quemadmodum et Apostolus ait : Salv»

''■ erunt; sic tamen quasi per ignem. Electi

quippe in preesenti per adversa disponun-
tur ad gratiae incrementum ac gloriae ad-
eptionem;in quibus si quid restat purgan-
dum, purgatur in alia vita : sicque ignis
est redux, id est reducens. Potest quoque
per ignem reducem inteliigi caritas, de

Zmc.xu, 49. qua loquitur Dominus:Ignem veni mittere
in terram ; et quid volo, nisi ut accenda-

iCor.xiii. tur? Atque Apostolus : Si linguis hominum

'' ^" loquar et angelorum, caritatem autem non

habeam,nihil mihi prodest.De igne autem
afflictionis purgante fatentur probati :

ps.LwAi. Transivimus per ignem et aquam, et edu-
xisti nos in refrigerium.

Denique, quamvis anima rationalis cre-
ando infundatur, id est, simul creetur ac
infundatur, seu in ipsa sua passiva creati-
one corpori infundatur ; nihilo minus dici-
tur desuper milti, quia a summo Deo pro-
ducitur et descendit, juxta illud Jacobi :

j«fo//. 1,17. Omne datum optimum et omne doniim
perfectum desursum est, descendens a
Patre luminum. Verumtamen Philosophia
rursus videtur hic loqui juxta morem Pla-
tonicorum, et sequi traditionem Piatonis,
qui dixit universas animas rationales si-
mul creatas, atque in stellis comparibus
collocatas, ita quod tot fuerint condita
quot sunt stella?, et illinc eas deferri ad
corpora tempore opportuno, per lumina
tanquam vehicula, dirigentibus et exse-
quentibus superioribus causis coelestibus.
Propter quod quidam hoc loco reprehen-
derunt Boetium.
Ad quod poterit dici,quod loquendo vel-

A ut Plato, haec ipse spiritualius intelligit
quam verba haec sonant, ut currus leves
mystice exponantur pro sustentatione et
deductione Dei benevoIa,ac gratiosis vehi-
culis atque auxiliis, sicut in Psalmo : Cur- Ps. ixvm,
rus Dei decem millibus multiplex ; et in '*•
Isaia : Mittam ex eis qui salvati fuerint, ad /s.lxvi,io,
gentes in mare, in Africam et Lydiam, in ' "
Italiam et Graeciam ; et adducent omnes
fratres vestros in equis, et in quadrigis, et
in lecticis, et in mulis, et in carrucis. Per
qua3 vehicula S. Hieronymus etiam ad lit-

B teram intelligit angelorum praesidia. Con-
stat autem, quod Boetius nullatenus sensit
omnes animas simul creatas, neque ita in
stellis locatas.

Quidam vero excusant Boetium pariter
et Platonem, dicendo quod illa non fuit
Platonis opinio. Quocirca dicendum, quod
illa utique fuit Platonis positio, et contra
eum Aristoteles disputat saepe, probans
quod in eodem composito actus non prse-
cedit potentiam,seu forma materiam.Hinc
decimo de Civitate Dei testatur Augusti-

C nus : Platonici dixerunt, mundum et deos
ac animas rationales Deo esse coaeternos,
et tamen ab illo esse creatos. Idem patet
e.x verbis Platonis in Timaeo, ubi effatur :
Conditor universitatis Deus observanda
haec et exsequenda jubet causis coelestibus
sancitque tali oratione : Dii deorum, quo-
rum opifex idem paterque ego, hujus uni-
versi generis sementem (id est seminalem
causam) ego faciam, vobisque tradam ; vos
cetera exsequi par est, ita ut immortalem
coelestemque naturam (id est animam ra-

D tionalem) post dissolutionem animae et
corporis recipiatis. Coagmentataque mox
universae rei machina, delegit animas stel-
larum numero pares, singulasque singulis
comparavit, easque vehiculis competen-
tibus superimpositas, universae rei natu-
ram spectare jussit; et leges immutabilis
decreti edocuit. Quae si perturbationes fre-
narent ac subjugarent, justam et alacrem
vitam haberent ; si vincerentur ab illis,
injustam et laboriosam.Et victricibus qui-
dem, ad comparis stellae contubernium

380

UE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI.E LIBEH III. — .METIIL.M L\ ; AHT. XXVI

sedemquo rediUiin patere, acturis dein- A
ceps vilain l)eatain ; vietas vero, j^OMias et
rejeetiones pati iii delerioia. Ihee el imilla
eoiisiinilia Plato ibideni ac alibi introdii-
eit : qii;e et ex Eleinenlatione theologiea
Proeli possenl probari ; vernin luec reor
siiiricere.

PraMerea aniinas brntoruin 1'lato asse-
rnit iininorlales, et transire de eorpore ad
corpus. Dixit quippe, quod aiiiina csscl
nninerus movens se ipsum. Qiiod noii iii-
tellexit de niiinero qni est in gencre qiian-
titatis, sed qui est in praBdicamcnlo sub- B
stautiae : quoniain oinnein aniinain dixit
continere in se materiale et forinale priii-
cipiuin, el coiistarc ex codein el diverso.
Sensum qiioque dixit essc vim activam
potins quain passivam : sicque hujusmodi
aiiiinabns convenirct opcrari el inanere
ex se. Sed in his rationabilior visa est, et a
Christianis amplius approbala, Arislotelis
philosophia. Si enim anima; ratioiiales
pracexsistcrent suis corporibus,et exsisten-
tes in stellis haberent scientias ct virtutcs
sibi innatas, iinio cuin corpore eorrupti- C
bili esset eis in detrimcntum.

Dcindc, prfPinissis istis divina^ majesta-
tis prapconiis tanquam pr.Tambulis, oratio
sequitur.

0 Pater, id est tu, Deus, omnium pri-
mus auctor, cui nomen et ralio patris ex-
cellentissime competunt, qnuin a te sit
omnis fecunditas, oinnis paternitas, uni-
versa cansalitas (unde ad Ephesios ait
Ephes.m, Apostolus, Ex quo oiniiis paternitas in coe-
lo et in terra nominatur), da menti huma-
nae et omni homiiii rationali conscenderc D
sedem augustam, id est thronum gloria^
tuaf praRclarnm, imperialem ac nobilcm,
seu tiii ipsius inajestalem:ad qiiam sedcm
conscenditur per contemplationem et fcr-
ventcm amorein cxcellentiae ac residentiae
tuae ct judiciariae potestatis.

Denique multis creaturis convenit esse
scdem illocalis et incircumscriptibilis Dei:
in qiiibus ipse morari et requiescere per-
hibetur, qui nnsqnam verius magisque
proprie quam in se ipso habitat ac quie-

15.

scit.sicnt fatetnr Apostolus,Lucem habitat i rim. vi,
inaccessibilem. Ft iit S. Dionysiiis loqui- "''
tur : Ipse est lux et regio liicis. Cujiis su- i>'' nivin.
IxMspIendidissima, iiifinila el prorsiis j,j. '"""••■■ '^-
coinprehcnsibilis luminositas niincupalur
divina caligo, in qiia ipse habitare cense-
tiir, iit in cpistola ad Dorotheum Dionysius
fatiir. Et in epistola ad Caiuin : Divinao Epist. i.
(inqnil) tenebrie operiiiiitiir oinni luinini,
el abseonduntur oinni cognitioni, propter
invisibilem et impcnetrabilcm propriae
elaritatis splendorcm. lliiic sccundo Para-
lipomeiion Salomon ait : Dominus dixit ii/'ar. vi,
ut habitaret in caliginc. Itcrum, scdcs Dci l,,, 1^/"'
esf coelnm, pra>sertiin cadiim empyreiim.
Uiide in Isaia dixit:Ctt'Inm inihi sedes est, /«. i.xvi, i;
Sed ct infimus chorus angclorum supremac '^'■^"•*"-
hierarchiae, specialitcr dicitur sedes et thro-
nus Dei :qui chorus tanta gaudet tranqiiil-
litate, quod in eo Doininus residere et per
euin sna jndicia fertiir decernere. Ilinc in
Psalmo dicitnr : Sedisti super thronum, i's.i\,a.
qiii judicas jnstitiam. De alio quoque cho-
ro angelico in libro cantatnr Psalmoruin :
Qiii sedes snper Chcrubim, manifcstare. /'«. lxmx,
Sic et anima iusti scdcs sapientiae nnn- ''. ,.
cupatur. flinc Ilebrapos hortatnr .\posto-
Iiis : Adeamus cum fiducia ad thronnm nvbr. iv,

.• 10.

gratup.

Potest quoquc sic legi : « Da menti con-
scendere sedcm » angustam, id est snbti-
lem et strictam, hoc est apicem mentis ac
quictem intcrnam ac abditam, utputa iny-
slicain visioncm, pectoris pacem, et con-
tcmplationis sccretum : quod est solitudo
interior, in qiia intiis auditnr cum mcnte
sermocinatio Dei, qiii ait, Ducam eam in Osee ii,i4.
solitudinem, ct loqnar ad cor ejus. Ilaec
solitudo, est mcntis dcpuratio, simplifica-
tio, et mera abstractio a rebns crcatis et
sensibilium forinis omniqiie dispersione
inani. De quibus priino Mysticae llieologiae
capitulo divinus Dionysius cohortatur :Tu,
pucr Timothee, circa mysticas visiones te
ipsum relinque ct cetcra univcrsa, et in
caliginem intra, in qua vere est Dcus. Iste
ascensus, est a sensatis et imaginatis ad
divina et intelligibilia mcntem levare, et

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER III. — METRUM IX ; ART. XXVI

381

siipergressis relictisque creaturis, in solo A
Creatore quiescere.

Da quoque lustrare, id est circuire,
fonton boni, id est te ipsum, qui es origo,
causa et fons omnis boni, tam naturae
quam gratiae ac glorise. Verum,quum Deus
sit eeternaliter incircumscriptus, quomo-
do potest mens ipsum circuire?Et respon-
dendum, quod mens creata circuit Deum,
non ipsum intra se terminando, aut sub
certis limitibus concludendo, sed undique
per circuitum ipsum quserendo, et ipsum
in universis suis effectibus contemplando, B
Ps. VII, 8. sicut ait Psalmista, Synagoga populorum
■s. i.xxxviM, circumdabit te ; itemque, Magnus et ter-
ribiiis super omnes qui in circuitu ejus
sunt.

Da etiam defigere (id est stabilire ac

profundare) in te visus conspicuos animi,

id est intuitus interiores claros et gratio-

sos ac sapientiales, ex dono sapientiee et

fide illuminata progredientes, sicut ait

iicor. m, Apostolus : Nos autem revelata facie glo-

'*■ riam Dei speculantes, in eamdem imagi-

nem transformamur a claritate in clari- C

tatem. Visus quoque animi conspicui, sunt

oculi mentales desuper illustrati donis

Spiritus Sancti ad speculandum mirabilia

legis divina3. Propter quod orat vir san-

Pi. cxviii, ctus : Revela oculos meos, et conside-

'^- rabo mirabilia de lege tua ; Apostolus

Ephes. I, quoque : Pater glorise det vobis spiritum

17, 18. sapientiae in agnitione ejus, illuminatos

oculos cordis vestri. Luce reperta, id est

claritate gratia^ tuse adepta et agnita atque

a te nobis infusa, quam orando quaerimus

invenire ; luce etiam intellectus naturali D

inventa, id est rite discreta et abstracta

ab involutione phantasmatum et tenebris

Ps.\\,i. vitiorum : de qua loquimur Deo, Signa-

tum est super nos lumen vultus tui, Do-

/s. Lii, 2. mine. Hinc per Isaiam dicitur menti : Ex-

cutere de pulvere, id est, te ipsam excute

et eleva de materialibus et rebus carna-

libus ad divina. Potest etiam exponi de

luce increata, quam reperimus dum ejus

gratiosam pra3sentiam cordialiter affecta-

Pi.jcLi, 3. mus, juxta illud : Sitivit anima mea ad

Deum fortem, vivum. De qua supersere-
nissima et supersuavissima luce ait Mi-
chffias : Quum sedero in tenebris, Dominus Mkh.sw,
lux mea est ; et educet me in lucem sem- **'■*•
piternam, et videbo justitiam ejus. De
qua fertur in prima S. Joannis Canonica :
Deus lux est, et tenebree non sunt in eo i/oann.i,
ull». '•

Disjice, id est, diversimode dejice et
dissipa radio sapientiae tuae, nebulas, id
est ignorantias et errores ac passionum
caligines, et pondera, id est desideria pra-
va, terrena et carnalia, deorsum trahentia
(imo in aeternae damnationis profundum
mergentia, juxta illud ad Timotheum :
Qui volunt divites fieri, incidunt in ten- i riVf.vi.o.
tationem et laqueum diaboli, et desideria
multa inutiJia et nociva, qua3 mergunt
homines in interitum et perditionem),
terrenoi molis, id est substantise. Hinc di-
citur ad Hebraos : Deponamus omne pon- Hebr. xn,
dus et circumstans nos peccatum. Atque '•
mica, id est, cor nostrum perfunde, illu-
stra, adorna, splendore tuo, id est jubare
gratiae tuae, imo et per Unigenitum tuum,
qui est splendor gloriae, candor lucis aeter- md.. i, .3;
nae, et speculum immaculatum majestatis '^'«i^'*"-^-
divinae : quemadmodum orat vir sapiens,
Miserere nostri, Deus omnium, et ostende EccU.
nobis lucem miserationum tuarum. Unde ''^''^'''-
Isaias promittit : Si glorificaveris Domi- /s.lviii,i.3,
num,implebit splendoribus animam tuam. '^'

7'm 7iamciue serenum, id est ipsa super-
essentialis serenitas infinitaque puritas in
te ipso, et dum mentem visitas, doces,
ungis, inhabitas, protinus fugit omnis dis-
tortio, turbulentia, inquietudo, distractio,
anxietas, amaritudo, turbatio et caligo.
Propter quod in libro Sapientiae dicitur :
0 quam bonus et suavis est, Domine, spi- ^np.xii, i.
ritus tuus in omnibus ! Et in Psalmo :
Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Ps.xxx.eo.
Domine ! Tu requies tranquilla, id est
quies pacifica, mentibus piis, quibus es
causa internae quietis et objectum totius
tranquillitatis : quoniam creasti nos pro-
pter te,et inquietum est cor nostrum quo-
usque pertingat ad te. Ideo dixit contem-

38i DK CO.NSOI.ATIONE 1'llll.OSOI'lll.*: I.IBKR III. — .MKTUrM IX ; AUT. XXVII

Pt.xit,T: plalor siiblimis : Ad \\\v ipsum anima inca .-\ Heclc t'r}?o assiinilainur inraiilnlis, qui ni-

'*• '■ coiiliirhala cst ; cl. In pacc in itl ipsuni si ducanlur, crraiil cl cilo labunlur : ila

/»«. .iviii, (loniiiam cl rcquicscam ; ilcmquc, l'a.\ cl uos, nisi (lucamur cl lcucamur a l)o-

'** mulla (liligculibus lcjicm Itiam. Islud cx- miiio. (]iii ail clcclns, benclicia Dci ad-

pciiuiilur viri dcvoti, vcrc inlcrui cl san- vcrl,cns ^Tcnuisli manuin dcxlcram lucain, /-4. i\m,,

cli rclifiiosi, cliam in pnrsculi. (jiiibus cl iii voluulalc lua dcdiixisti mc. Semi- '^-

/». Kxxn, per Isaiain Dciis promisit : Krit opus jii- /a. Tu ciiim cs via pcr (piam, vcrilas y,„„„i xn,

*'■ '*■ stitiip jiax. cl ciillus justili.T silentium. iii tpia, vila ad (juam ^radimur. Tu via, ''•

ct sccurilas usqiic in scmpilcrnum : ct (piouiam iios lc imilari oi)orlct, (pii i)cr

sedebit populus meus in pulcliriludine .Moyscn priccepisli : Kstote sancli, quo- /.ev. xi,u;

pacis, cl iu tabernaculis liduciie, el iii iiiain ego sanctus sum. Proplcr quod ino- ^"'•"'

requic opulenta. nel Aposlolus : Iinitatorcs Dei eslote sicut a>/im.v,i.

Te cernerc cldre pev speciem, est />nis,B i\\\i carissimi. Et Salvalor ait : Diligile /,,,r. vi,27,

id est siimma cl iiltima nostra pcrrcctio iuimicos vestros, bcncfacite his qui ode- ^^-

ac vera rclicilas. (Juo couslal. quod bca- runt vos ; et eritis filii Allissimi, quia ipse

tiludo in actu inlcllcclus consistit, sicut beuiguus est super iiigratos et malos.
Joaim. wit, et Christus testatur, Haec est vita seterna, Et tu idem es terminns ad quem, ct

^" ut cognoscanl te verum Dcuin : prout de fiuis finiens, suinme et ulliinate pcrfi-

c/. p. iio ipso dictum est ssepius. ciens, qui solus potens es conlcntare et

360 D^^^ Tu es jjrincipiinn, id est primum ens quielare cor nostrum, quiim sis bonum

et originale universorum exordium : qui omniraric infiiiiluiu omniforinitcrque pcr-

Apof. 1,8; in Apocalypsi locutus es, Ego sum Alplia fcctuin : tu, inquam, fiiiis objeclalis. Mul-

XXII, 13. ^j^ Omega, principium et finis, primus et tipliciter deinum accipitur finis. Primo,

novissimus : principium sine principio, ultima pars rei, ut finis terrae seu agri ;

sicut et finis ciijus nullus est finis. Ve- C vel polius ultimum rei, sicut punctus est

ctor, id est ad oinne bonum ductor et linea? finis : ultima autem pars continui

ad omne merilum tractor, sicut in Evan- dividi potcst. Secundo, consumptio seu

/o«;in.vi, gelio prolestaris : Nemo venit ad me, nisi corruptio rei : prout mors dicitur finis

*^' Pater meus traxerit eum. Cui et Sponsa vita). Tertio, id cujus gratia seu propter

Cant. t.:i. ait in Canticis : Trahe me post te. Bu.v : quod aliquid fit : et sic beatitudo et Deus

Ps. i.ww, cui ait devotus, Deduc me, Domine, in via est finis noster. De quo ait Propheta : In Ps. l\i,s.

"■ tua ; et de quo in libro Sapienti® legitur, Deo salutare meum et gloria mea ; Deus

6-n/i. X. 10. Justum deduxit Dominus per vias rectas. auxilii mei, et spes mea in Deo est.

ARTICULUS XXVII

DIFFICULTATUM HUJUS METRI NONI PROPOSITIO AC BREVIS ABSOLUTIO,

JO.\XNES. — Aliqua inihi dubia circa D sub fide, summa concordia est inter Ca-

pradiabila oriuntur. Primo, quomodo tholicos : ut quod omne ens citra Deum

sine periculo valeat inter doctores tanta est a Deo, et quod mundus non fuil ab

esse diversitas circa inlellectum Scripturae aeterno. Verumtamen circa expositionem

canonica', cujus veritas cadit directe sub inteiligentiamqiie Scriptura^, est frequen-

fide. ter diversa opinio. Nain et Grgeci doctores,

DiONYSius. — In his quae direcle cadunt etiam sancti, ut Athanasius, Gregorius Na-

DE GONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III. — METRUM IX ; ART. XXVII 383

zianzenus, Chrysostomiis,Cyrillus,et etiam A est natura seu forma non informans, in

Damascenus, dicunt angelos omnes diu se ipsa tam infinite periecta ut sibi ne-

ante mundum sensibilem esse creatos. Au- quaquam conveniat ab alio moveri, alte-

gustinus vero atque Gregorius Papa et rari, perfici, aut quidquam recipere : imo

posteriores Latini dicunt oppositum. Sic econtrario ejus est cetera universa pro-

et angelos esse creatos, est de fidei neces- ducere, movere, alterare, perficere. Sic-

sitate ; an vero in caritate et gratia, et que omni creaturae competil mobilitas,

qualiter ab invicem distinguantur, opi- mutabilitas, dependentia aliqua, ratione

nabile est, et inde opiniones sunt varijB. su», potentialitatis : imo et vanitas quae-

;en. I, I. Sic et in principio Deum creasse coelum dam, in quantum ex nihilo est, juxta illud

et terram, necesse est credere ; qualiter Ecclesiastae, Vanitas vanitatum, et omnia ^-ccfe. i, 2.

autem hoc ipsum sit intelligendum, va- vanitas. Quee vanitas, secundum Alexan-
riam habet opinionem. Postquam vero Ec- B drum super primum et secundum Senten-

clesia aliquid inde determinavit, non est tiarum, non est nisi qua?dam defectibili-

amplius licitum aliter opinari. tas a vero et incommutabili esse.

JoANNES. — Quomodo cuncta creata di- Joannes. — Bona responsio : ex qua

cuntur mobilia, quum dicat Averroes, in- inulta possunt intelligi quee non qusesivi ;

telligentiam loco et operatione esse im- ex qua etiam melius quam ante intelligo

mobilem? quomodo intelligendum sit quod duode-

DiONYSius. — Quidquid sit de verbis ciino Metaphysicse Philosophus probat et

illis Averrois, quae etiam sunt contra arti- asserit, Deum esse purum actum.

culum Parisiensem, tamen solutio quaesti- Dionysius. — Concordat et id quod Ja-

onis patet ex dictis in expositione versi- cobus asserit de eodem : Apud quem non /aco*. 1,17.

;:/■. p. 368 culi : « Stabilisque manens, das cuncta est transmutatio, nec vicissitudinis obum-

moveri ». Motus enim in verbis his mul- C bratio.

tum extense accipitur. Porro ad intelli- Joannes. — Quia dixisti, omnium rerum c/. p. 372

gendum resolute ac clare, qualiter omnis creatarum ideam esse in Deo, secundum ^-

creatura sit modo aliquo mobilis, oportet quod aliquid divinae perfectionis partici-

scire, quod in Metaphysica Aristoteles ait, pant ; qusero ergo an etiam materia prima

quod actus et potentia dividunt ipsum secundum se considerata et ut pura po-

ens, suntque in omni genere entis, ita tentia, habeat in Creatore ideam. Et vi-

quod in omni ente creato inveniuntur detur quod non, quum ut sic, nihil actu-

actus et potentia : quod intelligendum est alitatis, nihil perfectionis includat : ergo

de potentia passiva. Et sicut formse est nequaquam imitatur Creatorem, qui pu-

movere et agere, materise vero moveri rus est actus.

et pati ; sic in verbis praetactis actus su- Dionysius. — Ad hoc Thomas in prima
mitur multum extense, non prout idem D parte Summse suse, queestione quintade- ait.sads»™.

est quod actus seu actio, sed pro natura cima, respondet : Quoniam Plato posuit

seu re cujus est in aliud agere et illud materiam non esse creatam, asseruit eam

movere. Atque ut ait Philosophus, actus non habere ideam. Sed quia materia vere

est principium transmutandi (id est aliquo creata est, non tamen nuda, neque per se

modo movendi, perficiendi alterandive) stans, sed simul cum forma ; ideo habet

alterum in quantum alterum. Potentia ve- ideam in Deo : non tamen aliam ab idea

ro est realitas aliqua cujus est aliunde compositi, quia secundum se non habet

moveri, alterari aut perfici : unde, secun- esse nec cognoscibilitatem (et ita, secun-

dum Philosophum, est principium trans- dum alios, est quasi coideata). Porro, quod

mutandi ab altero secundum quod alte- S. Thomas affirmat, materiam secundum cy. t. .xxi,

rum. Hinc Deus dicitur actus purus, id Platonem non esse creatam, etiam alii p-^^'^^''-

384

DE CONSOLATIONE PniLOSOPin.f: LIUEU III.

1'ROS.V X

.lisl. I .\.

Cf. l. XIX,
p. 367 A' ct
s.

niiilti (Uciinl, iino et S. .\m])iosiiis in sno
IlcxatMiUTOiKet idein aliegat .Magister Sen-
teiiliarmn. iibro seeimdo. Oiiibiis objiei-
liir, tjiiod Pioeliis IMatoiiieiis ex (lociimeiitis
IMatonis ait in sna Klementatione : Extre-
nuiin eiitium est simpljcissimiim, siciit et
|)rimiiin. (iuia a solo priino processit. l*er
exlremiim ([iiippe seu ullimiim entiiim
intelligit materiam primam, quam dicit
esse simplicissimam per loliiis actualila-
tis exclusionem, quemadmodum primuin
entiiim, iilputa Deum, dicit simplicissi-
mum per totius potentialitatis carentiam :
el hoc est quod Aristoteles asseril, Ueuni
esse purum actiim ; et ita Iioc fuit a Pla-
tone probalum ante Aristotelem. Ilinc in
eadein Elementatione Proclus denuo con-
testatur : Ex his manifestum est, quod
materia ex uno subsistens, entis secun-
dum se est expers speciei. Et post pau-
ca : Materia omnium subjectum exsistens,
ex omnium causa processit. llinc etiam
Plato posuit bonum aiite ens, sicut et
S. Dionysius in libro de Divinis nomini-
bus, ubi tractat de bono prius quam de
ente.

JoANNES. — Ergo secundum Platonem
materia est creata.

DioNYSiLS. — Non aliud video. Quidam
autem ista concordant distinguendo de
creatione : quorum responsio videtur in-
epta. Nihilo minus Plato in primo Timaei

A disseriiit : ILtc cst mens meao scntenti»,
esse iiunc et ante niiindi seiisibilis produ-
ctionem tria hicc, videlicet opificem et
ideaiii alqiie materiam. Ibi tamen non di-
cit- tria illa consislere increata. Imo ex
verbis illis quidam sumpserunl occasio-
nem dicendi,quod Plato testatus est Deiim
fecisse miindum intiiendo ad exemplar
seu ideain extra se : quod penitus falsiim
est, quum (sicut jam patuit in Tima'o) ex ty.p. 374
intentioiie probavcrit, quod Deus nequa-
quain respexit ad exemplar extra se aut

H aliunde acceptum. Attamen Plato dixit,
materiam ante mundi productionem flu-
xisse a Deo.

JoANNES. — Quomodo verum est quod
ex Augustino aIIcgasti,Porphyrium posuis- t/. p. 377
se Deum patrem, et Deum filium, et ter- ^-
tiuin utriusque medium ? An Porphyrius
deitatem Filii Dei cognovit?

DioNYSius. — Magni Platonici dixerunt
a summo Deo fluxisse quaindam inentem
sublimem, in qua omnium creaturarum
species relucerent, et esse prae cqnctis

C creatis Deo valde consimilem ac dilectam
(quam et aliquando Deum et Dei unigeni-
tum nominabant), non tamen esse verum
Deum Patri consubstantialem, sicut nos
credimus. Ex qua positione postmodum
orta est impiissimi Arii hseresis, prout
Thomas in Summa contra gentiles haec lib.iv, c.e.
plenius refert.

PROSA X

QUONIAM igitur quae sit imperfecti, quae etiam perfecti boni forma, vidisti ;
nunc demonstrandum reor, quonam haec felicitatis perfectio constituta sit.
In quo illud primum arbitror inquirendum, an aliquod hujusmodi bonum,
quale paulo ante definisti, in rerum natura possit exsistere, ne nos prseter rei sub-
jectae veritatem cassa cogitationis imago decipiat. Sed quin exsistat, sitque hoc
veluti quidam omnium fons bonorum, negari nequit. Omne enim quod imper-
fectum esse dicitur, id diminutione * perfecti imperfectum esse perhibetur. Quo fit
ut si in quolibet genere imperfectum quid esse videatur, in eo perfectum quoque

imminu-
tione

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER III. — PROSA X 385

aliquid esse necesse sit : etenim perfectione sublata, unde illud quod imper-
fectum perhibetur, exstiterit, ne fingi quidem potest. Neque enim ab diminutis
inconsummatisque natura rerum cepit exordium ; sed ab integris absolutisque
procedens, in haec extrema atque effeta dilabitur. Quod si (uti paulo ante mon-
stravimus) est quaedam boni fragilis imperfecta felicitas, esse aliquam solidam
perfectamque non potest dubitari. — Firmissime, inquam, verissimeque conclu-
sum est.

— Quo vero (inquit) habitet, ita considera. Deum rerum omnium principem,
bonum esse, communis liumanorum conceptio probat animorum : nam quum Deo
nihil melius excogitari queat, id quo melius nihil est, bonum esse quis dubitet?
Ita vero bonum esse Deum ratio demonstrat, ut perfectum quoque bonum in eo esse
convincat. Nam ni tale sit, rerum omnium princeps esse non poterit. Erit enim eo
praestantius aliquid perfectum possidens bonum : quod hoc prius atque antiquius
esse videatur ; omnia namque perfecta, minus integris priora esse claruerunt. Quare
ne in infinitum ratio prodeat, confitendum est, summum Deum, summi perfectique
boni esse plenissimum. Sed perfectum bonum veram esse beatitudinem constitui-
mus : veram igitur beatitudinem in summo Deo sitam esse necesse est. — Accipio,
inquam, nec est quod contra dici ullo modo queat.

— Sed quasso (inquit) te, vide quam id sancte atque inviolabiliter probes, quod
boni summi summum Deum diximus esse plenissimum. — Quonam (inquam)
modo ? — Ne hunc rerum omnium Patrem, illud summum bonum quo plenus esse
perhibetur, vel extrinsecus accepisse, vel ita naturaliter habere prsesumas, quasi
habentis Dei habitseque beatitudinis diversam cogites esse substantiam. Nam si
extrinsecus acceptum putes, prgestantius id quod dederit, eo quod acceperit, existi-
mare possis. Sed hunc esse rerum omnium prsecellentissimum, dignissime confite-
mur. Quod si natura quidem inest, sed est ratione diversum ; quum de rerum
principe loquamur Deo, fingat qui potest, quis haec diversa conjunxerit. Postremo,
quod a qualibet re diversum est, id non est illud a quo intelligitur esse diversum.
Quare quod a summo bono diversum est sui natura, id summum bonum non est :
quod nefas est de Deo cogitare, quo niliil constat esse praestantius. Omnino enim
nullius rei natura suo principio melior poterit exsistere : quare quod omnium prin-
cipium sit, id etiam sui substantia summum esse bonum, verissima ratione conclu-
serim. — Rectissime, inquam. — Sed summum bonum beatitudinem esse conces-
sum est. — Ita est, inquam. — Igitur, inquit, Deum esse ipsam beatitudinem
necesse est confiteri. — Nec propositis (inquam) prioribus refragari queo, et ab
illis hoc illatum consequens esse perspicio.

— Respice, inquit, an hinc quoque idem firmius approbetur, quod dub summa
bona quae a se diversa sint, esse non possunt. Etenim quse discrepant bona, non
esse alterum quod sit alterum, liquet : quare neutrum poterit esse perfectum,
quum alterutri alterum deest. Sed quod perfectum non sit, id summum non esse
manifestum est. NuIIo igitur modo quae summa sunt bona, ea possunt esse di-

T. 26. 25

'ASCt DE CONSOI.ATIONE PHII.OSOIMII.r. I.inEU III. — 1'KOSA X

versa. Atqui et beatitudincni ot Doiini. sumninm l)onnni csse collefrimus : quare
ipsain necesse est suinmam cssc i)catitiulinciii, (ju:c sit suinma Divinitas. — Nihil,
iiKiuam, nec rcipsa vcrius, ncc ratiocinationc tirmius. ncc Dco dij,niius concludi
potest.

— Super hrec, inquit, igitur veluti geometra3 solent, dcmonstratis propositis,
ali({uid inferre, quae r.zpizij.x-x ipsi vocant ; ita ego quoquc tibi veluti corollarium
dabo. Nam quoniani beatitudinis adcptione fiunt homines beati, beatitudo vero est
ipsa Divinitas, Divinitatis adeptione ficri beatos manifestum est. Sed uti justitiae
adeptione justi, sapientise sapientes tiunt ; ita Divinitatem adeptos, deos fieri, si-
mili ratione necessc est. Omnis igitur beatus, deus ; sed natura quidem unus, par-
ticipatione vero nihil prohibet esse quamplurimos. — Et pulchrum (inqnam) hoc,
atque pretiosum, sive r.bpiGiJ.oi, sive corollarium vocari mavis.

— Atqui hoc quoque pulchrius nihil est, quod his annectendum esse ratio pcr-
suadet. — Quid? inquam. — Quum multa, inquit, beatitudo continere videatur,
utrumne haec omnia unum veluti corpus beatitudinis quadam partium varietate
conjungant, an sit eorum aliquid quod beatitudinis substantiam compleat, ad hoc
vero cetera referantur? — Vellem, inquam, id ipsarum rerum commemoratione

ccnscmus patcfacercs. — Nonne, inquit, beatitudinem bonum esse censuimus * ? — Ac sum-

muin quidem, inquam. — Addas (inquit) hoc omnibus licet : nara eadem suffi-

*,et cientia summa est*, eadem summa potentia, reverentia quoque, claritas et volu-

*, bonum ptas, beatitudo esse judicatur. Quid igitur ? Haeccine omnia bona*, sufficifentia,
potentia, ceteraque, veluti quaedam bcatitudinis membra sunt, an ad bonum veluti
ad verticern cuncta referuntur? — Intelligo, inquam, quid investigandum proponas ;
sed quid constituas, audire desidero. — Hujus rei discretionem sic accipe. Si haec
omnia beatitudinis membra forent, a se quoque invicem discreparent : haec est
enim partium natura, ut unum corpus diversa componant. Atqui haec omnia
idem esse monstrata sunt : minime igitur membra sunt. Alioqui ex uno membro
beatitudo videbitur esse conjuncta : quod fieri nequit. — Id quidem, inquam,
dubium non est ; sed id quod restat, exspecto. — Ad bonum vero cetera referri
palam est : idcirco enim sufficientia petitur, quoniam bonum esse judicatur ; idcirco
potentia, quoniam id quoque esse creditur bonum ; idem de reverentia, claritudine,
jucunditate conjectare licet. Omnium igitur expetendorum summa atque causa
bonum est. Quod enim neque re neque similitudine ullum in se retinct bonum, id
expcti nullo modo potest ; contraque, etiam quae natura bona non sunt, tamen si
esse videantur quasi vera bona sint, appetuntur : quo fit uti summa, cardo atque
causa expetendorum omnium, bonitas esse jure credatur. Gujus vero causa quid
expetitur, id maxime videtur optari : veluti si salutis causa quispiam velit equitare,
non tam equitandi motum desiderat, quam salutis efTectum. Quum igitur omnia
boni gratia petantur, non illa potius quam bonum ipsum desidcrantur ab omnibus.
Sed propter quod cetera optantur, beatitudinem csse concessimus : quare sic quoque
sola quasrilur beatitudo. Ex quo liquido apparet, ipsius boni et beatitudinis unam

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER III. — PROSA X ) ART. XXVIII 387

atque eamdem esse substantiam. — Nihil video cur dissentire quispiam possit. —
Sed Deum veramque beatitudinem unum atque idem esse monstravimus. — Ita est,
inquam. — Secure igitur concludere licet, Dei quoque in ipso bono, nec usquam
alio, sitam esse substantiam.

ARTICULUS XXVIII

EXPOSITIO PROS.E HUJUS DECIM.E.

F'

USA oratione ad Deum devota pro il- A perfectuin,et vocatur beatitudo objectab"s,

luminatione superna ad contemplan- quia in ipso sicut in summo proprioque

dum sinceriter totius beatitudinis fontem, objecto, fonte et causa, consistit plena et

jam Philosophia, quasi desuper exaudita, essentialis felicitas omnis mentis creatse.

elevat aciem mentis ad superaltissimum Nunc demonstrandum reor, id est demon-

illud objectum, per naturales rationes pul- strative probandum. Probatio quippe seu

chre probando quid ipsum sit. Nec est hic argumentatio duplex est, vel potius tri-

specialis difficultas ; et rationes hic con- plex. Una per necessarias et insolubiles

tentse,in scriptis scholasticorum doctorum rationes, sive sumatur per media a priori,

copiose habentur. sive a posteriori : et ista appellatur pro-

Quamvis autem omnis cognitio et con- batio demonstrativa. Alia est per quasdam

templatio divinorum in hac vita possi- persuasiones, ut per locum a simili. Ter-

bilis, obscura ac modica sit comparatione B tia habet se medio modo, et nominatur

beatificse contemplationis Sanctorum in discursus probabilis : ut sunt argumenta

I Cof. xiir, patria (propter quod, teste Apostolo, Vi- Thomse quibus probat, quod in rebus

*"■ demus nunc per speculum in ^euigmate) ; creatis esse realiter differt ab essentia, et

attamen per respectum humani intellectus argumenta Henrici quibus probat et tenet

imbecillitatis pra^sentisque status dejecti- contrarium. Quonani hoic felicitatis per-

onis, aliqua contemplatio hujus exsilii vo- fectio constituta sit, id est, in quo obje-

catur serena, sublimis ac fervida : imo cto, in quo actu, seu in quo loco consistat

ecstatica, mentem contemplantis in super- perfecta ista felicitas.

amabilissimum et superpulcherrimum ac In quo processu hujus prosae illud pri-

superdilectissimum Deum rapiens et ab- inum arbitror inqulrendum, an aliquod

sorbens. De qua non est modo dicendum hujusmodi bonum, quale paido ante de- c,''. p. 3C2

per singula. Ait ergo Philosophia : C fmisti, id est, definitive novisti. meque ^'

Quoniam igitur quoi sit imperfecti,qu(K definire fecisti, et per approbationem esse

etiam perfecti boni forma, vidisii : id est, dictasti, in rerum natura possit exsistere,

quia tu, Boeti, jam ex mea informatione ne nos prwter rei subjectce veritatcm, id

intellexisti « qua? sit forma », id est spe- est, ne non exsistente vere, realiter subje-

cies, ratio, proprietas, « boni imperfecti, cto seu genere scibili,utputa summo bono,

quse etiam » sit forma boni « perfecti », de quo hic agitur et tractatur, cassa ima-

id est verse et plenae felicitatis formalis, go, id est inanis atque phantastica simi-

c/'. p. 29G quse definita est, quod sit status omnium litudo seu species, cogitationis, qua tale

B', 303D'. ]3onorum aggregatione perfectus ; et item bonum esse putatur, rfect^Aa^.

« boni perfecti », id est summi et incom- Sed quin exsistat , sitque hoc veluti qui-

mutabilis boni, quod solum est absolute dam omnium fons bonorum, nequit ne-

;{S8

DE CONSOLATIONE PniLOSOI'lII.K LII5EH III.

IMIOS.V X ; AUT. XXVIII

28.

Thren. iii,
2t, 25.

(jari, i(l esl. ralioiial)ilitor iicino potcsl
iiegai'e, quoil tale hoiiuin actualiler sil in
reriim natura, vel potius super omnein
rerum naturain, qiioniain iii \ic'esiina sc-
cuiula proposilionc libri ilc Causis habe-
lur : Causa luiiiia est super oinne nomcn
quo noininalur, quia non j)ciliiict ci iin-
ininulio, nec coinpleineutuin soluin, quo-
niain ipsa est bonitas cui non est finis,
et iinplcl omne sa?culum bonitatibus :
veruintainen omne saeculuin iion rccipit
(le illa bonitate nisi secundum inodum
siue potenti.T. Hinc decimo de Civitate
Dei loquitur Augustinus : Deus est fons
nostrae beatitudinis, et ipse omnis appe-
titionis est finis ; ad eum dilectione ten-
dimus, ut in ipso feliciter quiescamus :
bonum cteiiim nostrum nullum est aliud
quam illi cohaerere. Idco dixit Psalmista :
p«. LNxii, Mihi autem adhaerere Deo bouum est, po-
nere in Domino Deo spem meam ; Jere-
mias quoque in Threnis : Pars mea Domi-
nus, dixit anima mea ; bonus est Dominus
sperantibus in eum,anima?qu8erenti illum.

Deinde subditur hujus vtL{\o.Oinne enim
quod imperfcvtum esse dicitur, id dirni-
niitionc perfecti imperfectum esse perhi-
betur, id est, per hoc et ob id asscritur
imperfectum, quoniam deficit a perfecto,
ita quod imperfectionem habet adjunctam
ac diminutionem respectu perfecti : pro-
pter quod comparatioiie illius dicitur iin-
pcrfectum, sicut potestas militis respectu
potestatis principis militiae.

Quo fit, id est, ex quo sequitiir, uf
si in quolihet (id est in quocumque) ge-
nere, id est communitate seu ambitu rei,
imperfectum quid esse vidcatur : sicut
in genere substantiae intellectualis, mul-
tum imperfecta est anima rationalis, iino
ita se habens in genere illo, quemadmo-
dum materia prima in ordine rerum, ut
dixit Averroes ; in eo genere perfectum
quoque aliquid esse necesse sit : sicut in
genere calidorum, ignis perfecte est ca-
lidus. Hinc probat Philosophus, quod in
omni genere primum, est potissimum et
perfectum in genere illo, atque mensura

A sccpiciitium, ila (juod posteriora in genere
illo laiito ()lus habcnl de perrectione in
genere sui, quanto propinquiora et simi-
liora sunt illi priino. Etenim perfectione
s,uldata, id est ponendo quod non sit ali-
qiiid perfcctum ac primiiin, unde illud
quod impcrfcctu)n pcrhibctur, cxstitcrit ,
nc fnf/i quidcni potest, id est, nec ratio-
nabilitcr ncc apparenter poterit quis ex-
cogitare a quo ente seu causali principio
fluxerit tale iinpcrfectum. Ncmpe, ut in
priino Timiei loqiiilur Plato, iXihil fit cu-

Bjus orltim non legitima causa ct ratio
priecedat aliqua. Hoc est quod fertur in
Job : Nihil in terra sine causa fit. yo4v, o.

Neque enim ab diminutis inconsumma-
tisque natura rerum cepit exordium, id
est, exsistentia rerum, ordo ac species,
nec efficicnter neque formaliter sumpsit
initium ab ente imperfecto, quum nihil
agat nisi secundum quod est in actu, et
aliquo modo perfectum, atque perfectius
suo effectu : quod in libro de Causis et
Elementatione Procli copiose ac evidenter

G osteiiditur. Sed ab integris absolutisque
proccdens, in hoic extrema atque cffeta
dilabitur : id est, natura rerum « proce-
dens )), id est, primordium sui esse sui-
que ordinis habens, « ab integris » et
« absolutis », id est a causis seu prin-
ci[)iis non diminutis nec imperfectis, « di-
labitur in haec extrema atque effeta », id
est, tandem pertingit, descendendo per
species universi et ordinem, usque ad in-
fima et non causalia, quae tam imperfecta
consistunt quod nec sibi similia nec aliud

D quid valent causare : nam ut ait Philoso-
phus, Unumquodque perfectum est, dum
sibi simile potest producere. Idcirco vo-
cantur « effeta », id est extra fetum seu
sine fructu.

Nihilo minus in evangelica lege super-
naturali, desuper data, sancta virginitas,
qiiae implet ccelum, pra?fertur conjugio, iCor. vn,
quod replel terram : quanto magis illegiti- ^*-
mae prolificationi ? Cujus contrarium scri-
psit Jovinianus, turpis (quamvis acutus)
haereticus. Contra quem scripsit gloriosus

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA X ; ART. XXVllI 389

ac cceliformis Hieronymus. Veriim istud A qnam, non tempore, sed natura, id est

ignoraverunt pagani : ideo Athenienses ar- ordine dignitatis, quia priores, id est prae-

guerunt et immolare [naturs?] coegerunt stantiores, sunt corporalibus rebns) ; rur-

Platonem, quia in virginitate permansit, sus, ex invisibilibus, id est post invisibiles

ut sanctus recitat Augustinus in libro de creaturas, ordine jam pra?fato, visibilia

Vera religione. Hinc, secundum Aposto- facta sunt : imo et multa visibilia, scilicet

iCor.m,i9. lum, Sapicutia hujus mundi stultitia est mixta, praesertim irrationabilia et minera-

apud Deum. lia, quorum formge de potentia materi®

Prseterea, quod ait Philosophia, « ab in- educuntur a coelestibus corporibus, et eo-

tegris absolutisque », dupliciter potest in- rum motoribus generantur. Nam et teste

telligi. Primo, de attributis divin® naturae, Philosopho, etiam hominem generat homo

hoc est de omnipotentia, sapientia bonita- et sol. Et ita in his innuitur rerum ordo :

teque Dei ; vel de ideis et exemplaribus B quoniam quse Deo sunt similiora et pro-

rationibus mentis divinae : qua^ sunt velut pinquiora, prius facta dicuntur. Unde Pro-

formales et effectiva? causa? omnium re- clus fatetur : Omnis causa supcrior similia

rum. Et quamvis in se realiter unum et ante dissimilia substituit. Et juxta Philo-

idem sunt et summae simplicitatis, tamen sophum, Unumquodque producit simile

pluraliter exprimuntur, vel propter diver- sibi.

sitatem suorum effectuum (quemadmo- Quod si (pro quia) uti paulo ante mon-

dum misericordia Dei una et simplex in stravimus, id est, sicut prosis praehabitis Pios.

se, pluraliter designatur, dum psallitur, i^vohdiwlmns, est qva;dam boni fragilis im-^^^^'

ps i.xxxvm, Misericordias Domini in seternum canta- per fecta felicifas,\A e?,i,(\\\m'n ?,\i qxmddim

bo), vel propter respectum et relationem terrena prosperitas transitoriorum bono-

ad diversa creata : quee relatio, ex parte rum, puta divitiarum, honorum, potesta-

Dei est solum relatio rationis, realis vero C tis, famae atque deliciarum saeculi hujus ;

ex parte creaturae. Juxta hunc modum ait esse aliquam solidam perfectamque non

iiom. i.-io. Apostolus ad Romanos : Invisibilia Dei per pofest dufjitari, id est, nemo rationabiliter

ea quae facta sunt intellecta, conspiciun- potest de jure ambigere quin sit aliqua

tur. Ubi per invisibilia Dei, secundum ex- perfecta et firma beatitudo,quamvis multi

positores,inteIIiguntur invisibiles Dei pro- de facto dubitent inde, imo et negant hoc.

prietates, quae sunt, sapientia, potentia Ad hoc respondet Boetius:i^^V/nw5ime, m-

ejus, etc. Secundo, per integra et absoluta quam, verissimeque conclusum est, id est,

possunt intelligi summae ac perfectissimae valde firmiter, vere ac insolubiliter intu-

creaturae, videlicet substantiae separatae, listi propositum.

seu angeli, a quibus ordo entium inchoa- Consequenter Philosophia ostendit in

tur formaliter, ita quod et ipsae in hoc or- quo constitutum sit et consistat hoc sum-

dine continentur, solusque superessentia- D mum et beatificum bonum.
lis et incomprehensibilis Deus est extra et Quo vero (inquit) hahitet ,ita considera:

supra omnem ordinem rerum, ut etiam id est, « vero )) (pro sed) ego Philosophia

Avicenna et Algazel contestantur. dico, « Considera ita » ut subditur, « quo

Denique, secundum utramque exposi- habitet », id est, in quo inveniatur et sit.

tionem intelligi potest quod ad Hebraeos Deum rerum omnium principem, honum

//eir. xi,3. ait Apostolus : Fide intelligimus aptata esse,communis humanorum conceptiopro-

esse saecula, ut ex invisibilibus visibilia bat animorum : id est, communis conce-

fierent. Sic quoque in verbis istis innuitur ptio omnis intellectus humani concorditer

ordo rerum : quia ex invisibili sapientia, «probat»et approbat hoc,quod Deus sum-

potentia, bonitate, prius factae sunt invisi- raus, qui est omnium entium princeps,

biles creaturae, utputa angeli (prius, in- causa prima et rector, sit bonus. De quo

3H0

DE CONSOLATIONE Pini.OSOrillj: lAliV.n 111.

1'1U)S.\ X : .\HT. XXVllI

undecimo Mfta|)liysio.T ait IMiilosophus : .
Kiitia noiiiiit iiialc ciis|)Oni ; pliiialitas priii-
cipiiiii iiiala : unus tTgo priiu-eps. QtuMu
natiiruliliT rt einiiuMitissiiiic honuin essc,
omnes sapientes. laiu pliilosopiii (piaiii
thcologi. concorditcr docent. (jiii et laiita'
esl honitalis iil ejiis' coiiipaiatioiio aliiis
niillus sit honiis,sicut in Kvaiigclio ail Sal-
Luc. -wm, vator : Nemo honus nisi solus Deiis. Qiiod
' ■ et prohant philosoplii : quoniain qiiidquid

perfectionis est in causatis et crcalis,mul-
to excellenlius est in prima causa. I)e
qiia duodecimo tlieoremato Klcineiilalionis
theologica' lociuitiir IMoclus : Uinnimii
enlium principium ct priina causa est
bonum.

Prsptcrea advertenduin, quod communis
conceptio animi, nuncupatur propositio
pcr sc nota : atque ut alihi, iioc est lihro
de Ilebdomadibus, tangit IJoctius, tales
animi conceptiones sunt duplices : qtuo-
dam omnibus notiB, ut quod omnc tottiin
majtis est sua parte ; qu»dam vero so-
lis sapientibus per sc notaB censenttir,
ut incorporalia non esse in loco coin-
mensurative. Hursiis. communis conce|)lio
animi diiplex est : quaedam cnim comiiiu-
nis et indifferens est ad omnem scientiam,
ut de quolibet esse vel non esse ; qua?dam
specialiter determinatam concernit scien-
tiam, ut in malhematica, si ab aequalibus
ecqualia abstrahantur, quee remanent ex-
stant a?qualia.

Nam quum Deo nihil meliiis excogitari
queat (nam Deus est ens omnino perfe-
ctum : quod necessario est infinitum, non
quanlitativa extensione, sed formali et in-
tensiva perfcctione; talique infinitoa nihil
melius » aut majus potest excogitari), id
quo melius nihil est, id est nullum ens,
honum esse quis dubitet ? id est, de hoc
nemo ambigere merito debet, quum ct
comparativus positivum praesupponat et
aliquid superaddat.

Ita vero bonum esse Deum ratio demon-
strat, ut perfectum quoque bonum in eo
esse convincat, id est, insolubiliter probet.
Propter quod etiam Alphorahius et Theo-

.\ phrasttis Peripatetici probavertint, qtiod
piiiiia catisa est honitas ptira. oinnifarie
siiiiplicitenpie perfecta. De qtia in libro de
Causis el Proclo asscriltir, (juod omnes
vjrtutes finit» dependent a principio infi-
nito, qiiod est virtus virtutum, ciijus per-
feclio nescit fincm.

Nam j/i tale sit,\(\ cst, nisi cssct honuin
pcrfectiim, rcrum omnium princeps essc
non poterit, id est praisidens primtis ac
stimmus. I<Jrlt rnim eo pra'stanlius ali-
quid, id est, sequeretur quod aliud aliquid

B essct dignitis eo, pcrfectum pos.^iidc/i.s bo-
7ii(//i, id est, continens in se honitatem
oinnino perfectam. Quod hoc prius atque
antiquius esse videatur : id est, recte ap-
parehit, qiiod illiid perfectum possidens
boniim, erit (( pritis hoc « dignitate et
(( antiquius » diiralioiie, si res dicanttir fa-
ct;e dc novo cx fiuilantc materia, seti oin-
nia simiil in tcmpore, aut magis cum tem-
pore. Yerumtamen antiqtiitas proprie non
convenit bono perfecto, qtium sil incom-
mutabile et SDternum ; sed improprie, in

C quantum omne tempiis incltidit omnique
teinpori cocxsistit, ut iiifra patcbit : sic-
quc in Daniele lcgitur, Antiquus dieruin nan.
sedit, id est, Deus ajternus majestative ad
judicandum resedit. Omw/a namque perfe-
cta, minus integris priora esse claru-
erunt : id est, cuncta entia (( perfecta »,
sive sint perfecta simpliciter, sive in ccrto
generc, (( clarucrunt », id est, clare pro-
bata sunt et esse innotueriint, (( priora »,
id est digniora, (( minus inlegris », id est
imperfectioribus in suo genere.

D Quarc ne in infinitum ratio prodcat,
id est, ne argumentatio aut ascensus pro-
cedat in infinitum, confitcndu/n est, id cst
concedendum, summum Deum, summi
perfectique boni esse plenissimum, id est,
quod summus et verus Deus sit absolute
plenus bonitale summa atque perfecta, ita
tamen quod in ipso omnimodo idem sit
ipse, et id quo plenus csse asseritur, pra?-
sertim in his quae absolute, non relative,
ad intra ei conveniunt : ideo aptius dicitur
Deus esse bonitas perfecta et summa.

VII, '.I.

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHLE LIBER III. — PROSA X ; ART. XXVIII

391

quam plenus seu plenissimus hujusmodi
bonitate.

Sed perfectuni bonum veram esse beati-
tudinem constituimus,\d est probavimus:
ita quod beatitudo objectalis, est bonum
increatum, per se subsistens, simpliciter
ac infinite perfectum, et omnium fontale
ac causale principium; beatitudo vero for-
malis mentium creatarum, est bonum cre-
atum, accidentale, perfectum in genere,
utputa optima actio optimse potentia ac
virtutis. Veratn igitur beatitudinon in
summo Deo sitam esse, id est consistere,
necesse est. Quod dupliciter verum est.
Primo, de increata beatitudine, qua super-
beatissimus Deus in se ipso invariabiliter
et infinite beatus est : quse est in ipso,
quemadmodum sapientia,pulchritudo,dul-
cedo sua in ipso est ; estque idem quod
ipsemet Deus. Secundo, de vera illa beati-
tudine intellectualium creaturarum, quae
in solo Creatore consistit. Propter quod
decimo Ethicorum ait Philosophus, quod
felicitas contemplativa sita est in specula-
tione optimi speculabilis. Ad hoc respon-
det ^oaixVi^ '.Accipio,inquam,nec est quod
contra dici ullo modo queat.

Consequenter Philosophia declarat quee
dixit.

Sed qu(eso(inquit)te,\d est,Philosophia
dixit, Rogo te, o Boeti, vide, id est consi-
dera, quam id sancte (id est religiose seu
devote et pure) atque inviolabiliter pro-
bes, id est commendes, quod boni summi
summum Deum diximus esse plenissi-
miim. Ad quod Boetius : Quonam modo,
inquam, est? id est, qualiter intelligendum
est hoc ?

Ad quod Philosophia : Ne hunc rerum
omniurn Patrem, illud summum bomon
quo plenus esse perhibetur , vel extrinsc-
cus accepisse, vel ita naturaliter habere
prcesumas, quasi habentis Dei habita^que
beatitudinis diversam cogites esse substan-
tiam : id est, sic istud intellige, « ne prae-
sumas », id est, ut non audeas «stimare,
« Patrem hunc omnium rerum », id est
Deum universorum creatorem, « vel acce-

A pisse extrinsecus »,id est aliunde,« bonum
illud summum quo perhibetur », id est
dicitur,« esse plenus,vel ita habere » illud
« naturaliter »,id est ex sua natura aut na-
turali proprietate,« quasi »,id est tanquam,
« cogites », id est sentias, « substantiam »,
id est essentiam, « Dei habentis » beatitu-
dinem, et « beatitudinis habitaj », id est
possessae ab eo, « esse diversam », id est
realiter differentem. Hoc namque deroga-
ret simplicitati divinae ; et secundum hoc,
essentia Dei in se et ex se esset imperfecta

B ac indigens. Idcirco subjungitur :

Nam si extrinsecus acceptum putes, id
est, si senseris Deum aliunde accepisse
summum honum, prcestantius id quod de-
derit, eo quod acceperit, existimare pos-
sis : id est, ex*primo illo inconvenientc
dato seu concesso, sequeretur et istud,
quod posses « existimare id quod dede-
rit », id est datorem illum qui contulerit
Deo summum bonum,esse« prsestantius »,
id est digniorem, « eo quod acceperit », id
est Deo, qui acceperit ab alio bonum hoc.

C Sed hunc, scilicet verum Deum, esse re-
riim omnium proecellentissimum, dignis-
sime, id est cum omni reverentia ac ratio-
nabilissime, coft/itemur.

Quod si natura quidem inest, id est, si
Deo ex sua natura convenit habere sum-
mum bonum, sed est ratione diversum, id
est, ipsum summum bonum « est diver-
sum ratione », id est ex rationabili causa
realiter distinctum a Yieo^quum de rerum
principe loquamur Deo, id est, ex quo
jam loquimur de vero Deo,qui est univer-

D sorum principium primusque princeps,
fingat qui potest, quis hwc diversa con-
junxerit, scilicet Deum, et bonum ab eo
realiter differens. Quasi dicat : Hoc nemo
potest excogitare, quoniam implicat con-
tradictionem, quum de ratione Dei sit esse
primum bonum et perfectum,nec alicujus
indigere, nec quidquara de novo posse
accipere.

Ad quod subditur alia ratio. Postremo,
quod a qualibet (id est quacumque) re di-
versutn est realiter, id non est illud a quo

;v.i2

l)E CONSOLATIONE PHILOSOlMIl.l. I.IItKIl III.

PROSA X ; AHT. XXVIH

intclliifttur, id ost, vorp oopnoscitur, <'.s-.s<' .
<//i;e/-.vj///<. Inlellectus eleuiin est vcroruin.
Quarc (jiiod a sionmo bono (fircrsuni csl
sui natura, id est essenlialitcr, id sujn-
mum bonum non cst : qnod nefas (id esl
impiuin ot blasphoinum) cst de Deo cogi-
tarc cum oonsonsu, cjuo nihil constat cssc
prwstantius.Ontnino enim nuUiusrei na-
tura suo priiu-ipio mclior poterit ex-
sistere, id est, no(|uaquain polost ossentia
aiiqua esse perfectior « suo principio »
priino, principali, effectivo, totali. Otuxl
addo, quoniain inultis modis unuin vooa-
tur aitorius roi principiuin : nam ol malo-
ria est roi naturalis principium, et tamon
natura ejus specifica est melior quain ma-
teria ; punctus quoquo est principium li-
neae. Quara quod omnium principium sit,
id est causa principalitor effoctiva, id
etiam sui substantia, id est propria natura
ac dignitate, sunimum esse bonum, veris-
sima ratione concluserim. — Rectissimc,
inquam ego Boelius. — Scd summum ho-
Cf.p.iionum beatitudinem esse concessum est . —
Ita est, inquam.

— Igitur, inquit, id est, Philosophia cx
hoc concludit, Dcum esse ijjsam bcatitu-
dinem necesse est confiteri, loquondo de
beatitudine incroata ; Deus vero non ost
beatitiido nostra, nec beatitudo creata,nisi
causalitcr et objective. — Nec propositis
(inquam) prioribus refragari quco,\d ost,
reluctari non valeo huic consequentia?,
« prioribiis », id est praemissis et praein-
ductis rationibus, « propositis » ocuio
mentis,id est bene consideratis; ct ab illis
hoc illalum consequens esse pcrspicio, id
est, clare intueor « hoc illatum », id est
conclusionem istam illalam, quod scilicot
Deus est ipsa beatitudo, « esse conse-
quens », id est necessario sequi, « ab illis »
prioribus.

Deinde Philosophia confirmat probata,
et ostendit non posse dici, quod sint piiira
summa bona substantiaiiter diversa.

Ttespice, inquit, id est, Philosophia di-
xit, 0 Boeti, « respice » oculo cordis, an
hinc quoque, id est utrum ex rationibus

U' cl s.

\ jam indiictis. idcm firmius a-pjirohctur^Kd
est, inultum officaeiter deducatur et con-
cludatur, (juod duo summa bona quiv a sc
dicersa sint, id est substantialiter distin-
c.ta, esse non possunt. Etenini (jua; discre-
pant bona, id est bona ab invicem sub-
stantialitor difforentia, non cssc a(tcru>n
quod sit altcruni,liquct ,\(\ est, certiim est
qiiod uniim eorum non sit aliud. Quare
ncutrum, id est nuiiiiin eorum, poterit es-
se perfectum, quum (dterutri alterum de-
cst, id est, quum perfectio, imo tota et

H infinita uniiis perfectio, desit alteri. Sed
(juod licrfcctum non sit, id summum bo-
niim 7ion esse manifcstum est. Nidlo irji-
tur modo qucc summa sunt bona, ea pos-
sunt essediversa.WiDC ratio est communis,
et etiam continetiir in libro de Caiisis ;
solotque sic formari : Si duo aiit plura
sunt summa bona seu veri Dei, aut in om-
nibus convoniunt, nec in aliquo distin-
guuntur:et ita non essent duo,nec diversa,
iiiio neqiie similia, quum similitudo sil
rerum difforontium oadem qualitas ; sod

C essent penitiis uniim et idem. Aut distin-
guiintur in aliqiio : sicqiie id in qiio dis-
tinguunliir doest allori ; et ila nulliim eo-
rum est vere perfectum. Atqui, id est
certe, et beatitudinem et Deum, summum
bonum esse coUegimus, id est, conclusi-
mus quod tam increata beatitudo quam
verus Deus, sit summum bonum. Quare
ipjsam necesse est summam esse beatitudi-
nem, qute sit summa Divinitas.

Ad quod Boetius : Nihil, inquam, nec
reipsa verius, ncc ratiocinatione firmius,

D 7iec Deo dignius concludi potest : id est,
nihil potest inferri magis verum quam
ista conclusio, nec ulla probatio est effica-
cior ista, nec quidquam plus pertinet ad
dignitatem ac honorificentiam Dei, quam
istud,scilicet quod Deus est talis ac tantus
quod nec habet nec habere potest parem
neque majorem.

Deincops Philosophia ex dictis infert
corollaria duo.

Super hcec, inquit, igitur veluti geome-
trie solcnt, demonstratis propositis, ali-

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIiE LIBER III. — PROSA X ; ART. XXVIII

393

quid inferre, quce TzopiaimTx ipsi vocant :
id est, sicut « geometree », id est periti in
geometria (quae est ars mensurandi rerum
dimensiones,estque species mathematica>;
et dicitur a yf,, quod est terra, et i/.£Tp&v,
quod est mensura), « solent inferre », id
est concludere, « aliquid », et per modum
coroUarii adjicere « propositis », id est
intentis, « demonstratis », id est sufficien-
ter probatis (mathematica quippe, quum
circa quantitates versetur, qu» subjacent
sensui, certitudinem habet prsecipuam) :
« quffi » postposita tempore « ipsi » geo-
metrse « vocant Ttopi^Taaxa », a Trdpo;, quod
est foramen parvum seu apertura, quo-
niam sicut lux ingreditur per aperturas
atque illuminat domum,ita per hujusmodi
proposita demonstrata,lux veritatis eorum
quae inferuntur ex illis, intrat mentes stu-
diosorum./ifa ego quoque tibi veluti corol-
larium daho, videlicet istud :

Nam quoniam beatitudinis adeptione
fiunt homines beati, sicut adeptione sapi-
entise sapientes, et acquisitione albedinis
fiunt albi (formae namque accidentales
denominant sua subjecta), beatitudo vero
est ipsa Divinitas : quod verum est de
beatitudine objectali et increata, non de
beatitudine formali, quse inest Beatis et
eos dienommdii; Divinitatis adeptione fieri
beatos manifestum est, id est, clarum est
homines « fieri beatos adeptione », id est
participatione, « Divinitatis », id est ali-
cujus divinae perfectionis : non quod Dei-
tas multiplicetur, mutetur, aut aliquid for-
maliter ac inheesive perficiat ; sed suam
perfectionem communicat, producendo
quosdam effectus sibi imitative consi-
miles.

Sed uti justitioi adeptione justi,sapien-
tice sapientes fiunt, id est, sicut homines
fiunt justi ac sapientes adipiscendo justi-
tiam ac sapientiam ; ita Divinitatem ad-
eptos, id est Deitatis imitativam participa-
tionem sortitos, deos fleri, juxta sensum
mox exprimendum, simili ratione iiecesse
est, ita quod participatio illa denominat
Ps. L\x\i,G. eos, juxta illud in Psalmo : Ego dixi,

A Dii estis. Unde in Evangelio ait Salva-
tor : IIIos dixit deos, ad quos sermo Dei Joann.x,3o.
factus est.

Omnis igitur beatus, deus est, non ple-
ne et naturaliter, sed imitative et partici-
panter. Propter quod subditur : sed natura
quidem unus, id est, per veram deitatis
naturam non est nisi unus verus Deus
(qui in Deuteronomio testatur,Videte quod Deui.wxn,
ego sim solus, et non sit alius Deus pra?ter
me) ; participatione vero nihil prohibet,
id est, inconveniens non est, esse quam-

B plurimos, id est valde multos deos, hoc est
divinos et Deo per gratiae dona consimiles,
quemadmodum in secunda sua epistola
sacratissimus ait Petrus : Per Christum uPetr.i,
maxima et pretiosa nobis promissa Deus *'
donavit, ut per haec efficiamini divinse
consortes naturee. Hinc ad Moysen Domi-
nus ait in Exodo : Constitui te deum Pha- Exod.\n,i.
raonis ; et rursus, Diis non detrahes : ubi ibid.wn.ii.
per deos intelliguntur prajlati ac judices,
de quibus in eodem libro jubetur, Domi- ihid. s.
nus domus applicabitur ad deos. Juxta

C hunc modum, ut recitat Augustinus in li-
bro de Trinitate,quidam hareticus negans
Christum esse verum Deum, asseruit : Non
invideo Christo facto deo, quum et ego,
si velim, possim fieri deus.

Denique non solum participatione bea-
titudinis, sed etiam aliarum divinarum
perfectionum, homines fiunt dii et divini :
quemadmodum excellenter devoti, fervidi,
sapientes, dii vocantur ratione magnee as-
similationis. Quse assimilatio contingit du-
pliciter. Primo, per gratiae dona gratum

D facientis : sicut viri heroici, id est divini
ct sancti, dii appellantur. Secundo, per
dona gratiae gratis datae, praecipue propter
principativam auctoritatem, et providen-
tiam paternalem. Hae quippe sunt duae
proprietates divinae, aliis praesidere ac pro-
videre, ut in libris de Angelica hierarchia r/.t.xv,
et de Hierarchia ecclesiastica divinus Dio- f'3'^ec '^^
nysius docet : quod etiam in libro de Cau-
sis et in Elementatione Procli habetur.
Hinc quoque philosophi substantias intel-
lectuales aliquod universale domiuium et

394 DE CONSOLATIONE PHILOSOlMll.F, LIUEU III. — PROSA X; ART. XXVIll

providontiam quamdam commMncm ha- A Afqu i, \d csl pro cerlo, hoc r/uoque pul-

hciitfs sii|)«M" hunc muudum, deos voca- chrius nihil csf in isla matcria, (|uainvis

baul. ut intcllijj;cutias ct orbcs cadcstcs, non sit absolutc pulchcrrimum, (juod his

sidcra ct planclas. annccfcudum cssc rafio pcrsuadcf , id csl,

Deniquc bcatitiulo duplcx cst. Una vitao rytionabilc inolivuui horlatur. Ad quod

pi\TScnlis,impcrrccta cl inchoata:ct taincu Hoctiiis : Quid, inquam,esi hoc? Ad qiiod

qiii iii ca notabililcr cmincnt. iit viri cou- IMiiIoso|)hia : Quum multa, inquit, beati-

tcin|)lativi, pcrfccti, ctiam divini ac dii fudo confincrc iridcnt-ur, id csl, cx qiio

vocantur, proplcr mairuam assiinilalioncm ipsa fclicitas, qii.T cst stalus omnium bo-

quaiii liabciil ciiiu Dco. Alia csl bcatitiido noriim ag^ncgationc pcrfccliis, inulta in-

vittc scquentis, pcrfccla cf indirupta : qua> cliidat. iil dictum est sa?pc, iilpiita opu-

incnlem creatam Creatori plcne asslmilat leutiam, potcnliam, voluptalem, famam,
atqiic dcificat. Dc qua in prima cpistola B dignitatcm scu honorem, utrumne hwc

1 yoann. III, sancliis ait Joanncs : Carissimi, niinc filii omuia icnum velufi corpus bcafitudinis

Dci siimiis, et noiidum appariiit qiiid cri- quadam partium raricfafc conjuncianf ,

miis ; scimus quoniain qiiiiin apparucril, hoc est, utriiin bcatitudo conslituatur cl

similcs ei eriinus,quoniam vidcbimus eum integrctur ex his tanqiiam cx variis parti-

sicuti cst. bus, ita qiiod bcatitudo sit mysticum cor-

Itaque similitudincm natur® cum siiin- piis, ct qiiasi quid lotum intcgrale similc

ma Trinitate habct quilibct Iioiiio : simili- corpori natiirali, quod cx partium varic-

liidiucin caritatis ct gratite habenl boni tatc resiiltat, an sit eorum aliquid quod

ridelcs, similitudincm glori;c omnes Bcali, bcafifudinis substantiam compleaf, id cst,

qua? pcrfcctc Dco conformat. an aliquod iinum ex his sit esscntialiter

A.A\\s^c^oe\\n%\ Et ^mlchrum (inquain) ipsa felicitas, ita quod « complcat », id
hoc afque pretiosum est, id est, doctrina C est, pcrficiat et iiicliidat, « siibstantiam »

seii propositio ista sincera est et ornata, (id est essentiam) « beatitudinis » formalis

siue admixliouc crroris.estquc magni poii- crcat.ip (qufc cst optima operatio virtutis

dcris ac valoris, sirc TTopfjy.y., id cst aper- siiprein;c, utputa sapiciiti;c ac intcllcctivjc

tiirain splcudida! \ev\\.di{\?,,sivecorollarium potciiti;c, qiia? cst suprcma vis anim», ut

vocari ipsum mavis, id est, potius vis. Augustinus ct Aristoteles expresse faten-

Corollarium autem proprie dicebatur pra?- tur, sinc cpia voluntas cst ca^ca, ignara,

mium corona; quo olim rcmuncrabantiir praeccps, similisqiie tyranno), cul hoc vero

victorcs. Indc transumptive corollariiim cefera referantur, id cst, alia rcducantiir

appcllatur cvidcntia pulchr.-c propositionis ct ordincntur ad unuin illud qiiod est cs-

qii;c cx prajccdcntibus quibiisdain clicitur, scnlialitcr ipsa fclicitas?

tanquam merces et fructus quidam prac- Ad hoc Boetius : Vellcm, inquam, id
cedcntis scholasticse exercitationis. Talis D ipsarum rerum commemoratione patefa-

autcin propositio recte pulchra vocatiir ceres ,• id est, ego Boetius « vellcin » quod

tanquam lux,qiicinadmodum in Provcrbiis tii Philosophia « patcfaccrcs id », id est,

/vor.xxii. Salomon tcstatiir : P^ili, accipc doctrinain manifcstarcs rcsponsionem ct veritatcm

17 18 ■

' ■ mcam, qua> pulchra tibi crit. Qui rursiis Iiujiis qiia^siti, « coinincmorationc rcriiin

/A/Uiii,i5. fassus est : Pretiosior est sapientia cunctis ipsarum », id est faciendo rccitationcm

opibus ; ct oinnia qua3 desidcrantur, liuic de rebus istis, puta de divitiis, voluptate,

non valent comparari. honorc, ctc.

Sequitur corollarium secundum : qiiod Ad quod Philosophia acquiescens, sub-

per modiim qua?stionis proponitur, cujiis jungit : Nonne, inquif, bcafifudinem bo-

solutio cst pcrpulchra. Ait itaquc Philo- num esse censuimus^ \^ e%\.,\\V\(\we v. eew.-

sophia : suiinus », id est, judicavimus et asserui-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER III. — PROSA X ; ART. XXVIII 395

mus, « beatitiidinem esse bonum ». — Ac A sicut in homine manus et pedes. Jlcec est

summum quidem, inquam, id est, ego Bo- enim partium natura, id est proprietas

etius dico,quod judieavimus beatitudinem atque conditio, ut unum corpus diversa

esse « summum » bonum, priesertim in membra componant , id est, constituant

genere causse finalis, et inter bona acci- tanquam partes integrales : quemadmo-

dentalia hominem formaliter perficientia. dum fundamentum, parietes, tectum, fa-

— Addas (inquit) hoc omnibus, id est, ciunt (id est, materialiter constituunt)
Phiiosophia respondet, 0 Boeti, « addas unam domum. Atqui, id est certe, hwc
hoc »,utputa esse summum bonum,« om- oinnia idem esse monstrata sunt, id est,

nibus », id est quinque istis, quse sunt, jam supra, videlicet nona prosa hujus ter- c/. p. 357

divitiae, voluptas, honor seu dignitas, fa- tii libri, probatum est, quod liaec quinque "'*"

ma, potestas. Quod autem subjungitur, spiritualiter sumpta, prout ad beatitudi-

licet, potest intelligi quasi prolatum ex B nem veram concurrunt ac pertinent, idem

persona Boetii,et item ex persona Pliiloso- exsistant. Minime igitur membra sunt,

phiae, quoniam sensus est : « Licet », id id est, nequaquam sunt membra felicitatis,

est, licitum est hoc addi omnibus istis. sed realiter ipsa felicitas. Alioqui ex uno

Subditur enim : nam cadem (supple, bea- solo mem.bro beatltudo videbitur esse co7i-

titudo) sufflcientia summa est, eadem be- juncta, ex quo unumquodque horum est

atitudo est summa potentia, reverentiu ipsa feiicitas. ^^MOf/ /feri ne^wj^ .* quia hoc

quoque ,claritas et voluptas ,beatitudo esse implicat, quod aliquid componatur seu

judicatur, id est, quodlibet horum cense- conjungatur ex uno solo, quum compo-

tur esse felicitas, et eadem felicitas quod- sitio atque conjunctio sit unius cum alio

libet horum. Quid igitur? id est, quid positio seu junctura.

ergo restat dicendum ? ^(^ecc/^e omwm 60- — Id quidem, inquam, dubium non

na, id est an hsec omnia bona, videlicet, C est ; sed id quod restat, exspecto, id est,

sufficientia , jjotentia, ceteraque, puta vo- prffistolor a te audire prosecutionem re-

hiptas, claritas, dignitas, veluti qucedatu sponsionis istius.

beatitudinis membra sunt, id est, an te- Ad quod Philosophia : Ad bonum vero

nendum est,quod sint tanquam spirituaiia cetera referri palam est, id est, constat

membra integralesque partes beatiludinis, quod alia ista jam dicta, « ad bonum »

an ad bonum veluti ad verticem cuncta (supple,summum),id est ad beatitudinem,

referuntur , id est, utrum hoc potius est referantur, quia nec appetuntur nisi sub

tenendum,quod « referuntur » et ordinan- ratione boni. Idcirco enim sufficientia pe-

tur « ad bonum », id est ad beatitudinem, titur, id est, appetitur et obtineri stude-

qua? est bonum supremum, « veluti ad tur, quoniam bonum esse judicatur, id

verticem », id est tanquam ad bonum est, sub ratione boni concipitur : bonum

principale ac summum ? D namque est appetitus objectum. Idcirco

— /«/e^(?2'(7o, t^gwam^id est, ego Boetius potentia, id est, ideo activa potentia seu
video, quid investigandum proponas, id potestas optatur, quoniam id quoque, id
est sensum et vim quaestionis jam motae ; est ipsa potestas, creditur esse quid bo-
sed quid constituas, id est, quid dicas num. Idem de reverentia, claritudine, id
et ponas esse respondendum ad istud, au- est de honore ac celebri fama, jucundi-
dire desidero. tate, conjectare licet, id est, licitum est

— Hujus rei discretionem, id est hujus putare : polentia namque non fertur in
quaestionis determinationem, s«c accipe. Si objectum nisi sub ratione formali objecti,
Juec omnia beatitudinis membra forent , hoc est, nisi in quantum ei competit ratio
a se quoque invicem discreparent, id est, boni.

differrent ac diversa essent ab invicem, Omnium igitur expetendorum summa

30G

DE CONSOLATIONE PHILOSOIMII.K LIDKU III.

l'ROSA X ; ART.

XXVIII

Prov.
lo.

I Cor. 11,14;
Ao»i.Yiii,5.
I Cor. 11,13,

atque caum honum cst : hoc esl, ipsiim A
« bonuin » siinpliciter (lictuin, i)ra>sertim
suininuni homiiii. quod cst fclicitas, « est
suinina », iil est plenaria coinprehensio,
« atque causaw.id est finalis ratio, « oinni-
uin expetendorum )),id est optandoruin ac
desiderabiliiim a beatitudine distinctorum,
qiue ordinantur ad ipsam sicut media ad
finem.

Quod cniin ncquc rc nequc similitu-
(fine ullum in se retinet bonum, id est,
quod nee realiler nec apparenter in se
continet aliipiid boni, id expeti, id est B
optari et qiueri, 7iutlo modo jjotest. Hoc
ipsuin S. Dionysius quarto capittilo de Di-
vinis nominibus protestatur : Nullus (in-
quiens) respiciens ad maluin operatur, id
est, nemo agit aut appetit malum, respi-
ciendo et apprehendendo illiid ul inaliim,
sed ut bonum, honestum vel utile aut de-
lectabile. Idein in f^thicis ait Philosophus,
et Damascenus Jibro secundo. Unde in
Proverbiis Saloinon loquiliir : Via stiilti
recta in oculis ejiis, id est, appetitio et
operalio iniqui bona sibi videtur. Contra- C
<iuc, id est per oppositum, etiam quw na-
tura bona non sunt, id est, « quae )) ex sua
ratione et specie « non sunt bona », ut ct
propria abuti libertate ac vanitati vacare,
quse secundum Augustinum in libro Con-
fessionum, delectant : ubi se refert ac de-
flet in pucritia sua cum sociis suis qua-
dam nocte pira cujusdam furatum, ac in
furto illo vehemcnter delectatum, quiim
tamen pira essent ainara esuique inepta ;
et qua?rit ibidein, Quid in forefacto illo
delectabat nos pessimos pueros, nisi pro- D
pria libertas? Unde nunc subditur : tamen
si esse videantur quasi vera bona sint, id
est, sub rationc, apparentia et colore boni
apprehendantur, appetuntur ab insipien-
tibiis, in quibus ratio non priedominatur
concupiscentiae et errori. Propter quod ait
Apostolus : Carnalis homo non sapit ea
quee Dei sunt. Porro spiritualis homo oin-
nia recte judicat, et pretiosuin a vili, ve-
ruin a falso,bonuin a malo discernit :quod
tam acceptum esl Deo ut per Jercmiam

testetur, Si separaveris pretiosum a vili, ./6-,-.xv,i!).
quasi os meum eris.

(^uo fit uti sumnm, cardo atque causa
ca-pctcndorum omnium, bonitas cssc Jure
Qrcdatur:hoc est,« quo fil )),id est,ex quo
contingit, ul « bonitas credaliir jure », id
est juste ac rationabilitcr, « esse summa »,
id est complementum, ac eliam « cardo »,
id est voIiHiiiiiis origo radicalis, « atque
causa » finalis « oinnium cxpctcndoriim »,
id est dcsidcrandorum : ita quod sicut
ostiuin vertilur ac volvitiir in cardine, sic
appelitus in bono, de uno in aliud se vol-
vendo,et nunc vero, nunc deceptorio bono
adhfprendo.

Cujus vero causa quid (id est aliquid)
expctitur, id niaa-imc vidclur optari,
quum sit ratio cur aliquid appetalur. Ideo
dixit Philosophiis : Proptcr quod unuin-
quodque tale, et illud magis. Veluti si sa-
lutis (id est sanWsLlh) causa quispiam velit
equitare, non tam equitandi motum desi-
dcrnt, quam salutis cjfcctum, id est, non
tam multum appetit ipsam equitatipnem,
quantuin curationem. Magis quippe appe-
titur finis,quam quod ordinatur ad finem,
(pioniam finis inovet et excitat efficientem
ad operandiim. Quum igitur omnia boni
gratia pctantur, id est, quum cetera cun-
cta desiderentur intuitu atque amore boni
finalis, /«;n illa potius quani bonum ipsuiu
desiderantur ab omnibus. Imo minus ap-
pctuntur quain bonum finale, dummodo
verc optentur, queerantur, agantur propter
finem : sicut qui vere Deo obsequitur,
magis diligit Deum quain praemium et
quain se ipsum, magis quoque appetit bo-
na spiritualia el aeterna.

Sed propter quod cetera optantur, id
est, propter quod alia sunt optanda, bcati-
tudincm esse conccssimus : quare sic quo-
quc sola quceritur beatitudo, id est, sola
felicitas principaliter affectatur; et ut ait
Philosophus, Ubi unum est propter aliud,
totum est quasi unum, quia et media uni-
untur in fine. Denique veri et sapientes
viatores, veram et *ternani beatitudi-
nem super omnia concupiscunt : stolidi

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIiE LIBER III. — METRUM X

397

Is. XXV

Osee
10.

Prov
IS, 19.

vero detinentur in via, et mediis magis A
quam fini (hoc est creaturis magis quam
Creatori) inhserent : velut si stultas pere-
grinlis pulchrum conspiciens pratum, fi-
gat in via gradum, nec coeptum expleat

1.7. iter. Ideo loquitur Isaias propheta : Semita
justi recta est, rectus callis justi ad ambu-

XIV, landum. Praevaricatores vero corruent in
viis Domini, ut Osee concinuit propheta.
Unde et in Proverbiis Salomon est locu-

. IV, tus : Justorum semita quasi lux splendens,
procedit et crescit usque ad perfectam
diem ; via vero inipiorum tenebrosa : ne- B
sciunt ubi corruunt, id est, non advertunt
quam damnabiliter peccent.

Bx guo liquido apparet, id est, mani-
feste consequitur, ipsius honi et beatitu-
dinis unam atgue eamdem esse substan-
tiam, id est essentiam, ita quod sunt idem
in re, quia utrumque est summum et ulti-
mum desideratum : nam et bonum est
quod omnia appetunt, felicitatem quo-
que appetunt universi. Hinc juxta Phi-
losophum, bonum et finis coincidunt.
Finis etiam duplex est. Unus est ipsa G
res maxime concupita, quae dicitur finis
objectalis:sicque finis avari est substantia
terrena. Alius est adeptio seu consecutio,
possessio seu fruitio rei ita optatse : sicut
finis fornicarii est obscena commixtio seu
foeda voluptas.

Ad quod Boetius:iViAzY video cur dissen-
tire guispiam jiossit, id est, nullam video
rationem ob quam aliquis possit rationa-
biliter contradicere istis.

Ad quod Philosophia : Sed Deum ve-
ramgue heatitudinem unum atgue idem
esse monstravimus, juxta sensum jam sse- Cf. p.aoi
pius introductum. — Ita est, inquam, id ^^^'
est, ego Boetius concedo sic esse.

Et Philosopliia : Secure igitur conclu-
dere licet, Dei guogue in ipso hono, nec
usguam alio,sitam esse suhstantiam, id est,
ex praehabitis tute ac scite infertur, quod
essentia Dei sita est, id est constituta, « in
ipso bono,nec usquam » in aliquo « alio »
a se diverso, sed in summo bono quod
ipse est.

Sicque summum bonum est in Deo,
et Deus est in summo bono : quoniam
ipse sibi soli proportionatus, commensu-
ratus atque plenarie cognitus est. Idcirco,
si quaeratur ubi ante mundi creationem
exstitit Deus, dicendum quod et in semet-
ipso, sicut et modo. Verum de his incom-
prehensibilibus Dei loquendum est reve-
renter ac sobrie : alioqui, si aliter inde
loquatur homo, praecipitabit se ipsum.
Nempe ut in Exodo Moyses scripsit : Si Exod. xix,
bestia tetigerit montem, lapidabitur. Unde 12,13; /^«6/-.
in libro Job legitur : Etiam si locutus fu- jobx\x\u,
erit homo, devorabitur. In quorum figura -^-
in Ezechiele habetur : Quum fieret vox Ezech.i
super firraamentum, submittebant anima- '^^-
lia alas suas, id est contemplationis ad-
spectum.

Postremo, quomodo quinque prsefata
sint idem in re, et idem quod ipsa beali-
tudo, dictum est plenius supra, in exposi- c/: p. 357
tione nonae prosse hujus tertii libri.

C ct s.

METRUM X

Huc omnes pariter venite capti,
Quos fallax ligat improbis catenis

Terrenas habitans {al. hebetans) libido mentes.
Hic erit vobis requies laborum,

Hic portus placida manens quiete,
Hoc patens unum miseris asylum.

.■{1)8 ItK CONSOLATIONK PHII.OSOIMII.K I.IIiKi; III. — METUrM .\ : .\UT. XXIX

Nou quidquid Tagus aurcis arenis

Donat, aut Hermus rutilante ripa,
Aut Indus calido propin^iuus orbi,

Candidis miscens virides lapillos,
lllustrant aciem, magisi^jue ca;cos
• In suas condunt aniinos tenebras.
Hoc quidquid placet excitatque mentes,

Infimis tellus aluit cavernis.
Splendor quo regituv vigetque ccelum,

Yitat obscuras animoe ruinas.
Hanc quisquis poterit notare lucem,

Candidos Phoebi radios negabit.

ARTICULUS XXIX

EXPOSITIO METRI HUJUS DECIMI.

OrONIAM prosa praecedenti Pliilosophia A scant a laqueis diaboli, a quo captivi

edociiit quid sit et in quo consistat lenentur ad ipsius voluntatem),(7Mos/'/<^u/o,

suininum bonum ac vera felicitas, utpula id est inclinatio ad earnalia, fallax, id est

Deus, jain exhortatur cunctos inortaies re- deceptoria et exciecans, a sahite impe-

dire et converli ad suminum hoc bonum, dieiis, hahUans, id est inhabitans ac pos-

in quo tota nostra consistit felicitas. Ad sidens, mentes terrenas, qua? terrena

quod ipsemet Deus in Scripturis frequen- amplius quam superna optanl et ample-

ter nos admonet : ut quum ait per Joelem, ctuntur, ligat catenis improbis, id est for-

jueUuM. Convertimini ad me in toto corde veslro; tibus et inhonestis excessibus, utputa ha-

Oseexiv.2. ct Osce, Convcrtere (inquit) ad Dominum bitibus vitiosis et consuetudinibus pravis:

Deum tuum, quoniam corruisti in iiiiqui- de quibiis loquitur Isaias, Nolite illudere, /»•. xxvi.i,

tate tua. Ilis theologicis verbis consonant ut non constringantur vincula vestra. Hinc "•
philosophica verba Procli, in Elementa- B asserit ;Augustinus : Peccata quamvis sint

tione dicentis : Omne procedens ab aliquo magna et horrenda, tainen quum in con-

secundum essentiam, convertitur ad id a suetudinem venerint, aut parva aut nulla

quo procedit; itemque : Omne causatum esse videntur. Tales, secundum Philoso-

manet in sua causa, et procedit ab ea, et phum in F^thicis, incurabiles sunt, id est

convertitur ad ipsam. Quae quum ita se difficulter curabiles, quoniam ex electione

habeant, quanta est perversitas, ingratitu- atque proposito peccant. Qui (ut Salomon Prou. n,u.

do, stultitia ralionalis creatur» se a suo loquitur) leetantur quum malefecerint, et

Crealore per inobedientiam avertentis ! exsultant in rebus pessimis. De quibus

Itaque ait : ferlur in Psalmo : Prodiit quasi ex adipe ps.lxxm,?.

0 omnes capti, id est homines miseri, iniquitas eorum ; transierunt in affectum

in hujus exsilii valle degentes, vitiis irre- cordis.

titi, vinculis vitiorum ac dajmonum com- C Venite pariter huc, id est, ad summum

26.^"""' pediti (de quibus dixit Apostolus, Resipi- bonum per poenitentiam et satisfactionem

DE CONSOLATIO?<E PHILOSOPHLE LIBER III. — METRUM X ; AKT. XXIX 399

/s. xi.vi. 8. simul redite : juxta illud IsaisD, Redite, A et eduxisti nos in refrigerium ; itemque,

prapvaricatores,ad cor;et in Ecclesiastico : DeduKit eos in portum voluntatis eorum), ps.cvi,30.

TTcc/i. v,b!. Ne tardes converti ad Dominum, et ne dif- et in futuro ceternaliter continuatur ac

'■^- feras de die in diem ; subito enim veniet plene perficitur. Hinc in Coena Salvator

ira ejus, et in die vindictae disperdet te. ait discipulis : Vos estis qui permansistis z»c. xxn,

Oseevi, 1, Hinc per Osee admonetur : Venite, et re- inecum in tentationibus meis ; et ego dis- '^'^'^'

■• vertamur ad Dominum, quoniam ipse sa- pono vobis regnum, etc. ffoc bonum su-

nabit nos.Non maneamus in hac captivita- premum, est miscris, id est viatoribus

te diaboli,in vinculis vitiorum,in periculo cunctis, qui miseriis culpse ac pcena) sub-

damnationis seternee, quia ut sancti patres jiciuntur, asylum, id est sedile beatum ac

Augustinus et Bernardus testantur, Uni- tutum refugium,w;mm, id est prgecipuum,

versis Scripturis perlectis, nihil periculo- imtens, id est evidens et cunctis per fidem

sius, nihil stolidius, quam ut in eo statu B notum ac prseparatum, quod nuUum ad se

vivas in quo mori non audeas, quum nec confugientem repeilit. De quo in Prover-

Maiih. diem scias nec horam, et peccatum quod biis legitur : Turris fortissima nomen Do- /'coi-.xviri,

XXV, 13. pgj. poenitentiam non deletur, suo mox mini ; ad ipsum currit justus, et exalta- '°'

pondere trahat ad aliud. bitur.

Consequenter subdit Philosophia fru- De his praemiis justorum in patria dicit

ctum hujus reversionis, ut redire avidius Gregorius : Ibi hymnodici angelorum cho-

festinemus. ri, ibi gaudiosa societas supernorum ci-

' Hic //a'c*^ id est conversio ista ad summum vium, ibi dulcis solennitas a peregrina-

bonum, erit vobis requies Inborum, id est tionis hujus tristis labore redeuntium.

repausatio, refrigerium, consolatio in acti- Haec sunt vera, spiritualia ac saluta-

bus laboriosis et studiis bonis vitse prae- ria hominis bona : quorum comparatione

sentis, in pcenitentiae quoque operibus, et C aurum et gemmee vilescunt, nocent, et

in omni adversitate ac tentatione quae poe- a vera salute impediunt. Unde subjun-

nitentibus et conversis accidere solent. gitur :

I Coc. 1,24. Hinc virtus et Sapientia Dei Patris, Chri- Quidquid Tagus, id est fluvius ille

Matth.xi, stus clamat, invitat, promittit : Venite ad Hispanise, donat, id est, exhibet quaerenti-

'*'"''■ me,omnes qui laboratis et onerati estis, et bus, arenis (id est granulis) aureis, quae

ego reficiam vos ; tollite jugum meum in veniuntur in eo; «tf^ //erwms Jd est flu-

super vos.et invenietis requiem animabus vius Asiae sic vocatus, gemmas et aurum

vestris. Hinc Plato in Phaedone fatetur, in intra se continens, rijJa rutilante, id est,

studiis philosophia? requiem inveniri. In margine seu littore ejus fulgente ex gem-

Sapientiae quoque libro scriptum est : mis et auro de ipso extractis ; ant Indus,

5rtp. III, 15. Bonorum laborum gloriosus est fructus. id est populus Indiae, aut fluvius ejus, seu

Hic, id est in hoc bono altissimo, quod D regio illa, 'projpinquus orbi calido, id est,

nullum redeuntem ad se contemnit nec orienti, aut soli calefacienti : cui in ortu

abjicit, erit vobis iJor/iis^ id est statio dul- sol apparet propinquior ; miscens, id est

cis in transnavigatione procellosissimi ma- consocians, tapitlos virides, id est gemmas

ris hujus saeculi nequam : de quo dixit viridis coloris, ut sunt, smaragdus, jaspis,

Ps. Lxviii, Sanctus Sanctorum, Veni in altitudiuem elc. , candidis, \d est gemmis instar nivis

^' maris. Itaque « hic » erit vobis « portus » ac lucis fulgentibus, ut margaritae : haec

manens placida (id est amoena et deli- non illustrant aciem, id est intuitum cor-

ciosa) quiete,\d est, perseverans in pace et dis (imo cupiditatem accendunt materiali-

gloria sempiterna. Nempe hsec statio in ter, occasionaliter, et objective), magisque

hac vita aliqualiter inchoatur (juxta illud condunt, id est, potius includunt ac depri-

Ps.Lxv,i2. Psalmi, Transivimus per ignem et aquam, munt, animos caxvs, id est animas vitiis

'»00

DK r.O.NSOL.VTIONE PHII.OSOPHI.K MIIKH III. — METRIM X ; .\RT. XXIX

C.

oxc.Toalas, /// fi^ficfira.^i xiuis, id esl iii siias
obmibilatas cupiditales. qiiibus sic olTu-
scaiitur quod spiritnalia ac divina ncque-
uiit liinpidc contoinplari.

Tellus aluit, id est, terra produxit et
nutrivit. pnebendo materiain et suo inodo
cooperando, i/i/iinis rarcniis, id est in
prolundis suis visceribus, /loc f/uidi/iiid
placet inundanis hoininibus, id esl aurum,
gemmas, et similia preliosa, et quod ex-
citat mentes, id est, corda movel ad ap-
petendum liujusmodi. Porro de horum

c/. p. iis generatione diclum est supra.

Splciidor quo regitur ccrlum et viyct,
id est, suum vigorem sortitur, vitat, id
est, vitari jubet, gratiamque vitandi lar-
gitur, awtwo-' ruinas,'\6. est culpas, quibus
anima cadit a Deo altissimo, ab altitudine
gratiip ac virtutiim. a fulgore sapientite
salutaris, obscuras, id est ipsam animam

y?om. i,ji. obscuranles, juxta illud ad Romanos : Ob-
scuratum est insipiens cor eorum. Quis-
quis, id est quicumque, poterit efficaciter
notare, id est considerare et contemplari,
lucem hanc, radios Phcebi, id est solis,
negabit candidos esse, id est, dicet non es-
se claros ac pulchros comparalione splen-
doris illius a?terni et increati : per quem
aptissime designatur Unigenitus Dei Pa-
tris. De quo Unigenito ait ad Hebraeos

Heii: 1, 3. Apostolus : Qui quum sit splendor gloricp,
et figura substantiae ejus, videlicet Dei
Patris. Cujus splendoris respectu, lux om-
nis creata est tanquam caligo. Propter

yoixxv, 5. qiiod scriptum est : Ecce luna etiam non
splendet, et stellse non sunt mundae in
conspectu ejus. Hinc demum in die judi-

Mauh. cii sol dicitur obscurandus, in adventu

XXIV, i9. jm.is majoris, utputa Christi, secundum
expositionem Hieronymi.

In his docemur, quam ingens sit prae-
claritas, pretiositas, excellentia spirituali-
um charismatum supernaturaliumque do-
norum Dei in electis, super naturalem
pretiositatem sensualemque claritatem ma-

.\ tfiialiiim rcruin prctiosissimarum valde-
(juc spicndidaruiu.sicut dc cmiiieiitia doni
sapientiae, seu sapientijc increatie, scri-
ptum est : Invocavi, et venil in mc spi- s,,,,. vn,
ritus sapientitc ; et pr;eposui illain regnis ''■*•
cl sedibus, et divitias nihil esse dixi in
comparatione illius; ncc comparavi illi
lapidcm prctiosuin. quoniam omnc aiiruin
in comparatione illins arena est exigua.
Hinc in libro Job inducitur : Sapientia ubi Job\\\u\,
invenitur ^ Et quis est locus inlelligenliae? Jg' Jg'^',.'
Nescil liomo pretium ejus, nec invcnitur

B in lcrra suaviter viventium. Non dabitur
aurum obryzum pro ea ; non conferetur
tinctis India^ coloribus, nec lapidi sardo-
nycho pretiosissimo, vel sapphiro. Trahi-
tur autem sapientia de occultis, et est
abscondita ab oculis omnium viventium.

Postremo, circa hujus inetri exordium,
altendendum quod primi noslri parentes
creati fuerunt in originali justitia, per
quam caro fuit subjecta animae, et anima
rationi, ratio quoque et volunlas Deo. Et
quamdiu vires illae supremae, ratio et vo-

C luntas, manserunt subditae Deo, tamdiu
sensuaiitas mansit subdita rationi, et caro
spiritui ; mox autem ut ratio et voluntas
a Deo aversae sunt per divini transgressio-
nem praecepti, coepit sensualitas inobe-
diens fieri rationi, et caro spiritui. Sicque
posteri nascuntur in originali peccato,
quod formaliter est carentia originalis ju-
stitiae debitae inesse. Ex qua carenlia in-
fecta est caro, sensualitasque corrupta :
quffi infectio seu corruptio vocatur fomes,
atque interdum libido ; qui fomes est ha-

D bitualis inclinatio ad carnalia et caduca,
ex qua proni sumus ad lalia, nisi in
quantum per virtutes et gratiam contra
vitia roborainur. Quamvis etiam in Ba-
ptismo originale deletur peccatum, ita ut
non imputclur ; non tamen fomes ibi to-
taliter tollitur, sed aliqualiter debilitatur :
prout ista materia in secundo Sententia- dijt. xxx-
rum a Magistro plenius pertractatur, et ""'""•
ibi a doctoribus diffusius declaratur. p.sTTAets!

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.T: LIBER III. — PROSA XI 401

PROSA XI

ASSENTIOR, inquam : cuncta enim firmissiinis nexa rationibus constant.
— Tum illa : Quanti, inquit, aestimabis, si bonum ipsum quid sit, agno-
veris? — Infiniti, inquam : siquidem mihi pariter Deum quoque, qui bo-
num est, continget agnoscere. — Atqui hoc verissima (inquit) ratione patefaciam,
maneant modo quae paulo ante conclusa sunt. — Manebunt, inquam. — Nonne
(inquit) monstravimus, ea quae appetuntur a pluribus, idcirco vera perfectaque bona
non esse, quoniam a se invicem discreparent, quumque alteri abesset alterum, ple-
num absolutumque bonum afferre non posse ; tum autem verum bonum fieri, quum
in unam veluti formam atque efficientiam colliguntur, ut quae sufficientia est,
eadem sit potentia, reverentia, claritas atque jucunditas, nisi vero unum atque
idem omnia sint, nihil habere quo inter expetenda numerentur ? — Demonstratum
est, inquam, nec dubitari ullo modo potest. — Quae igitur quuin discrepant, mini-
me bona sunt ; quum vero unum esse coeperint, bona fiunt : nonne haec ut bona sint,
unitatis fieri adeptione contingit ? — Ita (inquam) videtur. — Sed omne quod
bonum est, boni participatione bonum esse concedis, an minime ? — Ita est. —
Oportet igitur idem esse unum atque bonum simili ratione concedas. Eadem namque
substantia est eorum quorum naturaliter non est diversus effectus. — Negare
(inquam) nequeo.

— Nostine igitur, inquit, omne quod est, tamdiu manere atque subsistere,
quamdiu sit unum, sed interire atque dissolvi pariter quum * unum esse destiterit? 'aiq.ie
— Quonam (inquam) modo ? — Ut in animalibus, inquit, quum in unum coeunt

ac permanent anima corpusque, id animal vocatur ; quum vero hsec unitas, utri-
usque separatione dissolvitur, interire nec jam esse animal liquet. Ipsum quoque
corpus quum in una forma, membrorum conjunctione, permanet, humana visitur
species ; at si distributse segregataeque partes, corporis distraxerint unitatem, de-
sinit esse quod fuerat, Eoque modo percurrenti cetera procul dubio patebit subsi-
stere unumquodque,dum unum est ; quum vero unum esse desinit, interire. — Con-
sideranti (inquam) mihi plura, minime aliud videtur.

— Estne igitur (inquit) quod in quantum naturaliter agat, relicta subsistendi
appetentia, venire ad interitum corruptionemque desideret ? — Si animalia (inquam)
considerem, quse habent aliquam volendi nolendique naturam ; nihil invenio quod
(nullis extra cogentibus) abjiciat manendi intentionem, et ad interitum sponte
festinet : omne namque aninial tueri salutem laborat, mortem vero perniciemque
devitat. Sed quid de herbis arboribusque, quid de inanimatis omnino consentiam
rebus, prorsus dubito. — Atqui non est quod de hoc possis ambigere, quum herbas
atque arbores intuearis primum sibi convenientibus innasci locis, ubi (quantum

T. 2G. 26

402 DE rONSOI.ATIONE PHILOSOIMU.V. I.IIiKH III. — l'KOS A XI

earum iiatura queat) cito exare.scere atque interire non possint. Nam aliiie qnidem
camiiis, alia; montibus oriuntnr, alias fornnt palndes, alia; saxis h;erent, aliarum
fecnndie suiit steriles arente : quas si in alia (luispiam loca transferre conetur,
arescant ; sed dat cnicine natnra quod convenit, et ne (dum manere possunt) inter-
eant, elaborat. Onid dicani, quod onmes, veluti in terras ore demerso, tralmnt ali-
menta radicibus, ac per medulias robur corticemque dilTundunt ? Quid, quod
mollissimum quodqne, sicuti medulla est, interiori semper sede reconditur, extra

•ic;:iiur vero quadam ligni firmitato tuetur*, ultimus autem cortex, adversnm coeli intem-
periein, quasi mali patiens, defensor opponitur? Jam vero quanta est naturae dili-
gontia, ut cuncta semine multiplicato propagentur ? Quae omnia, non modo ad
tempns manendi, verum generatim quoque quasi in perpetuum permanendi, veluti
quasdam machinas esse, quis nesciat? Ea etiam quae inanimata esse creduntur,
nonne quod suum est quaeque simili ratione desiderant? Gur enim flammas quidem
sursum levitas vehit, terras vero deorsum pondus deprimit ? nisi quod hsdc singulis
loca motionesque conveniunt. Porro autem quod cuique consentaneum est, id unum-
quodquc conservat, sicuti ea quae sunt inimica, corrumpunt. Jam vero quae dura

• sini sunt *, ut lapides, adhaerent tenacissime partibus suis, et ne facile dissolvantur, re-
sistunt ; quae vero liquentia, ut aer atque aqua, facile quidem dividentibus cedunt, sed
cito in ea rursus a quibus sunt abscissa, relabuntur ; ignis vero omnem refugit secti-
onem. Neque nunc nos de voluntariis animse cognoscentis motibus, sed de naturali

exccpus intentione tractamus : sicuti est, quod acceptas * escas, sine cogitatione transigi-
mus, quod in somno spiritum ducimus nescientes. Nam ne in animalibus quidem
manendi amor, ex animae voluntatibus, verum ex naturae principiis venit : nam
saepe mortem, cogentibus causis, quam natura reformidat, voluntas amplectitur ;
contraque illud (quo solo mortalium rerum durat diuturnitas) gignendi opus, quod
natura semper appetit, interdum coercet voluntas. Adeo haec sui caritas, non ex
animali motione, sed ex naturali intentione procedit. Dedit enim Providentia
creatis a se rebus hanc vel maximam manendi causam, ut quoad possunt, na-
turaliter manere desiderent. Quare nihil est quod ullo modo queas dubitare,
cuncta quae sunt, appetere naturaliter constantiam permanendi, devitare perni-
ciem. — Gonfiteor, inquara, nunc me indubitato cernere quae dudum incerta vide-
bantur.

— Quod autem (inquit) subsistere ac permanere appetit, id unum esse deside-
rat : hoc enim sublato. ne esse quidem cuiquam permanebit. — Verum est, in-
quam. — Omnia igitur, inquit, unum desiderant. — Gonsensi. — Sed unum, id
ipsum monstravimus esse quod bonum est. — Ita quidem. — Guncta igitur bonum
petunt. Quod quidem ita describas licet : ipsum bonum esse quod desideretur ab
omnibus. — Nihil, inquam, verius excogitari potest : nam vel ad nihilum cuncta
referuntur, et uno veluti vertice destituta, sine rectore fluitabunt ; aut si quid est
ad quod universa festinent, id erit omnium summum bonorum. — Et illa : Ni-
mium, inquit, o alumne, laetor. Ipsam enim mediae veritatis notam mente fixisti.

DF, CONSOLATIONE PHILOSOPHF.E LIBER IIL — PROSA XI ; ART. XXX

403

Sed in lioc patuit tibi qiiod ignorare te paulo ante dicebas. — Quid? inquam.
— Quis esset, inquit, rerum omnium finis. Is est enim profecto, quod desideratur
ab omnibus : quod quia bonum esse collegimus, oportet rerum omnium finem
•bonum esse fateamur.

ARTICULUS XXX

EXPLANATIO PROSiE HUJUS UNDECIM.E.

HJEC est undecima hujus tertii libri A
prosa : in qua Pliilosophia repetit
quaedam superius introducta,videlicet qtiid
sit summum bonum, ut ea magis declaret,
et aiiqua addat.

Assentior (deponentabter, juxta anti-
quam grammaticam), inquam, id est, ego
Boetius assentio dictis tuis, o Philosophia.
Cuncta enim firmissimis necoa rationibvs
constant, id est, omnia illa « nexa «, id
est conjuncta et conchisa, « firmissimis
rationibus », id est idoneis probationibus,
« constant », id est, certa sunt : nam quee- B
dam demonstrative, quaedam probabiliter
sunt inducta.

— Tum illa : Quanti pretii, inquit,
Kstimabis, id est, quanti valoris id repu-
tabis, si bonum ipsum quid sit,agnoveris,
id est, si te docuero quid sit hoc summum
bonum, magis clare quam ante ? — Infi-
niti, inquam, id est, ego Boetius dicam
hoc esse pretii « infiniti », seu pretiosi-
tatis inimensai, non in se, sed quoad di-
gnitatem rei cognitee : juxta quem modum
beatitudo creata seu beatifica visio est C
dignitatis quodammodo infinitse ex parte
sui objecti, cujus est immediata et clara
per speciem in se ipso contemplatio frui-
tiva.

Porro nulla creata essentia, forma seu
actio, est dignitatis simpliciter infinitse.
Attamen aliquid dicitur infinitum variis
3 modis, ut dictum est alibi. Unusque mo-
dus est, quando quid multum excedit so-
litam quantitatem : sicut aliquis dicitur
fecisse infinitas expensas aut infinitum

laborem pro re obtinenda. Unde in libro
Josue filii Ruben et Gad leguntur allare Jo&ue
infinitae magnitudinis construxisse. Hinc ^' '"'
subditur ratio infinitatis istius. Siquidem
mihi pariter Deum quoque, qui bonum
est, continget agnoscere : id est, si cogno-
vero suinmum bonum, « continget », id
est eveniet, « mihi pariter quoque agno-
scere Deum », quoniam summum bonum
et Deus realiter idem sunt. Differunt ta-
men ratione. Dicitur enim summuin bo-
num, quia ex sua natura et per se ac
pure propter se est ens summe desidera-
bile atque amabile, ut quarto capitulo de
Divinis nominibus S. Dionysius ait, quo-
niam bonuin est quod omnia appetunt.
Dicitur vero Deus, ratione summse et uni-
versalis causalitatis ac providentise, ut
primo Iibro,nono capituIo,Ioquitur Dama-
scenus, ubi exponit diversas interpretati-
ones hujus nominis, Deus. Proclus quoque
in Elementatione theologica protestatur :
Id quod est maxime paternale et produ-
ctivum ac omnium causativum, auraf/YjV,
id est summum Deum, vocamus : quod
tantam excellentiam super universa sor-
titum est, ut nec omnis catena deorum ei
valeat adaequari.

Dignitas autem scientise ex objecti emi-
nentia sumitur, ut primo de Anima tangit
Philosophus ; quumque Deus sit ens ex-
cellentise penitus infinitse, constat quod
ipsum cognoscere,sit incomparabiliter ap-
petendum. Unde et libro de Animalibus
Aristoteles fassus est : Desiderabilius est
de rebus divinis modicum scire, quam

XXII,

m

l)E CO.NSOI.ATIO.NE PHILOSOPHI.*: LlltKU 111.

1'UOS.V XI ; AKT. XXX

U.

de corporeis et eoriii|)til)iIibtis imiltmn. A
Hiiic rursiis mulecimo Priiiia' [^liiiosopliije
asserit, se de cot^nitioiie maleiialimii re-
rum tractasse propter separatariim et iiii-
materialium substantiarum notitiam : de
qiiibus in libro de Cado et mundo late-
Itir. qiiod siint nobilissima entia, oplimain
vitam dueentia, et de siiis sulficieiitia.
Jrr.i\.ti, Ilinc per Jeremiam Deus elTatur : Non
glorielur sapieiis in sapientia sua, et non
{jlorietur fortis iii fortiludine sua ; sed in
lioc glorietiir qui gloriatur, scire el nosse
me. In Sapientite quoque libro scriptum B
5«/).xm,i. est : Vani siint omnes homines in qiiibtis
non subest scientia Dei, et de his qnx vi-
dentur bona, non potuerunt intelligere
eiiiii qtii est.

Ad lia'c Hhilosophia : Alqiii, id est pro
certo, Itoc cerisshna (inquit) ralione ya-
tcfaciam, id est, declarabo « hoc » sum-
mtim bonum « ratione verissima », id est
probalione ab omni falsitate iminuni ; ma-
neant modo quce paulo ante conclusa sunt.
— Manebunt, inquam ego Boetius.

Verum his objici potest,quia non soluin G

faisum, sed etiain pra?sumptuosum vide-

tiir, quod Fhilosophia promittit se doclii-

rain et probaturam quid sit Deus : quia

DeCcBiesi. ut divinus Dionysius in pluribus locis,

xm;de^Ecci' prsesertiin libro de Mystica theologia, te-

iiicr. c. IV, statur, hoc prorsus incognoscibile et in-

de Divin. , .... • i • r\

nom.c. comprehensibiie est, quid sit Deus. Da-

^; ^": ""'' mascenus ilein primo disseruit libro :

ile Tlieol. '

mysi. c. I, Manifestum est Deum esse ; quid vero sil
"' '^' ^' secundum substantiam et naturain,incoin-
prehensibile omnino est et ignotum. Idem
in Monologion et Proslogion ait Anselmus. D
Imo juxta Aristotelem secundo .Metaphy-
sicse, Sicut se habet visus vespertilionis
seu noctujB ad intuitum luminis solis, ita
se habet intellectus noster ad manifestis-
sima naturae, id est ad separatarum stib-
stantiarum notitiam, quae ex sua natiira
siint praicipue cognoscibiles : quanto ma-
gis ad incompaiabilis Dei cognitionem ?
Lnde et in libro de Causis asseritur : Cau-
sa prima est superior omni narratione, et
non narratur nisi per causas secundas.

Quod Procliis siibtiliter probat ; et sacra
Seri|)liira attestattir apiid Job : Digne euin job www,
invenire non possiiiniis, et enarrari non ""*' "*■
|)Otest ; ideo timebtint eum viri, et non
atidebunt contemplari omnes qui sibi vi-
dentiir esse sapientes.

Kt respondendtiin,qtiod Philosophia non
iiiteiidit asserere qiiod velil aiit valeal de-
eiaiare quid sit Deus per essentiam in se
ipso, seu qiiid sit divinitatis natura in se,
sed quantum ex rebus creatis polest |)er-
pendi, et (juanttim ad [quia est.] Sic enim
dicimtis, tpiod Dei natura esl bonitas pti-
ra, et qiiod Deus est intellectiis univer-
saliter agens, et actus purus : non quod
valeamus distincte et clare cognoscere
quid sil bonitas illa, sed quia sic est. Nem-
pe,quuin iiniimquodque tantum habeat de
cognoscibilitate el intelligibilitate, quan-
ttim habet de cntitate, actualitate et for-
malitale ; ideo, sicul Deus est penitus in-
finita} actualitatis, entitatis et formalitatis,
ita est et infinitae cognoscibilitalis.Propter
quod comprehendi plene non valet nisi
ab intellectu infinit» virtuositatis ad in-
telligendum, utputa solum a se ipso.

— Nonne (inquit) nionstravimus, id
est, Philosophia ait, Nonne jam ante (vi-
delicet prosa nona hujus libri) probavi- t/. p. 357
inus ostensive, ea qvue appetuntur a plu- gg!*"^*'''
ribus, id est a multis hominibus, puta
divitias, potentiam, famain, honorem, vo-
Itiptatem, qua? a mundanis hominibus
pracipue affectantur, idcirco vera perfe-
ctaque bona non esse, quoniam a se invi-
cem discreparent , id est, quoniam realiter
ab invicem sunt diversa in rebus creatis,
(juuuique alteri abesset alterum, plenum
absolutumque bonicm a/ferre non posse ?
id est, ex quo uni horum quinque deest
« alterum » quodlibet (quia in sua essen-
lia non includit aliquod aliorum), osten-
sum est nullum eorum posse conferre bo-
iitim perfecliim el « absolutum », id est
simpliciter diclum,cui nihil bonitatis per-
fectionisque desit, utputa felicitatem quae
est summum bonum : hoc est, quod nul-
luin eorum quinque potest suum subje-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER 111. — PROSA XI ; ART. XXX

405

ctum facere beatum. Tum autem verum A
hoimm fieri, id est, tunc diximus con-
stitui bonum perfectum et beatificativum,
quum in unam veluti formam afque effi-
cientiam colliguntur, id est, quum hapc
quinque concurrunt in eadem essentia ac
operatione, ita quod aliquid unum inclu-
dit omnia illa, et efficit quod omnia iila
efficiunt, etiam eminentiori perfectiorique
modo quam illa ab invicem distincta in
essendo atque agendo ; ut quw sufficientia
est, eadem sit potentia, reverentia, cla-
ritas atque jucmiditas : id est, dum illa B
ita sunt idem in esse et agere, quod illa
res«quse est sufficientia,eadem sitwetiam
« potentia », id est activa potestas, et « re-
verentia », id est honor, et « claritas »,
id est celebritas famae, et « jucunditas » ;
vel habeat ista inseparabiliter sibi annexa,
inclusa et intra se virtualiter comprehen-
sa : sicut delectatio seu jucunditas vir-
tuosae actioni conjuncta est oriundaque
ex ea, eamque complens, quemadmodum
pulchritudo complet et perficit juventu-
tem. Nisi vero unum atque idem omnia C
sint, id est, nisi pra^tacto modo sint idem
in re, nihil habere quo inter expetenda
numerentur , id est, probatum est ea « ni-
hil habere quo », id est propter quod, seu
ob cujus dignitatem, « numerentur », id
est, digna sint computari et collocari, « in-
ter expetenda », id est inter principalia
hominis bona, quae propter se desideranda
sunt, tanquam efficacia ad conferendum
felicitatem.

Ad quod Boetius : Demonstratum cst,
i)iquam, nec dubitari ullo modo potest, D
id est, nemo potest rationabiliter inde
ambigere.

Ex hoc infert Philosophia : Qua; ifjitur
quum discrepant , id est, quinque preefata,
seu alia quaecumque, dum « discrepaut »,
id est, ab invicem realiter distinguuntur,
minime bona sunt, id est, nullatenus sunt
principalia hominis bona, ut frequenter
expositum est ; quum vero unum essc ccv-
perint, id est in eodem inveniri indivisa
seu indistincta, bona fiunt, id est, vere

ac salubriter bona esse noscuntur : nonne
hcec ut bona sint, unitatis fieri adeptione
continr/it? ac si dicat : Utique « contin-
git fieri », id est evenire, « adeptione »
(id est participatione) « unitatis, ut » (id
est quod) « hsec sint » vera « bona ».

Ad quod Boetius : Ita (inquam) vide-
tur : quoniam unitas seu unitio est for-
malis causa seu ratio propter quam salu-
briter bona sint ; quod autem pluribus
est commune, competit eis participatione
alicujus unius, ut Avicenna ac Porphyrius
dicunt.

Et Philosophia ad hoc : Sed omne quod
bonum est (supple, citra primum bonum :
quod solum per essentiam bonum est),
boni participatione honum csse conccdis,
id est, per hoc quod bonitatem recipit ac
habet a summo et primo bono, an mi-
ni)ne ?

Ad quod respondet Boetius : Ita est, id
est, concedo quod participatione boni sit
bonum. Quod in libro de Causis evidenter
probatur. Aristoteles quoque secundo Me-
taphysicae asserit : Id quod prime et ma-
xime est ens et verum, ceteris omnibus
causa est entitatis ac veritatis. Hinc Pro-
chis in Elementatione theologica loquittir,
theoremate tertio : Omne quod fit unum,
participatione unius fit unum. Additque
in commentario : Si enim fiant unum
quse non sunt unum, convenientia aliqua-
tenus et communicantiasibi invicem,fiunt
unum.

Ex hoc Philosophia concludit : Oportct
igitur ide))i cssc u)iu)n atque honu)n sinii-
li rationc concedas : id est, necesse est
ut eadem ratione « concedas idem esse »
in re « unum atque bonum », ita quod
ratio unius includat rationem alterius. Et-
enim perfcctio boni consistit in uno seu
unitate aut unione : qua unitate amissa,
res desinit esse bona formaliter. Unum
enim dicitur, quod est indivisum a se,
ac divisum ab aliis : quam unitatem quum
res amittit, desinit esse quod est; et sine
hac unitate seu unione, res quaevis ac
omnis multitudo sive pluralitas inordina-

406

UE CONSOLATIONE PHILOSOPIII.E LIBEU III.

PUOSA XI ; ART. XXX

Ltic.x, il.

Joann. xiii,
34, 35 ; XV.
M, 17.

Ihid. \\i.
17.

Ibiil. XVII
11.

lCor. 1. 10,

Ltic. X, 12

lu i'bl, fonrusa, di^loita, iiiiu cl coiilri.sla- A
tiva potiiis quam (lelectans. Propter quod
15. .Viigustinus exjionens quod (Miristus ait
ad S. .Marthain, Sollicila es el lurbaris
erga pliiriina. porro uiiiiin csl necessa-
riuin, ail : rniiin ('onsiderale. fralres inei,
el videte si in iniiUiliidiiie (}uid deleclel.
nisi unuin. Eece de gralia Dei quain imilti
estis : qiiis vos ferret, iiisi iiiuiin sapc-
retis? .Miilti sunt homines : addc unuin,
el popuhis est ; subtrahe nnum, et cst
turba. Ouid est tiirba. nisi miiUiliido liir-
bata ? B

Ilinc Christus oinnes in se credentes vo-
hiil ac pra?cepit esse unum,pra?sertim per
caritatem ; pcr fidem quoqiie et spem,
atqiie habendo uniim gencralem praela-
tum, summiim Pontificem, in qiio tan-
quam in uno eapile uiiuin sint. liinc,
secuiidum liernardum libro de Conside-
ratione, Christus dicendo ad bealissimum
Petrum, Pascc ovcs meas, commendavit
unitatem in uno pastore el uno grege. Sic-
que regimen Ecclesia' voluit esse mouar-
chicuin : quod ct leste Philosopho in Poli- C
ticis, optimum est. Unde Christus loquitur
Dco Patri : Pater sancte, serva eos in no-
minc tuo, quos dedisti mihi,ut sint unum,
sicut et nos unnm sumus. Apostolus quo-
que : Rogo (ait) vos, fratrcs, ut id ipsum
dicatis omnes, et non sint in vobis schi-
smata.

Sed ct Proclus in Elcmentatione sua,
tertiodecimo thcoremate, pulchcrrimc ac
subtilissime protcstatur : Omne bonum
unitivum est participantium ipso, et om-
nis unitio bonum, et bonum uni idem. D
Iliiic quippe Plalonici iiiler bonum et
unum non distinxerunt. Ad quod insinu-
andum Proclus in commcntario adjccit :
Bonum salvativum et contentivum est om-
nium entium ; proptcr quod appetibile est
omnibus. Quod autem salvativum et con-
tentivum cst substantia? singulorum, cst
ipsum unum : uno namque salvantur om-
nia, et dispersio unumquodque exire facit
asubstantia. — Itaque, juxtaSalvatorisora-
cuIum,Unum in omnibus est necessarium.

Denique, sicut Proclus probavit bonum
et unum consislcre idein, quouiain utri-
usqiie idein est aclus, videlicel salvarc
conlincreque omnia ; sic et Philosophia
probat hoc consequenter. Eadem nanKjuc
snhstantia cst eornm (juoru)n naturalitcr
non cst diccrsus c/fcctus, id est, quoruin
naturalis aclio seu opcratio non est diver-
sa. Nam et Damascenus disseruit : Nihil
est expers propria opcrationc notionaliquc
actione.Ideo quorum natura^ diversip sunt,
diversas habent o|)erationes naturales ac
notionales : in tali etenim actione natiira
agentis pra3sertiin refulget, ac potissime
per cam cognoscitur.

Ad quod Boetius : Negare, inquam, ne-
(jiieo id qiiod dieis.

Ad hoc Philosophia : Nostine igitur, in-
(jiiit, omnc (juod cst, id est omne cau-
satum, tamdiu manere at(jue subsistcre,
(juamdiu sit unum iinilate exsistentiae
a(;tualis, sed interire atque dissolvi, id est
corrumpi, pariter quum unum esse desti-
tcrit, id est. qiniin desierit csse uniiin?
Ista sunt plana.

— Quonam (inquam) modo ? id est, egO
Boelius qiuero hujus excmplum, in quo
pateat qiialiter illud contingat.

Ad quod Philosophia : Ut in animali-
bus, inquit, quum in unum coeunt (id est
convcniunt) ac pcrmanent anima corpus-
(juc, id est, conjuncta manent anima et
corpus, id animal vocatur, id est com-
positum cx anima et corpore naturali or-
ganico ; quum vero hcec unitas, vtriusque
scparatione dissolvitur, interire nec Jam
csse animcd liquet, id est, tunc constat
compositum illud mori, nec animal csse
exsistentia actuali. Ipsum quocjue corpus
qu.um in una forma, membrorum con-
junctione, permanet, /lumana visitur spe-
cics, id est, figura humana videtur in
corporc illo. At (pro Scd) si distributce
scgrcgatwque 2)artes,corj)oris distraxerint
unitatem, id est, si partes corporis ab
invicem divis» ac separat» cessaverint
unitatem corporis conservare, desinil esse
quod fuerat, praesertim si partes illae tol-

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIiE LIBER III.

PROSA XI ; ART. XXX

407

lantur sine quibus conservari non valet : A
ut sunt partes quaedam vitales, sicut cor,
caput, etc. Non tamen queecumque ablatio
partium integralium inducit corruptionem
omnimodam corporis : ut si aures abscin-
dantur, aut oculi eruantur, quae sunt par-
tes officiales.

Eoque modo percurrenti per conside-
rationem cetera, id est alia entia, procxil
duhio patehit suhsisterc unumquodquc,
dum unum est ; quum vero umim csse
desinit, interire patet, id est, manifestum
est quod corrumpatur quum desinit esse B
unum. Propter quod unum convertibile
est cum ente.

Ad haec Boetius : Consideranti(inquam)
mihi pf.ura, minime aliud vidctur, id est,
nequaquam aliud mihi apparet, dum con-
siderando discurro per entia multa.

Consequenter Philosophia quaerendo os-
tendit, quod unumquodque naturaiiter
appetit suam permanentiam suaoque uni-
tatis conservationem. Quod etiam Augusti-
nus libro de Civitate Dei breviter pandit.

Estne igitur, inquit, aliquid ciuod in C
quantum naturaliter agat, relicta suhsi-
stendi appetentia, venire ad interitnm
corruptionemque desideret ? hoc est, Phi-
losophia « inquit », id est quaerit, (.<. Igi-
tur », quum ita sit ut dicis, « estne » ali-
quid«quod desideret venire ad interitum»
et « corruptionem, appetentia », id est
inclinatione, « subsistendi », id est per-
manendi, « relicta » ?

Ad quod Boetius :Si animalia (incjuam)
considerem, quce hahent alicjuam volendi
nolendique naturam, id est aliquam vim, D
veritatem, aut participationem volendi ac
nolendi. In hominibus quippe est vera
natura ac libertas ad volendum atque no-
lendum ; in brutis autem est qua^dam par-
ticipatio actuum horum, quoniam habent
appetitum sensitivum, qui ex sensitiva
apprehensione movetur ad obtinendum
aut refugiendum, secundum quod aliquid
imaginatur tanquam sibi conveniens aut
nocivum. Nihil inoenio quod (nulHs extra
cogentihus) abjiciat manendi intentionem.

id est inclinationem seu appetitum, ex-
tense sumendo intentionem, quae proprie
non convenit brutis, ut supra expositum
est : et hoc, « nullis cogentibus extra »,
id est, nullis causis violentis compeilen-
tibus ad id quod est contra naturalem
appetitum ; et ad interitum sponte, id
est propria ac naturali inclinatione, fe-
stinct. Omne namque animal tueri sa-
lutem lahorat, id est, conatur defendere
suam sanitatem, et refugit laesionem : ideo
subditur, mortem vero perniciemque (id
est nocumentum seu laesionem) devitat,
quantum potest, et dum eam imagina-
tione aut poenae experientia apprehendit.

Hinc auctor naturae dedit et brutis non
solum appetitum concupiscibilem, quo in-
sequuntur delectabilia, sed etiam appetitum
irascibilem, quo contra nociva et corru-
ptiva insurgunt ac pro posse resistunt. At-
que diversa animalia diversimode armavit
ac munivit ad talia facienda : quibusdam
dando grande robur ad resistendum, ut
ungues,dentes,seu cornua;ut in leonibus,
onagris, unicornibus contuemur. Aliquibus
vero contulit miram agilitatem ad fugien-
dum. Nonnullis praeordinavit ac praestitit
certa latibula, in quibus tutantur ; aut
quasi domunculas saxeas, in quibus se re-
cludunt; aut pellem quasi spinis opertam :
sicut de hoc in libris de Animalibus et de
Proprietatibus rerum, multa leguntur. De
quibus, ut etiam refert B. Hieronymus,
specialiter conscripserunt egregii viri Ari-
stoteles ac Theophrastus.

Sed quid de herbis arborihusque , quid
de inanimatis omnino consentiam rehus,
prorsus duhito : id est, omnino ambiguus
sum, quid tecum sentire debeam de his
quae tantum vegetativam sortiti sunt ani-
mam, de his quoque quae inanimata sunl
penitus, an scilicet esse ac permanere na-
turaliter appetant.

Ad quod Philosophia : Atqui, id est
certe, non cst quod de hoc quoque possis
amhigercpost hanc meam informationem.
Ad quod subditur ratio prima. Quum hcr-
has atque arhores intuearis primum sibi

40S

DE CO.NSOLATIONE PHILOSOIMll.f: LIBER III. — PUOSA XI ; AUT. .\XX

conri'/iirfifif>us i/nuisci ioris, id est, iitimn
videas qiiod herba) ac arbores innastaii-
tur, id est, convalescant et crescant. « pri-
nmm », id est citius, « locis sibi convc-
nienlibus », ut juxta aquarum lluenta.
sicut de viro virtuoso loquitur .leremias,

Jrr. \\ti,s. Erit qiiasi iifinum quod transplantatur
super aquas, quod ad humorem mittit ra-
dices suas ; ubi (cjuantu)n earuni natura
(jucat) cito exarescere atque intcrire nnn
possint. id est, corrumpi non valeant,
« quantum earum natura », id est vigor
naturalis, polesl corruptivis resistere, cl
. eunservalivorum inlluxum suscipere.
Nam ali(e (/uidem campis, alia; monli-
bus oriuntur, id est, qnaedam herbae ac
arbores aptius ac velocius generantur in
campis, qucodam in locis montanis ; alias
/cru/tU jjdhidcs, id est. quasdam herbas
ac arbores ipsa3 pahMles producunl com-
modius, concurrente influentia coelestium
corporum, prBesertimque solis, cujus ac-
cessus ad nos in zodiaco, causa est gene-
rationis in inferioribus, secundum Phi-
losophum ; alia' sajcis hcerent, aliar/iin
fccu/idiv sunt steriles arencv, qufP tainen
ex coelesti impressione causali fiunt fecun-
dse. Quas si in alia quispiam loca trans-
ferre conetur, arescant. Scd dat cuique
natura quod convenit, id est, « natura «
universalis naturans, potissime Deus, iit

c/.p.^ooA. supra expressnm est, largitur unicuique
naturae specifica» ea qua? congruunt su»
conservationi, durationi et propagationi ;
et ne (dum manere possuntj intereant,
elaborat, id est,natura particularis in quo-
vis individuo pro posse operatur ad hoc,
« ne )) individua « intereant )), id est cor-
rumpantur, dum naturaliter poterunt per-
durare.

Consequenter probatur hoc ipsum, ex

eo quod herbee et arbores attrahunt sibi

naturaliter alimenta, quibus deficientibus

arent, sicut in Evangelio ait Salvator :

L„c. VIII, Semen natuin aruit, quia non habebat hu-

morem.
* (licnm Quid est * , id est, quid designat, quod
omnes, veluti in terras ore demerso, tra-

A Iniiil (iHi/icnta radiribus, id est, per radi-
ces altrahunt sibi ex terris fomcntum, nt
humorcm et succum quo crescunl (quie
radices sunt ipsis herbis arboribusque pro
« ore )) terris infixo), ac per meduUas,
'roljur rorticemquc di/fundunt? ki est,her-
b;c et arbores « diffiindunt )) alimenta at-
tracta, « per medullas ». id est per nu-
cleuni ipsiim quasi per venas, in « robiir»
et « corticem )) : quia ex alimentis illis
provenit arbustis soliditas opertiiraque
corticis, pro tegumento et protectionc a

U ('Orrnyi[\\'\^.Quid,qHod moUissimu//i quod-
(/iic, sicuti medulla est, interiori semper
sede reconditur ? \d est, quid istiid signi-
ficat,quod molliora scu teneriora arborum
posita sunt atque abscondita intus in me-
dio ligni, eivtra vero quadam ligni /irmi-
talc tuetxir, ultimus autcm cortex, adver-
sum ccjeli intemperiem,quasi mali patiens,
defensor opyponitur ? \d. est, exterius ipse
« cortex )) extremus, qiiasi arborem ipsam
involvens, « opponitur )) ut « defensor ))
contra tempestates « cceli )> aerii, tanqiiam

C « patiens mali », id est assuetus pati talia
mala Uesiva, ut sunt calor intensus aestatis
ac fulguris, et vehemens hiemis Irigus.
Quid, inquam, istud designat, nisi quod
omnia ista cupiunt permanere?

Quod adhuc alia ratione probatiir : quo-
niain generant similia sibi in specie, qua-
tenus esse, quod in individuis assidue
corrumpitur, in specie, hoc est in indivi-
duis ejusdem speciei, conservetur. Jam
vero quanta est naturcv diligentia (id est,
magna est sollicitudo naturae), ut cuncta

D scmine multijjlicato projmgentur , id est,
qiiatenus omnia corruptibilia, de quibus
nunc mentio,« propagentur semine multi-
plicato )), id est, continuentur in esse per
multiplicationem consimilium in specie.
Quce omnia, non modo ad tempus manen-
di,verum generatim quoque quasi in per-
jjctuum permanendi, vehiti (juasdam ma-
rJiinas esse, quis nesciat ? hoc est, « quae
omnia », id est prffifatain generationem et
multiplicationem sollicitudinemque natu-
rae, « quis » sapienter advertens « nesciat

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIJ; LIBER III. — PROSA XI ; ART. XXX

409

esse veluti machinas quasdam »,id est vias A
et instrumenta Providentise summae, ac
media « permanendi » in suo simili « quasi
in perpetuum », id est usque in finem
mundi ? Quem philosophi non putabant
finiendum in successionibus generatio-
num ; sed quoniam revera terminabitur,
dictum est, « quasi in perpetuum ».

Deinde idem probatur de inanimatis, ut
sunt elementa et mixta mineralia.

Ea etiam qua; inanimata esse credun-
tur, nonne quod suura est qua^que simili
ratione desiderant ? id est, etiam inani- B
mata pari probatione ostenduntur natura-
liter appetere conservationem proprii esse
naturaliumque suorum.

Circa hoc aliqui dicunt, Philosophiam
notanter dixisse, « ea quae inanimata esse
creduntur », id est putantur, propter ani-
mam mundi, qua omnis res vivificatur :
ita quod in ordine ad illam nulia sunt in-
animata ; sed inanimata creduntur, quia
non habent animam specialem ac pro-
priam. Sed istud insipienter et irresoiute
Cf. |). 377 dictum videtur,quia(ut patuit ante)anima C
mundi non est ponenda prout Plato et Pia-
tonici confinxerunt ; nec vere et proprie
dici potest, quod mundus sensibilis, sit
animatus et animal. Falsumque est abso-
lute, quod elementa et mineralia sint ani-
mata : imo sunt prorsus inanimata ; nec
eorum corpora aliquam aptitudinem,com-
plexionem aut harmoniam habent ad ani-
mationem, hoc est ad informationem ab
anima, qua» secundum Philosophum, est
actus corporis organici physici : imo in-
eptissima sunt ad informationem ab ani- D
ma intellectuali, qualis secundum Platoni-
cos esset anima mundi. Si autem dicatur
anima illa non esse anima per informatio-
nem, tunc non est anima nisi metaphorice
atque sequivoce, secundum quod Varro et
Socrates asserebant Deum esse animam
mundi per similitudinem quamdam : quo-
niam sicut anima regit, movet, conservat
proprium corpus, sic Deus omnipotens to-
tum mundum, non tamen per informatio-
nem formalem, sed efficienter; et sicut

anima corpus suum vivificat, sic Deus per
animas, aliquas mundi partes, utputa ho-
mines, et cetera.

Cur enim fJammas quidem sursum levi-
tas vehit, terras vero deorsum pondus
deprimit ? nisi quod hcec singulis loca mo-
tionesque conveniunt : id est, quia locus
et motus sursum convenit levibus, estque
locus ille levium conservativus ; motus
vero et locus deorsum conveniens est, na-
turalis conservativusque gravium. Ideo
subditur : Porro autem quod cuique con-
sentaneum est, id est conveniens alicui, id
unumquodque conservat, illud videlicet
cui conveniens est, sicuti ea qua? sunt ini-
mica,corrumpunt ea quibus sunt inimica,
id est contraria.

Jam vero qua; dura sunt, ut lapides,
adha^rent tenacissime partibus suis, id est
una pars alteri,praesertim in multis saxis ;
et ne facile dissolvantiir , resistunt sua
duritia et cohsesione, sicut et ferrum cete-
raque metalla : pars enim conservatur in
suo toto. QucB vero liquentia, id est mollia
et humida, ut aer atque aqua, facile qui-
dcm dividentibus cedunt, sed cito in ea
rursus a quibus abscissa sunt, relabun-
tur, id est, mox reuniuntur suo toti, si
suae relinquantur naturse nec violenter im-
pediantur. Ignis vero omnem refugit se-
ctionem, id est divisionem : id est, ex sua
natura tam formalis est et activus, ut po-
tius conetur ipsum dividentia consumere,
quam cedere eis. Nihilo minus experien-
tia docet quod dividatur, quemadmodum
aer et aqua, qui divisi, mox intra se reclu-
duntur, juxta illud Sapientis : Navis per- sap.
transit fluctuantem aquam, cujus, quum '-•
prseterierit, non est vestigium invenire,
neque semitam carinse illius in fluctibus;
sagitta quoque emissa in locum destina-
tum, divisus aer, continuo in se reclusus
est, ut ignoretur transitus illius.

Consequenter exponit Philosophia de
quo appetitu locuta sit.

Neque nunc nos de voluntariis animce
cognoscentis motibus, sed de naturali in-
tentione tractamus : id est, ista de appe-

v,10,

410

l)E CONSOLATIONE PIIILOSOPHI.E LIBEU 111.

1'iios.^ \i ; .\RT. XXX

1)0 l)i\in.
nom.c. I, IV.

lHeg.wxi,
4.

Afioc. IX, li.

litii iiiaiiimatoniin nalurali (lii-iinus, lioc
cst, u (lo nalurali inleiiliono », (liroctiono
vi inotii proforiinus, quo potiiis a iiatuia
naturantc (lirijjuntur et apunlur, (jiiaui
agant. Sicuti esf, (juud acceptas escas, sine
(•(>i/if(ifio)ie tr(insiffi)/)us, id ost, oscas in
vijiilia voliintario suin|)las,in soinno digo-
rinius (( siiio oogitationo » (\c hoc, sola
naturali aotione natiiralis oaloris. Cujus
aliiid o.xoinpluin ost, (/ikh/ in so)nno spi)-i-
tu)n duci)nus, id est, anliolittiin traliiinus,
iiescicntcs, id est, propriuin acluin non
advertentes, raliono ligata.

Na))i ne in a^iinudibus quide))i )nanc))-
di a)nor, ex anima' voluntatibns, veruni
cj- naturce principiis venif : id est, desi-
deriuin quo [homines et] bruta appetunt
pormaiioro in osso ac vivere.non oritur ox
iiboro arbitrio cordis rationalisquo spiri-
tus, sed ex natiiralibus causis appotituqno
sensitivo. Unde et S. Dionysius fatur, quod
aliquae creaturae desiderant summuni bo-
niim nescienter et naturaliter, ut inani-
inata, qua>dain sensibiliter, quaedam ratio-
nabilitor. quiedam intollectualiter : sicquo
cuncta creata appotuiit suinmiim bonum,
sed diversimode, et unumquodque secun-
diim modum suae naturae. Sic quoque
naturalis appetitus interdum videtur ap-
petitiii intellectivo oppositus. Unde siib-
jiingitur :

Xaia scepe morton, cogenfibus causis,
quam natura reforniidcd , voluntas a)nple-
ctitur : id est, (( voluntas » frequenter
cupit et acceptat « mortem » violentam,
« cogentibus », id est, impellentibus ac
vehementer moventibiis,(( causis » extrin-
secis, (( quam » mortem (( natura », id est
naturalis appotitus, (( reformidat », id est,
abhorret ac fugit : ut dictum est ante de
aliqiiibus qui occiderunt se ipsos, ne ho-
stiuin voluntali subjicerentur. Ob quam
causam Saul primo Hegurn se legitur per-
emisse. In Apocalypsi quoque asseritur :
In diebus illis desiderabunt liomines mo-
ri, et fugiet mors ab eis. Sic et martyres
sancti, amore Christi ac gloriae aeternalis,
obtulerunt se morti promptissime. Imo et

Matth.
XXVI, 3".).

A Saiictus Sanclorum, (jui ox naturali mortis
pavoro oravil, l*ator, si possibilo o.st, traiis-
oat a iiio calix isle (id cst acerbitas pas-
sionis), caritato movente, ex deliberala
ratione, promplissima voluntato amplexiis
L^st mortoin, dicondo : Palor, si noii potest ibid.vi.
hic calix transiro nisi bibain illum, fiat
voluntas tua.

Contraijue illud (quo solo mortalium
rc)'U)n durat diuturnitas) gignoidi opus,
(jHod natura seniper ajjpetit, inferdum
c()C)-cct volnntas : id est, deliberata (( vo-

B liintas intordum coercet », id ost roprimit
homiiiom a vencreis, (( contra opus illud
gignendi », id est ad vilandum opus gene-
rativae potentiae, (( quo solo durat », id est,
in esse permanet per successionem, a diu-
turnitas », id est diiiturna conservatio,
(( roruin mortalium », id est corruptibilium
individuorum. IIoc patot in religiosis prae-
cipuo, ot aliis qui desiderio regni coelestis
coiitinentiam spondcnt ac servant.

Adeo hcec sui caritas, non ex animali
motio)w,sed ex i^aturali infentione proce-

C dif : hoc est, (( haec carifas sui », id 6st in-
clinatio isfa ad conservationem ac perma-
nentiam sui ipsius, (( procedit adeo », id est
tam multum, (( non ex motione animali »,
id ost non ex affectu, aiit motu orto ex
cognitione sensitiva aut intellectiva, (( sed
ex intentione naturali »,id est impressione
indita ipsi nalurae ab ejus auctore, ita
quod [)rimo inde consurgit, secundario
qiioque consurgeret ex apprehensione et
motione animali. Porro caritas in his ver-
bis sumitur improprie et valde extense.

D Caritas quippe proprie appollatur dilectio
supernaturalis.graluita ot infusa.qua Deiis
proximusquo diligitur : Deus super omnia
et propter se ipsum ; proximus vero, in
Deo et propter Deum. Sicque caritas est
virtus theologica, et suprema omnium vir-
tutum regina, motrix, forma ac vita : sine
qua nemo complacet Deo. De qua dixit
.\postoius : Super omnia caritatem habete, Coioss.xn,
quod est vinculum perfectionis. Secundo '*■
accipitur minus proprie, pro quacumque
dilectione seu amicitia : ut quum secundo

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHl/E LIBER III. — PROSA XI ; ART. XXX 411

II Mach. Machabaeorum narratur, Videns Alcimus A tur petunt, id est appetunt, honum. Quod

""^' '**■ caritatem illorum ad invicem,utputa Judse quidem ita describas licet, id est, licitum

atque Nicanoris ; certumque est quod su- est ut ipsum bonum ita describas : ipsum

perbus et perfidus ille Nicanor caritatem honum esse quod desideretur ah omnihus.

primo modo sumptam non habuit. Tertio Quod jam frequenter praehabitum est : et c/. p. soi

impropriissime sumitur, pro quacumque potest intelligi tam de summo bono, quod 13^^304' c\

inclinatione naturee. est beatitudo ac Deus (quod omnes aliquo eic

Dedit enim Providentia crealis a se re- modo affectant, aut in speciali, aut sub

bus hanc vel maximam manendi causam, ratione communi), quam de bono sumpto

id est, divina « Providentia » suis contulit communiter et abstracte, quod est appe-

creaturis « hanc » praecipuam « causam » titus objectum.

seu rationem perseverandi in esse usque Ad quod Boetius : Nihil, inquam, verius

praescriptum aut definitum terminum suse B excogitari potest. Quod probat subdendo :

periodi, seu naturalis durationis, m^ quoad Nam vel cuncta ad nihitum referuntur,

possunt, naturaliter manere desidercnt , id est,aut omnia entia tendunt et ordinan-

id est, in suo esse oporteat durare quam- tur ad nulium summum finem, seu ad ni-

diu naturaliter eis possibile est. Quare ni- hil supremum; et uno veluti vertice desti-

hil (id est nulla rationabilis causa) est tuta, id est privata uno altissimo ad quod

quocl ullo modo queas dubitare, cuncta tendant, sinc rectore ftuitabunt, id est,

qua^ sunt, appetere naturaliter constan- casualiter jactabuntur, incerta ac instabi-

tiam permanendi, devitare perniciem, id lia, confusa et inordinata jugiter exsisten-

est etiam fugere. sui corruptionem. do, ac gubernatore carendo : cujus contra-

Ad hoc Boetius : ConfUeor, inquam, rium constat ad oculum. Aut si quid est

nunc me indubitato cernere, id est indu- ad quod universa festinent, id est, na-

bitanter cognoscere, qua'. dudum incerta C turaii desiderio pertingere optent ac sat-

videbantur, id est, qua3 apparebant mihi agant quee se naturaliter habent, id erit

esse ambigua ante hanc disputationem. omnium summum honorum.

Consequenter Philosophia repetit qua^- — Et ilta, Nimium,inquit,\A q,'sX.,^\v\-

dam praehabita, ex quibus descriptionem losophia respondit,« Nimium », id est, val-

boni concludit. de sic est. Oa^Mw?2e, ?«?^or^id est,o tu,Boe-

Quod autem (inquit) subsistere ac per- ti, meis dogmatibus enutrite, profectui tuo

manere appetit, id est petit, id unum esse congratulor : quemadmodum et Joannes

dcsiderat : hoc enim suhlato, id est ipso apostolus in sua tertia ait epistola, Majo- xwjoann.

uno remoto ab ente, ne esse quidem cui- rem horum gratiam non habeo, quam ut *■

quam permanehit , id est, nulli rei « esse » audiam filios meos in veritate ambulare.

Cf. p. 406 suum manebit, sicut ostensum est. — Ve- Tpsam enitn medice veritatis notam mente

^ ''^^- rum est, inquam, id est, ego Boetius dico D fixisti. In his verbis, « notam veritatis »,

hoc verum. Et Philosophia : 0^/iHf« *'^<VMr, est intransitiva constructio, sicut quum

inquit, unum desiderant, id est id in quo dicitur, virtus Dei ; ut sit sensus : Congau-

consistit ratio unius : hoc est, unumquod- deo tibi ; « fixisti enim mente », id est, in

que cupit consistere indivisum a se, et di- corde tuo firmiter statuisti ac impressisti,

visum seu distinctum ab aliis. — Consensi, « notam ipsam veritatis mediee », id est

id est, ego Boetius jam supra consensi ipsam veritatem,qu8e media est inter duos

his. Ad quod Philosophia : Sed unum extremos errores, quemadmodum virtus

c/. p. 405 monstravimus id ipsum esse quod honum media est inter vitia duo extrema, ut libe-

^ ^'^' est. Respondet Boetius : Ita quidem mon- ralitas inter prodigalitatem et tenacitatem.

strasti. Sic veritas ista, id est vera sententia a

Ex quo infert Phiiosophia : Cuncta igi- Boetio hic expressa, media est inter erro-

4!2 DK CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER III. — PROSA XI ; ART. XXX

res c.xtiernos, sou intcr oxtreina falsa : A « quid » esl hoc? — Quis csact ,iiupiit,rc-

quoriiin unum esl,dicere oinnia casualiler rum omniion finis .• id est, Philosophia in-

evenire; aliud, oinnia de necessitate acci- quit, Dicebas te ignorare quis esset finis cy.p.iiac.

dere. Dicilur quoque veritas inedia, (juia oinnium rcriim. /d* cst cnim profecto, id '/4

ad ipsam tanquain in mcdio posilam, ex est, iste oinnium finis « est id », quod de-

oiniii parte adspiciiiiit cuncti. riidc Veri- sidcnitur ab otnnilms, sicnt exposittim

i.ur \\\\, las summa ait in Kvangclio : Kgo in ine- est. Quod quia bonum cssc coHcf/imus, id

Afatth. ^'^^ vestrum suin ; ilemqne : Ubi sunt diio est, ex diversis motivis probavimus ac

\viii, io. vel tres congregati in nomine meo, ibi in summatim perstrinximus, oportet rcrum

medio eoriiin suin. .At vero nota apud ina- omnium fincm bonum essc fateamur, id

thcmaticos nuncupatur punctum inter est, « oportet » ut « fateamur bonum »,

duas lincas in mcdio posilum : sicquc utique suinmnm, « csse finem rcrum om-
sententia Boctii dicitur « nota inedice vc- B nium » : ad qucm finem quaedam imme-

ritatis », id est, veritas media recte nota- dialc, qua?dam nicdiate possunt pertin-

ta, et ab extrcmis falsis discreta. gere ; et quaedam per cognitionem et

Porro.ut h;rc clarius intelligantur,opor- ainorcm, quapdam per modum inferiorem,

tet scire, quod sicut sanitas consistit in ut sa?pius expressiim est. c/". p. 301

quadam proportione media inter qiialita- 308A', 4id

tcs extremas contrarias,virtus quoqiie mo- Amplius, sicut Philosophia probavit, '^-

ralis(quae magna pars est sanitatis anima') quod oinnia appetunt sui permanentiam

juxta Philosophum Kthicorum secundo, et unitatem, in totis essentialibus et in-

medietas quiodam cst intcr duo vitiosa tegralibus ; ita hoc potest ostendi in totis

extrema ; sic veritas Scripturarum media potestativis eorumqiie partibus. Quorum

est inter errores diversos et mutuo sa?pc perfectio est in hoc, quod partes potesta-
contrarios.Sic eniin veritas fidci catholicae C tivae stent reductae ac subditae suo toti

asserentis in Christo consistcrc unam pcr- in liis quae ad lalium totorum spectant

sonam et duas naturas, utputa veram dei- officiiim : ut qiiod in Kcclesia Dei summo

tatem et integram humanitatem,media est Pontifici ceteri praelati sint subjecti, im-

inter hieresim Nestorii, ponentis in Christo peratori quoque principes saeculares, se-

duas personas, ac haeresim Kutychetis, di- cundiim divinae legis tenorem, in omni

ccntis in Christo esse unam personam, et veritate et aequitate. Divisio autem inter

unam dumtaxat naturam. eos atque discordia pessimum malum est

Sed in hoc patuit tibi, id est, in hac destructioque Kcclesiae, sicut in Kvangelio
vera responsione ostendisti te scire, {-«/oc^ asserit Christus : Oinne regnum in se Imc. xi,i7.

te igtiorare paulo ante diccbas, prxserUm ipsum divisum desolabitur.
in libro primo, ubi interduin locutus cs Postremo, ipsum esse naturali qiiadam

quasi dubitans de providentia Dei, cui di- D vi omnibus esse appetibile ac jucundum,

Mcir. V. xisti : Hominum solos respuis actus. Ad pulchre declarat Augustinus undecimo de

quod Boetius : Quid^ inquam, id est, Civitate Dei, vicesimo septiino capitulo.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiS: LIBER III. — METRUM XI I ART. XXXI 413

METRUM XI

Quisquis profunda mente vestigat verum,
Gupitque nullis inde deviis falli,
In se revolvat intimi lucem visus,
Longosque in orbem cogat inflectens motus,
Animumque doceat, quidquid extra molitur,
Suis retrusum possidere thesauris.
Dudum quod atra texit erroris nubes,
Lucebit ipso perspicacius Phoebo.
Non omne namque mente depulit lumen,
Obliviosam corpus invehens molem.
Haeret profecto semen introrsum veri,
Quod excitatur ventilante doctrina.
Nam cur rogati, sponte recta censetis,
Ni mersus alto viveret fomes corde?
Quod si Piatonis rausa personat verum,
Quod quisque discit, immemor recordatur.

ARTICULUS XXXI

ELUCIDATIO METRI HUJUS UNDECIMI.

OUONIAM in praehabita prosa Boetius A veritatis abducentibus : revolvat (id est,

supra omnia vehementer appretiatus circumagat et reflectat) in se luceni, id est

est scientiam summi boni, Philosophia in intellectuale lumen, visus intimi, id est

hoc metro ostendit modum investigandi interioris, utputa rationis discurrentis ab

ac inveniendi hanc salubrem scientiam. universalibus ad particularia, a sensibi-

Videtur demum Phiiosophia hic potius se- libus ad intelligibilia, a cognitis ad ignota

cundum doctrinam Platonis quam Aristo- (de qua luce fertur in Psalmo, Signatum Ps.w,

telis procedere : ideo prinio textum sim- est super nos lumen vultus tui, Domine) ;

pliciter explanabo ; deinde veritas horum infiectensque, id est, ad interiora retor-

diligentius inquiretur. quens, motus longos, id est apprehensio-

Quisquis vestigat, id est, quicumque nes et actus prolixos, multiplices, distra-

inquirit, verum, id est veritatis notitiam, ctivos virium sensitivarum, exteriorum ac

mente profunda, id est alto ingenio, sub- B interiorum, cogat in orbem, id est, im-

tili et elevato, quod ad immaterialia, dif- pellat per gyrum ad regressum in men-

ficilia et divina acute ac faciliter erigatur, tem, in qua cuncta discutiantur et ad di-

cupitque inde falli nullis deviis, id est vinorum notitiam ordinentur; doceatque

erroribus aut fallacibus argumentis a via animum, id est intellectum suum, ipsum

'» I V

DK rONSOLATIONF. Plin.OSOHUI.F, LIREll III.

METRIM XI ; AUT. XXXI

j>ossi(irrc' (i(l fst lialicrtO rrtnisiou, id cst.
(1110(1 iiitolloctiis suus iiitra sc habot clau-
siiin, iinprcssuin ct cogniluni, suis (lic-
sauris, id cst iii hahitibus sibi iiinatis,
(juidquid molitur (id est, laborat cogno-
sccrc) r.rtni, id cst cxlcriora cl scnsibilia
considcrando. Tuin vcro (jikx/ (itra nuljcs
erroris, id cst corpulcntia carnis ct re-
ligalio corporis, seu oblivio ct ignorantia
e.x aggravationc carnis causata, duduin te-
xit, id cst, abscondit oblivisciquc fecit,
tuccbit, id cst cognoscclnr, jwrspicacius
Pluvho ijiso, id cst clarins solc. rnde scri-
.sii;j. IX, 15. plum est : Corpus quod corruinpitur, ag-
gravat animain, et tcrrena inhabitatio de-
priinit sensum multa cogitantem.

Corpus namque invehens, id est inge-
rens aninia», molem (id est aggravationcm)
obliviosa^n, non dcpulit mente, id cst, ab
inlcllcctu non removi^t, omne lumen, id
est totum lumen intcllectuale : nam ha-
bitualiter mansit, quamvis impcdiat in-
terrumpatque ssppius actum. Semen veri,
id est habitus cognoscilivus principiorum,
hivret jrrofecto introrsum, id est, certe
mancl menti inhserens, quod excitatur,
id cst, procedit in actum, doctrina, id est
informatione instrnentis, ventilante, id est
exercitante. Quod probat subdcndo : Nam
cur rogati, id est interrogati de aliquo
dubio, censetis spontc, id est, voluntarie
et in promptu respondetis et judicatis,
rcvta, id est vera, )ii, id est nisi, /htncs,
id est habitus scientialis, seu cognitio
primorum principiorum, mersits (id est
latcns) corde alto, id est in intellectu
profundo, viveret, id est, aliquo modo
adhuc vigeret, sicut ignis latens sub ci-
nerc ?

Quod si musa (id est facunda doctrina)
Platonis personat, id est, perfecte e.xpri-
mit, verum, quod quisque discit propria
inventione aut alterius instructione, re-
cordatur immemor : id est, non penitus
discit de novo, quasi nunquam scierit an-
te, sed quia oblitus fuit et « immemor »
factus ex corporis obnubilatione ; sicut
animae infantulorum nil inlelligere valent

A pia' iiiiiiia orgaiioriim scnsnum iiitcriorum
huiniditalc al^iiic coiitiiiiio fluxti, cx quo
l)liantasinala confundunlur, ncc ccrtum
aliqiiid repriescntanl.

Jo.ANNES. — Vidctiir IJocliiis sub nomi-
iic Philosophia' lucc loqucns, hic prorsus
facliis Platonicus, Pcripatclicorum Aristo-
tclisquc scholas egressus : praeserlim quo-
niain prosa sequenti snbjungit, Tuin cgo,
IMaloni (inquain) vehementer assentior.
llinc vchcmcntcr admiror, et anxie scisci-

B tor, an opinio illa Platonis sit vcra vale-
atquc dcfcndi, hoc cst, an scientiae et
virtutes sint animabus humanis innatae
scu concreatae.

DiONVsiLS. — Pythagorac et Socratis ac
Plalonis fuit opinio,animas hominum esse
a'lernas, ct cxtra corpora conditas, atque
in stcllis comparibus constitutas, scientiis
atquc virtutibus decoratas ; corporibus ta-
men velle uniri : eo quod intellectualitas
in eis non esset pura, sed passionibus qui-
busdam obnoxia ; et item, quatenus in

C corporibus studiose ac virtuose vivendo,
majorem post hanc vilam beatitudinem
obtinerent. Verum contra hujusmodi opi-
nioncm in pluribus locis Aristoteles ar-
guit, et eam redarguit ; simulque pro-
bat, quod in eodem forma non praecedit
materiam, nec aniina corpus proprium
tcmpore. Tertio quoque de Anima dicit,
quod intellcctus animae nostrae in princi-
pio sui est sicut tabula rasa, nequaquam
depicta ; et circa finem Posteriorum habet
pro inconvenienti, quod in nobis essent

D nobilissimi habitus nos latentes. Porro
in Ethicis ponit quinque habitus inteile-
ctuales, quorum unum nominat intelle-
ctum, quem asserit esse habitum primo-
rum principiorum in speculabilibus : ex
quo habitu simul cum ministerio sensuum
exteriorum cognitioneve sensitiva, et ex
imaginatis mediante experimento, affir-
mat in nobis generari scientiam, virtutem
quoque cx actibus bonis frequenter rei-
teratis. Huic doctrinae christiani doctores
magis communiusque consentiunt : imo,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.£ LIBER III.

METRUM XI ; ART. XXXI

41S

assererc animas rationales ab exordio si- A
mul creatas, reputatur haereticum.

Verumtamen hoc parit difficuitatem,
quod non solum hoc loco Boetius, imo
etiam S. Augustinus pluribus in locis,
prsesertim in libris de Trinitate, videtur
sequi Platonem de concreatione scientiae
in anima qualibet rationali, ita quod sicut
Plato, disseruit animam unamquamque
rationalem se ipsam indesinentcr intcl-
ligere, diligere, recordari, ceterorum quo-
que distinctam scientiam sibi habere con-
creatam. Hinc decimo de Trinitate,capitulo B
octavo, loquitur Augustinus : Cognoscat
anima semetipsam, nec quasi absentem
se quaerat, sed intentionem voKintatis qua
per alia vagabatur, statuat in se ipsa, et
se cogitet ; et ita videbit, quod nunquam
se non amaverit, nunquam nescierit. Rur-
sus in eodem libro, duodecimo ait capi-
tulo : Mentem in memoria, intelligentia
et voluntate sui ipsius talem reperieba-
mus, ut quoniam semper se nosse et
semper se velle deprehendebatur, simul
etiam semper sui meminisse semperque se G
ipsam intelligere et amare deprehendere-
tur, quamvis non semper se cogitare dis-
cretam ab his quae non sunt quod ipsa
est. Rursus in eodem libro, capitulo no-
no : Anima, ait, non velut absentem se
quserat cernere, sed prsesentem se curet
discernere ; nec se quasi non norit cogno-
scat, sed ab eo quod alterum novit (id est,
quod ipsa non est) dignoscat. Nempe quod
audit, Cognosce te ipsam, quomodo cu-
rabit implere, si nescit quid sit, cognosce,
aut quid sit, te ipsam ? Si autem novit D
utrumque, novit et se ipsam. Non enim
ita dicitur anima?, Cognosce te ipsam,
quemadmodum dicitur ei, Cognosce Che-
rubim et Seraphim. Neque ita dicitur
menti, Cognosce te ipsam, sicut dicitur
homini, Vide faciem tuam : quod non
aliter quam in speculo fieri potest. Sed

quum dicitur menti, Cognosce te ipsam ;
eo ictu quo audit, te ipsam, cognoscit se
ipsam, nec ob aliud nisi quoniam sibi
praesens est.

Haec et consimilia multa asserit Augu-
stinus, quibus ipsemet objicit : Quia si
anima semper se noscit et inspicit, quo-
modo tam multi circa animae notitiam
erraverunt? Ad quod subtiliter ac prolixe
respondet, quod brevitati studens per-
transeo.

Denique, quod Philosophia tangit hic,
dicendo, Nam cur rogati ? etc, Plato in
iMenone prosequitur plenius, arguendo de
puero interrogalo de multis per ordinem,
qui ad omnia pertinenter respondit : quod
facere non quivisset, nisi intra se habuis-
set illorum notitiam. Aliud quoque posuit
Plato experimentum ad hoc, quod scilicet
dominus aliquis insequens servum fugi-
tivum, non magis illum sibi obviantem
invaderet quam alium, nisi illum prius
novisset : sic anima non magis assen-
tiret uni propositioni quam alteri, nisi
eam prius novisset, ejusque intra se cer-
neret veritatem. Hinc Plato in Phsedo-
ne testatur : Fatemur, si quis alicujus
rei meminerit, oportere eum prius ali-
quando hoc scivisse : ergo fatebimur,
quum scientia advenerit, recordationem
esse.

Verum ad praetacta Platonis atque se-
quacium ejus motiva, Peripatetici, chri-
stiani quoque philosophi eos secuti, re-
sponderunt, scientiam nobis esse innatam
in universali, non in particulari ; intel-
lectivam quoque potentiam cum suo lu-
mine naturali, per quod ratio potest dis-
currere, invenire, proficere, ac ea quae
audit,primo intelligere imperfecte, deinde
paulatim magis perfecte. Si ergo praecla-
rissimi viri Augustinus et Boetius in hac
re Platonem secuti sunt,sicut apparet,non
oportet in hoc eis obtemperare.

416 DK rONSOLATIONR PHir OSOIMIH: I.IUEU III. — TKOS.V XII

T

PROSA XII

|UM ego : Platoni (inqiiain) veliemenler assentior. Nam me horum jam se-
cundo commemoras : in-imum, quod memoriam corporea contagione, dehinc,
suppriora J_ qnum moeroris mole pressus, amisi. — Tum illa : Bi priora* (inquit) concessa
respicias, ne illud quidem longius aberit, quin recorderis quod te duduin nescire
confessus es. — Ouid ? intiuam. — Quibus (ait ilhi) gnbernaculis mundus regatur.

— Meinini, inquam, me inscitiam meam fuisse confessum. Sed quid alferas, licet
jam prospiciam, planius tamen ex te audire desidero, — Mundum hunc (inquit) a
Deo regi, paulo ante minime dubitandum putabas. — Ne nunc quidcm arbitror,
inquam, nec unquam dubitandum putabo ; quibusque in hoc rationibus accedam,
breviter exponam. Mundus hic ex tam diversis contrariisque partibus in unam
formam minime convenisset, nisi unus esset, qui tam diversa conjungeret; con-
juncta vero, naturarum ipsa diversitas invicem discors, dissociaret atque divelleret,
nisi unus esset, qui quod nexuit, contineret. Non tam vero certus naturae ordo pro-
cederet, nec tam dispositos motus, locis, temporibus, efficientia, spatiis, qualitatibus
explicaret, nisi unus esset, qui has mutationum varietates manens ipse disponeret.
Hoc, quidquid est, quo condita manent atque agitantur, usitato cunctis vocabulo
Deum nomino.

libi — Tum ilhi : Quum haec (inquit) ita sentias, parvam mihi * restare operam

puto, ut felicitatis compos, patriam sospes revisas.Sed quae proposuimus,intueamur.
Nonne in beatitudine sufficientiam numeravimus, Deumque beatitudinem ipsam

conces^i- csse consensiuius *? — Ita quidem. — Et ad mundum igitur (inquit) regendum,
nullis extrinsecus adminiculis indigebit : alioqui, si quo egeat, plenam sufficientiam
non habebit. — Id, inquam, ita est necessarium. — Per se igitur solum cuncta
disponit. — Negari, inquam, non potest. — Atqui Deus ipsum bonum esse mon-
stratus est. — Memini, inquam. — Per bonum igitur cuncta disponit : siquidem
per se regit omnia, quem bonum esse concessimus. Et hic est veluti quidam clavus
atque gubernaculum quo mundana machina stabilis atque incorrupta servatur.

— Vehementer assentior, inquam ; et id te paulo ante dicturam, tenui hcet su-
spicione, prospexi. — Gredo, inquit : jam enim, ut arbitror, vigihmtius ad cer-
nenda vera oculos deducis. Sed quod dicam, non minus ad contuendum patet.

— Quid? inquam. — Quum Deus, inquit, omnia bonitatis clavo gubernare jure
credatur, eademque omnia, sicuti docui, ad bonum naturali intentione fe.stinent,
num dubitari potest quin voluntarie regantur, seque ad disponentis nutum, veluti
convenientia contemperataque rectori, sponte convertant ? — Ita, inquam, ne-
cesse est. — Nec beatura regimen esse videretur, si quidem detrectantium ju-
gum foret, non obtemperantium salus. Nihil est igitur, quod naturam servans,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBEU III. — PROSA XII 417

Deo contraire conetur. — Nihil, inquam. — Quid, si conetur ? ait. Num tan-
dem proficiet quidquam adversus eum, quem jure beatitudinis potentissimum
esse concessimus ? — Prorsus (inquam) nihil valeret. — Non est igitur aliquid
quod summo huic bono vel velit vel possit obsistere. — Non (inquam) arbitror.

— Est igitur, inquit, summum bonum, quod regit cuncta fortiter, suaviterque .',„y,.v,ii, i.
disponit. — Tum ego : Quam (inquam) me non modo ea quae conclusa est, summa
rationum, verum multo magis haec ipsa verba quibus uteris, delectant ! ut tandem
aliquando stultitiam magna latrantem sui pudeat. — Accepisti (inquit) in fabulis,
lacessentes ccelum gigantes ; sed illos quoque, uti condignum fuit, benigna fortitudo
deposuit. Sed visne rationes ipsas invicem collidamus? Forsitan ex hujusmodi con-
flictatione, pulchra quaedam veritatis scintilla dissiliet. — Tuo (inquam) arbitratu.

— Deum (inquit) esse omnium potentem nemo dubitaverit. — Qui quidem, in-
quam, mente consistat, nullus prorsus ambigat. — Qui vero est (inquit) omnium
potens, nihil est quod ille non possit. — Nihil, inquam. — Num igitur Deus facere
malum potest? — Minime, inquam. — Malum igitur, inquit, nihil est, quum id
facere ille non possit, qui nihil non potest.

— Ludisne (inquam) me, inextricabilem labyrinthum rationibus texens, quo
nunc quidem, qua egrediaris, introeas, nunc vero qua introieris, egrediare ; an mi-
rabilem quemdam divinae simplicitatis orbem complicas ? Etenim paulo ante a
beatitudine incipiens, eam summum bonum esse dicebas, quam in summo Deo
sitam loquebare ; ipsum quoque Deum summum esse bonum plenamque beatitu-
dinem disserebas : ex quo neminem beatum fore, nisi qui pariter Deus esset, quasi
munusculum dabas. Rursus, ipsam boni formam, Dei beatitudinisque loquebaris
esse substantiam ; ipsumque unum, id ipsum esse bonum dicebas, quod ab omni
rerum natura peteretur. Deum quoque, bonitatis gubernaculis universitatem regere
disputabas, volentiaque cuncta illi parere, nec ullam mali esse naturam. Atque hsec
nullis extrinsecus sumptis, sed altero ex altero tidem trahente, insitis domesti-
cisque probationibus explicabas.

— Tum illa : Minime (inquit) ludimus ; remque omnium maximam, Dei mu-
nere, quem dudum deprecabamur, exegimus. Ea est enim divinae forma substantige,
ut neque in externa dilabatur, nec in se externum aliquid ipsa suscipiat ; sed sicut
de ea Parmenides ait :

IlavToQev £v xuxXotci tpspst? evaXtyxtov oyy.ov. * *navTo6=v

suxuxXou

Quod si rationes quoque non extra petitas, sed intra rei (quam tractabamus) ambi- cipat^pa;
tum collocatas, agitavimus ; nihil est quod admirere, quum Platone sanciente didi- evaXtyxtov
ceris, cognatos, de quibus loquimur rebus, oportere esse sermones. '''^ ^'^'

T. 2G. 27

VIS

1)K rONSOF.VTIONK PHII.OSOPHI.F. MnFR III.

PROSA XII ; ART. XXXIl

AUTICl LUS XXXII

K 1. 1 C 1 1) A T I 0 I' H 0 S .K ' II U J U S 1) L' 0 I) E C I ,M .K

r

'N exordio prosae istius raletur Boetius

se non soluin assentire, iino (quod plus

(.'sl) otiain vehcmenter asseiitire dietis in

p. U3. inetro antecedenli. priTcipue ultiinis duo-

bus versiculis istis :

Quod xi Platonis musa personat ceruin,
Quod quisque disdt, imincinor rcordatur.

Ait ergo :

TuiH ego : Platoni (inquain) assentior
ve/ienicntcr. Nam comnicmoras (id est,
memorem faeis) me horum qu» preehabi-
ta sunt, jam secundo, id est altera vice,
seu secundario ac alio modo. Primum,
quod memoriam corporea contagione , de-
hinc, quum mipvoris molc prcssus, amisi.
Id est : recte dixi, quod jam secundo
hornm memorem me fecisti. « Priinum »
quidem, id est, priino pro certo fecisti me
memorem horum, « quod memoriam cor-
porea contagione amisi », id est, qiiia
actualem horiiin memoriam perdidi ex
eorporis conlaclu atquc gravaminc(quia ut
Sa/>.ix,i5. dictuin est in iibro Sapientia?,Gorpus quod
corrumpitur, id est, corruptibile est et
continuis alterationibus subjectnm, aggra-
vat animam, ac frequenter tollit actualem
memoriam) ; « dehinc », id est, secundo
fecisti me horum memorem,« qutim », id
est quia, aniisi horum memoriam, « pres-
sus », id est oppressus et victus ad tem-
pus, « mole », id est magnitudinc, « mce-
roris » ex adversis, imo et ex zelo jiistitia^,
quia tam graviter vidi justitiam deprimi,
et pravalere tyrannum.

Uicunt liic aliqui, quod lioelius prote-
statur vehementer se consentire Platoni
in his, quoniam pree celeris philosophis
ipse Plalo veritatem vicinius tetigit, et
sapientiam Dei profundius novit. Quod di-

A clum B. Augustino concordal dicenti, Pla-
tonem cunclis philosophis genlinm longe
jnielaliiin ac recte, Plalonicos etiain ain-
j)iiiis concordare sapienliie christianjc. Et
quamvis S. Augustinus octavo de Civitate
Dei locutus sit, Aristoteles vir excellentis
ingenii, mullos facile superans ; non ta-
men affirmat eum omnes superasse phi-
losophos, sed multos. Ubi et addit :Platoni
eloqiiio imj)ar. Per qiiod insinuat, quod
Pialo eloquentia Arislotelem superavit. In-
super preefert Platonem Arisloteli vita, id

B est conversalione virtuosa. Nam et in vir-
ginitate persistens, rigorose corpus suum
tractavit : unde et fassus est plus se con-
suinpsisse de oleo in crucibulo* de nocte «c^Cangii
sludendo atque scribendo, quam de vino ^'''■««''"""
in scypho. Hinc secundo de Civitate Dei
recitat Augustinus : Labco dixit Plato-
nem fuisse semideum. Ubi et Augustinus
preefert eum liominibus quos gentiles di-
xerunt fuisse deos effectos propter excel-
lentes eoruin virtutes.
Propter quod iii libro de Vita philoso-

C phorum narratur,quod dum pater Platonis
filium suum Platonem adhuc puerum du-
xit Athenas, ut eum Socrati tunc sumino
philosopho praesentaret ac erudiendum
committeret, Socrates sedens in cathedra
venit in ecstasim ac visionem, videbatur-
que ei quod cycnus pulcherrimus intraret
gremium suum, deinde evolaret tam alte
in aere quod videri vix potuit. Reversoque
Socrate ad sc ipsum et cogitante de vi-
sione, pater Platonis cum puero introivit
ad Socratem, causam sui adventus expo-

D nens. Socrates vero physionomiam pueri
sapienter considerans : Vere (inquit) iste
est cycnus quein vidi ; iste volabit tam
alte quod intellectus humanus vix valebit

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII/E LIBEU III.

PROSA XII ; ART. XXXII

419

eum attingere. Legitur etiam ibi, {\\\oA kimulo antc minime diihitandum fiitahas :
defuncto Piatone, Athenienses ei exhibu- id est, Philosophia dixit,« Minime putabas
erunt quasi honores divinos. Et fuit de paulo ante dubitandum, mundum regi », c/'. p. 141
genere .'Esculapii, nobilissimi Grsecorum ; id est, de hoc quod mundus regatur, « a '^ ''''^*"
de genere quoque Solonis, ex parte ma- Deo », et hoc supra multipliciter et aperte iib.ii,metr.
tris : qui Solon fuit unus ex septem sa- tibi probavi, etiam in hoc tertio libro. mctr. 2, a.'

Ad quod Boetius : Ne nunc quidem ar-
bitror, inquam, id est, dico quod « ne »,
id est non, « arbitror », id est judico,
« nunc », nec unquam putabo dubitandum
de hoc ; quibusque in lioc rationibus ac-

pientibus.

Verumtamen quid mirum, si in quibus-
dam erravit, quum in nullo errare, ange-
licum sit, non humanum ? Gertum est
autem, quod de rationalis animse immor-

taiitate, et quod post mortem deferatur cedam, id est, propter quse rationabiiia
in causam, id est ad Dei judicium, ac pr«- B motiva hoc dicam, breviter exponam, id

est, ego Phi]osophia(ut quidam exponunt ;
sed ex persona Boetii ha?c proferri, ex
consequentibus patet) explorabo, quamvis
hoc tactum sit ante.

Mundus hic sensibilis, id est iste mun-
dus, ex tam diversis contrariisque parti-
bus in unam formam, id est in eumdem
ordinem, consonantiam et compaginem,
minime convenisset, nisi unus esset, qui
tam diversa conjungeret. Hoc jam supra c/-. p. 123
ex verbis divini Dionysii, Damasceni, Pla- ^' 37? 1^^^

mielur, atque in hac vita dirigatur a spi-
ritu quodam extrinseco bono, melius, vel
saltem apertius bene sensit quain Aristo-
teles. In omnibus vero debet nobis sa-
cratissimae fidei veritas, ac determinatio
sanctse matris Ecclesiee, esse pro regula
et mensura, ne unquam quacumque per-
suasione aliter sentiamus quam fides ha3C
continet et Ecclesia docet.

— Tuyn illa : Si priora (inquit) con-
cessa respicias : id est, Philosophia dixit,
0 Boeti, « si respicias », id est, rite con- C tonis, et aliorum, apertissime est proba- s.,etc.

sideres, « priora », id est prsehabita, ante
« concessa » ; ne illud quidetn longius

tum, imo et seepe : ideo non decet hic
immorari, nec illa repetere. Gonsequenter
idem probatur ex mundi conservatione
in ordine suo ac solito cursu. Conjuncta
vero, id est ista contraria invicem jam
unita, naturarum ipsa diversitas invicem
discors, ut patet de naturis et qualitatibus
elementorum, dissociaret atque divelle-
ret, id est, separaret atque destrueret, nisi
unus esset, qui quod nexuit, contineret,
id est, nisi idem Greator qui contraria ista

aberit, id est, non longe distabit, quin
recorderis quod te dudum nescire con-
fessus es. — Quid ? iyiquam : id est, ego
Boetius quaero quid sit hoc. — Quibus
(ait illa) gubernaculis mundus regatxir :
hoc est, « illa », id est Philosophia, « ait »,
Id est (quod te nescire dixisti), « quibus
gubernaculis », id est causis, seu recto-
ribus aut regiminibus, modis aut mediis,
« mundus regatur » : ut supra pienius D conjunxit, ea conservaret in quadam co-
CA p. 142 fuit expositum, prosa ultima libri primi, habitudine ordinata. Unde undecimo de
ubi Boetius dixit hoc in persona afflicti Givitate Dei Augustinus sapientissime lo-
ac imperiti. — Memini, inquam, me i7i- quitur : Mundus ordinatissima sua muta-
scitiam meam fuisse confessum, id est, bilitate ac mobilitate, et visibilium om-
ego Boetius recolo me ibidem concessisse nium pulcherrima specie, quodammodo
imperitiam istam. Sed quid afferas, licet tacitus et factum se esse et non nisi a
jam fjrospiciam, id est, quamvis jam a Deo ineffabiliter ac invisibiliter pulchro
longe videam « quid afferas », id est, et magno fieri se potuisse, proclamat.
adducere velis, planius tamen ex te au- Hinc subditur (quod est praehabitee ra-
dire desidero. tionis declaratio, potius quam alia ratio) :

— Mundum hunc (inquit) a Deo regi, Non tam vero certus naturce ordo pro-

B' et s.

'liO DE CO.NSOI.ATIONK PHII.OSOIMII.F. I.lllEU III. — PHOSA XI! '. AUT. XXXII

cederct : id cst. « ordo iiatiira' » iii tolo \ assi'iil libro : niUMiiadiiiodiim corpora

universo « iion profcdorct ». id ost, noii j^rossiora et iiilVriora, i)er suljliliora ac

o.xsequeretnr suos actns cl ciirsus, « laiu polentiora ordine quodain regunliir; ila

eertus ». id est inaiifiido lam unirormis oinnia corpora pcr spirilum vita', ac spi-

ac slabilis : //<•«• tnui (iisj)ositos (id esl or- ritiis vila< irralionalis per s|)iriluin vilCB

dinatos ae pra-visos) iuotus, focis, tonjio- ■rationalein. s|)irilus(|U(' vihe ralionalis dc-

riltus, efficientia. sjuitiis, quafitntihus e.r- scrtor aUiuc pcccalor, pcr spirilum vila)

/>//fV7/v/, id est, non agerct neqne e.xplicite ratioiialcm piuin cl justum, et iile per

ostenderct « inotus » illos « locis » el Spirilum incrcalum.

« temporibus » opportunis, « efficientia », I/oc, quidquid est, quo condita uianent

id est effectu, « spatiis », id est distantiis, atque agitantur, id est, « quidquid » sit

« qualilatibus » activis et passivis, ac pro- « hoc » primiim cns ac primum princi-

portionibus eorumdem : nisi unus esset, \\ pium, ciijus influentia, virtute ac ordine

qui has mutationutn varietates mayiens perseverant ac inovenlur cuncta creata,

ipse disponeret : id est, « nisi » in uiii- usitato cunctis vocabulo Deum nomino :

verso consisteret « unus »supremus,« qui quia ad rationem Dei potissime pertinent

manens ipse », id est, invariabilis ac ju- summa et universaiis causalitas ac pa-

giter idem ipse persistens, nec aliquam terna provisio.

accidentalem allerationem suscipieus,«dis- — Turn ^Y/rt.utputa Philosophia (ex hoc

ponerct », id est, ordinaret ac ordinate e.x- patet, quod verba pra?habila ex persona

seqneretur, per se aut per causas secun- dicuntur Boetii) : Quum hcec (inquit) ila

das sua? prudentiae subservientes, « has sentias, parvam mihi restare operam pu-

varietates mutationum », id est omnium /o, id est, sestimo mihi superesse modicum

specierum motus, qui sunt, generalio, laborem, ut felicitatis compos, patriam

corruptio, augmentatio, alteratio. loci mu- C sospes revisas,\d est,« ut» tii « compos fe-

tatio. licitatis », id est potens felicitatem mereri

Ista sunt pulchra ; sed qiiia ubertim atque recipere, « revisas », id est, frequen-

praehabita sunt, pertranseo. Verumtamen ter per contemplationem videas,« sospes»,

ex his considerationibus, tam Piato quam id est mente incolumis,« patriam », id est

Aristoteies et eorum sequaces reprobave- beatitudinis mansionem :quam Plato vocat

runt antiquorum phiiosophorum Epicure- sidereum thronum contuberniumque stel-

orum stultos ac rudes errores, dicentium larum, nos autem coelum empyreum, de

omnia casu et fortuna moveri ac evenire, quo Plato nii scivisse putatur, nisi forsan

non divinitus gubernari. Unde in iibro inde intelligatur quod ioquitur in Phaedo-

de Causis asseritur, quod causa prima re- ne : Tcrra sincera in sincero jacet coeio,

git res omues per finem decoris, id est purpureo et admirando nitore auriformis,

cum summo et extremo docore, ita quod D quse est spirituum spectacuium beatorum.

puichrius regi non possent. Ilinc Augu- Et miror unde viro illi hac ioqui.

slinus tertio de Trinitate disseruit : Nihii Sed quoi proposuimus, intueamur, id

in hoc mundo visibiliter ac sensibiliter est, inspiciamus quse proposuimus ante.

agitur, quod non de interiori, iuvisibiii Nonne in beatitudine sufficientiam nume-

ac inteiiigibili auia summi Imperatoris ju- ravimus, id est, inter ea qu» ad beatitudi-

beatur aut permitlatur, secundum inef- nem spectant,computavimus sufficientiam c/. p. .357

fabilem justitiam pivemiorum sive poena- ipsam, Deumque bcatitudinem ipsam esse^^'^^-

rum, gratiarum ac retributionum, in ista consensimus, id est, concorditer judicavi- c/^.p. soj

totius creaturae ampiissima et quasi im- inus? — Ita quidem, id est, certe sic est, ^-

mensa republica. De ordineque regiminis dico ego Boetius. Ad quod Philosophia :

omnium creaturarum a Creatore, in eodem Et ad mundum igitur (inquit) regendum,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIIIiE LIBER III.

PROSA XII ; ART.

XXXII

421

nullis extrinsecus adminiculis indigehit,
id est, ex hoc sequitur, quod Deus summe
beatus non indigebit, nec unquam indiguit,
extrinsecis auxiliis ad gubernandum hunc
mundum. Alioqui, si quo cgeat, plenam
sufficientiam non habebit, imo nec omni-
potentiam,neque perfectionem simpliciter
infinitam. — Id, inquam, ita. est necessa-
rium, id est, ego Boetius dico, hoc neces-
sario sequi.

Ex hoc Philosophia conchidit : Per se
igitur solum cuncta disponit, id est, ipse
Deus solus personaliter omnia intra se
disponit et ordinat fontaliter in sua sapi-
entia, invariabiliter ab cTterno, nec dispo-
sitio illa aliud est quam ejus essentia. —
Negari, inquam, non potest. Ad quod
Philosophia subjungit : Atqui, id est certe,
Deus ipsum bonuni esse monstratus est,
Cf. p. 392 id est, demonstratum probavimus, quod
Deus sit essentiahter summum bonum. —
Memini, inquam, id est, ego Boetius re-
cordor hoc esse probatum.

Ad quod Philosophia : Per bonum igi-

tur cuncta disponit, id est, Deus universa

instituit et ordinavit per propriam bonita-

tem, ex qua etiam fuit inductus ad mundi

productionem : siquidem per se regit om-

' concessi- nia, qucm bonum esse consensimus* . Et

hic est veluti quidam clavus atque guber-

naculum : id est, ipsa Dei bonitas est fir-

missima causa extrinseca effectiva partes

mundi invicem sibi connectens, quemad-

modum clavus conjungit duo ligna ; est

etiam « gubernaculum », id est rectrix

mundi et moderatrix consistentise rerum,

sicut nauta rector est navis;«7',<o mundana

machina stabilis atque incorrupta serva-

tur, quantum ad partes ejus principales,

r/-.p.5:!C' et quoad species rerum.De hoc supra alle-

p[^"!,',,'.^g gata sunt multa, quemadmodum vohintas

cts.,cic. Omnipotentis causa est conservationis le-

rum : quao voluntas est bonitas ejus.

Ad quod Boetius : Vehementer assentior,

inquam ; et id te paido ante dicturam te-

' tenui li- nui , hoc cst, « tcnui )), id est, sensi et co-

cci sKspi- ojjtavi, « paulo ante, te » esse« dicturam )>

cione, pro- . ,

spexi istud, licet sicspicione protraxi* , id est,

A quamvis distuli istud proferre, ex incerta
existimatione, quia non eram certus quod
diceres ista. — Credo, inquit, id est, Phi-
losophia respondit, « Credo )) quod verum
dicas. Jam enim, ut arbitror, vigilantius
ad cernenda vera oculos deducis : hoc est,
« deducis )), id est dirigis, « oculos )) inte-
riores « vigilantius )) solito « ad vera cer-
nenda)),id est ad contemplandum qua? ve-
ra sunt ; jam enim tristitia; magnitudo est
mitigata in iQ.Sed quod dicam ,non minus
ad contuendum patet : id est, istud quod

B modo subjungam, « non minus patet )), id
est, clarum et evidens est, « ad contuen-
dum )), id est ad inteiligendum. — Quid,
inquam, est hoc ?

Ad quod Philosophia : Quum Deus, in-
quit, omnia bonitatis clavo gubernare ju-
recredatur :hoc est,«quum Deus credatur
jure )), id est rationabiliter, « gubernare
omnia clavo », id est potestate, « bonita-
tis » suae immensae, universa ordinate jun-
gentis ; eademque omnia, sicuti docui, ad
honum naturali intentione festinent, id

C est, « omnia » ista creata « festinent ad
bonum », id est ad aliquam summi boni
participationem, « intentione », id est in-
clinatione, « naturali », sicut saepe expo- c/', p. iii
situm est. Num duhitari potest (id est, ^-
rationabiliter non potest ab aliquo dubi-
lari) (luin voluntarie regantur, voluntate
Dei regentis, qui voluntate cuncta creavit?
« Voluntarie » quoque.id est convenienter
et juxta naturalem entium inclinationem,
quoniam Deus regendo dirigit creata ad
naturales fines eorum, ad quos tendere,

D est ipsis quasi delectabile ac suave, juxta

illud Sapientis sa?pius allegatum : Disponit Sap.vnu\.
omnia suaviter. Ideo subditur : seque ad Q^^joi^c"'
disponentis nutum, veluti convenientia 308 c, 3f>7
contemperatacjue rectori, sponte convcr-
tant : id est, naturaliter tendant ad suos
fines « ad nutum disponentis », id est ad
iinperium summi dispositoris, « veluti
convenientia », id est consentanea, et
« contemperata », id est per imitationem
proportionata et conformata,« rectori »,id
est voluntati rectoris altissimi, cujus vo-

c.

432

DE CONSOI.ATIONI: PHILOSOrin.F, l.IHKll 111.

IMIOSA \1I ; AHT. XXMl

liMilali al(]iu' iinptM-io \)vv obcdiiMilialiMn
poltMiliain oiniie cMealtiin obedit. — /(a,
i)i(jiiam ego Boetins, twccsse est.

.\(i (]no(l snbdilur alia ralio : nain alil(M-
rogiuiin isliid essel violenlnin ae inise-
riiin. Xi'f ficaffon rcrfhncn cssc vulcrctur,
id est. giibernatio ista passiva non esset
prospera el salubris, seu reruin eonscrva-
liva,.s/ t/Hldcm,\A est cev\.e,detrcctantium
Ji(f/um forct, id est, si esset onus et servi-
lus violenta « detrectantinin )\ id esl re-
ruin repugnantium, non obtonpcrantium
salHs. id esl iion conservativnm reriim ob-
temperantium. Xihit cst iyitur, quod na-
turam scrvans,'\di est,naturaliter se habens
naturalemque eiiliuin ordinem servans,
Dco contrairc, id est resistere Creatori,
conctur. Ideo, secunduin namascennm et
Tullium, virtus est liabitus rationi couscii-
lancus, iii inoduin uaLura! opcrans. Pccca-
tum vero est recessus ab eo quod est
secuiidum naturam. — Xihil, inquam.

Gonsequenter seqnitur ad idem proban-
dum tcrtia ratio. Nam regimen rerum non
est frustra:quod tamen esset,nisi volunta-
rium forct.quoniam creata rcsistendo Cre-
atori nihil proficercnt. Quid, si conctur?
ait : id est, Philosophia dicit : « Quid »
continget, « si » creatura « conctur » Dco
resistere ? Xuni tandem proficiet quid-
quain.\(\ cst, numqnid aliquando indecom-
modum reportabil aul prtevalebil, adcer-
sus eum, quem Jure beatitudinis potcn-
tissimum esse concessiinus, id est, contra
Detim, « quem concessimus esse- potentis-
simum jure », id est ratione et privilegio,
« bcatitudinis » awse fontalis ac infinitae?
— Prorsus {inquam cgo {{octius) nihil
valeret. Ad beatitudinem namquc spectat
ac requiritur acliva potentia cui niliil
qneat nocere. Ergo ad summam ac infini-
tam beatitudinem pertinet summa et infi-
nita potestas, qnae omnem adversariam
potestatem potest solo nulu annihilarc,
ii.i/ac/i.viii, juxta illud secundi Machabceortim : Xos
*^' in omnipotenti Deo confidimus, qui potens

est totum mundtim nno nutti delere.

Prseterea advertcndum, quod crcatura

A diciltir i)eo resistcre duplitMhM-. Primo, dc
jiirc : ct sic nuila ei rcsislit. iictiue resi-
stere valet. jitxla illiid in libro Ksther :
Doiniiic l)(Mis, rex omnii)Otens, in ditionc i:sihv,\w,
tna ciincta sunt posita, cl non est qiii pos- "'
sil resistere tine voliiiitali. Sccniido, de
facto : ct sic oinnes qtii inol)cdi(Milcs sunt
Dco, ci rcsisttint. Dc (]iiil)iis .lob ait : Ijjsi Jnhsws,
fuertint rebelles liimini. Atlamen nnlla '''
creatura j^otesl Omnipotenti resistere per
efficaciam. sed soluin in qiianlum ille di-
gnatur perinitterc. Iliiic infcrt Philoso-

B phia : Xon est i(/ltur aliquid (/uod summo
huic bono i'cl vclit vcl possit obsistcrc.
Planum qiiod nihil possit summo bono re-
sistere aliqtia lcgilima auctoritatc, neqiie
efficaci voluntalc, ncque de jure, nl di-
ctum est. Damnati lamen et in vitiis obsti-
nati.qiianlum iii ipsis csl. vcllcnt se posse
illi rcsistcrc oinui modo : iicc tamen vo-
lunt hoc, nec velle possunt, apprehenso
Deo sub ratione boni, sed iit est eorum
pessimae voluntati contrarins. — Xon (in-
qunm) arbitror, id est, ego Boetius non

C puto aliquid tale esse.

— Est icjitur, imiuit , summum bonum,

quod regit cuncta fortiter, suaviterque s„i,.sw,\.
disponit. Ista Philosophia; conclusio fre-
qucnter jam patuit. Siimmum etenim bo-
num, quod Deus est, omnia regit omnipo-
tenter, et ciincta disponit « suaviter », id
est secundum iiaturalcs coriim inclina-
tioncs, qiias indidit eis. Istud ex libro Sa-
pienti» allegatum est saepe.

— Tum ego : Quam (inquam) rac non
modo ea quce conclusa est, summa ratio-

D nwn, vcrum multo magis ha'c ipsa vcrba
quibus utcris, delectant ! id est, ego Boe-
tius dico : « Non modo », id est non so-
lum, « ea summa rationum », id est pleni-
tudo ista argumcntationum tuarum, « quae
conclusa est », id est rite illata, delectat
me. « verum », id est scd, « verba hapc
qtiibus utcris, me delectant multo magis»,
non propter se,in qnantum sunt verba or-
nata,sed propter salubrem effectum quem
faciunt. Unde subjungitur : ut tandem ali- , , ,

, , lilran-

quando stultitiam magna lacerantem* sui icm

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III.

PROSA XII ; ART. XXXII

423

II.

pudeat : id est, quatenus « stultitiam »,

id est homines stultos divinam providen-

tiam ac gubernationem negantes, « lace-

rantem magna », id est, corrumpentem

quantum in se est praeclarissima testimo-

nia Scripturarum quibus probatur provi-

dentia ac regimen Dei. De quibus fertur

Ps. i.xxii, in Psalmo : Dixerunt, Quomodo scit Deus ?

et, Si est scientia in Excelso? Quce testi-

(y.p.oOA', monia allegata sunt ssepius ante. Stultiti-

D'ets'. 306 ^^ ^''§0 " pudeat sui », id est, salubrem

B- erubescentiam habeat de suis erroribus.

Gonsequenter Philosophia persuadet ex

superabundanti, et (quasi ironice) ex fa-

bulis poetarum, nullum posse Deo resi-

stere.

Accepisti (inquit) in fabulis, id est,
Philosophia ait, 0 Boeti, « accepisti », id
est, audisti et intellexisti, ex scriptis poe-
tarum, Ovidii, Virgilii, etc, fabulosis et
fictis, in quibus tamen est aliquid veri,
prsesertim secundum mysticum intelle-
ctum, lacessentes cceluni gigantes, id est,
quemadmodum olim gigantes conabantur
deos coelestes infestare, ponendo montem
unum super alium, quatenus ascenderent
sic in coelum ; sed nil profecerunt, quia a
Jove fulminati fuerunt. Huicque simile
aliquid recitatur in Genesi,quemadmodum
Gcn. .si. I- posteri Adse post diluvium construxerunt
"■ turrim, cujus summitas pertingeret usque

ad coelum : non tamen ut deos infestarent,
sed ut memoriam sui in terra relinque-
rent, atque si rursus inundaret diluvium,
vitarent periculum. Impeditumque fuit
opus eorum, multiplicatis ibi idiomatibus.
Spiritualiter vero gigantes isti, sunt ambi-
tiosi, superbi, Deo rebelles. Quorum uni-
cuique Dominus loquitur in Abdia prophe-
.Kbd. i. ta : Si exaltatus fueris ut aquila, et si inter
sidera posueris nidum tuum, inde detra-
/oi.\x,o.7. ham te. Job quoque ait : Si ascenderit us-
que ad coelum superbia ejus,et caput ejus
nubes tetigerit, quasi sterquilinium in fi-
ne perdetur. Hinc sequitur : sed illos quo-
que, uti condignum fuit, benigna for-
' deposuit titudo disposuit * : hoc est, « fortitudo
benigna », id est omnipotentia Dei piissi-

A ma, quse punit citra condignum, et remu-
nerat ultra debitum, « disposuit », id est
tractavit, « illos » gigantes, sicut « condi-
gnum fuit », id est, prout meruerunt, sic
tamen quod miserationes ejus fuerunt su- ps.cxuv,
per omnia opera ejus. ^-

Hucusque in hac prosa Philosophia tra-
ctavit de bono, et illud descripsit. Deinde
tractat de malo culpae, ut ostendat quod
formaliter nihil sit,quum non sit effective
a Deo, a quo efficienter omne bonum pro-
cedit.

B Sed visne, id est, utrum vis, quod ratio-
nes ipsas incicem collidamus ,\A est,unam
ad aliam concutiamus, eas mutuo compa-
rando ? Forsitan ex hujusmodi confiicta-
tione, pulchra qucedam veritatis scintilla
dissiliet : hoc est, « scintilla quaedam pul-
chra » (id est aliqua clara notitia) « verita-
tis forsitan dissiliet », id est resplendebit,
« ex hujusmodi conflictatione », id est tali
collisione rationum istarum. Sicque Philo-
sophia hic metaphorice loquitur :quoniam
sicut ex collisione silicis ad chalybem

C egreditur ignis, sic ex mutua exercitatione
disputantium, nova generatur notitia, aut
praecedens augetur. — Tuo (inquam) ar-
bitratu, id est, ego Boetius dico, Fiat hoc
juxta tui ipsius arbitrium seu judicium.

— Deum (inquit) esse omnium poten-
tem nemo dubitaverit : id est, nemo du-
bius esse debet quin Deus sit vere omni-
potens, ita quod potest omne illud cui
entis ratio non repugnat, utputa quod non
implicat contradictionem ; per se ipsum
etiam immediate facere potest quidquid

D sua3 potestati dignissimae et immensa> non
derogat et decet eamdem, videlicet quae
posse non est infirmitatis aut pravitatis :
prout hoc in primo Sententiarum, distin-
ctione quadragesima secunda, Magister in a ei s.
textu atque doctores in suis commentariis cf. i. x\,
declarant. — ()ui quidem, i)iqua)n, mente i>'^>'*'^cts.
consistat, tiullus prorsus ignorat* , id est, ' ambUjat
nemo hoc nescit, qui sanae ac eruditae est
mentis.

Ad quod Philosophia : Qui vero est (in-
quit) omnium potens, nihil est quod ille

M\

iii: consolatio.m: iMiii.osoiMii.r i.iiiku ni.

1MU»S.\ XII ; AHT. XX.\II

Sap. XI
18.

/lon possif. — Xihil, inquan}, id csl, egO A
Hootiiis (lico, (juoil niliil esl (juod iion pos-
sit. Ideo angelus dixit ad beatissiinaui Vir-

/,iir. 1, 3:. ginein : Nou eiil impossibile apud Deiim
oinne verbuiu. Iii .leremia (iiioquc liabe-

Jer.xxxxu tur : Doinine Deus, non cril tibi (iiriicile
omne verbiim. Ilinc Dcus cxcelsus ct glo-
riosus inajoia ct plura potcsl crficcre,
(|uaiu inens crcata queat concipcre. Imo
nee potest iii lol ct taiita assigiiata, (]iiiii
possit iii inrinitics plura atquc luajora :
qiiod tamcn sanc intclligeudum cst.Potcu-
tia etenim Dci est pcnitus infinita, qui IJ
solo impcrio omnia valct. jiixta illiid
Sapientia? : Subcst tibi, quum volueris,
posse.

— Xum igitur, id est numquid, Deus
facere malum jiotest? — Minime,inquam,
id est, ego Boetius dico quod non.

Miiltiplex est bonuni, et cousimiliter
malum, qiiia qiiot modis unuin opposito-
riim,tot modis dicitur reliquum.Est itaque
boniim naturap, bonum gratia^, bonum glo-
rise, bonum fortiintB, bonuin F^cclesi.T, bo-
niim naturale, boniim superuaturale, bo- C
mim corporale, bonum spiritiiale. Sed
pro prsesenti sufficit distiuguere duplex
malum, iitputa malum poenae et malum
culpa». Malum poena?, seii malum poenale
(quod sic est malum poenae, quod non est
etiam malum culpa^), cst cns positivum,
(juamvis sil afflictivum, ut poena ignis,
ete. Ft hoc malum cst a Deo, et Deus facit
/s. xi.v, 0, et infert illud, jiixla illud Isaia^ : Ego
Dominus formans lucem et creans tene-
bras, faciens pacem et creans malum. Un-

i4«iosiii,c. dc ct Amos ait : Si erit malum iu civitate D
quod Dominus non fecit. Et apud Jonam :

yo»ieiii,io. Misertus est Deus super malitia quam lo-
cutus fuerat ut faceret eis, et non fecit.
Aliud est malum culpae : de quo in Psal-

/>s.xx, 12. mo, Quoniam declinaverunt in te mala; et
Judiih V, alibi, Deus eorum odit iniquitatem ; ac

:'■ tertio Reguin, Venundatus es ut faceres

lll/?ej.XXI, TN . TT

20. malum coram Domino. Hoc malum quan-

tum ad suum formale,non est nisi privatio
boni : quemadmodum tenebrae seu caligo
non est quid positivum, sed tantum lucis

jirivatio. Kl ila lioc inaluin quanlum ad
siium forinalc, non cst ens positivum,
realc, cl extra aniinam, sed avcrsio men-
tis a Deo; alqiie iil loquitur Augusliniis,
inaliim culpae, id esl peccatum, non est
iiisi corriiptio modi cl speciei ac ordinis :
{|iiod Alcxander sujicr priinum ct secun- ty.t.xix,
dum Seiitcutiarum prolixe exj)onit. Sic J.'' ' ^
qiioqiic malum ciilp;r non est a Deo. sed a
vohmtalc crcata, iii quantum ex nihilo est
el defectuosa, ac libera : sic quippe ex se
i|)sa noii habct nisi deficere, peccare ac
lahi. Iloriim exempliim est in homicidio et
adulterio : qui actiis quaiitum ad suuin
esse reale, non differunt specie a justa
occisione iniqiii, et conjugali concubitu,
sed quantum ad esse morale ; quoniam
hoinicidium ct adulterium procedunt a
voluiitate injusta, interfeclio autem latro-
iiis ac lcgitiiniis concubitus, a voluntate
sunt justa.

— Malum igitur, inquit Philosophia,
niliil est, quum id facere ille non possit,
qui nihil non potest.Yemm his objici pot-
est, quod utique adiilterari, furari, jiistiim
occidere, sunt actus reales, et realem ha-
benl effectum ; sicque a Deo sunt : et ta-
men peccata sunt gravia. Et responden-
dum, quod quantum ad suum materiale,
sunt aliquid. Sic enim adulterari,est actus
naturalis generativae potentiae, et ita a Deo
est ; sed prout piocedit a perversa et libi-
dinosa voluntate, habet deformitatem et
aversionem a Deo : quae deformitas est ca-
rentia justitiae.seu virtutis a qua actus ille
deberet procedere.

Consequenter subditur admiratio Boetii
super dictis Philosophiae. Ludisne (in-
quam) me, id est, dico ct quaero an mc de-
ludas, inextricabilem lahyrinthum ratio-
nibus texens, hoc est, « texens », id est
componens, « labyrinthum inextricabi-
lcin )),id est involutissimam difficultatem,
« rationibus )), id est argumentationibus
tuis? Porro labyrinthus proprie nominatur
domus sphaerica, in qua intus exsistens la-
borat, exitum quaerens et invenire non
valens, quia in tali domo sunt multi an-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III.

PROSA XII ; ART. XXXIl

423

fractus, regyrationes ac devia. Talemque
domum legitur fecisse Daedalus prope Cre-
tam, pro includendo ibidem Minotauro fi-
lio Minois. Per quam domum metaphorice
designatur argumentorum complexio ita
. audientem involvens, ut egredi ac solve-
re nequeat, semper rediens ad id unde in-
cepit. Quo nunc quidem, qua egrediarls,
introeas : id est, nunc syllogizas per viam
seu speciem in qua cessares,seu intentum
finale concluderes, et tamen in eo intras,
quasi de novo incipiens ; nunc vero qua
introieris, egrediare, id est egrediaris, seu
exeas. Et istud consequenter exponitur.

* An mi- Admirabilem* quemdam dioina; simpli-
citatis orbem complicas : hoc est, « com-
plicas )), id est circumducis, « quemdam
orbem )), id est circulationem, « admira-
bilem )), id est miro modo artificialem,
« simplicitatis divinae )), id est simplicissi-
mae Deitatis, incipiendo ab uno attributo
ipsius ad aliud, et inde ad tertium aut
quartum, ac tandem rursus redeundo ad
primum.

Etenim paulo ante a beatitudine inci-
piens, inquirendo quid esset, eam sum-

Cf. p. -295 mu»n bonum esse dicebas,quam in summo

C/. p 391 -^^^ sitam loquebare, id est, dicebas con-

B- sistere in Deo altissimo. Omnia haec in ista

ac prsecedenti prosa exposita sunt, et ali-

bi. Ipsum quoque Deum sumtnum esse bo-

Cf. p. 391 num plenamque beatitudinem disserebas,
id est, diserte seu eloquenter dicebas. Rjc
quo neminem beatum fore,nisi qui pariter
Deus esset, quasi munusculum dabas : id
est, ex dicto illo praetacto « dabas quasi
munusculum )), id est, expressisti quasi
amorosum beneficium Dei, seu corolla-
riuni intulisti, videlicet istud, « nemi-
nem fore beatum )), praesertim in palria,
« nisi qui esset pariter Deus )), participa-

CA p. 393 tive, non essentialiter, sicut expositum
est. Rursus, ipsam boni formam, id est
naturam seu essentiam summi boni, Dei
Cf.p.z^i^. beatitudinisque loquebaris (id est dice-
bas) esse substantiam, ita quod substan-
tialiter idem sunt, summum bonum, Deus,
ac beatitudo objectalis et increata; ipsum-

B ets.

Atqae

A que unum, id ipsum esse bonum dice- cf. p. 403
bas, id est, primum ac simplicissimum ^'^^^-
« unum )) asseruisti esse idem quod sum-
mum « bonum )), quod ab omni re7'um
natura peteretur, id est, finaliter appete-
retur. Deum quoque, bonitatis gubernacu-
lis universitatern regere disputabas, id
est, probabas quod Deus cuncta gubernet Cf.p.ns
directione et dispositione suae pietatis per
optimae, volentiaque cuncta illi parere,
id est, quod cuncta obtemperent ac sub-
dantur sponte seu prompta inclinatione,

B nec uUam inali esse naturam, id est, non
esse aliquid essentialiter malum, nec ma-
lum culpae formaliter sumptum, esse ali-
quam positivam aut realem « naturam ))
seu entitatem.

Atqui* hoec nullis extrinsecus sumptis,
sed altero ex altero fidem trahente,insitis
domesticisque probationibus explicabas :
hoc est, « atqui )), id est certe, « explica-
bas )),id est,evidenter exprimebas,« haec )>
omnia « probationibus insitis )), et « do-
mesticis )), id est intraneis, ad materiam

C istam directe spectantibus, non extrava-
gantibus,et« nullis )> argumentis « extrin-
secus sumptis )>, id est ab aliis rebus ab
hac materia alienis.

— Txim illa : Minime (inquit) ludimus,
id est, Philosophia ait, Nullatenus te delu-
dimus ; remque omnium maximam, Dei
rnunere, quem dudum dcprecabamur , ex-
egimus : hoc est, « exegimus )), id est per-
fecimus, « rem rnaximam omnium )), id
est rem valde magnam inter omnia in hoc
libro tractata, « munere )) (id est gratioso

D adjutorio) « Dei, quem dudum deprecaba-
mur )) pro gratia adimplendi haec, praeser-
tim in illo metro : 0 qui perpetua, etc.

Ea est enim divina; forma substantia',
id est, talis est natura ac proprietas incre-
atae essentiae Dei, ut neque in externa, id
est in nullum ens extra se, dilabatur,
id est, accidentaliter aut per inhaesionem
recipiatur, quum Deus incircumscriptus
invariabilisque consistat. Nihilo minus
convenit Deo, imo proprium ei est, esse in
omnibus, omnia conservando, ac ipsis re-

Cf. p. 380

C el s.

M{\

DK CONSOLATIONE PHII.OSOPHI.E LIltF.U III.

.MKTUUM XII

niin essiMitiis illabi iiiiivcrsaquo peno- A
traiv. el osse rebus inagis propiiHiuuin ac
intinuim, quain inlrinseca el essentialia
Cf. i. XX. earuin principia, prout super priinuin
' sententiaruin e.xpressuin est. Sed iiulli

recenter illabilur, neque in aliquo lerini-
natur. nec varialur. Xcr in sc c.rtcrttuiu
iili(juid ip.su susrijjiuf : id est, ipsa Dei
essentia nihil cxtraneuni aul accidentale
aut novuin suscipit in se tanquain subje-
cluin illius. Veruintainen Verbum aeter-
num. rnigenitus Dei, verus Deus, suscepit
et assuinpsif ad sc verain hnmanitatein in B
unitalem persoiue, absque oinni su;e deita-
(■/•.i.xxiii, tis variatione, ut tertio Sententiaruin do-
TTCct^s* cetur. Sed sicut de ea Parmenides phi-
losophus uit : IHvtoOev ev xuxXoiit s-sps'.?
evaXtVx-.ov oyxov, hoc est, Undique in circu-
lis dncis similem acervum : id est, Deus
in se immobilis, circumvolvit omnes res
mobiles. Vel verba illa sic exponunlur :
Omnia videt et audit forma deitatis im-
mobilis; aut sic : Orbem reruin inobi-
lem movet, dum se immobilem ipsa con-
servat. C

Quod si (pro quia) ugilavimiis quoquc,

id est, proposuimus et movimus, rutioncs,
id esl consideraliones et piobationes, non
c.ctra pctitus, jd est non aliunde inendi-
calas aut stimptas, scd roUocatus, id est
viiiiialiter contentas, intru utnbitum rei
quum trurtuixunus, id est inrra limites
hujus scienli,'p,utpiita rationes melaphysi-
cas ct theologicas : nihil rst quod udun-
rcrc, id est, quod inerito admireris, quum
Platone sanciente didiccris, id est, quum
instructus sis, « Platonc sanciente », id
est, dictante ac confirmante, cognatos, de
quibus lo(/uuntur * rebus, oportere cssc ' luqHinnu-
scnuoncs, id est, ipsos « sermones » do-
ctrinales ac probativos « oportere esse co-
gnatos », id est proporlionatos, conformes
ac consonos, « rebus de quibus loquun-
tur », id est, tractant, pronuntiantur seu
proferuntur. Unde et S. Ililarius libro de
Trinitatc tcstatur : Non res sermoni, sed
sermo rei debet esse subjectus. Plato qiio-
que in Phadone notabiliter protestatur :
Miserabile est, si quis in sermonum scien-
tiis vitam exigat, et entium veritate scien-
tiaque privetur. Quod testimonium contra
sophistas et Nominales militat clare.

METRUM XII

Felix, qui potuit boni
P^ontem visere lucidum ;
Felix, qui potuit gravis
Terrae solvere vincula.
Quondam funera conjugis
Vates Threicius gemens,
Postquam flebilibus modis
Silvas currere mobiles,
Amnes stare coegerat,
Junxitque intrepidum latus
Saevis cerva leonibus,
Nec visum timuit lepus
Jam cantu placidum canem ;
Quum flagrantior intima

Fervor pectoris ureret,
Nec qui cuncta subegerant,
Mulcerent dominum modi,
Immites superos querens,
Infcrnas adiit domos.
Illic blanda sonantibus
Chordis carmina, temperans
Quidquid priecipuis deae
Matris fontibus hauserat,
Quod luctus dabat impotens,
Quod luctum geminans amor,
Deflet, Taenara commovens ;
Et dulci veniam prece
Umbrarum dominos rogat.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER 111. — xMETRUM XII ; ART. XXXIII

427

Stupet tergeminus novo
Captus carmine janitor ;
QuaB sontes agitant metu,
Ultrices scelerum deae,
Jam moestae lacrimis madent ;
Non Ixionium caput
Velox prgecipitat rota,
Et longa site perditus
Spernit flumina Tantalus ;
Vultur dum satur est modis,
Non traxit Tityi jecur.
Tandem, Vincimur, arbiter
Umbrarum miserans ait ;
Donamus comitem viro,
Emptam carmine conjugem.

Sed lex dona coerceat :
Ne, dum tartara liquerit,
Fas sit lumina flectere.
Quis legem det amantibus ?
Major lex amor est .sibi.
Heu ! noctis prope terminos
Orpheus Eurydicen suam
Vidit, perdidit, occidit.
^''os hsec fabula respicit,
Quicumque in superum diem
Mentem ducere quaeritis.
Nam qui tartareum in specus
Victus lumina flexerit,
Quidquid prsecipuum trahit,
Perdit dum videt inferos.

ARTICULUS XXXIII

ELUCIDATIO METRI HUJUS DUODECIMI,

r

N fine prosa? praecedentis fassa est Phi- A
losophia sese magnum aliqiiid Dei auxi-
lio peregisse, utputa ostendisse quid sit
vera et summa beatitudo, et in quo consi-
stat.Nunc in hujus metri exordio beatificat
eos qui pervenerunt ad eam, in hac vita,
per spem et inchoationem ac meritum,
seu in futura vita, per ejus realem adepti-
oiiem. Itaque ait :

Felix, qui potuit potentia efficaci, ad
effectum perducta, visere, id est ferventer
vel frequenter aut potius indesinenter vi-
dere, fontein lucidum boni, id est Deum, B
qui est superpurissimus et supersplendi-
dissimus fons universorum bonorum : de

Gen.xxxiu, quo in Genesi Jacob ait ad Esau, Suscipe
benedictionem servi tui, quam dedit mihi
Dominus tribuens omnia ; et Psalmista,

Ps. XXXV, Apud te est fons vitae. Hunc fontem debe-
mus nunc contemplari per fidem illumi-
natam rationibus credendorum, atque per
sapientiae donum, excitante et impellente
nos divino amore, sicut ait Apostolus :

II.

10.

Nos autem revelata facie gloriam Domini iicor.ni,
speculantes, in eamdem imaginem trans- '*•
formamur a claritate in claritatem. Juxta
hunc sensum subjungitur : Felix qiii po-
tuit solvere, id est dissolvere, vincere et
vitare,vm6-M^a^id est inordinatas et pravas
affectiones, terrw gravis, id est terrena-
rum rerum et opum, agrorum, bladorum,
vinearum, auri, gemmarum, ct consimi-
lium : hoc est, qui avaritiam prorsus fu-
gavit. De quo gravi ac gravante peccato cf. p. i86
saepissime dictum est. Bets «w

Consequenter ad horum confirmationem B"ets.,etc.
recitat Philosophia fabulosam historiam
ex poetis acceptam, de planctu Orphei,
qui ex immoderato uxoris amore incidit
grave damnum intolerabilemque mcero-
lem. Primo ergo exponendum est metrum
hoc juxta superficiem littera?, deinde my-
stice : nam et propter mysticum intelle-
ctum Philosophia hanc fabulam introdu-
cit. Ait ergo :

Vates,'\6. est citharoedus Orpheus,vatum

428

1>K CONSOr.ATIONE 1'1III.0S0PH1.F, I lliKU 111.

.MKTllUM Xll ; .\RT. XX.MIl

Matth. i\.
2.t.

II Mnch
XV, 25.

sapioiiti;r ;piniiIator, pioiit iii priiiio fcrtiir A
TiiiKi>i tio vatibus .Kgypti qiii iii llcliopoli
MiMiipliiqiU' iiuTunt, TfircictKa, itl est rc-
gioiu' TliiaeitP oriuntlus, alqiie Apt)lliiiis
filiiis, /;cwf/?.s, itl esl.eiiin geiiiitu tleflens,
(jtiondam fttncra, id est obitiiin, conjuffts
su.T. nomiiie Eurvdiet^s. Oii;e vafiaiitlo per
piata, oppressa fiiil el cogiiila ab .\rist;eo
pastorc : quo faclo, ipsa fiigiciis calcavit
serpentem, cujus veneno iiiteriit, et ad iii-
feros est deducta. Porro vir ejus graviter
dolens, composuit de ea carmina, decaii-
taiis illa siiaviter in cithara pro siia refo- B
ciilationc:cujus iiiclodicD duicedine seqiie-
baiitur eum qiKpreiitem conjugein suaiii
per silvas animata et inanimala. Ilinc se-
quitur :

Postquam Orphens coegeraf (id est vi
siicT modiilationis fecerat) currcrc post se
silcas muhilcs, id est mobiics factas per
siiam symphoniam,//<'(^/7/i^?/.s- inodis,\(\. est
moestis concentibus, ita quod etiam ad
compassionem movebantur : qiiemadmo-
tlum in Evangelio legitur, qiiod in domo
Jairi archisynagogi, ciijus filia erat defiin- C
cta, eraiit tibicines, id est liigubre carmcii
canenles. Diversa' etenim meiodi;e tliver-
sas generant affectiones in audientiiiin
cortle : qu.Tdam jucunditatem, quajdain
compassionem et iiictum : qua^dam auda-
ciam, siciit in beiiis : unde secundo Ma-
chabaeorum libro legitur, quod Xicanor et
sui cum tiibis et canticis accesseriint ad
belliim. Coegerat etiam amnes, id est flu-
vios, quoruin natura est currere, stare. Et
cerva,ex sna natiira ad formidinem prona,
junxit, id est appiicuit, /«^ms intrepidum, D
id est latus suiim sine metu, leonibus sw-
vis, id est crudelibus : quorum rugitii
tanto pavore concutitur cerva quod figat
gradum ; nec lcpus, qui est aiiimal valde
formidolosum, quoniain juxta mensurain
corporis sui habet cor magnum et frigi-
dum, sicut leo parvum et calidum, timuit
canem r.isum ja)n ylacidum,\A est mitem,
cantu Orphei, quemadmodum cerva vidit
ieonem carmine illo lenitum.

Quum fervor carnalis amoris, flagran-

tior, iti esl valtle ardens, urerel, id est,
valtle infiaiiiinaret, iitlinia pccturis ipsins
Orpliei, fiijus aiiior erat qiiasi aiiior eros*, * £pw?
id t'>t t)mniiio pnetlominans, nec modi isti
eantandi, t/tti cttncta stibegerant, id est,
devicerant oiniiia jam pra-tiicta, immutan-
tlo ea atl illa qii.p erant eoriim naturis
coiilraria, mulccroil , id est, atl lcvitatem
et coiisolatioiicin convertcrent, dotniutim,
id est ipsum Orpheum cantus illiiis au-
ctorem ; querens ipse Orpheiis superos
tleos esse immites, id esl inclementes,
adiit domos infernas, id est infernales, ut
ab illis recuperaret suam uxorem.

lllic temp)erans, id est, moderate dispo-
nens, carmina blanda, id est dulcia, qute
ibi cantavit chordis, id est fidibus ci-
fliaric suae, sonantibus attractive, quid-
quid hauscrat, id est, nascendo acceperat,
fontibus (id est doctrinis) pra^cipuis dcw
■matris Calliopes, ex qua Apoiio gcneravit
Orpheum, deffet quod hictus impotens, id
est moeror seu planctus corpus debilitans,
dabat, id est, suggessit, instigavit seu mo-
vit deflere ac dicere in plorando, ef item
quod aritor {/cminans (id est duplicans)
lucittm, suggercbat deplangere : nempe
(luo amor est major, eo vehementior ex
ipso oritur tlolor, et ex dolore conseqiieiis
planctus. Omnes autem animaj affectiones
ex amore nascuntur, secnndum Augusti-
num libro LXXXIII Qua^stionum. Orpheus
igitur deflet uxorem, commovcns, id est,
ad compaticndum et exaudiendum pro-
vocans, Tamara, id est deos infernaies mi-
nus crudeles; vel, « commovens », id est,
cum grandi commotione doioris decan-
tans, (( Tfpnara », id est lamentabiiia seu
lugubria carmina jam praetacta, qiialia
sunt et threni (id est lamentationes) Jere-
miae ; et rogat dominos umbrarum, id est
deos infernalium tenebrarum seu aiiima-
rum, veniam pro uxore, ut ei ignoscatur,
ct gratiam ut sibi reddatiir, dxdci prece,
puta cum cantu suavique inelodia.

Janitor inferni, videiicet Cerberus, tcr-
geminus, id est tria canina capita ha-
bens, stupjct, id est, valde miratur ex

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.f: LIBER III. — METRUM XII ; ART. XXXIII 429

insolita melodia Orphei, captus, id est A renovatur : quia in jecore ponitur concu-

victus, 710110 carmine illo, videlicet, ad piscentia3 sedes, sicut in splene est sedes

misericordiam flexus, proponens reddere risus, et in felle sedes est irae. Est igitur

Orpheo conjugern. Dck infernales qnoi sensus, quod ex dulcedine cantus Orphei,

agitant meMi sontes, id est, animas reas horum tormenta ad horam cessabant.
terrore concutiunt, utpote ultrices scele- Arbiter, id est judex, umbrarum, id

rum animarum iniquarum, moesta' jam, est damnatarum animarum, tanclem mi-

id est ad tristitiam compassionis motse ex serans dolori Orphei, ait ad deos inferna-

carmine, madent lacrimis, id est, copiose les : Vincimur suavitate carminis hujus,

plorant. et contra morem nostrum emollimur ; do-

Circa haec commemorandum, quod jux- namus viro, id est huic Orpheo, conjugem

ta figmenta et fabulas poetarum, tres filii suam emptam (id est jam quasi « em-
Saturni, utputa Jupiter, Neptunus, Pluto, B ptam », id est redemptam de manu no-

mundum sic inter se diviserunt, quod Ju- stra) carmine sui mariti, comitem, id est

piter habuit coelum,Neptunus aquam,Plu- sociam itineris in redeundo. Sed lex, id

to infernum. Atque ut singuli in regno est pactum seu conditio, coerceat, id est

fratrum aliquid potestatis viderentur ha- moderetur, dona, id est hanc largam do-

bere, aliquid triplicis tenuerunt, ita quod nationem ; ne fas (id est licitum) sit Or-

Jupiter gerit trifidum fulmen, Neptunus pheo ^^ec^^re ^i^mma, id est oculos retror-

tridentem, Pluto Cerberum, qui tria capita sum convertere, dum, id est quousque,

canina fertur habere : propter quod « ter- liquerit, id est reliquerit, tartara, id est,

geminus », id est triplex genitus, appel- fines tartarorum exierit, quia si antea re-

latur. trospexerit, uxorem denuo perdet : sicut

Consequenter Philosophia prosequitur et contigit. Propter quod subditur :
fabulam istam. Ordo et sensus verborum C Quis legem det amantibus? id est, quis

est : Rota iielox non pra^cipitat, id est, poterit legem seu jussionem coercitivam

non circumagitat, caput Ixionium, id est prsefigere his qui vehementer se amant ?

Ixionis. Qui Ixion, secundum fabulas, in Quasi dicat : Hoc difficile est, et vix fie-

infernum est detrusus, quia Junonem uxo- ri potest quod lex talis servetur : quia

rem Jovis sollicitavit ad stuprum secum : ut S. Bernardus libro de Amando Deum,

propter quod in inferno affixus est rotse ac alibi, Hugo quoque super Angelicam

cum capite, ut simul cum ea jugiter cir- hierarchiam, testantur, fervens amor ratio-

cumvolvatur. Et spernit flumina Tanta- nein non audit, nec communi lege restrin-

lus, id est gigas ille, longa site perditus, gitur, sed impetu suo fertur, nec valet

id est punitus et damnatus, quia deorum quiescere quousque jungatur dilecto. Ideo

volens divinitatem probare, filium eis additur : Amor est sibi, id est sibi ipsi
proposuit ad epulandum : propter quod D seu ipsis amantibus, lex major, id est

siti et fame tartarea est punitus. Vultur quasi prseceptum potissimum, ita quod

quoque dum satur est, id est satiatus can- suaj obedit et acquiescit impulsioni. Hinc

tilena Orphei, non traxit, neque corrosit, secundum Augustinum libro de Civitate,

Tityi jecur. Tityus, juxta fabulas, fuit amores et inclinationes rerum sunt quasi

miles, qui vendito patrimonio suo, cum pondera earumdem. Ideo, sicut gravia suo

auro inde suscepto conatus est pervenire pondere moventur deorsum, et tanto in-

ad concubitum Latonge matris Dianee. Pro- tensius atque celerius, quo majus est

pter quod a Diana et fratre ejus ApoUine pondus eorum ; sic amantes suo ardore

sagittatus interiit ; et in inferno inter duos moventur in amatum. Hinc in Canticis

vultures est situs, a quibus jecur ejus inducitur : Aquse multae non poterunt ex- cant.

corroditur, et laniatum ad poenas assidue stinguere caritatem, neque flumina obru- ^- ''•

Vlll,

m

I)K rONSOLATIONE Pllir.OSOPIII.F. I IBFK 111.

.METIIUM \1I : .\HT. XXXIII

1,

i'iil illain ; lampadfs rjiis, lainpatlos ignis
atijiu' flaininariim. llcu ! Orpheus vidit,
id est, retrospexit, inspexit, pcrdidit iM
occidit,'\A est, damnationi restitnit, Eurif-
diccn suam, id est conjiigein snain sic
(lictam, ad qnam i)rio nimio ainori- visnin
suuin retorsil, ipsa enm sc^inciilc, /inijic
terminos noctis, id est jnxta cl infra fines
infcrni : proptcr qnod inox uxor rclapsa
csl in infcrnnm. cnjns damnatio cst mors
iclcrnalis miscria>.

(A)nscqncnlcr lan<;il Fliilosophia, qnod
fabulain istain induxil ac rctulil proplcr
myslicum sensum, quia ad litleram reci-
tatio ista ridiculosa irrationabilisque con-
sistit. Sensus est :

IIivc fahula respicit vos, id est, pertinet
ad vcstram informationcm atqiic salnlcm,
quoad spiritualem suam expositionein,
quicumque qucvritis, id est, intenditis ac
nitimini, ducere, id est erigere, mentem
veslram in diem superwn, id est ad diem

Coioss.w, aeternitatis, sicut horlatur Apostolus : Quae
sursum sunt qusDritc, ubi Christus est in
dextcra Dei sedens ; quaj sursum sunt
sapite, non quae super terram. Quod fit
per contemplationem fervidumque amo-
rem summi boni ac diei aeternitalis, de

Zach.\w, qua loquilur Zacharias prophcta : Erit dies

'■ iina, qu» nota est Domino,non dics neque

nox, hoc cst, non dies neque nox tem-
poralcs, sed dies lucis aeternae, de qua

Ps. cix, 3. dicitur in Psalino : Tecum principium in
die virtutis tuae in splcndoribus Sanclo-
rum. Haec dics uno modo est ipsemet
Deus,quum in sermone asserat Augustinus
de Christo : Magnus dies angclorum, par-
vus in die hominum. Dc quo in Hymno
profert Ambrosius :

Christe, qui lu.x es et dies,
Noctis tenebras detegis.

Rursus, dies ista est lumen gloriae ac bea-
tifica visio, contemplatio quoque secreta,
quieta ac clara, quae est dies sine tumultu,
internum silentium, illuminatio Solis ju-
stitiae. De hujusmodi dic loquitur Deus per
2,3. ' ' Malachiam : Orietur vobis timcntibus no-

A mcn incnin Sol juslilia\ in dic qiia cgo
facio. Hinc rursus in Ambrosiano hyinno
cantalur :

Splemior i>aternii' gloii.T
Oe lure luceni prorerens,
I.ux lucis ot lons luminis,
Diein dios illuininaiis.

Nam qui victus tentalionibns el pec-
CdiWi, fiexerit lumina,'\A cst oculos cordis,
in specus tartarcum, id est antrum fo-
vcamqnc gchcnnae tctcrriinam. dc qiia le-

B gitur in Isaia : Prtcparala cst ab hcri /«. xxx,33.
Tophcth (id cst gchcnna), a rcgc pracpa-
rata, profiinda et dilalata. Quae gehcnna
dicitiir pra^parata a rege, de quo ait Apo-
stolus, Kcgi autem saeculorum immorlali, !ri»i.i,i7.
invisibili, soli Dco, honor ct gloria ; atqne
ab licri, id cst ab cxordio inundi : de quo
heri dicitur ad IIcbracos,Christns Jcsus he- Hebr.w»,
ri et hodie, ipse et in saecula. Simul vero ^'
facta sunt, calum empyreum, paradisus
terrestris,ct infernus,secundum Augustini
cxpositioncm. Quidquid prwcipuum trahit,

C id cst cuncta pretiosa gratiae ac virtutum
charismata, quae a Dco suscepit, et secum
pcr viani hujus trahit exsilii, perdit dum
videt inferos : quia qui peccat inortaliter,
caritate et gratia gratum faciente donisque
Spiritus Sancti ct praecedentibus meritis
suis privatur. Proptcr quod in Ecclesiaste
Salomon protcstatur : Qui in uno pecca- Eccie. ix,
verit, multa bona perdet. Imo et sanctus '^'
apostolus Jacobus in sua Canonica terri-
biliter loquitur : Quicumque totam legem Jacob. m.
implcvcrit, offendat autem in uno, factus '^'

D est omnium reus.

Porro ista non sunt intelligenda quasi
non debeamus quotidie intueri infernum
atque supplicia reproborum, quum iste
intuitus revocet maximc a peccatis, et
infernus ac ejus miseria unum sit de qua-
tuor novissimis, de quibus in Deuterono-
mio Moyses est locutus : Utinam saperent fjeut.wxn,
et intelligerent, ac novissima providerent. '"'
De quibus in Ecclesiastico lcgitur : Me- Eccu.yn,
morare novissima tua, et in aeternum non *°'

. . yfiia. XX VIII,

pcccabis ; et rursus : Memento novissimo- 6.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER III. — METKUM XII ; ART. XXXIV

431

rum tuorum, et desine inimlcari. Est igi- A rontis;nec videre per approbationem « in-
tur sensus, quod non debemus oculos fernum », id est infernalia vitia, ut sunt
vertere « in specus tartareum «, id est obstinatio et desperatio. Et ut divinus
intentionem et consensum convertere ad Dionysius exprimit, diabolica mala sunt, i)e Divin.
ea quse disponunt, ducunt ac pertrahunt phantasia proterva, amens furor, et jrra- ""'"• *^' '^"
ad chaos ac speluncas desolatissimi Ache- tionabilis concupiscentia.

ARTICULUS XXXIV

ELUCIDATIO MYSTICA EJUSDEM METRI.

J'

UXTA spiritualem interpretationem,per
Orpheum Apollinis filium, intelligitur
quilibet Christianus sapiens, virtuosus,
ccEJesti generatione in Baptismate rege-

Ephes. II, neratus, civis Sanctorum atque domesti-
cus Dei. Hic duxit uxorem, propriam car-
nem, et concupiscentiam ei innatam, ei
jugiter saltem habitualiter adhaerentem :
quam suscepit regendam virtuosisque acti-
bus fecundandam. Qua? uxor quum per
prata amoena vagatur, a diabolo constu-
pratur : quia dum in sensibilibus delecta-
tur, et per exteriora pulchra irrefrenate
diffunditur, contrariatur legi mentis, et
homini sapienti efficitur infidelis. Qua3
rediens ad se, carnis suee lapsum deplorat,
eo quod a serpente, id est spiritu immun-
ditiie, venenata sit, et quantum ad suum
demeritum in inferno locata, sicut et qui-

'iamch III, libet vitiosus, juxta illud Baruch : Quid
est, Israel, quod in terra inimicorum es,
coinquinatus cum mortuis, deputatus cum
descendentibus in infernum ?

Itaque homo intelligens, carmen suave
componit, duiciter melodizat, hoc est, ver-
ba divinse assumit Scripturse, nunc de
gloria Beatorum, nunc de suppliciis re-
proborum sermocinans : sicque carnem
suam erigens de fovea vitiorum et diri-
gens in viam salutis, extrahit de inferno.
Etenim portae inferi,teste Hieronymo, sunt
haereses et peccata. Dii vero infernales,
sunt haeresiarchee aliorumque seductores.

0, II.

B Quibus sapiens dulciter canit, efficaciter
praedicando, in tantum quod ei interdum
in aliquo acquiescunt, decepti quoque ab
illis, relevantur, ad veritatis semitas re-
vertendo : sic quod leones, id est animosi
et feroces, mitescunt ac humiles fiunt,
canes quoque, id est iracundi et calidi ni-
mis, patientes et temperati redduntur, ila
quod innocentes, pii ac simplices cum
illis pacifice conversantur, ut supra magis cf. p. 309
expositum est. ^ets.

Praeterea, dum spiritualis homo tam sa-

C pienter ac dulciter evangelizat, quod ho-
mines bestiales et ad salutaria insensibiles
ac spiritualiter mortui convertuntur per
ipsum ; tunc bruta et inanimata sequun-
tur Orpheum : qui pertingit ad inferi
portas, dum vitia tangit, expugnat ac de-
molitur. Verumtamen, quantumlibet alios
consoletur ac instruat, se ipsum plene
consolari non valet : quia et ipse infir- Hebr.y, 2.
mitate circumdatus, septies cadit in die ; Pvov. xxiv,
neque a fomite et concupiscentia se ex
purgare potest perfecte, sicut fatebatur

D Apostolus, Video (inquiens) aliam legem
in membris meis, repugnantem legi men-
tis meae.

Deinceps homo iste suam recipit con-
jugem, id est carnem, hoc pacto, ut quam-
diu est infra terminos tartari,non respiciat
eam, id est, ejus concupiscentiis nequa-
quam consentiat. Terminus autem tartari,
est mundus iste inferior,subIunaris et ele-

16.

Rom. VII,
23.

\'M uv. roNSOLATioNr: rniLOsopiii.F. i.ibfu iii. — .METRrM xii ; art. xxxiv

iiuMitaris : iii qiio vilia regiianl, abtiiulal A iiioriliiii iiiorto iiifcnialis iniscri;r, dc qua

iiii(|iiilas, atqiic acria» volitaiit potcstalcs, iii A|)0calypsi liabcliir : Pars iniquoriiin Apoc. wi,

iiimimcrabilcs spiritus prorsiis maligni. crit iii staj^iio anlcnti igne et sulfure,quod "'

Idcirco, (luamdiu suiuiis in sa'ciilo isto, est mors secunda. Porro qui carncm suain

//abar.uA. oportct nos slaiT supcr cuslodiam no- carnaliter amat et inspicit, cam amittit,

naini. V, straiu.carncm(]iic noslram crucifigcrc ciim qiioniam in scrvitulcm cadit diaboli, riii-

vitiis ct conciii)iscciitiis suis, (]uia iit ail liira tandcin in profiindiim infcrni. ()[)0r-

Jtom. viii, .\postolus, si scciindiim carncin vi.xcri- tct crgo omnciii nostrnm amorcm, discre-

inus, moriemur-; qiioniam sic vivcndo, lionis luiniuc gubcrnari, ct appctitivas

morimiir quotidic iTlortc culpae, deinde vires, rationis reetae judicio dirigi.

i\

13

"■•«1

>^

' I

•m,

'^llgu

/>.,,

'ui ,

ENARRATIONES IN LIBRUM IV

DE

CONSOLATIONE PHILOSOPHI^

T. 26. 28

ENARRATIONES IN LIBRUM IV

DE

CONSOLATIONE PHILOSOPHI^

PROSA PRIMA

HMCi quum Philosophia, dignitate vultus et oris gravitate servata, leniter
suaviterque cecinisset ; tum ego nondum penitus insiti moeroris oblitus,
intentionem dicere adhuc aliquid parantis abrupi, et, 0 (inquam) veri
praevia luminis, quse usque adhuc tua fudit oratio, tum sui speculatione, divina,
tum tuis rationibus, invicta patuerunt ; eaque mihi, etsi ob injurise dolorem nuper
oblita, non tamen antehac prorsus ignorata, dixisti. Sed ea ipsa est vel maxima
nostri causa mceroris, quod quum rerum bonus rector exsistat, vel esse omnino
mala possint, vel impunita praetereant. Quod solum quanta dignum sit admiratione,
profecto consideras. At liuic aliud majus adjungitur. Nam imperante florenteque ne-
quitia, virtus non solum prsemiis caret, verum etiam sceleratorum pedibus subjecta
calcatur, et in locum facinorum, supplicia luit : quse fieri in regno scientis omnia,
potentis omnia, sed bona tantummodo volentis Dei, nemo satis potest nec admirari,
nec conqueri.

— Tum illa : Et esset (inquit) infiniti stuporis, omnibusque horribilius monstris,
si (uti tu existimas) in tanti veluti patrisfarailias dispositissima domo, vilia vasa
colerentur, pretiosa sordescerent ; sed non ita est. Nam si ea quae paulo ante con-
clusa sunt, inconvulsa servantur, ipso (de cujus nunc regno loquimur) auctore,
cognosces : semper quidem potentes bonos esse, malos vero abjectos semper atque
imbecilles ; nec sine poena unquam esse vitia, nec sine prasmio virtutes ; bonis felicia,
malis semper infortunata contingere ; multaque id genus, quse sopitis querelis,
firma te soliditate corroborent. Et quoniam verae formam beatitudinis, me dudum
monstrante, vidisti, quo etiam sita sit agnovisti ; decursis omnibus quae praemittere
necessarium puto, viam tibi quae te domum revehat, ostendam. Pennas etiam tuae
menti, quibus se in altum tollere possit, affigam, ut perturbatione depulsa, sospes
in patriam, meo ductu, mea semita, meis etiam vehiculis revertaris.

4;{(i

l)K CO.NSOI.ATlONr. I'IIILOSOI'III.1-; l.llli:» IV.

I'K0SA I ; AUT. I

AKTICULUS PKIMUS

KLLCIDATIO PUOS.fi HLJUS PRIM.*;.

OrK.M.VD.MODlM dictum est jani fre-
(jueuter, tota voluminis hujus ma-
teria est consolatio ipsius Hoetii : conso-
latio. inquam. activa, (jua eum consolatur
ac (iocet IMiilosophia ; consolatio quocjue
passiva, quain Boetius a Phiiosopiiia le-
cipit ac sortitur. Et ipse liber otaXoyo; esl,
hoc est dialogus inter Philosophiam atque
Boetium, vel potius quasi dialogus, quo-
iiiam idem vir est, qtii in persona Phi-
losoj^hiie active consolalur ac instruit, et
in persona afflicti ac desolati consolatio-
nem informationemquc suscipit.

Uenique in primo libro Philosophia cau-
sas dqloris Boetii diligenter scrutata est ;
in secundo autem adhibuil ei ut iegro
faciliora remedia ; in terlio autem effi-
caciora et magis sublimia, disputando et
declarando in quibus beatitudo videatur
multis consistere, quuin ita non sit, et
item in quo vere sit : imo et quid sit,
ac qualiter pertingatur ad ipsam. Nunc in
hoc quarto libro removet a mente Boetii
quidquid in ea adhuc residet de sua pri-
stina indispositione, inquietudine, dubi-
etate et involutione, ostendendo totum
universum, preesertim genus humanum,
a creatore suo Deo omnipolente, justo,
sancto ac supersapientissimo ordinate et
optime gubernari, nec quidquam finaliter
inordinatum relinqui, nec tamen a pro-
videntia Dei necessitatem actibus huma-
nis inferri. Et hsec est maleria hujus libri
quarti. et etiam quinfi sequentis : in qui-
bus Boetius in persona hominis nondum
satis illuminati, dubia sua, admirationes
et involutiones proponit, ad quas Philo-
sophia sapienter respondet, imo ipse idem
Boetius in persona hominis sapientis ac
virtuosi.

A Pra^terca, sicut ignis, facto incendio, sub
eineribus et favilla situs ac latens, stcpius
evaporat; sic dolor et admiratio in corde
hominis boni aliquoties renovantur, eruin-
punt. queriinoniamque instaurant : sic et
IJoetius in hoc quarto libro, sicut et ante,
fatetur se admirari, et quasi conqueritur,
quod in hoc mundo inferiori, qui a sa-
pienti ac bono Domino gubernatur, fiunt
lot mala, juslitia suppeditatur. impietas
pra'valet,ac pessiini principantur,ita quod
Deus altissimus rapacissimis lupis et im-

B pudentissimis canibus oves suas videtur
committere, pro quarum salute ipsemet
incarnari, et in mundo hoc conversari, ac
postremo inori dignatus est. Hoc ergo in
hac prosa proponit Boetius, dicens :

Hcec quum Philosophia cecinisset, hoc
est, dum Pliilosophia instar canentis ac
modulantis htec protulisset, leniter, id est
mansuete, non turbulenter et clamose, et
suavitcr, id est facunde, juxta illud Ec-
clesiastici : Lingiia eucharis in bono ho- eccU. vj,
mine abundabit ; diynitate (id est venera- ^-

C bili apparatu) vultus, et gravilate oris, id
est maturitate locutionis, servata. Apparet
namque Philosophia in forma venerandse
ac sapientis matronte, quain decet in om-
nibus esse morigeram, non moribus levem
sensuve mobilem, sed intus ac foris ma-
turam,ut verificelur de ea illud libri primi
Regum : Vultus ejus non sunt amplius iy?e^. ,,i8.
in diversa inutati. Hinc hortatur Aposto-
lus : Sermo vester semper in gratia sale Coioss.iM,
sit conditus, ut sciatis quomodo vos opor- ''•
teat unicuique respondere.

D Tum ego, id est tunc ego, nondum
penitus insiti mocroris oblitus, id est,
necdum in toto immemor tristitiae mihi
advers», et profundatai in corde meo

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER IV. — PROS.V I ; ART. I

437

Job IV, 2.

Jacob. 1,19.

Eccli.
xxviii, 28.

Joiiitn. 1, 9.

1 Joann. ii,

liom. 1, 20.

Apoc.s^ 5;
1 Co)-. x,4;
Juann. xv,
I, 5; 1. 29,
36 ; .l/>oc.
XXII, 16.

quemadmodiim in terra abseonditur se-
men, abrupi, id est intercepi, intentio-
nem, id est propositum, Phiiosophice pa-
rantis, id est disponentis, cUcere adhuc
aliquid de ista materia : quod non feci
ex loquacitate (juxta ilhid in Job, Con-
ceptum sermonem tenere quis poterit ?),
sed desiderio veritatis. Etenim, quamvis
implendum sit illud Jacobi, Sit omnis ho-
mo velox ad audiendum, tardus ad lo-
quendum ; tamen, sicut non debemus esse
veloces ad audiendum queecumque ver-
ba, utputa verba detractoria, vana, jocosa,
in risum moventia, discordi» seminativa
(juxta illud in Ecclesiastico scriptum, Se-
pi aures tuas spinis, et noli audire linguam
nequam), sic interdum aliqua verba ex
rationabili causa sunt sine notabili mora
dicenda.

Et , 0 (inquam) veri prcevia lumivis,
id est, ego Boetius dico, « 0 », tu Philo-
sophia, « prffivia », id est pra?nuntia atque
dispositrix, « luminis veri », id est theo-
logicse veritatis, cujus comparatione lu-
men naturale ac philosophica veritas in
claritate deficiunt. Disponit autera philo-
sophia ad theologiam, sicut ancilla ad do-
minam. Est quoque prsevia veri luminis,
de quo Joannes asserit : Erat lux vera
quse illuminat omnem hominem venien-
tem in hunc mundum. Et in prima sua
S. Joannes ait Canonica : Tenebree reces-
serunt, et verum lumen jam lucet. Ad
cujus increati luminis cognitionem mul-
tum confert philosaphia, dicente Aposto-
lo : Invisibilia Dei per ea quse facta sunt
intellecta, conspiciuntur. Atque ut asserit
Augustinus, Cognitionaturalium proprieta-
tum reserat abdita Scripturarum : ut quod
Christus in Scripturis vocatur leo, petra,
vitis, agnus, stella matutina, et consimilia.

Qucv usqua ndJiuc tua fudit oratio, id
est, verba consolatoria et documenta sa-
lubria, « quae oratio tua », id est serino
tuus interior, « fudit », id est, prompte
expressit, usque nunc, timi sui speculati-
one divina, tmn tuis rationibus, invicta
patuerunt, id est, esse innotuerunt « in-

A vicla », id est firma et insolubilia, tam
ex contemplatione divinorum, qua) relu-
cet, fragrat ac continetur in eis, consonat-
que Scripturis, quam ex « rationibus »
(id est probationibus) « tuis » ; eaciue etsi
ob injuria' dolorem nupcr ohlita, id est,
quamvis illa nuper fui oblitus, ita quod
ea actualiter non attendi ex dolore atque
tristitia cordis mei, quos concepi ex inju-
riis mihi illatis, non tamen antehac pror-
sus ignorata, dixisti mihi : id est, quse
protulisti hucusque, non fuerunt prorsus

B incognita, quoniam antea etiam actualiter
ea cognovi, et usque in prsesens fuit in
me habitualis eorum notitia.

Sed ea ipsa est vel maxima nostri cau-
sa mceroris, id est, hffc « ipsa » res qufe
sequitur, « est » utique « maxima causa
nostri moeroris », cjuod quum rcrum l>o-
nus rector exsistat, id est, « quod quum
rector » universorum, videlicet Deus, sit
naturaliter et interminabiliter « bonus »,
vcl esse omnino mala possint, id est, quo-
modo « mala » culpse « possint » accidere,

C quum ad rectorem pertineat mala exclu-
dere, aut ne contingant, per anticipationem
pro posse cavere (sicque ea evenire, vide-
tur Dei omnipotentise derogare), vel im-
piinita prcetereant : quod videtur divin»
justitiae repugnare. Utrumque quoque vi-
detur contrariari infinitae sapientia)i Dei,
quia ad sapientem ac providum pertinet
provisorem ita praeconsiderare mala fu-
tura, quod eorum eventui ponatur obsta-
culum. Quod solum quanta sit dic/num
admiratione, profecto consideras, id est,

D certe attendis. Verum, ut mox patebit, iii
his et sequentibus qu»stionibus Boetius
in persona iraperfecti hominis loquens,
falsa aliqua pra?supponit.

At huic aliud mcijus adjuncjitur,\6. esf,
pra>fata? dubitationi adjungitur dubitatio
aiia major et gravior. Xam reg)ui7ite* ffo- •
renteque nequitia, id est, impiis regnan-
tibus ac prosperitate pollentibus, virtus
non solum prcemiis caret, verum ctiam
sceleratorum pedibus subjccta calcatur,
id est, opera virtuosa et ipsi justi a scele-

iiDpcranlc

438 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.F, LIBEK IV. — 1'ROSA I ; ART. I

ralis hoininibus inak' traclanlur. injuriis .\ Tuni illa : Et esset ({nquit) infiniti stu-

africiuntur, ac inala pro bonis recipiunt. pnris : id est, Philosophia respondit, Id

Idco subditur : <■/ in locutn facitiorum, quod dicis, esset res infinito (hoc est inul-

supplicia luit, id est, ipsa virtus « luit » to ct valde inagno) stupore seu admira-

et tolerat poMias « in locuin facinoriiin », tioiie condigna, omni/ntsqur f)orrif)ilius

id est. ac si virtus facinus essct : sicque monstris, id est inonslruosis effectibus.

eriininis instar. lioc est ad siinilitudineni Monstruin quippe vocaliir effectus sua»

vitii, cruciatur. \'el. « in /oco facinorum », inconveniens speciei. Interduin vero vo-

id est, ubi facinora solent puniri, atque catur effectus prffclarus monstratione prae-

in loco injustoriim judiciorum et accu- dignus : et ita miracula Moysis in .l^lgypto,

sationum ac prolestationum falsaruin.^y^a' monstra vocantiir. Si (uti tu existinws) sap.xi\,s.

ficri in rc(jno Dci scicntis oniniu, potcntis in tanti rcluti patrisfamilias dispositissi-
oninia, id est in regno summi Dei, qui B ma domo, id est, in loto hoc universo, aut

universa intuetur ac potest, sed bona tan- in omni genere humano, seii in universali

tummodo volentis, id est, qui non vult Ecclesia, qua? est dispositissima (id est

per approbationem et effective nisi bona, ordinatissima) domus « patrisfamilias tan-

r)cmo satis potest nec admirari, ncc con- ti », id est Patris summi, cujiis familia

f/ucri. Hoc aliquo modo verificatur, si sunt rationaies creatune, pnrsertim fide-

intclligatur de querela pictatis, non impa- les. Dc qua domo Haruch ait propheta :

i?0Hi.xi,33. tientia* :quia revera judicia Dei sunt valde 0 Israel, quam magna est domus Dei, /?a(«c/i m,

incomprehensibilia, et miranda adinira- et ingens locus possessionis ejus ! Videtur -^'

lione reverentise, non inquisitionis. Porro aiitem Philosophia per domum Dei intel-

querela pietatis vocatur, qua? e.x virtute ligere Ecclesiam, seu humani generis uni-

procedit: sicut interdum conquerilur unus vcrsitatem : de qua ad Timotheum scribit

de alio, quod niinis honorat euin. Attamen C Apostolus, Scias quomodo oporteat te con- i 7;,« m,

quid veritatis conlineatur in his, protinus versari in domo Dei, quae est Ecclesia Dei '"■

elucescet. vivi. Quae Ecclesia militans, instar Eccle-

Verumtamen omnia ista jam ante fre- siaj triumphantis pulcherrime est dispo-

Cf. p. 103 quenter inducta sunt atque exposita cum sita. Propter quod in Apocalypsi induci-

u "^^"llt allegatione multiplici Scriptursp canonica?. tur : Vidi Jerusalem novam descendentem Apoc. xxi,

D, 135 A. Nam et sancti Prophetee juxta pratactum de coelo, a Deo paratam, tanquam spon- -

nunc modum interdum locuti sunt, ut sam ornatam viro suo. De cujus disposi-

ffahac. I. quum dicit Habacuc : Mundi sunt oculi tione in gradibus, statibus, officiis, in

'■'■ tui, Domine, ne videas malum, et respi- epistola ad Corinthios tractat Apostolus. ico'-. vn,

cere ad iniquitatem non poteris : quare Nihilo minus in Ecclesia militanti sunt ""•

non respicis super inique agentes, et taces varia? inordinationes, transgressiones, ab-
devorante impio justiorem se ? Jeremias D usiones : sed quse inordinata sunt uno re-

yc/. Mi, I. quoque : Justus quidem tu es, Domine, si spectu et modo, alio modo atque respectu

disputem tecum ; verumtamen justa lo- sunt ordinata ; rursus, quse sunt inordina-

quar ad te : Quare via impiorum prospe- ta per culpam, ordinat Deus per poenam.

ratur, et bene est omnibus qui praevari- Vilia vasa colerentur, pretiosa sordesce-

cantur et inique agunt? Sic et in Isaia rcnt, id est, si « vasa vilia colerentur »,

/s. Lv.i, 1. fertur : Justus perit, et non est qui reco- id est, honorarentur ac appretiarentur, et

gitet ; et viri misericordia; colliguntur, vasa « pretiosa sordescerent », id est vili-

quia non est qui intelligat. Ista et multa penderentur.

similia allegata sunt saepe. His objici posset, quod cernimus impiis-

Consequenter ponitur Philosophiae re- simos praesidentes honorari, honorandos-

sponsio emendantis verba praehabita. que esse,quemadmodum beatissimus prin-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV.

PROSA I ; ART. I

439

I Petr. II, ceps Apostolorum praecepit : Servi, subditi
estote dominis, non solum bonis et mode-
stis, sed etiam dyscolis. Et respondendum,
quod idem homo respectu diversorum, est
vas pretiosum et vile : pretiosum quantum
ad ea quae habet a Deo, praesertim in gra-
tuitis ; vile quantum ad ea quee habet a
se ipso, quae sunt sua peccata : quse sola
faciunt hominem Deo displicentem,quem-
admodum per Jeremiam dicitur animse

Je,\ I!, 30. peccatrici, Quam vilis facta es nimis,

,' iterans vias tuas ! Vasa igitur vilia, puta

iniqui, in quantum hujusmodi, non sunt

honoranda nec appretianda. Propter quod

Ps. XIV, 4. de homine injusto fertur in Psalmo : Ad
nihilum deductus est in conspectu ejus
malignus. Juxta quem sensum Aristoteles
quoque ait in Ethicis, quod magnanimus
est aspernativus. In quantum vero sunt
pretiosa, videlicet ad Dei imaginem con-
dita, ad aeternam beatitudinem ordinata,
sanguine Christi redempta, aut in officiis
constituta, atque vicarii Dei, sunt hono-
randa. Insuper vasa pretiosa, secundum
quod talia, sunt in veneratione habenda,
non in quantum sunt vilia.

Sed non ita est. Nam si ea quce paulo
aate conclusa sunt, inconvulsa (id est in-
violata) servantur ,ipso (de cujus nunc re-
gno loquimur) auctore, cognosces : semper
quidem potentes bonos esse, id est, ipsos
virtuosos « semper esse potentes » : quo-
niam praevalent vitiis et invisibilibus ho-
stibus suae salutis, dominantur quoque
animo suo et motibus passionum ; et ita
sunt patientes, ac vere potentes, juxta

prov. \vi, quod Salomon protestatur, Melior est pa-
tiens viro forti, et qui dominatur animo
suo, expugnatore urbium. Ista infra pro-
bantur in pluribus prosis. Malos vero ab-
jectos semper atque imbecilles, id est, co-
gnosces quod vitiosi semper abjecti sunt
et imbecilles, id est, contemptibiles coram
Deo, spiritualiterque infirmi, quia ab ad-
versariis suae salutis, ab acie vitiorum ac
daemonum, a carne ac propriis passioni-
bus superantur. (Clarum est tamen, quod
corporali fortitudine, saeculari potentia,

S2

A temporali honore frequenter praefulgent
iniqui, ut patet de principibus impiis ac
tyrannis, qui et multoties prsevalent Chri-
stianis in praeliis.)Hinc in libroProverbio-
rum Salomon loquitur : Qui vanus et ex- Prov. xn,
cors est, patebit contemptui ; et iterum : ^"
Vir sapiens, fortis est ; et vir doctus, Jbid.xxiv,
robustus et validus. De impio autem in ^'
libro Sapientiae legitur : Luto vilior vita .saj,. xv,
ejus, quia a Deo recessit cor ejus. io i^^Ecch.

Nec sine poena unquam esse vitia, quo-
niam nullum malum Deus relinquit impu-

B nitum. Ideo scriptum est : Deus inultum jub xxiv,
abire non patitur. Denique, qui peccat, '-•
peccando laedit se ipsum (sicut in libro
Sapientiae scriptum est, Homo per mali- sap. xm,
tiam occidit animam suam), et inimicum '^-
Dei se ipsum constituit. Ideo scriptum est
in Jeremia : Scito et vide, quoniam malum ./er. n, lo.
et amarum est te reliquisse Dominum
Deum tuum, et non esse timorem ejus
apud te. Hae poenae peccati tanto sunt gra-
viores, quanto nunc minus a peccantibus
sentiuntur. Qui (ut ait Scriptura) laetantur P)oiii,i4.

C quum malefecerint, et exsultant in rebus
pessimis. Nec sine pra;mio esse virtutes,
id est, hoc cognosces, quod actus virtuosi
debitis prsemiis non privantur. Ideo asserit
Augustinus : Deus nullum bonum dimittit
irremuneratum ; praesertim quum Deus
pronior sit ad remunerandum bona, quam
ad puniendum peccata. Virtutes etiam in
hac vita multiplex praemium sortiuntur,
quoniam faciunt mentem tranquillam et
bonae conscientiae esse, imo et Creatoris
sui ainicam, sponsam ac filiam. Ideo dixit

D Psalmista : In custodiendis illis retributio Ps. wm,
multa. '■

Cognosces insuper bonis felicia, malis
semper infortunata contingere,id est, quod
virtuosis semper eveniunt prospera, vitio-
sis vero semper adversa. Istud videtur au-
ctoritatibus multis, imo et experientiis
atque praehabitis, esse contrarium, quum
electi et boni adversitatibus modo exerce-
antur et expurgentur, quemadmodum scri-
ptum est in Psalmo : Multae tribulationes p^.nxmi,,
justorum. Nihilo minus vera sunt verba -^-

440

DE CONSOLATIOiNE PmLOSOlMII.E LIHKR IV. — PROS.V I ; .\RT. I

le

isla ad piiiin iiilclloiluiu : ila (jiiod « bo-
nis » coii(iiigiiiil « IViicia ». id osl. oa qua'
aiiiinabiis ooriiin siiiil saliibria; « inalis »
vero « inrorUiiiala », lioe est nociva et ad-
versa saliili ipsoriiin : proiit istiid iulVa
dirriisius exponetur.

Mitlliujuc iil (/outs. id est, eognosces
miilta seciinduin hoe geiius.videlicet mul-
ta liis eonsimilia vera. Diciintqiie aliqui,
quod w id genus » sit dictio una indeclina-
bilis. Qitw sopitis querelis, firrna te soli-
ditiitc corrohorent : id est. « qua^ » vera
confirment « te » et confirmabunt « soli-
ditate firma », id est constanti ac stabili
veritatis notitia, « querelis », id est queri-
moniis tuis prsctactis de his qu;e videntur
derogare providentia? Dei in regimine uni-
versi,« sopitis », id est exstinclis et ablatis
per veritatis notitiam, ex qua coguosees
quod tales qiierel» ex ignorantia veniunt
veritatis.

Consequenter Philosophia consolatur Bo-
etium, promittendo ei beneficia ampliora.

Et (juoniam vcr(v forniam bcafitudinis
monsiran- me dudum monstrare* vidisli,\(\ est,qiiia
jam ante conspexisti et intellexisti « me »
Philosophiam demonstrare « formam », id
est essentiam, « verae beatitudinis », (juo
eliam sita sit agnovisti, id est, didicisti
a me in « quo » objecto « sita » (id est
constituta) « sit », puta in Deo ; decursis
oninibus cjuce praunittere necessariuni
puto, viam tibi quce te lioraum revehat,
ostendam : hoc est, « ostendam », id est
declarabo," tibi viam quae te revehat »,id
est reportet, « domum », id est ad beati-
tudinis mansionem, « omnibus decursis »,
id est jam praemissis et determinatis,
« quae puto necessarium pramittere » ad
intelligendum quae restant.

Pennas etiam tucc menti, quibus se in
altum tollere jwssit, affigam : hoc est,
« affigam », id est apponam, « tuae menti
pennas », id est notitiam et amorem, ora-
tionem et devotionem, « quibus », id est
per quas, « possit se tollere », id est ele-
vare, « in altum », id est usque ad sum-
mum objectum fontemque totius beatitu-

A dinis.Oiiii^ pennas Deus largitur auclorita-
liveac principaliter. philosophia.prirsertim
theologia.disposilive ac ministerialiter. De
(liiibus eliani |)('iinis in Isaia scriptum
est :Qiii speraiit iii Doiniuo. iniitabiiiit for- /«■ m. 3i.
fitudiiiem, assiiinent peniias iit a(jiiihe, vo-
labuiil, et iion defieieut. De ita pennatis
denuo loqiiilur sacratissimus Isaias : Qui ibid.\.\.*.
siint isti qiii ut nnbes volant. et quasi co-
liimbffi ad fenestras suas ? De quibiis iti-
dem allegorice exponitur quod in Ezechi- ^:cc/i.i,x.
ele de pennatis animalibiis legitur.

B llt rcrclniris*,\(\ est reducaris,so.s7)e.sJd ' 'ce'''"-
est sanus in anima a hcsionibus vitioriim,
sicut orat vir bonus : Sana me, Domine, et J«''- ^'•"'
sanabor. Quod et oravit Apostolus : Deus \'Thcss.\\
(inquiens)pacis sanctificet vos per omnia. -•'•
ul inleger spiritiis vester et anima in ad-
veiitu Christi servetur. Hanc sospitatem
omnipotens Deus eis largitur. qui efficaci-
ter p(Bnitendo, sibi reconciliantur, qiiem-
admodum per Osee pollicetur : Sanabo f>^'~<^ '^'^-
contritiones eorum,diligam eos spontanee, '
quia aversus est fiiror meus ab eis. In pa-

C triam, id est electorum perpetuam inthro-
nizationem, in paradisiim coelestem, ad
societatem spirituum supernorum. Unde
dixit Salvator : In domo Patris mei mz.x\- Joann.wv,
siones rnultffi sunt. Plato etiam in Tima?o "
inducit patrem spirituum praecipientem
diis deorum nt fanius corporibus accoin-
modatum (id est animas rationales a cor-
poribus redeuntes et sufficienter purga-
tas, quibus Divinitatis consortium est et
appellationis parilitas) recipiant ad se.
Meo ductu, id est mea directione, mea

D semita, id est imitatione virtutum conver-
sationis meae : juxta illud Proverbiorum,
Viam sapientiae monstrabo tibi, ducam te /voc. iv,
per semitas aequitatis, et currens non ha- "' '''
bebis offendiculum. Haec est via lucifor-
mis, exercitatio quotidiani profectus, in-
crementum gratiae ac virtutum. De qua
rursus in Proverbiis Salomon fassus est,
Justorum semita quasi lux splendens, pro- ibid. i8.
cedit et crescit usque ad perfectum diem,
hoc est usque ad diem aeternitatis : in
quo Christus Filius Dei a Patre profluxit,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIyE LIBER IV.

METRUM I ; ART. II

441

.VicA.v, 2. juxta illud Michaeae, Egressus ejus ab ini-
tio, a diebus aeternitatis. Meis eliam vehi-
culis, id est ceteris meis auxiliis in ad-
monendo, roborando, atque in omnibus
adsistendo.

Et hoc, 'perturbatione depulsa, id est
inquietudine admirationum et passionum
tuarum exstirpata a mente tua. Quod per-
fecte non fit nisi completo vitse hujus cur-
riculo. Nempe, ut in Pha?done asserit
Plato, Quamdiu corpus hoc gerimus et
conglutinata fuerit anima huic malo, nun-

A quam sufficienter ac plene adipiscemur
quod exoptamus : decies namque millena
vacationum (id est contemplationum et
spiritualium exercitiorum) impedimenta
nobis inde proveniunt propter corporis
necessitatem.

Postremo, quoniam triplici via ad beati-
tudinem pervenimus, videlicet, via purga-
tiva, via illuminativa, et via perfectiva ;
potest per ductum via purgativa intelligi,
per semitam via illuminativa, per vehicula
via perfectiva seu unitiva.

METRUM PRIMUM

Sunt etenim pennae volucres mihi,

Quae celsa conscendant poli.
Quas sibi quum velox mens induit,

Terras perosa despicit,
Aeris immensi superat globum,

Nubesque post tergum videt,
Quique agili motu calet agtheris,

Transcendit ignis verticem :
Donec in astriferas surgat domos,

Phceboque conjungat vias,
Aut comitetur iter gelidi senis,

Miles corusci sideris,
Vel quocumque micans nox pingitur,

Recurrat astri circulum ;
Atque ubi jam exhausti fuerit satis,

Polum relinquat extimum,
Dorsaque velocis premat astheris,

Gompos verendi luminis.
Hic regum sceptrum Dominus tenet,

Orbisque habenas temperat,
Et volucrem currum stabilis regit,

Rerum coruscus arbiter.
Huc te si reducem referat via

Quam nunc requiris immemor :
Haec, dices, memini, patria est mihi;

Hinc ortus, hic sistam gradum.
Quod si terrarum placeat tibi

Noctem relictam visere,
Quos miseri torvos populi timent,

Gernes tyrannos exsules.

ARTICULUS II

ELUCIDATIO METRl HUJUS PRIMI.

IN hoc metro Philosophia ostendit se po- B faletur se hujusmodi pennas habere, et
tentem efficere quod in fine prosee earumdem pennarum multipliees declarat
praecedentis perhibuit se facturam.Dixerat effectus. Itaque ait :

quippe se affixuram pennasBoetio,quibus Etenim penna' volucres, id est subtiles

subvolaret in patriam Beatorum : ideo hic ac celeres, sunt mihi, id est, insunt men-

442

DE CONSOLATIONE PHir.OSOPHI.f; LIRER IV. — METI\I'M I ; .\I\T. II

Ps. rxxwiir
22.

ti iiie;o, (/H(V conscvmlanf ccfsa poli . id ost
alta poloiiim orbiumqiie ccrlonim. Imo ol
traiiscemliiMt cuncla creala, non localiler
se moveiuio, setl digiiiora intelligeiulo, al-
(jue e.\ creatis el imperfeclis ac riuitis, ad
siimiiii el increali ac iiicircumscri[)lil)ilis
enlis noliliam peilinf^cndo.tiiicmadmodum
ex effectibus causa cognoscitiir, juxta il-
Aap.xiii.s. lud : .\ magnitudine speciei el creaturao,
polerit crealor liorum cogiioscibililer vi-
deri. Isho pciuKO sunl inlclleclus el ralio,
scu habilus primorum principioruin. po-
tius tameii sapicnlia el scicnlia, docu-
menla et libri pricstauliorum philoso-
phorum.

Quas pennas (juum mens velox, id est
ingeniosa et studiosa, induit sibi, id est,
assumil cl se eis perornal, ■pcrosa, id est
i[)sa inens odio plena, loquendo de odio
boiio ac ordinato, jtixla illud in Psalmo,
Perfeclo odio oderam xWQ^s^clcs-picit terras,
id est terrena, pra?sertim carnalia et im-
munda : quae iii qiiantum sunt vitiosa et a
sumino bono impediliva, sunt odicnda et
fiigienda : non in quanliim sunt crealura?
Dei, quiim dicat Apostolus : Omnis crealu-
ra Dei bona est. Sic quoque Salvator in
/.»c. xiv,2o. Evangelio dixit : Si quis venit ad me, et
non odil patrern suum et inatrem, non
potest ineus esse discipulus. Hursus, debe-
miis terras despicere, id est vilipendere,
respcclu coelesliuin spiritualiumque bono-
rum, potissime respectu suinini et incom-
parabilis boni, nec terrenas opes diligere,
nisi in qiiantum utilcs aut necessariae sunt
ad suslcntaculum vit» et ad s[)iritualia
bona. rnde et Plato loquitur in Pha?done :
Pecunias sane compellimur possidere pro-
pter corpus, scrvi facti cura? hujus.

Et superat, id est, contemplando tran-
scendit, globum aeris immensi, id est
ipsum elementum aeris.instar globi spha»-
ricum seu rotundum,et immensum, id est
valde inagnum et difficulter inensurabile;
videtque nubes post tergtim, id est, intelli-
git nubes et ceteras impressiones meteo-
rologicas, esse longe inferiores se et sua
consideratione seu rerum quas speculatur,

I 7'i,rt.iv, l.

A (iiniin impressiones ilhe generoiitur in
aere; et transcendit etiam verticem ignis,
id est superiorein parlem ignis elementa-
ris, qui calet, id est, calidus est, agili mo-
li( (vtlicris,'u\ est ex velocissimo motu cor-
[KDris cndeslis ipso su[)crioris : ciijus motu
am[)liiis incalcscil, quum laincn ctiam ex
propria natura sit calidus.

Donec surgat, id est, quousquc ascendat
per considerationcm, in domos astriferas,
id est ad speculationem et mansionem
astroruin, conjungalquc Plucbo, id est soli

H ccteris(juc [)lanclis, vias, id est considera-
tionum suaruin processus et suorum iter
profectuiim, transeundo a cognitione ele-
mentorum et generabilium ac corruptibi-
lium rerum, ad investigationem et intui-
tioncm coeleslium orbiiim : in quibus non
est malum naturac, id est alleratio corru-
ptiva,secun(luin Aviccnnam et Algazelem;
aut comitetur, id est, assequatur et attin-
gat ac noscat, iter, id est motum, scnis
gelidi, id est Satiirni : qui dicitur gelidus,
quoniam est frigel'activ;e natura^;et senex,

C quoniain instar antiqui est lardus in.motu
propri;e sphaeraj (in qiia pra) celeris pla-
netis tardius complet cursum suum, puta
in annis triginta),et rursus,quia secundum
fabulas vocatur pater aliorum planetarum.
Ihcc agil mcns milcs luminis' corusci, id ' sUlens
est, conlcmplationi philosophicae militans
ciim s[)lcn(li(io lumine sibi a Creatore im-
presso : dc quo in Psalmo dicitur, Signa- /<«. iv, 7.
tum est super nos lumen vultus tui, Do-
mine. Potest etiam luinen splendidum
nuncupari ipsa scicnlia habitualis.Quidam

D [)er liimen coruscuHi accipiiint Jovcin,qui
ponilur sub Saturno, et candidus est : cum
quo mens est quasi « miles », quia Jupiter
fertur fidei et religioni prseesse, sub qui-
bus mens militat Deo.

Vel donec comitetur ipsa mens, id est,
considerando sequatur, quocunujuc, id est
ubicumque, nox micans, id est, liimine ac
scintillatione stellarum aliqualiter ruti-
lans, pingitur, id est, ornatur luminibus
illis : sicque mens recurrat, id est, consi-
derando transcurrat, circulum astri, id est

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — METRUM I ; ART. II

443

zodiacum,sub quo septem planetse moven-
tur, vel coelum stellatum, quod sphEora
"Atqiie octava vocatur. Atqui*, id est pro certo,
ubi jam menti fuerit satis exhausti, id
est, sufficienter se occupaverit circa cce-
lum stellatum, visu seu consideratione ex-
haustum et quasi absumptum, relinquat
potum extimum, id est coelum extremum
a philosophis cognitum, scilicet nonam
sphseram seu primum mobile, prematque,
id est, sub se habeat, dorsa, id est gibbo-
sitatem, seu superficiem supremam con-
vexam, cvtheris (id est coeli) velocis, id est
mobilis primi, quod est velocissimi mo-
tus, sicut et maximae quantitatis, inter
mobiles orbes.

Hsec universa mens relinquit transvo-
lando ad Creatoris notitiam.Ideo subditur:
compos verendi luminis, id est ipsa mens
facta c< compos » seu potens ad contem-
plandum lumen divinum et increatum,
super omnia reverendum, imo incompara-
biiiter honorandum : quod solum est ad-
orandum.

Hic tangitur majestas ac operatio sum-

mi boni, in quo quies ac finis est mentis

contemplativse alatae. Ilic, id est in hoc

coelo supremo, imo super illud, in ccelo

empyreo, Dominus creator cunctorum, te-

net sceptrum (id est auctoritatem) regum,

utputa supremam auctoritatem regalem,

/ipoc.xvii, tanquam Rex regum et Dominus univer-

i4;xix, 16. gQj.^!^ propria et independenti potestate,

Ps. Lxv,7. juxta illud Psalmi, Qui dominatur in vir-

tute sua in seternum ; temperafque, id est,

disponit ac moderatur, habenas, id est

gubernacula et connexiones, orbis, id est

C(. p. 277 mundi totius, sicut hoc supra frequenler

^g[g' 3°f expositum est ; et ipse rerum arbiter co-

B ei s. ruscus, id est judex splendidus omni sapi-

entia et virtute, stabilis, id est prorsus in-

commutabilis, regit currum volucrem, id

est motum celerem cceli ac variabilem

mundi statum : juxta quod dictum est

cy. p. {ii supra, Omnia certo fine gubernas ; item-

A,368D. qj^g^ Stabilisque manens, das cuncta mo-

veri.

Si via referat, id est, conversatio bona

A rcducat, huc, id est ad thronum contem-
plationemque summi boni, te reducem,
id est rationis directione redeuntem^^-wam
viam nunc requiris, id est, ingredi et ap-
prehendere cupis, immemor, id est ad
tempus oblitus tuse salutis ; dices :

Memini, id est, memor jam sum, hwc,
id est mansio ista siderea ac superna, est
mihi patria, id est habitatio salutaris, fi-
nalis, aeterna. Ilinc ortus, id est, origo
mea hinc fluxit, quia a Rege ac Domino
patriae hujus creatus sum et sortitus quid-

B quid boni in me est : juxta illud secundo
Machabaeorum, K ccelo ista possideo. Apud n Much.
Joannem quoque dicitur : Non potest ho- ^''' "•
mo accipere quidquam, nisi datum fue- -n.
rit ei de coelo. Hinc teste Philosopho, In-
tellectus est ab extra:quod Plato in Timaeo
et Phsedone clarius exprimens, fatetur ani-
mam rationalem esse foenus corpori ac-
commodatum a patrespirituum. //ics^s^am
gradum, id est, hic de cetero permanebo
ac requiescam, nec ultra ad corruptibilis
vitae eerumnas redibo. Nam et Porphyrius,

C quamvis Platonicus, tamen in hoc quod
Plato asseruit animas ad mansiones stella-
rum reductas, post tempora longa denuo
ad corpora affici et reverti, a Platone dis-
sensit. Hinc in ultimo libro de Civitate Dei
loquitur Augustinus : Si Plato atque Por-
phyrius sibi invicem communicassent id
quod vcrum dixerunt, et superessent, am-
bo fierent christiani. Plato etenim dixit,
animam non posse perpetuo sine corpo-
re remanere ; Porphyrius docuit, corpus
corruptibile esse fugiendum animae bea-

D tae : quorum "utrumque verum est ; et si
ambo ista sensissent, credidissent nobis-
cum, quod animee beatse tandem reuni-
entur corporibus jn ipsa reunione glori-
ficandis.

Quod si placeat tibi beatificato et glori-
ficato in anima, visere, id est conspicere,
noctem, id est tenebrosam vitam, terra-
rum, id est terrigenarum, relictam in
hora mortis, quam scilicet reliquisti in
obitu ; cernes tyrannos esse exsules, id
est a vera patria sua prorsus extraneos,

\M DE CONSOI.ATIONP PHII.OSOIMll.F. MBRH IV. — MKTRUM 1 ; A«T. II!

(^ui)s iniscri popull, id (.'sl inortalcs, iiifir- A Proverbiis Saloinon protestatur, Dux indi- Pmv.ww»,
mi et iinperfecti. nonduin iinplentes qiiod gens prudentia inullos opprimet per ca- "*■
Matth.x, ait Salvator, Nolite timere eos qui corpiis luiuiiiain ; et riirsus, Leo rugiens, et nrsus ihid. is.
occidiint. lorros, id esl crudeles, propter esunens, princeps iinpius super populum
erudelitalem eoruin linwnl : quia iil in pauperein.

N'

ARTICULUS III

ELUCII).\T10 METIU IILJUS PRIMI MYSTICA.

ON soliim llieologi, sed philosophi B ma apstuat pervenire, fideliter psallens :

qiioque, de duplici vita, utpufa acliva Oiiarn dilecta tabernacula tua, Domine Ps.ixxxm,

el contemplativa, locuti sunt : sed inulto virtiitum ! Concupiscit et deficit anima'"'^"

diffusius pripclariusque theologi. l*orro moa in atria Domiiii ; ilemque : Qiiem- i's. xu, 2.

penna> seu al» ad conlemplalivain vitain admodum desiderat cerviis ad fontes aqua-

Ps.ixm.i. potissime spectant, in qua homo ascendit rum, ita desiderat anima mea ad te,

ad cor altum, et altior fit se ipso, ab ho- Deus.

minibus se elongans ut Deo jungatur, jux- At vero, primo dc Civitate Dei recitat

Thren.xA, ta illud Threnorum : Sedcbit solitarius, el Aiigustinus, quemadmodum Cleombrotus

'*' tacebit, qiiia levahil se siiper se. Si crgo Platoiiiciis, lecto libro in qtio Plato de

philosophia habel jjcnnas et alas spiritu- anim» iminortalilale dispulavit, dcsiderio

alis volatus, quanto magis theologia et felicitatis illius pra:>cipilavit se ipsum de

sancta Chrisli Ecclesia? De qua in Apo- C iniiro, ul ad illam pertingeret. Verumta-

Apoc. XII. calypsi habetur : Datae sunt miilicii al.T men in hoc malo egit, imo ot contra do-

'*■ duse, ut volaret in desertum. (^ujiis ala> clrinam Platonis, in Pha>done dicentis ;

sunt conlemplalio et oralio : (|iioriim Minimc fas est sibi ipsi violentiam in-

ulrumquc osl ascensus mentis iii Doiim, forre. Sed pro tanto hoc recolo, quia si

secundum Damasconum. Iterum, alae istw ille philosophus in tantuin accendebatur

sunt donum sapientise, et fervor divini ad obtinendum bcatitudinom naturalem,

ainoris semper excilans ac stimulans vim quanto magis nos ad supernaluralem bea-

affectivam ad Detiin. 0'ia; al» se invicem titudinem incomparabiliter mcliorem,ma-

adjuvant ascondcndo : quoniam sapientia. jorem ac digniorcm, deberemus fervere ?

cujus est ordinaro. dirigit caritalis ardo- Kl cerlo fervebimus, si assumpserimus

rem, ardorque ille sapientiam sollicilat ad pennas has. Etenim eis assumptis, « mens

/>«. xxxiii, vacandum et videndum quam dulcis sit D velox », non pigra, « terras perosa » con-

■* '•' ^'''''' Dominus. temnit, cuncta carnalia et terrena Sivhx- PhiUpp.w,

Deniquo pennae haj conscendunt « cel- trans ut stercora, ut lucrifaciat Christum.

sa » coelorum ad contomplandiim novem Nam,ut ait Gregorius : Terrena subslantia

^an.vii.io. ordines angelorum.qualilor millia millium a^lcrna; felicitati comparata, pondus est,

ministrant Rogi ctrlorum.ot decios millios non subsidium ; temporalis vita »ternae

centena millia adsistunt cuin ingenti re- glorise comparata, mors potius est dicen-

verentia Creatori universorum, quoniam da, quam vita.

/o6xxv, 3. non est numerus nobis comprehensibilis Sic etiam mens taliter contemplativa

militum ejus. Ad quorum societatem ani- aerem astheremque transcendit, quousque

DE CONSOLATIONF; 1'HILOSOPHIJi LIBER IV. — PROSA II 445

in « astriferas » veniat « domos » : de A pientia : Justi accipient regnum decoris, sap.y,n.

Joann.xiv, quibus locutus cst Christus, In domo Pa- et diadema speciei de manu Domini. Quod

'ffebr XIII ^'"'^ ™^^ mansiones multae sunt. Non enim bravium mens contemplativa affectuose

!*• habemus hic manentem civitatem, sed desiderans, in ipsum sempiterni « lumi-

futuram inquirimus,ut ad Hebrseos scribit nis » fontem ac principem figit intuitum,

Apostolus. Et « Phcebo », id est Christo et in ipso pure quiescit. Cujus abyssalem

soli justitiae, semitas suas « conjungat », immensitatem sinceriter contemplando,

id est, peregrinationem suam terminet ad conspicit quam parum aut nihil sit re-

/o««n.xvi., ipsum, qui dixit : Pater, volo ut ubi ego spectu iliius omne creatum ac termina-

"*■ sum, et illi sint mecum, ut videant cla- tum, quum finiti et infiniti nulla dicatur

ritatem meam, quam mihi dedisti. Unde esse proportio. Ideo sanctus ait Gregorius:

in prima sua Canonica beatissimus Petrus Animse contemplanti Creatorem, angusta

1 Pe<r. 1, effatur : Videntes Christum, exsultabitis B est omnis creatura.

*'"■ laetitia inenarrabili et glorificata, repor- « Hic regum sceptrum Dominus tenet »,

tantes finem fidei vestrae, salutem anima- hoc est, in coelo supremo, omniuni Do-

rum vestrarum. « Aut comitetur iter gelidi minus residens, omnia moderatur, regit,

senis », id est vestigia patrum sanctorum, judicat, ordinat in tota machina mundi,

in quibus concupiscentia fuit mortificata prsesertim in Ecclesia triumphante ac mi-

et amor mundi refriguit. Et ita fit mens litante, per angelos dirigens homines. Ad

jub\i\,\. devota « miles » Dei, quia militia est vita quam patriam reducti, erimus gloriosi,

hominis boni super terram, cui continuus optime contentati, seternaliter assecurati,

est conflictus adversus hostes salutis, su- atque de tot periculorum evasione, de tan-

Phiiipp.in, spiciens et adspirans ad bravium vocatio- tae felicitatis adeptione, Deo gratissimi,

'*■ nis supernse, de quo scriptum est in Sa- ineffabiiiterque securi.

PROSA II

TUM ego : Pap^e, inquam, ut magna promittis, nec dubito quin possis efficere.
Tu modo quem excitaveris, ne moreris.
— Primum igitur, inquit, bonis semper adesse potentiam, malos cunctis
viribus esse desertos, agnoscas licebit. Quorum quidem alterum demonstratur ex
altero : nam quum bonum malumque contraria sint, si bonum potens esse consti-
terit, liquet imbecillitas mali ; at si fragilitas clarescat mali, boni firmitas nota est.
Sed uti nostrse sententiae fides abundantior sit, alterutro calle procedam, nunc hinc,
nunc inde proposita confirmans. Duo sunt quibus omnis humanorum actuum constat
effectus : voluntas scilicet, ac potestas. Quorum si alterutrum desit, nihil est quod
explicari queat : deficiente etenim voluntate, ne aggreditur quidem quisque quod
non vult ; at si potestas absit, voluntas frustra fit. Quo fit ut si quem videas adipisci
velle quod minime adipiscatur, huic obtinendi quod voluerit defuisse valentiam,
dubitare non possis. — Perspicuum est, inquam, nec ullo modo negari potest.
— Quem vero effecisse quod voluerit videas, num etiam potuisse dubitabis ? — Mi-
nime. — Quod vero quisque potest, in eo validus, quod vero non potest, in hoc
imbecillis esse censendus est. — Fateor, inquam. — Meministine igitur, inquit,

44G UE CONSOLATIOXE PIUI.OSOPHI.K I.IHEIl I\ . — PROS.X II

siiperioribus rationibus esse colloctum, intentionem omnem vohintatis humanaj,
(jutB diversis studiis agitur, ad beatitudinem festinare? — Meinini (inquam) id
(luoque csse demonstratum. — Num recordaris beatitudinem ipsum esse bonum,
eo(jue modo, (]uum beatitudo petitur, ab oinnibus desidei'ari bonum ? — Minimc
(imjuam) rocordor, (juoniam id inemoriae fixum tenco. — Omnes igitur liomines,
boni i)ariter ac maU, indiscreta intentione ad bonum pervenire nituiilur? — Ita (in-
(juain) consequens est. — Sed certum est, adeptione boni bonos fieri. — Gertum.

— Adipiscuntur igitur boni quod appetunt. — Sic videtur. — MaU vero si adipi-
scerentur quod appetunt bouum, maU esse non possent. — Ita est. — Quum igitur
utrique bonum petant, sed hi quidem adipiscantur, iiU vero minime ; non dubium
est. bonos quidem potentes esse, (jui vero maU sunt, imbecilles. — Quisquis
(inquam) dubitat, nec rerum naturam, nec consequentiam potest considerare ra-
tionum,

— Rursus, inquit, si duo sint quibus idem secundum naturam propositum sit,
eoruinque unus naturaU ofTicio id ipsum agat atque perficiat ; alter vero naturale
iUud ofTicium minime administrare queat, alio vero modo quam naturae convenit,
non quidem impleat propositum suum, sed imitetur implentem : quemnam horum

quid valentiorem esse decernis? — Etsi conjecto (inquam) quod * veUs, planius tamen
audirc desidero. — Ainbulandi (inquit) motum, secundum naturam esse hoinini-
bus num negabis? — Minime, inquam. — Ejusque rei pedum ofiicium esse naturale
num duljitas? — Ne hoc quidem, inquam. — Si quis igitur pedibus incedere valens,
ambulet ; aUusque cui hoc naturale pedum desit officium, manibus nitens, ambulare
conetur : quis horum jure valentior existimari potest ? — Gontexe (inquam) cetera :
nam quin naturaUs officii potens, eo qui idem nequeat valentior sit, nuUus ambigit.

— Sed summum (inquit) bonum aeque maUs bonisque propositum, boni quidem
naturaU officio virtutum petunt ; maU vero variam per cupiditatem (quod adipiscen-

idem di boni naturale officium non est) id* ipsum conantur adipisci. An tu aliter existirnas?

— Minime, inquam : nam etiam quod est consequens patet. Ex his enim quae con-
cesserim, bonos quidem potentes, malos vero esse necesse est imbecilles.

— Recte (inquit) praecurris, idque (uti medici sperare solent) indicium est
erectai jam resistentisque naturae. Sed quoniam te ad inteUigendum promptissimum
esse conspicio, crebras coacervabo rationes. Vide enim quanta vitiosorum hominum
pateat infirmitas, qui ne ad hoc quidem pervenire queunt, ad quod eos naturaUs
ducit ac pene compeUit intentio. Et quid, si hoc tam magno ac pene invicto prae-
euntis naturai desererentur auxiUo ? Gonsidera vero quanta sceleratos homines
habeat impotentia. Neque enim levia aut ludicra praemia petunt, quae consequi
atque obtinere non possunt ; sed circa ipsam rerum summam verticemque deficiunt,
nec in eo miseris contingit effectus, quod solum dies noctesque moliuntur. In qua
re bonorum vires eminent. Sicut enim eum qui pedibus incedens, ad eum locum
usque pervenire potuisset quo nihil ulterius pervium jaceret incessui, ambulandi
potentissiinum esse censeres ; ita eum qui expetendorum finem (quo nihil uUra est)

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER IV. — PROSA II 447

apprehendit, potentissimum necesse est judices. Ex quo fit (quod huic objacet) ut
iidem scelesti viribus omnibus videantur esse deserti. Gur enim relicta virtute vitia
sectantur? Inscitiane bonorum? Sed quid enervatius ignorantiae caecitate? An se-
ctanda noverunt, sed transversos eos libido praecipitat ? Sic quoque intemperantia
fragiles sunt, qui obluctari vitio nequeunt. An scientes volentesque, bonum dese-
runt, ad vitia deflectuntur? Sed hoc modo non solum potentes esse, sed omnino esse
desinunt : nam qui communem omnium quds sunt finem relinquunt, pariter quoque
esse desistunt. Quod quidem cuipiam mirum forte videatur, ut malos, qui plures
hominum sunt, eosdem non esse dicamus ; sed ita sese res habet. Nam qui mali
sunt, eos malos esse non abnuo ; sed eosdem esse pure atque simpliciter, nego. Nam
uti cadaver, hominem mortuum dixeris, simpliciter vero hominem appellare non
possis ; ita vitiosos, malos quidem esse concesserim, sed esse absolute, nequeam
confiteri. Est enim, quod ordinem retinet servatque naturam ; quod vero ab hac
deficit, esse etiam quod in sui * natura situm est, derelinquit.

Sed possunt (inquies) mali. Ne ego quidem negaverim; sed ha3c eorum potentia,
non a viribus, sed ab imbecilUtate descendit. Possunt enim mala, quae minime va-
lerent, si in bonorum efficientia manere potuissent. Quse possibilitas eos evidentius
nihil posse demonstrat : nam si (uti paulo ante collegimus) malum nihil est, quum
mala tantummodo possint, niliil posse improbos liquet. — Perspicuum est. — At-
que ut intelligas quaenam sit hujus potentiae vis, summo bono nihil potentius esse
paulo ante definivimus. — Ita est, inquam. — Sed idem, inquit, facere malum ne-
quit. — Minime. — Est igitur, inquit, aliquis qui omnia posse homines putet?
• — Nisi qui insaniat, nemo. — Atque iidem possunt mala. — Utinam quidem, in-
quam, non possent. — Quum igitur bonorum tantuminodo potens, possit omnia, non
vero queant omnia potentes etiam malorum ; eosdem qui mala possunt, minus
posse manifestum est. Huc accedit, quod omnem potentiam inter expetenda nume-
randam, omniaque expetenda, referri ad bonum velut ad quoddam naturae sufe
cacumen ostendimus. Sed patrandi sceleris possibilitas referri ad bonum non potest :
expetenda igitur non est. Atqui omnis potentia expetenda est : liquet igitur malo-
rum possibilitatem non esse potentiam.

Ex quibus omnibus bonorum quidem potentia, malorum vero minime dubitabilis
apparet infirmitas. Veramque illam Platonis esse sententiam liquet : solos quod
desiderent, facere posse sapientes ; improbos vero exercere quidem quod libeat,
quod vero desiderent, explere non posse. Faciunt enim quae libet, dum per ea
quibus delectantur, id bonum quod desiderant, se adepturos putant; sed minime
adipiscuntur, quoniam ad beatitudinem probra non veniunt.

448 DE CONSOLATIONK 1'HILOSOIMII.K LIIIEK IV. — 1'UOS A II ; AUI . IV

I

ARTICULIS IV

ELIJCIDATIO PROS.F, HUJUS SECUNDiE.

N pnoccdoiiti prosa pioiiiisil IMiiloso- A verba Iupc siinl plane absoluleque vera,

phia qu;p(lain obscura (ieclarare Boelio. quia quicumque habel carilatein, est bo-

Jam in secunda hac hujus quarti libri nus et virluosus, qua qiii caret, est malus

prosa hoc prosequitur. et vitiosus, secunduin quod loquitiir Au-

Kt primo testalur Boetius se prorsus con- gustinus : In caritate, pauper est dives ;

fidere Philosophiam posse iin[)Iere quod sine caritate, omnis dives est pauper :

promisit, idque indilate impleri precatur. nam quod patet et latet in Scripturis di-

Twn epo in(/uam,id es\, ego BoeVnis a \n- vinis, tenet qui caritatcm servat in mo-

quam », id est dixi tunc, utputa post ribus. Concordat quod arfirmat Gregorius :

prosam ac metrum pra'habila : Papa\ id Qucmadmodum multi arboris raini ex una

est admirative et gaudenter, nec dubito, radice i^rodeunt, sic multac virtutes ex

0 Philosopiiia, quin cfficcrc possis, id est una caritate gcnerantur; nec habet aliquid

implere, ^</, id est sicut,7>rom?7^is w«/7??rt, B viriditatis rainus boni operis, si non ma-

videlicet declarare difficilia et obscura net in radice carilatis. De hoc infra inagis

pra)tacta in prosa prima. Tu modo ne mo- patebit.

reris, id esl, non tardes nec protrahas, Quorum quidem alterum demonstratur

quem excitaveris, id est me Boetium, e.x altero, id est, unum istorum probatur

quem sic inflammasti ad audiendum tuam ex alio, hoc est, ex probatione unius in-

doctrinam. notescit probatio alterius. Nam quum bo-

Sequitur Philosophiee responsio. num malumque contraria sint privative

Primum igitur ,inquit ,liquebit ,sew. lice- potius quain alio genere oppositionis, quo-

hit, id est, quia sic quseris, ideo primo lici- niam malum formaliter non est quid posi-

tum ac patulum erit,supple,quod,a^/?oscas tivum, sed sola privatio boni, sicut silen-

potentiam, id est potestatem, adesse sem- tium appellatur privatio vocis, et tenebrae

per bonis, id est virtuosis, malos, id est C privalio luminis ; si bonum potcns esse

vitiosos, esse deserfos, id est privatos, cun- constiterit, id est, quum probatum fuerit

ctis viribus. Istud prout sonat, stare non quod bonum sit « potens », hoc est efficax

posset : alioqui pravi sacerdotes non habe- ad agendum, liquet imbecillitas mali, id

rent potestatem consecrandi et absolvendi, est, nota mox erit impotentia mali. At si

nec vitiosi prselati ac principes haberent fragilitas clarescat mali, id est, si mali

potestatem prselaticam ac jurisdictionem debilitas elucescat, firmitas (id est pote-

super subjectos, sicut nonnulli dixcrunt stas) boni nota cst. Hinc, secundum Phi-

hseretici. Certumque est, quod multi pra- losophum, contrariorum eadem exstat sci-

vissimi, imo et furiosi, sint corporali po- entia, et unum eorum per aliud noscitur.

tentia fortiores pluribus justis. Porro, si Imo et teste Apostolo, per visibilia atque ^o„,. ,, 20

verba haec exponantur de potestate pro- corporea, invisibilia et incorporalia co-

pinqua seu proxima promerendi vitam D gnoscuntur, Creator quoque ex creaturis.

ffiternam, quic potestas in caritate funda- Sed uti nostrcv seyUenticc fides abun-

tur, sine qua nihil est spiritualiter vivi- dantior sit, hoc est, ut consensus et cre-

dum, meritorium, et Deo acccptum ; sic dulitas nostrae doctrina? sit copiosior (sic

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA II ; ART. IV

449

sumitur fides quum dicitur : argumentum
est ratio, rei dubia? faciens fidem), alter-
utro catle procedam, id est, utraque pro-
batione jam utar, nunc hinc, nunc inde
proposita confirmans, id est, praemissa
atque intenta probans jam ex parte boni,
modo ex parte mali.

Sequitur probatio prima.

Duo sunt, id est, duo sunt principia
principalesque causae, quibus, id est per
quae et ex quibus, constat, id est, procedit
et dependet, omnis effectus actuum huma-
norum, id est ipsi actus seu effectus ho-
minum ex deliberatione progredientes :
voluntas scUicet,ac potestas activa. Sicque
istud intelligitur de pertinentibus ad cau-
sam efficientem per liberum arbitrium
operantem, non de effectu causse operan-
tis secundum naturam, ut est digestio ali-
menti. Assignantur etiam quatuor causse
rerum, videlicet, causa efficiens, formalis,
materialis, finalis. Sed nunc de causa ef-
ficiente intellectualiter sermo est.Quorum
si alterutrum desit, nihil est quod expli-
cari queat, id est, nihil effici potest. De-
ficiente etenim voluntate, id est potentia
volitiva, aut etiam interiori actu volendi,
ne (id est noxi) aggreditur quidem quisque
quod non vult. Nullus enim voluntarie
operans exsequitur aut accedit aliquid,nisi
volitum a se. At si potestas absit, voluntas
frustra fit, id est, inefficax redditur et
inanis in volendo.

Quo fit, id est, ex quo contingit, ut si
quem (id est aliquem) videas adipisci velle
quod minime adipiscatur (loquendo de
velle imperativo, quod est velle simpli-
citer et complete, et a Deo reputatur pro
opere ; non de velle optativo, quod est
velle imperfectum et secundum quid : de
Voy.xiii, quo in Proverbiis Salomon ait, Vult et
non vult piger), huic obtinendi quod vo-
luerit defuisse valentiam, dubitare non
possis, id est, rationabiliter ambigere ne-
quis tali homini « defuisse valentiam »,
id est potentiam, obtinendi quod cupit.

Ad quod respondet Boetius : Perspi-
cuum est, inquam, nec ullo modo negari

T. 26.

A potest de jure, quamvis negari posset de
facto : sicut et quidam negaverunt prima
principia per se nota,ut Aristoteles refert,
contradixeruntque sensui, dicentes nihil
moveri, et omnia esse unum ens. Qui
indigent poena, ut scilicet, secundum Avi-
cennam, tamdiu flagellentur quousque
propriarum experimento poenarum coacti,
fateantur se pati ab alio, et per conse-
quens motum esse et plura entia.

— Quem vero effecisse quod voluerit
videas, num etiam potuisse dubitabis ?

B id est, numquid dubitabis eum habuisse
potentiam id agendi? — Minime, id est,
nullatenus inde dubitabo : quia ad pro-
positionem de esse, sequitur propositio de
posse. Nam sequitur : hoc est dealbatum,
ergo potuit dealbari ; iste cucurrit, ergo
potuit currere. Alioqui contradictoria sta-
rent simul. — Quod vero quisque potest,
in eo validus, quod vero non potest, in
hoc imbecillis esse censendus est. — Fa-
teor, inquam ego Boetius, verum hoc esse.
Ad quod Philosophia : Meministine igi-

C tur, inquit, id est, an recordaris, supe-
rioribus rationibus esse collectum, id est
prsehabitis argumentis et rationibus esse
probatum, intentionem omnem voluntatis
humance, quoe diversis studiis agitur, id
est, variis conatibus, viis et actibus exer-
cetur, ad beatitudinem festinare, id est
ad aliquod bonum finale ordinari ac ten-
dere ? Unde dictum est prosa secunda ter-
tii libri : Omnis mortalium cura, quam cf.^.-m
multiplicium studiorum labor exercet,etc. ^ *'^-
Ubi et dictum est, quod beatitudinem uni-

D versi homines naturaliter appetunt, lo-
quendo de beatitudine secundum rationem
suam communem, prout dicitur quoddam
maximum bonum, etc. — Memini, in-
quam, id quoque esse demonstratum loco Cf. p. 30i
praetacto et alibi. li®'*"^"?

. . ■ l^» 304 0 I

— Num, id est anne etiam, recordaris eic.
beatitudinem ipsum esse bonum (imo et
summum bonum, prout tertio libro et c/". p.295
hinc inde frequenter praehabitum est), ^,*'^- -"^
eoque modo, id est similiter et ex con-
sequenti, qimm beatitudo petitur (sup-

29

450

DE r.oNsor.ATioNr; iMiii.osoiMri.F, ubf.ix iv.

puos.v II : .\UT. IV

plc, ab oninibiis). af' om/iihus (lcsidcruri
hoHiDii ^ Ad qnod Hoclins : Minimc (in-
quani) rccordor, id esl, noii stiiii iiifinoi'
iliins tan(]nain alicnjns aiilc cognili cl
dcinccps oblili. Idco snbdilnr : quoniani
id inc/noriir /i.cnin (cnco, id csl, finnilcr'
hoc in nuMHOria collocalinn rcscrvo. Ila-
([nc dirfcrnnl incininissc cl rccordari :
(inoniain rccordari, proprie est memorari
alicnjns obliti ; meminisse anlem comniu-
nins snmitnr pro actuali attcnlionc ali-
cnjns prius noti. sivc oblivioni sit tradi-
tiiin. sivc non. Niliilo ininns niiiim hornm
ricqncnliM" pro alio snmitnr, qnnin ct in-
variabili Deo, in qnem nnila cadit oblivio,
sippe i'ecordatio adscribatur. Unde et sa-

Luc. I, 51. cratissima cecinit Virgo : Snscepit Israel
pncrum snum, recordatns misericordiae
sna?.

Ex liis infert Philosophia : Omnes iyitur
homines, boni pariter ac mali, indiscrcta
intentione, id est communi cl indiffei'enti
ae naturali inclinatione, ad honum perve-
nirc nituntur : quia nec maium appeti
polest nisi snb ratione et specic seu ap-
<;/. p. 302 parentia boni, pront ista multoties sunt

^•"''etc ^"* expressa. — Ita (inquam) consequens est,
id est, ego Boetius fateor hoc vere et bene
concludi.

Ad qnod Philosophia : Secl certum est,
adeptionc honi honos ficri, id est, palam
est quod homincs adipiscendo bonum scu
bonitatem, fiant boni in illo genere boni
quod adipiscuntur : sicut qui acquirit bo-
nitatem moralcm, fit moraliter bonus ;
et qui suscipit bonitatem entis, fit bonus
bonitate natnrre : de qua dixit Apostolus,
I rim.iv, Omnis crcatura Dci bona est ; Moyses qno-

^en I 31 Q^® '^ Genesi, Vidit Deus cuncta quae
fecerat, et eranl valde bona. — Certum.

— Adipiscuntur igitur boni quod ap-
petunt, puta felicitatem, si perseverant
in bonis moralibus, juxta illud ad Roma-
Rom. XI, nos : Vide bonitatem Dci in tc, si tamcn
permanseris in bonitatc ; alioqui et tu ex-
cideris. Hinc, juxta Philosophum dccimo
Ethicorum, felicitas praeminm est virtutis.
Respondet Boetins : Sic videtur. Et Philo-

22

A sophia : Mali rcro si adipisccrentur quod
njj/)c(uiif fionuiii, iiicdi essc nnn posscnt,
l()(lii(Mi(i() (lc cis f()nnalil(M'. [inla scciin-
(liiin (|iiO(l lalcs ; cl it(Mn dc bono futurae
felicitatis, de ctijus rationc csl confirma-
tnm cssc in bonis. — Ita csl.

— Quu/n if/i(iir n(riqnc honnin pcta/it ,
id csl, tam boni qnam mali bonum fdi-
citatis desiderent, scd hi quidem, videlicet
boni ct virtuosi, adipiscantur hoc bonum
iii liac vita per inchoationcm, ct in fiitnro
l)cr consnmmalionem, illi vcro, pnta mali

B ct reprobi, ininiine ; non duhiuin cst , l>o-
nos quidcni potcntcs essc potcstate virtu-
tum, meritoria ac Deo accepla, qui vcro
sunt mali, id esl iniqui, imbecilles, id est
spiritnaliler esse infirmos, carendo hac
mcritoiia potcstate : juxta illiid Apostoli,
Proptcrca suiil intcr vos mnlti imbecilles, i cv.
et dormiunt multi. Attamcn tales vitiosi '"■
sunt in hac vita potentes natnrali virtute,
corporali potentia, pra^latica auctoritale,
praesidentia jurisdictionali : imo interdnm
potentia faciendi miracula. De quibus in

C Evangelio asscrit Dominus : Multi dicent ii/an/i. \
mihi in die illa, Dominc, Doinine, nonne "'
in nomine tuo prophetavimus, et daemonia
ejecimus, et virtutes multas fecimus ? De
naturali quoque virtute loqnitur apud
Marcnm Christns: Diliges Dominum Deum Marc.%
tuum ex tota virtute tua. Hinc argiimen-
tatio ista l*hiIosophiae non concludit nisi
de potestate mcritoria et morali, Deo ac-
cepta.

Ad hoc Boetins : Quisquis (inquam)
dubitat de his, nec rerum naturam, nec

D co/^scqucntiain potest considerare ratio-
nuin,\d est, talis non cognoscit rerum na-
turam, nec vim consequentiae argumento-
rum tuorum. Quod verum cst intelligendo
hsec secundum sensum jam tactum : alias
non teneret illatio. Imo multi sunt jam
virtuosi et boni. et per consequens suo
modo potentes, qui tamen sunt reprobi :
qiii dicuntur boni secundiim praesentem
justitiam, non secundum praedestinatio-
nem aeternam. Et quidam electi, sunt jam
mali ac vitiosi, qni tamen beatitudinem

.30.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV,

PROSA II ; ART. IV

451

consequentur : qui dicuntur boni secun-
dum praedestinationem seternam, non se-
cundum praesentem justitiam. Ideo totum
istud intelligendum est caute.

Praeterea objici potest contra jam dicta
(quod scilicet duo sufficiunt ad productio-
nem effectus, videlicet voluntas atque po-
testas), quia si quis velit aliquid operari
habeatque potentiam id agendi, nondum
idoneus est illud efficere, nisi sciat qua-
liter sit agendum. Ideo Plato asseruit,
unumquodque esse efficax et idoneum ad
agendum in tribus, puta, in scire, posse,
et veile : ita ut sit scire per ignorantiam
non obnubilatum, posse imbecillitate non
impeditum, et velle ab invidia longe re-
legatum. Avicenna vero et Algazel ac AI-
phorabius addiderunt et quartum, hoc est,
bonitatem seu benevolentiam : quod ta-
men in velle illo ab invidia alieno satis
includitur. — Et respondendum, quod as-
signatio illa Platonis, est magis clara et
plena quam ista. Philosophia tamen scien-
tiam in potentia comprehendit : quia po-
tentia non est perfecta, nec ad operandum
idonea operatione intellectuali,absque sci-
entia directiva.

Sequitur ratio secunda ad idem, quod
scilicet raali sunt impotentes, boni vero
potentes.

Rursus, inquit, id est, Philosophia se-
cundo sic arguit : si duo sint qtiibus idem
secundum naturam propositum sit, id est,
« si sint duo » homines habentes « idem »
in specie « propositum » naturale, eo-
rumque unus naturali officio id ipsum
agat atque perficiat , id est, unus ipsorum
exsequatur et ad effectum perducat illud
propositum ordinate,per convenientia me-
dia seu instrumenta ac opera ; alter vero
illud naturale officium minime admini-
strare queat, id est, opus illud naturse
conveniens nesciat exsequi congruenter,
alio vero modo quam natura' convenit,
id est, aliter quam naturalis ratio dictat,
non qiiidem impleat propositum suum be-
ne ac ordinate, sed imitetur implentem,
id est secundum apparentiam et verisi-

A militudinem quamdam, secundum quod
vitia aliqua quamdam assimilationem prse-
tendunt cum veris virtutibus,sicut duritia
cum rigore justitiee : quemnam horum
valentiorem esse decernis ? id est, quem
istorum judicas alio potentiorem ? — Et-
si conjecfo (inquam) quod velis, id est,
quamvis conjicio et aestimo responden-
dum quod tu, Philosophia, sentis, planius
tamen audire desidero, id est, tua doctri-
na cupio de hoc clarius informari.
Ad quod Philosophia : Amhulandi (in-

B quit) motum, secundum naturam esse ho-
yninibus nnm negahis?\^ est, tu concedes,
quod ipsa ambulatio seu motus localis
naturaliter conveniat homini. — Minime,
inquam, id est, nullatenus hoc negabo,
quum motus talis sit proprie animalis,
quoniam anima perfecta movet corpus
suum secundum omnem positionem seu
differentiam loci. Hinc Aristoteles libro de
Ccelo et mundo, ex hoc probat corpora illa
coelestia esse animata, quoniam omnes
differentias loci ex natura rei asserit esse

C in illis corporibus.

— Ejusque rei pedum officium esse na-
turale num duhitas ? id est, tu, o Boeti,
certus es « officium naturale » ejusdem
« rei », actus scilicet ambulationis, « esse
pedum », id est pertinere ad pedes tan-
quam ad instrumenta per quse exerce-
tur, quemadmodum videre, est actus seu
officium oculorum. — Ne hoc quidem,
inquam, id est, ego Boetius respondeo,
quod pro certo inde non dubito.
Ad quod Philosophia : Si quis igitur

D pedihus incedere valens, ambulet ; alius-
que cui hoc naturale pedum desit offi-
cium, manihus nitens, ambulare conetur,
innitendo manibus ac rependo, quemad-
modum primo Regum fertur de Jonatha
et ejus ministro, quod manibus reptantes, \neg.sn-,
aggressi sunt hostes : quis horum valen- ••*•
tior jure cxistimari potest ad ambulan-
dum, quamvis vigore virtutum claudus
valeat esse potentior illo ? — Contexe (in-
quam) cetera, id est, ego Boetius dico ut
tu, Philosophia, prosequaris quge restant,

\oi

UE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.F, IIBER IV

1'iiosA II ; Aur. IV

ct ea rcdiji^as iii formam verboniin. sicut
cx filis coiitcxitiir paniuis. Xdin t/uin /la-
tunilis officii potcns, id csl idoncus cxse-
(]iii illtid, eo qui idcm nequcat vnlentinr
sit, nidlus ambigit, qiiia hoc clarum ct
ccrluni cst pcr sc.

Ad quod Philosophia subjungit : Scd
sunDnum (inquit) bonum a^que malis bu-
nisquc propositum, id est, fclicilatem, ad
quam naturalis inclinatio insita cst indif-
fcrentcr bonis ac pravis hominibus, boni
quidcm naturali officio virlntuin jwtunt ,
id est, adipisci ac apprehendere studcnt
convenienti exercitio sea exsecutioue vir-
tutum. quae sunt ad hoc recta itiuera ;
mali vero variam per cupiditatem (quod
adipiscendi boni naturale officium non
cst) id ipsum conantur adipisci, id est,
hoinines vitiosi nituntur acquirerc felici-
tatcm per varias inordinatas affectiones :
quod non est naturale et congruum opus
ac medium pertingendi ad veram felici-
Oseexiv, 10. tatcm. Ideo scriptum est in Osee : Quis
sapiens, ct intelliget ista ? intelligcns, et
sciet hffic ? Quia recta3 via; Domini, et ju-
sti ambulabunt in eis ; praevaricatorcs ve-
ro corruent in eis. An tu aliter existimas,
0 Bocti ?

— Minime, inquam : nam etiam quod

est consequens, id est, conclusio quse se-

quitur ex pradictis, patct. Ex his enim

quce concesserim, id est, ex prgeinductis

quae concessi, bonos quidem potentes, malos

vero necesse est esse imbecilles, id est, ex

concessis istud necessario sequitur : et

hoc, juxta expositionem jain habitam. Sic

enim impotentes fuerunt pontifices Jud»-

orum Annas et Caiphas et Pilatus, qui

Christum occiderunt ; et Christus fuit po-

tens : qui tamen prsevaluerunt, et Dei Fi-

lium occiderunt. Cui ct unus eorum dixit :

/oann. XIX, Nescis quia potestatem habeo crucifigere

"*■ te ? Et nihilo minus Christus aliquo modo

Pi.xxi, 16. fuit infirmus : sicut ait in Psalmo, Aruit

/>i. xxx.ii. tanquam testa virtus mea ; itemque, In-

firmata est in paupertate virtus mea. Sic

quoque Laurentius fortior fuit Decio, quem

sapientia ac virtutum constantia supera-

A vil ; ct iiifirmior quantuin ad carnis pas-
sibilitalcin illo, cujiis tyrannidc occide-
badir.

— Rcctc (inquit) prawurris, id est,
Philosopliia di.xil. Matioiiabiliter, o Hocti,

. istud coiiclusisti prjcvcnicndo me, qui
istud conclusissem ; idque (uti mcdici so-
lcnt sperare) indicium est erecta^ jam
resistentisque naturce : hoc est, et « id »,
id est, quod ita pnccurris, inferendo quod
sequitur cx inductis, « cst indicium natu-
ra' crcct;c jam » ac « rcsistcntis », id est,

B signum qiiod ratio tua modo ad veritatem
et a?quitatem est elevata, efficaciterque
rcsislens motibus passionum, quibus du-
dum succubuisti quodammodo ; « uti »,
id est sicut, « medici solent sperare » de
curationc jpgroti per signa qua>dam pro-
gnostica.

Insuper Philosophia videns profectum
Boetii, animatur diffusius ci probare in-
tentum. Gaudent namque magistri in pro-
fectu discipulorum suorum,ct indc provo-
cantur ad instrucndum eos plenius. Unde

C in tertia sua Canonica sanctus ait Joan-
nes : Majorem horum gratiam non habeo, m/onnn.
quain ut audiam filios meos in veritate
ambulantes. Sed quoniam te ad intelli-
yendum, id est ad suscipiendum meam
doctrinam, promptissimum esse conspi-
c/o .• juxta illud Ecclesiastici, Auris bona eccU.h
cum omni concupiscentia audiet sapien- ■"•
tiam. Et Jacobus ait : Sit omnis homo /aco6. i, u
velox ad audiendum ; itemque : In man- mj. 21.
suetudine suscipite insitum verbum, quod
potest salvare animas vestras. Crebras co-

D acervabo rationes, id est, accumulabo jam
frequentes ac plures probationes ad idem
firmius comprobandum.

Vide enim quanta vitiosorum hominum
pateat infirmitas,qna? opponitur firmitati
virtutum,stabilitati atque constantia? men-
tis in Deo, ac robori spirituali : de quibus
Dominus dixit ad Josue,Confortare,et esto Jomei,:
robustus valde, ut custodias omnem legem
mcam ; Apostolus quoque ad Ephesios,
Confortamini in Doinino et in potentia Ephes.v,
virtutis ejus. Quumque hac fortitudine *"'

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER IV.

PROSA II ; ART. IV

433

Ps. I, 4.

^«. LXXXll,

i.

s. I, 31.

careant iniqui, merito in Scripturis com-
parantur pulveri, stipulge, ac favillse : jux-
ta illud in Psalmo, Non sic impii, non sic,
sed tanquam pulvis quem projicit ventus
a facie terrae ; itemque, Deus meus, pone
illos ut rotam et sicut stipulam ante fa-
ciem venti. Isaias quoque ait : Erit for-
titudo impiorum ut favilla stuppae, et
opus eorum quasi scintilla, et succendetur
utrumque simul.

Qui ne ad hoc quidem pervenire queunt ,
id est, efficaciter non valent. Et suae in-
firmitatis ac impotentiae vitiosae sunt cau-
sa, non se prseparando nec dando ad robur
virtutum, quoniam male agendo, obicem
ponunt gratiae Dei, qui in Apocalypsi lo-

Xpoc. m, quitur : Ecce sto ad ostium, et pulso ; si
quis aperuerit mihi, intrabo ad illum. De

icoh.s,'). quo legitur alibi : Ecce Dominus ante ja-
nuam adsistit. Pulsat quippe Deus omni-
potens januam cordis tui, dum te per
divinos instinctus, per angelicas inspira-
tiones, per devotorum hominum allocu-
tiones ad meliora hortatur ; aperis autem,
dum acquiescis atque obtemperas. Sed,
heu! multi advertere aspernantur,et Deum
creatorem suum repellunt a se. De quibus
ipse conqueritur per Zachariam:NoIuerunt
attendere, et aures suas aggravaverunt,
et cor suum posuerunt ut adamantem, ne
audirent legem. Ad quod eos naturalis
ducit ac pene compellit intentio, id est
ad beatitudinem, ad quam naturalis in-
clinat affectio, imo et vehementer insti-
gat. Propter quod quarto de Civitate Dei
loquitur Augustinus : Nemo est qui se
nolit esse felicem.

Consequenter subditur alia ratio ad idem
probandum, ut quidam exponunt. Verum-
tamen non sunt proprie speciales ratio-
nes, sed declarationes quaedam in preeha-
bitis motivis virtualiter comprehensa?, et
excitationes mentis ad considerandum quse
proponuntur.

Et quid, id est, quid agerent isti, si hoc
tam magno ac pene invicto prceeuntis na-
turoe desererentur ac privarentur auxilio,
id est, si auferretur eis naturalis ista in-

'uch. vii
, \i.

A clinatio fortis et insuperabilis ad felici-
tatem ? Quasi dicat : Si illam non habe-
rent, multo plus deviarent. Quod auxilium
vocatur « praeeuntis naturae », quoniam a
natura naturante et antecedente eis im-
pressum est, vel quoniam prsevenit eorum
malitiam.

Considera vero quanta sceleratos homi-
nes haheat impotentia, id est, quam ma-
gnam impotentiam habeant ipsi : juxta
quod tradit Philosophus in Postprsedica-
mentis, quod unus modus habendi est

B quod quis habetur ; sicut lubricus habens
uxorem, habetur ab ea, et avarus habens
pecuniam, habetur et possidetur ab ipsa.
Et hic tropus loquendi dicitur hypallage.

Neque enim levia aut ludicra prcemia
petunt, quce consequi atque ohtinere non
possunt, id est, non appetunt finaliter bo-
na vana, jocosa ac vilia pro mercede, quae
sunt talia et tam magna quod non valeant
ea acquirere : quamvis etiam talia qute-
rant et cupiant, ac in eis felicitatem et
ultimum finern sibi excsecati constituant ;

C in quibus nec sufficientiam nec quietem
inveniunt, ut supra, tertio libro, ostensum pios. m
est. Sed circa ipsam rerum summam ver- ^"'"
ticemque deficiunt, id est circa Deum, qui
solus est summum bonum, et summa, id
est plenitudo summaria omnem in se per-
fectionem includens, et vertex, id est sum-
mum principium universorum, in quo
dumtaxat sufficientia, quies, beatitudo ac
ultimus finis consistit. Circa quod bonum
impii errant, non illi sed sibi ipsis et
rebus caducis finaliter inhaerendo, in qui-

D bus quaerunt quod in solo Creatore pot-
erunt reperire. Ideo subditur : Nec in eo
miseris contingit effectiis, id est, vitiosis
hominibus non provenit optata felicitas in
summo bono, quod solum dies noctesque
moliuntur, id est, « quod » summum bo-
num dumtaxat naturaliter atque finaliter
cupiunt adipisci per « dies » et « noctes ».
hoc est diurnis ac nocturnis temporibus.
Tn qua re, id est in consecutione seu
adeptione vera? felicitatis summique boni,
vires honorum eminent, id est, fortitu-

454 DE CONSOLATIONE PHlLOSOPm.F. LIBER IV. — PllOSA II ; ART. IV

diiirs graliosjr jusloruin |)r;i'rul^t'ut cl A Cur cnitn rclictn virfutc rilia sccfan-

reseraiilur : in quibus suiil lol vires quol tur, sequendo sensualitatem, non ratio-

virtutes; et quoruiii nalurales potentia' iieiii. (kenioiiuin suggesliones, iioii ange-

per (loiia gratiic ac per virlutes infusas lieas inspirationes, saeculi vanitatem, iioii

perlieiuntur. Et lioc deelaratur consequen- Crealoris legem ac jussionein?Sicque pec-
ler per siinile. ' caveruiit duplieiter, utputa. recedeiido a

Sicut cnini ennx, (jui pedibus inccdcns, bono, et inliaTeiido inaiigiio. IJe qiiibus

ad enm locum ttsque pervenire potuissct , loquitur Doininiis per Jeremiam : Duo ma- Jer. », i3

id est, realiter et actualiter pervenisset, la fecit |)opiilus meus ; me dereliquerunt

(juo nihil ulterius perviumjacerel (id est, fontem aqiia? vivcT, et foderunt sibi cisler-

nihil viae aut spatii pertransibilis super- nas dissipatas. /nsci7iane^o«orMm.^id est,

esset) incessui, ambulandi potcntissiinum ulrum fecerunt hoc ex nescientia seu igno-
cssc censercs, id est, talem viatorem ju- B rantia bonorum ? Sed hoc eorum iinpolen-

dicares ac diceres esse fortissimum, aut tiain non ininueret. Propterea subditur :

valde fortem ambulatorem : prppsertim si Sed guid enervatius,\di e%i ^Q\i\\\\\?,,igno-

a locis multum remotis veniret. Propter rantice cwcitate, id est ca^ca ignorantia?

quod Ilercules quum ad Oceanum deve- Qua) directe contraria est perfectioni et

nisset, statuit coliimnas in mari. in rne- felicitati rationalis creatur.T : ciijus bea-

moriale fortitudinis suie. Porro Alexander titudo iii actu sa[)ienti8e ponitur, hoc est

rex, cupiens prapminere, constituit reino- in contemplatione allissim;r veritatis,quam

tius in ipso Oceano suas columnas. Ita Veritas summa suo amatori pro mercede

necesse est judices, \A est, sic oportet ut promisit, dicendo : Qui diligit me, dili- yofl/i»i .m\

fatearis ac recognoscas, eum esse poten- getur a Patre meo ; et ego diligam eum, "'

tissinium, id est valde potentem potentia et manifestabo ei me ipsum. Denique lesle
meritoria ac gratuita, qui r?/»;3/-e/<cw<i/i;, C Salomone, Quantum lux excedit tenebras, Eccie.x

id est, consequitur et acquirit, finem e.v- tantum sapientia ignorantiam. Qua> quam "■

petendorum, id est summum bonum seu periculosa consistat, constat ex eo quod

felicitatem, qua3 est finis omnium deside- ait Apostolus : Qui ignorat, ignorabitur. icor. m>

rabilium, quo nihil ultra est, id est, ultra Tenetur autem unusquisque scire ea quse ^^'

quod summum bonum nihil restat optan- ad suam spectant vocationem suumque

dum. Non enim aliud ultra aut supra statum, nisi inevitabili excusetur obsta-

ipsum est : imo ipsuin est finis finium. culo.

Ex quo fit, id est, ex pra?dictis conse- An sectanda noverunt? id est, utrum

quens est, quod huic objacet, id est, ulti- sciunt ea quse credere, sequi et operari

mo fini pra?fato repugnat, atque ab ejus tenentur? Et certum est quod quidam ini-

adeptione impcdit, utputa istud : ut iidem quorum illa sciunt, quidam ignorant. De
scclesti, id est ipsi vitiosi, viribus omni- D scientibus vero mox sequitur : Sed trans-

bus videantur esse deserti, id est destituti vcrsos eos libido prcecipitat , hoc est, « li-

et privati omni robore 'gratiae ac virtu- bido », id est fomes seu concupiscentia

Hebr.ww, tum : dc quo ait Apostolus, Optimum est mala, « praecipitat », id est dejicit, « eos

"■ gratia stabiliri cor. Idcirco hostibus suae transversos », id est a summo bono aver-

salutis subduntur, omni tentatione vin- sos, et a rectitudine aequitatis obliqiiatos :

cuntur. et inter effeminatos computantur. quemadmodum Daniel dixit ad judicem

In quorum persona dici potest illud Ba- impium : Species decepit te, et concupi- uan. xm

Baruch ii, fuch : Facti sumus subtus, et non supra. scentia subvertit cor tuum. Ita in multis ^'''

Osee v.i, Quibus ctiam convenit illud Osee : Factus est informis cognitio veri : quos trahit

*'• est Ephraim quasi columba seducta, non ad iniqua ac vincit libido seu prava affe-

habens cor. Unde subjungitur : ctio. Imo quidam sunt in caritate et gra-

DE CONSOLATIONE PH1L0S0PHI7E LIBER IV. — PROSA II ; ART. IV

4oo

tia, et tamen passionibus, tentationibus ac A
blandimentis vincuntur. Nec solum libi-
do, id est desiderium delectationis, sed
et timor afllictionis multos praecipitat in
1'oveam criminis ac gehennae.

Sic quoque inteiwperantia fragiles sunt,
qui obiuctari vitio nequeunt : id est, qui
peccatis resistere et praevalere non valent
propriis vitiis (quia non habent caritatem
et gratiam, sine quibus nemo potest ad
tempus notabile reluctari et prajvalere
/•. t.xxii, peccatis, ut dicit in Quodlibetis Henricus),
3o5A et ^^ g^jj^^^ fragiles », id est debiles et proni B

ad malum, « intemperantia », id est ex
propria indiscretione et immoderatione,
qua facere negligunt quod in ipsis est :
et ita sunt causa culpabilis suse impoten-
tia3 et fragilitatis. Quumque omne pec-
catum sit voluntarium, secundum Augu-
stinum ; nec Deus ab aliquo exigat ultra
quod potest, secundum Hieronymum, qui
testatur, Maledictus qui dicit Deum requi-
rere ab homine impossibile aliquid : cer-
tum est quod homo qui peccat, non pe-
nitus nequit, imo potest vitiis obluctari. C
Et si objiciatur, quod non potest hoc sine
adjutorio gratige Dei, concedendum est :
nihilo minus potest, quia secundum Phi-
losophum in Ethicis, id dicimur posse,
quod possumus per nostros amicos ; Deus
vero rationali creaturae ipsum invocanti
arnicissimus est : quem si ut oportet in-
vocaverimus,indubitanter gratiee suae prse-
stabit auxilium.

An scientes volentesque, honum dese-
runt et ad vitia defiectuntur? id est, utrum
peccantes « deserunt bonum », id est Deum D
essentialiter bonum, et virtutem ac viam
salutis, « scientes » se peccare, et quid
sit bonum ac eligendum, et item an fa-
ciunt hoc « volentes », aut magis coacti ?
Hanc quaestionem, quse magna est, non
multum prosequitur in hoc loco Philoso-
phia. Ad quam Socrates dixit, quod omnis
peccans est nesciens : unde et addidit,
scientiam non distingui a virtute, et quod
mali non habent scientiam boni. Aristo-
teles vero in libro Ethicorum docet et

probat oppositum, atque affirmat, quod
pcccans vir potest habere rectum judi-
cium et veram notitiam in universali, ta-
men in particulari eventu et casu errat
judicatque perverse : ita quod passio, ti-
mor, voluptas, concupiscentia, aut aliquid
tale, rectitudinem judicii sui subvertit,
et judicat hoc aut illud malum esse agen-
dum, in quantum videtur sibi delectabile,
utile aut honestum. Sicque fatetur Philo-
sophus, quod omnis peccans est errans.
Quod et Salomon in Proverbiis fassus
est : Via (inquiens) stulti recta in oculis Prov. xn,
cjus ; itemque : Omnis viri via recta si- y^^,^ ^j.,^
bi videtur. Unde et divinus Dionysius 2.
fatur : NuUus respiciens ad malum ope- DeDivin.
ratur, id est, nullus eligit, diligit opera- '"""■ '^- "•
turve malum, nisi sub ratione alicujus
boni. Vitiosi ergo possunt habere scien-
tiam nudam, informem ; non autem ha-
bent scientiam formatam, boni approba-
tivam, et efficacem.

Sed hoc rnodo non sohoii potentes esse,
sed omnino esse desinunt, id est, iniqui
« non solum desinunt esse potentes » per
gratiam ac virtutes « hoc modo », id est
peccando, « sed » et desinunt « esse om-
nino » : non utique esse naturse perdendo,
quia adhuc bibunt et comedunt, et in bo- /oixxi, 13.
nis concupiscentiarum dies suos ducunt,
ac deinde in puncto ad infernum descen-
dunt. Unde et sanctus Job ait : Quare ibid. 1.
impii vivunt, sublevati sunt confortatique
divitiis? Desinunt ergo esse, amittendo
spirituale esse gratise ac virtutum. De quo
esse dixit Apostolus : Qui se putat aliquid Oaiat. vi,
esse, quum nihil sit, ipse se seducit. Hinc ^'
est illud Salomonis : Verte impios, et non proiwu.i.
erunt. Sic quoque iniqui mortui perhiben-
tur, quoniam vita gratia> carent. Propter
quod in Evangelio ait Christus : Dimitte Matik.sm.
mortuos sepelire mortuos suos. Paulus ""■
quoque : Vidua (ait) quse in deliciis vivit, 1 y,m.v.ii.
niortua est. Denique illud Joannis, Sine /oiui». 1,3.
ipso factum est nihil, Augustinus expo-
nens, affirmat : Peccatum nihil est, et
nihil fiunt homines quando peccant. Nam
qui communem omnium quce sunt finem

m

DK CONSOI.ATIONK IMIII.OSOIMII.V. I.IHKU IV.

ruosA II ; AUT. iv

rclinqiiiinf, videlicet Dcum excelsiim cl
gloriosuin. lolius esse ac vitae fonlein, pa-
riter (juoyue esse desisttint per tolius spi-
ritiialis esse amissionem.

Quoil (jutilcii} cuijtidiii 7nirn»i fortc ri-
(icatur, id esl, lioc roisilan potesl alicui
miruin el irralionabiiiler dictuin videri,?//
malos, qui plures /lominum sunt, cosdem
non esse dicamus, id est, « ul dicamus »
iniquos « non esse, qui sunl plures lio-
ininum », id est plures dc nuinero lio-
Maith.w. niinuin, et pars inajor eoruni, quuin inulli
16; XXII, 14. gjijj vocati,et pauci e\ec[\.Scd ita sese rcs
habet, id est, revera sic est, juxta sensuin
inductum : aliler falsum esset, quum iin-
piissimi siiit prinuT et parliculares sul)-
stanti», et vera supposila. Xam f/ui ma/i
sunt, eos malos esse no7i abnuo, id est,
non nego ; sed eosdem esse jmre atque sim-
pliciter, nego, id est, non concedo neque
admitto, quod habeant esse, pure simpli-
citerque loquendo, lioc est sine admix-
lionc vanilalis iinpuritatisque culpiT. ac
niliili spirilualis. Sicque esse non sumilur
hic prout capitur communiter, el verbum
substantivum vocatur, sed proiit iinportat
participationem beati ac beatifici esse :
qua; participatio per gratia^ ac gloria? su-
pernaturalia dona efficitur. Cujus esse
comparatione ac respectu, esse naturge pro
nihilo rcputatur, ut super illud Joannis,
yoann. XVI, Si quid petieritis Patrem in nomine meo,
■'• dabit vobis, Augustinus effalur.

Nam uti cadavcr, hominem mortuum
dixeris, simpliciter vero hominem appel-
lare non possis, hoc est, sicut asserere
potes, quod cadaver sit homo mortuus,
non autem simpliciter dicere potes sine
mendacio, quod sit homo ; ita vitiosos,
malos (luidem esse concesserim, id est,
concedo quod sint mali, seu etiam homi-
nes mali, sed esse absulute, nequcaui con-
fiteri, hoc est, « nequeam », id est, non
valebo, « confiteri » quod sint, « abso-
lute » ioquendo. Juxta quem modum Au-
gustinus loquitur super Joannem : Quis-
quis se inaniter jactat, atque in propriis
oculis magnus esl, nihil est. Hinc liomo

A a sumino et essentialiter superbeatissimo
Deo se avertendo per culpain, (puc forma-
iiter nihil est, niliileilatem quamdam in-
ciirrit : nam et accidens privalivuin seii
corriipliviiin. subjecluin siium dciiominat.

• Idco per Jeremiain loquilur Deiis, qui so-
lus est esse omnilormilcr pleniim ac infi-
nite siinplicilerqiie perfectum : Quid ini- >/•. n, 5.
quitatis invenerunt patres vestri in me,
qiila elongaverunl a ine, et anibulaverunt
posl vanitalein, et vani facti sunt ?

Est enim, quod ordinem rctinct servat-

B que naturam : id est, illiid siinpliciter lo-
quendo fateor esse,quod ordinate se habet
et convenienter respectii ultimi finis, hoc
est in debila habiludiiie ac relatione ad
summum el ullinium finem, aUiiie in lioc
conscrvat naluralcm proprielatcin,et suain
essentiam continet in vigore. Quod vero ab
hac dcficit , id est, ab ista natura natu-
ralique ordine ac proprietate recedit, esse
etiam quod in sui naturci situm est ,\(\ est
esse suum naturale, dcrclinquit, id est
amittit : non ut sibi non insit realitcr, sed

C ut sibi non prosit salubriter. Juxta quem
sensum ait in Evangelio Veritas : Haben- Mixuh.
ti dabitur, et abundabit ; ei autem qui ""^' ""^
non habet, etiam quod videtur habere, au-
ferelur ab eo. Etenim non habens habel,
qui non habet cum gratitudine et usu
salubri.

Consequenter Philosophia tangit aliam
contra prwdicta instanliam. Scd possunt
(inquics) mali, id est, tu, lioeti, « inquies »,
id est dices, « Mali possunt », id est, agere
aliqua valent.

D Ad quod Philosophia respondet:A^ec ego
quidem negaverim, id est, ego certe non
nego hoc ; sed hcec eorum potentia, non a
viribus, sed ab imbecillitate descendit , id
est, « potentia » peccandi quam habent,
secunduin quod est radix peccandi, non
procedit « a viribus » naturalibus, nec a
virtutibus acquisitis seu infusis, sed ab
innata defectuositate, quam habent in
quantum ex nihilo sunt : quia ut asserit
Augustinus, voluntas creata in quantum
ex nihilOjCst prima causa et radix peccan-

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA II ; ART. IV

437

di. Verumtamen, sicut jam dixi, certum
est quod iniquis veraciter insint vera3 et
reales potentia3 : ut potentia sensitiva, mo-
tiva,intellectiva ac volitiva,corporea forti-
tudo,potestas praelatica et sacramentalis ac
pra3sidentialis. Verum Philosophia hic lo-
quitur de potentia operandi moraliter, be-
ne aut male. Praeterea, ut sanctus Diony-
sius quarto capitulo de Divinis nominibus
docet, malum formaliter sumptum, non
est aliqua positiva realitas seu natura, sed
privatio boni : ideo fundatur in bono, et
fluit a bono creato, deficiente ac libero,
secundum quod ex nihilo est, prout Ale-
:/■- 1. XX, xander super primum et secundum Sen-
, 633B'pt tentiarum tractat diffuse, Thomas quoque,
; XXI, p. Albertus, Bonaventura, iEgidius aliique
ibidem conscribunt.

Possunt enim mala, id est peccare,
quce minime valerent, si in bonorum effi-
cientia manere potuissent : id est, mala
non possent, « si potuissent manere », id
est usque in finem perseverare, « in effi-
cientia », id est exercitio actualique usu,
« bonorum », id est laudabilium operum.
Praeterea advertendum, quod in homine
voluntas liberumve arbitrium est origo
bene et male agendi : sicque est eadem
naturalis potentia operandi virtuose ac vi-
tiose. Et sicut virtuosi possunt peccare
(imo et Deum assidue deprecantur, quate-
nus ab ipso a vitiis praeserventur), sic vi-
tiosi possunt converti et laudabiliter con-
versari : alias frustra admonerentur ad
poenitendum et emendandum se.Sed sicut
virtuosi secundum quod tales,non possunt
peccare (quia virtutibus nemo directe uti-
tur male), sed in quantum sunt arbitrii li-
beri ; sic vitiosi secundum quod vitiosi,
nequeunt agere bene, sed ut liberi exstant
arbitrii, possunt pcenitere, et fieri boni
virtuoseque agere. Et juxta ha?c intelli-
gendus est totus iste passus Philosophise.
Atque juxta hunc modum ait Dominus :
aith.Mi, Non potest arbor bona fructus malos face-
re, neque arbor mala fructus bonos facere.
r. xiir,23. PcT Jercmiam quoque dicitur : Si /Ethiops
potest mutare pellem suam, aut pardus

A varietates suas ; et vos poteritis benefa-
cere, quum didiceritis malum.

Quce possibilitas eos evideyitius nihil
posse demonstrat, id est, potentia ista pec-
candi, clarius pandit quod iniqui nihil
possint, secundum quod tales : quia et
opus eorum secundum quod ab ipsis pro-
cedit, id est a prava voluntate eorum, est
malum et inordinatum,et per consequens,
peccatum et nihil. Attamen, secundum
quod procedit a naturali eorum potestate
et vi, aliquid est, ut fornicari, furari, ra-

B pere, trucidare. Nam si, uti paulo ante
collegimus, id est, ex diversis praemissis
conclusimus, malum nihil est, id est ma- Cf.-^.m
lum culpse quantum ad suum formale, ^'
quod est deformitas atque aversio mentis;
quum mala tantummodo possint, nihil
posse improbos liquet : id est, constat viti-
osos ut tales, « nihil posse, quum possint
tantummodo mala », sicut expositum est,
puta in quantum tales. Porro his consonat
quod ait Anselmus : Qui id potest qiiod
sibi non expedit nec ipsum decet, quanto

G plus hoc potest, tanto impotentior est et
imperfectior esse convincitur. Alioqui om-
nipotens Deus, a cujus potentia excludun-
tur mala et privativa, impotens esset. —
Perspicuum est.

Insuper Philosophia declarat adhuc ea
quae dixit ; nec istae declarationes sunt
proprie speciales probationes, quamvis ex
eis accipi possint et elici aliquae rationes.
Atque iit intelligas qucenayn sit hujus
potentioi vis, id est, ut clarius noscas quae
et qualis sit potentia iniquorum, addo

D quod sequitur. Summo bono nihil poten-

tius csse paulo ante dcfinivimus, id est C/". p. 423
determinavimus : quod tamen probatione Q.g^g'^^"
non indiget, quum constet suminum bo-
num penitus infinite potentius esse omni
alio ente. — Ita est, inquam, id est, ego
Boetius dico sic esse. — Sed idem, in-
quit, facere malum ncquit, id est, Philoso-
phia ait, « Idem », id est summum bo-
num, « nequit facere malum », id est
peccatum. Ad quod Boetius : Minime.
Et Philosophia : Est igitur, inquit, ali-

438

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII.K LIBER IV. — l'ROS.V II ; ART. IV

Cf.V-

Cf.p.
C el s.

gtiis (jut oinnla posse honiines putet ^ id
est.csliie « aliquis qiii putet hoinincs pos-
sc oinnia », ita quod sinl oinuipotcntes ?
Ad quod Hoctius : Xisi qui insaniat, ne-
niu. id csl. nullus honio hoe jcslimat, nisi
forsan insanus sit. Subdit IMiilosophia :
Atijid, id cst ccrlc, iidem possnnt inala,
id est. ipsi homincs « possunt » efficere
« inala )). — Ulinmn quidem,inquam,non
possent : id est, ego Boetius dico, « Qui-
dem )), id est pro ccrto, « ulinain » hoini-
nes « non posscnt )) pcccarc, ila quod
esscnt in gratia confinuati.

Ad quod Philosophia : Quum igitur bo-
norum tantummodo potens, id est, quuin
Dcus, qui solum potesl bona, possit om-
nia ; non vero queant omnia potentes
etiam malorum, id est, homines, qui sunt
« potcntes ctiam malorum », id est, qui
facere possunt non solum bona, sed etiam
mala, non siiit polentes « omnia », id cst
omnipotcntcs : eosdem qui mala possunt,
minus posse manifestum est,\A est,clarum
est quod ipsi homines,« qui » facerc « pos-
sunt inala », sunt c.\ hoc ipso impotcntio-
rcs : et sic, posse facere mala non cst
potentia.

Deinde subditur ad hoc ratio alia. Huc
accedit, id est, ad istud probandum valet,
quod omncm potentiam inter expetenda
numerandam,omniaque expetenda, refer-
ri ad bonum velut ad quoddam naturm suce
cacumen ostendimus : id est, « quod » jam
supra probavimus « omncm potentiam »,
pr»serlim activam, esse « numerandam »
ct poncndam ac computandam « intcr cx-
pctcnda », id est intcr boiia desidcranda

301 (unde in tertio libro cst probatum, quod
potcntia ad beatitudinem pertinct) ; et

395 « ostendimus » quod « omnia e.xpetenda »,
sint « ad » summum « bonum » finaliter
rcfcrcnda. Sed patrandi sceleris possibi-
litas referri ad bonum non potest : exjje-
tenda igitur non est, id est, possibilitas
seu potentia peccandi non est desideran-
da,in quantum est origo et radix transgre-
diendi. Atqici, id est sed, seu cevte,o)nnis
potentia expetenda es^, saltem alicui, et ei

A potissimc cujus nalura? convenil : sicut vis
scnsitiva animali, non angelo. Liquet igi-
litr malo7-um possibilitatem, in quantum
illoruin est origo principiumquc pcccandi,
siciit cxpositum cst, non esse putentiam.

E.v quibus omnibus bonorum quidem
potentia, malorum vero minime dubita-
bilis apparet infirmitas : id est, ex prae-
habitis argumcntis « potentia quidem
bonorum apparet », id est ostenditur,« in-
finnitas vcro malorum » apparct « ini-
niinc dubilabilis », id cst nequaquain

B ambigua.

Veramque illam Platonis esse senten-
tiam liquet : solos quod desiderent , face-
re posse sapientes, id est, quod sapientcs
dumtaxat habeant veram potcntiam adiin-
plcndi ct opcrandi qujc volunt, videlicct
veracitcr bona ; improbos vero exercere
quidem quod libeat, id cst, quod eorum
sensualitati perversffiquc voluntati placet,
ac male dclectat, quod vero desiderent,
explcre non posse,k\ cst.quod non valeanl
opcrc adimplcre ac obtinere quod potissi-

C mc alquc finalitcr optant : quod est felici-
tatem acquirere, a cujus adeptione defi-
ciunt, loqucndo de reprobis ; multi vero
electi, ad tempus sunt mali ac improbi.
Ilinc cxpositorie subditur :

Faciunt cnim ciiuv libct, id est, iniqiii
agunt qufE placcnt cis, ul diclum est, dum
per ea cjuibus delectantur ,id bonum cjuod
desiderant , se adepturos putant : id est,
quum eestimant « se adepturos id bonuin
quod desiderant », id est bonum finale,
utputa beatitudincm, quod in omnibus

D qua^runt, conslitucnlcs sibi uiliinum fi-
nem in rebus caducis, « per ea quibus de-
lcctantur », id est per vana ac variabilia,
in qiiibus praecipue se oblectant, dicentes
illud Sapientis : Venite, et fruamur bonis f>ap.\\,<i-i.
quc-c sunt, ct utamur creatura tanquam in
juventute celeriter, nec pra^lereat nos flos
temporis ; nullum pratum sit quod non
pertranseat luxuria nostra. Sed minime
adipiscuntur , id est, per talia et in talibus
felicitatem nequaquam acquirunt : imo
setcrnam damnationcm mcrentur, ut pro-

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIyE LIBER IV. — METRUM II ; ART. V

459

^.p.276C'. batum est evidenter libro secundo ; quo-
niain ad beatitudinem prohra non vc-
niimt, id est, peccata ad felicitatem non
pertingunt nec ducunt,sed ad opprobrium
infernale, quemadmodum per Jeremiam
Deus testatur : Dabo eos in vexationem
et maledictionem, et in stuporem ac sibi-
lum,atque in opprobrium sempiternum,eo
quod non obedierint mihi. Quod dum eve-

Jer. XXIX,
8, 19.

nerit impiis, adimplebitur quod diu ante
praedictum est in libro Sapientiae : Viden- 5ap.v,2,3,
tes turbabuntur timore horribili,gementes
prsB angustia spiritus, et dicentes : Erravi-
mus a via veritatis, et lassati sumus in
via iniquitatis et perditionis. Quid nobis
profuit superbia? Aut quid divitiarum
jactantia contulit nobis? Transierunt om-
nia illa tanquam umbra.

METRUM II

Quos vides sedere celso {al. celsos)

Solii culmine reges,
Purpura claros nitente,

Septos tristibus armis,
Ore torvo comminantes,

Rabie cordis anhelos,
Detrahat si quis superbis

Vani tegmina cultus,
Jam videbit intus arctas

Dominos ferre catenas.

Hinc enim libido versat

Avidis corda venenis ;
Hinc flagellat ira mentem,

Fluctus turbida tollens ;
Moeror aut captos fatigat,

Aut spes lubrica torquet.
Ergo quum caput tot unum

Gernas ferre tyrannos,
Non facit quod optat ipse

Dominis pressus iniquis.

ARTICULUS V

EXPOSITIO METRI HUJUS SECUNDI.

SICUT in prosa prsecedenti probavit B
Philosophia justos esse potentes, im-
pios impotentes ; ita hic probat hoc me-
trice compendioso sermone. Estque ordo
verborum :

0 Boeti, si quis detrahat (id est, exuat
et auferat) swperhis tegmina, id est indu-
menta, cultus vani, id est superbi et curi-
osi ornatus : quos superbos vides sedere
reges, ita quod sedendo ac preesidendo
sunt reges, culmine, id est diguitate, solii,
id est regalis fastigii, celso, id est alto,
quoniam rex habet quodammodo plenitu- C
dinem potestatis civilis, prsesertim mon-
archa seu imperator; claros purpura ni-

tente, id est fulgida veste purpurea : qua
olim, ut fertur, non licuit nisi regibus uti,
et quibus reges hoc annuerunt. Unde pri-
mo Machabaeorum habetur, quod rex An-
tiochus dedit Jonathse potestatem utendi i .i/ac/i.xi,
purpura et bibendi in auro. Septos armis "^'
tristibus, id est armigeris, quibus fre-
quenter eveniunt tristia et adversa in prae-
liis, imminenteque bello aliquando pa-
vent. Propter quod in Job scriptum est :
Angustia vallabit impium,sicut regem qui 7o6xv,2i.
prseparatur ad praelium. Dicuntur quoque
tristia arma ex consequente effectu, quia
moestitiam grandem inferunt eis quos oc-
cidunt et Isedunt, atque amicis et propin-

4()0

I)E CONSOLATIONE PHII.OSOPHI.E I.inER IV.

METHIM II : .\UT. V

Canl. III,
8.

IHcg.xxix
6.

Job XVI, 8.

II Cor. III.
17.

/Vor. XV,
15.

Eccle. XI
10.

Eccli.\\\n.
30.

Ibid. xxvii,
12.

yoi

quis coriim.Tales ariuigcri adslant ropil)us
pro eoruin ouslodia rt tutcla ; aul ctiam
circumeunt corum cubiculum, ju.xla illud
in Canticis : En lcctuliim Salomonis sexa-
ginla forles ambiuut c.\ forlissimis Isracl,
omucs tcncntcs gladios, ct ad bclla doctis-
simi, proplcr timorcs nocturnos. lusupcr
primo libro Ucguiu liabctur : Ouum Saul
rex esset in nemore hastam manu tenens,
eircumsteterunt eum satcllites cjus. Com-
mifwntes, id est, minas inferentes his
quibus indignantur, ore torvo, id est fcro-
ci adspcctu ; atthcloa, id cst ebullientcs ct
spumantes, r«/.'/c cordis,'\6. est furorc quo-
dam et iracundia animi : sicut S. Guilicl-
mus nondum conversus spumavit contra
S. Bcrnardum. Vidcbit jam dominos,'\A est
ipsos reges, ferre intus, id est in anima,
catcnas drctas, id est vincula vitiorum,
mentem stringentia atque prcmcntia, jux-
ta illud Job : Nunc autem oppressit me
dolor. Istae sunt arctae catena) quse men-
tem deprimunt et angustant, ne in liber-
tatcm spiritus evolet ac respiret. Quocon-
tra dixit Apostolus : Ubi Spiritus Domini,
ibi libcrtas ; Salomon quoque : Secura
mcns, quasi juge convivium.

Ilinc enim, id est ex hac parte, libido,
id est concupiscentia et complacentia pra-
va, versat, id est, exagitat et circumagit,
corda carnalium hominum, quibus passio-
nes adhuc dominantur, vcncnis avidis, id
est affcctibus ct oblcctamentis fallacibus
inficientibus animam. Unde in Ecclesiaste
habetur : Adolesccntia et voluptas vana
sunt ; in Ecclesiastico quoque : Post con-
cupiscentias tuas non cas, et a voluptate
tua averterc. Quemadmodum autcm sapi-
entia et virtutes mcntem reddunt quic-
tam, sic passiones et vitia eam efficiunt
inquictam, instabilcm ac nutantem, juxta
quod scriptum est : Ilomo sanctus in sapi-
entia manet ut sol, stultus mutatur ut
luna.

IIi72c ira fiagellat, id est, torquet, affli-
git pungitque, mentem : juxta illud Job,
Virurn stulturn interficit iracundia. Unde
ait Hieronvraus : Quid irato confert ira-

A cundia sua, qucm sa^vissimis cxagitat sti-
mulis, ut dum irascitur, insanirc crcda-
tur? Tollens, id est, extollcns ct erumpere
faciens, tnrbida, id est turbulcntos impe-
tus, fluctus, id est intcrioris commotionis
' ex inundalionibus fcllis seu cholerai ac
sanguiuis cvaporantis, cx quibus mcntc
ca'cata (juxla illud Catonis, Ira impcdit
animum ne possit cernere verum), contin-
git quod Salomon loquitur : Ira non habet /vor.xxvn,
misericordiam, nec crumpcns furor ; et *■
impctum concitati spiritus fcrrc quis po-

B tcrit ? Undc ct ira in vindicando modum

exccdit. Proptcr quod unus velut prudcn- Socraics.
tium dixit ad offendcntem : Ego me vindi-
carem de te, nisi irascerer tibi. Hinc dixit
ct Seneca : Quamdiu irasceris, nil tibi lici-
tum putes, nisi ut ipsam iram refrenes ;
quia quamdiu irasceris, quidquid commo-
tio suggerit, licilum arbitraris.

Aut moeror, id est inordinata tristitia,
fatigat captos, id est vitiis victos, seu cor-
poraliter vinctos. Idcirco in Proverbiis
dicitur : In moerore animi dcjicitur spiri- ^'•oftv.ia.

C tus ; itcmquc : Animus gaudcns Setatem ibid. xvn,
floridam facit; spiritus tristis exsiccat os- '"
sa. Aut spcs lubrica, id esl incerta exspe-
ctatio liberationis seu prosperitatis spera-
ta?, torquet cor cjus qui non consequitur
quod speravit, aut cui contrarium accidit.
Unde Salomon est locutus : Spes qu» dif- Und.wu,
fcrtiir, affligit animam ; lignum vitae, de-
sidcrium venicns. Jeremias quoque pro-
pheta : Sustinuimus (inquit) pacem, et non Jer. vm,

.. , . iLi-15; XIV, 19.

venit; quaesivimus bona, et ecce turbatio.
Ergo, 0 Boeti, (juum cernas, id est
D videas, unum caput, id est unum suppo-
situm, intelligendo totum pcr partcm;vcl,
« unum caput w, id est unum capitaneum
seu regera aut principem (juxta illud in
Amos prophcta, Optimates capita populo- .imo«vi,i.
rum ; et itera in Isaia, Longaevus et hono- h. ix, la.
rabilis, ipse est caput); fcrre, id est raise-
rabiliter ac infeliciter pati, tot tyrannos,
id est tyrannicos et crudeles raotus et
irapetus passionura, quibus superatur ac
subditur, ideoque eorum est servus, juxta
illud in secunda beatissimi Petri Cano-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER IV. — METRUM II ; ART. VI 461

Peir.ti, nica : A quo quis superatus est, hujus et A di», spiritu fornicationis, et consimilibus

servus est. Iniquus ergo tot dominos liabet immundis spiritibus (de quibus in Evan-

nequissimos,quot tentatoribus ac tentatio- gelio ait Salvator : Quum immundus spiri- ^^^^^1^ ^,,^

nibus, quot vitiis, passionibus et peccatis tus exierit ab homine, ambulat per loca «- *3.

dejicitur. Tpse pressus, id est homo qui- arida, quserens requiem, et non invenit;

cumque, seu princeps sive tyrannus, op- tunc vadit, et assumit alios septem spiri-

pressus, tot dominis iniquis, id est vitiis, tus nequiores se, etc), non facit quod

scilicet spiritu superbiee, spiritu iracun- optat.

ARTICULUS VI

DIFFICULTATUM PROS.E AC METRI PR.ECEDENTIUM PROPOSITIO LUCULENTAQUE EXPEDITIO.

J

OANNES. — Circa pra^cedentis prosae B tur potentes et fortes potestate corporali,

eloquia occurrunt mihi dubia multa : prsesidentiali.

attamen ex tua expositione diligenter pen- Joannes. — Frequenter jam dictum est,

sata, pro magna parte videntur soluta. quod non sit summum malum. Et apparet

Nonne a Joanne Damasceno veraciter est quod imo : quoniam summo bono opponi-

prolatum, quod nulla res creata expers est tur summum malum, summse felicitati

propriae operationis? Ergo nec propriee sumraa miseria, summae virtuti summum

potentiee, quum potentia sit vis operandi. peccatum.

Quomodo ergo vitiosi non habent poten- Dionysius. — Deo proprie nihil opponi-

tiam ? Rursus, si non habent potentiam, tur, nec contrarie, nec privative, nec con-

ergo non possunt se emendare. Gur ergo tradictorie, quum Deus sit supra omne

de emendatione monentur ? Amplius, de genus, et supra et ante esse, ut in libro de

?ap.vi,7, iniquis scriptum est : Potentes potenter G Causis ostenditur. Porro, quum dicitur

tormenta patientur, et fortioribus fortior non esse aliquod summum malum, intelli-

instat cruciatus. De quibus sacratissima, gendum est juxta sanctorum Patrum et

:i,c.i, 52. incomparabilis atque Deifera Virgo, Depo- catholicorum doctorum intentionem, qui

suit (ait) potentes de sede.Aristoteles quo- locuti sunt hoc contra stolidissimi Mani-

que asserit, unumquodque esse perfectum chsei haereticam falsitatem : qui(utsanctus

seu perfectffi potentiae, dum potest sibi disseruit Leo Papa) inexplicabilium men-

simile generare : quod possunt ac faciunt daciorum monstra contexuit, affirmaus

multi iniqui, et nequeunt quidam justi. duo esse realia, formalia et effectiva re-

rAp.448 DiONYSius. — Verba Philosophiae (ut di- rum prima principia, eeterna et increata,

^'*" xi) inteliigenda sunt pie, et proprie ac unum substantialiter bonum, aliud essen-

praecise, nec de quacumque potentia, ut tialiter malum : quod prorsus falsissimum

:/•. p. 457 satis expressum est. Iniqui etiam possunt D est, quum unumquodque tantum habeat

se emendare, faciendo quod in ipsis est, de bonitate, quantum de entitate et pote-

vi liberi arbitrii, et informi virtute, acqui- state productiva. Verum, quum malum,

sita seu infusa, nondum tamen sortiti po- juxta communem distinctionem, sit du-

testatem virtutis formatae, meritoriae, Deo plex, videlicet, malum culpae, et malum

acceptae, de qua Philosophia hic loquitur. poenae : dici potest, quod sicut caritas Dei

Denique, reges iniqui ac infideles, dicun- estsumma virtus, sic odium Dei est sum-

\{-d

DE COXSOI.ATIONE PniLOSOPIH.F. I.IBF.U IV.

PHOSA 111

rniim luaxiinumqiio peccaliiiu scu maliim
(•iil|);p;ct sicut boatiludo humauilatis (lliri-
sti est suiumiim bouum p;Ioria> coiistilii-
lum iii gencio, sic paMia et alTlictio primi
illius apostatiP, seu .\ntichristi, est aiif
crit siimmiim maliiin puMKi'.

JoANNEs. — (Jiiuin uniiiiKpiodqiie pro-
(iucal similc sibi, qiiomodo potest boiiiim
csse origo, subjectum et caiisa mali ?

DiONYsiis. — Bonuin in qiiantiiin bo-
nuiu, cst adductiviim boni, seciindiim IMii-
losophiim, et sua> bonitatis diriusiviiin,
r/. i. XVI, secundum magiium Dionysiiiin. Nihilo ini-
nus bonum in (juaiitum e.\ nihilo et
derectivum in se, ac indeterminatuin seii
indifferens ad utrumque oppositorum, nl-
pote illimitatiim ac liberiim, potiiit esse
prima origo et caiisa atque subjectum ina-
li, eo luodo quo malo culpte competit cau-
sam habere.

JoANNEs. — Cupio clarius explanari quo-
modo omnis peccans sit ignorans, et item
erronee judicans. quum quidain dicantur

p. 87B,«iO
A'.

A peccare ex certa scientia et cum actuali
remorsu : (piod V(M'nin non esset, nisi
scirent hoc ipsiiin quod porpetrant, esse
maluiu;sicqiic etiain in particulari habcnt
scientiam et veriim judiciiim.

DiONVSius. — Satis argiile proponis hoc.
Sed siciit. jiixta IMiilosophum, projectio
miMcjimi in iiiaic lempore tom|)cstatis ex
tiinorc submersionis,est quid voluntariiim
involuntario mixtiim ; sic in tali eveiitii
(pKMu tangis, est aliquid scicntiin, et ali-
(luid ignorantia\ in oinni enim peccato

\i mortali, esl rationis consensus : qwx non
consentiret iniquitati, nisi jain qiiodam-
modo obscurata, victa malequo judicans ;
sicqiie ignorantiam habet contrariam sci-
entiic formaliP, praclicie approbativsque
boni,qiiamvis adhuc informis scientiae no-
titiain servet. Et ita contingit unum et
idem uno modo sciri, et alio modo ne-
sciri : hinc talem dicimus insipientem,
quamvis nudam et informem scientiam
habeat.

PROSA III

VIDESNE igilur quanto in coeno probra volvantur, qua probitas luce resplen-
deat ? In quo perspicuum est, nunquam bonis praemia, nunquam sua scele-
ribus deesse supplicia. Rerum enim quae geruntur, illud propter quod
unaquasque res geritur, ejusdem rei praemium esse non injuria videri potest : uti
currenti in stadio, propter quam curritur, jacet praemium corona. Sed beatitudinem
esse idem ipsum bonum propter quod omnia geruntur, ostendimus. P^st igitur
humanis actibus ipsum bonum, veluti praemium commune, propositum. Atqui hoc
a bonis non potest separari : neque enim bonus ultra jure vocabitur, qui careat
bono. Quare probos mores sua praemia non relinquunt. Quantumlibet igitur saj-
viant mali, sapienti tamen corona non decidet, non arescet : neque enim probis
animis proprium decus aliena decerpit improbitas. Quod si extrinsecus accepto
laetaretur, poterat hoc vel alius quispiam, vel ipse etiam qui contulisset, auferre ;
sed quoniam id sua cuicjue probitas confert, tum suo praemio carebit, quum probus
esse desierit. Postremo, quum omne praemium idcirco appetatur quoniam bonum
esse creditur, quis boni compotem, praemii judicet expertem? At cujus praemii?
Omnium pulcherrimi maximique. Memento enim corollarii illius quod paulo ante

DE CONSOLATIONE PHILOSOrHI.T: LIBER IV. — PROSA III ; ART. VII 403

prfficipimm dedi, ac sic collige : qiuim ipsum bonum beatitudo sit, bonos omnes,
eo ipso quod boni sunt *, fieri beatos liquet ; sed qui beati sunt, deos esse convenit : * sim
est igitur prgemium bonorum, quod nullus deterat dies, nullius minuat potestas,
nullius fuscet improbitas, deos fieri.

Quae quum ita sint, de malorum quoque inseparabili poena dubitare sapiens ne-
queat. Nam quum bonum malumque, item poena atque praemium, adversa fronte
dissideant, quse in boni prsemio videmus accidere, eadem necesse est iii mali
pcena contraria parte respondeant : sicut igitur probis probitas ipsa fit prsemium,
ita improbis nequitia ipsa supplicium est. Jam vero quisquis afficitur poena,
malo se affectum esse non dubitat. Si igitur sese ipsi sestimare velint, possuntne
sibi supplicii expertes videri, quos omnium malorum extrema nequitia non afiicit
modo, verum etiam vehementer inficit? Vide autem ex diversa * parte bonorum, *advcr8a
quae improbos poena comitetur. Omne namque quod sit, unum esse, ipsumque
unum, bonum esse, paulo ante didicisti. Gui consequens est, ut omne quod sit, id
etiam bonum esse videatur. Hoc igitur modo, quidquid a bono deflcit, esse desistit.
Quo fit ut mali desinant esse quod fuerant. Sed fuisse homines, adhuc ipsa humani
corporis reliqua species ostentat : quare versi in malitiam, humanam quoque ami-
sere naturam. Sed quum ultra homines quemque provehere sola probitas possit,
necesse est ut quos ab humana conditione dejecit, infra hominis meritum detrudat
improbitas. Evenit igitur ut quem transformatum vitiis videas, hominem aestimare
non possis. Avaritia fervet alienarum opum violentus ereptor? Lupi similem
dixeris. Ferox atque inquietus * linguam litigiis exercet? Cani comparabis. Insidiator * inquies
occultus * subripuisse fraudibus gaudet ? Vulpeculis exaequetur. Irae intemperans * occuuis
fremit? Leonis animum gestare credatur. Pavidus ac fugax non metuenda formidat?
Cervi similis habeatur. Segnis ac stupidus torpet? Asinum vivit. Levis atque in-
constans studia permutat? Nihil ab avibus differt. Foedis immundisque libidinibus
immergitur? Sordidae suis voluptate detinetur. Ita fit, ut qui probitate deserta homo
esse desierit, quum in divinam conditionem transire non possit, vertatur in
belluam.

ARTICULUS VII

ELUCIDATIO TERTI.E HUJUS PROS.f;.

POSTQUAM prosa jam praecedenti pro- A quanto in cceno probra volvanUir, id est,

batum est malos homines consistere in qiiam magna turpitudine ac vilitate

impotentes, et bonos esse potentes, hic vitia fiant, ita quod in se ipsis sunt foeda

probat Philosophia utrisque debitam re- ac turpia? Propter quod Seneca dixit :

munerationem accidere. Quamvis dii vellent mihi ignoscere, nol-

Videsne iyitur, id est, quum illa quae lem peccare, propter peccati turpitudi-

dicta sunt ita se habeant, nonne attendis, nem ; Aristoteies quoque : Homo iniquus

'l(!i OE rONSOI.ATIONE IMIII.OSOPIII.E LUIFR IV. — I'ROS.\ MI t AUT. VII

(iccies inillics pcjor cst bestiis. Ilinc bea- A dctestabilem, aspcrnabilcm facil : imo

lissimns princcps Apostoloruin, (lc pcc- adiiltcram facit eam diaboli, advcrsariam

cantibus post agnitam vcrilalcm, in sc- inimicamquc Dci, ;r'tcrna(|uc damnatione

II /v/r. 11, eiiiida sna cpistola hxiuitur : (lonlingil condii^nam. lnsui)cr mcntcm cxciccat, lic-

iljis illud vcri provcrbii, (ianis rcvcrsiis dil : iino spiriluiilitcr pcrimil, ila (piod

iu\ voinilum ; cl, Sus lola in volutabro , suas (aliimilalcs non ad\c!lil, hcsioncs

luli. rndc popnitens vidcns in (luanlis sor- non scnlil, dainna noii pcnsat nec dcflet ;

dibus fuit pcccando, gratias referens, psal- (|uuinque continuo ap|)ropinquct inferno,

p*.xxxix, lit : Ednxil me de lacu miseriiii et de luto sic gaudct qiiasi jain luillum sibi instet

fa?cis. Wdcsnc c[\ain r/ua jtrohifas fiicc re- pcriciilum, ju.xta (juod Salomon protcsta-

splcndcat, id cst, quanta claritate rcfnl- tur : Lictanlur quum malcfcccrint, et ex- Pior. u i ,.

geat virtus Mlujus tanlus csl decor, quod sullant in rcbus pessimis. Ilipc est in-

animain cfficit Dci amicam, sponsain ac B scnsibilitas, exccecatio, obduratio cordis

filiam. Ideo dixit Macrobins, quod in vir- iniqui. Ilinc Eusebius Emisenus in suis

tute splcndor est maximus. Et de justitia loquitur homiliis : Si bene advertimus,

ait Philosophus, quod non cst Lucifer ncc ctiam iii pra^scnti vita magnam bonjc con-

Ilcsperus tain admirandi dccoris. Hccle vcrsalionis mcrccdcm recipimus. Num-

ergo dc qualibcl aniina virluosa cxponitur quid modicum bonum est, inlclicissimum

Cu»i/.vi,9. illiid in Canlicis : (Jua? est ista quiB pro- dominatum scelerum evitassc, bealac qui-

grcditur quasi aurora consurgens, pulchra eti operam dare, Creatori quotidic magis

/4„/. 3. ul luna, electa ut sol ? Et rursus : Pulchra ac magis placcre, appropinquare, uniri,

es, amica mea, suavis el decora sicut Je- contclnpjationi insistere, in Deilatis amore

rusalem. ferverc, vacare et videre, gustare et expe- Ps.ww»,

In quo perspicuum est, nunquam bonis riri quam dulcis sit Deus, sicqiic futuram \^ .^ ''*'''"•

prcemia, nunquam sua sceleribus deesse C beatitudinem in vita hac quodammodo in-

supplicia : id est, clarum est ex hoc vcrbo choare ?

priemisso, « praemia nunquam deesse bo- Dcnique istud Philosophia consequenter

nis)),id est justis et virtuosis hominibus,ct prosequitur et declarat.

« supplicia )), id esl justam poenam, nullo Xon injiiria cnim, id est non injnriose

tempore abcsse « scclcribus )), id cst scele- ncque injustc, imo ralionabiliter, potcst

ratis hominibus : quia tam virlusquam vi- videri, id est alicui apparere, rerum quoe

tium proprios habent effectus semper sibi geruntur ,xllud propter quod geritur una-

conjunctos, ita quod virtutum cffectus ^wo^^z^e re.s,id est bonum, cujus intuitu et

sunt salutares, pricclari et valde amabiles amore quodcumque opus exercetur, esse

(propter quod dici possunl pricmia quie- prwmium cjusdem rei gcstec, seu operis.

dam seu rctributioncs virtutum), ccontra (juod maxime verum est de bono ultimate

effectus vitiorum sunt viles ac miseri et D finali, seu suinino bono, quod est ipsa

detestabiles nimis. Virtus quippe animam fclicitas. Sub quo fine supremo sunt alii

Deo conjungit, conformat, desponsat, per- fines inferiores, qui omnes ordinantur ad

ornat ; liberam ccelestisque regni facit fincrn illum supremum simpliciter ulti-

eam heredcm, Creatorisque sui amicam mum : qucmadmodum homo spgcr capit

et filiam nobilem et sublimem, laudabi- mcdicinam ut sanetur, ct suam sanatio-

lem, honorabilem, cxemplarem,da:'monum ncm rcfert ad Dci obsequium, ac ipsiim

et vitiorum victricem, fortem, tranquillam obsequium ad salutem a^ternam, Dcinde

et intra se dulcem. Effectus vero vitiorum exemplificat Philosophia, subdcndo : uti

sunt his prorsus contrarii : quia peccatum currenti in stadio, propter quam curri-

animam a Deo elongat, dissimilem rcddit; tur,jacet praimium corona : id est, sicut

diabolo eam assimilat, dclurpat, foedam, his qui currunt in spatio quod stadium

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV. — PROSA III ; ART. VII

46o

nuncupatur, « corona propter quam cur- A
ritur )), scilicet gladius, aut aliquid tale,
« jacet praemium », id est, pro mercede
seu bravio cursus velocioris, est prsBpara-
ta ei qui celerius ceteris pertingit ad sta-
dii terminum. Unde ad Corinthios scribit

Cor. IX, Apostolus : Nescitis quod hi qui in stadio
currunt. omnes quidem currnnt, sed unus
accipit bravium ? At vero quinque pedum
longitudo efficit passum, et centum vi-
ginti quinque passus constituunt stadium:
quod a stando nomen sortitur, quia (ut
fertur) per tantum spatium currebat Her- B
cules uno anhelitu, et tunc stabat.

Sed ostendimus beatitudinem esse idem
ipsum bonum propter quod omnia gerun-
tur, prsesertim omnes actus virtuosi, quo-
rum praemium beatitudo consistit. Omnes
quoque homines, ctiam prave viventes,
aliquo modo beatitudinem appetunt ac
adipisci intendunt, quamvis non semper
beatitudinem veram, neque per media

/. p. 205 apta, ut tertio libro expositum est. Est

' *' igitur humanis actibus ipsum bonum, vel-
uti jjra^mium commune, propositum : id C
est, summum « bonum est propositum ))
(tanquam objectum et finis) « actibus
humanis veluti preemium commune », id
est universis et singulis justis pro praemio
exhibendum. Quod Christus in Evangelio

itth.w, designavit per denarium quem omnes in
vinea laborantes acceperunt pro mercede.
Alqui, id est certe, hoc a bonis non
potest separari, id est, summum bonum,
seu preemium beatificum, removeri et au-
ferri non potest a virtuosis hominibus.
Quod qualiter inteliigendum sit, ex se- D
quenti elicitur verbo quod subditur : ne-
que enim bonus ultrajure vocabitur, qui
careat bono. Itaque de homine virtuoso
loqui dupliciter possumus. Primo mate-
rialiter,in quantum videlicet est rationalis
creatura et viator, liberi exsistens arbi-
trii : et ita, quamdiu in hac vita subsistit,
potest de bono in malum ac de malo in
bonum mutari, a caritate excidere et eam
recuperare, atque a statu salutis corruere
ac denuo poenitere ; sicque potest ab eo

T. 26.

10.

separari summum bonum, felicitas vise,
bonitas gratia; ac virtutum. Nec sic lo-
quitur nunc Philosophia de bonis homi-
nibus. Hinc in Apocalypsi Christus ait ad
quemdam : Habeo adversum te, quod ca- Apoc. n,
ritatem tuam primam reliquisti ; memor*'''
esto itaque unde excideris, et poenitentiam
age. Apostolus quoque nos avisando hor-
tatur : Qui stat, videat ne cadat. Sccundo \Cor.\,\i.
formaliter, utputa secundum quod talis.
Juxta quem sensum impossibile est humi-
lem perire, prsedestinatum damnari, sa-
pientem errare. Et ita Philosophia jam
fatur. Certum est etiam, quod beatitudo
auferri non queat a Beatis in patria, nec
a confirmatis in gratia. In quorum persona
dixit Apostolus : Quis nos separabit a ca- Rom.vm,
ritate Dei ? ^'-

Aliqui vero dicunt, quod duplex est
pra^mium bonorum. Unum intrinsecum,
utputa contemplatio et delectatio ejus : et
hoc non valet eis auferri. Aliud extrinse-
cum, quod est Deus : quod potest ab eis
toUi. Istud imperite prolatum est : quo-
niam cuicumque inest contemplatio Dei,
seu sapientiae donum, aut caritas, cum
illo est Deus, sicut ait S. Joannes : Deus \Joann.w,
caritas est ; et qui manet in caritate, in
Deo manet, et Deus in eo. Atque quam
cito amittit homo caritatem, aut sapienti®
donum, seu cetera dona caritati insepa-
rabiliter juncta, Deus etiam recedit et
separatur ab ipso, dicente Apostolo : Si \Cor.\m,
caritatem non habuero, nihil sum. Am- "
plius, constat quod nec summum bonum,
nec caritas, nec aliquod spirituale chari-
sma separari et auferri potest ab homine
violenter, hoc est homine prorsus invito,
ut dictum est plenius libro primo. Actus Cf.^.uc,
demum humani proprie appellantur, qui^'^"
ex deliberatione procedunt, non qui ex
sola imaginatione seu inadvertentia ori-
untur.

Quare probos mores sua prasmia non re-
linquunt .•hoc est, actus morigerati et mo-
res venusti debitis prsemiis non privantur,
praesertim si eis perseverantia adsit : quia
qui perseveraverit usque in iinem, salvus 22;xxiv,i3.

30

\i\{} i)F roNsor.ATioNE riiii.osopiii.r. i.ip.kh iv. — pros.\ iii : .\ht. vii

cril. Qiiod si quis in bonis non perseveret, A lionore coronasli eum, Domine. Dc quihus

quainvis oinnes ejus jusliti;p erunt in obii- hxiiiihir Isaias : f>u>tilia sempiterna super /s. xxw

vione eorain Deo, quantum ad lioc qiiod capila coriim. Imo, qiianlo pius sieviunt "^'

ipse pro eis fclicitatcm non consequctnr pravi contra justos, taiilo copiosius coro-

iii patria, non tamcn cruiit irrcmuncrata', iiabunliir jiisti qui Dci amorc omnia a'(]iia-

qiioiiiam mystico corpori clcctorum, ciim ■ nimilcr pcrlulcriiil advcrsa. (juibus lo(iiii-

(luibiis ipse ad tcmpus unuin fuit, cedcul tiir Christiis : Beati eritis quiim persecuti Matih. v

in gloriam. vos fucrint : gaudcte in illa hora, qno- 'J '/j'^!||^

Quantumiibet igitur swviant mali, id niam merces vestra copiosa est in cttdis.

est,quantumcumquc reprobi et iniqui pro- Ft rursus : Si miindiis vos odit, scitote yonnn.xv

terviant contra justos, sapienti Inmcn quia mc priorem vobis odio habuit ; si "*''""

corona non dccldct , non arescct , id est, mc pcrscciiti suiil, ct vos persequcntur.
gloriosa remuueratio non deerit ncquc de- B Ncmpc electi ct justi, iu hoc sa?culo per

ficiet sapienti qui veram et spiritiiaicm sa- rcprobos ct iniquos exercentur, purgan-

/.«. XI. e. pientiam iiifusam, qu» donum cst, habct tur, ac talitcr coroiiantur.

et servat usquc in finem.QucT sapientia ca- Conscquenter Philosophia tangit brevi-

ritati inseparabiliter est conjuncta; cstque tcr causam cur probis non potcst miniiere

sapida divinorum notitia, per quam homo pra^mium improbus.

benc judicat dc divinis per connaturalita- Quod si cxtrinsecus accepto iKtaretur,

tem et conformitatem sui affectus ad ea, id est, si probus homo gauderet solum de

quod scilicet summo Deo dumtaxat sit fi- merito aliorum sibi commiinicalo, et non

naliter inhaerendum,sine quo cetera omnia de propriis actibus virtuosis meritoriis,

vana et nihil sunt :quemadmodum divinus poterat hoc vel alius quispiam, vcl ipse

Dc mvin. Dionysius de beato recitat Ilicrothco, (juod cfiam qui contulisset, aufcrre, id est, qui-

nom.c. II. jj^jjg gg habiiit circa divina, tanquam pa- C vis, sive aliquis alius, sive qui coutulisset

tiens ea et per experientiam gustans, et hoc praemium et gaudium, auferre posset

influxum inde suscipiens. De hac sapien- illiid a taliter gloriante. Nullus autem ad-

tia salutari scriptum est in libro Sapicn- ult* {etatis salvatur sine proprio merito.

5(ip.vii,28. tiae : Neminem diligit Deus, nisi eum qui Attamcn mcritis Christi omnes sunt libe-

Jacob. iii, cum sapicntia inhabitat. Et Jacobus : Oii» rati : quod meritum applicatur hominibus

*'■ (inquit) dcsursum est sapientia, primum pcr Baplismum et fidem, ac aliis mediis,

quidem pudica est, deinde pacifica, mo- et ipso juvantur electi.Hinc ait Apostolus:

desta, suasibilis, bonis consentiens, plena Unusquisque accipiet secundum suum Ia-icor.m,8

misericordia et fructibus bonis. Praeterea, borem ; et rursus : Omnes nos manifestari ii Cor. v

de hac corona loquitur princeps Aposto- oportet ante tribunal Christi, ut referat '**•

I Pe^-. V, lorum in prima sua Canonica : Quum ap- unusquisque prout gessit.

paruerit princeps pastorum. percipictis D »VtY/ quoniam id sua cuique probitas

immarcescibilem glorise coronam. Et S. Pau- confcrt : id est, ex quo unicuique bono

iirim. IV, lus : Reposita est (inquit) mihi corona adult» aetatis « probitas sua », id est pro-

^' justitise. prius actus bonus caritate informatus,

Improbitas enim aliena, id est vitio- « confert id », id est hoc bonum seu prae-

sitas, inhonestas aliorum, non deccrpnt, mium, Deo tamen cooperante, imo princi-

id est, non aufert, animis probis, id est paliter agente, et nostrum liberum arbi-

mentibus honestis ac virtuosis, proprium trium excitante, juxta illud Apostoli : Deus PhUipp.n

decus, id est interiorem eorum decorem, est qui operatur in vobis et velle et perfi- '^-

nec bcatificam mercedem : de qua fertur cere. Propter quod nostra merita sunt Dei

Ps. XX, 6. in Psalmo, Gloriam et magnum decorem munera : de quo loquitur Isaias, Omnia /«. xxvi,i2

/'«. VIII, 6. impones super eum ; itemque, Gloria et opera nostra operatus es nobis. Tum suo

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER IV. — PROSA III ; ART. VII 4G7

prcemio carebit, id est, privari merebitur A et incomparabiliter magnum. Quod conse-

sua mercede, quum probus esse desierit, quenter probat ex praeinductis.
id est, quum cessaverit esse virtuosus, hoc Memento enim coroUarii illius quod

est, dum peccaverit mortaliter : per quod paulo ante pra^cipuum dedi, id est, de-

caritatem, sine qua nemo salvatur, auiitte- prompsi supra, decima prosa tertii libri,

ret. Unde per Ezechielem loquitur Deus : tanquam prieclarum ac nobile documen-

Ezech. Si averterit se justus a justitia sua et fece- tum, videlicet quod omnis beatus sit quo-

""' " ■ rit iniquitatem, omnes justitia? ejus non dammodo deus, prout ibi diffuse exposi- cy. p. 393

recordabuntur, et in preevaricatione sua tum est, hicque compendiose repetitur; ac ^**'*'

morietur. Verumtamen potest denuo pceni- sic collige, id est, ex prsemissis proba

tere, et per veram contritionem amissa hoc ita :

merita recuperare. Quum ipsum bonum beatitudo sit, id

Deinde tangitur alia ratio ad probandum B est, quuni bonum ^ternum et increatum

quod dictum est. scilicet bonos suo pra?.- sit beatitudo objectalis, fontalis, immensa,

mio non privari. Postremo, quum omne bonos omnes, eo ipso quod boni sunt, fieri

prcemium idcirco appetatur quimiam bo- beatos liquet : id est, constat universos

num esse creditur (bonum quippe est ap- « bonos w bonitate gratuita caritatis ac

petitus objectum), quis boni compotem, virtutis infusse, « fieri beatos », nunc in-

pra^mii judicet ea-pertem ? id est, quis choative, in spe ac merito, et praelibatione

poterit rationabiliter judicare hominem ac participatione felicitatis futura?, deinde

« compotem boni »,id est valentem aucto- consummate in patria, quum beatitudo

rem ac possessorem operis virtuosi, esse et bonum sint idem in re. Sed qui beati

« expertem prsemii », id est extra susce- szmt, deos esse convenit,\A Gsi^conwQniQn?,

ptionem participationemque pra^mii cor- est ut Beati slnt dii, non essentialiter, sed
respondentis suae justiti» ? Cur etenim C participative, hoc est divini et deificati,

Deus omnipotens contulit homini ratio- tanquam Deo altissimo supernaturaliter

nem liberumque arbitrium, nisi ut eis conformati et deiformiter assimilati, et

utatur bene agendo ? Hoc ergo agendo, fa- tanto perfectius,quanto limpidius viderint

cit id ad quod Deus preestitit sibi has eum ferventiusque dilexerint, atque inti-

vires : sicque obtemperat Deo, ac pro- mius fuerint ei uniti, vehementiusque in

meretur felicitatem, quse praemium est divitias gloriae ejus absorpti.
virtutis. Est igitur pra^mium bonorum, id est

At cujus prwmii? ]loc Philosophia quse- hominum virtuosorum, quod nullus dete-

rit, ut sua qusestione atque responsione rat dies, id est, nuUa diuturnitas temporis

cor nostrum accendat desiderio pr»mii deterere, consumere seu diminuere pote-

tanti. Et respondet : Omnium pulcherrimi rit, quoniam sine fine durabit, nullius mi-
maximique, id est summi ac splendidis- D nuat potestas, id est, nullus conturbabit,

simi meriti, cuncta alia merita excedentis, quoniam securissimum erit, nullius fuscet

quod est vita aeterna, beatifica visio, re- improbitas, id est, nulla admixtione im-

Ps. cxLiv, gnum cceIorum,de quo cantamus:Regnum probitatis, pravitatis aut macuiae obnubi-

^- tuum, Domine, regnum omnium sseculo- labitur,quoniain nihil inquinatum intrabit aj,oc.^^\,

rum. Unde Dominus dixit ad Abraham : in illam civitatem, ut in Apocalypsi ha- *"•

Jen.xv, 1. Ego protector tuus, et merces tua magna betur. Et quid sit tanta beatitudo subjun-

nimis. Quumque supergloriosissimus Deus gitur : deos feri, id est Deo perfecte assi-

sit in se ipso essentialiter pulchritudo pe- milari. Unumquodque enim in illud quasi

nitus infinita incircumscriptaque bonitas, convertitur, et illi potissime assimilatur,

constat quod ipsum in se ipso facialiter cujus operationes magis sectatur, frequen-

intueri, sit praemium vere pulcherrimum, tiusque exercet, et magis eminenter ac

'iCtS DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII.T; LIBFIl IV. — PROSA III ; ART. VII

indesinenter e.xscquilur. Porro operatio, A euin allligit oonlra propriao voluntalis in-

imo el vita >upere.\cellentissiini Dei. est cliiiationein. Idem quoque requirit omni-

sui ipsius jpterna ac prorsus perfecta in- potenlis Dei justitia, ciijus est culpam pcr

tiiitio atque dilectio. Ideo quo Heati Deuin paMiain ulcisci : juxta illiid Jeremi;e, Niiin- j,.,-. v,;».

elarius viderint, ardentius (jii()(]iie dile.ve- quid super his non visilabo, et in gente

rint sine interpolalione ac teiiniiio, eo su- •hiijuscemodi iion ulciscctiir aniina inea ?

pernaturalius ac eininentius deiiicabiin- Oui et per Kzechielem locutus est : riium- r:zech.

tur et dii consistent. Propter quod dixit qiieiiKjue jiixta vias suas judicabo. "'■'"' "*"•

lyuanii.iii, S. Joannes : Similes ei eriinus, quia vide- Sicut ujilur pruhis probitas ipsa fit

bimiis eum sicuti est ; ilemqiie electionis proimium, id est, virluosis hominibus vir-

1CV..XI11, Vas : Videmus nunc per speculum in jeni- tuosifas caiisa cst et rafio pnemii gloriosi,

*"■ ginate, tiiiic aiitem raeie ad faciem. juxta iiliid libri Sapieiiti;e : Honorum labo- .9„y, ,„,»5.
Consequenfer probat Pliilosophia, iniquis B ruin gloriosus est fructus. Unde dixit Apo-

non deesse supplicia. stoliis : Qui seminat in spiritii, de spiritu Ga/a<.vi,8.

Qucs quum ita sint, id est, quum nunc metet vitam apternam;et PsaImista:Euntes ps.cxxv.c.

prolata de prsemiis bonorum sint vera, c?e ibant et flebant, mittentes semina sua ;

tnalorum quoque inseparabili j)oena dubi- venientes autem venient cum exsulta-

tare sapiens nequcat,'\d e?,{,m\\\\\% v. ?,sl\)\- tione, portanfes manipiilos siios. Ita im-

ens )) dubitet « de pcena » pravorum ho- ]jrobis ncquitia ijjsa supplicium est, id

minuin « inseparabili », id est perpetua, est, vitiosis hominibus ipsa eorum perver-

qua? ab eis separari non polerit. Ciijus sitas convertitur in lormentum,juxta illiid

subjiingit ur ratio. iV^am ^'wm;^ 60WW»? ma- Ecclesiastici : Cor nequam gravabitur in eccU m,

lumque, item prena atque prcemium, ad- doloribus. 29.

versa fronte dissideant, id est, mutiio Pr;eterea, juxta pra^tacta, virtus etiam
opponantur, seque contrario vultu respi- C in pra^senti multiplicifer per suos effecfus

ciant ; qua; in boni prcemio videmus acci- salubres clarissiinos prffiniatur. Unicuique

dere, eadem necesse est in mali pcvna quoque virtuti propria delectatio est con-

contraria parte respondeant : id est, ne- juncta, sicut ait Scriptura : Gaudium justo p^oc. xxi,

cessario sequitur, quod « eadem », videli- est facere judicium. Ideo dixit Propheta : '^-

cet prapmia desiderabilia,« quae videinus » Gaudebunt labia mea quum cantavero ti- />«.i.xx,23.

oculo inentis,imo et interdum etiam oculo bi. Conformitcr, vitia propriis suis effecti-

corporali, « accidere », id est evenire ac bus jam torquentur et puniuntur. Hinc,

dari, « in pra^mio boni », id est in merce- sicut animus inordinatus sibi ipsi est

de justi, seu pro praemio operis virtuosi, poena, sic animus ordinatus sibi ipsi est

« respondeant », id est, correspondenter suavis, et conscientia bona suam habet

et proportionabiliter accidant, « in poena dulcedinem et qiiiefem, sicut ait Aposto-
mali », id est in punitione justa iniqiii, D bis : Gloria nostra est testimonium con- ncor. 1,

seu operis pravi omissionisve debiti, scienlia? nostra^ Flinc in Sapientiae libro '-•

« parte contraria », id est modo opposito, scriptum est : Semper praesumit sa^va, sap. xvm,

juxta illud in Topicis : Sicut oppositum conscientia perturbafa. Job quoque ait : '"■

in opposito, ita propositum in proposito. Sonitus terroris semper in auribus \vc\- j^h-^^ t\.

Et certe horum utrumqiie exigit infinita pii ; et quum pax sif, iile insidias suspi-

sapientia,qu8e in universo nil inordinatum catur.

relinquit in toto, sed quod inordinalum Interea, quaedam sunl vitia in se ipsis

est per culpam, ordinat et emendat per amara, ut rancor, invidia, ira, furor, ama-

poenam, atque ex malis elicit multa bona; ritudo, impafientia : de quibus jam dicta

et quanfo quis plus acquiescit propriae vo- potissime verificantur.Quae etiam vitia me-

luntati contra Dei justitiam, tanto gravius lius superantur, eorum naturas ac proprie-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV.

PROSA III ; ART. VII

469

tates diligenter pensando,quia sic amplius
abhorrentur. Alia vero sunt vitia in se ipsis
delectabilia, sicut venerea : quse tutius ce-
leriusque vincuntur, mentem, imaginatio-
nem, oculos ab eis et ab eorum objectis,
materiis, causis. incitamentis, occasionibus
protinus avertendo,ac Judicis summi pra3-
sentiam, Christi acerbissimam passionem,
ac quatuor novissima profunde pensando.
Quod autem mali sua affligantur nequi-
tia, deciaratur. Jam vero quisquis affiri-
tur -pcena, id est, quicumque qualificatur
punitione, malo se affectuin esse non du-
bitat, id est, certus est experimentaliter
quod malo quodam poenali, seu etiam pro
malo culpse, sic torqueatur. Si igitur scse
ipsi cestimare velint, id est, « si ipsi » ho-
mines vitiosi « velint» voluntate transeun-
te in actum, « sese jestimare », id est bene
attendere semetipsos et sua interiora, pos-
suntne sibi vicleri supplicii expertes i id
est, tunc utique ipsi impii non valebunt
se judicare esse « expertes supplicii », id
est immunes a poenis : imo multiplicem
habebunt remorsum, conscientiae vermem,
displicentiam gravem, horrorem, suspicio-
nem, et consimilia multa. Unde disseruit
Leo Papa : Peccatrix conscientia jam in-
trase patitur quidquid Dei bonitate differ-
tur. Nam et in Sapientise libro legitur :
sap. XVII, Nequitia ipsa est timida. Quos, scilicet
'"■ vitiosos, omnium malorum extrema ne-

quitia non afficit modo, id est, quos pravos
« extrema nequitia omnium malorum »,
id est perversitas maxima, « non afficit
modo », id est, non solum angit, qualifi-
cat, torquet, verum etiam inficit vehemcn-
ter, id est, valide intus fallit, excsecat,
intoxicat: ita quod instar daemonum obdu-
,/o//-vMv,i3. rantur, fiuntque obstinati,et rebelles sunt
lumini; nec de suis erubescunt sceleribus,
imo se jactant de illis, et ita de gravibus
vitiis ruunt ad graviora, et de gravioribus
ad gravissima, quia peccatum quod per
poenitentiam non deletur, suo mox pon-
dere trahit ad aliud, imo ad pejus, ut san-

ctus fatur Gregorius.

/s. 111, 9.

De talibus scriptum est in Isaia : Pecca-

A tum suum quasi Sodoma praedicaverunt,
nec absconderunt. Jeremias quoque ait :
Induraverunt facies suas supra petram, et Jer.wz.
noluerunt reverti. Insuper unicuique ta-
lium Deus denuo loquitur per eumdem
Jeremiam prophetam : Frons mulieris ibid. m, 3.
meretricis facta est tibi, noluisti erube-
scere.

Sequitur alia ratio probans improbis
poenam imo et quamdam adesse corrupti-
onem ex suis peccatis.

Vide autem, id est, sed considera, ex

B diversa parte bonorum, quce pcena comi-
tetur, id est, sequatur et apprehendat,
improbos, id est vitiosos. Omne namquc
quod fit* , unum esse, ipsumque unum, ' sU
Ijonum esse, paulo ante didicisti : id est,
tu, Boeti, « didicisti » ex mea doctrina
« paulo ante », puta in tertio libro, « omne Cf. p. 411
quod fit, unum esse », id est, quidquid *^ '^'*"
producitur et est terminus productionis
realis, unum numero esse, id est quid in-
dividuale seu particulare. Unde primo Me-
taphysicae perhibetur, quod esse et fieri

C seu pati, est suppositorum. In tractatu
quoque de Unitate et uno, ait idem iste
Boetius : Omne quod est, ideo est, quoniam
unum est.

Cui consequens est, id est, ex quo dicto
consequitur, M^ omne quod sit,'\d est,quod
est ens reale, id etiam bonum esse videa-
tur : nam ens et bonum, similiter ens et
unum, convertibilia sunt. Propterea dixit
Averroes,quod Avicenna multum peccavit,
asserendo quod unum quod est transcen-
dens et convertibile cum ente, et unum

D quod est principium numeri, idem sint.
Et est(inquit)mirum de homine isto,quod
taliter aberraverit.

Hoc igitur modo, Id est propter hoc,
quidquid a bono deficit , id est, quod de-
sinit esse bonum bonitate naturae, qua»
est ipsa entitas rei, csse desistit, id est,
desinit esse. Qtio ft, id est, ex quo in-
notescit ac sequitur, ut mali desinant es-
se quod fuerant. Sed fuisse homines, ad-
huc ipsa liumani corporis reliqua species
ostentat : hoc est, « ipsa species adhuc

470

DE CONSOLATIONF: PHIIOSOPIII.T: MRFn IV

PKOSA III ; ART. VII

roliqiia », id esl adliiii' rosidiia forina seu
figura, « corporis liuinani )>, oslendil illos
iniquos u ruisse hoinines » anlequain a
bonilale recesserunl. Qnare ocrsi in mali-
tidiii, id esl ad pravitatein : non quod sub-
stantialiler in malitiain possiiil (•oiiverli,
sed per proprielatein ao assiinilationem,
sicut lioino prorsus crndelis ferlur versns
in belluam, et hoino multuin virluosus as-
seritur in aflectiim bonitatis atque in vi-
scera pietatis mulatus ; huninndin (/iioquc
ainiscrc tiafurant, id est, humanitatem
perdiderunt : non ipsain naturam realiter,
sed operabiliter, id est quantum ad iisiim
et debitam actionem. Itaqiie perdiderunt
naturain hiimanam, non qiiantum ad esse,
sed quantuin ad bene esse. Juxta quein
inodiim |{. (iregoriiis proteslatiir, et in l)e-
creto habetur, quod sacerdotes iniqiii aut
Decrct. p. simoniace ordinati, esse desinuiit sacerdo-
q. ^r i! ^^^ '• "0" quod characterem seu potestatem
et ordinem sacerdotii amiserint, et confi-
cere nequeant, sed quod sacerdotali pote-
state uti prohibeaiitur qiiousque reconci-
lieutur.

Sed quum ultra homines quemque pro-
vehere sola probitas possit : id est. quiim
nihil formaliter valeat hominem elevare
« ultra homines «, id est supra statum et
conditionem seu proprietatem naturee hii-
manae, ita ut pcr parlicipalionem vocetur
angelicus seu divinus, nisi « probitas », id
est excellens virtuositas, seu virtus heroi-
ca, quee, ut in Ethicis docet Philosophus,
hominein facit se ipso altiorem, puta di-
vinum ; necesse est ut quos ab Jiumana
conditione dejecit, infra hominis merituin
detrudat improbitas, id est malitiositas,
quae,etiam secundum Philosophum, homi-
nem facit brutalem. Et horum utrumque
paucorum est, quia ut in homilia asserit
Atigustinus, Quemadmodum perfecta vir-
tus paucorum est, ita et extrema malitia
est paucorum. Itaque « necesse est », id
est, necessario sequitur, « ut improbitas »
ista « detrudat », id est dejiciat, « infra
meritum hominis », id est infra commu-
nem hominum pravitatem, sumendo me-

A ritiim pro demerito, eos « quos » ipsa
improbitas « dejecit » formaliter « a con-
ditione » (id est specie) « huinana », se-
eundum sensum prietactnm, non auferen-
do esse, sed beiie esse ; neque lolleiido
•aiit corrumpendo verilatem esseiitiie, sed
congruentiam actionis ac vittP.Qiinin eniin
hoino sit rationalis naliira', quanto irratio-
nabiliiis atqiie criidelius seu inhumanius
habet se, tanto indignior est hoino vocari.
Pra>terea, juxta liuiic modnm.quuin homo
sit naturaliter animal sociale, civiIe,hoino

B solus, id est solilarie degens, nominatiir
deus aut bestia.

Evenit igitur xit quem transformatum
vitiis videas, hominem a^stimare non pos-
sis : id est, hoc contingit et sequitiir ex
pr.Tdictis. « iit non possis » de jure seu
ralionabiliter illuin « a-stimare», id est re-
putare ac judicare, « hominem » per veri-
tatem vitae usumque rationis rectse,« quem
videas », id est conspexeris, « transfor-
matiiin vitiis », id est habituatum et indu-
ratiiin peccatis.per qii;e inagis assiinilatiir

C bestiis,imo diemonibus, quain veris-homi-
nibus,secundum quod per Jeremiam Deus
improperat Synagoga^, hoc est plebi obsti-
nata? ac perfid» Juda^orum : Quomodo jcr. u. ii.
conversa es in pravuin, vinea aIiena?De
quibus in Psalmo asserit Christus:Circum- />«. xm. 1.3.
dederunt me vituli multi, tauri pingues
obsederunt me ; et rursus : Circumdede- ibi>i. n.
runt me canes multi.

Deinde ponit Philosophia de liis multa
exempla : in quibus non est specialis dif-
ficultas.

D Avaritia fervet alienay^um opum vio-

lentior * ereptor ? hoc est, « ereptor vio- • rioicntns
lentior », id est deprsedator multum violen-
tus,« opum alienarum »,id est divitiarum
hominum aliorum, « fervet avaritia », id
est, cupiditate succensus est? Lupi simi-
lem di.reris, id est, talem dic similem
lupo, ratione rapacitatis, quoniam lupus
est animal rapax potius quam avarum : et
quod lupus omnes oves in ovili occidit, ex
gulositate agere dicitur, magis quam ex
feritate, quia ex aviditate sua sibi videtur

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA III ; ART. VII

471

15.

qiiod universas oves simul poterit devo-
rare.Sic et Christus in Evangelio de iiypo-
Matth.\a, critis loquitur ; Attendite a falsis prophe-
tis, qui veniunt ad vos in vestimentis
ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapa-
ces. Ferox atque inquietus Unguam liti-
giis exercet? id est, homo severus et tur-
bulentus linguam suam ad verba rixosa
relaxat? Cani comparabis hujusmodi ho-
minem : non quod in cane aut brutis sit
peccatum, sed quantum ad ipsos actus et
effectus in se attenduntur istse assimila-
tiones, quia et canis est animal choleri-
cum, latratibus ac litibus vacans. Insidi-
ator occultus subripuisse fraudibus gau-
det? id est, illaqueator secretus Isetatur in
hoe quod fraudulenter abstulit bona al-
terius ? VidpecuJis exa^quetur , id est con-
formatur, quia vulpes sunt multum dolo-
sae, et ita furantur gallinas et aucas. Ira^
intemperans, id est iracundiam non refre-
nans, fremit, id est, crudeliter frendit in
aliuin ? Leonis animum gestare credatur,
id est, per suam ferociam, iram, auda-
ciam, animositatem, leoni similis repu-
tetur.

Pavidus ac fugax, id est homo natura-
liter formidolosus et pronus ad fugam,??ow
metuenda formidat ? Cervi similis habe-
atur. Segnis ac stupidus torpet ? id est,
homo piger et stolidus per ignaviam tar-
dus est ? Asinum vivit, id est, asino com-
parandus est, et asininus vocatur. Levis
atque inconstans studia permutat , id est,
officia variat, nunc istud, nunc illud exer-
cens,sicut in libro de Doctrina scholarium
de filio inconstanti scriptuin est? XiJiil ab
acibus differt, id est, avibus multum assi-
milatur,quse assidue mutanl locum. /''tec?/s
immundisque libidinibus immergitur? id
est, aliquis homo involvitur spurcitiis car-

A nis ? Sordidoi suis voluptate detinetur,
id est, tanquam porca delectatione brutali
vincitur, ac porco assimilatur. Unde et
Salomon ait : Circulus aureus in naribus Prov. w,
suis (id est porcse), mulier pulchra et " '
fatua.

Ita fit, ut qui probitate deserta homo
esse desierit ,]nxidi expositionem jam ssepe
pra>habitam, quum in divinam conditio-
nem transire non possit, id est, divinus
fieri nequeat debili conatu : tamen auxilio
gratise et forti assiduoque annisu posset

B converti,proficere perfectusque fieri; ver-
tatur in belluam per morum corruptio-
nem et operum conformitatem.Juxta hunc
sensum multa in divinis Scripturis dicun-
tur, ut quum in secunda sua epistola
S. Petrus ait de iniquis : Hi velut irratio- \\Pei,\\\,
nabilia pecora naturaliter in captionem '"'
et perniciem, in corruptione sua peribunt.
Denique naturales istse proprietates in
brutis non sunt pravse, nec propter eas
calumniandus est eorum plasmator. Imo,
sicut homines vitiosi assimilantur brutis

C per tales proprietates, ita et justi per alias
qualitates brutorum.Nam et Christus dici-
tur leo in Apocalypsi : Ecce vicit leo de kpoc. v, 5.
tribu Juda.Similiter diabolus,prima Petri :
Adversarius vester diabolus tanquam leo iPe/c.v.s.
rugiens circuit, quserens quem devoret.
Et sancti prsedicatores per canes desi-
gnantur. Unde de negligentibus non ser-
mocinantibus pastoribus scriptum est in
Isaia : Speculatores ejus ceeci omnes, canes is. lvi, 10.
muti, non valentes latrare, videntes vana,
dormientes. In Genesi quoque Jacob patri-

D archa suis filiis benedicens, comparavit

eos his brutis in bonum, dicendo : Catulus «?«. xux,
leonis, Juda ; Issachar, asinus fortis ; Ben- ^•''*'-"i"-
jamin, lupus rapax ; fiat Dan coluber in
via, cerastes in semita.

472

I)E CONSOI.ATIONE 1'111I.0S0I'I11 r. LIHKU

PHOS.V III ; .\RT. VIII

AIITICULUS YIII

DIFFICULT.VTLM HLULS l'ROS.E TKRTLfi PROPOSITIG BREYISQLE AliSOLLTIO.

J

'0.\NXES. — Videtur ultima ista Pliilo-
sophiiP probatio iu fallacia ipqiiivoca-
tiouis peccare, liuin arguit ita : Quidquid
derieit a bono, esse desistit. Arguil naiii-
qiie a bono et uuo Iranseendentibus, ad
bonum morale ; et a non esse bonum mo-
raliter, ad non esse bonum simpliciter;
similiter a non esse secundum qiiid, ad
simpliciter non esse. Nec seqiiitur : Non
siinl boni virtute, ergo amittunt naturam
humanam. Imo videtur argiimentatio ista
esse sicul argumentatio Heracliti, asse-
rentis propter conlinuam rerum mutati-
onem in accidentaiibus, eumdem equum
non bis iugredi aijuain.

Dio.NYSiLs. — Philosophia in his exponit
se ipsam, et per verba sequentia pandit
quo sensu intulerit quae conclusit. In mo-
ralibus autem, propter morum correctio-
nem tales persuasiones fieri solent et ad-
mittuntur.

JoANNES. — De qua beatitudiue dixit
Philosophia, quod pra?mium bonorum est
qiiod nullus deterit dies, nulla potestas
minuit, nulla improbitate fuscatur ?

Dio.NYSiLS. — Quamvis hoc de super-
naturali beatitudine, quam edocet fides,
prtpcipue verum sit, nihilo minus etiam
de nalurali felicitate intellectualium cre-
aturarum verificatur : quam beatitudinem
in contemplatione sitam Porphyrius et
Plotiniis, Avicenna et Algazel, multique
alii, asserebant 'essc perpetuam, delicio-
sam, impassibilem et imperturbabilem.

JoANNES. — Utriim homo possit vere in

brutum converti ? Et utrum homine per-

manente, valeat ipse in figuram bestije

/>a»i.iv.3o. transmiitari. sicut de Xabuchodonosor le-

LiijerMcta- gitur, ct Ovidius iii libro de transformatis

11.0.1.1.05001,. sentire videtur ?

A DioNYSius. — De hoc in metro sequenti
tangitiir et tractatur : ibi igitiir respon-
debo.

JoANNES. — Qiiomodo per eaindem rem
designari queunt Christus atque diabolus,
impius et vir justus, pra^sertim si pro-
prietales illa? in bestiis non sunt malae?

DiONYsius. — Per diversas (iit dixi) pro-
prietates rei ejusdem. Christus ergo per
leonern exprimitur, propter siiam forti-
tiidineni, el regiam dignitatem, imperter-
ritamqiie et victoriosam constantiam, quia

B de Christo fertur in Psalmo : Quis cst Ps. xn...,
iste rex glorisp ? Dominiis fortis et potens. ^'
De leone aiitem iii libro Proverbiorum :
Leo fortissimus bestiarum, ad nullius pa- y',oi. .'ix.v,
vebit occursum. Pra-terea constat, qiiod "^-
in sola intellectuali rationalique creatura
inveniantur bonum virtutis et malum cul-
pjp. Sed ut divinus Dionysius ait, quod i>e Hivin.
est bonum in uno, est malum in alio ;"°'"'""-
sicqiie esse ferocem, est bonum in leone,
et esse iracundum, est bonum in cane,
non in homine. Comparatio ergo illa ho-

C minum ad briita, attenditur quantum ad
illas brutorum proprietates secundum se
sumptas.

JoANNES. — In his brevis es satis, ne
dicam nimis. Tamen, si placet, de vera et
a^ternali beatitudine supernaturali, quam
Christus promisit, aliquid plenius tange.

DioNYSius. — Supra de prolixitate cau- r/-. p.TiB,
satus es, et nunc de brevitate conqueris? *''''^'
Porro de vera et superdesiderabili electo-
rum felicitate sanctus deprompsit Ber-
nardus : Beatificum praemium est Deum

D videre, in Deo et cum Deo et de Deo per-
petuo vivere, atque inseparabiliter esse
cum eo, qui erit omnia in omnibus, ha- i Cor. xv,
bere Deum, qui est suinmum bonum : el ''^'

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^, LIBER IV. — METRUM III

473

ubi summum bonum, ibl summa felicitas,
summa jucunditas, vera libertas, perfe-
ctissima caritas, seterna securitas, secura
seternitas ; ibi vera Isetitia, plena scien-
tia.incomparabilis pulchritudo, plenissima
Phiiipp.iv, beatitudo; ibi ?eternaliter est pax quaj om-
nem sensum exsuperat; ibi pietas,bonitas,
lux, virtus, honestas, gloria, requies, dulcis
concordia, et quidquid appetitur. Quae er-
go nos angit vesania, vitiorum sitire ab-
sinthium, hujus mundi sequi naufragium,
impioe tyrannidis ferre dominium, et non
magis adspirare ad tantam salutein, ad
Sanctorum felicitatem, ad societatem an-
gelicam,ad tam ina?stimabiliter beatificam
vitam, ad superbeatissima? Trinitatis glo-
riosum deliciosissimumque conspectum?
Pra-terea, si jam esset in terris vir tantse
sapientia? ut Salomon, aut tantffi sanctita-
tis ut Joannes Baptista, vel tot ac tantis
fulgens miraculis sicut Petrus apostolus,
seu tantse glorise in praedicando ut Paulus,
tantse Cortitudinis ut Samson, tantse pul-
chritiidinis ut Absalon : quam multi ad
illum confluerent ! A quam remotis locis
concurrerent ! Quod si esset in mundo
unus homo in quo omnes excellentiae istee
essent collectae, quantum aestuaremus il-
lum conspicere ! Nonne ad illum viden-
dum a finibus terra? accurrerent universi?
Et tamen omnis illa unius illius perfectio
esset magnitudine et numero limitata, de-
pendens, indigens ac finita. Qu» est ergo

A excaecatio, insipientia, perversitas ista, non
adspirare, non festinare, non incalescere
et fervere ad claram, immediatam, seter-
nam visionem illius in quo omnia ista
et innumerabiles plures excellentiae et
perfectiones sunt penitus infinita?, sim-
plicissimae, independentes atque ab omni
indigentia alienae, qui est creator et pater,
salvator, conservator et rex noster ? Quis
non discurreret usque ad fines mundi ad
videndum sacratissimam Virginem per ho-
rulam unam? Cur igitur non inardescimus

B ad totius triumphantis Ecclesise gloriosis-
simam, speciosissimam, suavissimam so-
cietatem ?

JoANNES. — Heu, heu, heu ! quanta est
nostra miseria, quanta negligentia, quanta
inconsideratio atque acedia, quod ista non
intuemur quotidie, nec pensamus pro-
funde ! Verumtamen in his concaluit cov Ps.wwm,
meum intra me ; et sicut desiderat cervus *p^ ^^^ ,
ad fontes aquarum, ita desiderat modo
anima mea ad Deum altissimum, et ad
jucundissimam illam supercoelestis palatii

C universitatem, in qua sine labore, uno mo-
inento, ad totius sapientiae culmen, ad
omnium scientiarum apicem pertingetur.
Sitit jam plane anima mea ad Deum for- /aw. 3.
tem, vivum, de cujus majestate tot et tan-
ta dixerunt philosophi, de cujus justitia
tot et tanta horribilia dixerunt Judaei, de
cujus pietate et gratia tot et tanta locuti
sunt Christiani.

METRUM III

Vela Neritii ducis,
Et vagas pelago rates,
Eurus appulit insulae,
Pulchra qua residens dea,
Solis edita semine,
Miscet hospitibus novis
Tacta carmine pocula.
Quos ut in varios modos

Vertit herbipotens manus,
Hunc apri facies tegit,
Ille Marmaricus leo,
Dente crescit et unguibus ;
Hic lupis superadditus
Flere dum parat, uiulat,
Ille, tigris ut Indica,
Tecta mitis obambulat.

474

DK CONSOr.ATIONK l'HII.O.SOIMII.l- r.mFH IV.

MK TRIM III : ART. I\

Sed licet variis malis
Nuinoii Arcadis alitis
Ohsitiim miscrans diicem,
Peste solverit hospitis ;
Jam tameii mala remiges
Ore pocula traxerant.
.lam sues Gerealia
Olande pabula verterant.
F^t niliil manet integruin,
Voce, corpore perditis.
Sola mens stabilis, super

Monstra qua3 patitur, gemit.

O levem nimiuin manum,

Nec potentia gi-ainina,

Meml)ra qu;B valeant licet,

Corda vertere non valent !

Intus est hominum vigor,

Arce conditus abdita.

Haec venena potentius

Detrahunt liominem sibi,

Dira : quae penitus meant ;

Nec nocentia corpori,

Mentis vuhiere {al. ulcere) saeviunt.

ARTICULUS IX

ELUCIDATIO METRI IILJUS TERTlI.

IN fine pra^habita? prosa^ locuta est Phi-
losophia de spiriluali et vili transfor-
inalioiu' homimiin iniquorum in briita ;
hic tangit de hoc quasdam fabulas poefa-
rum. Nempe in Jibro Metamorphoseon
refert Ovidius, quod Ulysses princeps cum
sociis suis ac servis navigans, redeundo
a Troja ad Gra^ciam terram snam natalem,
appulsus est tempestate ad insiilam quam-
dam, in qua regnavit dea nomiiie Circe,
filia Solis : ad quam quidam ex comitiva
Ulyssis missi, ab ea in bestias dicuntur
conversi. Offenderant enim deam illam in
Troja : pi'opter qiiod redeuntibus suscita-
vit tempestatem in mari, ita quod com-
pulsi sunt declinarc ad domuin dea? illius.
Itaque sensus et ordo verborum est :

Eurus, id est ventus orieiitalis sic di-
ctus, appulit, id est, vi adduxit applica-
reque fecit, vela, id est lintea expansa in
navi, ducis Neritii, id est Ulyssis prin-
cipis, originem ducentis ex terra Neritiaj
regionis, et rates, id est naves, vagas pe-
lago,\d est vage hinc inde jactatas in mari
ex vento et tempestate. « Appulit », in-
quam, insula^ qua, id est in qua, residens
dea pulchra, utputa Circe, cdita semine.

A id est nata ex semine, Solis, quia ob pul-
chritiidinem et sapientiam suam dicebatur
filia Solis : quoniam Sol, sicut Apollo,
deus sapientiip vocabatur, quemadmx)dum
et Minerva, sapientiee dea ; miscet, id est
pra^parat, hospitibus novis, id est advenis
ad se missis, poc.ula tacta carmine, id est
confecta cum incantatione magica artis.

Quos hospites, ut , id est postquam, ma-
nus, id est virtus seu actus dese prafatse,
herbipotens, id est pofens in herbis, ad
agendum secreta virtute lierbarum (in

B quaruin virtutibus cognoscendis, a malis
fuit instrucla spirilibus), vertit in varios
iiwdos, id est diversas formas, figuras, ef-
figies bestiales ; fucies apri tegit hunc :
id est, dispositio vultus ipsius apri videba-
tur esse in uno sociorum Ulyssis transfor-
mato in aprum ; illc, id est alter illorum,
cffectus, quantum ad exteriorem effigi-
em, leo Marmaricvs, id est regionis quse
Marmarica nuncupatur (et ut fertur, est
pars Africae : in qua Marmarica sunt gen-
tes feroces, el valde fortes leones), crescit

C dente et unguibus, id est, dentes et un-
gues ei succrescunt. Mox enim ut homines
pocula iila biberunt, creverunt eis diversa

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV.

METRUM III ; ART. IX

47S

ad bestias pertinentia, ut ungues, dentes
et cornua. Hic, id est alter illorum, super-
additus lupis, id est lupus apparenter ef-
fectus, dumparat flere,\di est transforma-
tionem suam deplangere : quia intellectus
mansit in taliter transformatis ; ululat,
id est, vocem lupi emittit. Ille, id est
alter illorum, factus ut tigris Indica, id
est ex India, in qua sunt tigrides, bestii-e
velocissimse, ohambulat tecta, id est, in-
cedit in domo sub tectis, mitis, id est
mansuetus, nuUi nocens instar tigrium
atrocium nocivarum.

Sed licet numen, id est deus quidam,
Arcadis alitis, puta Mercurius, miserans
ducem, videlicet ipsum Ulyssem, cui con-
doluit, ohsitum malis variis, id est cir-
ciimdatum diversis periculis maris ac dese
praefatge, solverit, id est, ipsum Ulyssem
liberaverit, peste hospitis, id est a pe-
stifera transformatione dese illius : quam
scilicet transformationem dea illa, imo
trufatrix, maga et pessima, intulit aliis,
suis necromanticis artibus. Ut enim fingit
Ovidius, ipse Mercnrius sciens quid con-
tigerit legatis Ulyssis, imo et quid ei etiam
immineret, praestitit ei album florem, cu-
jus virtute ab illa transformatione prse-
servaretur. Jam tamen remifjes, id est
ductores remorum Ulyssis, traxerant ore,
id est potaverant, pocula illa mala incan-
tationibus mixta. Jam sues, id est socii
Ulyssis transmutati in sues seu apros se-
cundum exteriorem effigiem, vcri^eraw^, id
est immutaverant, pahula Cerealia, id est
facta ex bladis seu frugibus, quorum dea
dicitur Ceres, glande.-xA est, pro panibus,
qui sunt cibi humani, utebantur glandi-
bus, id est alimentis porcinis. Et in illis
transmutatis nihil manet (id est, nil man-
sit) integrum in eorum corporibus, voce
et corpore perditis, id est, uniuscujus-
que eorum « corpore » ac « voce » a na-
turali dispositione « perditis », id est mu-
tatis. Mens sola, id est rationalis atque
superior pars animse, stabiiis, id est, per-
severans in eis, gemit, id est, cuui gemitu
dolet, super monstra, id est monstruosas

A mutationes, quw patitur, id est, tunc pa-
tiebatur.

Consequenter dicit Philosophia, quod
illa transformatio levior et tolerabilior est
quam pra?fata transformatio hominum in
bruta per vitia.

O(exclamatorie)wa;?^/m nimi.um levem,
id est, vim et operationem Circes deae
dico levem « nimium », id est valde, nec
gramina illa dico fuisse potentia, id est
magna3 virtutis, rjuai licet valeant vertere
membra, id est corporis partes mutare in

B effigiem bestialem, non tamen valent cor-
da vertere, id est mutare et auferre!

Intus, id est in anima, est hominum vi-
gor, id est potestas et usus rationis, con-
ditus arce abdita, id est absconditus in
sublimitate secreta : in qua arce imago
summae Trinitatis relucet. Ilcec venena,
id est vitia, detrahunt potentius hominem
sihi, id est, auferunt ei usum expedi-
tum rationis, et deprimunt eum sub se
ipso, ac bestiis statuunt viliorem, dira :
quia et mentem obdurant, et obicem po-

C nunt grati» Dei,nec cedunt admonitionibus
bonis instinctibtisque salubribus Spiritus
Sancti ac angelorum. Quce penitus meant ,
id est, transeunt usque ad intimas ac su-
premas animae vires, quas obscurant ac
laedunt. Ideo subditur : ncc nocentia cor-
pori, id est, carnem non affligentia nec
vulnerantia, sxviunt, id est, atrociter no-
cent ac laedunt, vidnere mentis, id est
ipsam animam spiritualiter occidendo :
quemadmodum in libro Sapientiae habe-
tur, Os quod mentitur, occidit animam ; sap. i, ii.

D et rursus in libro eodem, Homo per ma- ibid.xM,
litiam occidit animam suam. Ideo loquitur '^'
Isaias : Hic est omnis fructus, ut auferatur /«. xxvn.o.
peccatum. Ecclesia quoque cantat : Nulla
nocebit adversitas, si nulla dominetur ini-
quitas. Verumtamen qusedam peccata, ut
gula, luxuria, etiam corpori nocent : non
tamen tam evidenter et directe ut animae ;
nec corpus est proprie subjectum peccati
formaliter sumpti. De talibus animabus in
Ezechiele inducitur : Vivificabant animas Ezech.xm,
quae non vivunt.

19.

476

l)E CONSOLATIO.NK 1'lllLOSOl'III.r. I.lltKU IV.

.Mirim M III ; aut. ix

.\l vero hornm pooticoriim (liclorum
sensui spirituali insistere reor iiulignum.
Ouoniam tamen Philosophia ha>c narial,
breviter (iico. quod per riyssem intellijj;i
potest inlelleclus seu ratio, qua'! est tliix,
princeps et oculus menlis, ct alias diri-
jjil viies. Familia vero hujus ducis sunt
inleriorum virium actus, sensitivi(|ue ap-
petitus afrecliones et passiones. Per Cir-
cen desijjiiatur mundana prosperitas.quam
multi appreliantur et qiuerunt ac amaut
ut deain. Ihrc prosperitas rationi insidi-
atur, et eam qiurrit subvertere ac besti-
alem efficere, quemadmodum actus et
molus sensualitatis sibi subjugare atque
allicere nititur. Porro per<( numen Arcadis
alilis » intelligitur auxilium grati;e Dei,
ac divinus instinctiis : qui florem album,
id est puritatis amorem ac gratiae lumen
et sapientia? claritatem, menti infundit,
quibus contra fallacias prosperitatis ter-
ren.TP munitur, ct famulos siios deceptos
reducit. Caveiidum est igitur ne mundana^
prosperitatis pocula infeeta, id esl oble-
ctamenta vana, gustemus, iiec hauriamus,
Zhc. XV.13, ne in bruta vertamur, nec cum filio pro-

■JA

digo subslantiam nostram cum scortis tiir-
piter vivendo consumamus.

.loANNEs. — Ingens mihi circa prtchabita
oritur admiratio, an arte magica possint
huinana corpora in lineamenta, organiza-
tionem et figuram brutalium corporum
transmutari, an etiam vere sint gesta qua>
hic recitantur in littera de hominibus
transformalis.

DiONYSius. — Isla materia a doctoribus

c/.t. XXI, super secundum Sententiarum tractatur.

P.4I9D et p(.^i,js quoque Augustinus libro de Civi-
tate Dei multa super his scribit : Nulla
(inquiens) ratione crediderim, operatione
diemonnm aut aliqua nefaria arte hoc ve-
raciter fieri posse. Ilinc doctores Augu-
stinum sequendo, affirmant, quod sicut
d«mones assumere possunt corpora qua?-
dam aeria seu alia, et in illis apparere,
loqui ac facere multa ; sic corporalibus
rebus superinducere, circumdare et quasi

A supervestire possunt corpora qujrdam si-
milia corporibus bestiarum aliarumve re-
riim : sictpie homines qiiibus permillun-
lur lalia facere, videiitiir Iransformali in
brula. .\(l ha>c (pio^iiie et consimilia pcr-
.agenda possunt a|)plicare varia reriim se-
inina, vires herbariim ac la[)i(luin, et con-
similia naturalia agentia abdita : per quse
omnia infelix gentilitas fuit variis modis
dccepta. \'erum h.Tc oinnia diaboli ma-
chinamenta el deoruin dcariimque figmen-
la, per beatissimos (^hristi Apostolos et

B eoruin discipulos in toto orbe siint pate-
facta, eonfutata, et pro maxima parte de-
structa, in tantum quod etiam quampliires
necroinantici magni, videntcs aites et ma-
chinas siias viitiite crucis Christi ac fidei
totaliter superari, sunt ad Christum con-
versi.

Verum de his plurima introduci hic
possent : de qnibiis pertranseo, quoniam
super secundiim Sententiarum de eis ple-
nius scripsi, [)lenissime tamen in tractatu
contra errores ^aldensium et contra ma-

C gicas artes. Quds autem in textu dicuntur
de transformatione hominiim in corpora
bestiarum, intelligenda sunt quantum ad
exteriorem effigiem. Et potiiit esse quod
vere circumdata fiierunt hominibus illis
corpora quapdam brutalia : quod nihilo
minus apparere sic posset per exteriorum
sensuum illusionem, ac aliis modis, prout
locis prfftactis expressi. Denique recitat
Augustinus qualiter his malis artibus iin-
buta? fucrunt mulieres quaedam maligna»,
qUtC dabant hominibus caseum ad eden-

D diim : quo sumpto, videbantur versi in
asinos, et onera eis superposita defere-
bant. Si autein illi de quibus in hoc metro
narratur, amisissent realiter lineamenta et
organa corporiim hiimanorum, non po-
tuissent in bestialibus illis corporibus uti
ralione et intellectu vigere.

JoANNES. — Jam, si placet, responde
quid de Nabuchodonosor rege Babylonis
tenendum sit, an corpus ejus fiierit re-
aliter in bestialem figiirationem muta-
tuin.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV. — PROSA IV 477

DiONYSius. — Josephus et alii quidam A da pra?habita dixit, vitiosos consistere im-

dixerunt quod imo. Quod probant ex textu potentes : quomodo ergo nunc ait, vitia

visionis Danielis, quo legitur, quod rex potentiora esse dea Circe et herbis ?

an. iv,33. ille rcvorsus ad mentem, dixit : Figura Dionysius. — Metaphorice dicit hoc, et

mea reversa est ad me. Attamen exposi- nomen potentise sumendo extense, ut in

tores communiter tenent contrarium, et expositione prosae illius expressi. Postre- c/. p.448

quod regi illi apparuit sic se esse muta- mo, transformatio triplex est : una natu- jj^gi^g'

tum, et ad pristinam figuram reductum. ralis, ut quando ex uno elemento aliud

Nec dubium quin omnipotenti Deo hoc fa- generatur, ut vermis ex carne ; alia spi-

cere fuisset perfacile. Et de hac re super ritualis, ut dum homo per vitia transmu-

Cf. i. X, Danielem scripsi completius. tatur in bestiam ; tertia magicalis, de qua

soBeis. JoANNES. — Philosophia in prosa secun- hic facta est mentio.

PROSA IV

TUM ego : Fateor, inquam ; nec injuria dici video vitiosos, tametsi humani
corporis speciem servent, in belluas tamen animorum qualitate mutari. Sed
quorum atrox scelerataque mens bonorum pernicie saevit, id ipsum eis licere
noluissem. — Nec licet, inquit, uti convenienti monstrabitur loco : sed tamen si id
ipsum quod eis licere creditur, auferatur, magna ex parte sceleratorum hominum
poena relevatur. Etenim, quod incredibile cuiquam forte videatur, infeliciores esse
necesse est malos quum cupita perfecerint, quam si ea qute cupiunt, implere non
possint. Nam si miserum est voluisse prava, potuisse miserius est, sine quo vo-
luntatis miserae langueret effectus. Itaque, quum sua singulis miseria sit, triplici
infortunio necesse est urgeantur, quos videas scelus velle, posse, perficere. —
Accedo, inquam ; sed uti hoc infortunio cito careant, patrandi sceleris possibi-
litate deserti, vehementer exopto. — Carebunt (inquit) ocius quam vel tu forsitan
velis, vel illi sese existiment esse carituros. Neque enim est aliquid in tam brevibus
vitae metis ita serum, quod exspectare longum. immortalis prsesertim animus putet.
Quorum magna spes et excelsa facinorum machina, repentino atque insperato saepe
fine destruitar : quod quidem illis miserias modum statuit, Nam si nequitia mi-
seros facit, miserior sit necesse est diuturnior nequam. Quos infelicissimos esse
judicarein, si non eorum malitiam saltem mors extrema finiret. Etenim. si de pra-
vitatis infortunio vera conclusimus, infinitam liquet esse miseriam quam e.sse
constat seternam.

— Tum ego : Mira quidem (inquam) et concessu difficilis illatio ; sed his eam quae
prius concessa sunt, nimium convenire cognosco. — Recte (inquit) existimas. Sed
qui conclusioni accedere durum putat, aequum est, vel falsum aliquid pragcessisse
demonstret, vel collationem propositionum non esse efflcacem necessarias conclu-
sionis ostendat : alioqui concessis prsecedentibus, nihil prorsus est quod de illatione
causetur. Nam hoc quoque quod dicam, non minus mirum videatur ; sed ex his

'»7S HF r.oNsoi.ATioNr: TMnrosoriii.r. i.innn iv. — i'uos.\ iv

(jiia^ sumpta siiiit, x<[\ic ost necessariuiu. — (Juidnam? iiKjuaiu. — l''eliciores (in-
qiiit) esse iiuprobos supplicia luentes, qunui si eos uuUa justitia' ixrua coerceat.
Ne(|ue iil uunc molior, (]uo(l cuivis veniat iu meuteiu, corrigi ultione pravos mores,
et ad rei-tuni suppiicii terrore deduci, ceteris quiKjue exemplum essc culi^anda
t'u^'ieudi ; sed alio quodam modo iufelicior^s e.sse imi^rohos arbitror impunitos, tam-
etsi nulla ratio correctionis, uullus respectus habeatur exempli. — Ki (juis erit
(iiKIuam) pra'ter hos alius modus? — Et illa : Bonos (inquit) esse felices, malos
vero miseros, uonne concessimus? — Ita est, iu^jnam. — Si igitur, iiKiiiil, miserise
aii.|uiti cujuspiam bonum aliquod ' addatur, nonue felicior cst eo cujus pura ac solitaria
sine cuju.squam boni admixtione miseria est? — Sic (iuquam) videlur. — Ouid, si
eidem misero qui cunctis careat bonis, pra^ter ea quibus miser est, mahim aUud
fuerit annexum ? Nonne multo infelicior eo censendus est cujus infortunium bo-
ni participatione relevatur? — Quidni? iuquain. — Ilahcnt igitur improbi, quuin
puniuutur, boui quidem ahquid aunexum, poenam ipsam scilicet, qua3 ratione
justitite bona est ; iidemque quum supplicio carent, inest eis ahquid ulterius mali,
ipsa impuuitas, quam iniquitatis merito, malum esse confessus es. — Negare non
possum. — Multo igitur infeHciores improbi suut, injusta impunitate donati, quam
justa ultione puniti. Sed puniri improbos, justum, impunitos vero elabi, iniquum
esse, manifestum est. — Quis id neget? — Sed ne iliud quidem, ait, quisquam
negabit : bonum esse omne quod justum est, contraque quod injustum est, malum
liquere csse.

— Tum ego : Ista quidem consequentia sunt eis quae paulo ante conclusa sunt.
Sed quteso (inquam) te, nullane animarum suppHcia post defunctum morte corpus
reliuquis? — Et magna quidem. inquit : quorum aha pamaH accrbitate, alia vero
purgatoria clementia exerceri puto. Sed nunc de his disserere consilium non est. Id
vero hactenus egimus, ut quffi iudignissima tihi videbatur malorum potestas, eam
nuHain esse cognosceres ; quosque impunitos querebare, videres nunquam impro-
bitatis suse carere suppHciis ; licentiam quam cito finiri precabaris, nec longam esse
disceres, infelicioremque fore, si diuturnior, infelicissimam vero, si esset aeterna ;
post hsec, miseriores esse improbos injusta impunitate dimissos, quam justa ultione
punitos : cui sententiae consequens est, ut tum demum gravioribus suppliciis ur-
geantur, quum impuniti esse creduntur.

— Tum ego : Quum tuas (inquam) rationes considero, nihil dici verius puto. At
si ad hominum judicia revertar, quis ille est cui haec non credenda modo, sed saUein
audienda videautur?

— Ita est, inquit iHa. Nequeunt enim oculos tenebris assuetos, ad lucem perspi-
cuae veritatis attollere ; similesque avibus sunt quarum intuitum nox illuminat,
dies csecat. Dum enim non rerum ordinem sed suos intuentur aflectus, vel licentiam
vel impunitatem scelerum putant esse felicem. Vide autem quid aeterna lex san-
ciat. Melioribus animum conformaveris ? Nihil opus est judice pragmium deferente :
tu te ipse excellentioribus addidisti. Studium ad pejora deflexeris? Extra ne quae-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER IV. — PROSA IV 479

sieris ultorem : tu te ipse in deteriora detrusisti. Veluti si vicibus sordidam hu-
mum coelumque respicias, cunctis extra cessantibus, ipsa cernendi ratione, nunc
cceno, nunc sideribus interesse videaris. At vulgus ista non respicit. Quid igitur?
Hisne accedamus quos belluis similes esse monstravimus ? Quid, si quis amisso
penitus visu, ipsum etiam se habuisse oblivisceretur intuitum, nihilque sibi ad hu-
manam perfectionem deesse arbitraretur ? Num videntes eadem caecos putaremus?
Nam ne illud quidem acquiescent, quod aeque validis rationum nititur firmamen-
tis, infeliciores eos esse qui faciunt quam qui patiuntur injuriam. — Vellem, in-
quam, has ipsas audire rationes.

— Omnem (inquit) improbum num supplicio dignum negas? — Minime, in-
quam. — Infelices vero'esse qui sunt improbi, multipliciter liquet. — Ita est, in-
quam. — Qui igitur supplicio digni sunt, miseros esse non dubitas. — Convenit,
inquam. — Si igitur cognitor (ait) resideres, cui supplicium inferendum putares?
Eine qui fecisset, an qui pertulisset injuriam ? — Nec ambigo, inquam, quin per-
pesso satisfacerem dolore facientis. — Miserior igitur tibi injuriae illator quam
acceptor, esse videretur. — Gonsequitur, inquam. — Hac* igitur, aliisque de causis * Hinc
ea radice nitentibus quod turpitudo suapte natura miseros faciat, apparet illatam
cuilibet injuriam, non accipientis sed inferentis esse miseriam. Atqui nunc, ait,
contra faciunt oratores. Pro his enim qui grave quid acerbumque perpessi sunt,
miserationem judicum excitare conantur, quum magis admittentibus justior mise-
ratio debeatur : quos non ab iratis, sed a propitiis potius miserantibusque accusato-
ribus, ad judicium veluti aegros ad medicum duci oportebat, ut culpse morbos
supplicio resecarent ; quo pacto, defensorum opera vel tota frigeret, vel si prodesse
hominibus mallet, in accusationis habitum verteretur. Ipsi quoque improbi, si eis
aliqua rimula virtutem relictam fas esset adspicere, vitiorumque sordes, poenarum
cruciatibus se deposituros viderent ; compensatione adipiscendae probitatis, nec hos
cruciatus esse dicerent *, defensorumque operam repudiarent, ac se totos accusato- "ducerent
ribus judicibusque permitterent. Quo fit ut apud sapientes nullus prorsus odio locus
relinquatur. Nam bonos quis nisi stultissimus oderit? Malos vero odisse, ratione
caret. Nam si uti corporum languor, ita vitiositas quidam est quasi morbus animo-
rum ; quum aegros corpore minime dignos odio sed potius miseratione judicemus,
multo magis non insequendi sed miserandi sunt, quorum mentes omni languore
atrocior urget improbitas.

m

DE r.ONSOLATIONE IMIII.OSOPIII.K l.lllKll IV

PROSA IV ; AUT. X

AUTICIILIIS X

KLIT.IDA riO gUAUIj: IICJLS IMIOS.F..

DKIXCKPS IMiilosophia (locel ac piobal
tfrliiiin siipra (iii [)riina lnijiis qiiaiti

^ jibri prosa) proniissum, vidclicct : bonis

hominibus scniper evenire felicia, et infe-
licia inalis.

Primo ilaque Boetius approbans, prsBin-
ducta ariirinat. Tum ego Boetius : Fateor,
inguam, id est, dico et fateor qua^ dixisti;
i7ec video, id est, non intelligo, dici i/tjn-
ria,\d est ex injuria seu injuriose, r^Vio.sas-
mutari in belluas, qualitale, id est irra-
tionabili pravitate, animorum, id est cor-
dium suorum. Unde de Achaz rege impio
et (loloso bominns Deus dixit ad Isaiain :
Vade et dic vulpi illi. Quod et Christus in
Lue. x.u. Evangelio protiilit de Herode : Dicite (in-

"• quiens) vulpi illi. Siiniliter Amos ad car-

Amo*iv, 1. nales et acediosos principes Israel : Audi-
te, ait, vaccsD pingues, quae estis in rnonte
Samariae. Tametsi, id est quamvis, servent
speciem, id est veritatem specificam, dis-
positionem ct figuram, corporis Jnanani.
Sic et sub habitu religioso multi gerunt
cor sseculare, atque sub veste ovium cor
lupinum.

Sed guorum, id est qnorum hominum,
mens atroa;, id est crudelis in proximos,
transgrediendo pra^cepta secund.e tabuhe,
et scelerata in Deum.per prtevaricationem
prseceptorum tabulte primae, s<svit, id est,
feraliter habet se,pernicie bonorian,\d est
bonis hominibus inferendo perniciem, id
est dainna atque incommoda. Ideo in Ec-
Eccii.iiuu clesiastico scriptum est : Si communicabit

*'' "■ lupns cum agno aliquando. sic peccator ju-
sto. Quse communicatio homini sancto ad
canem?Hinc Christus dixit discipulis suis:
/oonn.xv, Si mc persccuti sunt,et vos persequentur.
Id ipsum eis licere noluissem, id est, non
voluissem iniquis hoc licitum esse,vel po-

20

A tius vellem qiiod hoc eis non permittere-
tur neqiie possibile esset.

— Xcc llcct , inguit , id est, IMiilosophia
respondit, IIoc ipsuin non licet iniquis,
uti, id est %\c\\i, 'convenienti monstrabitur
loco. Certum est autem quod non liceat
eis ita quod sine culpa id facere valeant.
Sed tamen si id ipsum guod eis licere cre-
ditnr, aufcratur, id est, si licentia seu
posse agendi aliquid in damnum et grava-
men justorum, tollatur impiis, magna ex
parte sceleratorum hominum pama rele-

B vatur,i\\\\n quo minus peccant,eo pcenam
inerentur minorem : imo ad majorem eo-
rum damnatioTiem permiltuntur persequi
justos. Ilinc IMato loquitur in Pha^done :
Elenim si anima moreretur, lucrum in-
ventum esset malis morientibus a corpore
pariter liberari et a malitia.

Etenim,guod incredibile forte videatur
alicui * , infeliciores necesse est esse ma- • cuiquam
los guum cupita pcrfecerint, guam si ea
gu(c cupiunt, implere non possint, hoc
esl, necesse est malos esse plus infelices

C dum optata mala compleverint,quam dum
ea exsequi nequeunt. Quum enim sit du-
plex miseria seu infelicitas, nna culpae,
alia poena? : certum est quod sicut homo
est tanto infelicior infelicitate seu miseria
pcena?, quanto pluribus ac majoribus poe-
nis torquetur ; sic tanto infelicior est infe-
licitate culpsp, quo pluribus ac enormiori-
bus vitiis inquinalur. De primis miscriis ait
Christus in Psalmo : Uepleta est malis ani- ps.lxxxv»,
ma mea ; et rursus ad Patrein : Elongasti *„.,

" Ibid. 19.

a me amicum et proxiinum, et notos meos
D a miseria. Ilinc prsecipua gratia Dei est,
quod retrahit hominem ab exsecutione
mali proposili. Propter quod David flexus
deprecatione Abigail, ne virum ejus Nabal

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV. — PROSA IV ; ART. X

481

eg. xxv,
34.

Mach
13.

S. LXXX,

iniquum occideret sicut ex commotione
irae proposuit, dixit : Benedictus Dominus,
qui prohibuit me hodie ne ulciscerer me
et venirem ad sanguinem. Unde secundo
Machabseorum libro asseritur : Etenim non
diu sinere peccatoribus ex sententia age-
re, sed statim ultiones adhibere, magni
beneficii est indicium. Gravissima vero
Dei ira vocatur, dum permittit hominem
ad libitum suum in concupiscentiis et
perversitatibus suis ambulare impune,sic-
ut de reprobis protestatur : Dimisi eos se-
cundum desideria cordis eorum, ibunt in
adinventionibus suis. De quibus sanctus

ixxi, 9. Job loquitur : Non est virga Dei su-
per eos.

« Quod » mysterium « forte videatur »,
id est, videri poterit, « alicui » adhuc car-
nali, non spirituali, « incredibile ». Nem-

Cor. ir, pe, ut ait Apostolus : Animalis homo non
percipit ea quee sunt Spiritus Dei ; imo
stultitia est illi.Ideo sibi apparet quod im-
pii sunt felices, qui divitiis, deliciis ho-
noribusque abundant, et tanto feliciores,
quanto diutius in talibus amplius prospe-
rantur : quia divini rigorem judicii non
attendit, juxta id Psalmi, Auferuntur judi-
cia tua a facie ejus. Istud ergo Philosophia
declarat.

Nam si miserum est voluisse prava, id
est illicita. De qua voluntate iniqua Domi-
nus asserit per Osee prophetam : Confun-
detur Israel in voluntate sua. Imo, non
solum velle inique, sed etiam cogitare
hujusmodi, reprobatur a Deo dicente : Vae
qui cogitatis inutile ; et, Auferte malum
cogitationum vestrarum ab oculis meis.
Potuisse miserius est, id est, sequitur
quod mala « potuisse » efficere (potentia
perducta in actum, quantum est ex parte
volentis, ita quod est voluntas imperativa
et plena,qu8e reputatur pro opere),sit ma-
joris calamitatis. Habuisse autem solum
habitualem aut aptitudinalem potentiam
ad peccandum, non est peccatum. Sine
quo voluntatis miserce langueret effectus :
id est, « sine quo » posse imperativo, « ef-
fectus » (id est exsecutio) « voluntatis mi-

T. 26.

■ X, 5,
Hebr.

;e X, 6.

/i.ii, 1
I, 16.

A serae langueret », id est, deficeret nec
compleretur.

Itaque, quum sua singulis miseria sit :
hoc est, ex quo « singulis », id est, tam
voluntati actuali,quam possibilitati exten-
tae in opus pro posse, ac etiam effectui in-
de sequenti, « sua miseria sit », id est
propria calamitas seu culpa, quia unum-
quodque eorum est culpabile ; triplici in-
fortunio necesse est tirgeantur , id est, ne-
cessario sequitur, quod « triplici infortunio
urgeantur », id est, spiritualiter coarcten-
B tur et torqueanturj^-Mos videas scelus velle,
posse, perficere, id est, quicumque volunt
et valent et exsequuntur iniquitatem. Ye-
rumtamen non sunt tria specialia ac di-
stincta peccata, quando sunt circa idem
objectum nec ipsa separantur, ut infra
patebit.

Consequenter probatur, quod impiorum
potestas sit brevis, non diuturna.

— Accedo, inquam, id est, mente con-
sentio ; sed uti hoc infortunio cito ca-
reant, patrandi sceleris possibilitate de-

C serti, vehementer exopto : hoc est, ego
Boetius « exopto », id est, ex corde opto,
« vehementer uti » (id est quatenus) ipsi
iniqui « deserti », id est privati, « possi-
bilitate sceleris patrandi », id est facultate
peccandi, « careant cito hoc infortunio »,
id est triplici praefata miseria. Istud lici-
tum est optare, sic tamen ut mors iniquo-
rum non appetatur contra exigentiam ca-
ritatis, sed ut pcenitentes cessent a vitiis,
atque de cetero virtuose se habeant.

— Carebunt (inquit) ociiis, id est,
D Philosophia ait,Iniqui « carebunt » praefato

diffortunio « ocius »,id est celerius, ^-waw
vel tu forsitan velis, id est, « quam vel
tu » ipse « velis », id est optabis, « forsi-
tan » (additque « forsitan » ad innuendum
flexibilitatem liberi arbitrii, vel quia futu-
ra certo non praenovit), vel illi sese existi-
ment esse carituros triplici infortunio seu
vitio illo. Neque enim est aliquid in tam
brevibus vitce metis ita serum, quod ex-
spectare longum immortalis prcesertim
animus putet : id est,quia non « estaliquid

31

'»Si

i»E roNsoi.vTinNF riiiiosonii.F. i.inF.u iv.

rnos.v IV : art. x

in melis tam brovibus «. id ost in viis ct
lonninis valdc hicvibus, k vita- » pra^son-
tis, hoc esl, nuiluin ost tt'inj)orak' ct tran-
silorium, liabons praMi.vam sibi poriodum
in liMnpori' vita' hujus. « ita soruin », id
ost tam tardum ac diuturnum ct tain diu
(lurans. « (piod pnrsertim aniinus », id csl
spiritus seu inens, « immorlalis », ut csl
anima rationalis, « exspeclare, putet » (id
est, rationabiliter a^stimare debeat) esse
« longum », saltcin respcctu aHernitatis
tutiiia', cujus coin[)aratione vita pra-sens,
quantumlibct longa.est quasi momenlum,

Cf.p.ido ul supra est habitum. Ideo ail Gregorius :

^" Finis rei temporalis indicat quia res talis

prope finein fuit, etiam quum starc vide-
batur;cursus tcmporaliuin monslral quain
breve fuit quod transirc tcrininarique po-
tuit. Chrysostomus quoque : Cenlum an-
nos, si placet, demus deliciis ; addamus et
alios centum, imo addamus et mille : quid
sunt omnia ista ad a?ternitatem?Si primus
homo usque in hodiernum diem vixisset,
et hodie moreretur, nonne totum tempus
prffiteritum, esset tanquam momentum
quoad imminentem durationem, quae nun-
quam terminabitur ? Sic dici potest de
aliis : quia si Octavianus imperator usque
in hanc horain regnasset, et modo decede-
ret, nonne tolum prwteritum, essel ut um-
bra quse repente evanuit? Et impiis sola
remanent scelera, quee eeterna sortiuntur
supplicia.

Quorum magna spes et excelsa facino-

facinontm rosorum * machina, repentino atque in-
sperato sa^pe fine destruitvr : hoc est,
« quorum », utputa iniquorum, « spes
magna », id est grandis prasumptio, seu
res sperata, vel prastolatio vana, « et ex-
ceisa machina »,id est congeries seu com-
pago,« facinorosorum » actuum(de quibus

Mauh.w, ait Salvator:Si oculus tuus fueril nequam,
id est intentio perversa ; totum corpus
tuum tenebrosum erit, id est, congeries
operationum tuarum erit iniqua), « de-
struitur s«pe fine repentino », id est ce-
lerrime veniente et consummato, « atque
insperato », id est inopinato, imparato

23.

.\ cl improviso. Tnde Ecclesiastcs ait : Non Eccie.wn,
sit boiiiim iiiipio, iicc prolongenlur dics "■
ejus;se(l tan(|uaiii uinbra pi;etereanl (|iii
noii timeiit faciein Domiiii. l)c (|uibiis lo-
(piitiir Isaias : Non satiis ncc radicatus in h. \\.,t\.
Icria truncus eoruiii ; subilo flavil in cos,
et aruerunt. Et Psalmista : Vidi impiiim />6. xxxm,
superexallatiiiii ct clovatum sicut cedros ^''' •^''-
Libani ; et transivi, et ecce non erat ; et
qua>sivi eum, et non est inventus lo-
cus ejus.

(.^uod rpiidon illis miseria; modum sta-

B tuK : id esl, pro cerlo, hoc, id est tain iin-
provise ac subito dostrui, « statuit », id
est, fecit ac posuit, « moduin », id est
mensuram ac terminum, « iniseri» », id
est impietatis culpa^, « illis », pula iniqiiis
et reprobis : de quibus Job profert, Seini- jot, xxu,
lam sfficulorum calcaverunt viri iniqiii, '^•'*'-
qui ante tempus suuin sublati sunt : ne
scilicet vivendo diutius, excederent gra-
vius, et intolerabilius damnarentur. Quo
constat, quod Deus omiiipotens incorri-
gibiles tales quandoque misericordiler

C aufert. Interdum vero quosdam tales diu
vivere sinit, ut justior appareat eorum
damnatio, et ex aliis causis diversis sibi
cognitis, nobis incognitis. Unde et Chri-
stus, qiii qiiosdam tyrannos in sanctorum
martyrum martyrizatione, et quosdam sta-
tiin post illam, repente plagavil ac inter-
fecit, sui ipsius interfectores saevissimos,
Annam et Caipham, diu satis post suam
crucifixionem subsistere condonavit, ut
nullam prorsus excusationem haberent.
Xam si nequitia facit miseros, id est,

D quia iniquitas « facit » homines esse « mi-
seros » : et hoc iniquitas facit in genere
causse formalis, et per modum causa? me-
ritoria;, vel potius demeritoriae. Peccator
autem, in genere causa? efficientis facit se
miserum miseria culpa?; Judex vero coele-
stis efficit euin miserum miseria poenffi,
eum juste damnando. Ideo in Proverbiis
Salomon loquitur : Justitia elevat gentem; /^,ou. xiv,
miseros autem facit populos peccatum. Ja- ^^*
cobus quoque talibus dicit : Agite nunc, /acoA.v, i.
divites, plorate ululantes in miseriis quae

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA IV ; ART. X

483

advenient vobis. Miserior sit necesse est A et crescens, sicut esset si heec vita fine
diuturnior nequam:\A est, quiirn culpa ho- careret.

minem faciat miserum, « necesse est », id
est, necessario concluditur, quod « ne-
quam diuturnior », id est homo iniquus in
peccatis diutius manens et crescens, « sit
miserior », id est magis infelix, quoniam
aucta causa, augetur effectus. De tali mi-
EccVi. III, sero dicitur in Ecclesiastico : Peccator ad-
''■ jiciet ad peccandum. Ideo tales miser-

rimos, qui tanto miseriores consistunt
quanto minus hoc sentiunt et advertuiit,

Ad haec Boetius : Tum ego : Mira qui-
dem (inquam) et concessu. difficilis illa-
tio : hoc est, ista « illatio », id est con-
ciusio seu consequentia, est « mira et
difficilis concessu », id est gravis ad con-
cedendum.Nam et quidam magni philoso-
phi, ut Avicenna, Algazel, ac alii quidam,
dixerunt miseriam non esse a^ternam :
quia (ut Aristoteles dixit) nullum violen-
tum est perpetuum ; nec putabant pro

u. xLvi, 8. Isaias sanctus hortatur : Redite, pra3varica- B temporali flagitio inferri ajternum suppli-

tores, ad cor.

Quos infelicissimos esse Judicarem, si
non eorum malitiam saltem mors extrema
finiret : nam ut fatur Gregorius, Si impii
sine fine vivere possent, sine fine pecca-
rent. Quamvis autem morientes in peccato
mortali, maneant sine fine in pravitatis
suae affectu, atque perpetuo in inferno
Deum blasphement ; non tamen post sepa-
rationem a corpore demerentur, nec est
eis lex posita ad bene vivendum, quum

cium. Sed mentita est iniquitas sibi ; et Ps.xxvi,i2.

quod credere noluerunt, jam miseri expe-

riuntur. Sed his eam quce prius concessa

sunt, nimiriun* convenire cor/nosco : id ' nimiura

est,ego Boetius nosco et video, « eam »,id

est istam illationem, « convenire nimi-

rum », id est sine rationabili admiratio-

ne concordare, « his quse prius conces-

sa sunt ».

— Rccte (inquit) existimas : id est, Phi-
losophia ait,0 Boeti,tu « existimas recte »,

non possint reverti ad bonum. Hinc pro- C id est, rationabiliter sentis. Sed qui con-

prie loquendo non peccant, quum pec-
catum sit, teste Ambrosio, divinse legis
transgressio. Attamen male agunt : quem-
admodum et Beati bene (imo et optime)
agunt, non tamen merentur. Mors quippe
est terminus promerendi ac demerendi.
Propter quod asserit Damascenus libro
secundo : Quod angelis est casus, hoc ho-
minibus est mors.

Etenim, si de pravitatis infortunio ve-
ra conclusimus, id est, quia recte proba-

clusioni accedere durum putat, id est, qui
judicat « durum » vel irrationabile esse
huic « conclusioni accedere » per consen-
sum, id est consentire eidem, cvquum est,
vel falsum aliqiiid prcecessisse demonstret,
hoc est, « sequum » seu justum « est » ut
« demonstret », id est, evidenter probet,
« vel prsecessisse aliquid falsum » in prse-
inductis, vel ostendat collationem proposi-
tionum, id est formam et ordinem prge-
missarum, non esse efficacem necessarice

Cf. p. 468 vimus, quod pravitati seu culpse debetur D conclusionis, id est non esse efficaciter

B et s.

poena, quse est adversitas et infortunium
durum ; infinitam liquet esse miseriam
quam constat esse ceternam, id est sine fi-
ne durantem, ac indesinenter majorem ac
graviorem. Idcirco, si impii immortales
essent in saeculo isto, iniquitates eorum
augerentur in infinitum. Itaque « liquet »,
id est patet, « miseriam », id est culpam,
« esse infinitam » extensive, atque quo-
dammodo intensive, crescendo assidue,
quse est aeterna, id est sine termino durans

ostensivam seu illativam « conclusionis
necessarise » jam prsetactse, quam dico ne-
cessario sequi ex praemissis. Alioqui con-
ccssis prcecedentibus, id est prsemissis
prsehabitis, nihil prorsus est quod de illa-
tione causetur, id est, conqueratur, repre-
hendat, aut instet contra conclusionem
illationisve formam.

Consequenter probat Philosophia aliud
quid, quod prsedictis prima facie videtur
magis mirabile apud vulgares et imperi-

48i

OE roNsor.ATiOM' riiii.osopiii.r. i.iiir.R iv. — i'ros.\ iv ; .\nT. x

19

tos, quainvis exercitalis in Scripturis pcr-
facile sit. Ilaque probut, qiiod luali et
itn|)robi ma;;is felices suiit [luiiiti (]iiain
iinpuniti.

Xdoi /loc qxioqnc quod dicam, non mi-
>ii(s miruin videatur ; scd ex kis qiiic
suinpta sunt, a'quc cst ncccssarium : id
est, tam necessario verum est ul pivecedens
conclusio ; et lioc, « ex his qu* suinpla
sunt », id est ex pra*assumptis ac introdu-
ctis. Ad quod Hoelius : Qindnnm? inquam,
id est, dico et quaMO, Quid est lioc ?

Ad quod Philosophia : Feliciores (In-
quit) esse improbos supplicia luentes,
qiiam si eos nulla justitice pcena coerceat,
hoc est, quod ipsi vitiosi debitas nunc
recipientes pcenas pro suis excessibus,
suiit inagis felices quam si per nullain
justain poenam retrahantur et refrenentur
a vitiis. Quamvis enim tam poena quam
culpa sit qua^dam miseria, tamen quanto
ratio mali ac la?sionis et nocumenti plus
convenit culp.e quam poen.Te qu« sic est
poona quod noii sit culpa, tanto major
est miseria ipsa culpa quam poena. Ideo
incomparabiliter melius,desiderabilius fe-
liciusque consistit nunc pati pcenam pro
culpa et digna flagella pro peccatis, quam
iinpunite peccarc, nec in Sc-pculo isto casti-
gari a Domino : praesertiin (juuin castigatio
talis, sit effectus et signum paternse dile-
ctionis Dei ad nos, secundum quod ait,
Apoc. III, Ego quos amo, arguo et castigo. Unde et
yo6v 17 Scriptura ait : Beatus homo qui corripitur
a Domino. Denique poense vita^ prcesentis
sunt medicinales, viilnera vitioriim curan-
tes. Idcirco dispositive felices sunt : prae-
sertim quia non solum a peccatis purgant
prseteritiSjimo prteservant etiam a futuris,
sicque disponunt ad gratiam et introdu-
cunt ad gloriam ; illuminant mentem,
h. .xxvm, quia vexatio tribuit intellectum : passioni
etiam Christi conformant patientem, a fu-
turis quoque suppliciis eruunt pceniten-
tem. Verum Pliilosophia consequenter fa-
tetur istud se dicere non propter has
rationes, sed ob alias causas.

Xeque id nunc molior, id est, non co-

10.

A iior iiec stiideo neqiie intendo istud assi-
giiare j^ro causa mea> assertionis, qiiod
vcniat in mentem cuivis, id est, a quovis
hoiiiine valeat considerari (et utinain bene
ascendal iii cor), utpiila : corrif/i ultionc
jvaros iiiorcs, id est, quod inores distoiti
el inordinata? affectiones corriguntur, vi-
tantiir et emendanliir (c ultione », id est
per pamas qiue pro justa infligiintur viii-
dicta, prout Deiis in Deuteronoinio testa-
tur : Mea esl ultio, et ego retribuam eis /Jeni.xwu,
in teinpore ; ct ad rcctnm supplicii tcr- ^'

B rore dcduci, id est, pravos mores reduci
ad rectitudinem a>quitatis (( terrore sup-
plicii ». Nempe, ut asseril Augustinus :
Vitatur peccatum et bonum peragitur pro-
missione pra^mii, et comminatione seu
terrore aut acerbitate supplicii ; imo est
tertius modus perfectior, hoc est, sincero
Dei amore ac puro bonitatis affectu et zelo
justitia>, vitia abhorrere ac agere virtuose.
Ceteris quoque exemplum esse culpanda
fugiendi, id est vitandi peccata : quod
fit dum homo pro suis culpis corrigitur.

C Propter quod jussit Apostolus Timotheo :
Peccantes coram omnibus argue, ut et ce- iri«i.v,io.
teri timorem habeant. Salomon quoque
in Proverbiis fassus est : Pestilente flagel- Prov. xix,
lato, stultus sapientior erit. ^^-

Sed alio quodam modo infeliciores esse
improbos arbitror impunitos : hoc est,
ego « arbitror », id est judico, impios
<( iinpunitos, esse infeliciores alio quodam
modo », id est alia ratione ; tametsi, id est
quamvis, ntdla ratio correctionis, nullus
rcspectus habeatur excmpjli : id est, dico,

D hoc etiam dato, quod « nulla ratio corre-
ctionis habeatur », id est, quod non con-
sideretur utilitas corrigendi pravos mores:
quod fit per debitam disciplinam, juxta
illud, \'irga disciplina? fugabit stultitiam. ibid.xxn,
Piopter quod asserit Augustinus:Dum dor- ''"
mit disciplina, sa}vit impunita nequilia ;
itemque : Corripiamus verbis, et si opus
est, corripiamus et verberibus. Ouamvis
etiam « nuUus respectus exempli » habea-
tur, id est, utilitas sedificationis aliorum
non attendatin'.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PUOSA IV ; ART. X 48o

— Et quis erit (inquam) prceter hos A et fide informi. Si vero casus intelligatur
aliiis modus? id est, quyp alia ratio poterit de admixtione alicujus boni gratuiti gra-
assignari cur vitiosi homines sint infeli- tificantis. nullum remanet dubium.
ciores impuniti quam puniti pro suis pec- Subjiingit demum Philosophia, ulterius
catis, praeter rationes istas nunc tactas ? sciscitando : Quid, supple, putas dicen-

— Et illa : Bonos (inquit) esse fclices, dum, .s^' eidem misero qui cunctis careat
malos vero miseros, nonne concessimus ? bonis, id est omni virtute et actu virtutis
hoc est, « illa inquit », id est, Philosophia tam infusae quam acquisitse (certum est
respondit:« Nonne » (id est utique) « con- autem quod non sit aliquod pure malum,

ty. p. 4Gi cessimus, bonos », id est virtuosos ho- \tvo\\\ ^\\QV\\x\iMsimc\\Si\),prwtercaq^iibus

^ *' mines, quamvis adhuc viatores, « esse miser est, id est ultra mala quse habet,

felices » in spe ac merito, et quadam in- mulum aliud fuerit annexum? Nonne

choatione et pra?gustatione felicitatis fu- B multo ccnsendus cst infclicior eo cujus

tura? perfectse, « malos vero » malitia cul- infortunium honi participatione releva-

pa>, esse « miseros » merito damnationis tur? Istud expositione non eget : et per

aeternse atque miseriis culp»? Omnes ve- « infortunium » designantur mala culpa?

ro, tam boni quam mali, miseri sunt per seu pcenae. Ad quod Boetius : Quidni? in-

carentiam beatifica? fruitionis, per exsiii- quam : id est, dico, Quid aliud ad hoc

um prgpsentis peregrinationis, per quotidi- dici potest, nisi quod ita sit?

anas culpas, saltem veniales, per diversas Ex quibus Philosophia concludit : Ha-

afflictiones ; et quia in medio ambulant bent igitur improhi, (juum puniuntur,

Iaqueorum,variis gravissimisque periculis bnni quidcm aliquid annexum, videlicet

sunt expositi, et crudelissimis ac versutis- justam poenam. Unde subjungitur -.poenam

simis inimicis circumdati. — Ita est, in- ipsam scilicet, quce ratione justitice bona

quam, id est, ego Boetius dico sic esse. C est, et justa vocatur ex justitia juste ju-

— Si igitur, inquit, miserice cujus- dicantis ac punientis, secundum quod ex-
piam bonum aliquod addatur, nonne fc- terius opus aut factura sumit denomi-
licior est eo cujus pura ac solitaria sine nationem a virtute aut vitio interiori.
cujusquam honi admixtione miseria est ? lidemque quum supplicio carent, inest
id est, « si bonum aliquod », id est aliquid eis aliquid ulterius mali, ipsa impunitas,
virtutis, « addatur miseriae cujuspiam »,id quam iniquitatis merito, malum esse con-
est peccatis hominis alicujus, « nonne feli- fessus es, id est, « quam » impunitatem,
cior est » homine illo « cujus miseria est id est carentiam debitee castigationis seu

pura ac solitaria », id est nihil habens ad- immunitatem a poena, « confessus es esse r/. p. sm

mixtum bonitatis et virtutis?Unde exposi- malum », hoc est salubris boni privatio- '^ '' *•

torie subditur : « sine cujusquam boni ad- nem : et ita est malum privativum, atque

mixtione ». — Sic (inquam) videtur mihi D occasio multiplicis culpee, ut tactum est.

Boetio.Quod et verum est,ceteris paribus: Ad hoc Boetius : Negare non possum, id

nam posset accidere quod esset aliquis est, contradicere his de jure non valeo.

adolescens totus vagus et lubricus, qui Ad quod Philosophia : Multo igitur in-

nunquam interfuisset divino Officio, nec feliciores improbi sunt, injusta impuni-

orasset, neque eleemosynas tribuisset, nec tate donati, id est supportati seu privile-

aliquod egisset bonum ex genere ; nec giati (quse impunitas non vocatur injusta

tamen esset tam miser, id est vitiosus et ex parte Dei poenam pie ac rationabiliter

impius, sicut aliquis senex adulter, usu- differentis ; sed quandoque ex parte pra?-

rarius, in sceleribus plurimis annis inve- lati aut judicis temporalis injuste dissi-

teratus, qui multa bona ex genere perpe- mulantis, vel quoniam ipse reus indignus

trasset extra caritatem, ex naturali ratione est supportatione et impunitate hujusmo-

480 DE CONSOLATIONE PHILOSOPlll.E LIHEH IV. — PUOS.\ IV 1 ART. X

di), quain jitstn ulfionc pitniti. Sed pu- A aJia pivnali acerbitate, alia vero purga-

niri iniprobos, Justuni, itnpunitos vero toria rfenientia crcrreri puto : id est,

cfabi, id est cvadere impunitos, iniquutn « quoruiii » siipplicioruin « pulo alia »,

cssc, inanifcstuin cst : el lioc, secunduin id esl qiiaMlam, « e.xerceri », id est irro-

legein commiincin. .Mtamen icx aul piin- g.aii el inriigi, « acerbilale puMiali », id

ceps, ([ui pieniliidinem potestalis sortitur ot amaritudine infernali ; « alia vero »

in retriio suo. |)otesl "ex rationabili causa puto exerceri « clementia purgatoria », id

clementer dimittere irrogatam sibi inju- est medicamine pio, ita qiiod pauia illa

riam..Mullo plus Deus super oinnein legem non solum jiisle piinit, sed etiain mise-

e.\sislens : (]ui tamen adiilto nunquam ricorditer purgat. »S'<v/ nunc dc his dissc-

ignoscit mortale peccatum sine omni pe- rcre consilium non cst , id est, consultum

nitiis poena; imo ad minus reqiiirit in reo non reputo tractare de his in hoc loco.

verain contritionem, qUiT dicitur esse do- B Id vero hactenus egimus, id est, decla-

lor maximiis qui est in iiatura. — Quis id ravimus huciisque id, ut qua; indignissi-

nrt/cl f id est, ego Hoetius lateor id negari ma tibi cidebatur maloruin potcstas, cam

non posse. nuHam essc cognosccrcs : hoc est, « ut

— Scd ne illud quidem, ait , quisquam cognosceres eam » potestatem « inalo-

«t?/7rt/v/7 .• id est, Philosophia « ait, Sed ne » rum nullam esse, qua? potestas videbatur

(id est nec) « quisquam negabit qiiidein », tibi indignissima » esse, id est indecen-

id est pro certo, « illud » quod siibditiir : tissime illis collata, et abusiva atque ty-

bonum essc omnc quod justum est ; con- rannica, prout lioc jam supra in hoc libro Cf.p.va

traquc quod injuslum est, malum esse quarto expositum est. Quosquc impunitos

liquerc : hoc est, et « contra », id est qucrcbare, videres nunquam improbitatis

econverso, « liquere », id est certum esse, suw carcre suppliciis .-hoc est, « videres »,

« inalum esse quod injustum est » : a C id est cognosceres, eos « niinquam carere

specie ad genus ; ut, homo currit, ergo suppliciis sua» improbitatis, qiios quere-

aniinal currit. — Tum cgo, id est, ego bare », id est, ex zelo justitiae, non ex

Boetius dico : Ista quidcm conscquentia infidelitate, conquerebaris, esse « iinpu-

sunt eis (id est, sequuntur ad ea) qua' nitos », saltem ad tempus, vel in saculo

paulo ante conclusa sunt. ' isto. Licenliam quam cito finiri precaba-

Deinde Boetius, tanquam philosophus, ris,neclongam esse disceres :\A ^si^z.A^x-

inducit quastionem de pcena hanc vitam scendo a me cognosceres, « Jicentiam », id

sequente. Sed qua^so (inquam) te, id est, est libertatem et potestatem improborum,

0 Philosophia, « quaeso te », nullane ani- non « esse longain, quam precabaris »,

marum supplicia post defunctum mbrtc id est orabas, « finiri cito », in quantum

corpus relinquis ? hoc est, « ne », id est adversam bono communi, seu ob alias
utrum seu numquid, « relinquis », id est, D pias causas. Quod tamen non est simpli-

restare sentis et doces, « nulla supplicia citer appetendum, nec quomodolibet ex-

animarum post corpiis defunctum mor- orandum, quum scriptum sit : Noli a^mu- /'«. xxwr,

te », id est corpore resoluto per mortem ? lari in malignantibus, neque zelaveris '•

Per quam corpus defungitur, id est, extra facientes iniquitatem. Ideo committendum

functionem et usum vitaB ponitur. Unde est hoc secreto Dei judicio, et orandum

secundo Machabfforum libro narratur : pro improborum praesidentium conversi-

MMach. Iste hoc modo vila defunctus est. one. Infelicioremque fore, supple, poten-

XIV, 46. — j^f^ magna quidem, inquit : id est, tiam iniquorum, si diuturnior, infelicis-

Philosophia respondit, « Et qiiidem ma- simam vcro, si csset ceterna : id est « si

gna »,id est, supplicia inagna animarum esset diuturnior », multum longior quam

dico esse post corporis mortem. Quorum est, scires esse « infeliciorem ; infelicis-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV. — PROSA IV ; ART. X 487

simam vero» esse, « si » esset « seterna » : A illustrari perspicuasque veritates limpide

Cf. p. 448 prout istud in praecedentibus hujus quarti contemplari. Similesque avibus sunt qua-

B eis' 481 ''^^' prosis ostcnsum est. rum intuitum nox illuminat, id est mo-

Dets. Post luvc, supple, cognosceres, miseri- dicum lumen quod apparet de nocte ex

ores esse improbos injusta impunitate di- luce stellarum : qu® prse debilitate ocu-

missos, quam justa ultione punitos. Cui lorum suorum ferre nequeunl lumen in-

sententiw consequens est, id est sequens tensum, ut sunt bufones, vespertiliones,

ad ipsam, MiJ tum demum gravioribus siip- nycticoraces. Ideo additur : dies ccvcat, id

pliciis urgeantur, quum impuniti esse est, lux diei obnubilat et « caecat », id est,

creduntur : id est, « ut urgeantur », id visum. illarum affligit.

est, spiritualiter comprimantur, « tum de- Deinde Philosophia declarat qualiter ob-

mum », id est tunc consequenter sive tenebrati sunt oculi mentales vulgarium.

finaliter, « suppliciis gravioribus », id est B Dum enim non rerum ordinem sed suos

poenis acrioribus, seu magis damnosis et itituentur affcctus : id est, dum vulgares

nocivis animarum saluti, « quum credun- non contemplantur « ordinem » universi

tur esse impuniti », id est non puniti sen- ac regimen mundi (qualiter corporalia

t/. p. 484 sibilibus pcenis, sicut expositum est : ista ordinentur ad spiritualia, et inferiora re-

enim non sunt nisi queedam epilogationes gantur per superiora, et providentia Dei

prffihabitorum. in rebus resplendeat, ita quod vitia de-

— Twn ego : Quum tuas (inquam) rati- testetur ac puniat, et virtutum actus re-
onesconsidero,niIiil clici veriusputo.At si muneret), sed propria commoda qua^-runt,
ad hominum judicia revertar, id est, si et affectionem, non rationem, sequuntur ;
considerando redeam ad vulgarium et im- vct licentiam vel impunitatem scelerum
peritorum hominum judicia, quis est ille putant esse felicem, id est, potentiam et
cui hcec non credenda modo, sed saltem G libertatem peccandi suamque incorrectio-
audienda videantur ? xA Qii, a {\w\% est ii- nem reputant quasi quamdam prosperi-
le » de numero vulgarium, « cui hsec tatem,et « esse felicem» ac eis felicitatem.
videantur non raodo» (id est solum) « cre- Sicque peccant audenter: nam ut Salomon
denda, sed saltem audienda »? Quasi di- loquitur, Quia non cito profertur senten- ^•cc/e. vm,
cat : Nullus istorum reputabit hsec di- tia, sed omnia in futurum reservantur in- " • '"' -■
gna audiri, et multo minus reputabit ea certa, absque ullo timore filii hominum

digna credi. perpetrant mala. Quocontra scriptum est

— Ita est, inquit illa, id est, Philoso- in Ecclesiastico : Altissimus enim est pa- avc/;. v, i.
phia respondit sic esse. Et rationem sub- tiens redditor. In talium persona per Ma-
jungit. Nequeunt enim oculos tenebris lachiam dicitur : Ergo nunc beatos dici- Maiach.wx,
assuetos, acl lucem perspicune veritatis mus arrogantes, siquidem aedificati sunt, '^-
attollerc : id est, non valent « attollere D facientes impietatem.

oculos » suos interiores, intellectuales, Vicle autem quid cvterna lex sanciat :

« assuetos tenebris » ignorantise et erro- id est, illis tam insipienter judicantibus,tu

rum ac vitiorum, « ad lucem » et clari- « vide », id est considera, « quid lex seter-

tatem « veritatis perspicuae », id est in sc na », id est lex divina, statuat, approbet,

ipsa clarge. Quemadmodum qui diu se- reprobet et confirmet. Et potest per legem

derunt in carceribus tenebrosis, egredi- a;ternam designari lex increata, qua> est

entes non possunt mox intueri lumen et ipsemet Deus, legislator summus et pri-

radios, quia assueti sunt tenebris ; pau- mus, causa et fons omnis justitia? ; de

latim vero assuescunt lumini solis : sic quo loquitur Isaias : Dominus legifer no- /«. xxxm,

et tales possunt consuetudinem pravam ster, Dominus rex noster. A quo deriva- "•

abjicere profectuique studere, ac desuper ta est lex naturalis, lex novi ac veteris

488

DE CONSOLATIONE IMIILOSOIMII.E LIBEIl IV.

PltOSA IV ; ART. X

TeslaiiuMili. cl oinnis lex recta, quantnni
ail iil qiiod viMa> rectitiulinis est in ea.
Qiiainvis aiitein Ie<;(Mn aMtMiiain el iiicrea-
tain in se ipsa videre neqiiiiniis, laiiUMi iii
legilms istis creatis, qii;e siint (juasi qiue-
(lain iinpressiones illiiis, jiossiiinus eaiii
lanquain iii suis efrecribiis ali(pialiter con-
templari. v\ (jiiid ijisa saiiciat inliieri. Vi\-
(ic (lecem j^raM-ej^la Decalogi (livinitiis da-
la, el ab a'leriia lege expressa, siinl de
naliiralis diclamine ralionis. Sicque ratio
natiiralis, j)ra»serliin adjuta lumiiie fidei
ac Scrijitiiris, videt <( quid sanciat lex
lelerna ».

Si tneliorlbus ani»iHm rnnfonnavcris,
id est, si mentem tiiam siibjeceris sapien-
tiae atque virtutibus, legibusque divinis,
niliil opus est judice pra^mium deferenlr:
id est, non indigebis induci et excitari ad
opera boiia agenda pCr judicem exterio-
rein liumaiiiim, qui te per pnpinioriim
promissioiiem et exhibitionem ad boiia
impellat. Cujus subjungitiir ratio : lu lc
ipse excellentioribus addidisti, id est,
« tu ipse addidisti » et applicuisti « te »
exercitiis salubrioribus, sequendo legem
spternam et natiiralem, et dedisti te ad
spiritualia et honesta, non propter iner-
cedein praecipue, sed ipsius summi boni
araore et ex virtutum affectu potissime.
Verumtamen istud non dicitur quod homo
debeat exteriorem praesidentem contem-
nere, sed quod non indiget illo sicut hi
qui non consideraiit quid teterna lex san-
eiat, nec se melioribus applicant.

Si studium ad pejora deftexeris, id est,
si cordis tui conatum, intentionem et ope-
ram converteris ad magis illicita, contra
AVc/i. V, 3. illud Ecclesiastici, Ne adjicias peccatum
super peccatum ; cxtra ne (jua'sieris ul-
torem, id est, non solum quaeras ab alio
castigari : tu te ipse in deteriora detru-
sisti, id est, non aliunde coactus, sed pro-
pria libertate et motu tuo interiori con-
sensuque libero dejecisti ac prsecipitasti
te ipsum in lacum perditionis, et ad gra-
viora peccata : iuxta quod in Proverbio-

Prov. xviii, / . - .

i. rum libro asseritur, Impius quum in pro-

A fiiiidiim venerit peccatorum, contemnit.
\'(M iimlamen, per hoc non est intelli-
g(Midiiiii (jiiod is (jui j)roprio motu sj)onle
jieccavil, non debel j)ro salisfaclioiie el
salubri siii correctione haberc recursiim
ad confessorem jirojiriiiinijiic jiastorem,
aiit alios qiiorum interest suuin excessum
iilcisci : sed iie sic ad illos coiifiigiat qiiod
ncgligal se ij)siiiii dijiidicare el castigare :
qiiia iit ait Ajiosloliis, Si nos ipsos diju- icoc.xi,
dicaremiis, noii iitiijue jiidicaremiir. Idi^o ■^'-
dixit Mich.Tas jirojihela : Indicabo tibi, .Vit/i.vi.s.

B 0 homo, quid sit bonum, aut quid Domi-
niis reqiiirat a te ; facere jiidiciiim et jii-
slitiain : ut scilicet in priinis judices et
corrigas temetipsum, prout ordo exigit
caritatis. Cujus contrarium agiinl iiisipi-
entes et miseri filii hominum, proni jiidi-
care proximos siios, et palpare el excusare
se ipsos. Iino minora vident in aliis, gra-
viora dissimulaiit in se ipsis, contra id
qiiod ait Salvator : Quid vides festiicam .v.<///(.vii,
in ociilo fratris tui, et trabem in oculo tuo '■
non vides ?

C Veluti si vicibus sordidam humum cce-
lumque rcspicias : id est, in his te ha-
bendo « veluti si respicias huiniim sordi-
dam )) (id est lutum) et « coelum vicibus»,
id est vicissim seu per vices diversas.
Duin eniin in pejora te flectis, respicis
quasi lutum ; dum autem meliora assu-
mis, quasi ad ccelestia respicis. Ideo in
Daniele scriplum est de iniqiiis carna-
libusque jiidicibus : Declinaverunt oculos zya«.Mii/-t.
siios ut non viderent coelum. Cunctis ex-
tra cessantibus, ipsa cernendi ratione,

D nunc cceno, nunc sideribus interesse vi-
dearis : id est, videri poteris « interesse »,
id est prffisens consistere, « nunc cccno »,
id esl terrenis ac vilibus rebus, « nunc si-
deribus », id est rebus coelestibus ac divi-
nis, « ratione ipsa cernendi », id est ratione
considerationis, qua? fertur in suum obje-
ctum, et per eam homo conjungitur ali-
quo modo suo objecto, id est rei cognit»,
prasertim si etiam afficiatur ad eam amo-
re avide. Imo, secundum Augustinum,
verius est anima ubi amat, quam ubi

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV

PROSA IV ; ART. X

489

17

animat. Apostolus quoque adhuc vivens

Phiiipp.m, in carne testatus est : Nostra conversatio

""■ in coelis est. Et ha?c dico, « cunctis extra

cessantibus », id est, nullo extrinseco te

movente. Hinc elevemus cor nostrum in-

desinenter ad meliora, ad incrementa sa-

pientisp ac virtutum ; nec ab illis relaba-

mur in foeda ac turpia, ne nobis conveniat

rAcfH. IV, illud Threnorum : Qni nutriebantur in

■''■ croceis, amplexati sunt stercora.

• non re- At vulgus istu despicit * , id est, pro cer-

*^"^' lo vulgares ista despiciunt : quia carna-

libus non sapiunt spiritualia et divina.

Prof. xxm, Ideo in Proverbiorum libro dicitur : In

**■ auribus insipientium ne loquaris, quia de-

spicient doctrinam eloquii tui ; et iterum :

i6W. xviii, Non recipit stultus verba prudentia;, nisi

'' dixeris ea qua^ versantur in corde ejus.

^cc«. \xi, Hinc in Ecclesiastico fertur : Cor fatui

quasi vas confractum, et omnem sapien-

tiam non tenebit. Quid igitur? id est,

quid restat ? Hisne accedamus (id est, non

appropinquemus per mentis consensum

et per vitiorum conformitatem his) quos

helluis sitniles esse monstraviuius, id est

hominibus vitiosis, crudelibus, belluinis,

qui sic persequuntur, spoliant, detrahendo

lacerant justos, pios et innocentes, quem-

adinodum belluse animantia parva? Tales

igitur excaecatos nequaquam sequamur,

sicut subjungitur.

Quid, supple, dicis ad simile istud, si
quis amisso penitus visu, ipsum etiam
se habuisse oblivisceretur intuitum, id
est,si aliquis amisisset potentiam visivam,
in tantum quod nec recordaretur se ali-
quando usum esse illa potentia, aut actu-
alem intuitum habuisse, yiihilque sibi ad
humanam perfectionem deesse arhitrare-
tur, id est, nihilo minus putaret se esse
perfectum in omnibus quse ad perfectio-
nem hominis requiruntur? Num videnles,
eosdem ccecos putarenv/s ? \d est, nonne
nos qui adhuc visum habemus, « putare-
mus » homines tales penitus « caecos » in
carne et anima, qui tam fatue judicarent?
Ideo illos non sequeremur : sic nec sequi
debemus mores atque judicia bestialium

A hojninum, qui quum caeci sunt corde, pru-
dentes se opinantur.

Ileu ! quam multi sunt tales ! Imo tales
sunt universi qui creata prseferunt Creato-
ri, carnalia spiritualibus, transitoria sem-
piternis, terrena coelestibus, ut sunt super-
bi, ambitiosi, cupidi et lascivi : de quibus
Salomon protestatur, Stultorum infinitus Eccie.iXo.
est numerus. Quid enim tam stultum sicut
sic agere? Quibus loquitur Isaias : Va? qui /.?. v, 21.
sapientes estis in oculis vestris. Quorum
unicuique loquitur Judex supremus in

B Apocalypsi : Quomodo dicis, Dives sum, Apoc. m,
et nullius egeo ? et nescis quia tu es mi- '^"
ser et miserabilis, et pauper, et Cfficus,
et nudus? Tales quoque fuerunt Scriba^
et Pharisaei Juda?orum, qui (ut Joannes ait)
dixerunt : Numquid et nos ca^ci sumus? Joann.ix,

Deinde probat Philosophia, infeliciores
esse eos qui aliis injuriantur, quam qui
injurias patiuntur.

Nam ne illud quidem acquiescent , id
est, vulgares et imperiti non « acquie-
scent », id est, non concedunt, « illud »,

G quod a^quc validis rationum nititur fun-
damentis* : id est, quod innititur ac * A"
utitur « fundamentis rationum », id est
argumentorum, « seque validis », id est
tam fortibus sicut preedicta, hoc est, quod
tam firmiter demonstratur ut illa. Et quid
sit illud, subjungitur : infeliciores eos es-
se qui faciunt quam qui patiuntur inju-
riam.

— Vellem, inquam ego Boetius, has
ipsas audire rationes. Ad quod Philoso-
phia :

D Omnem (inquit) improbum num suppli-
cio dignum negas ? hoc est, « num », id
est numquid, tu Boeti, « negas impro-
bum omnem », id est omnem hominem
iniquum, esse « dignum supplicio »? —
Miniine, inquajn, id est, ego Boetius nul-
latenus nego hoc. Subdit Philosophia :
Infelices vero esse qui sunt improhi , muJ-
tipliciter liquet : hoc est, « vero », id est
sed, « liquet multipliciter », id est, multis
modis probatum est, « infelices esse » eos
« qui sunt improbi », quia iniquitas est ma-

mentis

iOO

DE CONSOLATIONE PIIILOSOIMII.K. LIIM-H IV. — PIIOS.V IV ; ART. X

IG

Cf. p. 40.S xima infi'lii'itas, sicul osliMisum esl. — Jtu A
cst, inijudiii, id est, sic esse dico ego
Hoetius.

Ex (piibiis IMiilosophia coiicludil : (jui
itjltur supplicio digni sunt, miseros csse
non dubitus, jd est, non ambigis eos ex-
sistere miseros. qiii siiut digiii poMiis pro-
pler sua peccala. — Coiivoiit, imjuam,
id est, lioc convenit el concedo.

— Si i(/itur cognitor (ait) rcsidercs :
hoc esl, IMiilosopliia ait. « Si igitur ». id
est, quum ista ita se liabeant, si lu « resi-
deres cognitor ». id est, resideiido in soiio B
judiciali, esses cogiiilor, id esl judex, ad
quem pertinet causam cum suis circuin-
slanliis diligenter investigare, juxla iilud
Job XXIX, Job : Causam quam ignorabam, diligen-
tissime investigabam. Cui supjdicium in-
fercndum putarcs, id est judicares? Eine
qui fccissct, an (/ui jjcrf.nUssct iiijnriam ?
id est, utrum ei qui inlulisset injuriam
alteri, aut ei qui eam ab alio pertulis-
set ? — Nec ambigo, inquam, id est, ego
Boetius dico, « Nec ambigo », quin per-
pesso satisfacerem, id est, satisfacienduin C
jiidicarem « perpesso » injuriam, dolorc
facicntis, id est punitione seu damno aul
aliqua poena ejus qui ei fecit injuriam.

Ad quod Philosophia : Miserior igitur
tihi injuriai illator quam acceptor, esse
videretur : id est, ex hoc sequitur, quod
« illator injuriae videretur tibi esse mise-
rior )), id est plus miser, quia deterior et
poenis condignior, ceteris paribus. « quam
acceptor)),qui eas patiendo accepit. — Con-
sequitur, inquam, id est, hoc consequens
esse dico. D

Ad quod Philosophia : Hinc igitur, ah-
isque dc causis ca radicc nitcntibns, id est,
ex eodem fundamento vim trahentibus,
scilicet qtiod turpitudo suapte natura mi-
seros faciat, id est, quod foeditas culpae
ex « suapte natura », id est propria ratione
atque intrinseca proprietate, « facial mi-
seros » formaliter, miseria pravitatis, quia
in se miscria felicitati contraria est ; ap-
paret illatam cuilibet injuriam, non ac-
cipientis scd inferentis esse miseriam.

Iloc plane consequitur et verilalem sor-
titiir ad sensum liiinc. qiiod injuria alleri
illala, est miseria injuiiaiitis, loquendo de
miseria ciilpjp. Si taiiien illa injiiria sit
lapsio, mutilatio aut gravis afflictio injii-
riati. polest dici ejus miseria, loqiiendo
de miseria poenai : de qua sanctiis Job
dixit, Xon levabo capiit, satiiratus affli- ./o4x, 15.
ctione el miseria.

Ilacpie, sicut sancli Patres falentur, uni-
us(Mijiisque malum in proprium redundat
auctorem; et qui persequitur alium,niagis
se ipsum hTdit quain illiim.direcle.Occasi-
oiialiler lamen [)Ossel alUMi mMltuin noce-
re, indiiceiido eum ad impalientiam, iraiii,
rancorem adversus se : cujus tamen im-
patientia?, ira», invidiap, ille injuriam pas-
sus, esset causa directe ; et sic sibi sua
propria ciilpa noceret. Porro, si patientiain
habiierit iii adversis, nil sibi nocel, imo
maxime prodest, injuriator et injuriatio
ejus. Ideo viri vere virtuosi et illustrati,
incomparabiiiter maliinl advcrsa pati, in-
jurias, damna, opprobria, detractiones, lae-
siones, irrisiones sufferre, quam irrogare :
imo injiiriaiitibus atque peccanlibus in se
compatiunliir, ct orant pro ipsis ; Deoque
gratias agiiiit, scientes quod ipsi per tales
purgaiilur, exercentur, proficiunt et sal-
vantur. Econtrario homines passionati suis
passionibus et peccatis sic excaecantur, iit
pulcnt se non sibi sed aliis magis nocere
quibus injuriantur et obloquuntur, non
pensantes quod de homine pravo ait Psal-
mista : Lacum aperuit, et effodit eum ; et [•s. vn, ic.
incidit in foveam quam fecil. Iliiic in Pro-
verbiorum libro scriptiim est : Supplan- i>,-ov. xi,
tatio perversorum vastabit eos, et in insi-^'^'
diis suis capientiir iniqui. \i\ Ecclesiastico
quoque legitur : Facienti nequissimum EccU.
consilium, super ipsum devolvelur, et non '"^"'' '^°'
agnoscet unde adveniet illi. Itaque salu-
berrimum est, semper in simplicitate et
sinceritate ambulare, quia ut scriptum
est : Simulatores et cailidi provocant iram yoixxxvi,
Dei.

Consequenter tractat Philosophia de qui-
busdam iniqiiilatibus oralorum, defenso-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER IV.

PROSA IV ; ART. X

491

Exod.
XXIII, 3.

Job XXIX,
15, 16. 25.

Eccli, IV,
10.

rum et judicum, qui frequenter patroci-
nantur et opem impendunt parti injustse.

Atqui nunc, ait, contra faciunt orato-
res : id est, Philosophia dixit, « Atqui )>, id
est certe, « oratores », id est causidici,
« faciunt nunc » ssepe « contra », id est
contrarium his quse dico. Pro his enim
qui grave quid acerbwnque perpessi sunt,
miserationem judicum excitare conantur :
id est, ipsi causidici nituntur communiter
«excitare miserationem judicum pro his»,
id est ad condolendum et recompensan-
dum eis, « qui perpessi sunt grave quid
acerbumque », id est aliquid durum et
molestum; quum magis adniittentibus jv-
stior miseratio debeatur :hoc est,« quum »,
id est ex quo, « miseratio justior », id est
convenientior, « debeatur magis admitten-
tibus », id est facientibus injuriam, quam
patientibus eam : quia probatum est nunc,
quod injuriantes, ceteris paribus, sunt mi-
seriores, id est pejores, quam injuriati
ab eis ; et quanto quis miserior est, tanto
plus compatiendum est ei.

Verumtamen istud non est simpliciter
intelligendum ut sonat. Imo injuriatis est
compatiendum et succurrendum ; et insti-
gandus est judex ut judicet pro eisdem,
et eis satisfieri judicet : et hoc totum,
secundum juris tenorem, et sine dero-
gatione alterius partis. Nam et Moyses
scripsit, Pauperis non mi&ereberis in ju-
dicio : utpote in derogationem justitia?,
partisque laesse. Hinc sanctus Job ait : Ocu-
lus fui cseco, et pes claudo ; pater eram
pauperum, et quum sederem quasi rex
circumstante exercitu, eram tamen ma^-
rentium consolator. In Ecclesiastico quo-
que docetur : In judicando pupillos, esto
eis misericors ut pater. Est igitur horum
sensus verborum, quod causidici ac ceteri
non debent sic excitare animum judicis
ad miserendum injuriatis, quin etiam in-
juriantibus compatiantur, imo plus do-
leant de malo culpee quam de malo poe-
nse : tamen ex zelo justitise licet expetere
ultionem de injuriatoribus ; etiam ex ca-
ritate, quoniam expedit saluti animarum

A eorum, in hac vita pro peccatis suis pu-
niri. Hinc subditur :

Quos non ab iratis, sed a propitiis po-
tius miserantibusque accusatoribus , ad
judicium veiuti cegros ad medicum duci
oportebat. Sensus est : « quos », scilicet
injuriatores ac reos, « oportebat duci ad
jiidicium non ab accusatoribus iratis » ira
per vitium, « sed a propitiis potius mise-
rantibusque », id est piis, qui misereantur
potius quam turbulenter et immoderanter
irascantur. Est autem duplex ira. Una

B culpabilis ; qu» vocatur ira per vitium.
De qua Salomon exhortatur : Non sis velox Eccie.\n,
ad irascendum, quoniam ira in sinu stulti '"'
requiescit. Hsec etenim ira rationem prae-
venit, turbat, obtenebrat. Alia est per ze-
lum : quee exstat laudabilis, et a ratione
sponte assumitur, quatenus actum justiti»
virilius exsequatur. Unde ait Gregorius ;
Ira non debet rationem pra;venire aut su-
perare ut domina, sed comitari et coope-
rari ei tanquam ancilla. « Veluti ffgros »
(id est sicut infirmos) oportet duci « ad

C medicum » ; quoniam poena judicis infli-
gitur reis pro medicina morbi iniquitatis.
Hinc additur : ut culpa^ morbos suppJicio
resecarent : hoc est, quatenus accusatores
seu accusati « resecarent », id est remo-
verent, « morbos culp» », id est peccata,
quibus anima infirmatur, et a quibus a
Deo curatur (de quo Psalmista testatur,
Qui sanat omnes infirmitates tuas), « sup- Ps.cn, 3.
plicio », id est per temporale supplicium,
quod est satisfactio pro peccatis. Et si
fuerit satisfactio sufficiens, non infligetur

D post hanc vitam afflictio alia, juxta illud
Nahum : Non consurget duplex tribulalio. Nahumi,
Ubi alia habet translatio : Non vindicabit '^'
Dominus bis in id ipsum in tribulatione ;
vel, ut alius transtulit, Non judicabit Do-
minus bis, etc.

Quo pacto, defensorum opera vel tota
frigeret, vel si prodesse liominibus mallet ,
in accusationis habitum verteretur : hoc
est, « quo pacto », id est per quem mo-
dum, videlicet si injuriatores ad judicium
ducerentur ex pietate modo prsetacto,

402

DE CONSOL.VTIO.NK I'HII.0S01MI1.F- I.IMFU IV. — FUOS.V IV ; AUT. X

I Cor. V, 5

Mtttth.
xviii, 15-17

« opera », id est auxiliatio, « defonso-
riiiii » seii advocatoriiiii, « vel frif^eret
tola )), id est oiiinino eessarel : qtiia non
eoiiariMilnr reiiin a inorle eripere ; inio
perinitterenl enni oceidi, nt liie j)iinitiis,
(lamnationein evaderet, qneinadinodiiin ad
Corintliios seribit de exeonununicalo .\po-
stoliis : Tradere Iinjnsinodi Salainp in in-
leritnin carnis, nt spiritns salvns fiat in
die Domini. « V(d si » opera sen diligenlia
defensornin « inallel hominibns » saln-
briler « prodesse » el snbvenire. « ver-
tereliir in habitnm aecnsationis », id esl iii
assidnitalem accnsandi, ila (jnod freqnen-
ter accusarel recidivantes et incorrectos,
scrvato ordine fraternae correctionis, iit
scilicet adinonitio secreta publicain frater-
nain correptionem praccedat, prout Chri-
stus in Kvangelio docnit : Si peccaverit
in te (inquiens) frater tuus (id est, te
sciente), corripe eum inter te et ipsnm
solum ; si te non audierit, adhibe tecum
nnum aul dtios testes : quod si illos non
audierit, dic Ecclesise, id est ecclesiastico
jtidici. Verumtainen nec supplicio nec ac-
eiisatione peccattim dimittitiir sine ipsiiis
rei coiitritione.

Conseqiienter ostendit Philosophia,quod
reus non refugeret praesens jndicium.
si consideraret idonee multiplicem ejtis
fructum.

Ipsi quoque hnprobi, si eis aliqua ri-
mula virtutem relictam fas esset adspi-
cere, vitiorumque sordes, poenarum cru-
ciatibus se deposituros viderent ; compca-
satione adipnscendw probitatis nec /tos
cruciatus esse dicerent : hoc est, « ipsi
qnoque improbi, si fas » (id est facultas)
« esset eis adspicerc aliqiia rimula », id
est aliqua sallem tenui intiiitione, ex gra-
tia et sapientia salutari prseveniente,« vir-
tutem relictam », id est dignilatem et
pulchritndinem virtutum quas peccando
perdiderunt ac reliqnerunt, et « viderent
se deposiltiros sordes vitiorum cruciatibus
poMiarum », id est per cruciatus poenales,
mediante vera contritione (vel si jam ante
per contritionem deletse sunt quantum ad

A ciilpam, delenlur |)er cruciatiis islos plo-
nius, etiain qnanttim ad puMiain) ; « dice-
riMit Iios crnciatiis non esse », id est nnl-
lins esse rcpntationis neqiie inomeiiti,
« compensatione », id est intuitu et desiderio
compensationis seu reciiperationis, « pro-
bifatis adipiscendiP », id est virluttim per
has puMias recuperandarum. Difcn.^orutn-
qnc opcram rcpudiaretit ,\i\ est,abjiccrcnt
« operain defensorum », id est auxilium
protectorum ; ac se totos accusatoribus ju-
dicibusque permitterent : id est, promptis-
B sime, cum omni compunctione expone-
rent se accusatoribus atque jtidicibns
suis, accusantium objectiones ac judicnm
sententias et tormenta aeqnanimiter susti-
nendo propter tot fructus et utilitates, et
quia per brevia ha?c tormenla, fiitura? vitae
stipplicia ineffabiliter acriora et dinturni-
ora evadtintur, pra^sertim qutim qnidam
permiltant se uri, secari, scindi, ac certis
in membris lacerari, desiderio sanitatis
corporese brevis et incertae.

Postremo, ex praeinduclis corollarie in-
C fert : Quo fit ut apud sapicntes nullus
pror.sus odio locus relinqvatur : hoc est,
« quo fit », id est, ex quibiis praehabitis
palet, qtiod « nullus prorsus locus relin-
qtiatur odio apud sapientes »,id est in cor-
de sapientium sapientia infusa quae est
donum : de qua in libro Sapientiae legitur,
Sapientiam non vincit malitia; itemqiie,
Melior est sapientia quain vires.

Nam bonos quis nisi stidtissimus ode-
rit ? id est, nemo odit homines bonos et
virtuosos, nisi valde insipiens, qui exca?-
D catur in tantum quod odit eos a quibus
corripitnr, corrigilur, refrenatur, juxta il-
Itid Ainos : Odio habuerunt corripientem, A/»osv,io.
et loquentem perfccte, abominati sunt. In
Proverbiorum quoqne libro : Non amat
[)estilens eum qui se corripil. Et certe ta-
les sunt inulti. Unde dixit Christus disci-
pulis suis : Odio eritis omnibus hominibus
propter nomen meum.

Malos vero odisse, ratione carct. Sunt
enim spiritualiter diligendi,ita ut eis opte-
mus veniam, gratiam, emendationem in

.SV(;).vii,30.
/iirf. VI, 1.

Vrov XV,

Mallh. X,
■li ; XXIV, 9.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV.

PROSA IV ; ART. XI

493

omnibus, et salutem. Non tamen amandi
sunt in quantum mali, sed in quantum
sunt viatores gratiae et salutis capaces, ad
superbeatissimse Trinitatis imaginem con-
diti, Christi sanguine liberati, ac proximi
nostri. Nihil enim tam secundum naturam
sicut amare natursB consortem, ut ait Am-
brosius super Lucam. Amanda est ergo
bona natura, et persona quoniam bona,
vel ut sit bona. Et hoc ad omnem pertinet
Christianum, potissime quoniam Christus
joann.\m, ait : Maudatum novum do vobis, ut diliga-

34 35

tis invicem, sicut dilexi vos ; in hoc co-
gnoscent omnes quia discipuli mei estis, si
dilectionem habueritis ad invicem.
* si uii jVam sicut * corporum, languor, ita vi-
tiositas quidam est quasi morhus animo-
rum, id est, « sicut languor » est « corpo-
rum » infirmitas corporalis,« ita vitiositas
est quasi quidam morbus animorum », ut

A ubertim ostensum est.Quum cegros corpo-
re minime dignos odio sed potius misera-
tione judicemus : hoc est, « quum », id est
quumque, seu ex quo, « judicemus a>gros
corpore dignos » non « odio, sed pofius
miseratione », quia miserabiles sunt per-
sonae; multo magis non insequendi (id est
non odio habendi) sed miserandi sunt,
quorum mentem * omni languore atrocior • mentes
urget improbitas : id est, « miserandi » et
refovendi « sunt » mali, « quorum men-
tem improbitas atrocior » (id est vitio-

B sitas crudelior atque nocivior) « omni
languore » corporeo, « urget », id est, com-
primit, perimit, et angustat captivamque
detinet, ita quod non ambulat in latitu- Ps. cxsm,
dine caritatis neque in via salutis, nec re- *f' .

11 Tim. II,

sipiscit a diaboli laqueis. Ideo condolen- 26.
dum est ei vehementer, et orandum pro
ea ferventer.

ARTICULUS XI

DIFFICULTATUM HUJUS PROSJi; QUART^ PROPOSITIO LUCULENTAQUE EXPEDITIO.

J

OANNES. — Aliqua mihi dubia circa C
praehabita oriuntur. Primum, an actus
interior, et prava locutio ex illicita cogi-
tatione seu perversa affectione procedens,
et operatio exterior,sint tria peccata reali-
ter ab invicem distincta. Et videtur Philo-
Pros. IV, sophia senlire quod imo, vocans ea triplex
iin. 9, 10. infortunium ; et quod unum horum malo-
rum prius sit alio. Rursus,quodIibet eorum
per se sumptum, est unum peccatum ; nec
unum alteri adveniens minuit illud, sed
auget : sicut interior concupiscentia per
verba detestanda et per gesta qusedam ex- D
teriora vehementius inflammatur. Iterum,
tria haec differunt subjecto, et unum fre-
quenter est altero prius, atque diversis
prohibentur prseceptis.

DiONYSius. — Paucis verbis tangis multa
.558B'ets! motiva. Itaquc Alexander respondet : Du-

plex est peccati descriptio. Prima, quod
peccatum est actus incidens ex defectu bo-
ni. Et ita hsec tria sunt triplex peccatum,
quum ibi sit defectus triplicis boni : quia
et bonitas actus requirit quod sit in mate-
ria debita, et debitis circumstantiis vesti-
atur. Secunda descriptio peccati est, quod
sit voluntarium malum.. Et ita sunt unum
peccatum : quoniam sic in peccato atten-
ditur radix peccandi, quae est voluntas seu
ejus volitio ; et ita sunt unum peccatum.

Porro Bonaventura concordat, dicendo :
Ista secundum quod ita conjuncta sunt ac
ordinata quod unum oritur ex altero, sunt
unum peccatum, quum ibi sit unus con-
temptus Dei, et una aversio voluntatis,
quae contemnit dum ad commutabile bo-
num conv.ertitur, non solum quantum ad
proprium actum, sed etiam quantum ad

41)4

i)E consoi.atiom: iMiu.osopni.f: i.mnn iv. — rnos.v iv : .\ut. xi

aclmn inforioris pot(M)liiP. Qiiainvis vcro A .Mberliis dcmum circa hiec scribit : Ac-

>it uiia il)i (lcordiiialio rormaliter. lamcii
pltira siint ihi dcordinata matcrialitcr :
idco licct sint rormalitcr uiniin pcccatiim.
matcrialitcr taiiicn suiit pliira pcccata. Kl
lioc tcncl .Maj^istcr Scntciiliariim, libro sc-
ciindo, distinclionc ipiadragcsima scciiii-
da : cl bcuc. (pioniain uua csl ibi ralio
dcordinalionis, nec actiis c.xtcrior habet
dcordinationem iiisi ab actu interiori.
llis dcmuin satis consonat Tiiomas,

tiis c.vtcrior ct vohintas (hio (juidein sunt,
scd uniim pcccatiim.pcr maUliam (liiph'X,
iit asscril iiia{.;islcr IM'a'|)0sitivus, ralioucm
assignaiis : (juia si (piililjct actus iiitcrior
et exlerior dclx^ret repiilari pro diverso
jicccato, iniiius grave (^sset opus et onus
ciilpariim. Kt dedit exemplum : Si quis
surgat ad furaiidiim aiil occidcndum, (pii-
libct passus esset ei sjiecialc peccatum.
Idco dixit, (piod totuin a priiicipio prava?

in Scripto seciindi : Unum, inquiens, et vohintatis usque iii fiiiein consummationis
ens convertuntur.llinc secundiim id a quo B operis, est unum peccatum multiplex :

res habet esse, accipitiir judicium de ejus
unitale et miiltiplicitate : quemadmodiim
in naturalibiis res habet esse a forma, ct
per conscqucns liabct ct unitatem ab illa.
Actiis vero non ponitur in genere moris
nisi per voluntatem, in quantum a volun-
tatc procedit elicitive aut imperative :
ideo secundum unitatem voluntatis, judi-
ciiiin siimitur de unitate actus moralis.
riidc actus unus secundum esse natiirffi,
polest esse plures moraliter : ut duin quis
furalur ut vacet gul® atque luxuriae. Con- C
formiler,voluntas seu volitio conjuncta ac-
tui exteriori, et actus ille exterior, suiit
nnum peccatum, quia non multiplicatur
actus interior voluntatis. Hinc isto pr.Tce-
Exod. XX, pto, Non concupisces rem proximi tui,
prohibetur voluntas seu coiicupiscentia
ejus separata ab actu ; quae autem conjiin-
cta est, prohibetur eodem preecepto quo
opus illicituin.Ha?c in Scripto. — Preeterea,

17

unum secundum substantiain operis, du-
plcx seu multiplex pravitale.

Jo.vNNKs. — Quum formalc in pcccato
sit pravitas ipsa, si unum peccatiim est
multiplex pravitate, crit formaliter plura.
Dciiique in eodein actu potest esse violatio
plurium pra^ceptorum : ut si quis in eccle-
sia committat adulterium, aut ibi furctur
ut cx furatis vacet gula» atque venereis.
Ergo in eodem actu siint plura peccata
mortalia.

DiONYSius. — A principali et finali in-
tentione denominatio rei speciesque su-
muntur. Et ita est unum peccatum : in quo
laineii inulta? deformitafes mortales consi-
dcrantur ac contiiicntiir. I(i(!0 tale uniim
peccatum, est lequivalenter multa, atque
tam grave ut multa mortalia : quemadmo-
duin qui die festivo coram aliis seu illis
scientibus fornicatur, peccat mortaliter
alios scandalizando,peccat mortaliter diem

arl. 7.

in priina secund;p,qna^stione septiiagesima celebrem violando, peccat mortaliier prse-

secunda : Peccatum, ait, dividitur in pec- ceptum continentia^ transgrediendo ; et si
catum cordis et oris ac operis, non sicut D feininam alliciat, aut (qiiod deterius esset)

per species diversas completas. Peccatum opprimat, est ibi etiam alia species culpse
namque inchoatur in corde, manifestatur mortalis. Insuper clerici ad septem Horas

ore, et opere consummatur : sicque dis- tenentur canonicas ex pra3cepto, ita quod

tinguuntur h.-pc tria secundum diversos si unam, vel etiam minimam, scienter

gradus peccati. Pertinent tamen ad unam
coinplclam peccati rationem seu speciem,
quum ab eodem motivo procedant.Iracun-
dus quippe appetendo vindictam, primo
turbatur in corde ; secundo in verba con-
tumeliosa prorumpit : tertio ad facta inju-
riosa procedit.

et sine rationabili causa omittcrent, pec-
carent mortaliter, totics quoties. Quod si
quis omnes Horas illas uno die scienter
sine rationabili causa omitteret, incideret
septem peccata mortalia, aut unum sep-
tcmpliciter mortale.
Jo.ANNES. — Horribilia suiit hac. Sed

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER IV. — METRUM IV 495

deprecor edoceri an actus exterior malus, A vero sunt actus difficiles, in quibus volun-

seu prava aut falsa locutio, aiiquid culpse tas in actu remittitur ; et in his voluntas

superaddat actui interiori. est magis perfecta ante actum exteriorem

DioNYsius. — Hanc quaestionem movet quam in ilio. Loquendo autem de bonitate

Magister libro secundo, distinctione qua- actus quam liabet actus exterior secundum

c/.i.xxii, dragesima. De qua doctores ibidem multa se, sic actus exterior complet et perficit

3. 534Dei conscribunt ac plurima sciscitantur : qua? interiorem in bonitate seu pravitate,quem-

propter prolixitatem vitandam dimitto.Re- admodum terminus motus complet mo-

sponsionemque Thom» breviter tangam, tum.Comparatur enim ad voluntatem tan-

qui ait in Scripto secundi : Actus exterior quam objectum ipsius. Quumque actus

et actus voiuntatis interior ita comparan- ordinetur ad prsemium essentiale per pri-

tur ad invicem, quod uterque est alteri mam bonitatem, quam habet a voluntate

quodammodo causa bonitatis seu pravita- B prout Jiberaliter et ex amore cxhibetur :

tis. Actus namque exterior bonitatem sor- ideo actus exterior nihil adjungit ad prae-

titur ex circumstantiarum commensura- mium essentiale. Hinc decimo Ethicorum

tione, secundum quam proportionatus est ait Philosophus, quod actus exteriores

ad finem hominis consequendum. Quum- sunt ad virtutis manifestationem.

que actus exterior comparetur ad volun- Consonat quoque quod sanctus ait Ber-

tatem sicut objectum ad potentiam, ideo nardus:Bona voluntas sufficit ad meritum,

hanc bonitatem voluntatis actus interior sed bona operatio requiritur propter ex-

ab exteriori habet, non secundum quod emplum. Et item quod super Matthseum

est exercitus, sed secundum quod est in- scribit Chrysostomus : Voluntas est quse

tentus ac volitus : quia in quantum exerci- aut remuneratur pro bono, aut condemna-

tus, sequitur actum voluntatis. Quaedam tur pro malo ; opera vero sunt testimo-

autem ratio bonitatis consistit in actu in- C nia voluntatis. Quod intelligendum est

teriori secundum se, prout voluntas est de voluntate consummata, imperativa,

domina actuum suorum : secundum quam qu» sola impotentia, aut alia justa causa,

bonitalem actus habet rationem meriti revocatur ab opere. Postremo his allu-

sive laudabilis. Et haec bonitas ab actu dit quod loquitur Augustinus : Non longi-

interiori ad exteriorem descendit. Loquen- turnitas temporis, non numerositas ope-

do ergo de illa bonitate quam actus inte- ris, sed melior voluntas majorque caritas

rior praebet exteriori, actus exterior nihil remuneratur a Deo, praemio scilicet essen-

adjicit bonitatis,dummodo voluntas aequa- tiali.

liter sit intensa. Quod addo, quoniam qui- Joannes. — Quid secundum philosophi-

dam actus ita sunt delectabiles, quod vo- cam veritatem sentiendum est de remune-

luntas non potest esse tam intensa in eis ratione animarum post hanc vitam ?

ante actum sicut in actu, ut in venereis. D Dionysius. — Nonne de hoc supra intro- cf.p.m

Idcirco non ffiqualiter demeretur qui vult ducta sunt multa,etiam saepe? Infra tamen A'ets.,364

D 6t S GtC

turpiter agere, et qui hoc agit. Quidam adhuc inde dicetur.

METRUM IV

Quid tantos juvat excitare motus,
Et propria fatum sollicitare manu ?

Si mortem petitis, propinquat ipsa,

Sponte sua, volucres nec remoratur equos.

400. DE r.ONSOI.ATIONK IMIII.OSOIMII.F. I.IRKU !V. — METUIM IV I .MIT. XII

Qiios serpens, lco, ligris, iirsus, aper {al. apri)

Dento pctunt, iideni sc tamen ense petunt.
An distant quia dissidentque morcs,

Injustas acies et fera bella movcnt,
Altcrnis(iuc volunt perire tclis?

Non est justa .satis sfevitia^ ralio.
Vis aptain incritis vicem referre?

Diligc jure bonos, et miseresce malis.

AKTICULUS XII

EXPOSmO METRI HUJIS QUARTI.

I

X pra'cecieiitil)iis prosis indiicla sunt A aiitciii intcidum accipiliir pro evcritii qiia-

inulta de impoteiitia cl miseria iiiiqiio- si roitiiilo, iiiopiiialo,et qui falalis putatur,
riim; hic eorumdem insipientiam dcflct quamvis respectu Dei nullius mors sit

Philosophia. proprie fatalis, cui sanctus Job loquilur :

Quid, 0 miscri fatuiquc mortalcs, y?<- Breves dies hominis sunt, numerus men- yoi xiv, .5.

vat, id est, confert, delectat seu adjuvat, sium ejus apud te est ; constituisti termi-

cccitare motus tantos, id cst, quod unus- nos ejus, qui prffiteriri non potcrunt.
quisque vestrum contra proxiinum suuin Si laortem petitia, id cst, optatis seu

e.xcitat et intra se movet tam multos et qua?ritis. Quam aliqui appetunt vitiose, ut

inagiios iracundiae, impatientiae, indigna- ex despcralione, seu pravo taedio vit» ;

tionis dissensionisve motus?Quia (ut pa- aliqui virtuose, cupientes dissolvi et esse PhiHpp.i,

c/-. p.4-0 tuit)pcr hoc potissime vobis ipsis nocetis, cum Christo, sicut dixit Apostolus, Quis -^-
^'*^'*'*'^ proprias animas la^ditis, necatis ac perdi- B me liberabit de corporc mortis hujus?

tis, Deum offenditis, diabolo complacetis, Jpsa proyinquat, id est, indesinenter vo-

oinni Dei gratia ac virtute vos ipsos bis propinquior fit. Propter qiiod piissi-

privatis, aeterna felicitatc et gloria iiidi- mus F^zechias rex ait : Pra^cisa est velut a /s.xxxmh,

gnos vos facitis, cunctis bcstiis viliorcs texente vita mea, dum adhuc ordirer suc- ''■

vos facitis. Nonne ergo vcre locutus est cidit me ; de mane usqiie ad vesperam fi-

Eccie. IX, Salomon : Qui in iino peccaverit, multa nics ine. Seneca qiioque locutiis cst : Quo-

**■ bona perdct ? Et mcrito dixit Psalmista : tidie morimur, quia qiiotidie aliqua vitae

Ps. IV, 3. Filii hoininum, usquequo gravi corde? Ut pars demitur. Hinc occasum et terminum

quid diligitis vanitatem, et quaritis inen- vitae nostra? ordinationi divinae providen-

dacium ? Certe, ut sanctus Raphael ange- tiae debemus commitlere, atque quotidie

ro6.xii,io. lus dixit Tobia' : Qiii faciunt peccatuin ct taliter vivcre quasi ipso die morituri:quia
iniquitatem, hostes sunt aiiiin.T sua». Hoc C (ut asserit Augiistinus) is sapienter con-

Ac/.xiu,22. est qiiod ait vir secunduin cor Dei : Qui versatur, qui qucinlibet vita? sua; diem

^*""'® diligit iniquitatem, odit aniinam suam. .&7 quasi ultimum arbilratur. Itaque mors

quid juvat so///ci7are, id est accelerare et « propinquat » sua sponte, id est quasi

procurare,/a<wm,id est mortem sui ipsius spontanee naturalique cursu, quamvis nec

sive alterius, joro/)ria »2aww,id est propria iinportune optetur, nec violenter infliga-

operatioue, violentia, inductione? Fatum tur. Ideo sanctus David in adolescentia sua

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLf; LIBER IV

METRUM IV ; ART. XII

497

ab impio rege Saul persecutionem gravis-
simam sustinens, nequaquam voluit eum

iflc(/.xxvi, occidere, neque a consobrino suo occidi
permisit; sed dixit:Vivit Dominus,quia ni-
si venerit dies ejus ut moriatur aut in prae-
lium descendens perierit, non extendam
manum meam in eum. Nec ipsa mors re-
moratur, id est, non retratiit aut retardat,
volucres equos suos, id est celerrimos suos
accessus, instar equorum festinos. Et pos-
sunt per equos mortis, causae corruptionis
intelligi, quae mortem adducunt et intro-
ducunt. Loquitur item de morte more po-
etico, quasi de re subsistente, quum ta-
men mors proprie non sit nisi privatio
vitae. Hinc veteres mortem pingebant in
equorum curru.

lidem homines quos serpens, leo, tigris,
ursus, aper, atque consimiles fera?, pe-
tunt, id est invadunt, clente, id est, denti-
bus suis laedunt ac laniant, petunt tamen
se ense, id est, se ipsos digladiant, id est,
gladiis ac aliis armis impugnant ac peri-
munt. Unde, ut Augustinus ait libro de
Civitate Dei : Nullum animal tam concors
est ex natura cum consortibus suae natu-
rae ut homo, tamque discors ex vitio cum
eisdem. Interea, ut asserunt naturales, be-
stiae, quamvis feroces, rarissime invadunt
homines.et non nisi ex vehementia famis,
vel quoniam timent infestari ab homine :
eo quod homines naturaliter vereantur,
juxta illud in Doctrinali, Guncta timent
hominem, quoniam pra^sidet ipse creatis.
Unde in Genesi legitur Deus dixisse ad

Gen. IX, 2. Noe et filios ejus : Sit tremor vester super
cuncta animalia terrae.

Deinde Philosophia excludit frivolam
excusationem qua quis dicere posset :
Ista hominum discordia ac concertatio na-
turalis est, utpote ex diversa hominum
complexione, inclinatione ac morigera-
tione procedens. Quod non excusat ple-
narie.

An distant, id est, utrum homines sic
diversificantur et mutuo contrariantur
quoniam « distant », id est, differunt in
naturalibus dispositionibus suis? Ideo sub-

T. 26.

A ditur : quia dissident * mores, id est, in- 'dissidcnt-
clinationes et dispositiones eorum natura- ^'"^
les sunt variae et quasi contrariae. Et ideo
movent, id est, contra se invicem produ-
cunt, acies injustas, id est cuneos injuste
collectos, qui non ex caritate, nec zelo
justitiee, sed ex partialitate aut cupiditate
seu aliqua irrationabili causa procedunt
ad belium ; movent quoque bella fera, id
est pugnas feroces, sine compassione se
invicem occidendo ; voluntque perire, id
est perimi, telis alternis, id est spiculis

B seu sagittis vel aliis bellicis instrumentis
mutuo sibi inflictis : sicut in libris Regum
ac Judicum recitatur de filiis Moab et xyReg.m,
Ammon atque de Madianitis, quod mutuis "'ll"^"/'

^ ' ^ XX, 23 ; Ju-

se conciderunt et occiderunt vulneribus. rfic. vii,22.
Verumtamen praeliantes non volunt per-
ire in bellis nec ab alio trucidari, sed ap-
petit quilibet triumphare. Attamen, quo-
niam sponte gradiuntur ad pugnam et
interfectionis periculo se exponunt,dicun-
tur velle alterutrum sic occidi, quemad-
modum qui incaute super glaciem gradi-

G tur, dicitur velle submergi.

Deinceps Philosophia excusationem hanc
refellit, dicendo : Ratio, id est causa ista,
scevitice, id est mutuae dissensionis, crude-
litatis et pugnae, non est justa satis, id est
rationabilis et condigne excusans:quoniam
homo tenetur per rationem se ipsum com-
pescere, et alterum supportare, imo dili- Matth.
gere proximos sicut se ipsum, ac facere '"'"' ^^^ :
illis prout sibi vult fieri. Denique, juxta
legem divinam nobis desuper datam,tene-
mur nos regulare, moderari, invicemque

D habere ita quod unusquisque proprias cul-
pas, defectuositates, corruptiones attendat,
lamentetur ac emendare conetur : et sic
proximorum defectus et mores aequanimi-
ter tolerabit, imo modicae culpabilitatis
reputabit comparatione suorum exces-
suum; postremo, sicut cupit sibi ignosci a
Deo, sic ignoscet et proximis. Ideo dixit
Apostolus : Alter alterius onera portate, Ga/«^vi, 2.
et sic adimplebitis legem Ghristi.

Amplius, Philosophia subjungit in his
salubre consilium. Vis referre (id est, si

32

'»1)8 DE rONSOI.ATIONF. lMliI.OSOI'HI.1-, I.IIirU IV. — l'UOS.\ V

appefis reportare) ricon aptam, id est A ripiendo ac admoiicndo, non scandalizan-

conveniens pracmiuni recompensalionem- do, sed faclis et verbis irdificando, jiixta

que congruam, pro mcritis, id esl pro illud Aposloli : rnus(piis{pie proxiino suo /fo,/i.xv,2.

actibus tuis bonis ? Ditit/r Jurr, id est <'x placeat in bonum ad a'dificationem. Pro-

debito justitiu', sicut [)riece|)tum est desii- pler (juod in Kcclesiastico eliain scrij)liiin

wwhofios. id est liomines virtiiosos. Ouuin ,est, rnicuifiue maiidavit Ueus de proximo AVc/i. xvu,

enim bonum sit ipsius appetilus obje- suo : ul scilicet ita habeat se ad illuin sic-

ctiim. (jiianto quis fneril inelior, pra?ser- ul nunc dicluin est.
tim in donis ac meritis carilatis, tanto (ce- Nec ista distincfio in ultimo isto tacla

teris paribus) est amabilior, potissiine ex versiciilo, est ita iiilelligenda, quod non

parle objecti. Hinc Seneca dixit : Si vis deheamiis malos diligcre sccundum quod

diligi, dilige. Ordo autem caritatis variis homines sunt, grali;c ac salutis capaccs ;
rA i. xxiii, modis pensatur, prout Anlisiodorensis in H sed per appropriationem dictum est istud :

p.483Bei8. Sun^n^a sua, et Thomas in secunda secun- quoniam boni secundum quod boni, sunt

dap, Kichardus quoque super fertium Sen- diligendi ; inali vero seciindum quod mali

tenfiarum declarant. Et miseresce, id est, ac iniseri, sunl miserendi. Quod qiii fece-

misericors esto, >nafis, id est pravis hoini- rif,«aptam vicem » consequetur aChristo,

nibus, eis cordialiter condolendo, pro ipsis qui pollicetur : Beali misericordes, qy\o- A{aith.yj.

instanter orando, eos caritative et pie cor- niain ipsi misericordiam consequentur.

PROSA V

HIG ego : Video (inquam) quae sit vel felicitas vel miseria in ipsis proborum
atque improborum meritis constituta ; sed in hac ipsa fortuna populari non
nihi! boni malivc inesse perpendo. Neque enim sapientum quisquam, exsul,
inops ignominiosusque esse malit, potius quam pollens opibus, honore reverendus,
potentia validus, in sua permanens urbe florere. Sic enim clarius testatiusque
sapientiae tractatur ofiicium, quum in contingentes populos, regentium quodammodo
ncxus beatitudo transfunditur : quum prsesertim carcer, lex *, ceteraque legalium tormenta
pcenarum, perniciosis potius civibus, propter quos etiam constituta sunt, debeantur.
Gur haec igitur versa vice mutentur, scelerumque supplicia bonos premant, prtemia
virtutum mali rapiant, vehementer admiror ; quajque tam injustse confusionis ratio
videatur, ex te scire desidero. Minus etenim mirarer, si misceri omnia fortuitis
casibus crederem. Nunc stuporem meum Deus rector exaggerat : qui quum ssepe
bonis jucunda, malis aspera, contraque bonis dura tribuat, malis optata concedat,
nisi causa deprehendatur, quid est quod a fortuitis casibus diflerre videatur ?

— Nec mirum, inquit, si quid, ordinis ignorata ratione, temerarium confusum-
que credatur. Sed tu quamvis causam tantoe dispositionis ignores, tamen, quoniam
bonus niundum rector temperat, recte fieri cuncta ne dubites.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHliE LIBER IV. — PROSA V ; ART. XIII 499

ARTICULUS XIII

ELUCIDATIO PROS.E HUJUS QUINT^.

POSTQUAM Philosophia in preehabitis A Neque enim sapientum quisquam, ex-

prosis probavit qusR tanquam obscura sul, inops ignominiosusque esse malit :

ac prima facie quodammodo incredibilia hoc est, « neque enim quisquam sapien-

introduxit, hic circa eadem facit Boetius tum », id est, quia nec aiiquis sapientum,

quamdam repetitionem, et movet utilem « malit », id est, cupit aut vult, « esse

atque difficilem qusestionem. exsul », id est in exsilium missus,« inops,

Hic Sic* pgo video, inquam, id est, « ego » ignominiosus », id est diffamatus, ignobi-

Boetius dico ac fateor, quod « video », id lis ; potius quam pollens opilms, honore

est intelligo, « sic », id est ex modo decla- reverendus, potentia validus, in sua per-

rationum et probationum tuarum, qiuv sit manens xirhe fforere : id est, magis quam

vel felicitas vel miseria in ipsis probortmi abundare divitiis,et esse validus potestate,

atque improborum meritis constituta : id ac « florere permanens in sua urbe », id
est, « quae » beatitudo « constituta sit » et B est decorari multitudine propinquorum et

consistat « in meritis ipsis proborum », id amicorum, quemadmodum primo Macha-

est hominum virtuosorum, « vel » quse baeorum libro nuntius regis Antiochi dixit

« miseria » constituta sit in meritis, id est ad venerabilem Mathathiam : Princeps et iMach.n,

demeritis, « improborum ^..S^jft^m /^rtc ^'^5« clarissimus es in civitate hac, et orna- *^-

fortuna poputari non nihil boni malive tus filiis ac fratribus. Unde quum Eliseus

inesse perpendo : \A est, ego Boetius « per- propheta dixisset mulieri Sunamitidi, Vis wReg.iv,

pendo », id est considero, « non nihil ut loquar pro te ad regem aut principem? *^-

boni », id est aliquid bonitatis, prosperi- illa respondit : In medio populi mei ha-

tatis seu felicitatis, « malive », id est aut bito. Tanquam diceret : Abundo consan-

mali, id est infelicitatis, « inesse », id est guineis et amicis qui poterunt loqui pro

exsistere,« in hac ipsa fortuna populari », me.

id est in eventibus istis fortuitis et casua- C Sic enim clarius testatiusque sapientice

libus, quos vulgares reputant eufortunia tractatur officium : hoc est, « officium »,

aut diffortunia. Quasi dicat : Quamvis tu id est praesidentia seu regimen, « sapien-

Philosophia probaveris, divites et potentes tise », id est, quod per sapientiam dirigit

qui prosperantur justosque persequuntur, et solis sapientibus merito competit, « tra-

esse impotentes ac miseros, ipsos quoque ctatur »,id est,exhibetur ac agitur,« sic »,

pauperes justos, quamvis ab illis oppres- id est in ipsa opulentia, potestate, fama,

sos, esse illis potentiores ac feliciores ; his honore, « clarius », id est eminentius, et

consentire vix valeo, quoniam cerno in « testatius », id est magis authentice ;

fortuna populari esse aliquid felicitatis quum. in contingentes popidos, regentium

aut calamitatis. Populares namque illos quodammodo beatitudo transfunditur :

reputant eufortunatos, quibus arridet et hoc est, dum « beatitudo regentium », id

affluit ssecularis potentia, opulentia, fama, D est prosperitas officiatorum ac prssiden-

etc. ; illos vero infortunatos, quibus eve- tium, « transfunditur quodammodo », id

niunt horum contraria. Nec in hoc viden- est divulgatur,« in populos contingentes »,

tur errare, sicut subjungitur. id est ad terras et gentes in circuitu com-

fiOO

l)E CONSOI.ATIONF. IMIIt.OSOHHI.F, I.IBKIl IV

l'U(»SA V ; AHT. .\IH

morantes.Qiiod adhiic conseqnentcr dcclu- A est, conseqiiaiiliir. iisur|)cnt. possidcant,

ral ac [)iol)al.

Qiiuin pnvscrliin rarcer, lc.r, cclcraqiic
lc(/ali((iii lonnciila jKC/iandn . /icr/iiciosis
polias civiOus, proplcr i/uos cliain consli-
tuta sunl, licbcantur : lioc esl, « pripser-
tiin ». id est polissinve, « qnuin », id cst
e.\ quo, i( carcer », id est incarceratio,
« lex )),supple piiniliva, seu legis pnpscri-
ptio, « ceteraque tormenla poenariim lcga-
liuni », id est insliluta in legibus, « debe- id est hujus deordinationis, quae (ut a[)pa-
antur potius civibus perniciosis », id est ret) contrarialur jnstitia?.
nocivis el periculosis in coinnnnnitatc, B Minus clenim inirarcr, si misceri om-

« [)raMiiia \iiliilinn », id csl bona ad [)io-
s[)(MMlal(Mn spectantia, (iiuc virtuosis de-
l»(Miliir : liiiic vehementer admiror. Istud
ait Hoelius iii persona hominis imperfecli,
si'cul s;pj)issiine dictum est. Quayuc lam (7. p.iiic
injiisliv confusionis ralio ridcalur. c.r le eig*"'(»j[)
scirc (lcsiilcro : id est, 0 IMiilosophia, ex dc-
tiia responsione discere cupio « qii» » tibi
« vidcaliir ralio confusionis tam injnsta» »,

« [)ropler quos », id esl pro[)tcr quonun
rcfrenationem et debilain punilionem,
« conslituta sunt etiain » illa tormenla :
9. sicut lestalur A[)Oslolus, Justis non est lex
posila, sed impiis et sceleratis ; et rursus,
«(.;«(. III, Lex propler tiansgressiones posila est.
Quod non est inlelligciidum de omiii lege,
sed dc coerciliva atque proliibitiva. Quia, ul
scribit Isidorus : Diversae sunt proprietales
operationesque legis ; nec solum lex habet
punire, sed el informare virtuosumque

I Ti

19

nia fortuilis casibus credcrcm, id est, si
putarem « oinnia )) ista temporalia « mi-
sceri », id est commixlim contingcre, « ca-
sibus fortuitis », id est fortunalibus even-
tibus. Nunc stuporem 7neum Deus rector
cxaggcrat : id est, « Deiis » univcrsorum
provisor « exaggerat », id est, multiplicat
el augmentat, « sluporem meum », id est
vehementemadmirationein meam,«nunc»,
qiiando sic credo providentiam Dei omnia
usque ad ininima inclusive,disponere. Sic-

facere, el reinunerare qua^ jiisla sunt. Por- C que Deus per suos effectus fuit causa ad-

miralionis istius. Qui quum scepe bonis
JHcunda, malis aspera, contraque bonis
dura Iribuat, malis optata concedat : id
est, « qui » omnium rector « quum » con-
cedat « ssepe bonis », id est justis, « ju-
cunda », id est prospera et delectabilia, et
« malis », id esl impiis, « aspera », id est
adversa, « contraque », id est econverso,
« tribuat bonis » hominibus « dura », id

ro, ut recilat Aiiguslinus libro dc Civilate

Dei ex Tullii dictis, novem erant genera

tormentorum in legibus instituta,videlicet

mors, exsilium, carcer, etc. Insuper, quid

de hac replicatione Boetii sit tenendum,
Pros. iii-vi. dictum est sa>pe,pr*sertim in tertio libro,

qualiler scilicet opulentia, potenlia, digni-

tas, fama, ad felicitalein pcrtineant.

Consequenter Boelius quaestionem suam

(•/•. p. 103 proponit : quae tamen revera frequenter est adversa, et « concedat malis optata »,

^!'"'^*-''-^ preehabita est et competenter soluta. id est prospera concupita ; nisi causa

Lcis. Cur hcec igitur versa vice mutentur : D deprehendattir, id est, nisi horum ratio

id est, miror et sciscitor quare « hajc » agnoscalur, (juid est quod a fortuitis casi-

jam nominata « inutentur vice versa », id

est mulatione conlraria, ita quod ea quae

merito conveniunl bonis hominibus, ut

praefata ad prosperitatem pertinentia, per-

veniunt et pr»stantur iniquis ; scelerum-

que supplicia, ut sunt, exsilium, incarce-

ratio, diffamia, servitus, bonos premant,

bus differre videalur? id est, non videtur
in aliquo differre ab eventibus fortunalibus.
Ad quod Philosophia : Nec mirum, in-
quit, si quid, ordinis ignorata ratione,
lemerarium confusurnquc credatur : id
est, mirum non est, « si quid », id est ali-
quod opus, videatur « lemerarium » et

sicut et me Boelium jam diu afflixerunt « confusum », quod tamen in veritate or-
et oppresserunt ; prcemia virtutum mali dinatum et sapientiale consistit, « ratione
rapiant, id est, cnr injusti « rapiant », id ordinis », id est causa connexionis et modi

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIJi; LIBER IV. — METRUM V ; ART. XIV

501

seu ordinationis facti hujusmodi, « igno-
rata ». Admiratio namque consurgit, dum
grande aut insolitum quid contingit cujus
causa nescitur. Sed tu quamvis causam
tanta; dlspositionis ignores,\d est,tu Boeti,
qui docilis benevolusque consistis, licet
nondum scias « causam w, rationem et
ordinem tam sublimis « dispositionis «
provisoris altissimi ; tamen, (juoniam ho-
nus mundum rector temperat, recte fieri

A cuncta ne dubites : id est, non ambigas
omnia ista « recte » et ordinate accidere
per comparationem ad providentiam Dei,
« quoniam rector bonus », id est Deus es-
sentialiter bonus, justus ac sapiens,« tem-
perat », id est, curat, disponit et regit,
« mundum », id est totum universum,
speciaiiter rationales inteiiectualesque cre-
aturas. De his jam tam frequenter prae- ca. p. :«;
inductis pertranseo.

C, i21 D.

METRUM V

Si quis Arcturi sidera nescit

Propinqua summo cardine labi,
Cur regat tardus plaustra Bootes,

Mergatque seras fequore flammas,
Quum nimis celeres explicet ortus;

Legem stupebit getheris alti.
Palleant plenae cornua luna^,

Infecta metis noctis opacfe,
Quaeque fulgenti texevat ore,

Confusa Phoebe detegat astra ;
Commovet gentes publicus error,

Lassantque crebris pulsibus sera.
Nemo miratur flamina Cauri

Littus frementi tundere fluctu ;
Nec nivis duram frigore molem,

Fervente Phoebi solvier aestu.
Hic eniin causas cernere promplum est:

Illic latentes pectora turbant.
Cuncta quse rara provehit getas

Stupetque subitis mobile vulgus,
Cedat inscitise nubilus error,

Cessant profecto mira videri.

ARTICULUS XIY

EXPOSITIO METRI HUJUS QUINTI,

FREQUENTER in hoc libro metra cor-
respondent sententiis prosarum im-
mediate praecedentium : ita et metrum
hoc. Dictum est enim in fine prosae mox
antecedentis, mirum non esse si ea quge
fiunt in mundo, videantur aliquando con-
fusa ct insipienter provenientia, ei qui
nescit causam eventus rationemque entis :
quia (ut tactum est ibi) admiratio oritur,
dum effectus videtur cujus causa nesci-
tur. Propter quod, secundum Philoso-
phura, propter admirari, id est ex admi-

B ratione, coeperunt homines phiiosophari.
FJic ergo ponit Philosophia de hoc duo
exempla ; deinde subjungit exempla duo,
quod nemo miratur de hoc cujus scit cau-
sam. Itaque ait :

Hi quis nescit sidera Arcturi, id est
stellas Ursa? majoris,qu» Currus seu Plau-
stra vocatur, hil)i, id est sua circumvo-
lutione descendere, propinqua cardinc
summo, id est polo arctico, qui est polus
superior quantum ad nos, respectu quo-
rum jugiter elevatus est. De hoc Arcturo

502

DE CONSOLATIONF PUlI.OSOPIII.f; LIUKIl IV. — MKHUM V ; .\HT. XIV

A.

</. p. i?2 quiiMc siipra. iiuMro (ininlo |)iiini libri.
nl)i (Ir ('() |)lnin consoripta sniil. Itein, si
(]nis ncscit ciir /ioofcs. id cst stclla illa
ap[)aratn pnsilla. cl (piasi rcsidcMis siipcr
stellani illaiii inajorcin (pia- dicilni' incijins
oqiius ipsins cnrrns, atqnc a vnl^arilnis
vocalnr .Anrijia. rei/nf; id cst dncat. j)f(ti(-
sfni. id cst rrsam illaiii. poiicndo pliiralc
pro siiij;iilari. farilKs, \([ cst non ila vclo-
citer procedens et molns iil stelhe a polo
distantioros ; et ciir Hootes mcrf/at, id est,
deprimere vi(iealnr,rr(7//orc, id csl iii mari
Oceaiio, flioiniKis scras, id est si)lendidas
TrscT majoris stellas, qn.T tarde movcntnr
et circulnm parvnin dcscribniit proptcr
vicinitatem snam ad polum. Loquitiir qno-
que Philosophia more vulgi secundum ap-
parentiam. jndicinmqne vulgariiim. qiii
stantes in ripa maris, et pra'tcr caduin
et aquas iiil ultra videntes, piitant et jn-
dicant stellas et planetas in aquas de-

cy. p. .308 scendere,ut dictiim est saepe.<3//w? tamen
Bootes cxplicet, id est, agat et osteiidat,
ortu^ nimis celeres, id est, valde mane
videatur oriri et de occasn suo erumpere.
Deniquc IMiilosophia loquitnr hic qnoad
eos qiii in ciimatc primo aut sccnndo vel
circiter commoiantur : quibus stella ha^c
occidit, et sub horizonte eorum deprimi-
tur ; nobis autem eminet semper. Itaque
qui ha^c nescit, sfupcbit legcm, id est dis-
positionem ct cursum, (vthcris alfi, id
est cocli stellati : cur scilicet in eodem
qua^dam stella? velocissime moveantnr mo-
tu sui orbis, qua? remotissime distant a
polo ; qufedam tardissime, qu» sunt pro-
pinquissimffi polo cidem ; quaedam medio
modo.

Pallcant plcruv corniia luruv, id est,
si contigerit quod pallescant et nobis ob-
tenebrescant cornua lunse dum plena est.
Quod fit dnm iuna jam plena eclipsatur :
cujus cornua dicuntur hic extremitates
ipsius, pcr qnas tota luna designatur quo-
ad superficiem ejus versam ad nos. (( Cor-
nua », inquam, infccta, id est obscurata,
metis noctis opaca^, id est terminis noctis
tenebrosa? : cujus inetae sunt prolensiones

A siiip caiiginis. qua' ns(pic ad Innam per-
tingiint. solc snblus abscondito. I]t si i'liir-
hc cDiifusa, id cst Inna eclipsala, dctcgat
(istra, id cst, apparcre faciat slcllas parvas
sibi viciniores : quas sno lumiiic (antc-
(p'iain eclipsarctiir) offiiscavit ne appare-
renl. Ideo subdiliir : (jaa' astra tc.rcrat,
id est. vidcri impcdivit, orc /'atf/oiti, id
est siiperficic sua clara ac splcndida. /i'r-
ror puhlicus, id est cvidens ct generalis
impcritia ac falsa o[)\u\o,c()iiiiiiorcf,'u\ csl,
tiirbat, sollicitat, gentes indoctas, piita

B viilgarcs, qiii pnlabant eclipsim luna' per
incaiilalioiics fieri muliernm, nec esse
quid i\ii\\\vd\iy, lassanlquc crchris ictihus*, * /<"/»ii»«
id est frequentibus percussionibus, (vra,
id est a?rea instrnmenta, siipcr qiue fece-
runt |)nlsationes inlensas ad terrendum el
fiigandnm hiijusmodi incantatrices.

Seqiiuiitiir diio exem|)la seii opera in
quibus hoinines non miianlur. Xcmo mi-
ratur flamina, id est commotiones et iin-
pulsiones, Cauri, id est veiili impetiiosi
sic appcllali, tundcre, id est percutere,

C littus maris fluctu frementi, id est aquis
impiilsis usque ad liltus. Nec quisquam
miratur molcm nivis duram fri(jorc, id
est grandem massain nivis frigore indu-
ratam, so^viVr, id est dissolvi ac liquefieri,
wstu Plicchi fervente, id est forti solis
calore. In quibus verbis « solvier » poni-
tur pro solvi scu resolvi, causa metri, per
figuram qua? dicitur paragoge. Ilic enim,
id est in duobus istis opcribus seu ex-
emplis, cernere (id est cognoscere) causas
eorum promptum est, id est facile ; illic,

D id est in duobus illis exemplis, causa? la-
tcntcs, id est incognita», hoc est ignorantia
causarum, seu dcsidcriuin cognosccndi in-
cognita, turhant pectora,'\(\ est, sollicitant
mentes ad inquirendum : nam omnes ho-
mines natiiraliter scire desiderant, secun-
dum Philosophum.

Cuncta qu(v (vtas provchit , id est, om-
nia illa quse tempus human» a?tatis pro-
ducit, rara, id est raro evenientia, seu

inconsueta et ardua(dicitur autem tempus

. : *^ cf. p. 2" c,

facere ea qii» fiunt in tempore, ut dicfum 29iA,eic.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV. — PROSA VI 503

siupetque est saspe), stupet *, id est miratur, vulgus A alia est novitas seu inconsnetudo magni-

mQhlle, id est instabile et inconstans, quod tudove rei. Nempe, ut super Joannem as-

motibus passionum atque erroribus levi- serit Augustinus : Surrexit unus mortuus,

tateque cordis agitatur hinc inde, suhitis- et admirati sunt omnes, quum nemo mi-

* s»6i/(.< ^?/e*Jd est,vulgus etiam stupet ex effecti- retur quotidie generari qua? antea non

bus subito et inopinate fientibus, quamvis fuerunt. Quotidiana autem Dei miracula

sciat quod divina fiant virtute : quoniam (Iioc est magnifici ejus effectus in regi-

prima facie non satis potest considerare mine universi, in rerum naturis, in pro-

excellentiam causse et efficientiam ejus. ductionibus rerum) non eorum facilitate,

^rror «Miz7?^s /«sc^7«a?, id est gravis igno- sed assiduitate, hominibus viluerunt. In-

rantia ineruditionis, cedat, id est, recedat terea, quamvis omnium rerum causas

et deleatur, cessant profecfo, id est, pro cognosceremus, adhuc tamen effectus et
certo cessabunt, videri mira, quse nunc B opera Omnipotentis videremus esse prse-

indoctis mira videntur. clara, ita quod diceremus : Non est similis Pi.Lxxxv,

In prseinductis tangitur duplex causa tui in diis, Domine, et non est secundum '

admirationis : una est ignorantia causa^ ; opera tua.

PROSA VI

ITA est, inquam. Sed quum tui muneris sit latentium rerum causas evolvere,
velatasque caligine explicare rationes : quaeso uti hinc decernas ; et quoniam
hoc me miraculum maxime perturbat, edisseras. — Tum illa paulisper arri-
dens : Ad rem me (inquit) omnium quaesitu maximam vocas, cui vix exhausti
quidquam satis sit. Talis namque materia est, ut una dubitatione succisa, innu-
merabiles alise, velut hydrae capita, succrescant, nec ullus fuerit modus, nisi quis
eas vivacissimo mentis igne coerceat. In hac enim, de providentiae simplicitate,
de fati serie, de repentinis casibus, de cognitione ac praedestinatione divina, de
arbitrii libertate quaeri solet : quse quanti oneris sint, ipse perpendis. Sed quo-
niam haec quoque te nosse, quaedam medicinae tuae portio est, quanquam angusto
limite temporis septi, tamen aliquid delibare conabiinur. Quod si te musici carmi-
nis oblectamenta delectant, hanc oportet paulisper differas voluptatem, dum nexas
sibi ordine contexo rationes. — Ut libet, inquam.

— Tum velut ab alio orsa principio, ita disseruit : Omnium generatio rerum,
cunctusque mutabilium naturarum progressus, et quidquid aliquo movetur modo,
causas, ordinem, formas ex divinae mentis stabilitate sortitur. Haec in suae simpli-
citatis arce composita, multiplicem rebus gerendis modum statuit : qui modus, quum
in ipsa divinae intelligentias puritate conspicitur, providentia nominatur ; quum
vero ad ea quae movet atque disponit refertur, fatum a veteribus appellatum est.
Quse diversa esse, facile liquebit, si quis utriusque vim mente conspexerit. Nam
providentia est illa ipsa divina ratio in summo omnium principe constituta, quae
cuncta disponit ; fatum vero. inhaerens rebus mobilibus dispositio per quam pro-

50'l DE C0NS0I,.\T10NE Pllll.OSOPIH.f: r.IHKU IV. — PROS.V VI

videntia siiis qn.Tqnc nectit ordinibns. Providenti.i namque cuncta pariter, quamvis
diversa, (inainvis intinita. coinpleclitnr ; fatnm vero singnla digerit in motn, locis,
formis ac femporibns distribnta : ul ha3C temporalis ordinis explicatio in divina'
meutis adunata prospectu, provideutia sit ; cadem vero aduuatio digesla abiue
explicata temporibus, fatuiu vocetur. Oiia' licet diversa siut, alteruni tamen pendet
ex altero. Ordo namque fatalis ex providentias simplicitate proccdit. Sicut enim
artifex facienda? rei formam mente percipieus, movet operis etlectum ; ct quod
simpliciter praesentarieque i^rospexerat, pcr temporales ordines ducit : ita Deus
providentia (luidem singulariter stabilitenpic facicnda disponit ; fato vcro, haec
ipsu qua3 disposuit, multipliciter ac temporaliter aduiinistrat. Sive igitur famulan-
tibus quibusdam providentioe divinis spirilibus fatum exercetur, seu anima, seu
tota inserviente natura. seu ccelestibus siderum motibus, seu angelica virtute, seu
da^monum varia solertia, seu aliquibus horum, seu omnibus, fatalis serics tcxilur:
illud certe manifestum est, immobilem simplicemque gerendarum formain rerum
esse providentiam ; fatum vero, eoruiii qufe divina simplicitas gercnda disposuit,
mobilem nexum atque ordiuem temporalem. Ouo fit ut omnia qure fato subsunt,
providentiie qno^ine subjecta sint. cui ipsum etiam subjacet fatum. Qu;rdam vcro

Mii.cioi.i qu;e sub providentia locata suut, fati seriem superant *. Ea vero sunt qu;e primjTO
propinqua Divinitati stabiliter fixa, fatalis ordinem mobilitatis excedunt. Nam ut
orbiuni circa eumdem cardinem sese vertentium, qui est intimus, ad simplicitatem
medietatis accedit, ceterorumque extra locatorum veluti cardo quidam circa quem
versentur, exsistit ; extimus vero majori ambitu rotatus, quanto a puncti media
individuitate discedit, tanto amplioribus spatiis explicatur ; si quid vero illi se
medio connectat et societ. in simplicitatem cogitur, diflundique ac diffluere cessat:
simili ratione, quod lougius a prima mente discedit, majoribus fati ncxibus impli-
catur ; ac tanto aliquid fato liberum cst, quanto illum rerum cardinem vicinius
petit ; quod si supernae mentis hfeserit firmitati, motu carens, fati quoque super-
greditur necessitatem. Igitur, uti est ad intellectum ratiocinatio, ad id quod est, id
quod gignitur, ad ;ieternitatem tempus, ad punctum medium circulus ; ita est fati
series mobilis ad providentioe st;ibilem simplicitatem.

Ea series coelum ac sidera movet, elcmenta in se invicem temperat ct alterna
commutatioue transformat. Eadem nascentia occidentiaque omnia, per similes
fetuum seminumque renovat progressus. Uiec actus etiam fortunasque hominum
indissolubili causarum connexione constringit : quae quum ab immobilis provi-
dentiae proficiscantur exordiis, ipsas quoque immntabilcs esse necesse est. Ita enim

' geruutur Tcs optimc rcguutur *, si manens in divina mente simplicitas, iudeclinabilem cau-
sarum ordinem promat ; hic vero ordo res mutabiles, ct alioqui temere fluituras,
propria incommutabilitate coerceat. Quo fit, ut tametsi vobis hunc ordinem minime
considerare valentibus, confusa omnia perturbataque vidcantur, nihilo minus tamen
suus modus ad bonum dirigeus, cuncta disponat. Nihil est enim quod mali causa
ne ab ipsis quidem improbis fiat : quos (ut uberrime demonstratum est) bonum

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHr.E LIBER IV. — PROSA VI 50o

quaerentes, pravus error avertit, nedum ordo de summi boni cardine proficiscens,
a suo quoquam deflectat exordio.

Quae vero, inquies, potest ulla iniquior esse confusio, quam ut bonis tum
adversa, tum prospera, malis etiam tum optata, tum odiosa contingant ? Num
igitur ea mentis integritate homines degunt, ut quos probos improbosve censue-
rint, eos quoque, uti existimant, esse necesse sit ? Atqui in hoc hominum judicia
depugnant, et quos alii praemio, alii supplicio dignos arbitrantur. Sed concedamus
ut aliquis possit bonos malosve discernere : num igitur poterit intueri illam inti-
mam temperiem (veluti in corporibus dici solet) animorum?Non enim dissimile
est miraculum nescienti, cur sanis corporibus, his quidem dulcia, illis vero amara
conveniant, cur aegri etiam quidam lenibus, quidam vero acribus adjuvantur, At
hoc medicus, qui sanitatis ipsius atque negritudinis modum temperamentumque
dignoscit, minime miratur. Quid vero aliud animorum salus videtur esse, quam
probitas? quid aegritudo, quam vitia? Quis autem alius vel servator bonorum, vel
malorum depulsor, quam rector ac medicator mentium Deus?Qui quum ex alta
providentiae specula respicit. quid unicuique conveniat agnoscit, et quod convenire
novit accommodat.

Hinc jam fit illud fatalis ordinis insigne miraculum, quum a sciente geritur

quod stupeant ignorantes, Nam ut pauca quae valet ratio humana, de divina pro-

funditate perstringam, de hoc, quem tu justissimum et sequi servantissimum putas,

omnia scienti Providentiae diversum videtur : et victricem quidem causam diis,

victam vero Catoni placuisse, familiaris noster Lucanus admonuit. Hic igitur

quidquid citra spem videas geri, rebus quidem rectus ordo est, opinioni vero tufe

perversa confusio. Sed sit aliquis ita bene moratus ut de eo divinum judicium

pariter humanumque consentiat ; sed est animi viribus infirmus : cui si quid eveniat

adversi, desinet colere forsitan innocentiam, per quam non potuit retinere fortu-

nam. Parcit itaque sapiens dispensatio ei, quem deteriorem facere possit adversitas,

ne cui non convenit, laborare patiatur. Est alius cunctis virtutibus absolutus,

sanctusque ac Deo proximus. Hunc contingi quibuslibet adversis nefas Providentia

judicat, adeo ut ne corporeis quidem morbis agitari sinat. Nam ut quidam me

quoque excellentior ait : Yiri sacri corpus virtutes gedificarunt *. Fit autem sa^pe * 'AvSoc.?

uti bonis summa rerum regenda * deferatur, ut exuberans retundatur improbitas. t^poviTcoaa

Aliis mixta quEedam pro animorum qualitate distribuit. Quosdam remordet, ne ^'^^y--^

o'.y.o-
longa felicitate luxurient ; alios duris agitari sinit, ut virtutes animi, patientiae usu 5^^,^.5,3^,.

atque exercitatione confirment. Alii plus aequo metuunt quod ferre possunt; alii "s-T^-naa

plus aequo despiciunt quod ferre non possunt : Iios, in experimentum sui, tristibus

ducit. Nonnulli venerandum sa?culi nomen, gloriosae pretio mortis emerunt ; quidam

suppliciis inexpugnabiles, exemplum ceteris praetulerunt invictam malis esse vir-

tutem. Quse quam recte atque disposite, et ex eoram bono quibus accidere videntur,

fiant, nulla dubitatio est. Nam illud quoque quod improbis nunc tristia, nunc

optata proveniunt, ex eisdem ducitur causis. Ac de tristibus quidem nemo miratur,

riOG DE CONSOLATIONE PHII.0S01'III.K. l.lltKll IV. — 1'KOS.V VI ; .\IIT. XV

quod eos niale meritos omnes existimant : (juonim quidem supplicia tum ceteros
ab sceleribus deterreut, tum ipsos (]uibus iuvchuntur, emendant. Lfcta voro
mafjnum bonis argumentum loquuntur quid de hujusmodi lclicitate debeant judi-
care, (luam famulari sfepe improbis cernant. In (pia re illud etiam dispensari
credo, quod est forsitan alicujus tam pi\Tccps atque importuna natura, ut eum in
scclera potius exacei^are possit rci fainiliaris inopia : liujus morbo Providentia
coiiata? pecuninp remedio medetur. Hic foedatam probris conscientiam spectans, et
•ci se cum fortuna sua comparans, forsitan pertimescit ne cujus rei * jucundus usus
est, sit tristis amissio : mutabit igitur mores, ac dum fortunam metuit amittere,
•auri.i nequitiam dereliufiuit. Alios in cladcm meritam praecipitavit indigne acta* felicitas.
Ouibusdam permissum puniendi jus, ut exercitii bonis, et malis esset causa sup-
plicii. Nam ut probis atque improbis nullum foedus est, ita ipsi inter se improbi
nequeunt convenire. Ouidni, quum a semetipsis, discerpentibus conscientiam vitiis,
quique dissentiant, faciantque srepe qufe quum gesserint, non fuisse gerenda
decernant?Ex quo sa?pe summa illa Providentia protulit insigne miraculum, ut
malos mali bonos facerent : nam dum iniqua sibi a pessimis quidam perpeti
videntur, noxiorum odio flagrantes, ad virtutis frugem rediere, dum se eis dissi-
miles student esse, quos oderant. Sola est enim divina vis, cui mala quoque bona
sint, quum eis competenter utendo, alicujus boni elicit efTectum. Ordo enim quidam

• asbignaii cuucta complectitur, ut quod ab assignata * ordinis ratione discesserit, hoc licet

in alium, tamen in ordinem relabatur, ne quid in regno Providentiae liceat temeritati.
Dillicile autem est mc sermone explicare quemadmodum Deus omnia regat et

* 'Acya- sua providentia disponat*. Neque enim fas est homini cunctas divini operis ma-
Xsov S i>j.z. chinas vel ingenio comprehendere, vel explicare sermonc. Hoc tantum pcrspexisse

/'■■''f sufTiciat. quod naturarum omnium proditor Deus, idem ad bonum dirigens, cuncta

rivT^ivo- disponit; dumque ea quae protulit in sui similitudinem, retinere festinat, malum

p£'j£'.v. omne de reipublicag suae terminis per fatalis seriem necessitatis eliminat. Quo fit

ut quae in terris abundare creduntur, si disponentem Providentiam spectes, nihil

• usquam usquam * esse perpendas.

Sed video jamdudum te ct pondere quaestionis oneratum, et rationis prolixitate
fatigatum, aliquam carminis exspectare dulcedinem. Accipe igitur liaustum, quo
refectus, firmior in ulteriora contendas.

ARTICULUS XV

EXPLANATIO PROS^ HUJUS SEXT.S.

HIC Philosophia respondet ad qua^stio- A interdum in vita hac juslis proveniunt
nem in prcecedenti prosa inductam aspera et adversa. iniquis vero prospera et
^' df mirabiiibus Dei judiciis : cur scilicet jucunda, quandoque autem econverso ju-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA VI ; ART. XV u07

stis hic accidunt prospera, impiisque ad- A est adversa, malis prospera veniant, quum

versa. Et ista est prosa totius libri praci- omnipotens Judex infinitus sit; edisseras,

pua. sententiosa, profunda : in qua, prout id est, qugeso ut dicas et doceas quid in

datum fuerit, intendere jam oportet. hac qusestione sit sentiendum. Proprie au-

Boetius itaque approbans praeinducta, tem miraculum dicitur supernaturalis ef-

effatur ; fectus; communius vero, qua?cumque res

Ita est, inquam, sicut jam protulisti. mira et magna.Sicque libro de Civitate Dei

Secl quum sit tui muneris, id est effectus disseruit Augustinus:Omni miraculo quod

beneficii tui,opus tuffi doctrinae atque offi- in mundo fieri potest, majus miracuhim

(t\\\mvi\^^\%i&v\\\\\\,latentium rerum, cau- est ipse mundus. Et denuo protestatur,

sas evolvere, id est de obscuro ad claram quod omni miraculo quod per hominem

nolitiam transferre « causas rerum laten- fieri potest, majus miraculum ipse est ho-

tium )), id est incognitarum, velatasque ca- B mo. Hieronymus quoque in Regula sua

ligine explicare rationes, id est, principia fatetur Aristotelem fuisse grande miracu-

causalia sua difficultaie ac profunditate lum in tota rerum natura. Sic item Eliu

operta, ac alta mysteria sensuui humanum ait : Miraculum meum non te terreat, et 7o6xxxiii,

transcendentia, « explicare )), id est eno- eloquentia mea non sit tibi gravis.

dare et extra suse absconsionis plicas ex- — Tum illa, scilicet Philosophia, jjau-

trahere ; quceso uti hinc decernas, id est, lisper arridens, id est, studiositati et qua?-

precor ut « decernas )), id est, judices et stioni meae perutili se congratulari osten-

exponas, « hinc )), id est de ista materia, dens cum pio et sobrio risu, qui fuit inte-

quid sit sentiendum de ea. Verumtamen rioris favoris ac gaudii signum. Risus

istud eminentius spectat ad theologiam ; quippe sapientium ac Deum timentium,

principalissime autem, fontaliter et aucto- esse non debet dissolutus, nec frequens,

ritative, ad increatam Sapientiam, Deum C nec quempiam scandalizans. Unde san-

^cc/i. 1,9; altissimum, qui est creans scientias, ac ctus Job dixit : Si quando ridebam, ju- /iw.xxix,

"■"'^' supersplendidissimus totius sapientiae ac venes non credebant mihi. Et Salomon "'"

intelligentise fons, ut in libro de Causis ait : Sicut sonitus spinarum ardentium Ecck.^u,

asseritur,Avicebronque Platonicus in libro sub olla, sic risus stulti ; vir autem '^-jc;, ^xi,

Fontis vitse testatur. Hinc sanctus Daniel sapiens, vix tacite ridebit. Sed et Tul- 23.

Dan.w^u. vatcs, vir desideriorum spiritualium ac lius loquitur : Non est oratorum et sa-

mundorum, divinis revelationibus assue- pientium dissoluto ore ridere. Ad rem

/iw. 11,20, tus, ait : Sit nomen Domini benedictum, me (inquit) omnium qvcvsitii maximam

"■■ quoniam ipse revelat profunda et abscon- vocas : id est, Philosophia « inquit », 0

dita, et novit in tenebris constituta. Istud Boeti, tu « vocas ))(id est invitas) « me ad

quoque instrumentaliter ac participative rem maximam omnium )), id est ad mate-

spectat ad viros desuper illustratos, in D riam inter omnia valde difficilem ac su-

Sap. VII, quorum animas sapientia Dei a^terna se blimem, « qusesitu )), id est ipsa tua qua?-

^'" transfert, amicos Altissimi ac Prophetas stione et inquisitione ; vel, « quaesitu )), id

eos constituens. Propter quod Danieli i\a- est ad inquirendum et inveniendum.Sic et

Dan. IV, 6. buchodouosor rex dicebat : Omne sacra- Plato loquitur in Timaeo : Ergone magnifi-

mentum (id est sacrum absconditum) non ce invitatus sum hodie, ut ex ipso appa-

/6trf. V, ic. est impossibile tibi ; et Balthasar rex : Li- ratu datur intelligi? Cui vix exhausti

gata potes dissolvere. quidquam satis sit : id est, « cui )) quae-

Et quoniam hoc me miraculum maxi- stioni seu materiae « vix )) sufficiat « quid-

»ze^er(!Mr6«^, id est, res ista mirabilis me quam exhausti )), id est quaecumque re-

potissime incitat, angit, et quasi stupidum sponsio ex corde respondentis extracta seu

reddit : videlicet quod saepe bonis maia, id hausta.

r)08

DR CONSOLATIONE rilll.OSOIMII.K l.inEll IV.

IMIOS.V VI : .\RT. XV

Ezech .
xi.vii. 5.
Can/.iv,l5,

Tdlis H(i)/u/iic >natcri(i cst , iit u»n duhi- A
tntionc snccisd. id est una qu.-pstionc sub-
lata (It* inedio, ita ut vidoanliir pliira non
esse qua^renda dc ca ; vcl, k iiiia diihila-
tioiie succisa )>. id csl \)cv rcsponsioncm
ad dubilalionem qiiodaminodo dcfalcala ;
inniinicniiiilcs aliu'. r-i^lut hi/diur cajiita,
siiccrcsca>it,'n\ est,valde miill;r ali;e inlcr-
rogationes nascantnr, qnemadmodum ser-
penli nomine hydne slalim succrevit aliiid
capiil diim ei ncrcules unum caput absci-
dil.Serpens autem in aqua habitans,hydra
vocaliir: afque (ul fabuhe narrant) ampu- B
lalo ei capilc uno, mox ei Iria alia excre-
scebanl : propter quod occidi ab Ilercule
noM valebat totaliter. Ita, quum Deus sit
ens infinit;^ actualilatisac inlelligibilitatis,
semper in hac vita occurrunt alia et alia
dc ipso qiuTrcnda. Ipse enim est lorrens
qui transvadari non potest.fons horlorum.
puleus aquarum viventium.

Ncc iiUics fuerit modus, id est, nullus
terminus, mensura aiil moderalio qua?stio-
num hujus materiai poterit esse, nisi guis
eas vivacissimo incntis if/ne coerceat : id C
est, « nisi » homo « coerceal eas ». id csl,
moderelur ac reprimat hujusmodi quaesti-
ones, « igne menlis ». id est discretione
intellectus, igniculo rationis, fervore reve-
rentia;, « vivacissimo », id est valde agili
ac subtili. Unde de agno paschali Deus
prai^eepit in Exodo, Si quid residuum fu-
erit, igne comburetis : qiiia, ut sancliis
exponit Gregorius, subtiliores et secreti-
ores inlelligenlias divinorum, potissime
credendorum. judicio Spiritus Sancli de-
iCor. ii.io. bemus relinquere. quoniam ipse Spiritus D
scrutatur etiam profunda Dei. Dcniquc vi-
vax ingenium recle ignis nuncupatur :
quoniam instar ignis ascendit, duraque
penetrat, cogitationes et affecliones deco-
quit ac depurat ut sint salubris refeclio
mcntis ; animam quoque ad Deum accen-
dil, juxta id Psalmi. In meditatione mca
exardescet ignis. Hinc, ut asserunt natura-
les, quorum pra^cordia fervent et calidio-
ris exslant natura?, ingeniosiorcs solent
consistere.

Erod. XII
10.

P.% NXWIll

4.

Dcbemus ergo vivaci discretione qua^-
sliones dc Deo moderari, rev(M'enler pro-
ponere, sapienler pensare, veraciter sol-
vere, considcrando nostr» capacitalis im-
bceillilalem, materijo sublimitatem, el
cAnhMilioiiis p(MMCuIum. P(MMCuIosum cst
enim de lalibus inconsullc quid loqiii,
el incerla pro ccrtis profari. Propler quod
Salomon fassus est:Sicut qui mel comedif Prov.\\\;
multum, non est ei boniim ; sic qui per- ' "
scrulator cst majcslatis, opprimeliir a glo-
ria. Ideo dixil .\postoIus : Non plus sapere /fom.xn.s.
quam oportcl, sed sapcre ad sobriclatem.
(jiiod (juia IhTresiarclue non feccrunl,a>ler-
naliler perierunt.

In liac enim, de providentite simplici-
tatc, de fati serie, de repentinis casibus,
dc cognitione ac prwdestinatione divina,
dc arbitrii libcrtntc cjucuri solct. IIoc est :
« enim » (pro quia) « solef quaeri in hac »,
id est in ista maferia, « de simplicitate
providentia» », id est de providenfia Dci,
qiKC in se ipsa est simplex, et nfrum sit
simplex omnino, ita quod universa ct sin-
gula Deus uno infuifu comprehendat; pro-
videaf, ordinel ; « de serie », id cst conne-
xioiie, modo ac ordine, « fali » ac rerum
fataliiim : « de casibus repentinis », id esl
improvisis eventibus; « de cognitione »
(id est scientia) « ac pra^destinalionc divi-
na ». quid sinf, et qualiter ab invicem
disfinguanfur : « de libertafc arbitrii », id
est dc libero arbifrio hominis, quid sit, et
an sit specialis potentia ab infellecfu ct
voliintate distincfa,specialiter quoque qua-
lifer simul stent cerfa et invariabilis pra?-
cognifio Dei et libcrtas arbifrii.(5//a'(7Maw-
ti oncris sint, ipsc pcr/icndis : id est, tu
« ipsc », 0 Bocti, consideras « quanti one-
ris », id est quam magna; difficultatis,
« sinf » isfaB res.

Sed quoniam lucc f/uor/uc tc nosse,qu<x-
dam medicinm tucv portio est, quanquam
an</usto iimite teniporis septi , tnmen ali-
quid deliberare * conabimur : hoc est, 'deiibare
quamvis simus « septi », id est conclusi et
circumdati, « limite angusto », id est ter-
inino brevi, « temporis » vitae hujus, seu

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER IV.

PROSA VI ; ART. XV

509

« temporis » nobis restantis ad conferen-
dum,« conabimur tamen )),id est, studebi-
mus etenitemur pro viribus,« deliberare )),
id est deliberate et cum ingenti prseavi-
salione tractare, « aliquid )) de his, « quo-
niam portio qusedam medicinae tusB )), id
est pars interioris tuse curationis, « est
nosse te haec )), id est horum cognitio.

Quod si te musici carminis ohlectamenta
delectant .-hoc est, « si )) (pro quia) « oble-
ctamenta )), id est spirituales delectatio-
nes, « carminis musici )), id est dictaminis
metrici, « delectant te )), id est cordis tui
palatum,aut etiam sensum auditus, conso-
nantia quadam ; hanc oportet paulisper
differas voluptatem, hoc est, « oportet )),
id est convenit, ut « differas paulisper )),
id est, aliquantulum suspendas, « volupta-
tem hanc )),a?quanimiter sustinendo proli-
xitatem prosae istius, quae ceteris longior
contexo est, dum nexas sibi ordine conteocam * ra-
tiones : hoc est, quamdiu « contexam )), id
est, componam et prosequar, « rationes )),
id est sermones, argumentationes seu cau-
sas, « nexas sibi )), id est invicem conde-
pendentes et junctas, « ordine )), id est
habitudine congrua et ordinato processu.
— Ut libet, inquam : id est, ego Boetius
dico, Fac « ut libet )), id est, sicut tibi
placet teque delectat.

— Tuni velut ab alio orsa principio, id
est, Philosophia « orsa )) (id est loqui in-
cipiens) tunc « velut a principio alio )), id
est ab alia maxima seu generali regula ac
doctrina, ita disseruit : Omnium genera-
tio rerum, cunctusgue mutabilium natu-
rarum progressus,et quidquid aliquo mo-
vetur modo, causas, ordinem, formas ex
divincje mentis stabilitate sortit^ir.

Philosophia volens docere quid sit divi-
na providentia, et quid fatum, et qualiter
ab invicem distinguantur, praemittit hoc do-
cumentum : « Generatio )), id est productio,
« omnium rerum )),et omnis res producta,
« cunctusque progressus )), id est exitus,
« mutabilium naturarum, et quidquid mo-
vetur aliquo modo )), id est aliqua specie
motus, hoc est, omne creatum, omne quod

A est citra Deum (quod utique, juxta praeha- Cf. p. scs
bita, aliquo modo est mobile, et ex sua^*'*'^'
natura mutabile ac dependens ; et ut est
ex nihilo, vanum, juxta illud Apostoli ad
Romanos, Vanitati creatura subjecta est), nom.sm,
« sortitur causas )) exsistentia? suae,et «or- "''■
dinem )>, id est habitudinem, relationem
seu ordinationem quam habet in rerum
universitate, et « formas )), id est dispo-
sitiones et omnem suam formationem,
formam substantialem et accidentalem,
omnem suum decorem, virtutem, proprie-

B tatem et actionem, « ex divinae mentis
stabilitate )), id est ex invariabili mente
Dei, ex superlimpidissima et omnipotenti
sapientia ejus, quemadmodum dixit glori-
osus Apostolus : Quoniam ex ipso, et per /6,,i.xi,.3c.
ipsum, et in ipso sunt omnia. Ex ipso, in-
quam, sicut ex causa efficiente : quod ap-
propriate convenit Patri, cui appropria-
tur potentia. Per ipsum, sicut per causam
formalem exemplarem : quod appropria-
tum est Filio, cui appropriatur sapientia,
idea, ars, ratio, pulchritudo seu species, et

C exemplar, quum ipse sit Verbum Dei Pa-
tris ; de quo Verbo fertur apud Joannem :
Omnia per ipsum facta sunt. Et in ipso, /oa«n. 1,3.
sicut in causa finali : quod appropriatim
competit Spiritui Sancto, cui appropriatur
bonitas, amor, communio.

Huic verbo Boetii consonat quod supra',
est allegatum ex Proclo dicente : Omnia p. .304 a".
procedunt ab intellectu, et totus mundus
ab intellectu substantiam hab^L/Porro, in
prima rerum creatione, cuncta creata ha-
buerunt haec omnia immediate a Deo ; de-

D inde inferiora per causas producuntur se-
cundas, sicut testatur Philosophus, quod
sol suo accessu et recessu in circulo obli-
quo, est causa geoerationis et corruptionis
in inferioribus. Animae vero rationales
procedunt per creationem immediate a
Deo. — Si autem objiciatur, quod emana-
tio rerum a Deo est per similitudinem
quamdam, quoniam omne agens producit
simile sibi : ergo corporalia, temporalia,
composita, imperfecta, corruptibilia, et
instabilia, imo instabilissima ista, non pro-

:\U)

PF CONSOI.ATIONE PIIII.OSOPm.F. I.inEll IV. — 1'UOS.V VI : AHT. \V

fluxeriint imnu'(liate a simplieissimo.pror-
siis immateriali penitiisque perfecto el
incommutabili Deo. Kst respondendum.
quod Avicenna, Algazel, cl alii mulli plii-
losophi 0[)iuali sunt lioc, ct erravcruiil.
Nou lamcn omiiia sic proriu.xerunt a Dco
immcdiate quiii or<liiic quodam : ita (juod
inter se ordincm liabent, ct siu^ula qtio-
(pic propriis c.vcmplaribus raliouibus siint
prodneta ; sieque similitudo (juaMlam imi-
tatiouis inter (Ireatorem el creala pcrpcu-
dilur el consistit.

\'erumtamen ipsi (pioquc sulitiliores phi-
losophi, tam Platouici quam Peripatetici,
multipliciter el efficaciter probaveruul,
quod in ipso universo oportet esse iinum
priiuum fonlale priucipium. ad ([uod lau-
([uam ad causalcm ac fonlanam origincm
cetera omuia rcducantur; sicque 0[)orlcre
omnia im[)erfecta et dcjfectiva, cuncla ge-
ncrabilia ct corruptibilia, universa mobi-
lia. temporalia atque corporea, reduci ad
unum ens priinum, omniformiter ac om-
nifarie simple.x, perfectum, independens
uullo([ue indigens,invariabiie et ieternum,
quod sit mcnsura et regula ceterorum.
Imperfccta namque, composita et instabi-
lia iiequaquam potuerunl sibi ipsis e.xhi-
bere ipsum esse ac vivere, neque se coii-
servare. nec a se ipsis illa habere. Ilinc in
libro de Caiisis asserilur et probalur. ([uod
omne opus naturjc, est opus inlelligentia',
et omne opus intelligeutia?,opus est primae
causae.

Insuper, verbis istis Boetii concordat
I quod deciino de Civilate Dei loquitur Aii-
giistinus : Plotinus Platonicus de providen-
tia Dei disputans, probat et asseril eam a
summo Deo, cujus est intelligibilis atque
iueffabilis pulchritudo, usque ad haec ter-
rena et ima pertingere, ex flosculorum ac
Ij foliorum pulchritudine : qute omnia quasi
abjecta et vclocissime pereunlia, decentis-
simos formarum suarum numeros habere
non posse affirmat, nisi inde formenlur
ubi forma exemplaris, intelligibilis et in-
commutabilis, simul habens omnia perse-
verat. Hoc ipsum Doininus Jesus Christus

.\ in Kvangelio docuit, dicens : Considerate Matth.si,
lilia agri ([uoinodo crcscunl : noii laborant, ""' *'"'■
nc([uc iiciil : (lico autem vobis, quod nec
Salomou iu oinni gloria sua 0[)ertus esl
sicul iinum ex illis.

•tjuibus iucrcahe Sa[)ientia^ vcrbis eoii-
sonat quod dicunl |)hilos()|)hi : Ars imila-
lur ualiiram ([iianlum [)olesl, nec valet
eam ;equarc, id cst perfecte sequi ac re-
[)i\esentarc. Oiiod intelligendum esl de ar-
lc humana. Ideo omnes muiidi arlifices
iion |)0ssuut rem ali([uaiu laiii formose

B ornarc, exararc, dcpingere, sicul nalura
omni anno, tempore suo, ornal horlos et
agros, herbas et arbores, graminibus, flo-
ribiis, foliis, fructibus, colore inulti[)lici,
odore suavi, formatione decenti. I)eiii([ue,
sicut ars humana imilatur naturam crca-
tam.nec eam [)olest pleiie sectari;sic liajc
ipsa natura sequitur artem increatam et
exemplarem, a qua fluxit et excm[)lala
est, nec eam potesl imitari perfecte, iino
in infinitum minus quam ars huinana na-
turam. Flcce quain superbeatissimus et

C supergloriosissimus cst Dominus Deus no-
ster, quam supereminens et peiiitus infi-
iiila est [)ulchritudo et gloria, amoenitas
et dulcedo, convenicntia et amabilitas
ejus Ileu! quam vani et viles, quam excac-
cati et ingrati ac iniseri sunt, qui pra^fe-
ruut ei ista carnalia ct terrena, ad qusB
luagis quain ad ipsum afficiuntur ! Per
quod ipsuin vehementer inhonorant ac vi-
lipendunt : ideo digni sunt condeinnatione
{eterna.

Consequenter providentia Dei et fatum

D describuntur.

Ihvc in su(V simplicitatis arce composi-
ta, muUiplicem rehus gerendis modum
slatuit. Hoc est : <( Ha^c », id est ipsa mens
divina, qu® est ipse simplicissimus et su-
persapientissiinus Deus, « composita », id
est decora coiisislcus seque ornalissime
ac decentissime habens, secundiim quod
homines morigeratos dicimus moribus es-
se compositos, (( iii arce simplicitatis
suae », id est in incomparabili, summa et
supereminentissima sua siinplicitate aeter-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA VI ; ART. XV ."11

naliter permanens, in qua nec est compo- A inodus ab illo exemplariter productus re-

sitio ex materia et forma,neque ex actu et busque inditus, dum « refertur », id est,

potentia, neque ex genere et differentia, per considerationem comparatur, « ad ea

nec ex quod et quo est, nec ex esse, posse quae movet atque disponit », id est ad cre-

etagere, neque ex esse et essentia, nec ex aturas quas modus iile exemplaris mentis

supposito et natura : imo in qua omnia divinae « movet » et regit principaliter et

sunt unum simplicissimum atque purissi- effective, modus vero exemplatus et in re-

mum esse, in qua et quse est omnis per- bus digestus, regit et movet instrumentali-

fectio, omnis nobilitas, omnis beatitudo, ter et exsecutive.

cum superexcellentia infinita; « statuit », Qiuc diversa esse,facile liquehit, id est,

id est, prsefixit, dedit, impressit, « rebus patebit faciiiter quod duo ha>c, providen-

gerendis », id est creaturis ad suos fines tia scilicet et fatum,realiter sint distincta, ^

dirigendis atque in suo cursu ac ordine B si quis utriusque vim mente conspexerit ,

administrandis, « modum multiplicem », id est, si quis mentali intuitu viderit clare

id est multiformem ac variam dispositio- « vim », id est proprietatem et efficaciam,

nem,formam,habitudinein, inclinationem, « utriusque », utpote providentise atque

processum, unicuique videlicet rei secun- fati. Hoc forsan Philosophia subjungit, ne

dum exigentiam suge naturse ac proprii id quod dixit de modo prgefato, putetur

finis. Unde in libro Sapientise dicitur om- intelligendum de modo eodem numero.

nia constituisse in mensura, numero et Consequenter ergo ostendit in quibus et

pondere; atque ut Augustinus disseruit, in quomodo differant.

modo, specie ac ordine.Hinc Plato fatetur : Nam providentia est illa ipsa divina

Operi formam dat opifex suus. Et ut Ari- ratio,\d est summa et dignissima,rationa-

stoteles addit, Dans formam, dat conse- bilis et idealis dispositio, in summo oin-

quentia ad formam : qua? sunt inclinatio C nium jjrincipe constituta, id est in luce et

ad motum et locum, in corporalibus re- sapientia Dei, in quo non est per adventi-

bus ; universaliter autem loquendo, sunt ciam seu accidentalem inheerentiam, sed

inclinatio ad proprium finem, et vis acti- per realem identitatem ; quemadmodum

va, seu actio qua ad finem pertingitur. sapientia, omnipotentia, justitia, et consi-

Qui niodus, quum in ipsa divimv intet- milia attributa, dicuntur esse in Deo, sunt-

ligentia} puritate conspicitur,providentia que ipsemet Deus, qui tantae est simpli-

nominatur : id est, « modus » iste, non citatis quod in ipso realiter idem sunt

realiter idem cum modo pra?fato exem- habens et quod habetur, in his quse abso-

plato, rebus impresso, sed modus exem- lute dicuntur, non in relativis : nam Pater

plaris, increatus, causativus illius modi, habet Filium, non tamen est Filius, prout

secundum quod consideratur ut consistens libro de Trinitate loquitur Augustinus.
« in ipsa puritate intelligentise » (id est D Qmv cuncta disponit, id est, quae ratio

sapientiae) « divinae», hoc est in purissima exemplaris universa gubernat, sicut intra

sapientia Dei, « providentia nominatur », se continet et concipit. Ipsa quoque ratio,

id est seterna dispositio et prseconcepta quum sit ipsa mens divina, in se ipsa dis-

ordinatio agendorum : quemadmodum ar- ponit et ordinat omnia.
tifex intra se format et concipit quid,quan- Fatum vero, inha^rens rebus niobilibus

do, ubi, qualiter et propter quid aliquid dispositioper quam providentia suis qua'-

sit acturus. Quum vero ad ca quoi movet quc nectit ordinibus. Hoc est : « fatum »

atque disponit refertur , fatum a veteribus est « dispositio inhserens rebus inobili-

appellatum est : id est, modus iste seu bus », id est rebus et causis atque causatis

dispositio agendorum, non idem numero creatis, quse omnes comparatione ejus qui

cum modo exemplari mentis divinse, sed est purus actus et prorsus incommutabilis

o\"2 l)K (:o.NS()l.ATIONK IMIII.OSOIMII.l-: I.IUKU IV. — IMIOS.V VI ; .AKT. XV

p. 3C(iit. ac irtermis, sunt inohilcs (qiii, nl (lictiun A Joannks. — Miilta inilii liic diibia orinn-

est, slabilis inanens, dat cnncta inoveri) ; tnr, vidciiccl : an ralnni sil qnid nunin

qua dispositioue, taiKjuam [n'v mcdium sim|)li('il(M\ au soluin ajjgicgativc ; rnrsus,

exsccntorium scii ('xsccnlivum, dixina aii sil suhstantia, an accidcns ; itciu, in

« providculia iicctit quaHjuc ». id csl,(iua'- ()iio aut in (luibns sit ; an eliaiu liccal ^"

ciimqnc scu oinnia jnujj;it ahpic coor- uti nomiuc fali, (|nnin dicat (iicgorius,

diual. u siiis ordinibus », id est ordina- Absil a fidclium mcntibns nt fatnin ali-

tionibus, habitndiuibns, connexionibns qnid esse dicanl. Amplius qiuero, an fatum

cl jnnclnris convenieiitibus scu debitis sil dispositio acliva.

ipsis. Dio.NYsn s. — Nou soluiu li;nc, scd el alia

l)c his panlo [)Osl |)lcnins lo^iuctur. Iii- iiinlla dc falo cl providculia hic reslant

terea vidctnr dcscriptio ista quodammodo qiKprenda : quoriim solutionein nsque 1*\'

concordarc dcscriptioni fati quam ponit B in finem expositionis prosae istius differri

Hermes Trismegistus, in libro de Natnra complaceat. Attaincn qnod Dnrandus su-

dcoruin loqucns discipulo suo Asclepio : pcr primum Sententiarum couscribit, hic

Falnin csl causarnm com[)Iexio, singulis tangain, qnoniam ad horum inlelligeutiain

tcmporaliter distrihueiis qiue sacramcuto coufcrl, ipsumquc fati uomen elucidat.

dcorum ccelestium sunt prffiordinala.Uuam Quemadmodum, iuquit, in nobis verbum

definitioncm Tliomas iii tractatn quodam vocale est effativum interioris conceptus,

de Fato exponens : Fatum (inquit) accipi- sic fatum est expressivuin divinae provi-

tur hic pro forma orcTinis esse ac vitae in- dcntiae, et quasi quoddam fatum seu di-

feriorum, causata in ipsis ex pcriodo cir- ctnm atqiie expressio ejns : quoniam quod

culi calcslis, qni radiationibus suis ambit diviiia pnescientia ordinatum est, quadam

nativilates eoruin. Forro deos coelestes causarum counexione effatur. Hinc provi-

nominat stellas aut earum motores; sacra- C dentia et fatuin distinguuntur in inultis.

mentum vero deorum, dispositionem im- Primo, ex parte subjecti : quoniam pro-

inobilcm csse ac vila? iuferiorum : qu;e videntia est in mente Creatoris.fatum vero

dispositio non exstat immobilis prout in in causis sccundis, qiinm sit secnndarum

ipsis rebus digesla cst, sed per relatioiicm ordo causarum reduclus in Dcum. Secun-

•fii ad suain fontalem originem ; et fluit * h;cc do, quoniam fatnm est quid creatum, de-

forina a innltis stellis et sitibus, spatiis, pendens ex providentia tanquam ex causa

imaginibus, conjunctionibus, praeventioni- increata. Tertio, quia providentia est aeter-

bus, ac muUiplicibus aiignlis, qui descri- na, fatnm autem temporale : quod enim

buntiir in intersecationibus radiorum cce- Deus ab a^terno disposuit et providit, fa-

lcstium corporum productiouumque radi- tum temporaliter subministrat. — Haec

ornin super centrum in quo cst sol. Haec eadein scribit super primnin Sententiarum

ibi. — Vcrumtamen opinionem illam Tris- D Thomas de Argentina.

I megisti reputo falsam, quum et hoc fal- Joannes. — Ex his compendiose prolatis

sum sit aut incertum, quod stellas asserit videntur mihi dubia mea pro magna parte

deos, utpote intellectualiter animatas. Vi- soluta : nunc ergo dc litterae expositione

delur quippc Trismegistus iste sensisse te expedi.
inferiora omnia de necessitate provenire ;

et dicta ejus consonant scriptis Alkindi Providentia namque cuncta pariter,

astronomi in libro de Radiis stellicis, ubi quamvis diversa, quamvis in/inita, com-

et ista dicuntur : qui liber quamvis vide- plectitur : hoc est, (( providentia » Dei

atur multum subtilis, est tamen valde « complectitur », id est, comprehendit,

erroneus, ut etiam in libro contra errores intuetur et ordinat, <( cuncta )> creata,

philosophorum probat .Egidius. « quamvis » illa sint inter se « diversa »

DE C0NSOLAT[ONE PHILOSOPHI/E MBER IV. — PUOSA VI ; ART. XV

513

et « infinita », id est innumerabilia quoad
nos. Est autem in Deo scientia multiplex.
Et una appellatur scientia visionis, qua
cognoscit universa et singula quae unquam
fuerunt, sunt aut erunt. Alia nominatur
scientia simplicis intelligentisp, qua agno-
scit et ea qua nec fuerunt, nec sunt,
nec erunt. Scientia itaque visionis non
cognoscit Dens nisi finita : quia in crea-
turis non est aliquid actualiter infinitum,
nec multitudine, nec magnitudine, nec
Sap.\Ki\. virtute, nec perfectionc ; imo in mensura,
numero et pondere constituta sunt omnia.
Scientia vero simplicis intelligentise co-
gnoscit Deus simpliciter infinita; sed illo-
rum non est providentia : ideo infinitum
hic sumitur sicut expositum est. Vel di-
citur infinitum quantum ad partes divi-
sionis, prout continuum dicitur divisibile
in partes infinitas ; aut quantum ad acci-
dentalia, quae numero carent, secundum
quod ait Philosophus, quod uni rei pos-
sunt infinita accidere, quod verum est de
infinito admixto potentiee qu» nunquam
perducetur ad actum : prout ista super
primum Sententiarum a doctoribus ple-
nius exprimuntur. Fatum vero singula
digerit in motu, id est, universa provi-
dentialiter prsecognita exsequitur, complet
et explicat « in motu », id est in ipsa
rerum mutatione, efficientia et productio-
ne, et hoc instrumentaliter : singula, in-
quam, locis, formis ac temporibus dis-
tributa, id est, deputata et distincta ab
invicem propriis « locis », et « formis »
substantialibus vel accidentalibus, atque
« temporibus ».

Ut luec temporalis ordinis explicatio in
divince mentis adunata prospectu , provi-
dentia sit ; eadem vero adunatio digesta
atque explicata temporibus, fatum voce-
tur. Hic rursus loquitur Philosophia quasi
providentia et fatum sint idem in re, seu
eadem ; sed juxta prsetacta sensus est :
« Ut », id est ita quod, « haec temporalis
explicatio ordinis », id est exemplaris
prgeordinatio hujus temporalis exsecutio-
nis, « adunata in prospectu mentis divi-

T. 26.

Cf. p.4ltl
)els., 580
)'et s.

A nae », id est simul ac simpliciter cognita
in mente divina omnia prospiciente non
divisim et successive, sed adunatim, uno
et indiviso mentis intuitu, « providentia
sit ; eadem vero adunatio », id est dispo-
sitio correspondens et imitative propor-
tionata adunationi seu dispositioni exem-
plari Sapientiffi increatse, « digesta », id
est rebus impressa et exsecutioni manda-
ta, et « explicata temporibus », id est tem-
poraliter ac evidenter exhibita, « fatum
vocetur ».

B Quw licet diversa sint, sicut increatum
et creatum, quibus proprie loquendo nihil
univoce convenit, alterum tarnen pendet
ex altero, id est, fatum ex providentia
sicut ex causa fontali, exemplari et effe-
ctiva, profluit ac dependet. Ordo namque
fatalis, id est series fati atque connexio
causarum fatalium comprehensarum in
fato, ex providentios simplicitate procedit,
id est, causatur ex simplici providentia
Dei. Gujus exemplum subjungitur.

Sicut enim artifex facienda' rei for-

C mam mente percipiens, id est, quemad-
modum « artifex », ut domificator, « per-
cipiens mente », id est, intellectualiter
praeconcipiens perfecteque capiens mente,
« formam », id est similitudinem, « rei
faciendge », movet operis effectum, id est,
materiam rei faciendae « movet » et ap-
plicat, ut ei formam domus inducat ; vel,
« movet », id est, explet et exsequitur,
« effectum operis », intransitive ; et quod
simpliciter prmsentarieque prospexerat,
id est, quod pra?concepit in se « simpli-

D citer », id est nude et sola consideratione,
et « praesentarie », id est repraesentative
seu similitudinarie,joer temporales ordines
ducit, id est, ad effectum perducit per
successiones temporales coordinatas. Ita
Deus providentia quidem singulariter sta-
biliterque facienda disponit : hoc est,
« Deus facienda disponit », id est ordinat,
« providentia », id est per providentiam
suam aeternam, « singulariter », id est
excellentissimo modo, seu particulariter
et distincte, et non solum in universali,

33

oli

DE CONSOI.ATIONE Pnil.OSOPni.F MRER IV. — PROS.V VI t ART. XV

Job XXXIII,

n

Joann,\,\'

Cf. p. 379
C cl s.

Cf. p. 376
A' cl s.

\\\ qni(lam (iixernnl, »'l « stabilitcr ». 'n\
est inrallibiiitiT ac inunntat^ilitcr, jnxta
illnd in Job : Scnicl lo(|nitnr Dcuis, cl
secnndo id ipsnni non repelit. Fato ri-ro,
lnvc ipsii qiice disjjosuif, iiii(/fip/icifi'r (ic
tonpora/ifcr (((/ini/dsfraf : hoc est, Dens
« adniinislrat », iii esl, exereel, operatnr,
exseqnitnr, « fato », id est per fatnni el
explicationeni fatalern, niediate anl iinme-
diale, « ninltipliciter », id est innltiplicem
effectnm, variis modis ac per eansas se-
cnndas diversas. « ac lemporalitcr «, id est
in diversis tempornni lioris ac vicibns,
et successive. De quo opere qnotidianae
administrationis ait Salvator : Paler inens
usque modo operatur, et ego operor.

Conseqnenter per indnetionem, adhnc
declarat Philosophia praetatas providentiap
ac fati definitiones esse idoneas.

Sive igitur fatum exercetur, hoc est,
sive fatum exercealur et compleatnr ac
exsecutionibus mancipetur, spiritibus qui-
busdam divinis, utpote intelligentiis, fa-
mu/ay/tibus providentiiv, id esl, obedien-
tibus Deo et ministerialiter exseqnentibns
ordinationem ejus providentialem (pront
in Tinueo Hlato inducit summum Patrem
loquentem spiritibus talibns, 0 dii deo-
rum, qnorum pater et opifex ego, horum
sementem ego faciam, vobisqne tradam,
vos cetera exsequi par erit : ut allegatum
est supra) ; seu anima, id est, sive per
animam nobilem,seu animas nobiles, qnas
dixerunt philosophi esse animas coele-
stium corporum ; aut per animam mnndi,
de qua dictum est nono metro tertii libri ;
seu tota inservienfe nafura, id est, qua-
libet causa natnrali subministrante, et
exsequente quod auctor naturae sibi prae-
stituit, indidit et agendum preefixit ; seu
coe/estibus- siderum motibus, id est per
motus stellarnm (sicut octavo Physicornm
Arisloteles dicit, quod motus coeli est qua-
si vita quaedam, id est causa vitcB infe-
riorum ; in libro quoque de Coelo, Oportet
hunc mundum esse contiguum lationi-
bus superiorum, ut tota ejns virtus inde
gubernetur) ; seu angelica virtute, id est

A per angelos sanctos, ut allegatnm esl ante r/". p. v^o
cx anetoritatibns Angnstini ; seu dirino- '^ •
nuin raria so/crfia, id est multiplici in-
(Instria intellectnalinm substantiarnm,quiD
a Plalonicis in calodaMnones, catodaMiiones
(it cacodaMUones (lividcbanlnr : (pia- omnia
sn[)ra expressa snnt. Fre^pienter (piOqne Cf.\^.:m
per angelos inalos, qui coininnniter d.e-^'''*'
mones nuncupantur, I)(mis providentiam
snam exseqnitnr in impiornm pnnitione.
Scu fafa/is series, id est sive ordinatio
fali, tcxifur, id est, impletnr et fil, a/i-

B qui/nis horum, id est per aiiquas islaruin
causarum. Quod in veritate sic est : quia
per angelos bonos sen inteliigeutias cor-
pora moventur coeiestia, quae etiam lu-
mine, inotn et influentia agnnt in in-
feriora. Sed et angeli boni custodinnt
hoinines; et regnis atque provinciis certi
angeli deputantur, juxta quod in Eccle-
siastico legitur : In unamquamque gentem EccU.w»,
praeposuit rectorem. Unde et Gregorius : '*•
Omne (inqnit) judicium'per angelos in
hominibus exercetur. Cansjc aulem na-

C turales suo modo sunt providentiae divi-
nae exsecutrices : pra^sertim natura illa
quae dicitur vis insita coelis ; natura item
particularis, quae est vis indita rebus, ex
similibns similia procreans. Hinc Rabbi
Moyses putavit per millia milliuin angclo- Dan.\<\,\o.
rum Deo obsequentium intelligendas esse
nafnrales rerum virtutes, qua3 exsequen-
do ordinationem providenti;e divinse, di-
cerentur quasi nuntii Dei, ipso suo effectu
insinnando quid Deus instituit et praece-
pit quando ipse dixit, et facta sunt, ipse Ps. xxxn,

D mandavit, et creata sunt. Qnae expositio?' <^'"-^'"''
ad litteram stare nequit, quamvis secun-
dum allegoriam aut tropologiam possit
salvari. Seu omnibus, id est per omnes
causas praetactas : quod non est dicen-
dum, quum nec anima innndi ponenda
sit, et forsan nec animae nobiles.

Quidqnid ergo horum dicatur, i//ud cer-
te manifestum est, immobi/em simpiicem-
que gerendarum formam rerum esse pro-
videntiam : id est, hoc evidens est ex
inductis, quod divina providentia sit for-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA VI ; ART. XV 513

ma, id est activa dispositio et series ordi- A tabilitatem ac ordinantiam fati. Ea vero

nationis consistens in mente divina, « re- mnt qucv primce propiyiqua Dioinitali

rum gerendarum », id est omnium quffi stahiliter pxa, fatalis ordincm mobilita-

fiunt in mundo ; fatum vero, eorum qux tis excedunt : id est, illa creata « sunt »

(lisiMsnit divina simplicitas yerenda disponit * ,mo- transcendentia fata, « qua; propinqua pri-

.hilemnexum atque ordinemtcmporalem : mse Divinitati », id est summse et verae

id est,etiam hoc manifestum est,«fatum» Deitati, et ideo « fixa stabiliter », id est

esse « nexum mobilem », id est concate- firmiter stantia in statu eodem, « exce-

nationem, seriem et juncturam variabi- dunt ordinem mobilitatis fatalis », id est

lem, ac « ordinem temporalem », id est modum ac habitudinem mutabilitatis ad

colligationem causalem successive operan- fatum spectantis. Gujus exemplum sub-

tem et provenientem, « eorum qua? sim- jungitur.

plicitas divina », id est simplex provi- B Nam ut orbium circa eumdem cardi-

dentia Dei,« disponit », id est ordinat,esse nem sese vertentium, qui est intimus, ad

« gerenda ». Ista patent ex introductis. simplicitatem medietatis accedit, cetero-

Verumtamen, sicut patebit, fatum per re- rumque extra locatorum veluti cardo qui-

spectum ad Deum, certum et immobile dam circa quem versantur*,exsistit.Ordo *versentur

est dicendum. et sensus verborum est : « Nam ut » (id

Sequitur fflia inter fatum et providen- est sicut), supple orbis, « orbium », id est

tiam distin€tio:quoniam providentia com- exsistens de numero orbium, id est sph»-

prehendit et includit plura quam fatum. rarum, « vertentium sese », id est, qui

Unde subjungitur : circumvolvuntur, « circa cardinem eum-

Quo fit, id est, ex dictis patet et se- dem », id est circa idem centrum, polum

quitur, ut omnia quoe fato subsunt, id seu axem, « qui » orbis « est intimus »,

est, quse cadunt sub fato, providetitia' C id est ceteris sphseris minor et contentus

quoque subjecta sint, quum fatum non sub illis ac proximus centro, « accedit ad
sit nisi impressio atque expressio pro- simplicitatem medietatis », id est, magis

videntiae quantum ad aliqua. Est quippe assimilatur stabilitati immobilitatiquecen-

impressio per relationem ad terminum ad tri, et « exsistit » quasi « cardo quidam »,

quem,hoc est per respectum ad ea quibus id est quidam punctus seu centrum, « ce-

ingeritur ; et item expressio per compa- terorum » orbium « extra locatorum », id

rationem ad terminum a quo, id est ad est aliarum sphserarum exteriorum cir-

providentiam, a qua profertur, derivatur cumdantium ipsum, « circa quem » car-

et institutionem sortitur. Cui ipsum etiam dinem « versantur », id est, in cujus gyro

subjacet fatum, id est, hoc fatum subjacet assidue vertuntur et currunt. Extimus

providentise tanquam suse causae et insti- vero majori ambitu rotatus, id est, orbis

tutori : a qua providentia legem, connexio- D extremus et maximus inter ceteros, « ro-

nem ac ordinem habet. Qua3 autem sub- tatus », id est circumactus, « ambitu »,

duntur inferiori, subduntur et superiori, id est circuitione, « majori », quia major

praesertim supremo : sicut qui subest est, et in circumeundo describit circulum

principi militum, subest et regi. Provi- majorem ; quanto a puncti media indi-

dentia autem est superior fato : imo viduitate discedit, id est, « quanto » plus

est summa lex. Ergo fatum et quee fato elongatur et abit«ab individuitate»(id est

subduntur, etiam providentiee subsunt. ab indivisibilitate) « media puncti », id est

Quwdam vero quce sub providentia lo- centri, hoc est ab indivisibili centro, quod

cata sunt, quse scilicet immediate et uni- medium est in sphaera, tanto amplio/ibus

formiter reguntur a Deo, fati seriem su- spatiis explicatur, id est, tanto longiori-

perant, id est, transcendunt cursum, mu- bus ac diffusioribus dimensionibus ex-

r;i(;

I)R CONSOLATIONE PHILOSOIMll.r. l.inKll IV.

I'»0SA VI ; AUT. XV

plicat et consumniat propriiim motiim,
sicut istiul palol ail oculum. Si tjiiit/ rrro
itti .<se )iu'(/io conncctdt ct socict , i/i siin-
pticitntcni coffitiir : i(\ fsl.si alicpiiii iiniiic-
diati' cl inscparabililcr adlucrcal centro,
« cogitur iii simplicitalcm ». id cst, ncccssc
cst ipsiim conrormarj iminol)ililali illiiis
simplicis ccntri ; i/i/f'itni/i(jiic iic i/if/tncrc
ccssat, i(l est. talc cns « cessat diffundi »
per motum, id csl ad iiiajorem (luautila-
tcin e.xtcndi, « ac dirfluere », id est per
loca plura discurrere.

Deiiuie similc istud ad propositum ap-
plicatur.

Simi/i rationc, quod tongius a prima
mente disccdit, id est. creatura qua? re-
motius ac vehementius distat a Creatore,
non per localem distanliam, sed per siutc
natur;TP dissimilitudinem et impcrfectio-
ncm (dc (jiia distantia in Proverbiis Sa-
/'<or. XV, lomon dixit, Longe est Dominus ab im-
ps Qwwn, P''s ; et Psalmista, Alta, id est superba, a
^- longe cognoscit), majoribus fali nexibus

inipticatur, id est, circumdatur, involvi-
lur et subest pluribus seu intensioribus
mutationibus et colligantiis fati, quoniam
plura inovent et agunt in ipsum, seu inul-
tiplicius imprimunt ei. Ac tanto aliquid
fato /iberum est, id est, tanto plus est
res immunis et tuta a dispositionibus et
constringentiis fati, quanto itlum rerum
cardinem vicinius pc.tit : id est, « quan-
to » firmius « petit )>, id est, appetit et
accedit seu obtinet, « cardinem illum re-
rum )), id est Deum incircumscriptum,
qui instar puncti, indivisibilis, simplex
immobilisque consistit, atque in medio
omnium est per essentiam, preesentiam et
potentiam, quamvis non ita per gratiam.
Circa ipsum quoquc moventur et ad ipsum
tendunt omnium corda fideliiim : imo et
suo modo naturalia desideria universo-
ruin, quoniam sine participatione et con-
servatione ipsius, nec ad momentum pos-
sunt consistere.

Denique in isto omnes concordant phi-
losophi, quod quanto aliquid est primae
causae propinquius, tanto est ei in cun-

A ctis similius; ct lanlo res illi propinquior
c>.t, (pianto paiiciorcs rcrum gradiis, pcr-
fcctiones ac species mcdiant inlcr Crcalo-
rciu cl ipsam. Ordo nauupic cst intimus
rebiis ; et prima ac superiora in crcaturis
^(''cit Deus sibi similiora : idcirco sunt
magis simplicia cl miniis variabilia. at-
(jiie paucioribus molibus imprcssioiicm ac
pci lcctionem suscipiunt. De hoc diviniis
Dionysius libro dc Ecclesiastica hierar- n,. kccI.
chia, plenius vero libro de Angelica liier- •"'^^'' « '•^-
archia, Proclus qiioque et aiictor libri icsi iiicr.c.

B dc Caiisis pliira loqiiuntur. .\ristoteles '^^1',,^""'' "'
ctiain libro dc Ccelo falctur, qiiod ca qiia)
miniis distant a primo et sumino ente,
paucioribus motibus seu actibus ad ipsum
pertingunt : propter qiiod magis unifor-
inia sunt, minusque subjacent varietati
fatali.

Quod si supernoi mentis Jia'serit firmi-
tati, motu carens, fati quoque superf/re-
ditur necessitatem : id est, « si )) aliquid
inter creata « ha^serit )), id est, fixe ad-
haeserit, « firmitati )>, id est incommuta-

C bili stabililali, « mentis siiperna; )), id est
divini ac summi intcllectus,pra?sertim per
confirmationcm in bono, et beatificam
fruitionem illius;per hoc «carens motu )),
id est mutatione et flexibilitate a summo
bono, tale ens « supergreditur quoque
necessitatem fati n : cujus necessitas non
est absoluta, sed conditionata, ut infra
dicetur ; vel, « necessitatem )>, id est in-
evitabilem mobilitatem, « fati » ipsius.

Ex quibus Philosophia infert hoc co-
rollarium pulchrum : Igitur, uti est ad

D intel/ectum ratiocinatio, id est, sicut se
habet ad intellectum ratiocinatio : nam
ratiocinatio est discursiva^ successiva et
iinperfecta cognitio respectu intellectus,
id est intellectualis notitia», qua) est sim-
plex, instantanea et certa intuitio verita-
tis ; ad id quod est, id quod gignitur, id
est, siciit res generabilis corporalis habet
se « ad id quod est », id est ad ens per-
petuiim ; ad ceternitatem tempus, id est,
sicut tempus se habet ad a?ternitatem ;
ad punctum medium circu/us, id est, sic-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIILE LIBER IV. — PROSA VI ; ART. XV 517

ut sphaera se habet ad centrum uVa esi; /a^t^' A seu lignum ; sed est quid unum aggre-

series mobilis ad providentia; stabilem gative, sicut exercitus, seu acervus, aiit

simplicitatem, id est, sic se habet fatum ordo multornm, prout ordo vocatur re-

instabile ad providentiam Dei simplicem latio. Et sive ipsum fatum dicatur esse

atque immobilem : imo breviter, ita siciit substantia, utpote ipsa? causa? substantia-

se habet creatura ad Creatorem. Ideo pro- les ita coordinata^ et productivse, seu vires

videntia, sua perfectione, in infinitum ma- earum causales, activa^ aut etiam rece-

gis transcendit fatum, quam intellectus ptiva?, utrumque intelligi recte potest cum

seu inteiligentia ratiocinationem, lineam inclusione alterius.

punctus, aeternitas seu perpetuitas tem- Joannes. — Ex his quaestiones quae me

pus, substantia scparata lignum aut la- multum movebant, videntur mihi solutae.

pidem. Dionysius. — Adhuc multa audies inde.

Insuper Philosophia describit fati effe- B

ctus, et tangit ea quae fato subduntur. Elementa in se invicem temperat : id

Ea series coclum ac sidcra movet, id est, series seu causalitas fati, elementa

est, series ista fati, hoc est fatum sic quamvis mutuo contraria, tamen facit ea

ordinatum, seu connexio causarum quae in mixto concurrere, comproportionari,

continentur sub fato, movet cuncta coe- conciiiari, et permanere usque ad praefi-

lestia corpora, utpote orbes, sidera fixa, xam periodum, nisi quid incidentale cor-

et planetas habentes motus varios et quasi ruptivum superveniens, ea dissolvat; facit

erraticos, quamvis vere sint ordinati, et ex quoque unum eorum generari ex alio. Por-

rationabilibus causis taliter diversificati. ro, secundum Commentatorem tertio Coe- CAt.xxii,

Sed potest quis dicere : Quum corpora li, et alibi, elementa compatiuntur se invi- ^' "^^ ^^

illa ab intelligentiis moveantur, vel ab cem in mixto sub esse remisso. Avicenna

intrinseca vi ac causa motiva, quomodo C quoque opinatur easecundum formas sub-

dicuntur a fato moveri, praesertim quum stantiales in mixtis manere. Verior tamen

intelligentiae non videantur comprehendi videtur opinio tenens contrarium : quam

sub fato? Et respondendum, quod quid- et sequitur Thomas. Verum de his dictum

quid omnipotens Deus agit in creaturis est supra, libro tertio, metro nono, super r/-. p. 373

non immediate per se, sed per causas illud : Tu numeris elementa ligas. Et al-^'^^^'

secundas, dicitur fieri fato, id est per cau- tey-na commutatio7ie transformat : id est,

salitatem et seriem causarum creatarum, materiam unius elementi transfert ad for-

sicut praeordinavit se illud facturum per mam elementi alterius, ad quod concur-

illas ; et quantum ad hoc, fatum est in runt et operantur qualitates elementares

intelligentiis quasi active, quamvis et pas- (quae comprehenduntur in serie fati) « com-

sive in ipsis sit, secundum quod a Deo mutatione alterna », id est mutua actionc

id receperunt. Vis ergo activa quae ccele- D et passione, et per condensationcm subti-

stia corpora movet, est causa fatalis, et lioris materiae, atque per extenuationem

quid comprehensum in fato : ideo fatum materiae grossioris, sicut in libro de Gene-

dicitur agere illud quod facit illa, quem- ratione et corruptione docet Philosophus.

admodum exercitus agere perhibetur quod Et de hoc loquitur Plato in secundo Timaei

aliqui de exercitu operantur. Intelligenti» subtiliter et profunde, tamen obscure,jux-

vero et cetera a Deo immediate producta, ta suum modum loqueudi frequenter dif-

quantum ad id quod immediate a Creatore ficilem.

habent et per ejus influxum sortita sunt, Eadem nascentia occidentiaque omnia,

non fataliter sed providentialiter guber- per similes fetuum seminumque renovat

nantur. Hinc constat, quod fatum non est progressus : hoc est,« eadem )),id est haec

quid unum simpliciter, sicut homo, lapis ipsa series fati, « renovat )), id est, instau-

518

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPIIl.F. LinFU IV. — PUOS.V VI ; ART. XV

Gen. I, II.

Cf. p. 511
Dels.

' /irij/iti-
sennlnr

ipsaa giio-
que iinmu-
tatiites

riit, conscrvat. multiplical, « oinnia na-
scenlia » ct « occidcnlia », id cst ciincla
gcncrahilia ct corriiplibilia, « pcr |)ioj;rcs-
sus siniilcs », id est per gcncrationcs ct
j^ropajjalioMCs, « fctniini ». id c>t proliuin
cjusdcin spciici (iiiaiitiiin ad aniinalia, cl
« sciniiiuin » quantuin ad arborcs, c.\ (pii-
bus orilur seincn ad pro[)agationcin siiiii-
liuin arbustorum, ju.xta illiid (lcnesis :
(icrminct tcrra hcrhain vircntem et la-
cicntcm scincn, ct lignum pomifcrum,
facicns frucliim juxta gcnus suuin. ciijiis
scincn in semctipso sit supcr tcrrain.

I/wc nctus ctiatn fortunasque honiinum
iiKlissolubili causarum connexione con-
stringit : id est, « ha3c » dispositio fali
M constringit », id est, inviccm nectit ct
ligat, « aclus hominum », id est actioncs
hominum e.\ deliberatione proccdentes, et
« fortunas », id est eventus eorum casua-
les atque fortuitos, « connexione causa-
rum indissolubili », id est certa et inevita-
bili. Sed hoc videtur contra jam dicta,
qiiod scilicct dispositio fati cst mohilis,
iino mutabilis. Itcm, si causarum conne-
xio est certaet indissolubilis,videnturom-
nia de necessitate accidere. Ad quod di-
cendiim, quod dispositio fati, in se et e.x
natiira sua mobilis mutabilisque consistit
in iuferioribus istis actibusquc hominis :
nihilo miuus per rcspectum ad providen-
tiam Dei, cujus est qua?dam expressio et
imago,indissolubilem habet causarum col-
ligationem, prout hoc infra clarius elu-
cebit.

Quic quum ah immobilis providenfia'
proficiscatur* exordiis, id est, ex quo se-
ries fati causatur et exit « ab exordiis »
seternis et exemplaribus rationibus « pro-
videntiae immobilis » (qua) exordia distin-
guuntur ab invicem, non re, sed ratione,
sicut idea? ; sunt quoque realiter idem
quod providentia ipsa, quamvis ejus exor-
dia appellentur, tanquam pertinentia ad
ipsam), ipsam quoque immutabilem * esse
necesse est, id est, necessario sequitur
quod et dispositio, ordo seu series fati sit
invariabilis, non in se, sed per compara-

A tionem ad providentiam. Vcrum contra
luec argui possct : nam siinili inodo argui
possct, (|U()d omnis creatura cl omuis
cffccliis Dei sil imiuulabilis, quia ah iin-
mulabili caiisa, id csl invariahili Dco,
pioccssit. l'-t respondendum, quod om-
ncm crcaluram oportct deficerc a Cre-
aloris pcrfcctione. Nec scquitur : Deus
csl iuvariahilis, incommutahilis, indcpcn-
dcns ; ergo creatura est talis. Unde nec
iu proposilo : providcntia Dei in se sim-
plcx cst et invariabilis : ergo et faluin.

B iliiic nec argiiincntalio isla Boetii tenet
nisi secundum cxpositioncm praMaclam.
Nec tamen est per omnia siinilc dc fato
et aliis rebus : quoniam fatuin in propria
ratioue dicit rcspcctum scu habiliidinem
ad providcntiam Dci immobilcm, qua) et
in dcfinitione ponitur.

Ita enim res optime geruntur,\d est, fiunt
et gubernantur, si (pro quia) manens in
dioi)2a mente simplicitas, indeclinabilem
vausnrum ordincm pro»iaf :hoc est,«sim-
plicitas », id est simplex providcntia, « ma-

C nens in mente divina », imo et exsjstens
ipsa mens Dei ac Deus, « proinat », id est
producat, « ordinem causarum indcclina-
bilem », id est inevilabilem, per compara-
tionem ad infallibilem suiim intuituin, ac
praivisionem etordinalionem certissimam;
/uc vero ordo res mufabiles, et alioqui te-
mere fluituras,propria incommutahilitate
coerceat : hoc est, « ordo hic » causarum
indeclinabilis, id est series fati, « coer-
ceat », id est, restringat ac moderetur,
« propria » sua « incommutabilitate », id

D est certa causarum connexione, « rcs mu-
tabiles, et alioqui », id est, nisi hoc age-
ret, « fluituras temere », id est, instar
insipientis undique jactandas,exagitandas,
et dissolvendas.

Quo flt, ut tametsi vohis liunc ordinem
minime considerare valentibus, confusa
omnia perturbataque videantur : hoc est,
« quo fit », id est, ex quo sequitur, « ut
tametsi » (id est quamvis) « omnia » ista
inferiora, hoc est quadam de omnibus,
prasertim hominum gesta,« videantur vo-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHliE LIBER IV.

PROSA VI ; ART. XV

519

bis minime valentibus », id est, nequa-
quam potentibus, « considerare ordinem
hunc », id est connexionem et colligatio-
nem istarum causarum (quse frequenter
mutabiles sunt et libere operantes : pro-
pter quod earum indeterminata causaiitas
non cadit sub humana scientia), « videan-
tur », inquam, « confusa », id est inordi-
nata, et « perturbata », id est perversa ;
nihilo minus tamen suus modus ad hn-
num dirigens, cuncta disponat : hoc est,
« tamen modus suus », id est modus
naturalis ac proprius cujuslibet rei,« diri-
gens », id est inclinans, « ad bonum », id
est ad rei perfectionem ac finem, « dispo-
nat cuncta », id est unumquodque eorum
juxta fati tenorem ac providentise pra)-
ordinationem.

Xi/iil est eniui quod mali causa ne ah
ipsis quidem improbis fiat, hoc est, « ni-
hil est quod fiat causa mali, ne quidem
ab improbis ipsis », id est iniquis, utpote
intentione mali formaliter : quoniam ma-
lum ut tale, nequil esse appetitus obje-
1)0 Di^in. ctum. Propter quod divinus Dionysius ef-

loni. c. IV. fg^yj.^ quod nullus respiciens ad malum
operatur : quia non cupit nec agit mahim
nisi in quantum bonum, vere aut apparen-

cf. p. 302 ter, ut jam ante, tertio libro, declaratum

Bcil "'^*' ®^^ saepius ; nec aliquis facit malum nisi
propter aliquod apparenter bonum. Quos
(ut uherrime demonstratum est) honum
qua^rentes, pravus error avertit : id est,
« quos » improbos « bonum quserentes »,
id est, propter beatitudinem operantes,
« pravus error avertit », id est, ignorantia,
deceptio seu vitiosa affectio fallit,exc8ecat,
atque a recto modo quserendi felicitatem
detorquet : quia nec veram beatitudinem
efficaciter queerunt, sed eam quam sibi
in rebus caducis et vanis constituunt, nec
per proportionata ac debita media ad fi-
nem vere beatificum tendunt ; « ut uber-
rime », id est copiose, « demonstratum
i'ios. 111- est » libro tertio. Nedxim ordo de summi

^"'' boni cardine proficiscens, a suo quoquam

deflectat exordio : hoc est, « nedum », id
est ut non, « ordo », id est series fati,

A « proficiscens », id est effluens et causa-
tus, « de cardine summi boni », id est a
principio totius boni seu ex providentia
Dei, « deflectat », id est recedat, « a suo
exordio », id est ab ipsa providentia, aliter
agendo quam illa praividit aut ordinavit :
per quod providentia frustraretur aut fal-
leretur.

Consequenter Philosophia repetit quae-
stionem in principio hujus prosse, imo et
frequenter antea, motam. Quce vero, in-
quies, pjotest ulla iniquior esse confusio,

B quam ut honis tum adversa, tum prospte-
ra, malis etiam tum optata, tum odiosa
contingant ? Hoc est : sed, « inquies », id
est, dices et replicabis contra ea quse dixi,
quod omnia bene regantur ordinateque
fiant, « quse confusio », id est inordinatio,
« potest esse iniquior, quam ut bonis »
hominibus « contingant tum », id est in-
terdum (seu, « tum », id est tam), « adver-
sa,tum prospera, malis etiam » hominibus
contingant « tum optata », id est prospe-
ra, « tum odiosa », id est adversa.

C Deinde ostendit Philosophia homines
s»pe errare de aliorum hominum bonitate
ac pravitate. Num igitur ea mentis inte-
gritate homines degunt, id est, numquid
« homines degunt », id est, vivunt et vi-
gent, « ea mentis integritate », id est tam
sano judicio rationis, ut quos prohos im-
probosve censuerint,eos quoque,uti existi-
rnant, esse necesse sit, hoc est, « ut eos
quos censuerint », id est judicaverint, esse
« probos » aut « improbos, necesse sit
esse » tales, id est, « uti existimant » qui

D judicant eos ? quasi dicat, Non : quia judi-
cium hominum de aliis non est tam cla-
rum et certum. Imo liomines saepissime
falluntur judicando de aliis. Propter quod
dixit Salvator : Nolite judicare, ut non ju- Matih.
dicemini. Rursus quoque ait : Nolite se-",''-
cundum faciem judicare. Denique istud y*.
est unum de communibus pessimis vitiis
hominum, quod tam intimorate, incaute
ac insipienter judicant alios, imo et bona
ac incerta interpretantur in pejus. Ideo ad
Romanos scribit Apostolus : Tu quid judi- lo.

520

PE CONSOI.ATIONK IMIII.OSOIMII.K LlltKU IV.

1'HOS.V VI ; .\UT. \V

cas Iralroiii liiuin .' Aul tii quarc spernis A
frativin luuin? Oinnes eniin slabiinus anle
tribunal Clirisli.

Ouod anUMn hoinines inullolies eiienl

(le aliis judicaiKio. prol)al v\ lioe (piod sa»-

pe diversi lam diversiinotle judicaiil de eis-

dcnx.Atqui i>i hoc hQUiinuinjudiciadepu-

• et ynant , ut * quos alii prannio, alii supplicio

arbiiran- di(/nos arbitreutu r " : hoe est, « alqui »,

id est pro cerlo, « judicia hoininuin depu-

giianl ». id esl, conlra se invicem pugiianl

ae inuluo conlrarianlur, « in hoc, ul » eos

« quos alii », id est quidain, « arbilrenlur B

dignos pra?mio », ulpole probos, « alii »

arbitrentur dignos « supplicio ». Naiii et

de Christo refert Joannes evangelista :

/oniiH. VII, Oiiifiani dieebant, Ouia bonus est ; alii di-

tur

M.

cebant, Non, sed seducit turbas.

Deinceps Philosophia ostendit, quod
quainvis homines possent certitudinaliter
judicare de aliorum pravitate et bonitale,
adhuc tamen non liceret eis contra Dei
judicia murmurare.

Scd concedamus ul aliquis possit bonos
malosve discernere : id est, disputationis C
gratia admittamus quod « aliquis bonos
malosve possit discernere », id est, quod
aliquis possit certissime cognoscere ab in-
viceinque judicare bonos aut malos. Quod
aliquo modo probabililer fieri potesl ab
MiUih. hoinine, quum Christus locutus sit : A fru-
^"' "^" ctibus eorum cognoscetis eos. Num igitur
poterit intueri illam intimam temperiem
(veluti in corporibus dici solet) animo-
rum ? id est, adhuc tamen non posset
inspicere « temperiem illam intimam ani-
niorum », id est interiorem cordium dis- D
positionem, inclinationem, capacitatem,
proportionem, « veluti in corporibus dici
solet », id est, sicut a medicis dici solet,
quod scilicet nemo potest esseaptus judex
et efficax corporum curator, nisi eoruin
interiorem dispositionem, puta temperiem
intemperiemve, cognoscat.

Non enim dissimile est miraculum, id
est, negotium istud mirum « non est dissi-
mile », id est, simile est de comparatione
hac corporum ct animorum, ncscicnli, id

est quoad nescientem medicinalia, utpote
cur sti/iis corporibus, his quidcjii dulcia,
illis vero aniara convenia^^t, id esl, cur
aliiiuMila suavia eonvenianl quibusdam sa-
nis corporibus ad hoc (juod in sanitate
conserveiilur diutius, aiiiaia \ero nutri-
inenta conveniant aliis sanis pro sanitate
conservaiida ; ciir wgri etiam quidam le-
nibus, quidam vero acerbis* adjuvantur, ' acribus
id est, quare « etiain quidain » homines
« ;rgri adjuvantiir », id est, curanlur vel
relevanlur, « lenibus », id est dulcibus
medicinis, « quidam vero acerbis », id est
acrioribus inedelis. Af hoc, id est, de his,
medicus,qut sanitatis ipsitis atque cegritti-
dinis modum tempcratnentumque digno-
scit, minimc mirat^ir : qiiia (ut dictum
est) adiniralio oritur, quando eirectus ali-
quis nolabilis cernitur cujus causa ne-
scitur.

Quid vero aliud animorum salus vide-
tur essc, quam probitas? id est, nii aliud
est « salus », integritas, sanitas rationa-
liiim animarum. « qiiam probitas », seu
virtus (prffsertim infusa, qu» mprtalia
expellit peccata) et ea qu» pertinent ad
virtutem, ut gratia gratum faciens, dona
Spiritus Sancli, fructus quoque et actus
virtuosi, ilemque bcatitiidines de quibus
Joquitur Christus iMallha>i quinto. Quid
wgritudo, quam vitia? id est, non aliud
est animaj aegritudo, quam habitus pravi,
actus iniqui omissionesque boni.

Quis autem alius vel servator bonorum,
vel malorum depuhor (id est, nulJus alius
est « servator bonorum », id est virtutum
et operum virluosoruin,seu hominum pro-
borum, « vel depulsor malorum », id est
exterminator vitiorum, seu hominum im-
piorum, impoenitentes damnando, pceni-
tentes curando, sicque eos depellendo,
non quantum ad esse natura>,sed quantum
ad esse culpae, secundum quod in Prover-
biis Salomon loquitur, Verte impios, et /voi.xu,?.
non erunt : et ita impletur in quolibet tali
illud Regum primo, Mutaberis in virum iy?e//.x, c.
alium), quam rector ac medicator men-
iiuiii Dcus? Qui sohis peccata dimittit,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV.

PROSA VI ; ART. XV

o21

Exod.
xxiii, 19.

Eccle. VII
i.

'om. XI, I 1-,

s. XLv, 21,
isee xii[, 4,

's. XIII, ri.

'((<. XXXIll,

, 27.

gratlam tribuit, virtutes infundit, beatitu-
dinem elargitur ; qui misericorditer salvat
electos, ac juste deserit, abjicit et con-
demnat reprobos et impios. Oui in Exodo
testatur : Miserebor cui voluero, et cle-
mens ero in quem mihi placuerit. De quo
in Ecclesiaste Saiomon fassus est : Consi-
dera opera Dei, quod nemo possit corrige-
re quem ille despexerit. Denique actus isti
soli Deo conveniunt tanquam causa) prim»
ac principali ; creaturis autem quibusdam
attribuuntur ut causis secundariis instru-
mentalibus. Nam et Apostolus dixit : Sal-
vos faciam quosdam ex illis. Sacerdotes
quoque a peccatis absolviint ; et annun-
tiantes verbum Dei quosdam convertunt
et purgant, sicque animarum medentiir
languoribus. Quod totum per principalem
auctoritatem ot interiorem efficientiam
convenit soli Deo,qui loquitur per Isaiam:
Deus justus et salvans non est praeter me;
atque in Osee : Salvator non est pra3-
ter me.

Qul quum ex alta providentice specula
respicit, id est, ex sublimi throno ac sum-
mo consistorio sapientiae susb universa at-
tendit, juxta iliud Psalmi : Dominus de
coelo prospexit super filios hominum. De
quo scriptum est in Deuteronomio : Non
est Deus alius ut Deus rectissimi ; habita-
culum ejus sursum. Loquitur autem Scri-
ptura de Deo more humano, quasi de rege
provido, residente in solio, et inde prospi-
ciente, quum tamen incircumscriptibilis
Deus sit penitus illocalis. Qtiid unicuique
conveniat agnoscit, et quod convenire vo-
vit accommodat. Hoc verbum intricatum
videtur. Nonne unicuique convenientissi-
mum esset gratiam in preesenti et gioriam
in futuro a Deo suscipere ? Quod tamen
non fit. Unicuique quoque a^gro vitiis,
convenit a coelesti medico Deo curari; nec
taraen omnes curat. Si autem sic expona-
tur, « quod convenire novit », id est, se-
cundum merita aut demerita sua unicui-
que debetur aut congruit ; nec sic stare
posse videtur, quia non dat Deus unicui-
que secundum sua demerita, quum scri-

A ptum sit : Non secundum peccata nostra /*«• cn, lo.
fecit nobis. Potest autem et ita exponi :
« quod convenire novit », id est, quod vi-
det sibi decens et congruum esse, et ra-
tioni sua? pra?destinationis ac providenti»
convenire, hoc prastat. Rursus, quum nul-
lum bonum deserat irremuneratum, nul-
lum quoque malum impunitum, potest
simpliciter accipi, quod « accommodat »,
id est rependit, quod convenit, contempe-
rando tamen in cunctis misericordiam
aequitati, juxta illud in Psalmo : Universae Ps. xxiv,

B viae Domini misericordia et veritas. Inter- '°'
ea, sicut ait Anselmus, tam bonus et pius
est Deus, ut jnstum sit (id est decens ex
parte ipsius) quod quibusdam indignis ac
reis misereatur et gratiam largiatur.

Hinc jam fit illud fatalis ordinis insi-
gne miracuJum : hoc est, « hinc jam fit »,
id est, ex ista varia atque multiplici dis-
tributione,accommodatione,erogatione Ju-
dicis summi medicique superni, contin-
git, « illud miraculum insigne », id est
preeclarus iste effectus multis valde mira-

C bilis, « ordinis fatalis », id est ordinationis
et dispositionis ad fatum pertinentis:quod
scilicet justis saepe contingunt adversa, et
impiis prospera ; quum a sciente geritur
quod stupeant ignorantes, id est, dum a
Deo omnipotente, omnia cognoscente, a!i-
quid agitur « quod ignorantes stupeant »,
id est, vehementer mirentur ignorantes,
id est, causam facti hujusmodi nescientes :
ut dum fideles et justi in praeliis magnis
ab infidelibus ac pessimis vincuntur, occi-
duntur. Ciijus aliud exemplum subjun-

D gitur.

Nam ut pauca quce valet ratio humana,
de divina profunditate perstringam : hoc
est, « nam ut perstringam », id est, brevi-
ter comprehendam, « pauca », id est modi-
ca opera seu judicia, vel pauca verba aut
scripta, « de profunditate divina », id est
de tam imperscrutabili altitudine provi-
dentia; Dei,« quse ratio humana valet »,id
est, potest perstringere aut capere ; de
hoc,quem tu justissimum et a'qui servan-
tissimum putas, omnia scicnti Providen-

322

DR CONSOt.ATlONK IMIII.OSOPIII.K I.inEU IV.

PUOS.V VI ; AUT. XV

tur (/irersum videtitr : hoc est, homo
« quoiu tu putas justissimuin », id est val-
(If jiisttiin fuisse quaiilum ad cordis affe-
cliim, « et servaiilissimum a>qui », id est
valde tenacem aviiiilatis iii 0[)(>re. « diver-
siiin videlur »,id esl contrarium qiiid sen-
sisse. « providentiie » diviiijc « omnia sci-
enli » (vel, « videtur diversuin », id est
exstitisse res diversa,contraria,« providen-
tia» » Dei), « de hoc », id est de isto judi-
cio ordinationis divin» et humanorum
evenluuin ; ct rictricem quidera causam
diis, victam vcro Catoni placuisse, fami-
liaris noster Lucanus admonuit : id est,
« Lueanus » poela nobis « fainiliaris,
admonuit », id est commemoravit, « vi-
ctricem caiisam ». id est causam Jiilii Ca?-
saris, « placuisse quidem )> (id est certe)
« diis », quos pulavit hujus mundi recto-
res : secundum nos, Deo, suinmo oinnium
moderatori. De quo Aristoteles scripsil :
Enlia nolunt male disponi : pluralilas
priiici[)um mala : uniis ergo princeps.
« Victam vero » causam « Catoni » pla-
cuisse admonuit.

Pra'terea, ut in historiis recitatiir, Jiiiiiis
et Poinpeins, cujus ii.xor fiiil Jiilii filia,
fueriiiit diio priecipui consules Koinano-
riim. Pompeiiis qiioqiie vastavit orientem,
Juliiis occidentem. (Juumque Jiilius victor
redisset, et consulatiim a(lliuc diutius po-
stulasset nec consequeretur, indigiiatus ac
suorum fretus au.\iIio usurpavit iinperi-
uin. Cui Pompeius fortilcr diuqiie resti-
tit. Tandem in regnum quoddam orientis
deveniens, a rege quodam captiis fuit el
decolialus, qui el caput Poiii[)eii Julio mi-
sit : quo viso, lacrimatus est Jiilius, reini-
niscens strenuitatis Pompeii. Qui aiilem
tuiic Uomanorum prudentissimi erant, iit
Cato et Cicero, favebant Pompeio, quia
nolebant rempublicam per regein admini-
strari, sed per seiialores et consules. Uiide
et Cicero edidit orationem de laudibus
Pompeii. Itaqiie hoc exemplo probat Phi-
losophia, quod de eadein re aliter judicat
providentia Dei, aliter homo, etiam justus
et prudens : queinadmodum Cato tunc in-

A ter Uoinanos prudentissimus atque justis-
simiis, judicavit causam Pom[)eii justain
ac dignain triumpho: providentia vero Dei
concessit victoriam Julio.

.Vtqiie, iit qiiidam hic scribiint, caiisa
•Jiilii fuit jiista Deoqiie [)Iacila : [)ro[)ter
qiiod |)ra>stitit ei triumphum. Quod non
videtur : quoniam Julius, qiiamvis aliunde
fiiit vir bonus virtutibus acqiiisitis, iit le-
gilur,et de novein melioribiis unus,tainen
in lioc facto ex ambitione est motiis, et
ceiisetur fiiisse tyraiinus, ut etiain S. Tho-

B nias circa finem secundi Sentenliarum et c/.i. x.vii,
iii libro de Regimine principum fatetur. '^■.^^''D'^*''
Nec ideo succubuit Pompeius quia injii-
stam habuit causain bellandi contra Ju-
iiiiin, et Jiiliiis jiistam; sed quia Pompeius
aliunde exstitit corain Altissimo reus,
triiiiiipho iiidigniis, occidique dignus. Un-
de et in historiis legitiir, quod postquam
Pompeius in templo Dei in Jerusalem, ex
contemptu legis Juda>orum, suos equos
installavit, desiit prosperari, adversitati-
busque subjacuit qiiousqiie pra^tacto inodo

C fiiit occisus. Porro Deus justissimus, pro-
pter causas justas et rationabiles victoriam
Julio dedit, ut et Pompeius juste punire-
tur, et Julius, qui per alia opera ex genere
suo bona illam forsan meriiit prosperi-
tatein, hanc pro incrcede reciperet. Deo
ilcin ex aliis placuit causis ut Roinana
respiiblica administraretiir per regem et
imperatorem. Nam et in veritate, regimcn
monarchicum et regale, quo unus loti
pra>sidet communitati, est optimum, ut in
Politicis etiain probat Philosophus. Veriim

D ad has justas causas Julius non adspexit,
sed ad proprium honorem et cominodum.
.Vmplius, istiid ex divinis Scripturis de-
claratur. Legitur quippe iii libro Judicum jmUc.w.
quemadmodum contra tribum Benjamin
cetera^ tribus Israel convenerunt ad pra;-
liandum, et ex Dei rcsponso congressa;
sunt contra Benjamitas : iiihilo ininus bis
victse fuerunt ; nec dubiuin quiii causa
earum exstitit justa ac divinitus appro-
bata. Causa vero tribus Benjainin injustis-
sima fuit:propter quod in tertio congressu

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHliE LIBER IV.

PROSA VI ; ART.

XV

totaliter victa fuit. Sic et frequenter Chri-
stiani contra perfidos Sarracenos et Teu-
Turcas cros * congrediuntur, intentione et desi-
derio defendendi fidem et legem Christi,
et exstirpandi legem (imo potius fa^cem)
falsissimam Mahometi : attamen succum-
buut ; et prsevalent infideles, quorum in-
justissima exstat causa.Deus autem justis-
simus ex justis causis victoriam illis
interdum largitur;nec dubium quin saluti
Christianorum multo plus saepe expediat
vinci quam vincere.

llic igitur quidquid citra spem videas
geri, rebus quidem rectus ordo est, opi-
nioni vero tua; perversa confusio. •\\oc est,
« quidquid videas geri hic »,id est fieri in
saeculo isto, « citra spem », id est, aliter
quam sperasti seu 8estimasti,« ordo rectus
est », id est, decens et certa seu justa se-
ries et ordinatio causarum est, per compa-
rationem ad providentiam Dei : ex quibus
causis procedit effectus iIle,ideo subditur,
« rebus », id est operibus quee causantur ;
« confusio vero perversa », id est irratio-
nabilis error, est « tuae opinioni » qua
opinaris oppositum.

Consequenter Philosophia incipit solve-
re motiva Boetii propter quse providentia
Dei videbatur sibi tam admiranda: propter
hoc quod justis proveniunt ssepe adversa,
et impiis prospera, et interdum econtra ;
aliquando etiam quibusdam justis adver-
sa, et quibusdam justis prospera : imo
interdum eidem justo nunc prospera,nunc
adversa. De his ergo ponit Philosophia va-
rios casus.

Sed sit aliquis ita bene moratus, id est,
dato quod aliquis homo sit tam eminenter
moribus bonis ornatus, ut de eo divinum
judicium pariter liumanumque conseii-
tiat : id est, ut tam Deus quam homines
judicent eum forinsecus bene morigera-
tum, et ita « judicium divinum », id est
censura mentis divinse, « pariter » (id est
simul) et « humanum » judicium « con-
sentiat », id est, unum cum alio concordi-
ter sentiat, « de eo », quod sit vere extra
facetus : quod aliquibus inest a natura.

A Sed est animi viribus infirmus, id est,
non est in virtutibus fortis. Cui si quid
eveniat adversi, id est, si aliqua notabilis
adversitas acciderit ei, desinet colere for-
sifan innocentiam, id est, forsan cessabit
exercere justitiam, nuUi nocendo, et quae
nociva sunt evitando, /3er^imm nonpotuit
retinere fortunam, id est, per cujus in-
nocentiai observantiam aut meritum, vi-
dit se non consequi temporalem prosperi-
tatem.

Parcit itaque sapiens dispcnsatio ei :

B hoc est, « dispensatio sapiens », id est
dispensator, moderator et erogator omnis
boni, Deus essentialiter sapiens, qui est
dispensatio sua activa, sicut ipse est sua
cognitio et sua dilectio, « parcit ei », id
est, prseservat illum a tentationibus et
persecutionibus, sicut ait Apostolus, Fi-
delis Deus, qui non permittet vos tentari
supra id quod potestis ; quem deteriorem
facere possit adversitas, id est, qui oc-
casione adversitatis se ipsum faceret « de-
teriorem », per impatientiam suam aut

C alio modo adversitatibus succumbendo.
Hoc Deus in quibusdam sic agit. Attamen
interdum permittit tales tentari, quamvis
eos sciat casuros : sicut in Evangelio as-
serit Dominus, Qui ad tempus credunt,
et in tempore tentationis recedunt. Unde
apud Matthffium loquitur : Hic est qui au-
dit verbum Dei et cum gaudio suscipit
illud ; non habet autem in se radicem,
sed est temporalis ; facta autem tribula-
tione et persecutione propter verbum,con-
tinuo scandalizatur. Ne cui non convenit,

D laborare patiatur : id est, « ne » Deus
« patialur », id est permittat, illum « la-
borare », id est affligi tolerando adversa,
cui non expedit, nec dispositus est ad
resistendum ac sustinendum idonee.

Deinde ponitur alius casus, huic quasi
ex opposito contrarius.

Est alius cunctis virtutibus absolutus,
id est absolute perfectus : non tamen om-
nifarie, sed in genere suo, utpote excel-
lenter heroicus; ideo %\\}c)d^\i\xx,sanctusque,
id est ab omni terrena et carnali affectio-

I Cor. X,
13.

Luc. VIII,
13.

Malth.
xiii, 20, 2t.

:d\

DE CONSOLATIONE PHILOSOlMnT. I.mEll IV

IMIOSA \

AIIT. XV

17.

lu' piorsus purj:;aliis. (W I)oo jrroximus, id A
est nuiltum propiuquus per ardeiitissiiiup
caritalis iiitiiuain uuitioiuMii ac inyslica».
thcologiic contcinplationein : ita (juod per
douiiin sapieiitia' eoiisuiniualuiu atijiie se-
raphicaiu earitatein. stat ipiasi iii coiitaetu ■
Solis justitia\ ab illo suscipiens stillicidia
roris diviiii, sciutillas igiiis Spiritus Sau-
cli, el e.Mibcrantein supernorum chari-
smatum inlluxum, ita quod esl quasi con-
/'.v. L, 8. siliarius et sccrctariiis Dei. qiii incerta et
occulta sapientiic suic illi revclat.

llunc vuutiu(ji quihuaUbct advcrsis nc- B
fas Providentia judicat : id est, « Pro-
videntia )> Dei « judicat » essc illicituui
seu indecens « hunc contingi », id est
taugi ct affligi, « advcrsis quibuslibet ».
Undc dc talibus per Zachariaiu dicitur :
ifac/i.ii, s. Qui tetigerit vos, tanget pupillain oculi
Afaiach.m, mci. Malachias quoque ait : Parcam eis
siciit parcit vir filio suo servienti sibi.
Istud (ut tactum est) Deus intcrdum sic
agit : qiiuin tamen sanctiores illis seu
quibusdaiu illoram, tradiderit gravioribiis
poenis, ut ipsuinmet Christuin, ct bcatis- C
simum Joannem IJaptistam, et gloriosos
Apostolos. Sacratissimam etiain Virginem,
et magnam illain Mariam Magdalene, san-
ctamquc Theclam, ac sublimem Joaiinein
evaiigelistain, a suppliciis pr;rservavil aiit
rapuit. Voluit namque infinilic sapieiitia;
Deus ac immcnsa? potentia>, in Sanctis
diversimode operari, ut sic excclleutiain
suain, libertatem et bealitudinem inulti-
pliciter dcmonstrarct, ut decuit. Nempe,
Pror. XVI, ut Salomon fatetur, Omnia propter se

ipsum opcratus est Deus. Adco ut ne cor- D
poreis quidem morbis af/itari sinat : id
est, in tantum Deus hunc praeservat a poe-
nis, « ut qiiidem » (id cst certe) « nc
sinat » eum « agitari », id est frequenter
agi et vexari, « morbis corporeis ».

Nam ut fjuidammc (juo(iuc cxccJlcntior
ait (cujus verba Graeca tantum desiguat
in Latino) : Viri sacri corpus virtutes
(vdi/icarunt : id est, ipsae excellentes « vir-
tutes » et actus earum « aedificarunt »,
id est, inunierunt et quasi circumvalla-

4.

vcriint. « corpus sacri viri », id est vi-
roniiii sauctorum, ita qiiod quidain eorum
non potucrunt tangi et pati ab iiiipiis.
Ouis aiitem fuerit iste major, nescitur ;
ct piito qiiod magiiiis (h\'ccus aliquis thco-
logus (ut Hasilius, aut (iregoiius Na/.ian-
zcnus, ctc), qui in (luaiitum theologus,
fiiit luajor Philosophia.

(^onseqiicnter tanguntur modi quibus
interdiim bonis hominibus proveniant pro-
spera. Fit autcm sivpc uti bonis summa
rcrum r/ercnda dcfcratur : id est, fre-
quenter conlingit ut « summa » (id est
potestas et dignitas) « reruin dcferatur »,
id est, pra^beatur et coinmittatur, elcctis
ct virtuosis hominibus, puta principibus
ac pradatis idoncis, qiiales fueriiut innu-
merabilcs sancti pontifices principesque
calholici ; ut exuberans rctundatur iui-
prohitas, id est, abundans malitia com-
pescatur ct cxstirpetur per cos : quemad-
modum in Proverbiis Salomon loquitur,
Rex qui sedet in solio judicii, intuitu suo
dissi[)at omne maliim ; in Ecclesiastico
quoque, Secundum judicem populj, sic et
ministri ejus : prout de isto superius al-
legatffi sunt miilta? auctoritates.

Interduin prosperitas talis conceditur
virtuosis cuin adinixtioue adversitatis, nc
extollantur, sicut dixit Apostoliis : Ne ma-
gnitudo revclationum cxtollat me, datus
est mihi angelus Satana?, qui me colaphi-
zet. Unde nunc sequitur : Aliis mixta
qucvdam pro animorum qualitatc distri-
buit, id est, Providcntia qiiibusdam con-
fert commixtim prospera et adversa. Et
ita contingit in clectis communiter, pra».-
sertim in bonis pra?latis atque principi-
bus, quibus dum aliqui favent, obtempe-
rant, obsequuntur, alii adversantur, quia
nec omnibus queunt placere. Hinc, juxta
ApostoIum,pcr infamiam ct bonam famain
serviunt Deo. In quoruin pcrsona dixit
Apostolus : Benedictus Deus, qui consola-
tur nos in omni tribulatione nostra ; ct
Psalmista : Secundum multitudincm dolo-
ruin meorum in cordc meo, consolationes
tua) lajtificaverunt animam meam.

Prov. xx,8.

Eccli. X, 2.
^/•.^.940"

Cl 8.

II Cor. XII,
7.

Ihiil. VI, 8.

/Aid.1,3, 4.

Ps. xom,

DR CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA V[ ; ART. XV

523

ee II. 6.

:. LXV.I-2.

Dispensatio quosdam remordet, id est,
Deus dispensans, per adversitatum rernor-
sus ae punctiones reprimit et affligit non-
nullos : sicut ait per Osee, Ecce ego se-
piam viam tuam spinis. In quorum per-
sona fertur in Psalmo : Transivimus per
ignem et aquam. Ne longa fellcUate (u-
xurient, id est, ne diuturna prosperitate
in petulantiam resolvantur, et dissoluti
intimoratique fiant, prout Dominus ait ani-
mse tali : Usquequo deliciis dissolveris,
filia vaga?Hoc salubre adversitatis et pun-
cturae remedium expertus Propheta, Con-
versus sum (inquit) in aerumna mea, dum
configitur spina.

Alios duris agitari sinit, id est, Pro-
videntia quosdam permittit, imo et facit,
« agitari », id est exerceri, « duris », id
est adversitatibus, tribulationibus, persecu-
tionibus magnis et diuturnis : sicut permi-
sit sanctum David quasi sex annis agitari
a Saul, ita quod David dixit, Ego et mors
tantum uno gradu dividimur; ut virtutes
animi, patientice usu atque exercitatione
confirmentur * , id est, radicentur in eis.
Quemadmodum enim ex multis actibus
bonis boni habitus generantur, ita exer-
citationibus roborantur ac splendent : sic-
ut et cuprum rubigine non offuscatur si
frequenter teratur. Ideo tali homini Do-
minus loquitur per Isaiam : Excoxi te et
elegi te in camino paupertatis. Et Sapiens
p. 11!, 0. dicit : Tanquam aurum in fornace proba-
vit electos Dominus. Hinc in claustris ve-
re religiosis congregationibusque devotis,
fratres per exercitia humilitatis et pati-
entiae ac obedientiee, mnitipliciter solent
probari, et assuefieri in cunctis frangere,
contemnere, accusare se ipsos. Sic Deus
exercitavit Job, Tobiam, Eustachium.

Alii plus oiquo metuunt quod ferre pos-
sunt, id est, quidam formidolosi ac pu-
sillanimes verentur aggredi et non inci-
piunt quod tamen Deo adjuvante possunt
explere, pati seu agere. Ex qua formidine
aliqui omittunt religionem intrare, quum
tamen videre possint multos se teneriores,
in religione robustos subsistere. Sic se-

ejr.xx.S.

confir
nt

'.. XLVIU,

i.11,12.

A cundo Paralipomenon de Roboam filio Sa-

lomonis asseritur : Roboam rudis erat et iiPac.xiu,
corde pavido. Talium quisque cum Apo- ''
stolo dicat : Omnia possum in eo qui me phinpp.w,
confortat; et cum Psalmographo : Quoniam '^

' D 1 V p^ XVII. 30.

in te, Domine, eripiar a tentatione, et in
Deo meo transgrediar murum. Talem quo-
que se fuisse ad tempus,refert Augustinus
in libro Confessionum ; et animavit se,
dicens : Tu non poteris quod illi et illee ?
Quousque in te stas et non stas? Projice
cogitatum tuum in Domino, et confide

B in eo sine quo nihil potes, et per quem
omnia potes. Alii plus cequo despiciunt
quod ferre non possunt, id est, quidam
plus quam decet et licet parvi pendunt
ea, tanquam sibi facilia aut saltem pos-
sibilia, quee supergrediuntur vires eorum,
ut pra?sumptuosi et incircumspecti, qui-
bus vera deest prudentia ; idcirco sunt
male audaces. Quibus in Isaia dicitur :
Superbia tantum est, quiesce. Jeremias is. xxx, 7.
quoque ait : Quia plus fecit (id est, facere Jer.wA-m,
prsesumpsit) quam potuit, idcirco periit. ^'''

C Tale quid, non quidem ex elatione, sed
quadam inconsideratione nimioque amore,
accidit S. Petro adhuc infirmo, ita quod
dixit : Etsi omnes scandalizati fuerint in Matth.
te, ego nunquam scandalizabor. xxvi, 33.

Hos, in experimentum sui, tristibus du-
cit, id est, providentia Dei per tristia et
adversa perducit tam illos formidolosos
quam hos praesumptuosos, ad experimen-
talem notitiam sui ipsorum ac virium pro-
priarum : du-m timidi talia sustinendo aut
operando, discunt se talia posse, et su-

D munt in Deo fiduciam, ac ardua strenue
aggrediuntur (juxta quod scriptum est :
Exspecta Dominum, viriliter age ; et con- p*. xxvi,
fortetur cor tuum, et sustine Dominum); '*•
prsesumptuosi vero et male audaces, de-
ficiendo discunt propriam imbecillitatem
ac fragilitatem.

Nonnulli venerandiua scvculi nomen,
gtoriosce pretio mortis emerunt : hoc est,
aliqui « emerunt », id est, instar emen-
tium obtinuerunt, « nomen saeculi vene-
randum », id est magnam et inclytam fa-

\n\

nr roNsoi.ATiONE piiii.osopin.F- i.iRFn iv

PROS.V VI : AUT. XV

inaiii. t'l titiiliiin altnin ac colcbro iioiiumi, A

<( prctio inortis gloriosjp », id est inerilo

exilns virtnosi ac strcnni. Onocirca scien-

(iuin. (jnod (]ni(iain e.\ vanitale cnpientes

in ineinoriis liominnin permanere,receriint

sibi (jii;e(lain (]nasi proba ac slrenna opcia.

sicnl et Alc.\an(ler..(^Mii antein boiiain la-

main retnlernnt ad Dei lionorem aliornm-

qne a?dificationem. bene fecernnt,qnemad-

inodnin fortissimus Judas, qni imminente

i.Vrtr/i.i\, pradioinqno cnm octingentis inclytis viris

**■ contra qnadraginta millia arinatorum con-

itwi. 10. gressus esl. di.xit : Si appropiavil lempus B

noslrum, moriamur in virtnle propter fra-

tres nostros, et non inferamus criinen

glorite nosti\T. Et interfecit ex illis viginti

inillia prima> cohortis, deinde multos cir-

cumstantes et fortes cohortis secnnd;e ;

/4i(/. 17, is. ingravatoque praelio, cecidit eliam ipse,

ut primo libro .Machaba?ornin describitnr.

Talis item videtur fuisse Eleazarus, frater

/6irf.vi,i:i- (nt creditnr) Juda3 : qui se dedit periculo,

*''• interficiens in medio legionis a dextris

et sinistris, ut acquireret sibi nomen jeter-

num. Potissime autem beatissimi marty- C

res, pretio suiP gloriosissima? mortis iner-

cati sunt sibi pra?clarissimum nomen in

hoc ssBCulo et fulnro, in omni plane mi-

litanti ac Iriumphanti Ecclesia.

Quidam suppliciis inexpugnabiles, id
est, tam virtuosi quod nullis potuerunt
suppliciis superari, hoc est a veritate et
seqnitate averli,quamvis corporaliter occi-
debantur, exemplum ceteris prcetulerunt ,
id est, proposuerunt et exhibuerunt aliis
« exemplum » peroptimum, utpote inoi-
ctam malis esse virtutem, id est, quod D
virtus seu homo virtuosus non valet vinci
a « malis », id est a vitiis, neque a « ma-
lis » hominibus, loquendo de virtute per-
fecta : nam et virtus ex sua natura fortior
est peccatis, quamvis interdum ex fragi-
litate sui subinde succumbant. Istud ex-
emplum omnibus nobis pra-tulerunt ac
reliquerunt martyres pra?electi : quia, ut
asserit Leo Papa, plus est opere docere
quam sermone, et validiora sunt exempla
quam verba. In quorum persona dixit

VI, IS, 19.

.Vposlolns : Certus suin (]uia neque inors /?o»i. vm,
neque vila, nec creatura alia poterit nos''*''^'''
separare a caritate Dei. Ilinc de Eleazaro
sene, secundo libro .Machaba^orum narra-
lur : Eleazarus ictale provectus, gloriosam w Mach.
morlein niagis qnam odibilem vitam com-
plectens, volnntarie pranbat ad suppli-
cium.

Qua' f/iiam recte atque disposite, et ex
corum hono quibus accidere videntur,
fiant, nulla dubitatio est : hoc est, « qucC »
omnia jam pra»dicta divina> providentia?
opera « quain recte » et « disposite », id
est qnam decenter et ordinate, « fiant, et
ex bono », id est ex profectu et salute,sive
ex merito aut bona radice, « eorum qni-
bus videntnr », id est, palam cernuntur,
« accidere, dubitalio nulla est » : qnia jam
constat ex dictis, quod per respectum ad
sapientissimam ac rationabilissimam pro-
videntiam Dei, omnia ista omnino ordi-
nate proveniunt, atque ad maximum prse-
mium electorum, et ad salubre exemplum
vivenlium.

Deinde pandit Philosophia, quam ratio-
nabilis et decora sit providentia Dei circa
reprobos et iniqnos, et cur illis quoque
nunc prospera, nunc adversa eveniant, et
quot modis.

Nam illud quoque quod improbis nunc
tristia,nunc optataproveniunt,ex eisdem
ducitur causis : id est, ex rationibus di-
vinee providentiae seu operum ejus et dis-
pensationibus illius jam tactis, « duci-
tur », id est procedit, « quod nunc tristia »,
id est adversa, « nunc optata », id est
prospera et jucunda, « proveniunt im-
probis ».

Ac de tristibus quidem nemo miratur,
id est, nullus miratur de hoc quod adversa
accidunt pravis hominibus, quoniam cul-
pa? debetur poena : ideo subditur, quod
eos male meritos omncs existimant : hoc
est, quia « omnes existimant eos », vide-
licet improbos, esse « male meritos », id
est reos, quia sunt meriti mali, id est
demeriti, quod sunt supplicio digni. Et
poena ipsorum est fructuosa, sicut sub-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIIIiE LIBER IV. — PROSA VI ; ART. XV o27

jungitur. Quorum quidem supplicia tum A miliaris inopia : hoc est, « ut inopia »,

cetcros ab sceleribus deterrcnt : hoc est, id est carentia et defectiis, « rei familia-

« quorum » improborum «supplicia tum» ris », id est terrenae possessionis, « possit

(id est etiam) « deterrent », id est, terrore eum exacerbare », id est amaricare et

quem causant retrahunt, « ceteros » qui provocare, « in scelera », id est ad im-

vident aut percipiunt illa supplicia, « ab patientiam et appetentiam rei alien», de-

sceleribus », ne et ipsi sic puniantur. Ideo inde ad furta, rapinam, fraudes, mendacia.

riw.v.-io. dixit Apostolus, Peccantes coram omnibus Propter quod orat vir sapiens : Divitias prov.w^i,

argue, ut et ceteri timorem habeant : pro- et paupertatem ne dederis mihi ; tribue ^' ^*

7. p. 484 ut paulo ante plenius fuit expositum.rMm tantum victui meo necessaria, ne egestate

''^^- ipsos quibus invehuntur, emendant, id compulsus furer, et perjurem nomen Dei

est, supplicia ista etiam corrigunt et pur- mei. IIujus morbo Providentia coUatce

gant eos quibus infliguntur : (inonvAWi ^ pccunia' remedio ^nedetur :\\oc e?)i,(.(. \)V0-

poense hujus vitae sunt medicinales ex sua videntia » Dei « medetur », id est, cura-

natura aut institutione, et ex conditione tionem largitur et prseservationem a scele-

status praesentis intentioneque corrigen- re, « remedio »,id est beneficio,« pecunise

tis ; idcirco « emiendant » aut natae sunt coUatae », id est opulentiee seu compe-

emendare punitum, nisi iile ex sua ma- tentiae temporalis. Unde et Plato in Phae-

litia incorrigibilis sit,et per impatientiam, done disseruit : Propter pecuniarum pos-

iram,indignationem aut resistentiam suam sessionem universa nobis prgelia fiunt, et

fiat deterior. tamen eas possidere compellimur propter

Consequenter tanguntur qugedam utili- corporis necessitatem.
tates quae nascuntur ex hoc quod vitio- Hic foedatam probris conscientiam spe-

sis hominibus etiam interdum proveniunt ctans, id est, alter aliquis makis « spe-

prospera. C ctans », id est attendens, « conscientiam »

Lieta vero magnum bonis argumentum suam vel alterius, seu « conscientiam »

loquuntur, id est, prospera « loquuntur » in communi, « foedatam probris », id est

materialiter et bene considerantibus prffi- vitiis maculatam, quam vilis, periculosa

bent « argumentum magnum », id est et fugienda sit conscientia talis, et se cum

grande documentum atque probabilem ra- fortuna sua comparans, id est, compa-

tionem, qicid de hujusmodi felicitate de- rationem faciens inter se et suam fortu-

beaat judicare, id est, quid debeant senti- nam,id est rem suam temporalem fortunse

re de terrena prosperitate,^Maw famulari subjectam, et eventus suos fortuitos ; for-

scepe improbis cernant, id est, quam quo- sitan pertimescit ne cujus rei jucundus

tidie possint videre evenire ac suppetere usus est, sit tristis amissio, id est, « ne

iniquis hominibus. amissio » suae « rei » temporalis « sit » sibi
In qua re illud etiamdispensari credo : ]) (.( tristis », id est molesta et ipsum con-

hoc est, « in qua re », utpote quod pro- tristans, « cujus » rei « usus », id est

speritas ista arridet injustis, « credo dis- possessio et visio, est delectabilis sibi.

pensari », id est ex summi provisoris Mutabit igitur mores, id est, « mores »

providentia ordinari, « etiam illud » quod pravos, consuetudines vitiosas, affectus

subditur : qiiod est forsitan alicujus tam corruptos, « mutabit » utcumque in me-

pra^ceps atque importuna natura, id est lius, timore damni temporalis quod per

naturalis inclinatio, sumendo naturam pro transgressiones consuetas incurreret. Ideo

natura corrupta, juxta modum quo in li- in Proverbiis scriptum est : Per timorem ihid.w.ti.

ip. xn,io. bro Sapientiee scriptum est, quod natura- Domini unusquisque declinat a malo. Ac

lis fuit Chananeeorum malitia, ut eum in dum fortunam metuit amittere, id est,

scelera potius exacerbare possit rei fa- dum formidat perdere temporalia bona,

:ii8

i)E r.oNsor.ATioNi: piin.osopiii.F. i.iitEu iv

PKOS.\ VI ; AHT. XV

ilisl. XXXIV
L> il s.

iict/tiifiain (frrelinguif , iil osl. scelera vi- .\
lal. Veruinlainen iste est timor oinnino
servilis : (iiii non suflicil .ui rationein vir-
lutis. iKH- ad veritalein salutis, nt tertio
Seiitenliaruiii probat Mat^isler aiulorila-
tibus .Vuijiisliui : sed esl disposilio ad \ ii-

j's. i\, 10. Iiites : propler (|uod iuitiiiiii sa[)ieulia' ap-
peilalur. I',l iiisi hoc tiiuoic lioiuines ad
vilia piuuii eohibereutur, uiilla esset luen-
siira raeinoruin : idcirco oporliiit csse sa^-
cularia judicia etiani rigorosa, legesfiue
positivas,ut in Politicis scribit .\ristoteles,
dispulaus conlra |)liilosopliiaiu Socralis et B
IMatouis, diceuliuui reuiii (juautuuilibel
non esse totaliter occidenduin, sed inilius
puniendiiin.

Alios in cladem meritam pra^cipitavit
indipne aucta felicitas : id est, terrena
prosperitas « aucta indigue », id est co-
piose concessa abulentibus ea, et coutra
eoruin demerita (quia transgressor indi-
gnus est pane quo vescitur, ac totius ob-
sequio creatura? : propter quod in die
judicii piiguabit pro Crealore orbis ter-
raruiu, regio elemeutorum, et uuiversitas C
creaturarum, contra ingratos et insensa-
tos), « alios pripcipitavit », id est dejecit,
« in cladem meritam », id est iu calami-
tatem et pcenam quarn meruerunt, sicut

ProiM, 32. Salomon dixit : Prosperitas stultorum per-
det eos.

Cousequenter docet,quod irnpiis quoque
interdum couceditur auctoritas prffisiden-
di ac puniendi, quam ipsi in tyrannidem
vertunt.

Quibusdam permissum puniendi Jus,
hoc est, « jus puniendi )), id est aucto- D
ritas judicialis et praisidendi potestas,
« permissum » est, id est Iraditum vel
admissum, « quibusdam » pravis homi-
nibus, ut exercitii bonis, et malis esset
causa supplicii : id est, quatenus istud
jus iniquorum « esset » et fieret « bonis »,
id est justis et electis homiuibus, « causa
exercitii », id est exercitationis salubris,
dum propter Deum et pro suis peccatis
ac profectu virtutum sequanimiter tolerant
prsesideiitem indignum atque lyraiinicum.

Sap. V, 21
24.

« et » jus islud essel caiisa « supplicii »,
id est dainiiationis, hominibus « malis » :
non (piod jiis sen potestas in se mala sit
et causa directa perdilionis et poenfp su;e.
Denique ai)le ail Philosophia, iinpiis esse
.pcriiiissuiu jiis puiiiendi : lalibiis eiiiin
Iiolius videliir pcniiissum qiiaiii datiiin,
qiiantuin ad lioc (piod inordinate ascen-
duiil. Propler (piod Dciis per Osee pro-
phetain de ipsis leslaliir : Ipsi regiiave- osec vm,
riiiit, et non ex me ; priiicipes exstilerunt, *•
el non coguovi. N'eruiii, qiioiiiam ipsa
polestas a Deo est, qui et juslo judicio /jom. xm,
lales promoveri permittit, idcirco diciin- '•
lur a Deo concessi : qui denuo loquitur
per Osee, Dabo tibi regem in furore meo, osee xm,
et auferam in indigiiatioue luea. De isto "'
dictum est supra frequeuter, et allegatiim c.f.\>.\u
esl illud iu Job : Dcus regnare facit lio- A'cts!'"
minem hypocritam propter peccata po- ,-'°'' '"""^''

30.
|)Ull.

Nam ut probis atque improbis nullum
fcedus est : id est, nulla concordia, nullum
amicitiap foedus est inler iuiquos et vir-
tuosos, qiium siut diversa; atque co.ntraria)
voluntatis ; amicorum autcm est eadem
velle et nolle, secundum Philosophum.
Unde, secundum Tiillium, non nisi inter
sapientes et virtiiosos est amicitia vera.
Verumtamen his objici potest, quia in Ge-
nesi legitur Abraham Dei amicus cum «en.xiv,i3
quibusdam ChauanaMS foedus iniisse. Se-""''"'^"'
cundo quoque Paralipomenon reprehen- \\Par.\u
ditur Josaphat rex virtuosus, quoniam ^-
amicitiam iniit cum Achab rege, cujus
opera pessima erant. Imo videmus ad ocu-
lum, quod frequenter aliqui sunt mutuo
familiares, amicabiles simul, quorum unus
est virtuosus, alter iniquus. Ad quee omnia
et consimilia respondendum videtur, quod
amicitia qua est virtus et relationem in-
cludit, non est nisi inter bonos ; confor-
miter, nec fiDedus caritatis infusa; : attamen
amicitia naturalis et socialis, et fcedus hu-
jusmodi, inter probum et improbum pot-
est consistere. Iterum dici potest, quod
inter probos et improbos, loquendo de eis
formaliter, puta secundum quod tales

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV.

PROSA VI ; ART. XV

529

sunt, nullum est foedus (sic enim con-
trarii sunt), sed in quantum in quibusdam
concordant. Atque sic verificatur quod
subditur : ita ipsi inter se improbi ne-
queunt convenire, id est concordare. Et
constat quod non concordant in omnibus,
neque in bonis, neque stabiliter, quum

iw. xiii, et Salomon protestetur : Inter superbos
semper sunt jurgia. Nihilo minus, sicut

6xLi, 6- in Job legitur quod squamae ceti squamis
adhaerent, sic tales interdum in rebus pes-
simis tenaciter sibi coheerent.

Quidni, id est, quid mirum quod ita
est, et quid aliud est de isto nisi quod
dictum est, quod sibi nequeunt convenire,
quum a semetipsis, discerpentibus con-
scientiam vitiis, quique dissentiant, id
est, unusquisque eorum a semetipso dis-
sentiat, agendo contra conscientiam pro-
priam atque synderesim, sintque in eo
invicem contrarise ratio et sensualitas,
« discerpentibus » in eo « conscientiam
vitiis », id est, peccatis ejus suo remorsu
quem pariunt, distrahentibus et affligen-
tibus conscientiam ipsam, faciantque sa'-
pe quce qumn gesseriyit, non fuisse ge-
renda decernant, id est, frequenter agant
aliqua tam vehementer enormia, ex ve-
hementia passionum aut usu pravissimo,
« quse quum gesserint », id est, opere
impleverint, « decernant », id est judi-
cent, ea « non fuisse gerenda » ? quia
cessante jam impetu passionis ac vehe-
mentia malignitatis, redeunt ad cor, ac
tanti excessus concutiuntur horrore. Qui-
bus consonat illud Catonis : Conveniet
nulli, qui secum dissidet ipse.

Ex quo saipe summa illa Providentia
protulit insigne miraculum .'hoc est, « ex
quo », id est, ex hoc quod mali a malis
dissentiant, « Providentia illa summa pro-
tulit », id est produxit, « seepe miraculum
insigne », id est opus prseclarum atque
mirabile, utpote ut malos mali bonos fa-
cerent, id est, quod iniqui puniendo quae-
dam enormia scelera, dispositive coope-
rantur ad hoc quod pravi debite castigati
emendant se, et alii timore sustinendi si-

T. 26.

A milia a vitiis retrahuntur. Hinc in Enchi-
ridio et libro de Civitate Dei asserit Au-
gustinus : Pravis hominum voluntatibus
Deus bene utitur, nec quemquam malo-
rum esse sivisset, si non prsescivisset qui-
bus eum bonorum usibus suo tempore
commodaret.

Deinde exprimit modum quo istud ef-
ficitur. Nam dum iniqua sibi a pessimis
quidam perpeti videntur : hoc est, « dum
quidam », id est aliqui mali, « videntur
sibi perpeti », id est, putant se tolerare,

B « iniqua », id est injuriosa, « a pessimis »
hominibus seu tyrannis ; noxiorum odio
flagrantes, id est, ferventes « odio noxio-
rum » talium injuriatorum, qui sibi ipsis
ac aliis sunt nocivi (quorum personam
non licet odire, sed vitium), ad virtutis
frugem rediere, id est, redierunt et con-
versi sunt « ad frugem », id est fructum
et operationem, « virtutis », id est justitise
(quse dicitur omnis virtus, quoniam omnis
virtus est qusedam justitia,quia per unam-
quamque virtutem homo se habet sicut

C debet), dum se eis dissimiles student esse,
hoc est, « dum student », id est, intendunt
et conantur, « se esse dissimiles eis », id
est illis iniquis, quos oderant : quia quod
detestantur in aliis, cupiunt exstirpare a
se. Et istud est commendabile, ut malum
quod reprehendis et odis in alio, expellas
a temetipso : verumtamen non potest se
homo veraciter emendare, nisi odium ad-
versarii a suo abjiciat corde, quamvis ini-
micus in quantum inimicus et impius,
non sit amandus.

D Sola est enim divina vis, id est, divinae
et increatae virtuti hoc proprium est, cui
mala quoque bona sint, id est, « cui »
virtuti « mala quoque », id est etiam ma-
la culpse, « sint bona », id est ordinabilia
ad aliqua bona, quamvis mala illa in se
vitia sint, displicentia Deo : ideo quasi
expositorie subditur, quum eis competen-
ter utendo, alicujus boni elicit effectum :
id est, dum Deus « elicit », id est pro-
ducit, « effectum boni alicujus, utendo
competenter eis », videlicet vitiis. Propter

34

."30

l)F. f.ONSOr.ATIONE IMIIF.OSOPm K i.iitr.u IV

IMIOS.V \ I : AUT. XV

quoil iii Enchiridio asscrit Augiistimis :
TaiM hoiuis i'l sapioiis esl Dcus, quod iiou
pfiiuitlcret fieri inala. nisi possot et vellel
ex eis elieere hoiia. Sic eleniiu, qiiamvis
occisio Christi liicrit gravissimum scelus,
tamen ex eo elicuit Deus maximiim bo-
num.utpote toliiis liumani «leneris redem-
ptionem : sic (iiKXiiie ex iniidelitate atque
ferocia lyrannoruin, Deo providente et
eliciente, consecutus esl ineffabilis decor
et gloria martyrum. In punitione etiam vi-
tiosorum, justitia Dei multiformiter pul-
chriformiterque relucet. lino ex illorum
damnatione justa, augetur gloria electo-
rum : nam et opposita juxta se posita
/'i.i.vii,ii.magis elucescunt; et Ijptabitur justus quum
viderit vindictam. Quum itaque malum
culpaj ad tot tantaque bona deserviat, et
Deo sit quasi materia ad ea, recte utique
dicitur bonuin Deo, sicut et sanctum no-
minatur, quod ordinatur ad sanctitatem
Deique cultum.

Ordo enim quidam cuncta complecti-
tur : id est, « ordo » divinae providentiae,
utpote ordinatio qua Deus in se ipso or-
dinavit ac ordinat universa, « complectitur
cuncta », id est, omnia comprehendit ac
intuetur, et omnem connexionem causa-
rum et causatorum, omnem cohabitudi-
nem et influxum superiorum et inferio-
rum ; ut quod ab assignata ordinis ratio-
ne discesserit , id est, quatenus effectus
qui exorbitaverit et deviaverit «a ratione»
(id est tenore ac serie)«ordinis assignata»
et certa, et particulari seu naturali, Jtoc
licet in alium, tamen in ordinem rela-
batur, id est, « hoc » idem « relabatur
tamen in ordinem », id est in prgeordi-
nationem Providentise, « licet », id est
quamvis, « in alium » ordinem : nam
exeundo ac evadendo ordinem particula-
rem, incidit in ordinem divina? justitiae
generalem omnia complectentem ; ne quid
in regno Promdentice liceat temeritati,
id est, ne aliquid in toto universo licere
adscribatur insipienti® aut improvido cau-
sarum processui ; vel, « ne quid temeritati
liceat », id est, ne aliquid putetur teinere

.\ aiil improvide evenire, per comparatio-
iicm ad providentiam Dci. Idem lioc di-
xeriint in Meta()hysicis suis Avicenna et
Algazel, el reprehenduntiir; dicit hoc Hoe-
tius, et laiidatiir. illi eniin volueriint ex
hoc demoiistrare oiniiia de necessitate ve-
nire : noii aiitcin Hoctius, iit tactiim est
supra (licetiii(]ue plenius infra.

Inlerea, horuin exempliim sanctus ponit
Gregorius in Josepli,quem fratres sui ven-
diderunt, ut in .-'Egyptum descendens, ipsis
non dominaretur; et hoc ipsum quod illuc

B devenit, fuit occasio quod ei landem fu-
erunt siibjecti. Ex quo infert Gregorius,
quod divinffi providentite nemo valet ob-
sistere, neque hanc impedire : iino per
hoc ipsum providentia saepe impletur, per
quod impii eam impedire nituntur.

Sequitur : Deus cnim fortissimus cun-
cta gubernat ineffabiliter sua benigni-
tate, prout de hoc dicta sunt multa ; et
allegatum est illud Job : Quem constitiiit
alium super terram ? Aut quem posuit
super orbem quem fabricatus est? Neque

C enim fas est homini, id est, non. est li-
citum neque possibile « homini » viatori,
cunctas divini ojieris machinas vel inge-
nio comx>rehendere , vel explicare sermo-
ne*, ita quod nullum horum est possibile
homini. Machina? autem « divini operis »
appellanlur secretse ac subtiles disposi-
tiones ac rationes divinorum effectuum,
quas plene et perfecte in omnibus scire
nemo potest sine revelatione divina. Unde
dixit Apostolus : Quis cognovit sensum
Doinini ? Aut quis consiliarius ejus fuit?

D Jeremias quoque : Quis adfuit (inquit) in
consilio Domini,et audivit sermones ejus?
Hinc libro de Civitate loquitur Augusti-
nus : Sicut Deus, qui fecit mundum, se-
eretus est, ita modiis quo fecit et regit
inundum, secretus est. Per haec etiam ver-
ba Philosophia excusat se ab immoderato
scrutinio divinorum, quia, ut etiam in Ti-
mseo effatus est Plato, in tam sublimibus
rebus mediocris elocutio cst quid ma-
gnum censenda.Unde et in libro Sapientige
habetur : Difficile a;stimamus quae in terra

Cf. p. 51G
C',5l8Bcts

Gvn. XXXVII
XXXIX cl scq

Cf. p. 122
A>ls ,1U
C'el9.,4il
C el s.

Job XXXIV,

• Difficile
aiilem est
me scnnoiH

n.rplicore
queinadnio-

ilnm. Deiis

Oinnia re-
ijat et siH
proridenlia

disponat.
Hom. \i.3i.

Jer. XXIII,
18.

Sap.]\, IG.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA VI ; ART. XV

531

sunt, et quao in prospectu sunt, invenimus
cum labore ; quao autem in coelis sunt
quis investigabit ? Consonat his Alanus in
Anticlaudiano : In his (inquiens) hapret in-
tellectus, hebet ratio, sapientia nutat, Tul-
lius ipse silet, raucescit lingua Maronis,
languet Aristoteles,Ptolema3i sensus aberrat.
Hoc tantum perspexisse sufficiat, id
est, pro nunc suFficiat considerasse, quod
naturarum omnium 'proditor Deus, hoc
est, « quod Deus proditor », id est emana-
tor et productor, « naturarum omnium »,
idem ad bonum dirigens, id est, unum-
quodque ad suam perfectionem ac finem
inclinans, quoniam opus naturee est opus
primge causae, cuncta disponit : juxta illud

■■p.smA. Sapientise, Attingit a fine usque ad finem
fortiter, et disponit cuncta suaviter. Dum-
que ea quw prottdit in sui similitudinem ,
retinere festinat : id est, dum Deus cele-
riter curat « retinere », id est conservare,
« ea quae protulit », id est plasmavit, « in
similitudinem sui », id est in participa-
tionem bonitatis et perfectionis quam eis
communicavit, et in assimilationem quam
habent cum sua idea in mente divina

irf.xi,26. (unde in libro Sapientiae dicitur Deo, Quo-
modo aliquid posset permanere, nisi tu
voluisses ?) ; malum omne de reiptiblicw
sim terminis per fatalis seriem necessi-
tatis eliminat : id est, exterminat et ex-
pellit « de terminis », id est de finibus,
« reipublicae suae », id est totius universi,
« per seriem », id est connexionem et col-
ligationem, « necessitatis fatalis », id est
fati, necessitatem habentis per respectum
ad providentiam Dei, quamvis ex se neces-
sitatem non habeat, ut dictum est saepe.

Denique dicitur Deus « omne malum »
de universo expeIIere,non quod in mundo
non remaneant mala culpae ac poenae, nec
sine fine in inferno manebunt ; sed quo-
niam infinita atque omnipotens sapientia
Dei nullum malum culpae relinquit in-
ordinatum, imo mala per culpam, ordinat
et compensat per poenam : quod cedit ad
universi decorem. Hinc, secundum Au-
gustinum, mala culpae comparantur ve-

A neno, quod in se quidem perniciosum est,
quum vero alteri apte mixtum exstat, af-
fert commodum, ut patet de theriaca :
quemadmodum etiam niger color albo
substernitur, ut albus clarior videatur.
Unde et undecimo de Civitate fatetur :
Venena, quae per inconvenientiam nociva
noscuntur et perniciosa, prudenter adhi-
bita, in salubria medicamina vertuntur.

Quo fit ut quce in tcrris abundare cre-
dantur, id est peccata, quibus homines
in mundo replentur, si disponentem Pro-

B videntiam spectes, nihil usquam mali esse
perpendas : id est, agnoscas « nihil mali »,
id est peccati, « esse usquam », id est
alicubi in hoc mundo, « si spectes », id
est, rile attendas, « providentiam » Dei
omnia « disponentem » : et hoc juxta
sensum jam positum, quia nihil tandem
manebit inordinatum.

Sed video jamdudum te et pondere
qucestionis oneratum, et rationis prolixi-
tate fatigatum, aliquam carminis cxspe-
ctare dulcedinem : id est, o Boeti, attendo

C « te et oneratum », id est gravatum, « pon-
dere », id est difficultate, « quaestionis »
jam ventilatae, « et fatigatum prolixitate
rationis », id est expositionis prosae istius,
« exspectare dulcedinem aliquam carmi-
nis », quia alternis uti delectabile est.
Intellectus quoque in difficilium perscru-
tatione valde laborat : ideo eget solatio.
Denique modus agendi proportionatur mo-
do essendi. Ideo, sicut natura humana
multiplicem in se habet compositionem,
sic varietas actionum convenit ei : ut et

D in Problematibus suis ait Philosophus,
quod homines plus lassantur pergerido diu
per viam planam et uniformem, quam
si tantum tempus gradiantur itinere nunc
ascensum nunc descensum habente. Acci-
pe igitur haustum, id est sequentis carmi-
nis suavitatem, intelligentiam ac saporem,
qao refectus, id est mente refocillatus,
firmior in ulteriora contendas, id est,
mecum tendas et procedas « firmior », id
est robustior, « in ulteriora », id est ad
ea quae restant.

532 DE CO.NSOLATIOISE PlllLOSOIMil.F. LIHKR IV. — I'110S.\ VI ; \\\T. XVI

AUTICULUS XVI

I)E Mlll.VHILIUrS JUniClIS DEI Ei PROVIDE.NTI.A KJLS.

v

'IDENTLU veiba IMiilosopliiiP iii liac A iiisi boiii j)aU'i('nlur lalia inala ; posset

j)rosa et aliis, e.\ diclis H. Augustini lioc rererri ad jusluin Dei judieiiiiii, aul

in libro de Civitate Dei inagna ex parte etiain benignuin : qualenus qui non erant

accepta, ubi et inter cetera loquitur : Nunc assecuturi bona ajterna beatificaiilia, lem-

autein el inala spquo aniino lerre disci- poralibus deciperenlur pro sua nequitia,

inus, qua' paliunlur el boni, et bona non vel eonsolarcntur ex diviiia inisericordia ;

niagni pendere, qiue adipiscunlur el ina- et qiii non erant passuri leterna torinenla,

li ; ac per lioc eliani in liis rebus in qui- lemporalibus malis affligerentur pro suis

bus non apparct divina juslitia, salutaris qualibuscumque culpis, vel pro suis vir-

est divina doctrina. Nescimus eniin quo tiilibus exercendis et consuininandis.Nune

Dei judicio bonus ille sit pauper, inalus vero, quando non soluin in inalo sunt

iste sit dives ; iste gaudeat, quem pro boni, atque in bono inali, quod videtur

perditis suis moribus cruciari dcbuisse B injustum ; veruin etiain plerumque et ina-

moeroribus arbitramur; contristetur ille, lis mala eveniunt, et bonis bona : magis

quem vita laudabilis gaudere debuisse inscrutabilia fiunt judicia Dei et inve- nom. xi,

persuadet : exeat de judicio non solum sligabiles \\x ejus. Quamvis ergo igno- ^'-

inultus, verum etiam damnatus, innocens remus quo judicio Deus haec faciat vel

aut iniquitale judicis pressus, aut falsis fieri sinat, apud quem summa virtus est,

testimoniis obrutus ; econlrario scelestus summa sapicnlia, summa justitia, nulla

adversarius ejus non solum impunitus, infirmilas, nulla lemerilas, nulla iniquitas:

sed etiam vindicatus, judicalo insultans : salubriter tainen hinc discimus non ina-

impius optime valeat, pius languore ta- gni pendere seu bona (id est prospera),

bescat : latrocinentur saiiissimi juvenes; seu mala (id est adversa), quae videmus

et qui nec aliquem verbo Isedere potu- justis et injustis esse communia ; illaque

erunt, diversa morborum atrocitale affli- C bona qua?rere qua; propria sunt bonorum,

ganlur pueri : adolesceules huinanis rebus illaque mala inaxime fugere quge propria

perutiles, immatura morte tollantur ; et sunt malorum. Porro, quum ad judicium

qui videntur nec nasci debuisse, diutis- Dei venerimus, cujus tempus proprie dies ii/'c/r.ii,

sime insuper vivant : plenus criminibus judicii aut dies Domini nuncupatur ; non j^"-^'-'"'

sublimetur honoribus ; et hominem sine solum quaecumque tunc judicabuntur, ve-

querela, utpote virluosum, tenebra; igno- rum etiam qua^cumque ab initio judicata,

bilitalis abscondant : et celera hujusmodi, et qua?cumqiie usque ad illud tempus ad-

quu! quis colligere, quis numerare suf- huc judicanda sunt, apparebunt esse ju-

ficiat? Qu» si in sua quasi absurditate stissima. Ubi hoc quoque manifestabitur,

haberent constantiam seu uniformitatem, qiiam justo Dei judicio fiat ut nunc tam

ita ut in hac vita (in qua, sicut sacer multa ac pene omnia justa Dei judicia la-
/'s.cxMiL psalmus eloquitur, hoino vanitali siini- D leant sensus mentesque mortalium, quum

*• iis factus est, et dies ejus velut umbra tamen in hac re piorum fidein non lateat

prffitereunt) non nisi inali adipiscerentur justum esse quod latet. Haec Augustinus.

transitoria bona ista atque terrcna, et non Insuper de his narratur in Vitis Patrum

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIBER IV.

PROSA VI ; ART. XVI

333

exemplum notabile, ex quo multa possunt A
elici ac perpendi. Fuit in solitudine Mgy-
pti vir sanctus, qui in consideratione aiti-
tudinis et admirabilitatis judiciorum di-
vina3 providentiffi ac sapientiae prorsus
deficiens, Deum frequenter oravit, dicens :
Domine, ostende mihi judicia tua. Venit
ergo tandem ad eum angeUis Dei in forma
humana. Veni, inquiens, ut videamus san-
ctos patres. Quumque de sero pulsassent
ad cellam cujusdam sancti senis, petentes
hospitium, suscepit eos cum gaudio, et ca-
ritative eos tractavit. Mane dum abirent, B
tulit angelus scutellam quam solam senex
habebat : misit ergo senex discipulum
suum post eos, ut redderent ei scutellam.
Angelus vero discipulum illum prsecipita-
vit a loco eminenti, tam valide quod totus
diruptus est. Qiio viso, horruit senex comes
itineris angeli, intra se loquens : Heu,
quam male contigit seni qui nos caritative
tractavit! Deinde ambulantes per eremum,
venerunt de sero ad cellam cujusdam du-
rissimi senis, hospitium postulantes. Qui
repulit eos, et dixit : Ciir ita discurritis, G
et non in cellulis vestris manetis?Illi vero
instanter rogabant ut permitterentur osti-
um ingredi, ne a bestiis devorarentur :
quod tandem vix permisit, et jussit disci-
pulo suo ut nec panem nec lumen ipsis
porrigeret, nec cellam sineret introire.
Mane angelus ait discipulo : Roga domi-
num abbatem ut benedicere nos dignetur.
Quo nolente, rursus angelus ait discipulo :
Roga ut veniat, quia habemus ei dare ali-
quid. Dumque abbas venisset, angelus de-
dit ei catinum : quo recepto, protinus se D
avertit. Et illis egressis, senex dixit ad an-
gelum : Recede a me, quia perversa sunt
opera tua. Ecce sanctum senem illum pro
beneficiis qua> nobis impendit, qualiter
remunerasti, paropsidem cjus abstulisti,
et ejus discipulum tam atrociter occidisti;
huic autem seni, qui nec Deum timet nec
hominem reveretur, dedisti illius boni
senis catinum. Dixitque angelus : Nonnc
tu Deum rogasti ut ostenderet quam justa
sint ejus judicia? Idcirco me misit ut tibi

ostendam hoc. Senex ilJe bonus, vir san-
ctus est ; hajc tamen scutella ad eum de-
venit injuste, nec decuit injustum quid
apud JListissimum esse : ideo abstuli ei.
Discipulus vero ejus in gravi fuit tentatio-
ne ; qnem nisi occidissem, manum mox
injecisset in senem : expediens ergo ei
fuit ante tam grave crimen occidi. At vero
alius seriex. quamvis durus et ferox, ta-
men aliquid boni fuit in eo, et aliquid bo-
ni egit in nos : pro quo hanc ei remune-
rationem exhibui. Quibus dictis, disparuit
angelus.

Rursus in Vitis Patrum describitur quem-
admodum quidam bonus sa?cularis servi-
vit uni sancto anachoreta?, quem quadam
die invenit devoratum a beilua ; alium
quemdam iniquum defunctum vidit cum
ingenti honore duci ad sepulcrum.Prostra-
vit se ergo ssecuJaris ille in terram, di-
cens : Domine, hinc non surgam nisi
ostenderis mihi quid sint haec. Ad quem
locutus est angelus juxta tenorem respon-
sionis pra?miss8e.

Pra>terea, ad Ezechielem prophetam Do-
minus loquebatur : Fili hominis, vade ad £:ccii.
domum Israel. Non enim ad populos igno- '""'^
ta^ linguffi tu mitteris : et si ad illos mit-
tereris, ipsi audirent te ; domus autem
Israel nolunt audire te. Ecce misit Pro-
phetam ad eos quos noverat non audi-
turos, et non misit ad illos quos noverat
audituros.

JoANNES. — Merito dixit Psalmista : Ve- Ps. lxv,
nite et videte opera Dei, terribilis in con-
siliis super filios hominum.

DiONYSius. — De his multa scribit Gre-
gorius ; et ea quse in libro isto de Gonsola-
tione philosophia? continentur, prsesertim
in prosis, multo diffusius in Moralibus
super Job inducuntur. Tota nempe dispu-
tatio et admiratio ista Boetii, est de isto
tam vario eventu fortunse et dispensatione
divinff providentiae circa homines probos
et improbos, quod interdum eadem, inter-
dum diversa proveniunt eis. Quocirca pos-
sent tangi ac introduci alia multa multo

III,

iO Cl scq.

534 I)K CONSOI.ATIONE PIIir.OSOPIII.F, MBER IV. — PROS.\ VI ; ART. WII

dilficiliora. tle pr.TscitMitia ft piirclestina- A aut jiiventiite sua in suis deprehcndit ac

lione : et cur Deus omnipotens et a?ternus perdit sceleribus.

condidit i^riinmn illuin apostatain. |)er In his et consiinilibus debemus nos im-

qiiem i)r;evidit lam innumerabilia millia becilles ac miseri, supergloriosissimi Dei

anjjelorum mox peritura : cur pnplecil sancla ac mettienda judicia perhorrere,

iiiflcv.iLi., ipsum Jeroboam in regem decein Iribuum, veiierari ac glorilicare, ccrtissiini quod

quas per ipsum noverat inox ad pessimam ipse Deus essenlialiter sanctus, bonus, ju-

idololatriam pertrahendas : cur edidit im- stus ac sapicns, nil agit nisi sapienler, bc-

piissimum Mahometum, per quem pra»sci- ne ac gloriose, alque quod parvilas nostrae

vit quasi terliam partem generis humani capacitalis, debililas nostri inlelleclus de-

decipiendam. Mulla consimilia possent ficit prorsus in infinitum a comprehen-

qtueri de aliis lueresiarchis aliisque sub- sione, perscrtilalione, dijudicalione ac dis-

versoribus ac perditoribtis animartim. Cur B cussione sapientiii' ac providcnti;e jiidicio-

hanc animain infundil corpusciilo prolis rum Dei : qui in verilate est naturaliter

Juda?orum infideliumve parentum,ilaquod el incircumscriplibiliter et incomparabili-

ad Baptismi gratiam non pertingit ; hanc ler bonus, pius, justus et dulcis; qtii quan-

vero corpusculo prolis fidelitiin : ctir tiim diligat genus huinanum et ejus optet

iinum tam vehementer dereliiiqtiit, aliuin saltitem, per incarnationein Verbi ;i>terni

lam graliose ad se applicat; isttiin iniseri- el cetera mysleria Christi, el per innume-

cordissime praevenit, illi quasi ine.\orabi- rabilia beneficia, copiosissime et eviden-

lem se exhibere videtur ; istum in stiis tissime nobis monstravit; cui indesinenter

iniquilalibus diulissime sustinet, et circa oportet nos cum summa revercntia et ti-

finem vita convertit, illum in adolescentia more subjeclos el gralos consislere.

ARTICULUS XYII

DE PROVIDENTIA DEI EX DICTIS PATULM ET DOCTORU.M.

C1RC.\ finem libri secundi loquilur Da- C el incomprehensibilis est providentiaejus.

mascenus : Necesse est eumdem esse Insuper quaedam pertinent ad providen-

factorem(id est crealorem)omnium rerum tiam Dei secundum acceptionem : ut quae-

et provisorem.Neque enim decens nec con- cumque incoiitradictive sunt bona, id est

sequens est, alium esse universorum cre- irreprehensibiliter virtuosa et apta. Quae-

atorem,alium provisorem :alias imbecillis dam secundum concessionem : sicut con-

esset uterque, alter ad providendum, alter cedit et permittit justum in adversitates

ad producendum. Atque in quantum bo- incidere ut virtus ejus manifestetur, ut in Toh.uji.

nus, providet (qtiia nec boniis est, qui non Job. Inlerdum concedit aliquid inconve-

providet : etenim homines et animalia pro- niens agi, ut per operationem inconveni-

priis filiis naturaliter provident, et non entem aestimalam, magnum aliquid et mi-

providenti exprobratur) ; et ut sapiens, rabile dirigatur, id est, bonum eximium
optime eorum quae sunt curam habet. Id- D procuretur, ut salus mundi per crucem

circo oportet nos admirari, laudare et ac- Christi. Rursiis interdum concedit et sinit

ceptare omnia quae sunt providentiae ejus, justum mala pati ne excidat a virtute, ut ^ ^^^

etiam si forsilan videantur injusta : nam in Paulo. Derelinquil quoqiie providentia T-y.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIILE LIBER IV,

PROSA VI ; ART. XVII

535

Dei hominem dupliciter : primo, dispen- A
sative et ad tempus, ad ejus aut aliorum
eruditionem ; secundo, finaliter. Multi de-
mum sunt modi providentiae Dei qui nec
sermone exprimi queunt, nec intellectu
eomprehendi. Oportet etiam scire quod
omnes tristes superventiones, id est tribula-
tiones,ad salutem et utilitatem inducuntur
his qui patienter et cum gratiarum actione
suscipiunt eas. Haec Damascenus : qui de
his multa conscribit ibidem, quse ad pri-
mum Sententiarum potius pertinent.

At vero Antisiodorensis in Summa sua, B
libro primo, testatur : Providentia Dei est
diligentia qua subditis suis et rebus cre-
atis necessaria administrat, sive sint bona,
sive mala poenalia, per quae Deus homines
castigat et flagellat ad correptionem et
emendationem. Nam, ut asserit Augusti-
nus : Omnis poena vitse prsesentis infli-
gitur aut in purgationem, aut ad conser-
vationem, aut ad initium pcenae futurse.

Porro de providentia et fato grandem
inducit tractatum Guillehnus Parisiensis
ultiina parte primi hbri de Universo : Prse- C
scientia, inquiens, plus est et plura inclu-
dit ac respicit quam providentia, quoniam
Deus praescit bona et mala, non autem
providet nisi bona. Non enim dicitur ali-
quis sibi ipsi aut aliis mala providere.
Providet namque, qui consulte intendit
aliquid facere, aut aliquid fieri : mala ve-
ro non intenduntur consulte et circum-
specte, sed accidunt per errorem. Am-
plius, qui providet aliquid, ex intentione
procurat hoc fieri : non autem est intentio
bonitatis providentise Dei ut mala fiant, D
nec ea provenire procural. Verumtamen
universa et singula, tam bona quam mala,
curat Creator : quod constat de bonis,
quoniam tribuit et conservat eis esse.Quod
si quis dixerit, quia postquam dederit eis
esse, dimittit ea sibimet, non curans am-
plius ea nec regens ; huic objicitur, quia
aut Creator dedit eis virtutes aut vires
per quas se ipsa sufficerent regere absque
ampliori Creatoris cura, aut non. Si sic,
et hoc utique fecit providenter et scien-

ter : ergo ea regit hoc modo. Gujus ex-
emphim est, si quis filium suum commit-
tat alteri instruendum et gubernandum,
informans rectorem illum atque praeci-
piens qualiter instruat filium. Talis pater
non deserit filium suum, sed per alium
curat et instruit eum. Nec negligit eum :
illa quippe proprie non curantur quse ne-
gliguntur. Denique vires ita collatae, sunt
gubernacula per quse res illae sic regun-
tur : ideo, sicut gubernator regit navem
cujus gubernacula tenet, sic Deus regit
res quarum tenet vires. Iterum, qui regit
rcctorem in eo quod rector est, regit et
recta ab illo.

Hanc disputationem dominus Guillel-
mus prolixe ac bene prosequitur, osten-
dens deinceps ex uniformi ac jugi motu
et infiuxu coelestium corporum, et coha-
bitudine superiorum et inferiorum ad in-
vicem,providentiam rectoris universorum.
Recitat quoque opinionem dicentium, ex
his non plus sequi nisi quod cognoscit
ordinem universi, et species naturalesque
proprietates omnium rerum ; non autem
quod noscat individua earumdem singu-
lariter, circumstantionaliter, penitusque
distincte quoad omnia quae his accidunt
et accidere queunt, sed solum secundum
quod in specie colliguntur atque commu-
nicant, et quoad ea quae ratione naturae
specificae ipsis conveniunt. Quam opini-
onem erroneam multipliciter improbat,
quum et talis cognitio sit indistincta et
imperfecta, prsesertim in operabilibus.

Arguit quoque ex proprietatibus natu-
ralium rerum, quas non nisi ex institu-
tione Creatoris originaliter sunt sortitae.
Ut (inquit) te erigam et dirigam ad nobi-
liorem et sublimiorem considerationem
curse ac providentiae Dei, considera a quo
et ubi discunt araneae filare et retiacula
texere, ac muscas esse casuras in ea, at-
que quod inuscae erunt praedae et esca
earum, etiam antequam viderent muscas,
aut matres suas filantes ; item ubi for-
micae didicerunt thesaurizare, et (quod
mirabilius est) ubi didicerunt grana tritici

336

DE roNsoi. vtiom: imiii.osopiii r i iHr.ii iv. — nios.v vi ; aut. xvii

gerininatura, si ea sub lerra relinquerenl
intepra. ideoque dividunt ea in Iriista. De
perdicibus (jnoijue adiniratio est non |)ai-
va. qualiler inalrein cojjiioscant, quain
nniujuain videruiil.relinquanhjiio i>erdicu-
li pcrdicein (ju;e liirata lucral o\a inalris :
nam mox nati. illain statiin rcliiujuunt,
et inatrem qu» ova posnit in quibus sunl
nati, inseparabililer sequunlur. Longe ve-
ro mirabilius est quod scarabei, quuni
non viderint scarabeos alios generare. ini-
ro arlificio gencrant : dc stercore eniin
equino globos parvulos forinant rotundos,
quos ad receptaciila sua porlantes ac de-
super inciibantes, generant alios. Quis do-
cuit phoenicem ex aromatibus sibi rogum
construcre. et in eo se concremarc. iit cx
ejus cineribus phoenix alia gencretur?

Flinc videtur dicendum, quod sicut fluit
ipsum esse a priino fonte super cuncta
creata, bonitasque et pulchritudo ejus su-
per omne bonum et puichrum causatum
ab ipso ; sic a lumine sapicntijo Greatoris
descendunt ac fiuunt naturaiilcr, pro be-
neplacito ipsius, lumina taiium cognitio-
num, prout requirit necessitas et utilitas
hujusmodi bestiarum : ut super formicam,
•providpn- lumen quoddam prudentiae *. Sic et super
canes lumen quoddam qiiasi diviiiationis
descendisse vidclur, ita ut latroncs hoini-
nesque occuitos investigcnt, dignoscanl et
apprehendant : qnoniam canis factus est
ad custodiam hominum et rerum eorum ;
quod ipsi amicabilitate et soliicitiidine
sua ad hoinincs pandunt. Deiiique de vui-
turibus fertur quod pra?vidcnt strages
futuras ex praeliis hominum : propter
quod congregantur in iocis ubi futurffi
sunt strages hujiismodi, tanquam habituri
escam ibidem. Ex quibns potes perpen-
dere, quod iuminositas sapientia» Creatoris
penetrct oinnia usque ad minima. Aiioqiii
quis docuit bufonem alieno morsu vene-
noque laesum, accedere rutam, et ei locum
vulneris affricare, sicque curari ? Innu-
merabiiia taiia inveniuntur in variis re-
bus, tam animatis quam inanimatis, qua-
rum lam muila? et tam magnee ac mir»

tiae

A virlutes. j)roprietates operationesque sunt,
ut nec describi, nec cognosci, nec exj)riini
(jncaiit.

i)cni(jiie scribit hie doctor : Oiioniam
maxiinc crravcruiit cl adhiic crraiit liomi-
nes circa ciirain et j)rovi(lcntiain (Ircatoris
in his qu;p casii lanlum vidcnlur accidere,
tit ca (jiue communitcr atque wqualiter
eveniunt sapicnlibus et insi|)ientibus, ju-
stis el injuslis, ut siinl periciila naufra-
gioriim. varia genera mortis, cl consimilia
incommoda fortuila; seciindo in his qui

B oinnino non ciirari videntur, tam a Cre-
atore quam ab aliis, ut furiosi, qui solo
furore feruntur ; tertio in his qui pro
libilo vivunt, et non nisi maie vivere
voiunt, et (iit ita dicatur) stuita sua vo-
iuntate ducuntur, vel magis aguntur nullo
rectore vel curatore, ut videtur exterius ;
quarto in his qui omnino derelicti viden-
tur, quemadmodum cadaver avibus cani-
busque expositiim, pro ciijus ereptione
nii agitur (sic nonnuiii pauperes a po-
tentibus et vioientis multipliciter affii-

C guntur et opprimuntur, non solum nullo
eripiente aut defendente, imo nec con-
tradicente : qui tamen pauperes sanctissi-
mi sunt atque jiistissimi): scito ergo quod
casus et fortuna sive temeritas tam ionge
sunt a bonitate ac sapicntia Crcatoris,
quam longe stuititia et ignoranlia ; et pro-
pter hoc, quantum ad Creatorem nihil est
casus. Apud nos vero locum habet casus :
et hoc, qnantuin ad nos, hoc est propter
ignoranliam et improvisionem nostram.
Creator enim omnia intuetur, non intui-

D tione quae sit quasi habitus doriniens,quin
potius intuitione quae est in uitimitate
vigiiantiae et actualilatis ; nec quidquam
opertum est aut absconditum a visione
ipsius uiio modoriim, videtque omnia nu-
de et vciiit a proximo, imo quasi praesen-
tiaiiter. — Itaqiie bona exteriora terrena,
sunt parva et viiia, et per ea tanquam
per qusedam munuscula, attraxit sibi olim
Omnipotens homines pueriles, imperfe-
ctos, pusiiios, puta Judaeos : quibus et
comminatiis est temporaiia mala poenalia.

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI/E LIBER IV. — PROSA VI ; ART. XVII 537

Erudito vero genere humano, promisit bo- A quando transgredientes Judaeos juste re-

na spiritnalia et aeterna, et comminatus liquit et dire ac diu afflixit, poenitentes

est poenas perpetuas. Non est ergo ma- vero piissime liberavit. De his in evan-

gnum si Deus justis et electis suis per- gelica lege sic facta innumerabilia. cer-

mittat talia bona auferri, ut per hoc ad tissime vera, descripta sunt, de multiplici

spiritualia copiosius disponantur. Denique ultione Dei in tyrannos sanctorum marty-

furiosi non sunt extra providentiam Dei : rum occisores, et de praeclarissimis mira-

imo ex dispositione et cura ipsius ab ho- culis pro defensione fidei et glorificatione

minibus aliis detinentur, qui et ipsis com- beatissimorum martyrum, ab omnipotenti

patiuntur ac necessaria largiuntur, de re- Deo exhibitis.

mediis provident etiam ipsis pro posse. Diligenter demum perpendens, invenies

Unde et interdum permittunt eis libere nihil vacare a Creatoris justitia : imo et

ire et inter homines ambulare, dum pro- B ipsas belluas et pene omnia animalium

babiliter putant quod aliis non erunt no- genera reperies quamdam exercere justi-

civi : quia dimissio ilia ex vinculis, est tiam, et jura sua defendere. Vide qualiter

pro relevamine furoris ipsorum. Interdum ursa ablationem vel necem suorum vindi-

quoque ipsa furia est poena ex divina pro- cet catulorum; similiter qualiter leo atque

videntia juste aut certe paterne medici- ciconia pro suis uxoribus ac fetibus pu-

naliterque inflicta; nec tales ab angelica gnent ; cum quanta justitia masculi et fe-

custodia totaliter relinquuntur. Pra?terea meilse in brutis labores suos invicem par-

nec voluptuosi, et qui se totaliter man- tiantur, ut femina remanente in nido aut

cipant servituti facinorum, extra Dei pro- spelunca, masculus ad perquirendum et

videntiam vivunt, qui et justo judicio sic reportandum cibum feminae suae ac pul-

eos relinquit (quemadmodum ait in Psal- lis, egrediatur et regrediatur. Tempore

Ps.ixw, mo, Dimisi eos secundum desideria cordis C etiam meo ciconia tanquam de adulterio

eorum) ; sic etiam, quod deliciarum abla- per olfactum mariti sui convicta, congre-

tione gravius insanirent, et quod hi qui gata multitudine ciconiarum, nescio qua-

per prospera et jucunda non attrahuntur liter accusante masculo vel crimen ejus

ad divinum amorem, per flagella et aspe- detegente, a tota illa multitudine deplu-

ra ad deteriora corruerent, imo ad bla- mata fuit ac lacerata, quasi consilio ac

sphemias,infidelitates,ac Dei negationem : judicio omnium rea adulterii judicata.

consultius ergo dimittit eos in his quae Narratur item de equo qui dum velatis

amant perverse. Et quamvis illis abutan- oculis matrem suam cognovisset, depre-

tur, hoc tamen est praeter Creatoris inten- henso quod egerat, propriis dentibus ge-

Eccii. tionem, qui et vinum non concessit ut nitalia sua prsescidit, quasi vindicans in

XXI, io. jjQfnjjies inebrientur, sed sobrie ac salu- se ipso incestum quem ignoranter com-

briter illo utantur. D misit. — Insuper nulla est natio tam bar-

Amplius, providentiae suae majestatem barica, quae non per superiores quosdam

et sequitatem Deus frequenter monstravit ac legibus refrenetur. Imo, quum triplex

Gen. Mi. a mundi exordio, et per universale dilu- sit lex,utpote naturalis, positiva et divina,

!hid.xi\. vium, per subversionem Pentapolis, et quae omnes a Deo exortae sunt, nulla est

E.TO'i. VII per plagationes /Egyptiorum ; in Israeli- gens qu» non regatur aut una earum, aut

!v»w XVI *^'^^ etiani populo in deserto, per devo- simul duabus, aut omnibus tribus : ergo

rationem quorumdam a terra, et per alias sub Dei providentia vivunt. — Haec Guil-

varias rebellium strages ; deinde in ex- lelmus.

u.s»?x,i2- stirpatione Chananaeorum, quando sol et Impii quoque injuriam et contumeliam

'*' luna steterunt in coelo immobiles spatio quas suo inferunt Creatori, in se ipsis

unius diei ; item temporibus Judicum, gravissime ulciscuntur, tot et tantis be-

338. I)K CONSOI.ATIO.M': IMIir.OSOIMII.K I.IRKH IV. — IMIOS.V VI ; .VRT. XVIII

norifiis Dei sc privaiuio, jup;o (liaholi it A licti sunl, sicul nec martyres sancli, nec
peccati se ipsos subdendo, atque spterncp bealus Job suis possessionibus, prolibus >/oii, n.
dainnationi se ipsos exponendo.Porro duin ae corporis sanitate privalus : iino lalia
jiisli inultas et magnas ab impiis adver- multipliciter eis expediiint, ut dictum esl cf.i>.nic'
sitates i>atiuntur. nequaquam a Deo re- alibi. uoa''^*^

A'.

ARTICULUS XYIIl

PROPOSITIO ET SOMTIO DIAIUM Qr.ESTIONUM DE PUOMDENTIA ATQLE SCIENTIA DEI,
QUALITEa SIT UNIVKRSORUM ET SINGULORUM.

J

O.VNNES. — Ilorum narratio me dele- B fima ista cognosceret. — Amplius quajro,

ctat, qiiamvis prolixitas lerreat ne for- an secundum naturalem rationem loquen-

saii et alios yiavel (jui brevilate hctantur. do, sil concedendiim quod summus et

Sed adluic dubitationes qua'dam ine inqui- adorandus Deus liabeat universorum dis-

etant. Asseris quippe universa et singula, tinctam notiliam ac providentiain certain

etiam irrationabilia inanimata, distincte et ac veram, et de hoc quid senserunt phi-

singulariter sub divina providentia cade- losophi.

re. Sed obviare videtur illud Apostoli : Dionysius. — NuIIiim invenio doclorem

I Cor ix,9. Numquid de bobus cura est Deo ? Dcni- scholasticum qui tam diffuse scripsit dc

qiie, si omnia illa tam particulariter ca- his ut Guillelmus Parisiensis, qui qltima

dunt sub providentia Dei, ergo et ea quae parteprimi libri de Universo primamqua;-

indifferentia sunt vel ex sola imaginatione slionum istarum movet et solvit, dicendo :
procedunt : ut quod in retia piscantium C Qua?stio est, an per curam et provi-

potius cadat pisciculus iste quam ille, et dentiam Dei fiat quod iste lepusculus aut

iste piscis in rete hujus piscantis. atque ista capreola potius capiatur a venatore

quod unus potius comedat lianc buccellam quam alter aut altera, et quod iste onager

panis quam illam, et prius istam quam magis capiatur et devoretur a leone quam

aliam, et consimilia multa, in quibus nihil alius, aut ab isto leone quam ab alio, et

interesse videtur quid aut qualiter fiat. unus mus a murilego magis quam alter ;

Videntur quoque htec contrariari verbis sic de araneis, sic de muscis, hirundini-

B. Hieronymi asserentis : Absurdum est bus, etc.

ad hoc (leducere Dei majestatem, ut sciat Ad qua> omnia et consimilia dicimus,

per momenta singula, quot culices na- quod sapientia Dei non minus attingit mi-

scantur quotve inoriantur, quota pulicum nima quam maxima aut media;nec minus
et muscarum sit multitudo, quotve pisces D cognoscit utilitates mininiorum, licet mi-

natent in aquis, et similia. Non simus tam nimas, quam maximorum, quamvis maxi-

fatui adulatores Dei, ut dum providentiam mas, et tam hae quam illa? ex ipso sunt

ejus usque ad ima retrudimus, in nos et per ipsum, sapienter, providenter ac

ipsos injuriosi simus, eamdem irrationa- volenter. Et sicut cura fuit ei ut essent

bilium et rationabilium providentiam esse singula, sic est ei cura ordinare singula

dicentes. His quoque verbis Ilieronymi ad fines suos ac utilitates. Denique vena-

videtur consonare quod ait Averroes : Vi- tores et piscatores non dubitant dicere :

lesceret divinus intellectus, si vilia et in- Deus dedit mihi hodie piscem istum, aut

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA VI ; ART. XVIII 539

feram istam. Quumque nil capiunt, di- A ta se posita evidentius pateant, quo Deus

cunt : Deus non dedit mihi hodie aliquid altissimus ceterorum viiitatem et imper-
capere. In qua diversitate, sive alternati- fectionem atque miserias limpidius intu-

one capiendi uno die vel non capiendi, etur, eo sui ipsius nobilitatem, perfectio-

evidens est utilitas, credulitas et admiratio nem et beatitudinem clarius et deliciosius

providentiae Dei ; similiter excitatio timo- contemplari ostenditur, quemadmodum

ris et amoris Creatoris, gratitudinisque Beatorum gloria fertur augeri ex inspe-
in ipsum, ut quum dat, ei gratise refe- ctione tormentorum et cladium damna-

rantur, et quum non dat, timeatur esse torum.

offensus,et de ejus munere quod quseritur Ad secundam qusestionem respondeo, de

exspectetur. Sciendum vero, quod curare hoc varias esse opiniones, et diversimode

et non curare, dupliciter sumitur. Primo, inde senserunt philosophi, prout super

prout pertinet ad vim affectivam : sicque B primum Sententiarum Alexander, Bona- Cf.i.xx,

non curare, est aliquid non habere cordi, ventura, Albertus et alii scribunt. Ubi et l' '*'•'' ^*^'

eousque ut de ejus eventu neque quis Thomas effatur : Hsec quaestio ab omnibus

gaudeat si fiat, neque tristetur si non eve- fere sapientibus est ventilata ; idcirco

niat. Et sic Deus vulgariter dicitur non oportet diversorum opiniones narrare, ut

curare id pro quo nec poenam infert, nec falsis opinionibus refutatis, veram sequa-

mercedem largitur : et ita Deus non curat mur. Quidam itaque philosophi, ut Epi-

muscas quse ab araneis capiuntur, nec curus et Democritus, providentiam Dei
quo ordine buccella sumatur. Secundo,pro- negaverunt totaliter, dicentes omnia casu

ut ad vim spectat apprehensivam, ut cu- contingere : quge opinio a posterioribus

rare sit idem quod attendere seu cogitare: satis est reprobata. — Alii dixerunt pro-

et sic cuncta creata Deus curat, quia et videntiam Dei esse quarumdam rerum,

ipsa attendit, et fines ac utilitates seu fru- C non omnium. Quorum quidam dixerunt

ctus eorum, quae omnia praevidet et ordi- eam extendi usque ad species rerum, non

nat. — Hsec Guilielmus. usque ad individua corruptibilium en-

Ex his quaestio prima soluta est cum tium, nisi quse necessaria sunt : quia dixe-

suis objectis, excepta auctoritate Hierony- runt id quod exit cursum legibus naturse

mi super Habacuc prophetam expressa, statutum, ipsi providentiee non subesse ;

quam solvit Magister Sententiarum, primo unde et ea quse frequenter deficiunt a

libro,distinctione tricesima nona,dicendo: cursu ordinato putabant non esse provisa,

Hieronymus non negavit Deum omnia ista ut particularia corruptibilia et generabi-

scire, sed negat eum illa scire alternatim lia. Haecque opinio Aristoteli imputatur,

et particulatim,seu per diversa temporum quamvis ex verbis ejus expresse haberi

momenta, quasi ejus scientia varietur, au- non valeat. Sed Commentator suus unde-

geatur aut minuatur ; et innuit Deum ali- D cimo Metaphysicae ponit eam expresse.

ter curam ac providentiam habere irratio- Ait namque : Non est fas bonitati divinae

nalium et rationalium creaturarum. Quod habere de singularibus sollicitudinem, ni-

autem cuncta ista Deus cognoscat et curet si secundum quod communicationem ha-

aliquo modo, Christus in Evangelio docet : bent in natura communi ; ut quod aranea

ic.xu. 6, Nonne (inquiens) quinque passeres ve- faciat telam, non quod ista hoc agat. H«c

/o, 30.'^®^'!* dJpo"^'<^' ^*^ '^nus ex illis non cadit autem opinio falsa et perfida tollit ju-

super terram sine Patre vestro, id est sine dicium Dei de actibus hominum. — Ideo

providentia Dei Patris ? Vestri autem et alia fuit opinio, quod Deus providentiam

capilli capitis omnes numerati sunt. Quod habet de omnibus jam praetactis, atque

vero ex verbis Averrois allegasti, simpli- de individuis speciei humanee, etiam se-

citer falsum est : imo, quum opposita jux- cundum particulares actus eorum. Et haec

340

DE r.oxsor. ATioMv rnirosoiMii.F, i.irer i\'

IMIOS.V \l : .VRT. XVIII

est positio Rabbi Moysis, qui pro rationc A
assigiial qiiia iii qiiolibot hoiniiic cst in-
tellectiialis natiira, pcr qiiain aj^prcluMKJit
forinain speciei in qnanluni est spccics,
ciii et rationcm univcrsaiilalis atlribnit :
idco non dcscrilur a providciitia Dci, qn;n
direcle est specicruin ; ct pra^scrtim qno-
niain homo pcr splcndorem intellectus
communicat cum substantiis separatis,
quae et per se et qnantum ad individua
cadunt sub providcnlia Dei. Scd qiiia di-
vina cognitio a?qualitcr est singulariiim
et universalium, ct cjus qui est smuinc B
bonus, est omnia ordinare in finem secun-
dum quod nata sunt; inconveniens est sin-
gulariiim seu particularinm aliquorum pro-
vidciiliam non adscribcre Dco. — Hinc alii
dicuiit, qiiod Dciis j^rovidcntiain omnium
habct. Scd horum aliqui dicunt providcn-
tiam omnium rerum cPqualiler esse in
Dco : qui ex hoc incidiinl in Ircs errores.
Qiiidam cnim putantcs similitcr esse pro-
videntiam boiiorum et maIorum,qnum bo-
na et mala ncqueant cssc intcnta ab eo-
dem agente, posuerunt duos dcos, qiiorum C
unus (utpote deus Iucis,substantialitcr bo-
nus) provideret bona, aliiis (scilicct deus
tencbrarum, esscntialiter malus) provide-
rct mala : et haec fuit hc-eresis impii Mani-
chspi.qua» non solum a theoIogis,sed etiam
a philosophis, sufficicntcr est reprobata,
qiioniam malum non habet causam effi-
cientem, sed magis deficientem, nec est
per se intentum in quantum malum. Alii
sestimantes quod similiter sit providentia
contingentiiim et necessariorum, di.xcrunt
omnia de necessitatc accidere, negantes li- D
bcrtatcm arbitrii ct contingentiam rerum:
quod ad sensum constat esse falsum. Alii
aestimantes quod similiter rationalium et
irrationalium creaturarum providcntia sit,
dixcrunt nihil mali ctiam brutis accidcre,
quod non sit eis provisum in poenam, aut
in majoris pr^pmii occasionem : proplcr
quod asserebant peccatum esse occidcrc
brutum, sicut ct hominem.

Sed quia haec omnia sunt a fide pcnitus
aliena, dicendum quod omnium est provi-

dcntia, sed non codcm modo. Providentia
eniin incliidil disposilionem qii;c in rebus
dctcrminat ordiiUMn, qiii in gradu diversa-
rum natiirarum consistit. Quiimquc provi-
d(Miti;e non sit dcstrucrc ordincm rcrum,
■crrccliis providcntijp cxplclur in rcbiis sc-
ciindiiin convcnicntiam rcruin, proiit natfp
sunt consequi finem siium. Sicut enim quar-
to capitiilo dc Divinis nominibus S. Diony-
sius loquitur : Non est providentia) Dei na-
turam rei dcstriicrc,sed salvare.Ideo Deus
qiiasdam rcs ila instituit, iit secundum
suain condilioncm conseqiiantur sibi pra-
fixum finem, per principium quod est na-
tiira tantum, sicut in omnibus irrationali-
biis ; in aliis super hoc principium addidit
voliintatem. — In his quoque quae consc-
quuiitiir finem suum pcr principium qiiod
cst natura, est aliquis gradiis : quia quo-
riimdam natura impediri non potestacon-
sccutione sui effectus ac finis, et iste est
in illis altior gradus : ut in corporibus
coelestibus, in quibus nihil contingit non
inlcntum a Deo ex defectu corum. Proptcr
quod dicit Avicenna, quod supcr.orbem
liina? non contingit malum, loquens de
malo naturae. Alius gradus natura) potest
deficere ac impediri, ut generabilium et
corruj)tibiIium natura : quae quamvis sit
in bonitate inferior, attamcn eliam bona
est, ct melius est esse utramque quam
alleram tantum. Si autem Deus dedissel
huic naturse nunquam posse deficere, jam
non esset hac natura, sed altera et sic non
esset utraqiie natiira : in quo derogaretur
perfectioni totius universi. Hanc ergo na-
turam condidit Dcus,praenoscens defcctum
ei contingentem, qui est malum naturae,
non tamen intcndens hoc malum : sed ita
providit, ut si malum contingeret ex defe-
ctu aiicujus naturae,ordinarctur in aliquod
bonum ; sicut videmus quod corruptio
unius cst gencratio alterius. Et iste modus
providentia?. extendit sc usque ad bruta
inclusivc, quae potius aguntur instinctu
naturae quam voluntatis clectione. Ideo
malum quod contingit in eis recompensa-
tur per bonum naturae, non per bonum

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV.

PROSA VI ; ART. XVIII

541

prsemii : sicut quod mors muscse est cibus
aranese. — Porro in nobilioribus creaturis
invenitur aliud principium praeter natu-
ram : quod est voluntas. Quod quanto Deo
vicinius est,tanto a necessitate naturalium
causarum magis est liberum : ideo ex sua
conditione rectum ordinem potest tenere
tendendo in finem, et item deficere. Si
autem inevitabiliter aut indeviabiliter in
suum tenderet finem, per divinam provi-
dentiam jam toUeretur ab eo conditio suae
naturae, ut S. Dionysius protestatur ubi
supra. Hos quoque defectus voluntatum
contingentes praeter intentionem divin»
providenti£e,Deus praescivit et ordinavit in
aliquod bonum, non tantum naturae, sed
etiam singularis gratiae : ut in bonum ju-
stitiae, quod fit dum culpa per poenam
ordinatur; atque in bonum voluntatis alio-
rum, qui per illorum nequitiam corrigun-
tur pro suis peccatis, aut in gratia et in
gloria crescunt; et in alia multa bona,quae
humana mens non potest jam capere nec
explicare.

Unde constat quod bonum et malum
subjacent divinae providentiae:sed malum,
tanquam praescitum et ordinatum, non ut
a Deo intentum ; bonum vero, tanquam
et intentum ab eo: sed necessarium, ita ut
deficere nequeat; contingens autem,ita ut
possit deficere : voluntarium quoque, ita
ut praemium consequatur aut poenam, aut
in praemium poenamve alicujus ordinetur;
sed naturale, ita quod naturalem finem
adipiscatur si bonum, aut cedat in finem
alterius naturae si malum est. — Haec Tho-
mas in Scripto.

Quibus concordant scriptaAlberti,Petri,
iEgidii et Richardi : qui quaerunt an Deus
immediate provideat omnibus. Et respon-
dent : Ad providentiam pertinent duo.
Primum est ratio seu dispositio ordinis
rerum provisarum ac ordinatarum in fi-
nem. Secundum est exsecutio ordinis seu
ordinationis istius acterna?. Quantum ad
primum, Deus immediate providet uni-
versis; quantum vero ad secundum,multa
prosequitur per causas secundas, et infe-

A riora regit per superiora, non ex insuffici-
entia sua, sed ex plenitudine suae boni-
tatis, ut scilicet provisivam et guberna-
tivam suam perfectionem communicet
creaturis suis.

JoANNES. — Placent haec omnia. Sed
quaero qualiter liceat nobis uti nomine
fati, quum in homilia sanctus dicat Grego-
rius : Absit a fidelium mentibus ut fatum
dicant aliquid esse. Augustinus quoque
quinto de Civitate Dei : Si quis (inquit)
voluntatem aut potestatem Dei fatum ap-

B pellet, sententiam teneat, linguam cor-
rigat.

Dio.wsius. — Ex his quae allegas, Tho-
mas in Summa contra gentiles, tertio
libro, concludit : Ex quo cum infidelibus cap. 93.
nec nomina debemus habere communia,
ne ex consortio nominum oriatur erroris
occasio, nomine fati non est a fidelibus
utendum, ne videamur illis consentire qui
male de fato senserunt, omnia ista inferi-

■ ora necessitati siderum subjicientes.

Verumtamen,quia Boetius vir sapientis-

C simus atque catholicus utitur nomine fati,
et illud definit ac ejus efficientias ac pro-
prietates describit, et magistri in scholis
imitando Boetium nomine fati utuntur, et
fatum aliquid esse fatentur ; dicendum
videtur quod non sit periculosum neque
illicitum fati nomine uti, praemissa vero
descriptione ipsius et distinctione, quali-
ter variis modis sumatur. Gregorius vero
prohibet dicere fatum aliquid, eo modo
quo mathematici seu astrologi posuerunt
fatum, dicendo quod rebus humanis ne-

D cessitatem imponat. Hoc idem Augustinus
intendit, quod scilicet simpliciter et abso-
lute,videlicet sine declaratione significati-
onis fati, non sit eo utendum.

Ilinc super primum Sententiarum loqui-
tur Alexander : Duplex est fati acceptio.
Nam primo dicitur lex astrorum quae
rebus singulis fertur necessitatem impo-
nere, libero quoque arbitrio : et de fato
sic sumpto loquitur Gregorius quod sit
nihil. Secundo dicitur dispositio quaedam
in temporalibus rebus relicta ex providen-

oii

1)E CONSOI.ATIONE PHII.OSOPIII.F. I.IRF.R l\ .

MKTRrM VI

1». r.iJA. lia Dei. Sicquo dofinil iiliul Hoetius : Ka
Itiin. iiKinions, rst coinin qiui' (iivina siin-
plii-itas gerenda disposnit inobilis ncxus

p.siiD. tiMnporalisqne ordo ; et rnrsus : Fatuni
e-t rebns inobilibns, etc. Et ita est quid
creatnin. proprinsqne divina> providenlijc
effectns. Aliijnando taineii iinpropri(> sn-
initnr pro disposilione sen volnntate di-
vina. et sic qninto de Civitate asserit
Augnstinns : Prorsus divina providentia
conslitnnntnr regna hninana : quam si
quis fati nomine exprimat. lingnam corri-
gat. sententiam teneat. Fatiim itaque dicit B
natnram rei non absolnte. sed ciim relati-
one ac ordine : fatuin namque est disposi-
tio seu nexus quidam relictus in rebus ex
Dei providentia, ordinante et connectente
cansas et habitudines rernm. Haec Alex-
ander.

Insuper. in pr.Ttacto tractatu de Fato
ponuntur diversse fati acceptiones, videli-
cet, qnod fatum quandoque vocatnr mors
dispositione periodorum inducta, sicnt di-
citur in Anticlandiano : Livor post fata
quiescit. Sicque decursum vita? tribus fata- C

V libns deabus tribnit Plato. inceptionem
scilicet Clolho. j)rogressnm l^achcsi, con-
clusionem seu finein Atropo, juxla illnd :

(occat.
("lotlio (•oluin i)ortat, Lachesis traliit, Atropos

Secnndo inodo fatnm dicitnr dispositio
providentiic diviiue de rebns gerendis, sic-
ut jam tactnm est. Tcrtio inodo fatum di-
citnr forina ordinis esse et vitae inferi-
orum, causata in ipsis cx periodo ccclestis
circnli. Sicque Ilermes dicebat : Fatnm
est cansarnm complexio, etc, ut supra. Et c/". p. 512
secundo modo fatum ponendum est, sicut "■
Boetius illud accepit.

Interea,de eo quod quaeris,an secundum
naturalem rationem dicendnm sit Deum
habere distinctam notitiam ac providen-
tiam singularem universornm, nnnc patet
ex introductis, quod de hoc diversimode
valde senserunt diversi ; et quid de hoc
sensit Plato, supra expressum est. De Ari- c/".p. m
stotele quoque non est admodum certum '^®'^*-
quid senserit ; et infra de hoc ponentur
opiniones Ciceronis et Senecae.

METRUM VI

Si vis celsi jura toiiantis
Pura solers cernere mente,
Adspice summi culmina coeli.
Illic justo foedere rerum,
Veterem servant sidera pacem.
Non sol rutilo concitus igne
Gelidum Phoebes impedit axem ;
Nec qua3 summo vertice mundi
Flectit rapidos Ursa meatus,
Xunquam occiduo lota profundo,
Getera cernens sidera mergi,
Gupit Oceano tingere flammas.
Semper vicibus temporis aequis
Vesper seras nuntiat umbras,
Revehitque diem Lucifer almum.

Sic aeternos reflcit cursus
Alternus amor ; sic astrigeris
Bellum discors exsulat oris.
Haec concordia temperat aequis
Elementa modis, ut pugnantia
Vicibus cedant humida siccis,
Jungantque fidem frigora flammis ;
Pendulus ignis surgat in altum,
Terraeque graves pondere sidant,
lisdem causis vere tepenti
Spirat florifer annus odores,
.^stas cererem fervida siccat,
Remeat pomis gravis autumnus,
Hiemem defluus irrigat imber.
Haec temperies alit ac profert

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — METRUM VI ; ART. XIX

543

Quidquid vitam spirat in orbe ;
Eadem rapiens condit et aufert,
Obitu mergens orta supremo.
Sedet interea Gonditor altus,
Rerumque regens flectit habenas
Rex et dominus, fons et origo,
Lex et sapiens arbiter aequi ;
Et quEe motu concitat ire,
Sistit retrahens, ac vaga firmat :

Nam nisi rectos revocans itus,
Flexos iterum cogat in orbes,
Quae nunc stabilis continet ordo,
Dissepta suo fonte fatiscant.
Hic est cunctis communis amor,
Repetuntque boni fine teneri :
Quia non aliter durare queunt,
Nisi converso rursus amore
Refluant causae quae dedit esse.

ARTICULUS XIX

EXPOSITIO SEXTI HUJUS METRI.

OUEMADMODUM in fine prosae prsece-
dentis Philosopliia promisit lassum
Boetiuin carmine relevare, ita hic agit,
ostendens in sexto hoc metro, res creatas
inter se distinctas, differentes, contrarias,
et quamplures, ex providentia Dei stabili-
ter conservari, et quamdam quasi pacem
tenere. Sensus vero totius hujus metri sa-
tis ssepe praehabitus est. Itaque sensus et
ordo verborum sic habet :

Si, 0 Boeti, vis cernere, id est, si appe-
tis contemplari, pura mente, id est intel-
lectu a vitiis passionibusque mundato, so-
lers, id est prudens ac diligens. Est autem
solertia proprie industria inveniendi rati-
onem rei in tempore non prospecto, id est
repente : ut cur hi duo antea inimici, facti
sunt amici, quia habuerunt unum tertium
inimicum, ut libro Posteriorum ait Philo-
sophus. Sic ergo « si vis cernere solers
pura mente » (talis quippe mens ad con-
templationem est apta, non illa quse vitiis
sordidatur et passionibus inquietatur, ut
in Phsedone disseruit Plato, et plenius li-
bro de Prophetia)yMrfl, id est leges eeter-
nas et ordinationes ac instituta, celsi, id
est Dei altissimi, tonantis, id est, magni-
fice resonantis, tonitrua producentis, ter-
ribiliter comminantis. De quo scriptum
est in Job : Tonabit Deus voce magnitudi-

A nis suse, et non investigabitur quum audi-
ta fuerit vox ejus ; in Ezechiele quoque :
Audiebam sonum quasi sonum sublimis Ezech. i,
Dei. Unde in Apocalypsi ait Joannes : Au- "t'
divi vocem quasi aquarum multarum et ''.
tonitruorum magnovum. Adspice culmina,
id est elevationem et apicem, swmni coeli,
id est primi mobilis, vel potius coeli em-
pyrei, quod est mansio ac regio Beato-
rum : in quo sunt chori ac ordines angelo-
rum, quorum culmina sunt sacratissima
Seraphim.

B Illic sidera servant pacem veterem, id
est uniformitatem, cursum, et connexio-
nem quam ab initio habuerunt, foedere
rerum justo, id est decenti contempera-
tione virium et influentiarum suarum,seu
pacto divinitus instituto. Unde dictum est
supra : Quisquis rerum foedera nectis ; p.i2oA,i2o
itemque : Legemque pati sidera cogis. ^-
Verumtamen influentia unius planetae seu
stellse interdum videtur contrariari influ-
entiao effectuique alterius et impedire eos-
dem : non est tamen inter eos discordia

C mutua,sicut de hoc Albumasar in Introdu-
ctorio majori,Ptolem8eus et Albategni mul-
ta conscribunt,Guillelmus quoque in libro
de Fide et legibus, atque Albertus libro
de Coeequaevis. Ineffabiliter autem perfe-
ctius regnat pax prorsus dulcissima invio-

544

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHl.F, LHJEH IV. — METRLM VI ; ART. XIX

lal)ilisqiu' coiiconiia iii tivihus ctiili (mii- A
pyiri. Propter t]iiotl sfiiplmu osJ iii Job :

Jubws.: Poleslas fl lt'iroi' apiid Dciiin csl, (|iji
racil coiicordiaiii iii subliinihiis siiis.

Sul concidts, k\ cst velox in molu siio,
ii/nc rutilo, id cst, splciidorc claro qiio cl
calcfacit inicriora pci; radioruin rcric.\io-
ncin, non iinpcdit ajccni (fclidum, id est
rrigiduin orbcin, Phnrbcs, id est lun», qusR
ciiin splupra sua vocatiir frigida effectivc,
C{. p. 4.» ul tlictum est saepe. Cujus influxiim, mo-

^'•'"^- liiiii ct vim non impedit sol : nihilo minus
pricdominatur cl tcmpcrat cos. Scc Ursa, B
id esl Ursa major, quffi tlicitur Gurrus,
qiuvfiectH, id est circumducit, mcatus ra-
pidos, id esl inotus celeres, summo vertice
mundi, id est circa polum arcticum : qui
nobis vitlclur sublimior polo antarctico,
quainvis cx natura rei et sccundum veri-
talcin polus antarcticus superior sit, ut
libro de Coelo et mundo probat Philoso-
phus ; nunqua)n lota profundo occiduo,
id est in mari occidcntali nunquam hurne-
cta. Et hoc dicit Philosophia, non quod
alia3 stella? laventur et mergantur in mari C
secundum veritatem, sed secundum appa-
cf. p. 308 rentiam tantum : quia (ut frequenter pr(e-

*• habitum est) stantibiis in ripa maris, et

niliil nisi inare et coelum ac stellas cer-
nentibus, apparet quod planeta) et stell»
pro maxima parte descendant in aquas ;
nec sciunl quod inler aqiias et coelestia
corpora mediant aer et ignis elcmentaris.
Ilinc subditur •.cernens cetera sidera mer-
gi, id est in mare descendere secundum
apparenliam : non tamen omnia, sed quae
in tantuin dislant a polo quod habitatori- D
bus lerr» occumbunt. Ursa autem non
occumbil nobis: imo jugiter posset videri,
nisi lux solis aut obnubilatio aeris impe-
diret. Cupit tingere flammas, id est stellas
suas micantes, effective calidas, circum-
ducere et multum approximare, Oceano,
id est magno mari seu aqiieo elemento :
nam stellae in Lrsa contenta?,semper nota-
biliter videntur distare a descensu sub
terra et aqua.

Vesper, id est stella vespertina, www^ta^.

id cst, sua a|)i)aritioiic dcsigiial, utid)ras
.srrr7.v, id est tardas obsciirilales noctiirnas,
.scmjicr, id esl oinni tcmporc opporluno,
iitpote ricibus wcjuis tenij)oris,i(i est horis
ad hoc divinitus institutis. Et Luci/cr, id
csl slclla matiitina, rcrc/tif, id esl, siio
ortu rcdirc tlcmonslrat, dic/n (dtninn, id
est clariim ac lucidum ; vel, « almiiin »,
id est sanctum, (luia in die communis
plcbs magis vacat cultui 13ei, quain iii
noclibus aut somni tcmpore.

Altcrnus atttor, id csl niutiia rcrum
concordia, et inclinatio sidcriim naliiralis,
rc/icit sic, id est, hoc modo conlinuat et
conservat, cursus ceternos, id est circum-
volutiones perpetiias, vel potius jiiges, seu
usque ad finem saeculi duraluras. Sic su-
iiiilur aplernum libro de Causis, quum
diciliir : Omnc esse superius aut est ante
ictcrnitatem, aut cum a;ternitate, aut post
a»ternitatem. Bellum discors, id est iinpu-
giiatio ex discordia veniens, exsulat, id
est, longe distat, sic, id est per istam cOn-
cordiam, oris, id est ab oris seu locis et
regionibus, astrigeris, id est ca3les.tibus
sphaeris quae gerunt astra, quae in octava
sphaera sunt fixa : quoruin aliqua, ut pla-
netae, in propriis sphaeris moventur, non
fixa, sed velul erratica, iit Ptolemaeus evi-
denter probavit, quamvis Aristoteles sen-
sit oppositum.

Consequenter idem probatur in elemen-
tis. Ha;c concordia, id est cornproportio-
natio rerum, temperat, id est, temperate
iniscet et unit, elementa in mixtis, modis
(cquis, id est congruis temperationibus :
ut pugnantia, id est elemenla sibi invi-
cem contrariantia, ccdant, id est, se invi-
cem compatiantur, et unum intret locum
allerius, vicibus, id est vicissim ac mutuo,
et aptis temporibus, utputa /tumida, ut
sunt aer et aqua, siccis, id est igni et
terrae, et frigora, id est frigida elementa,
ut aqua et terra, jungant /idem, id est,
concorditer socientur, /lammis, id est ca-
lidis elementis, ut igni et aeri ; et ignis
pendulus, id est levis et mobilis, super
aerem pendens, surgat in altum, id est,

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHLT; LIBER IV.

METRUM VI ; ART. XIX

o4o

ascendat dum extra naturalem fuerit lo-
cum, et terrcc graves sidant, id est, in
imo jaceant, pondere, id est sua gravitate.
Unde libro de Civitate loquitur Augusti-
nus : Pondera et inclinationes rerum sunt
quasi naturales amores earum,quibus una-
quajque ad congruentem sibi locum mo-
vetur : quarum omnium infima terra cen-
trum vocatur.

Annus fiorifer, id est pars anni in qua
arbores florent, videlicet vere tepenti, id
est temperate calido, spirat odores, id est,
dulciter fragrat. Dicitur enim tempus fa-
cere id quod fit in tempore : in vernali
autem tempore flores suavem fundunt
odorem. ^-Estas feroida ex solis appro-
ximatione ad zenith capitis nostri, siccat
cererem, id est, f ruges maturat, extrahendo
seu consumendo, vel potius convertendo
in substantiam frugum, humores blado-
rum et frugum. Autumnus remeat, id est,
post sestatem revertitur, gravis, id est
onustus ac fertilis, pomis, id est fructibus
arborum et lignorum, qui communi no-
mine poma vocantur, quamvis pomum
interdum strictius capiatur. Sic quoque
pomum communiter sumitur, quum Au-
gustinus exponens quod apud Marcum le-

arc. xj, gitur, Christum maledixisse ficulneae, quo-

'*■ niam non invenit fructum in ea, ait : Non
enim erat tempus ficorum, id est pomi
illius. Imher defluus, id est pluvia desuper
fluens et cadens, irrigat hiemem, id est
terram et quee sunt in ea tempore hiema-
li. Quod Deus sapientissime agit guttatim
per imbres, non impetuose per fluvios,

XII, 15. juxta illud Job : Si continuerit aquas, om-
nia siccabuntur ; si emiserit eas, subver-
tent terram. Aliquee enim terrae rigantur
aqua fluviali, aliquse aqua pluviali. Unde

s. cxLvi, in Psalmo : Qui operit coelum nubibus, et
parat terr» pluviam. Ideo loquitur Jere-

.xiv,22. mias : Numquid sunt in sculptiiibus gen-
tium qui pluant? quasi dicat : Hoc Deo
proprium est.

Hcec temperies, id est ista concordia seu
dispositio rerum, vel moderatio providen-
tise Dei seriesque causarum, alit ac pro-

T. 2G.

A fert, id est, nutrit et producit, quidquid
spirat vitam, id est, vitalem motum aut
actum habet, in orhe, id est in mundo
isto inferiori. Eadem causa et temperies
ista rapiens, id est, auferens el corrum-
pens ista inferiora viventia, juxta illud
Psalmi : Avertente te faciem, turbabun- /ycui, :;o.
tur ; auferes spiritum eorum, et deficient,
et in pulverem suum revertentur. Quod
etiam in hominibus agit, sicut in libro
sancti Job dicilur : Conteret multos et /oixxxiv,
innumerabiles, et starc faciet alios pro '''

B eis. Hinc subditur : condit et aufert , id
est, ea corrumpit et tollit de medio et
abscondit, ita quod amplius non appa-
reant, mergens, id est, absorbens seu de-
struens, orfa, id est, illa quee generata
fuerunt, ohitii siipremo, id est ultima mor-
te, quse est finis omnium corruptibilium
in hoc mundo. Verumtamen productio re-
rum et collatio beneficiorum ipsius, esse
aut vivere,est directe de intentione libera-
lissimi Dei ; corruptio autem et destructio
rerum, concomitanter et quasi per acci-

C dens, sive in ultionem, aut quia h*c de-
sinit conservare.Ideo scriptum est in libro
Sapienti» : Deus mortem non fecit, nee Sap.\, 13.
Iffitatur in perditione vivorum.

Consequenter tangitur suprema et pri-
ma omnium horum causa. Conditor altus,
id est Creator sublimis, sedet interea, id
est, immobiliter residet in throno glorise
suee. Qui apud Isaiam loquitur : Ccelura /.j.lxvi, i;
mihi sedes est. Et regens, id est, cuncta ^ '''•""''*''•
gubernans (sicut in libro de Causis ha-
betur : Causa prima regit res omnes per

D finem decoris, id est pulcherrime), flectit,
id est, ad placitum suum vertit et movet,
hahenas (id est gubernacula atque regi-
mina) rerum, juxta illud in libro Esther :
Domine Deus, rex omnipotens, in ditione Esiher^m,
tua cuncta sunt posita, et non est qui '^-
tuse possit resistere voluntati. De quo apud
Job scriptum est : Si subverterit omnia, job xr, 10.
vel in unum coarctaverit, quis contradi-
cet ei ? Rex universorum, et dominus,
propria auctoritate preesidens cunctis. Qui
ait per Isaiam : Ego Dominus, hoc esty«. xlh.s.

35

ruc»

DE rONSOI.ATIONF: Pllir.OSOPHI.F, MRrU IV

METUrM M : .MIT. XIX

J'S. LXV, 7

Ai>oc. I, 8
x\ii, J3.

S"n/). XII,

nomeii iiifum : ^loriain iiu-ain altfri iioii
dabo. De qiio dixil l*salinoj;rapliu.s : (jui
dominatur iii virtutc sua iii a-tcrnum.
Fons, id est omniuin bonorum princi-
pium. exordinin eriectivum. siciit ait IMii-
losoplius : Ab lioc ente omnibus derivatiim
esl esse el vivcre. AV oni/o exemplaris,
el causa finalis, proiil in Apocalypsi le-
statur : Kgo suin .\lplia cl Oinega. priii-
cipium et rinis. primus et novissiniiis.
Lcj: prima et increata. idealis el a>ter-
nalis, lcx viva : ad quam nltimalc con-
lugitur, a qua oinnis lex recta exorilur;
a qua etiam nullatcnus appellatur, qiiiim
nee priorem habeat nec superiorem. De
qua in libro Sapientise fertur : Quum sis
justus, omnia juste disponis ; virtus enim
tua, juslitiiT initium est.

Ilinc subditur : et sapiens arhiter, id
est judex, wqui, id est totius justitiaj :
quoniam Deus est mensura et regula om-
nis virlutis, veritatis et aequitatis ; et eo
ipso quo ei sic placet aut ita, videtur
rectum, et bonum est. Idcirco (iit puto)
Aristoleles dixit, quod Deus potest ad nu-
tum impune peccare. Quod prima facie
mirabiliter sonat : propter quod Bonaven-
tura super Sententias affirmat se non cre-
dere quod Aristoteles dixerit hoc. Alii
dicunt eum hoc protulisse de falso deo
quovis gentilium. Sed verius reor quod
dixil iioc metaphorice, quemadmodum in
Scripturis invariabili el impassionabili
Deo attribuuntur ira, furor, tristitia, non
per veritatem affectus, sed per similitu-
dinem operis seu effectus : ut sic Deus
essentialiter sanctus et naturaliter atque
invariabiliter bonus, dicatur peccare, qiio-
niam instar peccantis se habet, agendo
nulli legi subjectus, nullo jure restrictus,
nec quempiam habens metuere aut for-
midare aut curare. Hinc decimo de Civi-
tale Dei loquitur Augustinus : In civitate
superna, Dei voluntas, intelligibilis et in-
commutabilis lex est. Et denuo fassus est :
In civitate Dei, lex est caritas, rex veritas,
pax felicitas, vita jBternitas.

Et ipse sistit, id est, quiescere facit

A ac firmal, ijtnv concitat, id est, qua; vult
et excitat, irc, id esl transire seu pro-
cedere, niotu, id est per motum : hoc est,
ea qiia' movet, facil quum miIi cessare
a inolu ; rctrahois, id est, a molu im-
pediens, seu post quietem reducens ad
moluin. Ad cujus imperium sol et luna
steterunt in cado immobiles spatio diei
uniiis. ul palet in Josue. De quo ait Scri- Jost,e%xi.
ptiira iii Job : Qui pra>cipit soli, et nonyoiix, 7.
oritur; et stellas claudit quasi sub signa-
ciilo. Ac finnat ciuia, id esl, instabilia

B roboral, corda quoqiie rebellia, irrefrcnata
et undique evaganlia reducit refrenatque
suis pra?ceptis, et per gratiam stabilit,
sicut ait Apostolus : Optimum est gratia mbiww,
stabiliri cor. Nam nisi ipse omnium re- '■•■
ctor 7-evocans, id est reducens, itus rectos,
id est actus seu cursus ad errandum di-
rectos : unde subjungitur, /lcxos, id est
tales actus ab aoquitate retortos ac devios,
cogat iterum, id est reflectat, in orbes,
id est in circulos et lineas rectae ordina-
tionis ; fatiscunt * , id est (\(i{\c\\xn\.,clissepta * fatiscant

C suo fontc, id est disjuncta a suo fontali
principio, qucc nunc continet, id est, in
suo vigore et cursu seu operatione et
ordine conservat, ordo stabilis, id est te-
nor et series fati, quod per compara-
tionem ad providentiam Dei immutabile
perhibetur, prout in expositione prosae c/. p. sis
prajcedentis expressum est. i^eis.

Hic, id est Deus, est amor communis
cunctis. Deus enim est amor increatus.
De quo ait in prima sua epistola Joannes
apostolus : Deus caritas est. Nempe in Deo \joann.i\,

D realiter idem sunt amans et amor. Qui amor *' "'■
est universis creatis « communis w, quum
sit omnium Creator et Dominus, amans
ea qii» fecit, et omnibus summe ama-
bilis : qui dat omnibus affluenter, ac li- ,;„coi. i, r,.
beralissime bonitatem suam communicat.
Cui in libro Sapientia? dicitur : Diligis Sap.\i,ih,
omnia qute sunt, et nihil odisti eorum ^'-
quae fecisti, qui amas animas. Et repet^mt,
id est, cuncta creata ad ipsum naturalitcr
convertuntur, sicut effectus ad suam cau-
sam, ut conservcntur, teneri, id est, ut

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER IV. — PROSA VII 547

teneantur, fine honi, id est ab ipso, qui A primi entis manutenentia conservarentur.

est bonum finale omnium rerum et finis Plus quippe dependet omne creatum a

•qiietoit tolius honi; quia non gueant* durare, id Deo, quam quicumque effectus a causa

est, non possint permanere in esse, aliter, secunda : quum igitur videamus quosdam

id est alio modo nisi redeundo ad ipsum, effectus in esse et permanere in tantum

seu nisi conserventur ab ipso : ideo ex- a suis causis creatis dependere, quod nec

positorie subditur, nisi causa;, id est se- ad momentum sine iilarum conservatione

cundariae causse, seu causfB intrinsecae rei, possint consistere, ut patet de lumine

ut sunt forma atque materia, amore rur- fuso a sole, et de illuminatione candelse ;

sus converso, id est naturali desiderio multo plus ita dependet a Creatore omne

permanendi reflexo ad increatura amorem, creaturn. Propterea in libro Sapientise di-

refiuant, id est redeant ad causam quce citur Deo : Quomodo posset aliquid per- Sap.xi,2fi.
dedit esse, hoc est ad primam causam. B manere, nisi tu voluisses ? aut quod a te

)c Divin. Hinc B. Dionysius protestatur, quod om- vocatum non esset, conservaretur ?

im.c.i,iv. jjjg^ naturaliter convertuntur ad Creato- Postremo, de spirituali intelligentia hu-

rem, aut naturali, aut animali, aut ratio- jus metri multa possent proferri;sed sicut

nali, aut intellectuali appetitu. Albertus litteralis horum sensus in prahabitis con-

quoque frequenter allegat Aristotelem in tinetur, sic et spiritualis eorum intellectus

epistola de Principio universi esse dixisse, ex illis elici potest : idcirco prolixitatem

quod omnia redigerentur in nihilum, nisi devitans "pertranseo.

PROSA VII

JxAMNE igitur vides quid hsec omnia quae diximus consequatur ? — Quidnam ?
inquam. — Omnem (inquit) bonam prorsus esse fortunam. — Et qui (iiiquam)
fieri potest? — Attende, inquit : quum omnis fortuna, vel jucunda vel aspera,
tum remunerandi exercendive bonos, tum puniendi corrigendive improbos causa
deferatur ; omnis bona est, quam vel justam constat esse, vel utilem. — Nimis
quidem (inquam) vera ratio ; et si quam paulo ante docuisti providentiam fatumve
considerem, firmis viribus nixa sententia. Sed eam (si placet) inter eas quas in-
opinabiles paulo ante posuisti, numeremus. — Quid ? inquit. — Quia id hominum
sermo communis usurpat, et quidem crebro, quorumdam malam esse fortunam.

— Visne igitur, inquit, paulisper vulgi sermonibus accedamus, ne nimium
velut ab humanitatis usu recessisse videamur? — Ut placet, inquam. — Nonne
igitur bonum censes esse quod prodest ? — Ita est, inquam. — Quae vero aut
exercet aut corrigit, prodest. — Fateor, inquam. — Bona igitur. — Quidni? —
Sed haec eorum est qui vel in virtute positi, contra aspera bellum gerunt, vel a
vitiis declinantes, virtutis iter arripiunt. — Negare (inquam) nequeo. — Quid vero
jucunda, quae in praemium tribuitur bonis? num vulgus malam esse decernit?

— Nequaquam ; verum uti est, ita quoque esse optimam censet. — Quid reliqua,
quae quum sit aspera, justo supplicio malos coercet ? num bonam populus putat ?

— Imo omnium (inquam) quae excogitari possunt, judicat esse miserrimam. —

."'iS DK coNsor.ATioNF. pnii.osopni.r. i.iiirn IV. — PROS.v VII ; aht. xx

Yide igitur ne opinionein populi sequentes, quiddam valde inopinabile confece-
i-imus. — Quid ? inquam. — Ex his enim (ail) qua3 concessa sunt, evenit eorum
quidem (jui vel sunt in possessione, vel in provectu, vel in adeptione virtutis,
omnein, (iuaecum(iue sit, bonam, in improbitate vero manentibus, omnem pessimam
essc fortunam. — PIoc, inquam, verum est, tametsi nemo audeat confitcri. — Ouare,
inquit, ita vir sapicius moleste ferre non del)ct, quoties in fortuna? certamen ad-
ducitur, ut virum fortem non decet indignari, quoties increpuit bollicus tuinultus :
ntrique enim, huic quidem glorias propaganda), illi vero confirmandoe sapientiae,
ditTicultas ipsa, inateria est. Ex quo eliara virtus vocatur, quod suis viribus nitens,
non superetur adversis. Neque enim vos in provectu positi virtutis, dilTluere deli-
ciis et emarcescere voluptate venistis : pnBlium cum omni fortuna nimis acre
conseritis. Ne vos aut tristis opprimat, aut jucunda corrumpat, firmis medium
auiem viribus occupate. Quidquid aut * infra subsistit, aut ultra progreditur, habet con-
temptum felicitatis, non habet prtemium laboris. In vestra est enim situm manu,
qualem vobis fortunam formare malitis : omnis enim quae videtur aspera, nisi aut
exercet aut corrigit, punit.

ARTICULUS XX

EXPOSITIO HUJUS SEPTIM.E PROSiE,

HIG cx pra?induclis ornnibus Philoso- A accidit homini, et ordinatur ei ad aliquod

phia inferl unain conclusionem quaj bonum, quainvis frequenter homo male

prima facie mirabiliter et quasi incredi- utatur tali eventu.

biliter sonat, videlicet omnem fortunam — Et qui (inquam) fieri potest ? \A es\,

esse boiiam, quum tamen aliqui appcllen- ego Boetius dico, Quomodo hoc fieri pot-

tur infortunali.et quanlam sint difiortunia est ? — AUendc,inquit/\di est,PhiIosophia

seu advers» fortuiia>. Itaque ait : dixit, « Attende » sequentia : Quum omnis

Jamne igitur vides, o Boeti, id cst, fortuna, vel jucunda vel aspera, id est,

utrum vel numquid consideras jam, quid tam illa quae laeta est et prospera, quam

ha'c omnia quK diximus consequatur , id illa quse est adversa et dura seu afflictiva,

est, « qiiid « consequens sit et rite in- deferatur, id est, hominibus concedatur,

feratur ad « ha'C omnia » et ex omnibus tum, id est interdum, causa remmxerandi
« qua? diximus » de providentia Dei et B exercendive bonos, id est virtuosos, ut per

(j^to ? — Quidnam ? inquam, id est, ego prospera provocentur ad proficiendum et

Boelius dico et quicro, « Quidnam » hoc regratiandum summo benefactori, et per

est consequens? — Omnem(inquit) bonam adversa fiant magis probati, exercitati et

prorsus esse fortunam,\d Qi\,V\\\\o%o^\\\dL patientes, juxta illud Apostoli ad Roma-

r('spondit.«Omnem fortunam esse prorsus iios : Tribulatio patientiam operatur, pa- .«om.v.s,

bonam », id est omnem effectum fortui- tientia autem probationem, probatio vero *•

tuin aliquo modo esse expedientem : et spem. Ideo Raphael dixit Tobiae : Quia 2'o6.xii,i3.

hoc per respectum ad divinam providen- acceptus eras Deo, necesse fuit ut tentalio

liam,cujus dispensatione seu moderatione probaret te. Tum, id est aliquando, pu-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHl^ LIBER IV.

PROSA VII ; ART. XX

o49

Prov. XIX
9.

Jer. XXX
1.

Is. xxviii

y.

II .)/-»■/,.

I. 13.

nieiidi corrigendive improbos : id est, vel
causa « puniendi » peccata eorum in pree-
senti, ne pereant in futuro : quemadmo-
dum in Proverbiis Salomon loquitur, Pa-
rata sunt derisoribus judicia, ct mallei
percutientes corporibus stultorum. Unde
per Jeremiam Dominus loquitur pecca-
tori : Castigabo te, ne tibi innoxius vi-
dearis. Vel causa eos « corrigendi », id est
revocandi a vitiis et inducendi ad virtutes,
ut scilicet vexatio det illis intellectum.
Etenim punitiones Dei in praesenti sunt
medicinales, quantum est ex parte ipsius,
quia sunt admonitiones ut per eas con-
sideremus nostros excessus, et poenitendo
deinceps virtutibus insistamus. Omnis bo-
na est, id est, ex hoc rite concluditur,
quod omnis fortuna sit bona aliquo modo,
videlicet : secundum se, prout sanitas ap-
petitur propter se ; vel in ordine ad aliud,
ut secari, uri, aut amaram sumere poti-
onem, sunt bona per ordinationem ad
aliud, utpote in quantum conferunt ad
sanitatem adipiscendam; quam veljustam
constat esse, vel utilem, id est, juste pro-
venientem secundum providentiain Dei,
vel proficuam et expedientem ad finem
salubrem : nam pcenae vitae prsesentis, ut
persecutio, infirmitas, paupertas, et con-
similia, prosunt ad vitandum mulla pec-
cata, ad veniam impetrandam, ad gratiam
et misericordiam consequendani,ad cogno-
scendum et humiliandum se ipsum. Ideo
in libro Machabseorum asseritur : Multo
tempore non sinere peccatoribus ex sen-
tentia agere, sed statim ultiones adhibere,
magiii beneficii est indicium.

— Nimis (pudem (inquam) vera ratio,
id est, ego Boetius fateor, quod « ratio »
seu argumentatio ista, qua probas omnem
fortunam esse bonam, est « vera » valde
et efficax ; et sl quam paido ante docuisti
providentiam fatumve considerem , id est,
si perpendam « providehtiam » Dei, quse
omnia intuetur, includit et ordinat, seu
« fatum », quod est quasi expressio et effe-
ctus seu exsecutio providentise divinae,/?/-
mis viribus est niwa sententia, id est heec

A tua doctrina. Sed eam (si placet) inter eas

quas inopinabiles pjaulo ante posuisti, nu- cf. p. 580
meremus, id est, si placet tibi, o Philoso- ^^'^-
phia, istam sententiam computemus esse
de numero ^ioctrinarum seu propositio-
num quas vulgus reputat « inopinabiles »,
id est tam erroneas quod nemo debeat
opinari aliquid veritatis aut probabilitatis
esse in eis.

— Quid? inquit, id est, Philosophia
respondet, « Quid » est cur hoc facere
debeamus ? — Quia id hominum sermo

B communis usurpat, id est, ego Boetius
assigno pro causa, « quia sermo commu-
nis hominum id usurpat », id est, prse-
sumptuose asserit seu incaute pra?suppo-
nit, et quidem, id est certe, crebro, id
est, frequenter hoc dicunt, videlicet for-
tunam. quorimidam esse malam. Deni-
que, quoniam (teste Philosopho) fama
quam communis hominum opinio tenet,
non omnino deperditur, id est, non to-
taliter falsificatur ; idcirco et istud dictum
vulgarium est aliquo modo verum, ita

C quod fortuna quorumdam hominum est
mala malitia poenee, hoc est poenalis seu
aspera. Nam et tale malum a Deo est,
qui ait apud Isaiam : Ego Dominus for- /j. m.v. r,,
mans lucem et creans tenebras, faciens '■
pacem et creans malum. Nempe, ut di-
ctum est seepe, duplex est malum, vide- r/. p.stb',
licet malum culpse et malum pcen». Est *''' ''^''^'
quoque malum naturtB, ut monstruositas,
et malum fortunae : qua; ad malum poenae
reducuntur.

— Visnc iyitur, inquit, paidisper vuhji
D sermonilms accedamics, id est, Philosophia

ait, 0 Boeti, « vis » quod « accedamus
paulisper », id est, modicum appropin-
quemus, opinionibus « vulgi », conde-
scendendo eis quantum fieri valet salva
veritate, ne nimium velut ab humanitatis
usu recessisse videamur, id est, ne judi-
cemur recessisse ab usu humano et a
communi modo loquendi? Ad humanita-
tem namque pertinet esse rationalem, non
nimis extremum, imo potius eligere me-
dium. Unde opiniones multum erroueas

srio

DE CONSOLATIONK PmLOSOlMII.K LIHEH IV. — I'HOS.\ VII ; AUT. XX

dicit .\vorroos a natiira humana alienas
sivo oxlranoas. — rt phiccl , uk/iuh/i. id
est, ejio nootius dico, Tu, o IMiilosopliia,
fac prout coinplafct tibi.

— Xonnc igitiir boniim conses csse quod
prodest ^ id est. Philosophia dixit, Nonne
jiidicas bonum esse q^iod cst utile. quuin
boiiiiin sit tiiplex. puta, boiiuiu delccta-
bile. boniiin utile, el bonuin honestmu l
— Itit cst, inquam. Et Philosophia : Quiv
vero aut exercet aut corrigit , id cst lor-
tiiiia exercens, probans, examinans, aut
corrigens induceiido ad mcliora, prndc.st,
id est, iitilis est. .\d quod Hoetius : /'>//eor,
inquam. Et Philosophia : Bona est igitur.
Et Boelius : Quidni? id est, qiiid aliud
sequitur nisi hoc ?

.\d qiiod Philosophia : Sed ho;c, id est

fortuna ista exercens vel corrigens, (?orMm

cst, id cst, convenit iUis, (jiii rcl in vir-

tutc positi, id est, qui consisluiit in gratia

atque virlutibus, ul sunt proficientes, con-

tra aspera gerunt bcllum, id est, per

palientiam aliasqiie virtutes dimicant con-

tra adversa, et discunt ea a^quanimiter to-

lerare. scilicet [>assioiies tristitiie, irie, iin-

palieiitifc rcfrciiaiido, diiiii coiisideraiit

qiiam multipliciter utile saluberrimiim-

que consistat in omnibiis patientiam con-

servare, quum et Salomon protestetur :

Proi'. XIV, Doctrina viri per patientiam noscitur ; et

",-, , item : Melior est patiens viro forti. et

32. qui dominatur aiiimo suo, expugnatore

//,!(/. XIV, urbium ; impatiens vero operabitur stul-

''■ titiam. Vcl a vitiis declinantes, virtutis

Ps.xwM, iter arripiunt, juxta illud Psalmi, Declina

" ■ a malo, et fac bonum : ut sunt iucipien-

tes, qui de prsteritis vitiis poenitentes,

incipiunt Deo servire. Quod fuit exordium

praedicationis Christi ac S. Joannis Bapti-

j/a»/i.in, stae dicentium : Poenitentiam agite; ap-

2; IV, 17. propinquabit enim regnum coelorum. Un-

Zuc. xni,3. de rursus ait Salvator : Nisi poenitentiam

egeritis, omnes simul peribitis. Itaque,

corrigens fortuna, magis concernit inci-

pientes ; fortuna vero exercens, specia-

liter spectat ad proficientes. — Negarc

(inquam) nequeo, id est, ego Boetius

A noii valeo coiitradicere istis sermoiiibns.
— Qulil rcro jucitnda, id est, qiiid dicis
i\c lortuna prospera, quiv in prannium
tribuitur bo72is,i(i est, qiue justis est quav
dam pars pneiuii. (piibus debetur lionor,
li^titia, pnelatio et potestas ? Verumtamen
ista fortuna freqiicnter magis abundat in
improbis, ut dictiim est copiose, et ex- cy. p. lov
pressum est quare. A^um vulgus malam ^y^^'
e.sse decernit? id est, numquid vulgares
jiidicant illam esse adversam ? Ad quod
Boetius : Ncquaquam ; vcrum (pro sed)

V> viilgus ccnsct hanc fortunam quaj datur
justis esse optimam, id est valde bonam,
uti (id est sicut) cst, quiim tamen in ve-
ritate parvi sit ponderis comparatione spi-
ritualium salutariumquc bonoriim. Viilga-
res autern et carnales prjesentia et terrena
magis qu.Trunt, ciipiiint et appretianlur,
qiiam spiiitiialia, cwlestia et a^teriia, jux-
ta illud Apostoli : Aiiimalis liomo non per- icor. u.u.
cipit ea qua> sunl Spiritiis Dei. De quibiis
apostolus Judas : Hi sunl qui segregant Jmix lo.
semetipsos, animales, spiritum noii ha-

C beiites.

Ad quod PhilosO[)hia : Quid rcliqua,
id est, quid dicendum dc reliqua fortuna,
illa scilicet qua> iniquis debetur, qui oinni
prosperitate indigiii sunt, qua' quum sit
aspcra, justo supplicio malos coercet, id
est, qujE fortuna quum sit adversa, dura
et afflictiva, reprimit iinpios ab aliquibus
vitiis, pra?scrtim ab exterioribus factis,
qiiamvis voluntatem pravam non auferat
semper? Num bonam populus putat? id
est, numquid plebs saecularis reputat for-

D tunam illam esse bonam ? Ad quod Boe-
tius : Imo omnium (inquam) quw cxcogi-
lari pjossunt , juilicat csse miserrimam. In
quo judicio apparet maxima excaecatio,
insipientia et fatuitas populi, quum in-
comparabiliter major sit miseria, malitia
et odibilitas culpfc quain pceuffi, atque
damnationis tartarea? quam temporalis ad-
versitatis.

Ad hoc Philosophia : Vide igitur, id
est, attende et praicave, ne nos sequentes
opinionem populi, id est vulgarium, quid-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV.

PROSA VII ; ART. XX

51

OOJ

dam valde inopinabile cnnfecerinnis, id
est, videamur fecisse, sensisse, conclusisse
prorsus aliquid irrationabile. — Quid?
inquam., id est, ego Boetius qua^ro quid
est hoc. — Ex his eniin (ail) quce con-
cessa sunt, id est, Philosophia ait, Ex jani
concessis secunduni vulgi opinionem, cve-
nit, id est, sequitur istud quod subditur :
eorum quidem, id est certe eorum, qui
sunt vel in possessione virtiitis, id est
in firma habitatione virtutum, ut potissi-
me sunt perfecti, qui sunt in via unitiva,
vel in provectu, id est in spirituali pro-
cessu et quotidiano virtutum profectu, ut
sunt proficientes, qui in via sunt illu-
minativa, vel in adeptione virtutum, ut
sunt poenitentes et incipientes, qui sunt
in via purgativa, omnem fortunam, qucv-
cumque sit, id est, qualiscumque sit illa
fortuna, esse bonam ; omnem vero fortu-
nam esse pessimam, id est valde malam,
manentibus in improbitate, id est, his
qui manent in sua vitiositate.

Ad quod Boetius : Hoc, incjuam, verum
est, tametsi nemo audeat confteri, id est,
quamvis vix aliquis audeat publice dicere
quod sit ita, praesertim ultimum istud,
quod videlicet omnis iniquorum fortuna
sit mala, quum multa prospera ipsis con-
tingant, et multa adversa istis. Sed sicut
adversa illa, quamvis secundum se non
sint appetenda, sunt justis bona et saluta-
ria, quoniam eis bene utuntur ; sic pro-
spera sunt iniquis adversa et vehementer
nociva, quoniam his abutuntur et ad seter-
nam damnationem ducuntur : sicque sunt
bona in se, et mala per accidens.

Ex quibus infert Philosophia : Quare,
inquit, ita vir sapiens moleste ferre non
debet, id est, quum omnis fortuna justo-
rum sit bona, idcirco « sapiens vir )\ qui
passionibus et vitiis dominatur, non debet
graviter sustinere, quoties in fortuncv cer-
tamen culducitur, id est, dum cadit in for-
tunam adversam : contra cujus adversi-
tatem debet per patientiam ceterasque
virtutes pugnare. Imo debet in adversi-
tatibus gloriari, prout Jacobus dixit apo-

A stolus : Omne gaudium existimate, fratres, .lacob. 1,2.
quum in diversas tentationes incideritis.
Nam, ut Vas electionis fatetur : Non coro- 11 Tiin.u,
nabitur nisi qui legitime certaverit. Ut '''
virum fortem non decet indignari, quo-
ties increpuit bellicus tumuttus, id est,
sicut virum habentem fortitudinem non
solum corporalem, sed etiam eam quse
est virtus moralis cardinalis, non decet
segre suscipere, irrationabiliter moveri,
quum inquietudo et strepitus praeliorum
ingruerit, prsesertim quando est preelium

B justum : imo debet esse pro bono com-
muni, pro fidei defensione, pro similibus
rationabilibus causis, ad mortem paratus.
Utricjue enim, Jiuic quidem glorios pro-
pagandce, illi vero confirmandce sapien-
tici', difficultas ipsa, materia est . Id est,
« difficultas ipsa » sustinendi dura et
aspera seu fortunse adversitatem, « est
utrique », id est tam sapienti quam forti,
« materia », id est objectum, causa et
incitamentum boni majoris : « huic qui-
dem », utpote forti, est materia « gloria^

C propagandae », id est acquirendi famam
pra^claram longe ac late, quemadmodum
de Juda Machabaeo fortissimo scriptum
est, Nominatus est usque ad novissimum \Mach.m,
terrae (fortes namque in bellis, fiunt fa- ^*'
mosi, quia in bellicis rebus est periculum
vitffi et difficultas pra?cipua); « illi vero »,
utpote sapienti, est materia « sapientiae
coufirmandse ». Sapiens namque difficilia
et gravia patiendo, fit magis expertus in
spiritualibus bellis : per quod fit aptior
consulere aliis, in se ipso quoque magis

D attentus ad custodiam sui ; sicque sapien-
tia radicatur in ipso. Ilinc in Ecclesiastieo
asseritur : Qui non est expertus, pauca eccH.
recognoscit ; vir in multis expertus, co- j^''"'^'' "^'
gitabit multa. Verumtamen fortis non de-
bet pra^liari principalitcr intentione ac
desiderio propria) faniffi, sed amore Dei
et boni communis, et desiderio vera? salu-
tis, ad gloriam Creatoris, quamvis dilata-
tio fam» coiicomitetur fortitudinis actum.
Ecjo quo etiam virtus vocatur, id est,
etiam idcirco non debet vir sapiens ex

DE CONSOLATIONE Pllll.OSOIMII.K I.lHI.Il 1\

IMIOS.V \ II : .\UT. X\

forlmi;p :ulv(M"silato tiiibari aiit (lcjici.quo- A Xr ros diit (ris/is ojyprinKt/ , id est, nc

niaiii \iiliis liinc- iioiiUMi soililur ciiiod
iii adviM-sis non Irangiliir iicc succunibil
quaiituin c^l cx paitc ipsiiis, qiiamvis in-
ttM'(liiin cx subjecti fragiiilale vincatiir :
ideo subdilur, (/lunl suis viribus nitcns,
id est, siia stabilitatc, vigorositate utens
el agens seu conans, no)i supcrc/nr ad-
versis.

Ad ideni siibditur alia latio, ae qii.'edain
saliibris iiionilio.

Neque eniin vos in provecti/ positi vir-

forluna diira et aspera vos prosteniat per
tribulalioiuMn, iinpatientiain, trislitiani :
iiiu) iii ea la-lcinnr, siciil dociiil Clirislus,
(laiidclc (iiiquiens) in ilia liora, quoiiiam Matik.v,
ilierces vestra co[)iosa esl in cadis; autl:.^' '"^■'"'
jiiciinihi cornniipitt , indticendo vos ad
elalioiicm vananupie gloriam, seu pericii-
losam securilatem, quuin iii inedio la-
queorum verseiniir, v\ ia iiiaii liiijus sa>-
ciili gradiamiir per poiitem. iii (juo de

Jub VM,

iiiiiltis evadat vix uniis. Ideo ait Scri-
tutis, id est vos viatores ac milites Dei, B pliira : Beatiis bomo qiii scmper est pa- /vof.
I. quoruin vila est militia super terram, qiii vidus. Et sanclus Job lassus est : Consi- "XT x'xl
estis constituti in virtutum (( provectu )i, derans Deum,tiinore sollicitor. Hinc sancti is.
quia in Dei via et cultu non proficere, patres Leo et Augiistinus affirmant : Hoc

omni inodo conatur diaboliis, iil servum
Dei pros|)era elevent, vel adversa deji-
ciant. Verum, iit deprompsit Hieronymus:
liilcr advcrsa et iirospera iniles Christi
progreditur, nec adversis dcjicitur, nec
prosperis rebus extollitur; non adulatione

est deficere, diffiuere deliciis et emar
cescere voluptatibus venistis : id est, ad
Dei servitiiim, ad legem Oinnipotentis non
ad hoc (( venistis )) neque vocati estis, iicquc
ad hoc nati estis et in hoc mundo locati,
ut resolvamini et vacetis « deliciis )> car-

nis ac sseculi hujus, ct emarcescatis, id aiit laudibus einollilur, nec vituperatione

est,spiritualiter arescatis amittendo rorem aul correptionibus dissipatur.

gratia?, virorem virtutum, irrigationem C Finnis mcdiuin vlrihus occupate : id

supernorum eharisinatum,(( voluptatibus »,

id est inordinata delectalione. Ilinc apiid

jer. XXXI, Jeremiam Dominus loquitur : Isquequo

'• deliciis dissolveris, filia vaga?In lioc ct-

eiiiin mundo quasi iii cxsilio positi su-

nuis. ct tanquam in valle lacrimarum ac

vclut in carcere, ubi gemendo, fleiido,

t;<ti,ii. V, carnemque nostram cum vitiis et concu-

piscentiis crucifigendo (quia, ut ait Gre-

gorius, Quod carnein delectat, spiritum

2i.

est, in omnibus apprehendite et tenete
(( inedium )) iiiler duo vitia extrema et
inter errores contrarios, quum et ipsa vir-
tiis sit qiuedam medietas inter extrema
peccala. Et hoc est mediuin per abne-
gationem (non per partieipationem) : de
quo communiter dicitur, iMedium tenuere
Beati ; et, In medio consistit virtus. Et
hoc facite a firmis viribus », id est toto
conatu et omni industria. Non enim segni
remissoque animo sed cum omni fervore

necat), redire nos oportet ad paradisum
deliciarum coelestium. ITinc scriptum est D et annisu studendum et insistendum est

Jii((ith\ni, in Judilh : Oinnes qui Deo placuerunt, incremento sapientia; ac virtutum, quum

"■^' per miiltas tribulationes transierunt fide- et Dominus in Apocalypsi protestetur :

Act.xi%;n. les. Apostolus quoque : Per multas (in- Onia tepidus es, incipiam te evomere ex Aj,uc. m,

quit) tribulationes oportet nos intrare in ore ineo. Unde et Paulus ad Hebraeos "^'

regnum coelorum. Prwlium enim nimis hortatur : Non segnes efficiamini, neque Uebr. vi,

acre conseritis, id est, merito inire ac fatigemini animis vestris. i2;xii,3.

gerere debetis, cum omni fortuna, id est Quidquid aut infra subsistit, id est, in-

omni eveutu fortuito, tain prospero quam fra medium virtutis consistit per defe-

adverso, ut (juxta Apostolum) simus et ctum, non pertingeiido ad rationem vir-

II c&r. VI, incedamus arinati per arma justitiaD a dex- tutis ex sua remissione. iit qiii de suis

'• tris et a sinistris. peccatis habent atlritionein, non contri-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER IV. — METRUM VII

553

tionem, aut ultra progreditur, id est, A rem, in prosperis gratias Deo humiliter

medium excedit versus majus, sicut qui referendo, atque in adversis patientiam

immoderate et uitra vires jejunat et abs- firmiter observando, illa pro vestris pec-

tinet, habet contemptum felicitatis, id est, catis libenter ferendo. Hinc subditur :

meretur et recipit poenam quae felicita- Omnis enim qiuv videtur aspcra, id est,

tis aspernationi debetur. Caret enim dis- « omnis » fortuna « qua? aspera » et dura

cretione, qu» est sal prudentise, de quo esse « videtur », nisi e.xercet, aut punit

Len. 11, 13. Dcus iu Lcvitico jussit : In omni oblatione
offeres sal. Cum discretione quippe opor-
tet nos omnia facere, sicut ad Romanos

'?o,«.xii,i. ait Apostolus : Rationabile obsequium ve-
strum. Non habct prxmium laboris, id

a^it corrigit * : id est, « aut punit » malos ■ nhi ani
et impoenitentes, quibus pro peccatis de- ^!^^,*'.J//^ "'\l
bentur supplicia, « aut corrigit », id est, »'<
purgat et ad meliora inducit incipientes,
sicut expositum est, « nisi exercet », id

est boni et virtuosi conatus, de quo ad B est, si non exercet, id est, probat et ad

I Coc. XV, Corinthios dicitur : Labor vester non est meliora assuefacit proficientes. Quod per

inanis in Domino. Itaque oportet nos regia appropriationem intelligendum est, quo-

V(i<//(.vii, via incedere, quae est arcta via salutis, niam et perfecti pro suis venialibus quo-

manendo in medio. Quod tamen non est tidianis aliquando puniuntur, et per ad-

indivisibile penitus, sed latitudinem ali- versa exercentur : quemadmodum sanctus

quam habet : nam, ut in Ethicis ait Phi- Job dixit, Probavit me Dominus quasi au-

losophus, Non solum est bonus sagittator rum quod per ignem transit ; et Tobias

qui tangit signum, verum etiam qui ab loquitur, Benedico te, Domine Deus Israel

ejus tactu non deficit multum. De qua quoniam tu castigasti et salvasti me. Con-

's. xxx.:!i. scriptum est : Heec est via, ambulate in formiter de Moyse et Aaron psallimus :

ea, et non declinetis neque ad dexteram Domine Deus noster, tu exaudiebas eos ; /'.•,. xcv
neque ad sinistram. C Deus,tu propitius fuisti eis, et ulciscens in ^'

Postremo subjungitur alia ratio cur sa- omnes adinventiones eorum.Denique istud

pientis sit non formidare fortunse aspe- in nostra situm est potestate, non quod

ritatem. In ve.stra est enim situm manu, possimus id meritorie adiraplere sine su-

■lob xxm,
10.

Tiih.w. 17.

id est, in potestate mentis ac liberi arbitrii
vestri constitutum est, qualem vobis for-
tunam formare, id est facere, malitis :
quia si ipsimet vultis, potestis omnem
fortunam facere vobis bonam et saluta-

pernaturali adjutorio gratise gratum facien-
tis : qua supposita, possumus istud. Qui-
dam quoque philosophi per virtutes natura-
les acquisitas istud aliqualiter impleverunt,
sed imperfecte comparatione Sanctorum.

METRUM VII

Bella bis quinis operatus annis
Ultor Atrides, Phrygias ruinis
Fratris amissos thalamos piavit.
Ille dum Graiae dare vela classi
Optat, et ventos redimit cruore,
Exuit patrem, miserumque tristis
Foederat natae jugulum sacerdos.
Flevit amissos Ithacus sodales,

Quos ferus vasto recubans in antro,
Mersit immani Polyphemus alvo ;
Sed tamen caeco furibundus ore,
Gaudium moestis lacrimis rependit.
Herculem duri celebrant labores :
Ille Gentauros domuit superbos ;
Abstulit saevo spolium leoni ;
Fixit et certis volucres sagittis ;

o.jV

r»E CONSOLATIONK IMIII OSOPIII.F [.inEH IV

METUl M VII ; .VRT. XM

Poma cernenti rapuit draconi,
Aureo l;L»va {al. hfivam) gravior melallo;
Gorberum traxit tripiici catena ;
Victor immitem posuisse fertur
Pabulum stevis dominum quadrigis ;
Hydra combusto periit voneno ;
Fronte tnrpatus Achelous, amnis
Ora demersit pudil)unda ripis;
Stravit Anta?um Libvcis arenis ;

Gacus Evandri satiavit iras;
Quos(jue pressurus foret altus orbis,
Setiger spumis luimeros notavit ;
Ultiinus coelum hibor irreflexo
Sustulit collo, prctiunKjue rursus
Ultinii ca3lum meruit laboris.
Itc nunc fortes, ubi celsa magni
Ducit exemjdi via. Gur inertes
'J'erga nudatis? Snperata tellus
Sidera donat.

ARTICULUS XXI

ELUCIDATIO HUJUS METRI SEPTIMI.

IX prosa prfpccdenti hortata est Philo-
sophia homines ad repugnandum stre-
nue vitiis, ut nec prosperis nec adversis
a virtutum mediis abducantur. Jam in hoc
septimo et ultimo hujus quarti libri metro
admonet ad hoc, exemplo fortium trium
viroruin, qui pro vindicandis sceleribus
perseveranter et lortiter laboraverunt.

Priinum exemplum cst de Agamemnone,
fratre Menelai regis Graecorum, mariti Ile-
lena?, quain ex consilio Veneris rapuil
Paris filius regis Troj», frater Ilectoris :
qui Paris ingressus Graeciam in specie
mercatoris, cum nave onusta pretiosissi-
mis mercibus, et ibidem insistens mer-
cantiis, pervenit ad Ilelenae alloquium,
eamque in nave detulit secum in Trojam.
Propter quod Menelaus cnm fratre suo
et aliis plurimis arripuit iter ad Trojam.
Ingressique naveni, non potuerunt proce-
dere propter contrarietatem ventorum ;
quumque sacrificarent et deos suos con-
sulerent, respondit sacerdos Diana3, quod
non possent procedere, nisi placarent Di-
anam immolatione filiee Agamemnonis :
qua in sacrificium interfecta, venti ces-
sarunt. Aliqui tamen dicunt, quod Diana
miserta puella? adhuc virginis, propitiata
fuit promptitudine voluntatis patris puel-
Ise ac aliorum. Uoc tangit Philosophia, di-
cendo :

A Atrides, id est frater Menelai, nomine
alio dictus Agamemnon, operalus bella, id
est, impugnationem continuans, annis bis
quinis, id est per decem annos, qnia tot
annos ipse cuni suis obsedit impugnavit-
que Trojam, uUor injurijc fratris sui,
quam ei intulerat Paris, auferens ei uxo-
rem ; ruinis, id cst destructione, Phry-
(jia;, id est Troja? situataj in provincia
Phrygise, piavit, id est, per districtam
nltionem expurgavit, el quasi remissibi-
lem fecit, amissos thalamos fralris, id est

B maritales amplexus fratris sui, quos ami-
sit ablata ei conjuge sua. Dum ille, vi-
delicet Atrides, optat dare vela classi,
id est extendere ipsa « vela » seu carbasa
navi, Graice, id est Graeciae, in qua fuit,
ct redimit, id est, cessare procurat, ventos
contrarios navigationi, cruore, id est san-
guine fili» suse, oblata? realiter, vel quan-
tuin ad promptitudinem voluntatis ; exuit
patrem, id est viscera paterni affectus
circa filiam, cujus occisioni acquievit pro
bono communi, sacerdosque Diana; fcede-

C rat, id est, pro fcedere seu reconciliatione
Dianae exponit, miserum Juyulum, id est
miserabilem jugulationem, seu guttur ju-
gulatum, nata;, id est filiae, tristis, vi-
delicet filiae Agamemnonis, quae videns
se jugulandam, fuit tristissima coram ara,
sicut et omnes adstantes.

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHLf: LIBER IV. — METRUM VH I ART. XXI

555

Sequitur secundum exemplum, de for-

Cf. p. 471 titudine Ulyssis, de quo dictum est supra.

^*"*'" Ordo et sensus verborum est : Ithacus,
id est Ulysses, qui binomius fuit, flevit
sodales amissos, id est socios suos sibi
violenter ablatos, quos Polyphemus, id est
gigas sic dictus, ferus, id est crudelis,
recubans in antro vasto, id est, quiescens
et latens in spelunca ampla, ex qua insi-
diabatur navigantibus et iter agentibus,

* im.nuni mersit, id est deglutivit, alvo inani *, id
est in ventre suo esuriente et vacuato.
Sed tamen Polyphemus furibundus de
sua excaecatione, rependit materialiter et
objective, gaudium, id est consolationem,
lacrimis moestis, id est dolorosa3 lacrima-
tioni Ulyssis, qui de sociorum suorum
amissione lacrimans fuit, ca^co ore, id est,
Polyphemus ipse cum « ca3co » suo « ore »,
id est directione ac beneficio visus pri-
vato, rependit gaudium istud Ulyssi. Vel
sensus est, quod Polyphemus « rependit
gaudium » Ulyssi « lacrirnis mcestis », id
est luctu proprio, quo luxit suam excae-
cationem sibi ab Ulysse inflictam.

Hic quippe Ulysses fuit unus principum
obsidentium et evertentium Trojam : qui
cum suo exercitu revertens navigio, na-
vem egressus ad horam et rediens, invenit
remiges et quosdam ex suis ablatos, et
cognito quod gigas praefatus hoc fecit,
atque ablatos occidit, assavit et mandu-
cavit, ingressus speluncam, invenit Poly-
phemum (ut dicitur)dormientem post lau-
tam et copiosam refectionem; sicque ferro
acuto eruit oculum ejus, qui et monocu-
lus fuit, oculum unicum habens in fronte.
Qui excsecatus, discurrit hinc inde furi-
bundus ex magnitudine poenae, quserens
eum a quo exstitit excsecatus : de cujus
miseriis gloriabantur Ulysses ac sodales
ejus.

Sequitur exemplum de fortitudine Her-
culis, et describuntur hic consequenter

cz-.Cangii duodecim probitates *, id est fortia facta
ipsius. Ordo et sensus verborum est :

Labores duri, id est gesta laboriosa,
celebrant, id est, celebrem ac famosum

A fecerunt, Herculem, virum fortissimum,
quem gentiles inter deos constituerunt.
Ille, utpote Hercules, domuit, id est vicit,
Centauros superbos : quia (ut fertur) dum
se quadam die exerceret in campo, vidit
geminos Centauros in aqua ludentes, quos
jaculo vulneravit ; atque ut in Metamor-
phoseon nono ait Ovidius, Nessum Cen-
taurum occidit. Porro Centaurus est mon-
strum a pectore sursum simile homini,
inferius autem simile equo. Atque (ut
recitatur) Ixion cum quibusdam robustis

B equitibus Grseciam infestavit : quos in-
docti quidam qui antea equites non vide-
runt, putabant esse quid unum, id est
Centauros. Ixion quippe gigas dicitur
usum equitandi primitus invenisse, et
cum nonaginta novem familiaribus suis
centum equis insedisse : inde Centauri
vocati sunt, quia centum fuerunt, et in-
star auree veloces, sic quod pree celeritate
videbantur volare in aere. Quos et Her-
cules dicitur invasisse ac domasse. Hoc
est primum forte et strenuum opus ejus.

C Secundum est, quod abstidit leoni sw-
vo, id est feroci, spolium, id est prsedam
quam leo rapuerat, et ipsum peremit leo-
nem : quemadmodum Samson et David /hcZ/c. xiv,
fecisse scribuntur.

Tertium fuit, quod Hercules et fixit (id
est transfixit) volucres sagittis certis, id
est efficacibus, quae suo effectu monstra-
bant se esse veras sagittas ; vel, « sagittis
certis », id est specialibus, ad hoc for-
matis. Narratur equidem, quod Phineus
rex ad suggestionem suae uxoris excaecavit

D filios suos ex conjuge sua prima, quia
novercam suam accusarunt de stupro :
propter quod et rex ipse fuit postea ex-
cajcatus. Deinde ad mensam ejus venire
solebant Harpyiae, id est aves vultum vir-
gineum praeferentes, alas vero et pedes in-
star gallorum, quae mensam regis foe-
dabant : quas Hercules sagittis dicitur
occidisse.

Quartum est, quod Hercules pomrt ra-
puit, id est abstulit, draconi cernenti, id
est vigilanti, gravior hvva, id est secun-

3.6: IReri.

DE CONSOLATIONK PIIILOSOIMII.K LIBFH IV. — MKTHr.M \ II ; ART. XXI

diiin siiaiu siiiistiain inaiuiin ipse Hercnlcs
(( gravior ».i(l est polex\\'\or, inefa/lo nurco,
i(l cst aiiio : nam inaini dcxtcra dicitiii'
interfecisse dracoiiein. sini^tia aiitcin po-
ina siiinpsissc. Dicitur eiiiin Atlas poina
aiirca liabuissc in (piodain liorto : ad (juo-
ruin custodiain dcputavit draconcin, ne
injrredi (jiiis anderet ; sed Hercules fecit
(jiiod dictum esl.

(,)uinliiin est, quod Hercnles traxit Ccr-
bcrian catcna triplici. Unde fabiihe nar-
rant. quod [lerciiles descendens ad inferos
ut Thescuin indc eriperet, prinio ligavil
janitorein inlerni noinine Cerbernm tri-
bus catenis, secunduin quod tria capita
habiiit.

Sextuin est, quod ipse Hercules victor,
id est victoriosus,/tv/Mr posuissc pnbiihim
swvis (jnndri(jis immitcrn (lotninum, id
est Diomedem ferocem, qui receptos ho-
spitio consuevit occidere, et occisos tra-
dere suis equis ad comedendum : quo
cognito, Hercules occidit eum, et tradidit
occisiim equis ad comedenduin.

Sepliinuin est, quod Uijdra pjcriit, id
est, serpens sic dictus, ab Hercule est oc-
cisus, veneno, id est venenato capite ejus,
combusto. Hydra namquc exstitit serpens
grandis, quein Hercules aggressus, pra;-
scidit ei capul ; sed iino capitc ampiitalo,
plura capita oriebantur scrpenti : qiiod
Hercules cernens, combussit ilhim. Et de
cf.p. 50S isto, sicut et de aliis quibusdam preetactis,
dictum est siipra.

Octavum est, qiiod Acheloiis, id est
quidam vir fortis sic nominatus, turpja-
tus jronte, id est deformatus facie, ripis
amnis, id est sub aquis versus ripain, dc-
tnersit pudibunda ora, id est vultum
suum piidore suffusum. Hic etenim Achc-
lous in diversas rerum figuras ac species
videbatur mutari; quumque adversus Her-
culcm prffliaretiir.transformabatur in tau-
riim. Cui Hercules unum cornu extraxit :
propter quod ille verecundatus, se abs-
condit sub aquis.

Nonum est, quod Hercules stravit, id
est, in terram dejecit, Antceum gigantem

A c( s

A arcnis Libycis, id est iii arcnis Libya?,
qna> est regio sic vocala. Nain quoties
Hercules stravit Ant;eiiin in lerrain, toties
siirrexit robustior : qiiod advertens Her-
ciilcs, levavit ciim iii acra, ct sic occidit
levaliim.

Dccimuin csl, (|iiod Cacus, id esl filius
Viilcani sic appellatiis, sa<m?;i7 iras Evan-
dri. Cacus enim fnit valde robustus et
callidus, et intiilit miiltas molestias, furta
el dainna Evandro regi ac suis. Quem
Caciiin Herciiles dc siia cxtraxit spelunca,
B in qua latcbat insidians, interfecitque Ca-
ciiin. Quo occiso, quievit ira Evandri :
qiiod materialiter fecit Cacus, Hercules
vero efficienter.

Undecimum est, qiiod Setiper, id est
aper ferens setas, notavit, id est, signavit
et maculavit, spumis suis humeros Her-
ciilis, qui aprum illum occidit, quos hu-
meros altus orbis, id est coelum, foret
pressurus, id est quieturus super eos, eo
modo quo Atlas dicitur coelum portasse,
qiiia pra>cipuus fuit astronomiis : qui fer-
C tiir Hcrciilem docuisse astronomiam ; sic-
que HcrcuJes dicitur succurrisse Atlanti in
deportatione sustentationeque coeli. Et hoc
est duodecimum opus, de quo subditur :

Hercules collo suo irreflexo, id est non
curvato, sustulit, id est sustentavit, ccn-
lum : quod fiiit ultimus labor ejus. Vel,
(( iiltimus labor », id est Hercules ulliino
labore seu exercitio suo, (( ccelum » oorta-
vit. Quod et per hyperbolcn accipi potest,
id est perexcessum prolatuin ad designan-
dum magnitudinem fortitudinis Herculis.
D Mcruitcjue riirsus ccvJum, id est poni in
coelo et inter deos gentilium computari,
secundum aestimationem paganorum ipso-
riiin, pretium, id est mercedem, laboris
sui ultimi, utpote hujus duodecimi exer-
citii sui.

Hic Philosophia ex pra^tactis exemplis
exhortationem inducit. Ite nunc, o vos
homines, tanta exempla probitatis forti-
tudinisque habentes, fortes, id est, eundo
estote fortes ac perseveranles, ubi, id est
ad mansionem illam cadestem ad quam,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER IV.

METRUM VII ; ART. XXI

via celsa, id est operatio seu conversatio A
sublimis, exempli magni, id est actuurn
exemplarium, pra^clarorum, ducit. Cur in-
ertes, id est desidiosi, midatis terga ad
vacaudum carnalibus? Vel, « Cur nudatis
terga », id est, fugiendo terga vestra osten-
ditis, quum tanta sit vobis merces dispo-
sita ? Nam tellus superata, id est affectus
terreni suppeditati, victi, hoc est terre-
norum contemptus virtuosaque gesta, si-
dera donat . id est, mansionem cffilestem
et beatitudinem promeretur et obtinet.

De his ita pertranseo, quoniam nec de- B
lectant me ista poetica, pro magna parte
conficta et fabulosa ; potuissetque Phiio-
sophia de his verissima recitasse exem-
pla et gesta ex Scripturis divinis, multo
ad inflammandum et aBdificandum effica-
ciora.

JoANNEs. — Circa hgec merito quseren-
dum videtur, quomodo intelligenda sint
jam inducta de diis ac deabus gentili-
um : ut quod Diana adduxit ventum con-
trarium, et voluit expiari sacrificio et C
effusione sanguinis virginalis ; quod item
Venus prsecepit Paridi ingredi Graeciam
et tollere Helenam reginam; et quod gigas
contra Herculem pugnans, in varias trans-
formabatur figuras ; et rursus quod Phi-
losophia videtur innuere, viros istos, quo-
rum nobis proponit exempla, beatitudinem
esse adeptos.

DiONYSius. — Ad haec beatissimus Au-
gustinus et alii sancti Patres atque do-
ctores catholici plenissime respouderunt,
quod superbissimi ac vitiosissirai daemo- D
nes, qui superglorioso Creatori voluerunt
a principio inordinate assimilari, adhuc
cupiunt et jugiter appetierunt divinos sibi
impendi honores et sacrificia fieri; ac Deo
supersanctissimo justissime permittente,
variis modis illuserunt gentilibus, appa-
rendo in specie defunctorum,respondendo
per idola impia, instruendo, et sanando
quosdam infirmos, ab inflictis incommo-

dis magis cessando quam vere sanando,
aut etiam naturalia activa et passiva mul-
tipliciter applicando, ad confirmandum
idololatria:^ aliorumque vitiorum errores.
Hiuc coustantissime atque certissime pro-
testamur, sentimus ac dicimus, quod om-
nes illi dii ac dese gentilium de quibus
sciscitatus es, homines vitiosi sunt alque
eeternaliter condemnati, quamvis quidam
eoruin virtutes quasdam habuerint acqui-
sitas, ut Hercules et Minerva. Nonne Ju-
piter rex Cretae patrem suum Saturnum
expulit regno, et propriam suam sororem
Junonem sumpsit uxorem, et adulteriis
irrefrenate vacavit ? Cujus filise erant im-
pudica Diana et immundissima adultera
Venus, meretricii dea. Hercules demum
ceteris quodammodo melior, furia actus,
propriam interfecit uxorem ac sobolem,
ac tandem peste infectus atque impatien-
tia victus, se ipsum praecipitavit in ignem.
Nonne divini et gloriosi Apostoli genti-
libus visibiliter ostenderunt da?mones qui
per idola responderunt ? Nec potuerunt
dii illi ac de» resistere Christi discipulis,
ipsorum culturam toto orbe terrarum an-
nihilantibus.

Denique verba Philosophise non inten-
dunt quod dii illi ac dea3 per gesta prse-
fata et consimilia salutem veram adepti
sint, sed quod fideles eam sint adepturi,
si opera bona ex genere strenue exse-
quantur ex caritate. Nec unquam potuit
quis sine fide, spe et caritate salvari,
etiam nec infans cujus fuit unius diei /06 xiv, 4, s,
vita super terram, quum et Apostolus pro- ^""'^ ^^^'
testetur, Sine fide impossibile est pla- ^c^c.xi, 6.
cere Deo ; et caritas vestis sit nuptialis, Maiih.
sine qua nemo coelestis Sponsi nuptias ^'^"' ^'"'^-
supercoelestes ingredi poterit, sine qua iror. xin,
homo spiritualiter nihil est, etiam si lin- ''"'
guis angelorum loquatur et hominum. Po-
stremo, quod homo in diversas figuras
corporaliter veraciterque nequeat trans-
formari, sed magicis artibus tantum, id ^,
quoque declaratum est supra. Dets.

ENARRATIONES IN LIBRUM V

DE

GONSOLATIONE PHILOSOPHI^

ENARRATIONES IN LIBRUM V

DE

CONSOLATIONE PHILOSOPHM

PROSA PRIMA

DIXERAT, orationisque cursum ad alia qusedam tractanda atque expedienda
vertebat. Tum ego : Recta quidem (inquam) exhortatio, tuaque prorsus
auctoritate dignissima. Sed quod tu dudum de providentia quaestionem plu-
ribus aliis implicitam esse dixisti, re experior. Quaero enim, an esse aliquid omnino
et quidnam esse casum arbitrere. — Tum illa : Festino (inquit) debitum promis-
sionis absolvere, viamque tibi qua patriam reveharis, aperire. Haec autem, etsi
perutilia cognitu, tamen a propositi nostri tramite paulisper aversa sunt ; verendum-
que est ne deviis fatigatus, ad emetiendum rectum iter sufTicere non possis. — Ne
id (inquam) prorsus vereare : nam quietis mihi loco fuerit, ea quibus maxime de-
lector, agnoscere ; simul quum omne disputationis tuse latus indubitata fide consti-
terit, nihil de sequentibus ambigatur.

— Tum illa : Morem (inquit) geram tibi. Simulque sic exorsa est : Si quidem
(inquit) aliquis eventum temerario motu nullaque causarum connexione productum,
casum esse definiat, nihil omnino casum esse confirmo, et praeter subjectae rei si-
gnificationem, inanem prorsus vocem esse decerno, Quis enim, coercente in ordi-
nem cuncta Deo, locus esse ullus temeritati reliquus potest? Nam nihil ex nihilo
exsistere, vera sententia est, cui nemo unquam veterum refragatus est : quanquam
id illi non de operante principio, sed de materiali subjecto, hoc est de natura
omnium rationum, quasi quoddam jecerint fundamentum. At si nullis ex causis
aliquid oriatur, id de nihilo ortum esse videbitur. Quod si hoc fieri nequit, nec
casum quidem hujusmodi esse possibile est, qualem paulo ante definivimus. —
Quid igitur? inquam. Nihilne est, quod vel casus vel fortuitum jure appellari
queat ? An est aliquid (tametsi vulgus lateat) cui vocabula ista conveniant ? — Ari-
stoteles meus id (inquit) in Physicis et brevi et veri propinqua ratione definivit.
— Quonam (inquam) modo ? — Quoties (ait) aliquid cujuspiam rei gratia geritur,

T. 2G. 36

ft.*i»

Gi i)E roNsoi.ATioNK niii.osoi'iii.K i.iiiKu V. — ruos.v i; .\UT. I

aliiidquo, quibiisdain de causis, quani quod inlendobatur, obtingit, casus vocatur :
ut si quis colciuU agri causa fodicns buinuni, defossi auii i)ondus inveniat. lloc
igitur fortuito quidem creditur accidisse ; veruni non de nibilo cst : nain proprias
causas liabet, <iuaruni iinprovisus inopinatusque concursus casum videtur operatus.
Nam nisi cultor agri buinuni foderet. nisi eo loci pecuniam suani dopositor obruis-
set, auruni non esset inventuni. Hae sunl igitiir fortuiti causa3 compendii, (juod cx
obviis sibi et confluentibus causis, non ex gercntis intentione, provenit. Neque enim
vel qui aurum obruit, vel qui agrum exercuit, ut ea j^ecunia reperiretur intendit;
sed (uti dixi) quo ille obruit, bunc fodisse convenit atque concurrit. Licet igitur
definire casum, esse inopinatum, ex confluentibus causis, in bis quae ob abquid
geruntur, eventum. Goncurrere vero atquo confluore causas facit ordo ille inevi-
tabili connexionc procedens, qui de providentias fonte descendens, cuncta suis locis
temporibusque disponit.

ARTICULUS PRIMUS

ELUCIDATIO PROS.E HUJUS PRIMiE.

POSTQrA.M iii pra^eedcntibus quatuor A (elmt, lioc est, Philosophia dirigebat pro-

libris Philosophia, tanquam industri- cessum celerem sui sermonis ad discu-

osa fidelisqiie medica, dispositionem deso- tienda et terminanda « alia qua?dam », id

lationemque Boetii et causas oaruin scru- ost qiiasdam matorias differontes a prapin-

tata est ot cognovit, medicinasquo paula- diictis do fato et providentia. Tum ego

tiin fortioros ot altiores adhibuil. atquo Hoolius dixi : E.i-Jwrlalio qxiidem, id est

in quibus boatitudo vora iion sit posita pro certo preemissa admonilio tua de jugi

et deinde in quibus consistat, ovidenter ot strenua exsccutione virtutum,est recfa,

probavit, sicquo tandem in quarlo libro id est vera et salutaris, ad folicitatem rite

de fato 'hi providontia disputavit ; iiunc in ^\VQCia.,tuaque prorsus auctoritate dignis-

hoc quinto et ultimo libro adhibet ipsi sima, id est valdc digna ob tuam auctori-

IJootio, tanquain spiritiialitor jam curato tatem et decens oamdom, quoniam sapi-
ot do suis advorsitatibus consolato, inedi- B entom, prajsortim ipsain sapiontiain, non

cinam validius confortativam et a rocidivo decet proferre nisi salubria et sapientialia

praiservativam, tractando do quibusdam verba. Propter quod in Provorbiis asseri-

matoriis,utpoto : qualiter simul stent certa tur : Torrons rodundans fons sapientia?. Et /vor. xvm,

et invariabilis providentia Dei et casus in- denuo Salomon loquitur : Pretiosi spiritus *„.,

' ' ' Ibid. xvir,

certus ac libertas arbitrii ; do ipsa quoque vir eruditus ; os aiitom fatuorum ebullit 27: w, 2.

eeternitato. ot coteris, sicut patebit. Ita^iuo stullitiam. Nec hoc inirum, quia, ut ait

Boetius ad prffiinducta continuans ea quae Salvator : Ex abundantia cordis os \o- Maiih.wu

restant, ait : quitur. »*•

Dixerat, id est, Philosophia jam com- Sed experior, id est, oxperimentaliter

pleverat quae in praecedentibus libris con- nosco, re ipsa, id est per evidentiam facti,

tonta sunt, orationisque cursum ad alia verum esse quod tu, Philosophia, dixisti
quwdam tractanda atque expedienda ver- C dudum,\'\de\\Q,ei libro (\\\aiV\.o, qiioistionem

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V

PROSA I ; ART. I

oG3

Cf.p.
c: el s.

:/-.p.

Cf. p.
D ct s.

Cf. p
C et s.

de providentia Dei esse implicitam, id est A
involutam et annexam, aliis pluribus, id
est multis aliis difficultatibus ac dubiis,

507 sicut expositum est. Quwro enitn, id est,
hoc ego interrogo, ayi arbitrere, id est,
utrum arbitreris, putes seu judices, casum
esseomnino, id est simpiiciter et absolute,
aliquid in rerum natura, et quidnam esse,
id est, quid existimes esse casum, id est
fortunam. Quamvis enim casus et fortuna,
secundum Phiiosophum secundo Physico-
rum, habeant se ut genus el species, ut

108 supra tactum est;hic tamen casus pro for- B
tuna accipitur. Merito demum Boetius

$)o istud quaerit, quia ex dictis in prosa sexta
libri quarti, sequi videtur, quod tam pro-
videntia Dei quam fatum per respectum
ad invariabilem providentiam Dei,prorsus
excludant ccsum atque fortunam et om-
nem casualem fortuitumque effectum.

— Tum illa inquit, id est, tunc Philoso-
phia respondit : Ego festino absolvere,
id est persolvere, exsequi et [m^^Xeve^debi-
tum promissionis, id est debitam promis-
sionem, seu debitum ad quod obligor ex C

440 promissione, juxta illud : Omne promis-
sum cadit in debitum. Hoc vero promis-
sum, est declarare adhuc aliqua providen-
tiam concernentia, atque quod subditur :
et aperire tibi, id est docere te clare, viam,
id est doctrinam, virtutem, modum ac
medium, qua reveharis, id est revertaris,
patriam, id est paradisum coelestem, seu
mentis tranquillitatem aeternitatisque pa-
cem. Hcec autem, etsi perutilia cognitu,
id est, ista quae quaeris de casu, quamvis
sint multum utilia ad sciendum, ne quis D
putet providentiam seu fatum excludere
fortunam et casum, famen a propositi no-
stri tramite paulisper aversa sunt, id est,
aliena sunt a processu et via nostri princi-
palis intenti, quod fuit ea describere quge
consolatoria sunt afflictis ; verendumque
est, id est formidandum, ne deviis fatiga-
tus, id est, ne tu lassatus qusestionibus et
responsionibus impertinentibus huic pro-
posito et abducentibus a principali in-
tento, ad emetiendum rectum itcr suffi-

cere non possis, id est, non valeas satis
fortis consistere ad pertranseundum « re-
ctum iter )>, id est investigationem et ap-
prehensionem pertinentium ad principale
propositum.

— Ne id (inquam) prorsus vereare, id
est, ego Boetius dico, Philosophia, ne ve-
rearis hoc prorsus, id est, omnino non
timeas hoc. Nam ea quibus maccime dele-
ctor, agnoscere, hoc est, scire ea in quibus
prsecipue delector interiori laetitia, fuerit,
id est erit, milti loco quietis, id est quies
et repausatio,non labor. Consideratio enim
veritatis, per se delectat. Ideo Seneca di-
xit : Qui sine tristitia vivere cupit, philo-
sophise insistat. Simul quum omne dispu-
tationis tuce latus, id est, quia etiam id
quod ad tuam disputationem coilateraliter,
incidentaliter seu correlative se habet, m-
dubitata fide constiterit, id est, certum
mihi erit « fide indubitata », id est firmo
consensu (sicque fides hic sumitur non
prout est theologica virtus, aut evidentiam
veritatis excludens, sed pro firmo assensu
communiter, sive innitatur auctoritati sive
rationi : sicut quum dicitur, Argumentum
est ratio, rei dubise faciens fidem), nihil
de sequentibus ambigatur, id est, idcirco
nil dubitetur « de sequentibus », id est
de dicendis a te, quin ea diligenter ad-
vertain.

— Tum illa inquit, id est, Philosophia
dixit : Geram tibi morem, id est, faciam
tibi ut consuetum est mihi, et conformabo
me tuo affectui condescendamque tibi
quantum fas est, quum similitudo sit cau-
sa amoris. Simidque sic exorsa est, id est,
incepit pariter sic loqui :

Si quidem (inquit) aliquis casum esse
defmiat, id est, « si aliquis » affirmet
« casum esse », eventum, id est effectum,
productum motu temerario, id est proces-
su inordinato, improvido, et connexione
causarum nulla, id est absque omni con-
nexione et ordine causarum;w^Az7 omnino
casum esse confirmo, id est, casum sic de-
finitum et sumptum dico non esse aliquid
in re, ct pra'tcr rei subjectm significatio-

oiW DE nONSOI.ATIONR PHII.OSOIMII.K I.IIU:U V. — 1'HOSA i; AHT. I

iwni. inanon prorsus vocem cssc dccerno, A qiiod cl ciica (niod cl c.\ (jiio agil caiisa

i(l c.st. jiidico casum sic dcfiniliiiii, « csse cfricicns. Qiiod cliam vcriiin csl loqiicndo

voccm prorsus iiiaiicm », id esl iiomcn cui dc opcralionc scu aclione qu» fil pcr mo-

iiil corrcspondct in rc : idco additiir, liiiii. iion dc ea qiijp esl per priinam et

« praMcr rci siibjccla' sifriiificalioiicm ». id simpliccm cmaiialioncm, qiue iion pnr»-

est nomcn carcns significationc rci siib- siipponit nisi caiisam cfficicnlcm, ut Avi-

slrata» el correspoiidcntis sijinificatioui, ut ccnna el Algazel in phiribus locis seri-

lioc nomcn. (liiimaM-a. Siciiiic Kpiciirci de- pscriint. Unde cl Plalo iu primo Tima^i

fiuierunt et esse di.vcrunt casum. Contra fatctur : Nihil fit ciijus ortum lcgilima

quos subditiir : causa ct ratio nou prjpcedal. hi Job quo-

Qids cnhn potcst cssc ullus {\d. esl ali- qiic habcliir : Nihil iii tcrra siue cau- ./oAv, o.

quis) locus reliquus, id est residuiis, tone- sa fit.

ritati, id est inordinato tcmerarioque B At si nullis ex causis aliquid oriatur,

eventui, et hoc dico, Deo per suam provi- id est,« si aliquid » producatur « ex nullis

dcntiam coercentc (id est, constringente causis », id est sine omni caiisa, prajser- •

et comprehcndeute) cuncta qiia? fiunt in tim efficiente, de qua jain est sermo, id

ordi/wni, id cst siib ordinata et jiista scu dc nihilo ortum csse vidcbitur, id est sine

condcccntc causarum coordinatioue ct con- cffectivo principio. Quod si hoc fieri ne-

ncxione, quoad suain praevisionein ? ut pa- quit, id est, quia impossibile est hoc acci-

c/". p. 518 tuit prosa sexta libri quarti. dieTQ, nec possibile est quidem,'\d. Q&i CQviQ,

c ci s. Nam nihil ex nihilo exsistere, vera casum esse hujusmodi, id est talein esse,

scntentia est , id est, vera doctrina est qualem paiUo ante definivimus eum esse,

qiiod « nihil » constat « cx nihilo )).id est, hoc est, qualem nunc in prosa hac ipsa

quod rcs nulla producta cst a non cnte diximus euin ab Epicureis definiri, utpote

seu non causa:imo producere seu causare C quod sit eventus temerario motu sine

priesupponit esse. Cui nemo unquam ve- causarum connexione productus : ita quod

terum, id est antiquorum philosophorum, inotus ille dicatur temerarius, quum non

refragatus est, id est, restitit aut contra- dirigatur aliqua causa sapienter ac ordi-

dixit hiiic sententifp. Undc primo Physico- nate agente, quia a tali causa negat Epi-

ruin habetur.quod philosophantes inaxime curus mundum gubernari, seu ctiam esse

horruerunt concedere ex nihilo aliquid productum, sed potius ex fortuitu atoino-

fieri : imo effectiis et causa^ dicuntur ad ruin concursu.

invicem relative, sicut Creator et creatu- Ad haec Boetius : Quid igitur? inquam,

ra. Philosophi tamen hoc intellexerunt de id est, quaero quid ergo dicis esse casum.

causa matcriali, non de causa efficiente. Nihilne est, id est, an sit aliquid, quod

Ideo subditur : quanquam, id est quam- vel casus vel fortuitum jure appellari

vis, illi antiqui id jecerint, id est, hoc D queat, id est, quod rationabiliter possit

dictum, utpote ex nihilo nihil fieri, po- vocari casus seu casuale ? yl« est aliquid

suerint, quasi quoddam fundamentum cuivocabula ista conveniant,'\A e?,i.\iiTwm

omnium rationum de natura, id est argu- sit « aliquid » in rerum natura seu aliqua

mentationum et inqiiisilioniim qiiie fiunt res « cui conveniant ista vocabula » casus

et sunt « de natura ». id est de naturali- et casuale, tametsi, id est quainvis, lateat

bus rebus; seu, « omniuin rationum », id vulgus, id est vulgares et imperitos?

est scientiarum,« de natura », id est natu- Ad quod Philosophia : Aristoteles meus,

ralium ; non de principio operante, id est id est inter alumnos et professores meos

non de causa efficiente, sed de materiali \)rsic'\pm\s, id (inqtiitj defnivit,'\d est, de-

subjecto, id est de materia priina seu pro- terminavit « id » quod quffiris, in Physi-

xima, quse est siibjectiim inateriale in c/.s, seciiudo videlicet Physicoruin,ra^^o??e,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER V

PROSA I ; ART. I

000

id est descriptione, et brevi et veri pro-
pinqiio, id est viciria veritati : non quod
ratio Aristotelis in hac re aliquid contineat
falsitatis, sed quoniam non est satis perfe-
cta, exponendo qualiter fortuna seu casus
in divina providentia certam habeat con-
nexionem causarum. — Quonam (inquam)
modo ? id est, ego Boetius dico et qusero
« quonam modo », id est, quo utique mo-
do Aristoteles casum definivit.

— Quoties (ait) aliquid cujuspiam rei
gratia geritur, id est, Philosophia ait,
Ouoties agitur aliquid causa seu intentione
alicujus rei, aliudque, quibusdam de cau-
sis, obtingit, id est, et alter effectus con-
sequitur et contingit, quam quod intende-
batur, casus vocatur, id est, causa per
accidens illius effectus dicitur casus ; vel,
« casus )), id est casualis effectus, « voca-
tur » effectus ille non intentus.Quemadmo-
dum autem fortuna quandoque accipitur
pro effectu fortuito, quandoque pro causa
per accidens illius effectus, ita et casus.
Deinde subditur horum exemplum noto-
rium et commune. Ut si quis fodiens hu-
mum, id est, sicut si aliquis fodiens ter-
ram, causa agri colendi, id est intentione
seminandi fecundandique agrum,mvewi«^
pondus auri defossi, id est occultati sub
terra.

Hoc igitur fortuito quidem creditur
accidisse, id est, inventio ista thesauri pu-
tatur evenisse fortuitu, casualiter : imo et
ita est respectu ejus qui per intentionem
propriam thesaurum hujusmodi abscondit.
Verujn non de niliilo est, id est, inventio
illa non est sine causa, imo nec sine causa
certa ac praeintenta, respectu providentise
Dei omnia ordinantis et praiintuentis et
connectentis. Nam proprias causas habet,
utpote auri absconsionem in agro, et fos-
sionem agri in loco illo, quarum convur-
sus, scilicet causarum connexio (quamvis
una prateriit quantum ad suum esse reale
et actuale.puta delossio; virtualiter tamen
manet, pra3sertim in intellectu divino om-
nia disponeiite), improvisus, id est non
praecognitus neque intentus ab inventore

A pecuniffi, et inopinafus, id est insperatus
nec prsecogitatus,ca.sMm videtur operatus,
id est, causa est ipsius casus seu casualis
effectus. Casus quippe pro fortuna acce-
ptus, est realiter practicus intellectus, qui
est causa per se fossionis, et causa per
accidens inventionis thesauri, ut dictum
est supra. Nam nisi cultor agri humum Cf. p. los
foderet, id est, nisi agricola seu arator *'''■
everteret terram, et nisi depositor, id est
absconditor thesauri, pecuniam suam eo
loci obruisset, aurum non esset inven-

B tum, id est thesaurus ille, tam improvise.
H(B sunt igitur fortuiti causcv compjen-
dii, id est, istse sunt causa? effectus cele-
riter provenientis et expedite, hoc est re-
pente et improvise, quod compendium
casuale provenit, id est, oritur et causa-
tur, ex causis ohviis sitn , id est mutuo ob-
viantibus modo prsefato, et confluentibus,
id est concurrentibus actualiter aut virtu-
aliter, aut quantum ad suos effectus, sicut
effectus defossionis est situatio thesauri
sub terra, no7i ex intentione gerentis, id

C est non ex proposito invenientis thesau-
rum, seu particularis agentis. Neque enim
vct qui aurum oliruit, id est, sub terra
abscondit, vel qui agrum exercuit, id est,
evertit, aravit seu fodit, ut ea pecunia re-
periretur intendit, id est, nullus eorum
intendebat ibi inveniri pecuniam occulta-
tam : quamvis interdum ex intentione pe-
cunia quseratur et inveniatur sub terra ;
sed tunc non est casualis effectus. Sed uti
(id est sicut) jam clixi, convenit, id est, in
unum seu pariter venit, atque concurrit,

D hunc fodisse in loco quo illc, id est alius,
obruit, id est, gazam celavit.

Ex his concludit et infert Philosophia
definitionem casus prout nunc sumitur.
Licet igitur definire casuju, esse inopina-
tum evoitu»), id est, licitum est casum
sic definire : casus est inopinalus, id est
improvisus, eventus, id est effectus, in
his, scilicet rebus seu factis, qtuv gerun-
ttir, id est fiuiit, ob aliud*, id est propter ' (iHquid
alium finem intentum, ex causis conflu-
enlibus, id est, concurrentibus et coope-

mi

I)E CONSOLATIONE PlIir.OSOlMll.r, I.IDFH V. — METUrM I

ranlil)us ad riiuuitMii fllVtiMin, non lanKMi
connexioneni iiabenlihns qnantnm ad par-
ticnlarinin ('ansarnni notiliain. Poiro .Vri-
stoleles addil.exlra riO(jnenler el seinper:
qnod snl)inleliif!;i polest in noinine islo,
« inopinahiin ». (inia qnod sa^pe continirit.
ineipil intendi el |)r;i'eoj;itari. (Ihaleidins
•Oarihapi- qno(jne Ecelesi.T Uoinana' * diaeonns. in
coniinenlo snper Tiinjenin IMaloiiis eoii-
cordat, definiendo casnni et forlunain pro-
ut ab invicein dislingnmilnr : Casns esl
concursus siniul ac pariler aceidenlimn
sine ratione caiisarmn, in earenlibus vila.
vel animalibns mutis. Fortnna vero est
concursus simul cadcntium causarum du-
arnin. originem e.\ proposito tralienlium :
ex quo concursu provenit aliqnid praeter
spem cum admiralione.

Consequenler doeet IMiilosophia. quod
concnrsus ille cansarum iion est peiiitus
non inlenlus, ut Epicurei aestimabanl.
Concurrere cero atque confiuere causas
facit orclo ille, id est series fati, proce-
dcns, id est, processnm habens in suis
effectibus, connexione causarum incvita-

\ Inli, id e.^t immulabiii |)er resi^eeluin ad

Providenliam, ex qiia fluil, nl dictum cst r/-. p.sis
sa'|)e. Hinc seqniliir : 'jni dc jtrovidentia^ ' '"^ *'
/()//tf (tcsccndcns, id est, ex divina provi-
denlia oriens ac rebus inli»rens, cuncta
snis /ocis tc)>iporihusf/iic disponit, id est,
nniversa in ereatis ordinat, agit et nectit
loeo el tempore oi^portuno et j^raMixo, su-
mendo locuiii et tempus extense, proul se
ad locmu definitivum et teini)us discre-
tuin exteiKlunt : in quo loco et lemi^ore
eliam aiigeii esse dicnntur.

H lii his non videlur restare aliiid ad di-
cendiim, nisi ul deelarelnr qualiler siinul
smil inevilabiiis iste ordo cansarnm ac
necessarins nexus earum. el mntabilitas
forluitormn effeclnum atque libertas arbi-
trii. Ex his namqne seqiii videtnr, quod
niliil sit casnale neque fortuitmn seciin-
duin rei veritatem et ex siia iiatura, sed
soluin qiiantum ad nos, propter imperfe-
ctioncm ac defectum nostra? notitiae : sic-
que omnia necessarie evenirent. IIoc ergo,
qiiaiiter scilicet simul illa sunt, infra diii-

C gentissime atque clarissime ostendetur.

MEJRUM PRIMUM

Rupis AchiTemenia? scopulis, ubi versa sequentuni

Pectoribus figit spicula pugna fugax,
Tigris et Euphrates uno se fonte resolvunt,

Et mox abjunctis dissociantur aquis.
Si coeant, cursumque iterum revocentur in unum,

Gonfluat alterni quod trahit unda vadi,
Gonveniant puppes et vulsi flumine trunci,

Mixtaque fortuitos implicet unda modos :
Quos tamcn ipsa vagos terrae declivia casus,

Gurgitis et lapsi defluus ordo regit.
Sic quae permissis fluitare videtur habenis,

Fors patitur frenos, ipsaque lege meat.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V.

METUUM I ; ART. 1(

567

ARTICULUS II

ELUCIDATIO METRl HUJUS PRIMI.

r

N hoc primo hujus libri quinti mctro,

declarat Philosophia per qu»dam ex-
empla quod in fine prosse preecedentis
dixit de casu, quod ex pluribus concur-
rentibus oritur causis, quw ex uno fonte,
videlicet ex divina providentia, oriuntur,
et rursus reducuntur et uniuntur in illa.
Gen. II, 14. Sic quippc duo magni fiuvii, utpote Tigris
et Euphrates, ex uno fluunt fonte para-
disi, quamvis interdum ex aliis locis vi-
deantur procedere, secundum quod hinc
inde absorbentur a terra. Itaque ordo et
sensus verborum est :

Tigris, id est flumen ilhid impetuosum
velociterque decurrens, et Euphrates, id
est alius fluvius ex paradlso emanans, re-
solvunt se,\d est, scaturiunt et ab invicem
dividunt se, ex uno fonte, scopulis, id est
inter scopulos et saxa, rupis Achcemenice ,
id est rupis exsistentis in regione sic di-
cta, ubi sunt saxei montes, ex quorum
uno fons effluit, ex quo derivantur hi
fhivii, qui originaliter fluunt ex paradiso,
ut in libro Geneseos patet, uhi, id est
in qua Achaemenia exsistente in CliakhTa,
pugna fugax, id est turba plebis illius
pugnans et vulnerans fugiendo, versa, id
est tergum vertens ad hostes, /igit s^yiciita,
id est, infigit tela et jacula, pectoribus
sequentum, id est corporibus hostium in-
sequentium eos. Habet enim gens illa con-
suetudinem hanc, ut praelio imminente
callide fugiant, et fugiendo retrorsum eji-
cianl tela et jacula, per quse vulnerant
insequentes. Et Tigris ac Euphrates disso-
ciantur,\d est, in duo flumina dividuntur,
moco aquis abjunctis, id est, statim dum
aquae ex uno fonte erumpentes, incipiuut
per duo currere loca.

Si coeant, id est, iterum colligantur in

A unum, iterumque revocentur in unum
cursHui, ita quod concurrendo fiant denuo
unum flumen : quod raro contingit; con-
fluat, id est, in unum currat aliquid ex
utroque flumine, quod unda vadi altcrni,
id est aqua utriusque fluminis, trahit, id
est, per semitam suam d(i6.\\t\\,\convcniant
puppes, id est, naves utriusque fluminis
confluant et congregentur sicut et aquee
per quas procedunt (vel, « conveniant », id
est, mutuo sibi occurrant), et trunci vulsi
fimnine, id est, arbores vi fluminum era-

B dicatae conveniant ; undaque mixta, id est
collecta ex ambobus illis fluminibus, im-
plicet, id est, includat et intra se habeat,
moclos fortuitos, id est motus et inunda-
tiones varias et casuales. Quos taynen ca-
sus vagos, id est incertos fluctus et motus
fortuitos, subaudi, regunt, id est, mode-
rantur et causant, ipsa declivia, id est de-
clivitas, terrce super quam aqua decurrit,
unde et elevationes depressionesque habet,
et rcgit defluus ordo gurgitis lapsi, id est
situs fluminis deorsum currentis,exsistens

C non in quiete, sed in defluxu assiduo :
ex quo situ seu ordine causatur motus
ille aquarum fortuitus.

Sic, id est, sicut jam dictum est de va-
rietate motuum duorum fluminum con-
currentium et collectorum, fors, id est
fortuna, quw videtur fiuitare, id est va-
rios et incertos processus ct actus habere,
secundum quod inopinate et ex causis per
accidens concurrentibus oritur,et hoc dico,
habenis, id est regiminibus su» instabi-
litatis ac varietatis, permissis, id est suae

D naturae relictis ; patitur frenos, id est mo-
derationes et repressiones juxta dispositio-
nem et praeordlnationem divinae providen-
tiff :ideo ?,\x\id\im,ipsaque, utpote fors seu

r^nS DE nONSOLATIONE PHII.OSOrm.F, I.IRER V. — PROS.V II ; ART. III

fortiina, ^nodt, id ost. procodit ct opciatiir. A lcrii : (jiiod taincii sinc grandi difficultalc
Itufc. id cst jiissione, dispositionc scu pnc- ct prolixitalc c.xtciuiationcquc littera» non
ordinalionc Providcntiic increattp. videlur ficri posse, et forsan !jrdiuin ma-

At vero posset hoc inctrum mystice ex- {?is quam fructum nondnin spiritualibus
planari. ct pulchcrrima doeumcnta pro- gcncrarcl ; idcirco pcrtransco.

PROSA II

AXLM.VDVEUTO, inquani, idque iiti tu dicis, ita esse conscntio. Sed in hac
cohaM'entiura sibi serie causarum estne ulla nostii arbitrii libertas, an ipsos
quoque humanorum motus animorum fatalis calena constringit? — p]st,
inquit. Neque enim fuerit ulla rationalis natura, quin eidem libertas adsit arbitrii.
Nam quod ratione uti naturaliter potest, id habet judicium quo quodque discernat :
per se igitur fugienda optandave dignoscit. Quod vero quis optandum esse judicat,
petit ; refugit vero quod existimat esse fugiendum. Quare quibus inest ratio, ipsis
etiam inest volendi nolendique libertas. Sed hanc non in omnibus .nequam esse
constituo. Nam supernis divinisque substantiis, et perspicax judicium, et incor-
rupta voluntas, et efficax optatorum praesto est potestas. Humanas vero animas,
liberiores quidem esse necesse est quum se in mentis divinse speculatione conser-
vant ; minus vero, quum dilabuntur ad corpora ; minusque etiam, quum terrenis
artubus colligantur. Extrema vero est servitus, quum vitiis dedita?, rationis propria?
possessione ceciderunt. Nam ubi oculos a summae luce veritatis ad inferiora et
tenebrosa dejecerint, mox inscitiae nube caligant, perniciosis turbantur atfectibus :
quibus accedendo consentiendoque, quam invexere sibi, adjuvant servitutem, et
sunt quodammodo propria libertate captivae. Quae tamen illc ab aeterno cuncta pro-
spiciens, Providentiae cernit intuitus, et suis quaeque meritis praedestinata disponit :
r.Ti- ^sjpx. /.7}. T.i'/- irxv.zjt'..

ARTICULUS III

ELUCIDATIO PROS-E HUJUS SECUND.E.

I

N hac prosa prosequitur Philosophia B tu dicis de providentia, fato, casu, fortuna,

unum de praecipuis quaestioni de pro- consentio ita esse uti tu dicis, et circa

videntia divina ac fato annexis, puta li- ca hanc moveo qiiaestionem : Scd, 0 Phi-

bertatem, qualiter stet cum imrnobili et losophia, estne idla, id est, utrum est

invariabili providentia Dei. aliqua, libertas nostri arhitrii, id est no-

Animadverto, inquam, id est, ego Boe- stri mentalis judicii seu voluntatis, in

tius mcnte adverto quae dicis, idque quod scrie hac, id est conncxione et ordinc,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER V. — PROSA II ; ART. III

o69

causarum cohcerentium sihi, id est mutuo A
conjunctarum quantum ad intuitum prse-
ordinationemque Dei, an fatalis catena,
hoc est utrum dispositio atque connexio
iai\, constri)2git, id est, coarctat et quadam
necessitate regit et comprehendit, ipsos
quoque motus, id est effectus et actus,
animorum humanorum, id est cordium
voluntatumque hominum?

— Est, inquit, id est, Philosophia re-
spondit, Aliqua est in homine libertas
arbitrii. Et hoc in nobis certissime expe-
rimur : ideo stultum est oppositum opi- B
nari. Neque enim fuerit rationalis nUa,
vatura, id est, nulla fuit aut est creatura
rationalis in naturalibus recte disposita,
quin eidem libertas adsit arbitrii, quum
sit naturalis vis sive perfectio totam con-
sequens speciem creaturse rationalis ac
intellectualis.

Nam quod ratione uti naturaliter pot-
est, id habet judicium, id est vim judi-
cativam seu actum judicandi tempore op-
portuno, quo quodque discernat, id est,
quo judicio possit discerni seu judicari C
unumquodque quod ad suum pertinet sta-
tum. Per se igitur fugienda optandave
dignoscit : id est, rationalis natura per
naturalem sui intellectus potentiam agno-
scit actu, habitu aut potentia, quid sit
ftigiendum, quid optandum, utpote, quod
beatitudo sit summe optanda, et propria
sua perfectio ac virtutes, et necessaria
vitae ; miseria vero damnationis ac vitia
sint sibi vitanda. Inest enim homini ha-
bitus primorum principiorum, tam specu-
labilium quam operabilium : ex quibus D
habitibus potest procedere ad particularia
bona et mala cognoscenda, prosequenda
aut fugienda. Sed quia ad supernaturalem
beatitudinem conditi sumus, ideo et su-
pernaturalem legem habemus,et adjutorio
gratiee indigemus ad bene vivendum, et
supernaturalibus documentis ad judican-
dum idonee ; jamque in his copiose in-
structi consistimus in Scripturis, et libris
Sanctorum atque catholicorum doctorum.

Quod vero quis optandum esse judicat

pleno et sufficienti judicio, prsesertim ca-
ritate formato, petit, id est, appetit et
prosequitur, seu obtinere conatur. Verum-
tamen multi sunt qui rationis judicium
non sequuntur, imo passionibus et pec-
catis a salubri proposito, a divino instin-
ctu, a recto judicio retrahuntur : quorum
judicium non est efficax et perfectum,
nec approbativum boni sinceriter. Refugit
vero quod existimat esse fugiendum, id
est, declinat et vitat quod judicat sibi esse
nocivum ac malum. Sed contra hoc esse
videtur, quod aliqui peccant ex certa sci-
entia, scientes se agere vitiose. Verum
ad hoc responsum est supra. Sciunt nam-
que in universali, sed in particulari ju-
dicant male; et quod damnabileest optant
et apprehendere enituntur, in quantum
apprehendunt illud ut bonum delectabile,
utile, seu honestum. Ideo, juxta divinum
Dionysium ac Philosophum, omnis pec-
cans est ignorans ; et Salomon dixit : Via
stulti recta in oculis ejus.

Quare quibus inest rdtio, ipsis etiam
inest volendi nolendique libertas, id est
liberum arbitrium. Ratio namque est po-
tentia inorganica, non determinata ad
unum sicut sunt naturales vires organis
inhserentes : attamen primis principiis per
se notis non potest non consentire; evi-
dentia quoque demonstrationis constrin-
gitur.

Sed hanc non in omnibus cequam esse
constituo. Hic Philosophia declarat, quod
libertas arbitrii diversis intellectualibus
creaturis diversimode inest ac competit :
et est sensus : « Sed » ego Philosophia
« constituo »,id est,dico ac doceo,« hanc »
libertatem « non esse sequam », id est
aequalem, « in omnibus » suis subjectis.

Nam et judicium perspicax, id est cla-
rum, promptum, non impeditum, imo nec
discursivum neque iaXWhWQ, et voluntasin-
corrupta, id est ab omni Isesione peccati,
ab omni errorum caligine et ab ignorantia
omni culpabili aliena et immunis, et effi-
ca.r potesfas optatorum, id est vis idonea
implendi seu obtinendi optata, prwsto est.

Cf. p. ■.m

A el s.

c/-.t.xv,

p. Vii D.

Prov. xu,
i5.

370

DK CONSOL.VTIONK l'IIII.OSOI'ni.F. r.lUEIl V

I'110S.\ II ; .\RT. III

Du Ca-lesl.
Iiicr. c. XI,
.\ii.

Kzvch.
xxviii, \i.

disl. 111 .\.

liom.w. 13.

id esl, iii proinptu ae realiler inexsislcns
est, supcrnis divlnisijue sitbstantiis, id esl
suhslantiis separalis, seu iiilelligenliis el
angeiis : qua> dieuntur superna>, quia in
ordine erealiirarnin su|)rein» sunl, el iii
siimino ealorimi Itealirite maneiil. Snnt
ilein diviiKO, (|iioiiiam Crealori similiores
ae iiiagis vicinic : unde, secundnm divi-
niim l)ionysinm,inlellectus deiformis coin-
petil iilis. Propler (jnod in Ezeeiiiele an-
gelns snmnins sigiiaenlnm simililndinis
ap|)ellalnr. l*ropler qnod eliain asseril
Augnstiims, qnod Dens ereavil angelnm
prope se. inaleriain prope nihil. Itaque,
qiianto angeli saneti sunt excellentioris
natnrap,tanto perfectiones ista? eminentiori
modo exslant in ipsis. De qnibus secundo
Senteiiliarnm ait .Magister, qnod in angelis
sunl, simplex essentia, personalis distiii-
ctio, perspicacitas intclleclus, ac libertas
arhitrii. Item fatetur Damascenus lihro
secundo. Porro per lumen gloria) et vir-
tutes ac perfectiones ad beatificam frui-
tionem pertinentes, ineffabiliter perfici-
niitur ista proprietates in angelis omnibns
beatis.

Humanas vero animas, liberiores qui-
dem esse necesse est quum se in mentis
divime speculatione conservant , id est,
dnm contemplationi snmm.T Veritatis sta-
bililer ac sincere inha^renl : quia per hoc
a servitute peccati ac jngo diaholi amplius
relegantur, et doiia natur.e in eis perfi-
ciuntur per dona grati» ac per actns
virtutum, prgesertim per contemplationis
splendorem atque fervorem. Minus vero,
quuia dilfibuntur (id corpnra,'\A est, minns
snnt liberse duni ad corporales affecliones
et concupiscentias viles se vertunt : qnia
per hoc naturalia in eis la'dnntur, et ipsae
vitiis ac da?monibus subduntnr; minusque
etiam,quum terrenis artubus coUigantur,
id est, actibns et delectationibus quorum-
libel meinbrornm communicant, consen-
tiunt, iinmerguntur : quia per hoc quasi
omnino carnales redduntur. Propterea ad
Romanos horlatur Apostolus : Neque ex-
hibeatis membra vestra arma iniquitatis

A peccato, sed ariiia justitia» Deo. Videtur
anleiii IMiilosophia hic loqui de lapsu ani-
marnin ad corpora, juxla doctrinam Pla-
tonis supra narratam el reprobalam : atta- (.7. p. .ro
inen constat Boelinm non fuisse opinionis " *''*■
istius.

Extrema vero cst servitus, id est, ser-
vitiis illa est inaxima atquc vilissima,
et a libcrlale Dei ac Hcatorum remotissi-
ina, quum vitiis dedita', id est dum ani-
ma' se iniqnitalibus lotaliter mancipantes
el omni tnrpitndini exponentes, rationis

B propriiv posscssione cccidcrunt , id est,
sna carnalilate et pra'dominante scelerum
abundantia, prorsus deject» sunt ab expe-
dilo et libero usu atque habitione ralionis
el intelligeiitia' eis collata^, ita qnod qnasi
in brutuin, imo magis in damonem, con-
versa; videntur per conformitatem sce-
lerosi affectns. Tales quasi homagium dia-
bolo et peccato fecisse videntur : qualis
fuit traditor Christi, de quo dixit Joannes :
Nonne ego vos duodecim elegi, et unus Jonnn.w,
ex vobis diabolns est ? Talem qnoque pu- ''

C tavit Eiiu esse bealum Job, de qno dixit
ad Deum : Pater mi, ne desinas ab homine Johwxw,
iniqnilatis, qui addit super peccata sua'^'"'^''
blasphemiam. Hinc de Antichristo scripsit
Apostolns : Nisi revelatus fuerit homo pec- utiicss.u,
cati. filins perditionis, etc. Tales sunt '' *'
omiies in vitiis obdurati, qni aures suas
obstrnunt vcritati : de quorum unoquoque
ait Propheta, Nolnit intelligere ut bene ^« ""xv,

4 5

ageret, adstitit omni via; non bonae.

A^am ubi oculos a sumince luce veritatis
ad inferiora et tcnebrosa dejecerunt * , id 'iirjcivrhii
D est, statim qimm « oculos » mentales aver-
terunt et decliiiarunt a Dei lumine et
doctrina, a lege divina, ab inspiratione
interna ac admonitione omni salubri, ad
vana et vilia, ad diabolica incitamenta, ad
errores et falsitates nefarias; mox inscitiw
nube caligantcs* , id est, protinns caecu- ' f^a/i^
tientes ut noctua, vel potius caec» ut tal-
pa, per interpositionem densae et tene-
brosae impietatis inter ipsas et Lucem
summam et increatam (juxta quod san-
ctus loquitur Isaias, Iniquitates vestrae /«. ux, :!.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V, — PROSA II : ART. III

o/l

Thven. m
4i.

20, 24.

7iirt. 28,-29.

Job XXIV,
I.S.

Iliid. XXI.
14.

/s. XXX, 10.

Zach. vi[,
11, 12.

Prov. IV
l'j.

* adjuvanl

II I'etr.i\,
19.

5a/). XVI,
14.

diviserunt inter vos et Deum vestrum ;
Jeremias quoque in Threnis, Opposuisti
(inquit) nubem tibi, ne transeat oratio),
perniciosis turbantur affectibus, id est,
passionibus ignominiosis, desideriis pror-
sus innaturalibus inquinantur, inquietan-
tur, vincuntur, quemadmodum ad Roma-
nos de talibus deprompsit Apostolus :
Quum cognovissent Deum,non sicut Deum
glorificaverunt ; propter quod tradidit il-
los Deus in passiones ignominia^, ut con-
tumeliis afficiant corpora sua in semet-
ipsis. Et rursus : Tradidit illos Deus in
reprobum sensum, ut faciant ea quse non
conveniunt; repletos omni iniquitate. De
quibus in libro Job legitur : Ipsi fuerunt
rebelles lumini ; itemque : Dixerunt Deo,
Recede a nobis, scientiam viarum tuarum
nolumus. Hoc nempe, etsi non verbis,
tamen operibus dicunt, dum nec divino
acquiescunt instinctui, neque angelicai in-
spirationi, nec increpationi ac informatio-
ni humanee. De quibus apud Isaiam scri-
ptum est : Dicunt adspicientibus, Nolite
adspicere nobis ea quae recta sunt, lo-
quimini nobis placentia. Zacharias quo-
que : Aures (inquit) suas aggravaverunt,
et cor suum posuerunt ut adamantem,
ne audirent legem. De quorum via Salo-
mon protestatur :Via impiorum tenebrosa,
nesciunt ubi corruunt.

Quibus desideriis vitiosis et passionibus
turpibus acceclendo, id est per delecta-
tionem appropinquando, consentiendoque ,
id est et ea consensu probando per ra-
tionis deliberationem vel operis exsecuti-
onem, adunant* , id est, in unum colligunt
atque multiplicant et augmentant, servi-
tutem, id est vilissimam subjectionem qua
adversariis suse salutis subduntur. De qui-
bus Archiapostolus in sua dixit Canonica :
Iniqui sunt servi corruptionis;a quo enim
quis superatus est, hujus et servus est.
Quam servitutem invexere sibi, id est,
sibi ipsis sponte intulerunt et ingesserunt,
quoniam omne peccatum voluntarium per-
hibetur. Propter quod in libro Sapientiap
fertur : Homo per malitiam occidit ani-

A mam suam. Et apostolus Jacobus ait :

Concupiscentia quum conceperit, parit 7«co6.i,i3.
peccatum ; peccatum vero quum consum-
matum fuerit, generat mortem. Isti sunt
qui aggregant sibi quotidie fascem, pon-
dus et sarcinam vitiorum, adjicientes pec- eccU.\,o.
catis peccata. Ideo, sicut Isaias pradixit,
Congregabuntur in congregatione unius /.s.xxiv,22.
fascis in lacum, et claudentur ibi in car-
cere, haud dubium quin infernali.

Et sunt quodanDnodo propria libertate
captiva', id est, animee tales sponte et li-

B bere manent in ista vitiorum captivitale
et servitute, quoniam pcenitere non vo-
lunt, nec resipiscere curant et satagunt :
quia, ut Isaias expressit, percusserunt foe- iind.w^m,
dus cum morte, et cum inferno pactum
inierunt. Quorum unicuique dicitur apud
Jeremiam : Arguet te malitia tua, et aver- Jcv. n, i9.
sio tua increpabit le ; scito et vide quia
malum et amarum est reliquisse te Do-
minum Deum tuum, et non esse timorem
ejus apud te. Potest quoqne ita exponi :
« Sunt quodammodo propria libertate ca-

C ptivee », id est, ipsa earum libertas quo-
dammodo capta est, id est, a diabolo
vinculata et usu suo privata, propter ve-
hementem assuefactionem ad prava, ita
ut vix possint pcenitendo resurgere,utpole
obstinatffi. Yerumtamen non sunt, abso-
lute loquendo, libertate sua privatae : alias
nec peccarent. De talibus loquitur Pau-
lus : Resipiscant a diaboli laqueis, a quo wnm.n.
captivi tenentur ad ipsius voluntatem. De '*'■
qua etiam vinculatione Salomon locutus :
Iniquitates (inquit) sua? capiunt impium, y'/';,.v.22.

D et funibus peccatorum suorum constrin-
gitur. Hinc protulit Isaias : Omnes vincti /«. xxn, .3.
sunt pariter, dureque ligati.

Consequenter Philosophia tangit nec di-
vinse providentise prsecognitione, ordina-
tione ac ordine hsec excludi. Qucv tamen,
hoc est quae omnia liberi arbitrii facta
et opera, intuitus ille Providentioi cun-
cta prospiciens ab ceterno, id est, universa
et singula in ipso aeternitatis momento
clarissime intuens,tanquam sapientiae sua?
praesentia, infallibiliter ccrnit, juxta illud

*)72 PE roNsoi.AiidM; riiii.osoiMii.j. i.im:ii v. — pnos.v ii ; .vht. iv

fff/i.xxiii. Ecclosiastici : Oculi Oomini imillo pliis A iii jmlicinin i)ro omni orrato, sivo bonnin

Inciiliorcs suiit snper solcm. circumspi- sit. sivo inalum : Paulns qnoqnc : Om- ii ror.v.

cieiitos oinncs vias liominnm ; Domino ncs iios inaMiCostari oporlot ante trihunal '"■

eniin Doo. antoquam oroarontur. euncta Cliristi. nt rcferat nnupqnisqno propria

s\\n\ co^^iuhi. h't suis t/iurf/ui' incritis pnr- oor[)Oiis prout fjossit. sivo boniiin, sivo

(irsti/itifd (/isjionit. Non ost hoc ita in- uialuin.

tclligeiulnin qiiod alinuis pr.Tdostinatns sit Postremo ad istnd probandum addncit

meritis suis. sed qiiod Dous « disponit », IMiilosophia anctoritatem cujusdam sapi-

id est, locat, romunorat. ordinat. « pr»- entis Gra?corum, cnjus iste est sensus :

dostinata qiuTqno », id est cunctos prse- Dons omnia videt, et omnia andit. Qna^

dostinatos. « moritis suis ». id ost sociin- vorba otiam siipra inducta sunt atque ex- ^7'. p. ''■^ic

(lum suornin oxijioiitiam moritorum. pronl posita ; ot oonsonat ois istud l*salmista3 :

.4/ioc. wii, in .Apocalypsi latnr : Ecce venio cito, et B Qui plantavit aurom, non audiet? Aul /«s. xun,

merces mea mecum est, daro nniciiiqiie qni finxit oculiim, non considerat ? Circa ■*■

yort)i;i.xiv. jnxta opora sua. Hinc Christns ait : In qnod loquitnr Anguslinns : Dens qni pra^-

domo Patris mei mansiones multa^ sunt, vidil. dedit tibi potontiam qiia vides, et

id est divorsi gradns praMiiiorum juxta sonsiim qiio andis; noniio et ipse videt

varietatom inoritoriim. Sic ot |)ra^scita, id ot andit ? Idoo Jorcinias loquitur : Putasne Jer. xxim,

est ipsos pra»scitos, disponit secundnm Deus e vicino ego sum, ot non Deus de "^"*"

Eccie XII ^orum demorita. Unde et Ecclesiastes pro- longe? Si occultabitur vir in absconditis,

u. mulgavit : Cuncta qujp fiunt adducet Dens et ego non videbo eum ?

ARTICULUS IV

SOLUTIO ALIQUOT QU.ESTIONUM DE LIBERO ARBITRIO.

JOANXES. — Cupio edoccri quid sit li- C item hoc philosophos latuit, sicut et alia

berum arbitrinm : an dicat potentiam, multa qu» sunt in rerum natura. Qui et

an actum, an habitum ; an pertineat ad allogat pro se, quod secundum Angnsti-

intellectum, an ad voluntatem, et si ad nuin, liberum arbitriiim est facultas ratio-

utrumqne, ad quid magis ; et utrnm sit nis et voluntatis, qiia bonum eligitnr gra-

specialis potentia. quod si sic, cur de illa tia adsistente, et malnm gratia desistente.

vi animse non sint locuti philosophi. Rur- Alii dicunt, quod liberiim arbitrium sit

sus, an in angelis liberum exstet arbi- habitus voluntatis : quia in libro de Libero

trium,an item in Deo consistat. Et videtur arbitrio scribit S. Bernardus, quod libe-

quod non, qiioniain liberum arbitrium riiin arbitriiim est habitus aniini liber

potest in utrumque opposilorum, piita in sui ; et rursus, quod liberum arbitrinm

bonuin et malum : sed Deus ot Boati ne- est liber voluntatis seu anima? inotor. Alii
quount nisi in bonum. D opinantur, quod sit actus rationis scii

Dio.NYSius. — De libero arbitrio sunl intellectus, quia arbitrium est idem quod

opiniones diversae. Alexander de Hales judicium, quod proprie nominat actum.

super secundum Sententiarum potius te- Porro Albertus Alexandro concordat, di-

net, quod sit potcntia ab intellectu et vo- cendo : Secundum dicta Sanctornm dicen-

luntate distincta, et media inter eas ; quod dum videtur, quod liberum arbitrium est

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBEH V. — PROSA II ; ART. IV

573

specialis potentia, ejusque virtus diffusa
est in viribus inferioribus quas movet, et
primo in ratione, deinde in voluntate :
propter quod facultas rationis ac volunta-
tis vocatur. Libertas quippe libero arbitrio
convenit per se, voluntati autem et ra-
tioni per participationem libertatis liberi
arbitrii.

Verum huic opinioni Thomas et Bona-
ventura multa objiciunt. Etenim ponere
in anima potentiam quamdam tam volun-
tate quam ratione superiorem, et quod
libertas non conveniat voluntati per se,
videtur penitus absurdum et a veritate
extraneum. Denique S. Augustinus in toto
libro de Trinitate, investigando qualiter
emanatio ad intra sit in divinis, et in qui-
bus viribus consistat summae Trinitatis
imago in nobis, nuliam facit mentionem
de libero arbitrio tanquam de vi ab intel-
lectu et voluntate distincta, sed in memo-
ria, intellectu et voluntate dicit super-
benedictse Trinitatis imaginem in nobis
consistere. Jterum ait, quod nihil altius
intellectu in nobis habeamus ; et idem af-
firmat Philosophus decimo Ethicorum :
quanquam quidam imaginentur volunta-
tem inteliectu superiorem, quum tamen
voluntas de se cseca sit similisque tyranno,
nisi intellectu illustretur ac regatur. Am-
plius, ut Bonaventura fatetur : Omnes
actus qui libero arbitrio adscribuntur, per
rationem et voluntatem sufficienter exer-
centur; nec sine necessitate est inducenda
pluralitas. Nam et voluntas vult se velle,
et movet se ad volendum ; ratio quoque
discernit se et proprium actum, et ad in-
teliigendum se excitat. Attamen propter
distinctionem rationis quae est inter libe-
rum arbitrium et inter rationem ac volun-
tatem, appellatur facultas rationis ac
voluntatis. His verbis addit Bonaventura :
Liberum arbitrium rationem et volunta-
tem complectitur et includit. Quod mani-
festat nominatio ejus. Dicitur enim libe-
rum,et arbitrium:arbitrium autem spectat
ad rationem, liberum vero ad voluntatem.
Verumtamen ad voluntatem plus pertinet:

A nempe in ratione eonsistit inchoative,
quia voluntas non movet nec agit, nisi
prsecedente actu aliquo rationis; in volun-
tate autem consistit consummative. His
dictis Thomas concordans, ail in prima
parte Summa3, qua?stione octogesima ter-
tia : Quaedam res operantur sine judicio, aii. i.
ut inanimata ; qugedam vero ex judicio
praevio, sed non libero (sicut ovis cernens
lupum, mox judicat fugiendum : quod
judicium non est ex prsevia collatione, sed
naturali instinctu) ; homo vero agit ex

B libero judicio : quia et rationem rei cogno-
scit, et per rationis coliationem judicat de
re, sicque ferri potest in partem utram-
que. At vero proprius actus liberi arbitrii ait. 3.
exstat electio : ideo namque dicimur liberi
arbitrii, quoniam possumus unum acce-
ptare et aliud repudiare. Ad electionem
autem concurrit aliquid ex parte intelle-
ctus, puta consilium, quo judicatur aut
investigatur quid sit alteri praeferendum ;
et aliquid ex parte voluntatis, videlicet
acceptio unius prae alio. Quumque electio

C sit eorum quae sunt et ordinantur ad fi-
nem, quae habent rationem boni utilis,
quod continetur sub bono, quod est volun-
tatis objectum : idcirco electio principali-
ter spectat ad voluntatem; sicque liberum
arbitrium est appetitiva potentia, puta vo-
luntas. — Huic positioni Thomae Petrus
de Tarantasia consonat.

Ad quae omnia clarius intelligenda con-
fert quod scribit Richardus de Mediavilla,
dicendo : Damascenus libro tertio dicit,
quod liberum arbitrium non est aliud

D quam voluntas. Augustinus quoque, libro
secundo de Libero arbitrio, loquitur : Non
peccamus nisi libero arbitrio voluntatis.
Itaque, si liberum arbitrium dicatur ab
arbitratione consiliativa, quum talis arbi-
tratio sit actus intellectus, liberum arbi-
trium continet directe intellectum et vo-
luntatem in propria ratione, quoniam
liberum velle a voluntate elicitur, et ipsa
arbitratio consiliativa actus est ipsius in-
tellectus. Si vero dicatur liberum arbi-
trium ab arbitratione imperativa,qua quis

21

.*)7'» l>K r.DNSOI.ATIONF. IMIII.OSOIMII .K I.IIIER V. — MRTIUM II

absolule vull aliqiiid aul uon : sic intolle- .\ Scd (jniiin liheriiin arbitrinm sit quod-

eltis iioii esl de ratione libeii arbitrii nisi dain coini^osilnin sen coinplexuni ex adje-

disposilive ; iino rorinaliler libernin arbi- clivo et snbslanlivo, siibslanlivnin illud

triuin est ipsa volunlas. inout consideralnr xidelnrrei si}i;niricalir esseuliain desigiia-

posl didibiMaliouein iulelleclus. vel post le. adjeclivuin vero proprietalein ipsins.

teinpus iu quo deliberari" qnis polnil el de- Jlnde seqni \idelur. (jiiod res sigiiirioala

buit. — De his pneallegali doctores super isto complexo, sit essentialiler ipsuiii ju-

secuudumSenteutiarum plnra conscribnnt : dicinin seu arbitrinm : (piod realiter spc-

(■/■.t.vxii, quoriim dicta ibidem plenitis iiitrodnxi. clat ad iutelleclum, qiii etiam ex sna natu-

piTODeis. 1)^.1, iqnc intilliplcx esl iibertatis dislin- ra habet aliqiiam libertalem. Ex qnibns

ctio. Uiia, qnain poiiil H.lJernardus in libro seqiii videliir, quod lil)crnin arbilrinm re-

de Libero arbilrio : Otia>dam (inquiens) est aliler principalilcrque ad intellcctum per-

liberlas consilii, qiuedam complaciti, qiuc- B tineat, quamvis ad volnntatcm valeat per-

dam arbitrii. Magislcr vero Sententiarnm, tinere imperative, sicul et ceteri actns

dist.xxv I libro secundo : Qiuedam est (ail) libertas intellectus, ad quos inovet voluntas. Ncc

*"' *■ a necessilate, qiuedam a ctilpa. quicdam a obslat qnod intellectus cogi potest, non

miseria. I)e prima in Kcclesiastico legilur: libernm arbilrinm, qiiia ex hoc non seqni-

Eceii. XV, Deus rcliquit hominem iu mann coiisilii tiir nisi distinctio secnndum rationem, vi-

Wcu;- 111 ^"'- ^^ secunda Apostolus : Ubi Spirilus delicet qiiod intellectns secnndnm pro-

!"• Domini, ibi libertas. De tertia ad Uoma- prietatem et rationem formalem, qua

floni. vrii. nos : Ipsa crealnra liberabitnr a servitute sortitur nomen liberi arbitrii, seu actus

corrnptionis in libertatem gloria? filiorum libera? judicationis ei convenit, non cogi-

Dci. Itcriim qua^dam est libertas naturic, tur : qiiemadmodum eliam dislingunnlur

quadam gratite, qujedam glorifp. inlellcctus et ratio, ratio quoque superior

Ex pnehabitis palet qnod in angelis est C et inferior. Descriptio demum Angustini

excellentiori modo libernm arbitrium, et pnetacta de libero arbitrio, datur de eo

in universis Beatis, potissime in supersn- secundum quod convenit homini in statu

blimi Deo. Nec ad hanc verain ac pr^ecla- pnesenti.

rissimam Beatorum libcrtalem exigilur Postremo qualiter libertas arbitrii non

possc peccare, posse a bono averli, aut repugnet incommutabili certitudini provi-

contradictionis potestas : imo posse pecca- dentige, adhuc infra clarius exprimetur.

re, posse deficere, posse bonnm et non De qna re Ptolemaeus quoque in Centilogio

bonum, est impotentia potius quam vera loquitur, quod sapieus medicus prospi-

potentia. Est ergo illorum libertas.ab om- ciens imminere siccam calidamqne aesta-

ni coactione. culpa et calamitate immuni- tem, vesci potest frigidis ac humidis

tas. immobilisqne complacentia in quod alimentis. ne in aestate ladatur ejus com-
arbitrantur. D plexio : sicque astris sapiens dominatur.

METRUM II

Puro claruni lumine Phoebum
Melliflui canit oris Homerus :
Qui tamen intima viscera terrae
Non valet, aut pelagi, radiorum
Infirma perrumpere luce.

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHLE LIBER V

METRLM II ; ART. V

Haud sic magni Gonditor orbis.
Huic ex alto cuncta tuenti
Nulla terrse mole resistunt,
Non nox atris nubibus obstat :
Quae sint, quae fuerint veniantque,
Uno mentis cernit in ictu.
Quem, quia respicit omnia solus,
Verum possis dicere solem.

ARTICULUS V

ELUCIDATIO METRI HUJUS SECUNDI.

QUIA in fine prosae preehabitap tactum
est de splendidissima claritate cogni-
tionis divinse ac providentiae Dei, hic ad
ostendendum eminentiam claritatis illius,
inducitur comparatio qusedam de sole sen-
sibili : qui quamvis pree cunctis corpori-
bus visibilibus mira limpiditate resplen-
deat, claritate tainen atque acumine co-
gnitionis providentiae Dei deficit infinite.
Itaque ait :

Homerus, id est poeta ille apud Graecos
praecipuus, sicut apud Romanos Virgilius,
oris melliflui, id est dulcis in verbis et
scriptis atque carminibus instar mellis,
canit Phoebum, id est, laudat solem, cla-
rum luminepuro, id est suo praefulgidum
jubare. Qui tamen sol non valet perrum-
pere,\di est attingere et perfundere, i«^^V«a
viscera terrce aut pelagi, id est profun-
diora loca sub terra aut mari, luce radio-
rum suorum inflrma, id est imbecilli et
modica respectu Luminis increati : cujus
comparatione omnis lux creata est quasi
caligo. Ideo subditur :

Conditor magni orbis, id est Creator
totius mundi, haud sic, id est, non ita se
habet, nec aliquo modo est luminis imbe-
cillis. Nulla terrce mole, id est nulla terrae
pars, vel nulla sub terra latentia, resistunt
huic tuenti, id est conspicienti, cuncta ex
alto, id est a summo coelo, ita quod lumi-

A nis sui penetrationem ac suae notitiae vi-
sionem impediant. Omnia enim conspicit
in se ipso : qui perfecte cognoscendo sui
ipsius essentiam,intelligit in eadem omnia
quae eam quocumque modo imitantur, si-
ve participant participareve possunt, hoc
est cuncta creata et creabilia, quia ha^c
omnia idealiter in ea relucent ; qui etiam
perfecte cognoscendo omnipotentiam suam,
cognoscit in ea universa quae processe-
runt, procedunt, procedent seu procedere
possunt ab ea. No.x non obstat cognitio-

B ni ipsius nubibus atris, id est obscuris.
Ipse Conditor cernit in uno mentis ictu,
id est unico simplicissimo intuitu, omnia
cj[uai sint, qua; fuerint veniantque, hoc
est universa praesentia, praeterita et fu-
tura.

Quem possis clicere, id est metaphorice
appellare, verum solem spiritualem et in-
tellectualem : qui etiam quantum ad hoc
vocatur sol verus. De quo in hymno ait
Ambrosius : Verusque sol illabere. Non
tamen vocatur sol verus propter confor-

C mitatem et unitatem naturee in sole utro-
que, sed propter assimilationem, et emi-
nentiam proprietatis in lucendo et aiia
multa agendo. Juxta quem modum Chri-
stus disseruit : Ego sum vitis vera. Unde Joann.\^,
subjungitur : quia respicit omnia solus, '•
id est, ipse « solus respicit » propria pote-

r>7(> UE CONSOI.ATIONK 1'HILOSOI'Hl.i: LIBKK V. — PHOSA III

slatc (M luct' iiniversa ct siii^MiIa, uoii so- A pcriMniiicus iuflueiido pertrausit a suiumis

luiii qiKO suiit, sed qua'cuiu(|ue ali(iuo substautiis iisque ad iiifinia, ita soi iste

luodo esse possunt. Iliiic cl jiixla noiniiiis scusiltilis oiuuihus liicis siuo eapacibus co-

iulcrprctatioiieiu dicilur sol vcie et ciui- piose cl liberalitcr se eoiniuunicat ae dil-

nenter, quoniain ipse soliis oiunibus lucet. Iiindit. Ilinc de Deo altissiino iniqui laten-

Iliiic quarto eapitulo de Divinis uomiiiibus , tur : Sol intelligeiitiifi non est ortiis iiobis. .s„y,. v, c.

loquilur Dionysius : Lumcii scii radius De qiio itein per Malacliiain Deus Pater
solis est iinago boiiilatis divina'. (Jucmad- j^ollicitus est : Orietiir vobis timentibus MaiachA^,
modum ciiim diviiia boiiilas omiiibus su- iiomcu meiim Sol juslilijp. ^-

PROSA III

I^UM ego : En (inquam) difficiliori rursus ambiguitate confundor. — Quajnam
(inquit) ista est ? Jam enim quibus perturbere conjecto.
— Nimium (inquam) adversari ac repugnare videtur, praenoscere universa
Deum, et esse uUum libertatis arbitrium. Nam si cuncta prospicit Deus, neque falli
ullo modo potest, evenire necesse est quod Providentia futurum esse praeviderit :
quare si ab ajterno non facta hominum modo, sed etiam consilia voluntatesque
proenoscit, nulla erit arbitrii libertas. Neque enim vel factum aliud ullum vel quae-
libet exsistere poterit voluntas, nisi quam nescia falli providentia divina prae-
senserit. Nam si res aliorsum quam provis^ sunt detorqueri valent, non jam
erit futuri firnia proescicntia, sed opinio potius incerta : quod de Deo credere nefas
judico.

Neque enim illam i)rol)o rationem qua se quidam credunt hunc quasstionis
noduni posse dissolvere. Aiunt enim non esse ideo quid eventurum quoniam id
Providentia futurum esse prospexerit, sed econtrario potius, quoniam quid futu-
rum est, id divinam providentiam latere non posse ; eoque modo necessarium hoc
in contrariam relabi partem : neque enim necesse est contingere quae providentur,
sed necesse est quae futura sint provideri. (^uasi vero qua^. cujusque rei causa sit
(praescientiane, futurorum necessitatis, an futurorum necessitas, providentiae) labo-
retur. At nos illud demonstrare nitamur, quoquomodo sese habeat ordo causarum,
necessarium esse eventum praescitarum rerum, etiamsi pra^scientia futuris rebus
eveniendi necessitatem non videatur inferre. Etenim si quispiam sedeat, opinionem
quse eum sedere conjectat, veram esse necesse est ; at econverso rursus, si de quo-
piam vera sit opinio quoniam sedet, eum sedere necesse est. In utroque igitur ne-
cessitas inest : in hoc quidem, sedendi ; at vero in altero, veritatis. Sed non idcirco
quisque sedet quoniam vera est opinio ; sed haec potius vera est quoniam quem-
piam sedere praecessit. Ita quum causa veritatis ex altera parte procedat, inest
tamen comraunis in utraque necessitas. Similia de providentia futurisque rebus
ratiocinari oportet. Nam etiam si idcirco quoniam futura sunt providentur, non

DE CONSOLATrONE PHILOSOPHLE LIBER V. — PROSA III 577

vero ideo quoniam providentur eveniunt ; nihilo minus tamen a Deo vel ventura
provideri vel provisa evenire necesse est : quod ad perimendam arbitrii libertatem
solum satis est. Jam vero quam prffiposterum est ut aeternae praescientiae tempora-
lium rerum eventus causa esse dicatur ! Quid est autem aliud, arbitrari ideo Deum
futura quoniam sunt eventura providere, quam putare qua? olim acciderunt, causam
summae illius esse providentise ? Ad haec, sicuti quum quid esse scio, id ipsum esse
necesse est ; ita quum quid futurum novi, id ipsum futurum esse necesse est. Sic
fit igitur ut eventus prsescitae rei nequeat evitari.

Postremo, si quid aliquis aliorsum quam * sese res habet existimet, id non • aiqnc
modo scientia non est, sed est opinio fallax, ab scientiae veritate longe diversa.
Quare si quid ita futurum est ut ejus certus ac necessarius non sit eventus, id
eventurum esse praesciri qui poterit ? Sicut enim scientia ipsa impermixta est fal-
sitati, ita id quod ab ea concipitur, esse aliter quam * concipitur nequit. Ea namque • aique
causa est cur mendacio scientia careat, quod se ita rem quamque habere necesse
est, uti eam sese habere scientia comprehendit. Quid igitur? Quonam modo Deus
haec incerta futura prgenoscit? Nam si inevitabiliter eventura censet quse etiam non
evenire possibile est, fallitur : quod sentire non modo nefas est, sed etiam voce
proferre. At si uti sunt, ita ea futura esse decernit, ut ajque vel fieri ea vel non
fieri posse cognoscat : quse est haec praescientia, quse nihil certum, nihil stabile
comprehendit ? Aut quid hoc refert vaticinio illo ridiculo Tiresise, Quidquid dicam,
aut erit aut non ? Quid etiam divina providentia humana opinione * praestiterit, si * i.umana!
uti homines incerta judicat quorum est incertus eventus ? opmiom

Quod si apud illum rerum omnium certissimum fontem nihil incerti esse
potest, certus eorum est eventus quse futura firmiter ille praescierit. Quare nulla
est humanis consiliis actionibusque libertas, quas divina mens sine falsitatis errore
cuncta prospiciens, ad unum alligat et constringit eventum. Quo semel recepto,
quantus occasus humanarum rerum consequatur liquet.Frustra enim bonis malisque
praemia poenaeve proponuntur, qu£e nullus meruit liber ac voluntarius motus ani-
morum. Idque omnium videbitur iniquissimum, quod nunc aequissimum judicatur,
vel puniri improbos, vel remunerari probos, quos ad alterutrum non propria mittit
voluntas, sed futuri cogit certa necessitas. Nec vitia igitur nec virtutes quidquam
fuerint, sed omnium meritorum potius mixta atque indiscreta confusio. Quoque
nihil sceleratius excogitari potest, quum ex providentia, rerum omnis ordo ducatur,
nihilque consiliis liceat humanis, fit ut vitia quoque nostra ad bonorum omnium
referantur auctorem. Igitur nec sperandi aliquid nec deprecandi ulla ratio est. Quid
enim vel speret quisquam, vel etiam deprecetur, quando optanda omnia series
indeflexa connectit ? Auferetur igitur unicum illud inter homines Deumque com-
mercium, sperandi scilicet ac deprecandi. Siquidem justae humilitatis pretio inaesti-
mabilem vicem divinse gratias promeremur : qui solus modus est quo cum Deo
colloqui homines posse videantur, illique inaccessae luci, prius quoque quam im-
petrent, ipsa supplicandi ratione conjungi. Quae si, recepta futurorum necessitate,

T. 2G. 37

rJTS

l)E r.ONSOLATIONR PIIILOSOIMll.E I.lllKR V

PROS.V III ; ART. VI

nihil viriuin ha])cro eredantnr, qnid crit quo summo illi rorum Principi connecti
atque adhierere possimus? 0«nre neccsse erit humamuii genus, uti paulo antc can-
tahas, disseptum atque disjunctum suo fonte fatiscere.

ARTICULUS VI

ELUCIDATIO 1'ROS.*; IIUJUS TERTI^E.

POSTULA.M (lo inconiparabili ccrtiludi-
110 providenti» et praecognitionis Doi
tractatum estjam circa hoc movel Bootius
qiKostionoin difficiloni ot antiquain. quo-
modo siuuil slcnl cortitudo ct infallibilitas
providontia' divina? ol coiitingontia rorum
ac libortas flcxibilitasquc humani pra?ser-
tiin arbitrii.

Tum ego, id est pra^habitis jam inductis
ego Boolius : En (inquam) difficiliori rur-
sus aiiibiguitate confundor , id cst, inquic-
tor et anxior rursus intricatiori et profun-
diori quajstionc quam anto. — Quamam
(inquit) ista est ? id est, Philosophia dixit,
QuaB est ambiguitas ista ? Jam enim qui-
bus perturbere conjecto, id est, conjicio
et suspicor quibus considerationibus pcr-
turbcris.

Ad quod Boetius : Nimium (inquam)
adversari ac repugnare videtur, prceno-
scere universa Deum, et esse ullum liber-
tatis arbitrium : id est, haec duo, videli-
cet, « Deum praenoscere universa », seu
quod Deus cuncta praenoscat, « ot » in no-
bis « esse » aliquod « libortatis arbitrium »,
videntur omnino opposita et incompalibi-
lia. Nam si cuncta prospicit Deus, neque
falli ullo modo potest, evenire necesse est
quod Providentia futurum esse prcevide-
rit : quare si ab cvterno non facta homi-
num modo, scd etiam consilia volunta-
tesque prcenoscit, hoc est, « si » Deus
« preenoscit ab aeterno non » solum « facta
hominum, sed etiam consilia » et « volun-
tates » eorum, nulta erit arbitrii libertas.
Neque enim vel factum aliud ullum vel
qucelibet exsistere poterit voluntas, id est,

A nec « uiluin aliud factuin », nec quaecum-
quo alia « voluntas » sou volitio, affcctio,
sive res volita, « poterit oxsislore », nisi
qucv* nescia falli providentia divina pr<v-
cesserif *, id cst, nisi ea voluntas ct id
factum quae divina providcntia ab aeterno ""''''
praevcnit. N^am si* aliorsum quam provi-
scv sunt detorqueri valent : id est, « si »
res a Deo praevisae « valent detorqueri »,
id est flecti, mutari ettrahi, « aliorsuin »,
id est ad aliam partem aut habitudinein,
« quam provisae sunt » a Deo ; non Jam

B erit futuri firma prcescientia, id est, se-
quitur quod in Deo non sit certa futuro-
rum praecognitio, sed opinio potius incer-
ta : quod cle Deo credere nefas judico, id
est, illicitum arbitror ajstimare quod in
Deo sit inccrla futuroruin opinio, quac cst
assensus scu aestimatio de aliquo cum for-
midine de opposito.

Conscquenter Boetius reprehendit et re-
probat solutionom quorumdam. Neqtie
enim illam probo rationem, id est, non
approbo illam aliquorum responsionem si-

G vo doctrinam, qua se quidam credunt
hunc qucestionis nodum posse dissolvere :
id est, « qua » ratione aliqui putant « se
posse dissolvere », explicare atque enodare,
« hunc noduin »,id est hanc involutionem
et difficullatem, « quaeslionis » propositae.
Aiunt eiiim non icleo quid esse eventurum
quoniam id Providentia futurum esse
prospexerit ; sed econtrario potius, cjuo-
niam ciuid futurum est,'\6. est eventurum,
id divinam providentiam latere 7ionposse.
Quasi dicant : Non ideo res necessario eve-

D niunt quia a Deo praevidentur; sed contra,

qnam
prsesen-

DE CONSOLATIONE PHII.OSOPHI^ LIBER V. — PROSA III ; ART. VI 579

quia res eveniunt, idcirco a Deo necessario A opinatur Joannem se(lere,necesse est quod

pra3videntur, quia nil futurorum potest sedeat, sicut subjungitur : si de cjuopiam,

Deum latere. Eoque modo necessariuin id est aliquo, vera sit opinio qrwniam se-

hoc, id est per hunc modum necessitatem det,eum sedere 7iecesse es^^stante tali con-

istam, in confrariam relabi parte>n,id es,t ditione. In utroque igitur necessitas in-

adscribendam esse alteri parti, utpote quod est, id est, necessitas ista conditionalis, est

necessitas providentise provenit ex rerum tam in opinione quain in re opinata : in

eventu, non necessitas eventus futuritio- hoc quidem, sedendi, id est, in isto seden-

nisque rerum ex providentia Dei. Neque te est necessitas sessionis, seu necessaria

enim necesse est contingere quoi providen- sessio, stante illa conditione ; at vero in

tur, sed necesse est qua; futura sint pro- altero, veritatis, id est, in opinione est

videri, ut ista opinio dicit. Contra quam necessitas veritatis conditionata. Sed non

objicit : B idcirco quisque sedet quoniam vera cst

Quasi vero lahoretur sciri, id est, istud opinio haec, id est ista opinio qua putatur

sonat aut dicitur ac si conemur agnoscere, sedere ; sed hwc potius vera est, id est,

qua' causa sit cujusque rei, id est, quid opinio seu propositio dicens aliquem se-

horum duorum sit causa alterius, pnvsci- dere, idcirco est vera, quoniam quempiam

entiane, futurorum necessitatis, an futu- sedere prwcessit, id est, quia aliquis prius

rorumnecessitas,providentiai,iAQ?X,\\t\:\\m co^pit sedere quam opinio illa fuit de illo.

« praescientia » Dei sit causa « necessitatis Nempe, ut Aristoteles dixit, propter hoc

futurorum, an necessitas futurorum » sit quod res est vel non est, oratio dicitur ve-

causa « providentiae » Dei. At non * illud ra aut falsa. Ita quum causa veritatis ex

demonstrare nitamur, id est,non curemus altera parte procedat, id est, ex re ipsa

de isto principaliter inquirere et probare, dQ^Qnd&di\,,inest tamen communis in utra-
quid scilicet horum sit verius. Quoquomo- C que necessifas, id est, conditionata neces-

do sese habeat ordo causarum, id est, quo- sitas veritatis est tam in opinione quam

cumque horum modo « sese habeat ordo in re.

causarum », id est series seu consequentia Similia de providcntia futvrisque rehus

necessitatis istius vel necessarise hujus m;;ioc«nari o^or^e^, sicut jam ratiocinatum

illationis, hoc est, utrum providentia Dei est de opinione et re. Quod consequenter

causa sit necessitatis necessarii eventus exponitur. Nam etiam si idcirco quoniam

rerum, vel futuritio aut eventus rerum sit fufura sunf providenfur,id est,dato quod

causa necessitatis providentise Dei, supple, aliqua ideo praevidentur a Deo quia futura

sequitur, necessarium esse eventum prx- sunt, ut dicit praetacta opinio, non vero

scitarum rerum, efiamsi pra'scientia Dei ideo qunniam pjrovidentur eveniunf, id

fufuris rehus eveniendi necessitatem non est, et quod non ideo eveniunt quoniam
videatur inferre, id est, quamvis non in- D sunt praevisa, ut sentit praefata opinio; ni-

ferat eis necessitatem. hilo minus tamen a Deo vel venfura pro-

Etenim si quispiam sedeaf, opinionem videri vel provisa evenire necesse esf, id

qme eum sedere conjectat, veram esse ne- est, non minus necessarium est aut neces-

cesse est, id est, si aliquis sedeat, necessa- sario sequitur ut Deus futura praevideat

rium est quod opinio quae putat seu conji- (quod necessarium est), vel quod praevisa

cit eum sedere, sit vera. Quod verum est eveniant : quod non est necessarium abso-

de veritate conditionata et ex suppositione, lute et in sensu diviso, atque loquendo de

non de necessitate absoluta et simplici praevisis materialiter et per respectum ad

assertione : quemadmodum si asellus vo- eorum proprias et proximas naturalesque

let, necessario habet alas. At econverso causas ; est tamen necesse loquendo de

rursus, id est, si opinio Petri sit vera, qua prsevisis formaliter et in sensu composito,

r>80 i)K coNsoi.AriONK i'uii.osoi'iii.i: i.iuiai \. — fuo.s.v iii; .\in. m

hoc est, iii qnantiim pricvisa snnt. ac j)rr A nl inlVa (iicctnr, nhi ista solviMilnr. Sic

respecluin ad suininain. priinain nniversa- /if iyitur, id esl, ila eoiiseqnilnr, ul vvcn-

leimjne eansain, nlpote a»I providentiam liis jinrscilu' rci nri/urnl crilari : qnod

Dei. Quo(/ (id jicriiiicndd/ii arhii rii lihcr- lalsnin est loqnendo de re pr.Tscita inale-

Idlciii sohon sutis cst , id esl, soluin istud rialiter.

surficit ad reprobandum el destrueiiduin , Se(initur ad idein probandnm alia ratio.

libernin arbilrinin. Iloe Boetius dicit ar- Postrenw, si quid aliguis aliorsuin (lunni

gnmenlando, non asserendo : (piia nec ve- scsc res liabct existimet, id est, repntet

rnm esl. et affirmet aliquid « aliorsnm », id est

Sequitnr alia ratio reprobalioiiis pnc- aliter, « qnain res » illa « habel sese »,

dictic opinionis. Jum vcro (juam prcrpo- id est, qnain eonvenit sil)i ; id non mndo

stcrum est (id est, valde perversuin est scientia non csl, id est, talis cognitio non

nnnc dicere) ut (cternie pra'scienti(v lcm- B solum non est scientia, qu» non est nisi

poralium rerum eventus causa esse di- verorum, qnoniam falsuin non scitnr, scd

catur, id est, qnod efficienlia, adimplelio est opinio f'aUax,ab scicntiiv vcritatc lon-

seu productio « rerum temporalinm » ant ge divcrsa. Quare si (juid ila futurum

erealarum « dicalur esse causa a?teriuE est ut ejus certus ac nccessarius non sit

pripscientiap » seu providenti» Dei, quum eventus, id est, adimpletio seu futuritio

praescientia illa sit ipsemet Deus pneiio- ejus certa ac necessaria non sit, id evcn-

scens ac prajvidens, certumque est quod turum esse prcvsciri qui polerit? id est,

creatum ac temporale nequaquam valeat quomodo « poterit praesciri id eventurum

esse causa ceterni et increati ! Interea ani- esse » ? Sicut cnim scienlia ipsa imjjcr-

madvertendum, quod Origeiies super epi- mixta est falsitati, ita id (juod ab ea con-

stolam Pauli dixit haec verba, utpote : cipitur, id est, sic id quod ipsa scientia

Non ideo aliquid evenit quia pnevisuin C concipit formaliter seu elective, videlicet

est, sed quia futurum, ideo est prsevisuin. consideralio scientialis, nequit esse aliter

Nec tamen Origenes haec prolnlil ad hunc quam concipitur. Ea namque causa est

sensum in quo Hoetius ea hic accipit, cur mcndacio scicnlia careat, quod se ita

sed ad longe alium sensum, ut infra pate- rem quamquc habcre necessc est, id est

bit. Quid est autem aliud, arbitrari, id « rem » quamcumque cognitam « habere

est judicare seu affirmare, Deum provi- se ita », uti eam sese habere scientia corn-

dere futura ideo quoniam sunt evenlura, prehendil, id est, sicut « scientia com-

quam putare quce olim acciderunt, id est prehendit se habere » rem illam. Scientia

res dudum praeteritas, es67? ca«/.srtm sumincv autem comprehendere dicitur, quia ad ap-

lUius providenlia^ ^ Quod sicut Origenes prehendendum inclinat scientem ; et sci-

nullatenus putavit, ita nec verba illa ad ens per scientiam concipit,quemadmodum
sensum hunc protulit. D per caritatem diligit.

Conseqnenter Boetius adhuc aliis ra- Sequitur ad idem alia ratio, vel potius

tionibus scholastice probat, quod praescita rationis hujus declaratio. Quid igitur?

a Deo necesse sil evenire. Ad hwc, hoc id est, quid restat dicendum ? Quonam

est, haec praedictis adjicio : sicuti quum modo Deus ha'c inccrta fxUura prcvnoscit,

quid esse scio, id ipsum esse necesse est ; id est, futura quae possunt non evenire

ita quurn novi quid esse futurum, nc- et evenire? Nam si inevitabiliter even-

cesse est icl ipsura esse futurum. Istud tura censet, id est, si Deus apprehendit

est argumentum a simili, ita quod sicut et judicat ea inevitabiliter esse ventura,

esse se habet ad praesens, ita futurum esse qua; etiam non evcnirc possibilc esl, fal-

ad futurum. Et procedit hoc argumentum litur : quia qui rem aliter apprehendit

in sensu composito, non in sensu diviso, quain est,errat. Qmoc? sewi!jVe, utpote Deum

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIILE LIBER V,

PROSA III ; ART. VI

o81

falli, 7ion modo nefas est, id est crimi- A
nosum, sed etiam voce proferre, id est
ore tenus loqui ex levitate seu alia causa
non malitiosa, etiam sine interiori per-
versitate.

At si uti sunt, ita e.a futura esse de-
cernit, id est, si Deus cognoscit ea esse
futura sicuti sunt, utpote contingenter ac
evitabiliter, ut mque vel fleri ea vel non
ficri posse cognoscat, id est, ita ut sciat
ea posse aequaliter accidere et non acci-
dere : quai est hcec prcescientia, quce nihil
certum,nihil stahile com^prehendit ,\A est, B
apprehendit et noscit? Quasi dicat : Im-
perfecta est valde, et dedecens Deum per-
fectionis immensae. Aut quid hoc rcfert
a vaticinio illo ridiculo, id est ridiculoso,
TiresicB vatis, id est viri illius cui poetse
fingunt a Jove datum spiritum prophetise?
De quo fabulosa et ficta narrant poetee :
quge potius subticenda quam depromenda
ratus sum, quum sint carnalitatis pro-
vocativa.Cujus vaticinium subditur :Q?i«V/-
quid dicam, aut erit aut non erit. Se-
quitur aliud inconveniens ex hoc sequens. C
Quid etiam, id est in quo, aut quantum,
divina providentia prcestiterit, id est,
prsestantior et magis proficua erit, humancc
opinioni(quas[ dicat, Parum eam excellet),
si 7j.ti homines judicat incerta, id est, si
instar hominum reputat incerta nobis,
etiam sibi esse incerta, et evitabiliter eve-
nire, quorum est incertus eventus, id
est, « quorum eventus » nobis « incer-
tus est )) ?

Consequenter arguit Boetius ad aliam
partem, ostendendo quam absurdi et per- D
niciosissimi sequantur errores, si omnia
dicantur de necessitate contingere, nec
homini insit libertas arbitrii.

Quod si apmd iUum rerum omniwm
certissimum fontem, id est, quia in in-
tellectu divino, a quo omne bonum fon-
taliter scaturit, nihil incerti esse potest, id
est, nihil de incertitudine, ignorantia vel
errore potest esse adm'ix{u.m, certuseorum
est eventus, per respectum ad providen-
tiam ejus, qua; futura firmiter ille prcc-

scierit, id est, quse Deus clare et infalli-
biliter praeintellexerit ventura.

Quare nulla est humanis consiliis acti-
onihusque lihertas, hoc est, si cuncta
necessario fiunt, sequitur quod nulla li-
bertas sit in consiliis et actibus homi-
nuin ; quas, scilicet actiones et consul-
tationes seu inquisiliones consiliares de
agendis aut fugiendis, divina mens pro-
spiciens cuncta sine falsitatis errore, id
est verissime, ad unum alligat et con-
stringit eventum, id est, certo causarum
ordine ac processu connectit atque in
unum determinat certum eventum, ut
patet ex dictis de fato ac providentia. Quo
semel recepto, id est isto errore admisso
et approbato, quantus occasus humana-
rum rerum consequatur liquet, id est,
constat quam grandis interitus, imbecil-
litas, confusio operum humanorum inde
nascantur ac subsequantur.

Frustra enim honis malisque prcemia
poencvve proponuntur , id est, « praemia ))
virtutum inaniler « proponuntur bonis ))
hominibus, virtuosis, aut vitiorum sup-
plicia frustra proponuntur, minantur ac
intentantur « malis )) et injustis homini-
bus, qme, scilicet prsemia et tormenta,
nullus liher ac voluntarius motus, id est
actus, affectus seu operatio, animorum,
id est cordium humanorum, meruit : quia
in his et per ea quae nequaquam vitare
et effugere possumus, non meremur nec
demeremur. Propter quod dixit Philoso-
phus : Propter ea quse insunt nobis a na-
tura, non laudamur nec vituperamur. Au-
gustinus quoque:Peccatum(ait) in tantum
est voluntarium, quod si non esset volun-
tarium, non esset peccatum. Hinc liber-
tas est prima radix pcccandi, atque in
illis dumtaxal potentiis anima> virtutes et
vitia subjective consistunt, qua? liberta-
tem aliquo modo participant.Nihilo minus
etiam per alias vires bene agitur vel
peccatur, quemadmodum et per corporis
membra.

Subditur demum aliud inconveniens
quod sequitur inde. Idquc omnium vide-

382

UE C.ONSdLATlO.NK l'IllL0S01Mll.i; LIUKU V.

1'llOS.V 111 ; AUl. M

bitur iniguissiininii, (/iiod iiuiir wr/iii.s-
simiini jiidicatiir, iil ost. qiiod opliimim
judicatdr, possiiuuin crit, vidolici-l, iin-
pios (lurc ])uniii, et virtuosos glorificari :
uuiie subjungil, vcl pimiri iinprohos, rcl
rcnumcrari probos, quuin ncc in iinpro-
l)is siiil \cie dcinerita et peccata, nec iii
probis virtules ac liierita, quos, scilicet
probos et iinprobos, /<«/?. rolunfas propria
inillit, id esl, inovet ac dirigit. scd ccrta
ncccssitas /'iituri, id est inevitabilitas cau-
saruni falaliuin, coffit ad altcriitrum, id
est sive ad bonum sive ad maluin. Ncc
vitia iyitur ncc virtutes (/uidquam fue-
rint, id est, hoc qiioque inde sequitur,
qnod ncc unqiiam in hominibus fuerinl ve-
r;e virlules, nec vilia proprie dicla, qiiuin
de ralione ntrorumque exstet libertas, sed
omnium nieritorum potius mixta atque
indiscreta confusio, id est confusiva ini.x-
tiira et insipienlialis permi.xtio meritorum
ac demeritorum, duin quod uno respectu
censetur inalum, alio respectu e.xcusabiie
est omnino, utpote inevitabiliter accidens.
Consequenter alia horrenda absurditas
tangitur inde sequens. Quumque omnis
ordo, id est ordinalio, recta dispositio,
convcniens habitudo, rcrum creatarum
ducatur, id est, derivetur ac profhiat, (■/•
providentia et ex sapientia Dei (quia, iit
ait .\[)Ostolus, Ex ipso et per ipsum et
in ipso sunt omnia : quumquc ordo sit
oplimum quid in rebus, ut divinus Dio-
nysius loquilur,et sapientiaD effectus, qno-
niain sapientis esl ordinare ; propterea,
iiom. xiii, leste Aposlolo, Quap a Deo sunt, ordinata
sunt), nihilque agi liceat humanis consi-
liis, id est judiciis et iegibus hominuni
positivis,quia(ut tactuin est)nec improbis
debentur supplicia; /it, id esl, consequens
est, ut vilia quoquc nostra refcrantur
ad auctorem omniuin honorum, id est,
Deo essentialiter bono, sancto, justo ac
sapienti sint adscribenda : quo errore bla-
sphemo nihil sceleratius, id est erimi-
nosius, potest excogitari : quemadmodum
Ps. XX, 12. dicitur de iniquis quibusdam : Quoniam
declinaverunt in te iiiala.

/foWI.Xl.lUi.

CAl.XVI
p. 177 C.

.\ Deiinle iiiconveniens aliud tangitur. hji-
tiir itcc sjjcrandi aliquid ncc dcprccandi
iilld ratio cst, id est, nulla remanet ratio
exspectandi a Deo reinissionem, giatiam
aut gloiiain per preces et inerita, nisi
forsan per seriein fati aul necessitalem
providenti;n Dei. Quid cnim vcl speret
quisquam, r>el etiam dcprecetur, (juando
oplandti omnin .'icrics indc/lcra connc-
ctit t id est, neino potest sperare aut obli-
nerc aliqiiid boni per preces et inerita,
si invariabilis prjpordinatio providentijr

B Dei ciincta connectit el necessaria coha-
bitudine conjiingil, ila qiiod niliil aliter
polesl contingere, ikm; ulla inanet liberlas
arbilrii.

Kx quo sequitur sacrilegum inconve-
niens istud : Aufcretur igitur unicum
illud inter homincs Dcumfjue commer-
cium, sperandi scilicet ac deprccandi, id
est, sequitur ex illo errore, qiiod « aiife-
retur commercium illiid unicuin spcrau-
di » in Deo et exspectaudi dona gratiae
suae ac gloria?, et invocandi misericordiam

C ejus. Qiiod coinmercium est exercilium
religiosuin cohnidi placandique Deuni :
quo exercitio quasi mercamur a Deo cha-
rismata gratia' ejiis, qiiio per desideria
lacriinosa, per gemitus el singultus, per
orationcs atqiie obsequia, adi[)isci ab ipso
enitimur. Unde et Christus in Evangelio
dixit : Negotiamini dum venio. De quo /,»c. x.x,
commercio loqiiitiir Deus per Isaiam : '''
Omnes sitientes, venite ad aqiias ; et qui /*.
non habetis argcntum, properale, venile,
emite absque argento et absque ulla com-

D mutalione vinum et lac. In Apocalypsi
([iioque : Suadco tibi emere a me auriiin .\,,oc.
iguilum probalum, ul locuples fias. '"'

Hinc additur : Sli/uidcm Justiv hiimi-
lilalis prclio iiiwslimabilcm ricciii dicimv
gratia' promeremur : id est, nos viatores
et exsulcs « promeremur vicem iuffsti-
mabilem », id est copiosam et ineffabi-
liter piam recompensam, vicissitudiiicm,
relributionem, « divinee gratia? » et omnis
gratuiti doui in pracsenti, ac gloriae in
fuluro, « pretio justic huniilitalis », id est

I.V. 1.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER V. — PROSA 111 ; ART. VI

383

21

IG.

merito actualis humiliationis,qu8e est fun-
damentum virtutum et totius spiritualis
exercitii basis, multumque efficax ad im-
petrandum a Deo desiderata. De qua in

jacob.i\-,c,. Canonica B. Jacobi legitur : Deus superbis
resistit, humilibus autem dat gratiam. Et

Eccii. m, in Ecclesiastico : Quanto magnus es, hu-
milia te in omnibus, et invenies gratiam

jbid.^Kw, coram Deo ; ac denuo : Oratio humiliantis
se nubes penetrabit. Unde et in Judith

/HrfH/i IX, dicitur Deo : Humilium et mansuetorum
semper tibi placuit deprecatio. Denique
humilitas ista rectissime justa vocatur,
quia tenemur nos humiliare jugiter coram
Deo, tam ex parte infinitae majestatis, di-
gnitatis et excellentige ejus,quam ex parte
proprise defectuositatis tam in naturalibus
quarn in accidentalibus, preesertim quo-
niam tam frequenter atque enormiter
Deum offendimus ; tum quoniam quid-
quid boni in nobis est, a Deo collatum
est, et ab ipso indesinenter dependet. Pro-

1 Coc. IV, 7. pter quod dixit Apostolus : Quid habes
qiiod non accepisti? Si autem accepisti,
quid gloriaris quasi non acceperis ?

Qui solus modus est quo cum Deo col-
loqui homines posse videantur, id est,
invocatio ista Dei assidua per justam hu-
militatem, « est solus modus quo homi-
nes )) videntur « posse colloqui cum Deo )).
Oratio enim est coUocutio orantis cum
Deo. Et sicut ait Isidorus, quando oramus,
cum Domino loquimur; quando studemus,
loquitur Deus nobiscum. Hinc scripsit
Chrysostomus : Vide, o homo, quanta tibi
attributa est gloria, quantus honor im-
pensus, cum Christo miscere colloquia,
in orationibus Deum affari. Quanta ergo
est insania nostra,quod magis nos delectat
cum hominibus inania fabulari,quam cum
Deo nostro loqui orando, laudando, imo
et meditando !

Illique inaccessce luci, prius quoqiie
quam impetrent , ipsa supplicandi ratione
conjungi : id est, oratio haec est etiam uni-
cus modus quo supplicantes possint aptis-
sime « conjungi )) per mentis conversio-
nem, intuitionem et dilectionem, « luci illi

A inaccessae )), id est incomprehensibili Deo,
qui essentialiter lux est superpurissima,
incomprehensibilis et immensa. De quo in
prima epistola ait S. Joannes : Deus lux i/oan». i,
est, et tenebrsi in eo non sunt ullse; item- ^'
que : Tenebrae transierunt, et verum lu- Jbid.n,s.
men jam lucet. Vas quoque electionis :
Beatus est et solus potens, Rex regum et iriVn. vi,
Dominus dominantium ; solus habet im- "'
mortalitatem, et lucem habitat inacces-
sibilem.
Quocirca scire oportet,quod mens creata

B dupliciter dicitur Deum accedere. Primo,
accessu mediato et imperfecto, sicut in
vita preesenti per fidem et speculationem,
hoc est per speculum similitudinemque iCo/. xm,

li.

creaturae in senigmate, id est cum obscu- "
ritate : sicque accessibilis est Deus, et
eum indesinenter accedere possumus et
debemus. De quo accessu dicitur ad He-
brseos : Adeamus cum fiducia ad thronum Hebr. iv,
gratiae ; et in Psalmo : Accedite ad eum, 'p^ xxxm
et illuminamini, et facies vestrae non con- o.
fundentur. Secundo, accessu perfecto et

C immediato, quod fit per claram et bea-
tificam intuitionem Dei altissimi in se
ipso : et ita a viatoribus in hac vita non
potest accedi, sicut nec immediate in se
clare videri. Propter quod in Exodo dixit
Deus ad Moysen : Faciem meam videre Eu-od.
non poteris ; non enim videbit me homo ^^'^"'' '"■
et vivet. Sic ergo possunt supplicantes
Deo conjungi « ipsa ratione supplican-
di )), id est, ad hoc ut ipsum exorent:sicut
pauper potest januam locupletis accedere
ratione mendicandi seu causa mendicati-

D onis, id est, ad hoc quod mendicet. Vel,
« ipsa ratione supplicandi )), id est ascensu
mentis in Deum. In quo ascensu ratio
orationis consistit, ut asserit Damascenus :
Oratio est ascensus mentis in Deum. Et
« priusquam impetrent )>, id est, antequam
optatam a Domino graliam consequantur,
cujus impetrationem solet accessus iste
prsecedere, de lege communi. Interdum ta-
menDominus gratiam concupitam largitur
ante oralionis effusionein, quemadmodum
de valde electis loquitur per Isaiam : Et/s. lxv, 24.

m

I)F. CONSOI.ATIONK l'llll.0S01'lll.l-. I.IltKH V.

MKTRLM 111

erit anleqiiain clamont, ego exaudiam A
eos ; adhuc illis loquontibus, ego audiain.
Ps. X, 17, De quibus Psalmista loquitur Deo : Desi-
**"*■ ^' "^' dorium pauporum o.xaudivil Doininus ;
pr;opaiatioiiom oordis oorum autli\it au-
ris tua.

Verum his objici potest,quia non soluin
oratione, sed etiam (imo et ominentius)
contomplatione, conjungimur Doo. itoin
laudando. |)sallon(Io ao inodilando.Ad qiiod
priino dioi [tossot. quod Hootius lo(juitur
hio do offoctibus istis conjunotim, quo-
niain sola oratione cum Deo colloquimur B
et ei conjungimur ipsa ratione supplican-
di, antequam impetremus potita. Secundo
rospondotiir, qiiod oralio accipiliir liic ex-
tonso, proiit ad contomplationom oxtondit
se, secundum quod oam dofinit Damasco-
nus, dicendo : Oratio est ascensus mentis
in Deiiin. Qux et sic sumpta laudoin Dei
includit, quoniam efficacissima oratio est
qiup ox petitioiio ot laudibus Doi constat.
/'s. xvM. i. Proptor qiiod Psalmista tostatur : Laudans
invooabo Doininuin, et ab inimicis inois
salvus ero. C

Quce si, recepta fnturorum necessitate,
nihil virium habere credantur : id est,
si spes et oratio credantiir nihil valcre,
nihil prodesse. « necessitate futurorum
recepta », id est credita seu rotonta, hoc
est, tenendo quod futura de necessitato
eveniant ; c/uid erit quo summo illi re-
rum Principi connecti, id est uniri. af-
que adha'rere, id est in ipsa unione sta-
biliter pormanere, /'o.w/m?/.s .'' quasi dicat.

Nihil, sumendo orationein extense, ut
diotiim ost. Ipsa quippe est desiderii boni
inlorpros, id est nuntius mentis ad Doiim,
rooonoilialio Croaloris, saorifioiiim oordis,
oxpialio doliotorum, iinpoli'alio graliarum,
.pars salisfaolionis, siibvoiitio dofuiioto-
riim, ac omniuin auxilium viatorum. ('u-
jiis virliilom ot officaciain Deiis omni-
potons per evidentissimos effectus, per
inniimorabilia signa, por inniimerabiles
ox[)orionlias domonslravit.

Quare necesse erit huinanum genus,
uti paulo ante cantabas, disseptum atque c/. p. sk;
disjunctum suo fonte fatiscere : hoc est,
si oratio et spes in Deo nil conferunt gra-
tiiT ac salutis, (( necesse eril gcnus hu-
maniiin disseptuin », id osl spiritualiter
dissipatiim, (( atque disjunctum » a a suo
fonte )), id est fontali suo principio, per
diffidentiain adjutorii ejiis et per negli-
gentiam invocalionis ipsius (oportct enim Luc xvm.
sompor orare et non doficero),(( fatiscere», ''
id ost (leficero a salute, ab oratione ces-
sando : nain qiii [)ersovoravorit usque in Maiih \.
finem. hic salvus erit, ut ait Salvator. Hinc -"-•'""^■''•'-
loqiiitur Augustinus : Si non vis in ex-
silio isto deficore, noli ab oratione ces-
sare ; ol rursiis : Oralio est anima bona>
prapsidium, angelo sancto solatium, diabo-
lo supplicium, Deo obsequium, cultus re-
ligionis. spes certa, sanitas incorrupta.
Hinc qiioque rectissime deprompsit Her-
nardus : Admoneo vos, fratres, semper
habere ad manum tutissimum oralionis
suffragium.

31ETRUM III

Quaenam discors fcedera rerum
Causa resolvit ? Quis tanta deus
Veris statuit bella duobus,
Ut quae carptim singula constant,
Eadem nolint mixta jugari?
Aii nulla est discordia veris,

Semperque sibi certa cohaerent,
Sed mens caecis obruta membris,
Nequit oppressi luminis igne
Rerum tenues noscere nexus?
Sed cur tanto flagrat amore
^eri tectas reperire notas?

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.K LIBER V.

METRUM III ; ART. VII

385

Scitne quod appetit anxia nosse ?
Sed quis nota scire laborat?
At si nescit, quid caeca petit ?
Quis enim quidquam nescius optet ?
Aut quis valeat nescita sequi?
Quove inveniat? Quisve repertam
Queat ignarus noscere formam?
An quum mentem cerneret altam,
Pariter summam et singula norat,

Nunc membrorum condita nube,
Non in totum est oblita sui,
Summamque tenet, singula perdens ?
Igitur quisquis vera requirit,
Neutro est habitu : nam neque novit,
Nec penitus tamen omnia nescit.
Sed quam retinens meminit, summam
Consulit, alte visa retractans,
Ut servatis queat oblitas
Addere partes.

ARTICULUS VII

ELUCIDATIO METRI HUJUS TERTII.

IN hoc metro circa jam habita movet A
quaestionem Philosophia, videlicet quae
sit causa quod inter immobiiem divinae
praescientise certitudinem atque humani
arbitrii libertatem, videatur esse repu-
gnantia tanta ; et quis deus hoc fecerit
ita, quod duo vera sigillatim accepta,
rationabiliter sonent atque faciliter capi-
antur, simul vero sumpta, incompatibiUa
videantur. Itaque ait :

Qucenam causa discors,\d est repugnans,
seu discordantia faciens, resolvit, id est,
dissolvit et aufert, fcedera rerum, id est B
convenientias et compossibilitatem entium
ad invicem, prsesertim inter providentiam
Dei et liberum arbitrium? Quis deus.sta-
tuit, id est, introduxit ac posuit, tanta
bella, id est tot repugnantias, veris duo-
bus, id est inter duas veritates, utpote :
quod Deus universa et singula infallibiliter
invariabiliterque prsenoscat ac prsevideat,
et quod homo liberi exstet arbitrii,ac libe-
re contingenterque agat, iit qua^ singula
constant, id est, vera et certa sunt, car-
ptim, id est seorsum SiCceptSi,eademnolint C
jugari, id est combinari, mixta ? Imo re-
pugnantiam sortiuntur mutuo mox dum
simul ponuntur, ac si esset aliquis deus
causans repugnantiam istam, secundum

quod Manlchsei posuerunt duos deos in-
vicem prorsus contrarios, unum scilicet
essentialiter bonum, alium substantialiter
malum. Ad quod Philosophia consequen-
ter respondet.

Introductge qusestionis solutio est, quod
in ipsa praesupponitur falsum, videlicet
quod una veritas sit alteri veritati con-
traria et repugnans. Imo, ut in primo
Ethieorum testatur Philosophus, omne ve-
rum omni vero consentaneum est, nec
veritati opponitur nisi falsum. Ideo do-
minus Stephanus episcopus Parisiensis,
magister theologi», una cum alma Uni-
versitate Parisiensi reprobavit modum lo-
quendi quorumdam dicentium, Hoc verum
est secundum Aristotelem, non secundum
fidem catholicam : quasi essent duae ve-
ritates sibi invicem contraria?. Imo quid-
quid est contra fidem christianam, est
simpliciter falsum.

Denique, totum hoc metrum supra prae-
habitum est quantum ad sensum : prae-
sertim metro undecimo libri tertii, Quis-
quis profunda mente ; et partim in metro
illo, 0 qui perpetua ; ac aliis locis. lib.in.metr.

Itaque ad quaestionem respondet : ■*■

An, id est, utrum hoc potius est tenen-
dum quod, discordia nulla est veris, id

m

I)K CONSOLAIIU.NK l'lllLOS(tl'III.K LlliKll \

MKTUl M III : AUT. VII

est, quod inliM' vera soii verilatcs Miilla
exstat discordia ? Ideo omnis philosopho-
ruiii doi-trina saorio Scriptura? contraria,
lalsa ost absoluto : noc aliquid falsius oo
(jiiod sacrosancla^ dissonal lidoi, (|Uio in-
oroata^ Voritatis auctoritali innititur, atquo
iii supornatnrali luinino fundatur. Proptor

]r;<i/<i/.i, K. qiiod di.\it Apostolus : Licot angolus dc
ca'lo ovangolizol vobis prjotorquain quod
evangolizaviinus vobis. anatlioina sil. Ccr-
(dfjue, id csl cortitudinalitcr vora, coliw-
rcnt sibi sonpcr, id est, consonant sibi
mutuo et concordant.Et si objiciatur,quo-
niam ista propositio vera est, Duo corpora
noquount siniul esse in oodem loco, nec
possunt so invioom ponctraro : nihilo mi-
nus socundum tlioologicam voritatom est
falsa, ntpoto in Cliristo instantiam passa,
qui exiit clauso beatissima> Virginis iitero,

juaim. ss. clauso quoque sopiilcro, itomqiie clauso

19, iti. , . ^ 1 1 • • I

coRnaculo ingressus est ad discipulos : est
rospondendum, qiiod veritates ist» sibi
invicom iion ropiignant, qiioniam una est
intolligonda socundum naluram, alia vori-
ficata est per supernaturalem Dei omnipo-
tentiam. Sic enim et istae duaj stant simul:
Non possum levare saxiim molare, vide-
licet naturali el huinana potentia propria ;
et, Possiim lovaro hujuscomodi saxum,
utpote supornaturali virtule. Nec est intor
eas contradictio ulla, sed consonantia re-
cta. Cur autem videatur humano imbecilli
ingenio esse repugnantiam inter hujus-
modi veritates, subjungitur.

Sed )ncns,s\ip[i\i!; humama, obru(a,id est

praegravata, oppressa, immersa, mcmbris

ccecis, id est partibus organicis ac mate-

rialibus intellectuali visu carentibus, nc-

quit noscere, id est, non valet perspicere,

ignc, id est splendore, luminis oppressi,

id est lucis intolloctualis ac naturalis sibi

iiinata! sou acqiiisilip nolitiio, por corpus

grossum ac rude obnubilatie, juxta illud

Sn/..ix, 15. Sapientiae : Corpus quod corrumpitur, ag-

gravat animam, et terrena inhabitatio de-

^, 2gg primit sensum multa cogitantem. De hoc

A, 3i2Cctin Pha?done Platonis et aliis allegata sunt

g'' ■ "^ multa superius. De quo etiam luminc fer-

.\ liir iii I*saImo : Signatiim cst super nos Ps. iv, 7.
Iiiinou vultiis tui, Domine. Verumtamen
non intclligondiim osl, qiiod mons seu vis
iiitcllocliva sit organica aut matcrialis po-
lcntia. Imo, iil tortio *\l' Anima dicitur,
Anaxagoras ojilimc dixit : Intellcctus om-
niiio immixtus est, liber a proprietatibus
corporis, immatorialis et separatiis. Sed
quoniam anima est obruta carne, intelle-
ctus soii mens oxsistons iu anima, dici-
tiir obruta corpore mombrisque ejus, ita
quod « noquit noscere » nexus rcrurn te-

B nucs, id est connoxiones et consonantias
rerum siibtiles, difficiles ac profundas,
siciit de providentia Dei et libertate ar-
bitrii.

Quocirca tangiliir alia qua^stio, qualiter
scilicet mens huinana tam avide quarit
hujuscomodi veritates cognoscere, si eas
ignorat, quum ignotum non valeat appeti
noc amari, praisertim quum objectum vo-
liintatis sit boniim intollcctum, id est in-
tellectiialiter cognitiim, ut tcrtio dc Anima
edocetur, et S. Augustinus frequenter fa-

C tetur, prffisertim libro de Trinitate.

Sed cur, id est, si ita illa se habent,
cur mens, flagrat (id est ardet) arnorc
tanto rcperire, id est acquirere per pro-
priam inventionem altoriusve doctrinam,
7^otas (id cst cxprcssiones) veri tcctas, id
est latentes et exaratas in rerum naturis
sinibusque secretis? Veritates enim scien-
tiarum fundamentiim habent in rebus, et
eliciiintur ex eis. Hinc mens cupit agno-
scere veritatum « notas tectas », id est
imprcssuras ct signaturas contentas in re-

D bus, ac ipsis influxas ex idealibus ratio-
nibus mentis divinae.

Scitne, id est, utrum mens scit, quod
ipsa anxia, id est sollicita et cum anxie-
tatc non pertingendi, aiypctit nossc, id est
agnoscere ? Conscquentor arguit quod non,
subdcndo : Sed quis laborat scire nota ?
quasi dicat, Nemo conatur scire quae scit :
quamvis interdum studeat ad memoriam
revocare quae novit, vel actualiter consi-
derare quae habitualiter noscit, aut certe
clarius sive distinctius intelligere qu»

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V. — METRUM III ; ART. VH o87

imperfecte aut in generali cognovit;quem- A quamdam notitiam, perdens singula, id

admodum videns pulchrum hominem aut est notitiam singulorum?

picturam a remoto seu obscure, cupit ea Igitur, id est, ex praedictis sequitur

limpidius intueri. quod, guisquis, id est quicumque, rc-

Deinde probat quod imo scit ea. At si quirit i->era,\A est veras de rebus scientias,

nescit, id est, si prorsus ignorat quee quae- neutro est habitu, id est, neque in absolu-

rit ac nititur ?,c,\v(i,quid petit ca^ca? id est, ta rerum omnium notitia, neque in abso-

tunc ipsa nescit quid petat et cupiat. Quis luta rerum omnium ignoratione versatur.

enim nescius quidquam optet? id est, nul- Quod consequenter exponitur. Nam neque

Uis optat quod penilus nescit. Autquisva- novit omnia, quia non scit universa parti-

leat nescita sequi? id est, nemo potest uti- culariter et distincte, nec ta)nen nescit,

liter sequi, insectari vel apprehendere ea id est, non tameu ignorat, |j<?n<Vz^.s omnia,

quae ignorat omnino : sicut paterfamilias B imo adhuc scit ea confuse et universali-

servum insequens fugitivum, non potitis ter. Sed summam, id est generalem noti-

apprehenderet eum quam alium,nisi agno- tiam, quam retinens meminit, id est, quam

sceret ipsum. Ideo subditur : Quove, id adhuc ad memoriam revocat, consulit, id

est quomodo, vel ubi, inveniat, id est, est, ex generali illa notione consiliatur,

reperire poterit ignorata ? Quisve ignarus investigat, discurrit, retractans, id est, de

queat noscerc formam repertam ? id est, novo intra se tractans, perpendens, ad-

nemo ignorans « formam » aut speciem vertens, «?^e(id est subtiliter ac profunde)

seu figuram rei qusesitge, apprehendet visa, id est prius cognita, ad tempus obli-

eam, quamvis ipsam invenerit. ta, ad quorum notitiam redit ex generali

Consequenter solutionem inducit. Quae cognitione qiiam reservavit, ut queat ad-

tamen Platonica magis quam catholica es- dere partes oblitas, id est particulares

se videtur, nisi pie intelligatur : proptcr C scientias oblivioni jam traditas ex immer-

quod auctor loquitur inquisitive magis sione in corpore, servatis, id est gene-

quam assertive. An quum mentem cer- ralibus notitiis memoriter retentis.

neret altam, id est, utrum hoc potius est Ecce, ut recitatum est saepe, ista fuit c(. p. 379

tenendum, quod dum mens humana ra- phantasia Platonis, quod universae animae ^, "'[^■'*'®

tionalisve anima « cerneret mentem al- rationales fuerunt ab exordio simul creatae

tam », id est, contemplaretur sublimem in scientiis virtutibusque perfecta}, atque

illam mentem increatam, pariter sum- in stellis comparibus collocatae, deinde

mam et singula norat, id est, agnoverat tempore opportuno immissae corporibus,

omnia in communi et in particulari, ha- et quod ex ipsa incorporatione oblivionem

bendo generalem notitiam, et etiam dis- pepererunt multorum, ac minorationem

tincte cuncta sciendo, nunc condita, id scientiae. Et huic opinioni videtur Boetius

est operta et obscurata, nube (id est ve- D in hoc libro totali frequenter alludere, ne-

lamento et obscuritate) membrorum, obli- scio quo respectu. Absolute tamen loquen-

ta est sui, id est praehabitae scientiae de do, opinio ista est falsa, imo ab Aristotele

se ipsa ac aliis, non in totum, id est non efficaciter improbata ; et ab Ecclesia cen-

totaliter, quia non quoad confusam et ge- setur ha?retica : idcirco non est imaginan-

neralem cognitionem, sed quoad distin- dum quod Boetius simpliciter senserit

ctam, sicut subjungitur, tenetque stcm- ista, ut plenius dictum est supra, ubi el

mam, id est generalem atque summariam argumenta Platonis soluta sunt.

5^^8 DE CONSOLATIONE IMIII.OSOIMII.E LIUEIl V. — 1>H0S.\ IV

PHOSA IV

T\"S\ ilhi : Velus (iiKjuil) lia'C est de piovldcntia qiieiela, Marcoque Tullio,
(juiun divinationem distribuit, vehenienter agitata, tibique ipsi res diu pror-
sus mnltuinque quaesita; sed haudquaquam ab nllo vestrum hactenus satis
diligenter ac tirmiter expedita. Gujus caliginis causa est, quod humanie ratiocinatio-
nis motus ad divin.T priescientiae simplicitatem non potest admoveri. Quae si ullo
modo cogitari queat, nihil prorsus relinquetur aml)igui : (juod ita demum patefacere
atque expedire tentabo, si prius ea quibus moveris expendcro.

Quaero enim cur illam solventium rationem minus efTicacem putes, quoe quia
praescientiam non esse futuris rebus causam necessitatis existimat, nihil impediri
proescientia arbitrii libcrtatem putat, Num enim tu aliunde argumentum futurorum
necessitatis trahis, nisi quod ea qu» praesciuntur, non evenire non possunt? Si
igitur praenotio nullam futuris rebus adjicit necessitatem (quod tu etiam paulo ante
fatebare). quid est -quod voluntarii exitus rerum ad certum cogantur eventum?
Etenim positionis gratia, ut quid consequatur advertas, statuamus nullam esse
praescientiam : num igitur, quantum ad hoc attinet, quae ex arbitrio eveniunt, ad
necessitatem coguntur ? Minime. Statuamus iterum esse, sed nihil rebus necessitatis
injungere : mancbit (ut opinor) eadem voluntatis integra atque absoluta libertas.

Sed praescientia, inquies, tametsi futuris evcniendi nccessitas non est, signum
tamen est, necessario ea esse ventura. Hoc igitur modo, etiam si praecognitio non
fuisset, necessarios futurorum exitus esse constaret : omne etenim signum, tantum
quid sit ostendit, non vero efficit (juod designat. Quare dcmonstrandum prius est,
nihil non ex necessitate contingere, ut praenotionem signum esse hujus necessitatis
appareat. Alioqui si haec nulla est, nec illa quidein ejus rei signum potcrit esse quae
non est. Jam vero probationem firma ratione subnixam constat, non ex signis rieque
petitis extrinsecus argumentis, sed ex convenientibus necessariisque causis esse du-
cendam.

Sed qui fieri potest ut ea non proveniant quae futura esse providentur? Quasi
vero nos ea quse Providentia futura esse praenoscit, non evenlura credamus; ac
non illud potius arbitremur, licet eveniant, nihil tamen, ut evenirent, sui natura,
necessitatis habuisse : quod hinc facile perpendas licebit. Plura etenini, dum fiunt
subjecta oculis, intuemur : ut ea quoe in quadrigis moderandis atque flectendis
facere spectantur aurigae, atque ad hunc modum cetera. Num igitur quidquam illo-
rum ita fieri necessitas ulla compellit ? Minime : frustra enim esset artis efiectus,
si omnia coacta moverentur. Quae igitur quum fiunt, carent exsistendi necessitate,
eadem priusquam fiant, sine necessitate futura sunt. Quare sunt quaedam eventura
quorum exitus ab omni necessitate sit absolutus. Nam illud quidem nullum arbitror

DE CONSOLATIOXR PHILOSOPHl.E LIBER V. — PllOSA IV 389

esse dicturiim, quod quae nunc fiunt, priusquam fierent, eventura non fuerint. Hsec
igitur, etiam pra?cognita, liberos liabent eventus : nam sicut scientia prsesentiuni
rerum niliil his quae fiunt, ita praescientia futurorum nihil his quae ventura sunt ne-
cessitatis importat.

Sed hoc (inquis) ipsum dubitatur, an earum rerum qiige necessarios exitus non
habent, ulla possit esse pmenotio : dissonare etenim videntur. Putasque, si provi-
deantur, consequi necessitatem ; si necessitas desit, minime prgesciri, nihilque scientia
comprehendi posse nisi certum. Quod si quse incerti sunt exitus, ea quasi certa
providentur, opinionis id esse caliginem, non scientise veritatem. Aliter enim ac
sese res habeant arbitrari, ab integritate scientise credis esse diversum. Cujus erroris
causa est, quod omnia qucC quisque novit, ex ipsorum tantum vi atque natura co-
gnosci existimat qua3 sciuntur : quod totum contra est. Omne enim quod cognoscitur,
non secundum sui vim, sed secundum cognoscentium potius comprehenditur facul-
tatem. Nam ut hoc brevi liqueat exemplo, eamdem corporis rotunditatem aliter
visus, aliter tactus agnoscit : ille eminus manens, totum simul jactis radiis intuetur ;
hic vero cohserens orbi atque conjunctus, circa ipsum motus ambitum, rotundita-
tem partibus comprehendit. Ipsum quoque hominem aliter sensus, aliter imaginatio,
aliter ratio, aliter inteUigentia contuetur. Sensus enim figuram in subjecta materia
constitutam, imaginatio vero solam sine materia judicat figuram. Ratio vero hanc
quoque transcendit, speciemque ipsam, quse singularibus inest, universali conside-
ratione perpendit. Intelligentiae vero celsior oculus exsistit : supergressa namque
universitatis ambitum, ipsam illam simplicem formam pura mentis acie contuetur.
In quo ilhid maxime considerandum est, quod superior comprehendendi vis am-
plectitur inferiorem, inferior vero ad superiorem nullo modo consurgit. Neque enim
sensus aliquid extra materiam valet, vel universales species imaginatio contuetur,
vel ratio capit simplicem formam. Sed intelligentia quasi desuper spectans, con-
cepta forma, quas subsunt etiam cuncta dijudicat ; sed eo modo quo formam ipsam,
quae nulli alii nota esse poterat, comprehendit. Nam et rationis universum, et
imaginationis figuram, et materiale sensibile cognoscit, nec ratione utens, nec ima-
ginatione, nec sensibus, sed illo ictu mentis formaliter, ut ita dicam, cuncta
prospiciens. Ratio quoque quum quid universale respicit, nec imaginatione nec
sensibus utens, imaginabilia vel sensibilia comprehendit. Haec est enim quae con-
ceptionis suae universale ita definit : homo est animal bipes rationale. Quae quum
universalis notio sit, tamen * imaginabilem sensibilemque esse rem nuilus ignorat : ♦ tum
quod illa non imaginatione vel sensu, sed rationali conceptione considerat. Imagi-
natio quoque tametsi ex sensibus visendi formandique figuras sumpsit exordium,
sensu tanien absente, sensibilia quaeque collustrat, non sensibili sed imaginaria
ratione judicandi. Videsne igitur ut in cognoscendo, cuncta sua potius facultate
quam eorum quae cognoscuntur, utantur? Neque id injuria : nam quum omne judi-
cium, judicantis actus exsistat, necesse est ut suam quisque operam non ex aliena
sed ex propria potestate perficiat.

5!)(» DE CONSOLATIONF IMIll.OSOPIIIK I.IHKU V. — l'ROSA IV ; AUT. \III

r

AHTICULUS YIII

KXIM>.SITI(» 1'UOSiE. IIUJUS QUART.E.

"N prosa hao ot consoqnenlor iisquo ad .\ podilionis ot obsciirte delorminalionis)

liiuMn libri, iininoialiir IMiilosophia do- (■(iKSd cs(, qiwd hionmuv rddorinationis

lonninalioni ol doclaralioni quifstionis motxis, id est disciirsus, inquisiliones et

motii' in prosa prfecedenti. do compatibili- argumenlationes \\\\vi\^\\y},ad divina' jirce-

tate providentiie Del ac fali cum liborlale scientiw simplicitatem non potest admo-

arbitrii, sobitionibus quoquo argumento- rcri, id est, non valol applicari, conjungi,

riim contra hoc inductorum; traclal quo- attingcre, « ad simplicilatem prffscientiae

qiio do (luibusdam annoxis, pnrsortim de divina' ». qujp est una et simplex in se, ac

iolornilate. mio intuitu univcrsa et singula pr»terita,

yum illa, id est lunc Pliilosophia : TV- prwsentia et rutura cognoscit, quasi prae-

ttis (inquit) hcec est de providentia quere- sentia et tanquam principaliter in luce

la : hoc est, quffistio et disputatio isla in- su» sapientiai constituta, et totum hoc

star querela? contentiosa, « est vetus », id V> conspicit simul ac semel, invariabiliter,

cst antiqiia. otiam in loge natura? a geiiti- iniallibiliter atque certissime. Qucv si ullo

libus atquo philosophis ct poetis mullipli- modo cogitari queaf, id est, si ha;c prae-

c\iQY \e\\i\\3i\.di\MarcoqueTullio,quum di- scientia et providentia Dei possit aliquo

vinationem distribuit,vehementer agitata: modo a nobis « cogitari », id est cognosci

id est, valde hinc inde discussa a Cicerone sicuti est, nihil prorsus rclinquetur ambi-

(qui eliain dictus est Marcus ac Tiilliiis, fiui, id est, nihil dubitafionis de hac quae-

socundum qiiod magni Romani consuove- slione manebit quanlum ad oa quaj neces-

ruut esse multinomii), « quuin distribuit se eslsciri de ea,quamvis adhuc innumera3

divinationem », id est in libro de Divina- qujcstiones possint de ista moveri materia.

tionibus, in quo distribuit (id est, dividit Quod demum, id est quam tandem diffi-

etdistinguit)divinationem in species suas, cultalem de simplicitate prajscienti» Dei,

puta, in eam quse fit per exta, atque eam C id est de simplicissima pra^scientia ejus,

qiue fit per auguria garritusve aviuin, et qua? non multiplicatur secundum multitu-

iloin in eam qua? caplatur per fiumina. De dinem ac diversilatem pra;scitorum, quia

quibus et in opusculo Contra superstitio- nec causatur neque dependet ab illis, imo

qujesi.xcv. nes plenius scripsi,et S. Thomas in secun- potius est causa illorum, ita patefacere

da secundse. Tibique ipsi res diu prorsus atque expedire tentabo,sQC\xxid\iV(\ modum

multumque quoisita : id est, materia seu possibilitatis humana', non tamen plena-

qua?stio ista est « qus^sita tibi ipsi », id est rie,quum pr^scientia illa sit ipsemet Deus

a te ipso invesligata, vel tibi proposita, cuncla pra?noscens,ot tain incomprehensi-

valde diu et multum ; sed haudquaquam bilis sicut et Deus, juxta illud in Job : Di- /o6xxxvii,

expedita, id est, quaestio hajc non est so- gne eum invenire non possumus, et enar- -^-

luta, ab ullo vestrum, id est ab aliquo rari non potest. Unde et denuo dicitur :

philosophorum,/«ac«ewMs,id est hucusque, D Forsitan vestigia Dei comprehendes, et/w.xt,?.

satis diligenter ac firmi(cr,\(\ est resolute usque ad perfectum Omnipotentem repe-

ac solide. ries? Si prius ca quibus movcris expedie- .^^^^^^^.

Cujus caliginis (id est insufficientis ex- ro* , id est, dum solvero argumenta quibus ro

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHbE LIBER V. — PROSA IV ; ART. VIII

591

D.

moveris ad opinandum quod providentia
Dei et libertas arbitrii nequeant simul
stare.

Qucero enim, id est, interrogo te, cur
putes illam rationem/id est responsionem,
solventium argumenta contra providen-
tiam Dei et libertatem arbitrii introducta,
minus efficacem,\A est non satis idoneam,
qucn responsio putat libertatem arbitrii
nihil impediri prcescientia, id est ex prse-
cognitione et providentia Dei, quia existi-
mat prmscientiam Dei non esse causam
necessitatis rebus futuris. Quse solutio in
hoc quidem vera est, quod asserit prsesci-
entiam Dei non esse necessariam causam
ex eequo quibusiibet rebus futuris. Con-
tingentia quippe futura Deus praenoscit
ac pr8evidet,item futuros hominum lapsus
atque peccata : quae tamen contingenter
et non necessario fiunt. Non tamen in hoc
vera est, quod dicit ideo Deum prsescire
aliquid tunc futurum, quia res illa futura
est. Haec namque illorum solutio est qui

C{. p. 578 dicebant non ideo rem esse futuram quia
Deus prffiscivit eam esse futuram,sed ideo
Deum id prsescire quia futurum {\x\i.Num
enim tu, o Boeti, trahis, id est elicis, ali-
unde argumentum necessitatis futurorum,
nisi quocl ea quce prcesciuntur,non eveni-
re non possunt, id est, « non possunt non
evenire :» ? Ex quo sequi videtur quod ne-
cessario veniant. Si igitur prcenotio nul-
lam futuris rebus adjicit necessitatem, id
est, si prsescientia Dei non imprimit futu-
ris rebus necessitatem aliquam, quod tu
etiam paulo ante fatebare, id est, fateba-

Cf. p. 579 ris et concedebas, quid est, id est, quae
causa est, cquod voluntarii eccitus rerum,
id est exsecutiones rerum humanarum a
voluntate procedentes, ad certum cogan-
tur eventum, id est, necessario constrin-
gantur ad determinatum eventum? Si
enim providentia necessitatem non influit
rebus, ergo nec fatum, quum series fati
ab ordine providentiae sit dependens.

Etenim positionis gratia, ut quid con-
sequatur advertas, id est, causa disputa-
tionis, ut veritas innotescat, statuamus, id

c.

A est, ponamus per impossibile, nullam esse
prcescientiam, id est Deum non habere
praecognitionem ac providentiam futuro-
rum. Num igitur, c/uantum acl hoc atti-
net, cjuce ex arbitrio eveniunt, ad neces-
sitatem coguntur ? id est, num ex ilia
positione fit consequens ut ea qua? fiunt
« ex arbitrio )>, id est judicio nostrae men-
tis nostraque potestate, cogantur « ad ne-
cessitatem », id est, necessario contingere
adstringantur, « quantum attinet ad hoc «,
id est, quantum spectat ad id quod prse-

B scientia Dei non sit, sicut continet casus
iste? Minime, id est, nequaquam sequitur
quod veniant ex necessitate. Statuamus
iterum esse, id est, rursus ponamus provi-
dentiam esse in Deo,sed nihil rebus ncces-
sitatis injungere, id est, quod ipsa provi-
dentia necessitatem nullam rebus indu-
cat. Manebit (ut opinor) eadem voluntatis
integra atcjue absoluta libertas.

Secl pyrcvscientia, inquies, tametsi futu-
ris eveniendi necessitas non est : id est, tu
forsitan dices, « Tametsi », id est quam-

C vis, « prsescientia non est necessitas eve-
niendi », id est causa necessitatis evenien-
di, « futuris » rebus ; signum tamen est,
necessario ea esse ventura. Contra quod
arguit. Hoc igitur modo, etiam si prceco-
gnitio non fuisset, id est, quamvis praesci-
entia futurorum non prseexstitisset in Deo,
7iecessarios futurorum exitus esse con-
staret, id est, certum esset quod eventus
futurorum de necessitate acciderent. 0//<y?e
eteni)n signum, tantu)ii quid sit ostendit,
id est, signum quodcumque in quantum

D signum, dumtaxat « ostendit quid sit », id
est, quid vere realiterque consistat, vide-
licet res qusedam signata, non vero efficit
cjuod dcsignat : quod verurn est tam de
signo prognostico futuri, quam de signo
memorativo preeteriti. Quare demonstran-
clum prius puto* , nihil non, id est omnia,
ex necessitate contingere, xit appareat
prcenotionem, id est, quatenus videatur
Dei prcescientiam, esse signum hujus ne-
cessitatis, id est necessariae eventionis fu-
turorum,secundum quod ista tenetopinio.

' est

«{)2

DK CONSOLATIOM: PIIII.OSdPlll.K I.IUKU V.

I'R(IS.\ IV : ART. \III

Taiiqiiain dical :lMito.iiiu) t'l scio.qiiod isla A Af iion illiul potius (trhitronur, id ost,
()|)iiiio piimo liahfl i^iobarc rntiira dt' iit'- iion majjis judirtMniis ac senliamns. licet

ccssilatc accitlcic. anlciinain ralioiiahilitcr
asserat qnotl provitlciitia Dci sit sij^nnin
necessitalis illiiis: qnoniam cjns qnoil iion
est, noii csl aliqnod si^nnm.tinnm si^nnm
cl signatnm siiil corrclativa. Iliiic siibdi-
tnr : Alioi/ui si /lax: /iulld csl , itl cst, si
niilla cst ncccssilas fnlnrornin eventnnm
cl actunin linmanoriim, ncc illa (juidcm
ejus rei signum poterit esse (/nw non est :
hoc est, « nec illa ». nti)olc praiscientia,

crciildiit , tiiliil tiimcn, uf evoiircut , sui
natura, necessitntis /ialjuisse,'n\ est.qnam-
vis conliiif^al iil fianl. « iiihil lamcn iic-
ccssilalis liahnissc » cx |)ropria sna iia-
tnra ad hoc (jnod evenirenl. Atlamen dato
(piod a Dco pra>visa sunt.iion possunt non
cvcnirc, loqucndo ilc cis formalilcr cl in
sensu composito : tamcn secnndum se
sumpla ct qnantnm ad ca quai ex pro-
pria nalura conveniunt eis, eveniunl con-

« poterit esse signuin ejus rei qu* non B tingenlcr ac libere. Cnjns subdil ex-

est », id est ncccssitatis noii cxsistentis.

Conscqucnlcr dcclaral Philosophia.qnod
ratio opinionis illius non est firma et cffi-
cax. Jam vero constaf, id est, lioc inodo
« constat )) el certum esl, probatione^n /ir-
ma ratione subnixam, id est argumenta-
lionem fulcitam ac stabilitam pncinissis
causis rationabilibus ac validis fundamcn-
tis atque molivis, no7i ex signis, id est
levibus conjecturis et inefficacibus me-
diis, neque ex argumentis petitis extrin-

cm[)liim.

(^iuxl liiiic fucilc pcrpendds liccbit : id
est, licitiiin erit nt « perpcndas )), id est
consideres, hoc « hinc », id est^ex isto
quod siibdiliir. Pliira cteniiii, dum fiuiit
subjccta oculis, intuemur : id est, nos
« intiiemiir )) corporalibus oculis « pliira,
duin fiunt subjecta )), id est praesentialiter
exhibita et ostensa, « oculis » nostris ; ut
ea quw in quadrigis moderandis atque
flectendis facere spectantur aurigce : id

secus, id est iinpertinentibns et topicis C est, sicut sunt « quse aurigae » conspiciun-

\oc\s,sed ex conoenicntibus neccssariisque
cnusis, id est ex causis formalibus, intrin-
sccis et propriis, quibus proprie compelit
ratio causae, esse ducendam, id est forman-
dam et concludendam. Causa quippe pro-
prie appellalur. ad cujus esse sequitur

tur « facere in quadrigis », praesertim onu-
stis, « moderandis », id est dirigendis,
« atque flectendis », id est reducendis ad
inedium ; atque ad /lunc modum cetera,
id est, his consimilia multa videmus in
aliis. Num igitur quidquam illorum ita

aliud, vel qna posita ponitur effectus. Ta- fieri necessitas ulla compellit ? id est,

lis antem non est probatio praefatae opinio- numquid « necessitas nlla compellit qnid-

nis, quum procedat ex causa extrinseca, quam iiloruin fieri ita », id est talitcr diri-

rcmota, universali, vidclicet ex signo. gi et flecti ? Minime, id est nequaquam,

Deinde tangit Philosophia quod pro de- quiini experimentaliter atque certissime
fensione illius opinionis posset quis dice- D constet omnia ista indeterminate accidere,

re. Sed qui, id est quomodo, ficri potest libere fieri, et ex accidentalibus causis

tit ea non proreniant qiuv futura esse contingere. Frustra enim esset artis effe-

providentur, id est, a Deo praenoscuntur ctus, si omnia coacta mocerentur, id est.

esse ventura?Ad qnod Philosopliia respon-
det, hoc inutiliter iterari ac objici, quum
hoc ipsa non dicat. Quasi vero nos ea qum
Providentia futura esse prcenoscit, non
eventura credamus. Ac si dicat : Qua?stio
illa sonat ac si nos concederemus et cre-
deremus illa non esse futura quae Deus
lutura agnoscit ; quod minime dicimus.

operatio illa directoria ipsius aurigae artis-
que suae inanis esset,si cnrrus et quidquid
spectat ad ipsum, ut sunt equi, ex necessi-
tate moverentur tali vel tali modo : sic
enim aurigae direclio nihil juvaret in motu
quadriga', id est, sive adesset sive abesset,
quadriga eodein modo procederet.

Qucv igitur quum fiunt, carent exsi-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER V. — PROSA IV ; ART. VIII

S93

stendi necessitate,eadem priusguam fiant,
sine necessitate futura sunt : quod possit
probari argumentis fundatis in loco a si-
mili, et item in loco a proportione. Potest
quoque ratio generalis ita formari:Nullum
contingens ex sua natura, provenit ex ne-
cessitate. Sed universi effectus artis sunt
contingentes : aliter ipsa ars frustra addi-
sceretur. Amplius, ad idem possit adduci
ratio Aristotelis, libro de Coelo et mundo
sic arguentis : Quidquid aliquando est,ali-
quando non est, possibile est esse, et pos-
sibile est non esse. Sed omnes effectus
artis, plures quoque effectus naturae, in-
terdum sunt, et interdum non sunt. Ergo
sunt possibiles esse et non esse : non ergo
de necessitate proveniunt. Sicque ratio
ista non solum concludit de operibus ar-
tis,sed de operibus quoque natura3,saltem
in parte.

Hinc Philosophia concludit : Quare sunt
qucedam eventura quorum exitus, id est
eventus seu progressio in esse et non esse,
ab omni necessitate sit absolutus, id est ab
omni necessaria determinatione ad unum
seu inevitabili futuritione. Nihilo minus
in omni ente est necessitas aliqua quan-
tum ad ea quee sibi ex propria ratione
atque intrinseca formalitate conveniunt.
Nam illud quidem nullum arbitror esse
dicturum, quod quoi nunc fiunt, prius-
quam fierent, eventura non fuerint : imo
hoc dicere, esset propriam vocem non in-
telligere, quum implicet contradictionem.
Ha^c igitur , etiayn prxcognita, liberos ha-
bent eventus : id est, contingentia ista, ut
artificialia et naturalia quaedam, quamvis
a Deo aeternaliter invariabiliterque preeco-
gnita, attamen contingenter et libere acci-
dunt. Ad quod additur ratio. Nam sicut
scientio, prccsentium rerum niJiil his quce
fiunt,ita prcescientia futurorum nihil his
quce ventura sunt necessitatis importat :
id est, sicut scientia rerum modo prsesen-
tium nihil necessitatis ingerit rebus prse-
sentibus, ita praescientia futurorum nihil
necessitatis invehit seu inducit rebus fu-
turis. Quumque universa et singula Deus

T. 26.

A seternaliter intueatur in luce sapientise suae
atque in idealibus rationibus suae mentis,
tanquam sibi praesentia, constat quod sci-
entia sua nullam rebus necessitatem in-
fluat seu importet : praesertim quia scien-
tia et cognitio rei est secundum modum
cognoscentis, non cogniti, ut in libro de
Causis habetur, et infra clarius dedu-
cetur.

Consequenter tangit Philosophia repli-
cam quamdam contra praedicta.
Sed, inquies * , id est, o Boeti, forsitan * 'mqms

B dices, hoc ipsum dubitatur, id est, incer-
tum est, et nondum satis probatum, an
possit esse ulla prcenotio, id est aliqua
praescientia, earum rerum, videlicet con-
tingentium, qua' non habent necessarios
exitus, id est certos inevitabilesque even-
tus. Dissonare etenim videntur, id est,
haec duo videntur invicem repugnare, ali-
quid praesciri, et tamen non necessario
evenire. Putasque, si provideantur , conse-
qui necessitatem, id est, tu putas sequi
quod res necessario erunt,si praevideantur

C a Deo futurae : jam enim dixisti te non cf. p. 578
velle fateri, quod aliquid sit a Deo praeco- ^°'^^'
gnitum esse futurum, et tamen possit non
evenire. Si necessitas desit, minime prce-
sciri : id est, tu etiam putas, secundum
quod verba tua praehabita sonant, aliquid r/-. p. sts
« minime praesciri », id est non vere cer- ^ipij'^**"
titudinaliterque praecognosci,» si desit ne-
cessitas », id est, si non sit necessarium
evenire id ipsum ; quia scientia est eorum
quffi se aliter habere non valent, sicut
istud jam saepissime est praedictum. Ideo

D subditur : nihilque scientia comprehendi
posse nisi certum : id est, tu (ut patuit)
putas ac sentis « nihil posse comprehendi
scientia », id est nihil scientialiter seu
per scientiam posse cognosci, « nisi cer-
tum », quod scilicet aliter esse aut eveni-
re non poterit.

Quod si quce incerti sunt exitus, ea
quasi certa providentur : id est, « si ea
quae sunt exitus incerti », id est, quae ha-
bent exitum seu eventum incertum, id est
non necessarium nec determinatum,« pro-

33

594

l)E CONSOI.ATIONF. IMIir.OSOPIlI.F. LinER V. — PllOS.V IV ; ART. VIII

videntijr quasi ccrta )>, id cst, putantiir
pr;os('iri ul eerla i putas Id csse calif/i/wut
(tpiiiionis, i(l osl ij^uorautiam seu orrorciu
vel saltem obscuritatem (( opiniouis )),quic
ost assensus cuiu lormidiiie (ic opposilo,
aiil certe leuehrosa ac partiiu errouea co-
{^iiitio, (]uamvis putelur certa atque tola-
liter vera iiolilia, mm acicntia' ccritaton,
id esl uou vcram et certain scieuliam aut
ver;e seientiii? actualem notitiam. Alitcr
hnbtixnt cnim ac sese res habeat * arbitrari, ab in-
teyritatc scientia' credis esse diverswn :
id est, tu sentis esse e.xtraneum et remo-
tum (( ab integritate », id est puritate ac
verilate, (( scientiie, arbitrari )>, id esl ju-
dicare seu aflirmare, de re hac (( aliter ))
quam (( habeat sese )).

Deinceps Phiiosophia e.xpouit causam
deceptionis putantiuni simul stare non
posse certam et distinctam providentiam
Uei, et libcrtatem arbitrii ac coulingen-
tiam rerum.

Cujus (videlicet prsefati) crroris causa
est alius error, ex quo iste consequitur :
nam, sicut uno inconveniente dato, plura
sequuntur, et sicut ex uno peccato per
pcenitentiam non deleto, mox homo in
aliud labitur ; ita ex uno errore oritur al-
ter. Itaque alius iste error est, quod omnia
qucc qidsque novit, existimat cognosci
tantum ex vi atque natura ipsorum quce
sciuntur, id est juxta proprietatem et
quidditatem scibilium, et secundum mo-
dum rerum intellectarum et coguilarum :
quod totum contra est, id est, econverso
se habet, et veritati contrarium est. Omne
enim quod cognoscitur , non secundum sui
vim, sed secundum cognoscentiuni potius
comprchc7iditur factdtntcm : id est, omne
quod apprehenditur, percipitur (( non se-
cuiuhim sui vim » propriam, « sed potius
secundum facultatem cognoscentium ».
Cognitio namque est actus quidam seu
actio cognoscentis. Sed omne agens agit
secundum quod est in actu, et secundum
modum sua? naturse. Itaque modus agendi
verificatur et conformatur et proportioua-
tur modo essendi, ut non solum Peripate-

A lici scd Platouici quoque concorditer do-
cueruiil. VihIc subjuugitur :

\a/n nt hoc brcri liqucat cxcmplo,
ea?ndcm corpuris rotunditatem aliter vi-
sas, alitcr tactus agnoscil , id (^st, seusus
visus seu vis visiva, et sensus tactus, di-
versimode noscuut rotundilatem. Illc emi-
nus )nancns, id est visus remole consi-
slens, toluni simul jactis radiis intuclur,
id est, totam rotunditatem seu spharicum
corpus uno ictu, subito (( intuetur radiis
jaclis », id est, speciebus visualibus seu

B radiis lumiuis quod ad videndum requiri-
tur ct concurrit, diffusis per medium et
muitiplicatis usque ad oculum ; Iiic vero
cohwrens orbi atque conjmictus, id est
lactus applicatus ac contiguus corpori ro-
tundo, circa ipsum motus ambitum, id est
per gyrum circumductus, rotundifatem
partibus comprchcfidil, id est, successive
percipit (( rotunditatem partibus », id est
per partes ipsius, successive tangendo
unam post aliam. Visus ergo quo spiritu-
alior seu interiori visioni propinquior, eo

C inter exteriores sensus spiritualius, cele-
rius perfectiusque cognoscit suunl obje-
ctum. Hotunditas tamen inter objecta sen-
suum communia computatur, eo quod
pluribus exterioribus sensibus apprehen-
datur.

Subditur demum de hoc secundum ex-
emplum. Ijjsum quoquc hominem aliter
sensus, alitcr imaginatio, aliter ratio, ali-
ter intelligentia contuetur, id est, appre-
hendit ac noscit. Sensus enim, id est sen-
sus exterior, ut visus, judicat, id est,

D simplici apprehensione percipit, figuram
constitulam in matcria subjecla, id est
sibi realiter ac prsescntialiter pra^senta-
tam. De quo judicio in libro Job legitur :
Nonne auris verba dijudicat, et fauces co- /o6xm, ii.
medentis, saporem ? Imaginatio vcro, id
est vis imagiuativa, quae est sensus inte-
rior, judicat solam /iguram sine male-
ria : quia etsi in absentia rei imagina-
tur figuram (non tamen sine appendiciis
conditionibusque materia?), nihilo minus
apprehendit etiam figuram in suo subje-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHF.f; LIBER V. — PROSA IV t ART. VIII

595

cto, quanquam et ultra hoc, modo subli- A quaquam phantasmata speculatur, ut qui-
miori, cum quadam abstractione. Ratlo dam imaginantur. Itaque, « inteUigentiae »,
vero hanc quoque transcendif , id est, ai- id est intellectiva? potentiae taliter sumptae,
tior est imaginatione,quum sit inorganica, est « oculus celsior », id est contemplatio
immaterialis incorruptibilisque potentia sublimior atque divinior : « supergressa
cognitiva, super actum proprium reflexi- namque » intelligentia ista desuper illu-

va ; speciernque ipsani, quoi singularibus
inest, universali consideratione perpen-
dit : id est, ratio ipsa « perpendit », id est,
scrutatur ac perspicit, « consideratione
universali », id est in generali, abstra-
hendo ab hac ceterisque materise conditio-
nibus, « ipsam speciem », id est naturam B tiisque simplicibus ac metaphysicalibus

strata « ambitum universitatis », id est
gyrum et ordinem totius universi sensibi-
iis ac mundi inferioris ; vel, « ambitum
universitatis »,per omnimodam supergres-
sionem abstractionis stando in ipsis puris-
simis rerum formis, quidditatibus essen-

specificam, « quse inest singularibus»,non
ut accidens : sunt quippe multi modi es-
sendi in alio.

Intelligentim vero celsior oculus exsi-
stit : supergressa namque universitatis
ambitum, ipsam illam simplicem for-
~mam pura mentis acie contuetur. Qui-
dam exponunt ista de intelligentia quae
est substantia separata seu angelus ; nec
dubium quin mens illa angelica multo
limpidius, purius, eminentius

intelligat

ideo Philosophia effatur, quod « pura
mentis acie », id est divino et elevato ca-
cumine, « formam simplicem contuetur »,
id est contemplatur, imo et formam iliam
purissimam cuncta formantem, et ideales
rationes ipsius, de quibus praedictum est :
Tu cuncta superno ducis ab exemplo.

Consequenter tangit Philosophia quod-
dam notabile circa inducta,pro declaratio-
ne eorum inferens proprietatem ad omnia
tota potestativa spectantem.

quam ratio humana. Litteralius tamen di- C Iti quo, puta in eo quod dictum est de
ctum videtur de intellectu hominis, qui variis modis cognoscendi eamdem rem per
quamvis realiter sit idem quod ratio, ra- diversas praetactas "^QX.QnW-dJ&^illud maxime
tione tamen differt ab ea : ita quod eadem considerandum est quod subditur : nam *
vis ratio appellatur secundum quod est superior comprehendendi vis, id est altior
discursiva,intellectus vero secundum quod potentia cognoscitiva, amplectitur inferi-

simplici intuitu immaterialium est intui-
tiva ; qua) vis insuper intelligentia nuncu-
patur quantum ad supremum quod com-
petit ei, videlicet prout respectum habet
et vultum ad summa, estque signaculum
Lucis increatae et Creatoris imago supra

tempus atque continuum elevata, habens D quaquam pertingit ad perfectionem et
sibi impressam synderesim, et instar in- actionem superioris cognitivae virtutis. Et

telligentiae separatae divinorum contempla-
tiva, praesertim per raptum et immersio-
,nem in divitias gloriae Dei, ita quod vita et
contemplatio ejus ad punctum et ad mo-
dicum talis est qualis est aeternaliter vita
mentis divinae ac increatse, ut Aristoteles
breviter tetigit, et Plato plenius est locu-
De Tiieoi. tus. Quam contemplationem divinus Dio-
nysius mysticam nominat theologiam et
anagogicam intuitionem : in qua mens ne-

mvst. c.

idem judicium est de appetitivis poten-
tiis, puta de appetitu sensitivo et intel-
lectivo.

Neque enim sensus aliquid extra ma-
teriam valet, id est, sensitiva vis appre-
hensiva nullatenus potest aliquid sensi-
biliter noscere, « extra materiam », id est
immateriale objectum : quod nec exterior
neque interior sensus potest ; vel univer-
sales species imaginatio contuetur, id est,

372C.

' qiiod

orem, id est, comprehendit et includit
in se vim et actum inferioris cognitivae
potentiae, cognoscendo quae ista, verum-
tamen per modum sublimiorem quam
ista : inferior vero ad superiorem nul-
lo modo consurgit, id est, vis inferior ne-

.*)!)(!. i)K roNsoi.ATioNK i'iiii.(vsoi'iii.K i.iiti;» V. — i'uos.\ IV ; art. viii

nec vis imapinaliva potost in se recipere A (licatiir pcr refloxioncin lioc fiori, ol in-

atqnc inspiccro « spccics » aut siiniiitiidi- tcidnin sic fial.

ncs u iinivcrsalcs », i(i ost prorsns abstra- Xcdh ct rnfionis iiniversum , ct ima-

ctas a inatcria ot appcndiciis cjns, (pinni i/i)iationis fignram, ct matcrialc scnsihi/c

talcs spccics sinl spiiiliialcs ct iininatoria- cot/noscit : id csl, ipsa intclligcntia « co-

les, quae subjcctari ant ossc in vi organica gnoscit nniversnin ratioiiis)),i(l ost nnivcr-

ot inatcriali snbjccto non possnnl. Insn|)cr salo (jiiod a ralionc abstrahcnto concipitur

iinaginatio noquit cbgnoscero « spccics et universa individua seu particnlaria sua

univcrsales », id est naturas specificas ct complcctitur ot inclndit; cognoscit qno-

cominniics. quir sunt intclloctiva? poten- quc « figiiram imaginationis )>, id osl figu-

tia" objccta, ncc cognoscnnlur in univcr- ram circa quain vis imaginativa versatur ;

sali nisi per species intclligibilcs prorsus itcin cognoscit « matcrialc scnsibile )), id

abstractas. Verumtamen suprema vis son- B cst scnsibilia sensuum oxtcriornm obje-

sitiva inlerior cognosciliva, ntpote vis co- cta, attamcn abstractive et qnidditative,

gitativa, qu» et tertio de Anima nun- secundum quod metaphysicus considerat

cupatnr intolloctus passivus, apprehondit omncs pnrdicamcntales essentias. Propter

naturam ul in supposito. Vcl ratio capit quod subditur : )wc ratione utens, nec

simplicon formam, id est, potcntia ratio- imaginatione, nec sensibus, sed illo ictu

nalis. quie rcaliter idem est cuin \\ intcl- mentis formaliter , vt ita dicam, cuncta

lectiva, tamen quantum ad actum, gradum prospiciens, hoc est, cnncta pure intel-

seu officium quo ratio nominatnr.hoc est, ligens secundum excellentia? sua3 modum,

in quantum discursiva est. non intelligit iion instar virinm inleriorum, puta « for-

cssentiain simpliccm. juxta scnsum qiio malitcr )), sicut et intclligit simplicem

hoc convcnit iiitciligcntifo, sicut modo cx- formam. Ex quibus evidenter probatur,

positum ost. Itaqne in his abncgatio illa C quod incns humana seu intelligentia ista

(( neque )> cadit supcr totum hoe sequens apicis mentis nequaquam in omni sua

inductum. intellectione, intuitione seu contcmplatio-

Sed intclligentia, id est intellectiva po- ne speculatur phantasmata ; imo specu-

tentia quantum ad apicom ac supremum latio illa esset nt fumus limpiditatem

sui, quo intclligcntia nominatur, spjcctans, intelligentiiB offuscans : nisi forte quis

id est contemplans, quasi desuper, id est volens effugere, dicat haec esse intelligen-

ex arce eminentise suaj, qua cum intel- da non de intelligentia humana, sed sepa-

ligentiis separatis cominunicat, concepta rata. Nec tamen ita evadet, quoniam et

forma, quce subsunt etiam cuncta diju- de ratione, quaB ost utique potentia ani-

dicat : id est, discernit. intelligit. judicat mae, subditur :

« etiam cuncla quse subsunt )), id est in- liatio quoquc quum quid universale ita

feriora, videlicet objecta rationis et imagi- D respicit : id est, dum « ratio )) abstrahens

nationis ac sensuum, quce cognoscit modo universale a particularibus, inspicit « ita)),

excellentiori quam vires illae inferiores, id est tam abstracte, aliquod « univer-

et hoc, « forma concepta )), id est ipsa sale )) in sua universalitate,sine reflexione

simplici essentia intellecta. Sed eo modo ad particularc ot ad phantasma, quia na-

quo formam ipsam, quce nulli alii nota tura communis sufficienter resplendet ac

esse poterat, comprehendit , id est, intelli- repra^sentatur in specie et similitudine

gentia comprehendit et inspicit illa infe- sua depurata et abstracta, in lumine ra-

riora intuitii puro ac siinplici quo et tionis consistente ac posita, juxta quod

ipsam conspicit quidditatem, quemadmo- ait Philosophns, quod lapis non est in

dum etiam mentes angclica? cuncta infe- anima, sed specics lapidis. Cujus speciei

riora conspiciunt : quanquam communiter depnratae puritas, per intuitionem phan-

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPIII.E LIBER V.

PROSA IV ; ART. VIII

597

tasmatis tanquam labem contraheret ma- A
terialitatis cujusdam. Nec imaginatione
nec sensibus uten s : (\uodi verum non esset
si specularetur phantasmata. Attamen po-
tentiis iilis sensitivis usa est, a sensitiva
cognitione ad intellectivam ascendendo,
in inchoatione et adeptione intellectivffi
notitiae : qua adepta, libere utitur ea si-
ne inspectione phantasmatis ; quemadmo-
dum qui per scalam ascendit solarium
et per navem mare transfretavit, jam ex-
sistens in loco optato, operatur ibidem
sine adminiculo scalae seu navis. Imagi- B
nabilia vel sensibilia comprehendit secun-
dum modum suum in hujusmodi elevati-
one, instar mentis angelic», insensibiliter
et non imaginarie, prout illa comprehen-
duntur in simplici forma ac specie.

Hcec, utpote ratio, est enim quw con-
ceptionis suce universaie, id est universale
a se conceptum et cognitum, ita definit :
homo est animal rationale bipes, cui sci-
licet ex sua natura competit bipedem
esse : quod tamen non est differentia
hominis vera, quamvis loco differentige C
assignetur. Qucb quum xmiversalis notio
sit : id est, quamvis illa definitio hominis
« sit notio universalis », id est notificatio
generalis, conveniens omni individuo ho-
minis, etiam si unipes seu multipes ex-
stet ; tamen imaginabilem sensibilemque
esse rem nullus ignorat, id est, nemo in-
telligentium nescit « rem » significatam
per illam definitionem « esse imaginabi-
lem )) atque « sensibilem )), ita quod cadit
sub imaginatione et sensu,*quamvis di-
versimode et per diversa, sicut jam pa- D
tuit. Quod illa, utpote ratio, non imagina-
tione vel sensu, sed rationali conceptione
considerat : id est, ratio considerat rem
illam communem non consideratione sen-
sitiva aut imaginaria proprie et directe
(sed bene per reflexionem), « sed con-
ceptione rationali )>, id est intellectuali
et abstractiva : quod convenit sibi directe.
Tamen, ut dictum est, ratio per reflexio-
nem ad phantasmata potest id quod sensus
et imaginatio, ut Avicenna ait.

Imaginatio quoque, id est vis imagina-
tiva, tametsi, id est quamvis, ex sensibus
sumpsit exordium visendi, id est frequen-
ter videndi seu recolendi, formandique,
id est intra se describendi, figuras, id est
lineamentorum protractiones, similitudi-
nes, phantasmata rerum ; sensu tamen ab-
sente, sensibilia quceque collustrat, non
sensibili sed imaginaria ratione judican-
di : hoc est, imaginatio « collustrat )>, id
est, sua cognitione circuit et intuetur,
« sensibilia qua-que )>, id est sensuum ex-
teriorum objecta quaecumque, quorum si-
militudines a sensu communi immediate
et ab exterioribus sensibus mediate acce-
pit, « non ratione judicandi )) (id est co-
gnoscendi et discernendi) « sensibili, sed
imaginaria )), id est, non per modum co-
gnoscendi quo cognoscunt sensus exterio-
res, sed prout competit ei ex sua natura :
et hsec imaginatio facit, id est, facere
potest et aliquando facit, « sensu absen-
te )), id est exteriori sensu remoto a suo
objecto ; vel, « sensu absente )), id est,
exteriori sensatione cessante, seu ipsa sen-
sitiva potentia cessante a suo actu.

Ex prsedictis Philosophia concludit in-
tentuin. Videsne igitur, id est, nonne,
0 Boeti, ex praedictis intelligis, ut cuncta,
id est omnia supposita cognoscentia, seu
potentiae cognoscentes, utantur in cogno-
scendo res ipsas potius sua facultate, id
est potestate, natura ac dispositione, quam
facultate eoruni qua' cognoscuntur ab
ipsis? Cujus ratio subditur. Neque id in-
juria est, id est, istud non est contra
rationem et jus. Nam quuni onine ju-
dicium, id est ex quo omnis apprehensio,
cognitio, discretio, exsistat actus judican-
tis, id est suppositi seu potentiae « ju-
dicantis )) seu cognoscentis (supposituin
quippe est quod agit, quoniam agere ac
pati proprie sunt suppositorum, secun-
dum Philosophum primoMetaphysic»; po-
tentia vero est quo agit, id est per quod),
nccesse cst, id est, oportet et neccssario
sequitur, ut quisque, id est quicumque
cognoscens, perficiat operam suam, id est,

598

DE CONSOLATIONE IMIll.OSOrilLE LIBER V. — PHOSA \\ \ AUT. Vlll

propriain oporationein oxs(Mpjaliir ac iin-
plral. iioii t'j' nliona potestate, id esl noii
vi allerins, sed ex propria poteslate, lo-
(piendo (le potestale proxiina aeliiin eli-
eienle alciiie inlriiiseee prodiieeiile. Alla-
nien illain polestaleiii (|iiis(pie aliiiiide
sorlitns esl. id esl, a siia eansa prodncliva
aecepit. pi\eserliin a prima cansa, in ciijiis
virliile ajiitiir oiniie afrens, seciiiidiiin illiid
liliro de (laiisis : (laiisa prima |)liis iiiiliiil
(|nain qmeenmqne eansa seennda.

Interea objici posset, qnia qni reiii ali-
ler inlelligit qiiam est.false intelligit eam ;
si antem cogiiitio rerum est secundiim
modiiin et naturam eognoscentis, non eo-
giiili, videtur quod hoino aliter intelligil
rein quam cst : ergo non vere eam iiilel-
ligit. Quod probatur : quia si ralio el
intcllcctns agnoscunt sensibilia et variabi-
lia iiisensibiliter, invariabililer et abstra-
cte,inlelligunt rem aliter quam est,ergo el
false. Dicendum, quod hoc qnod diciliir
« aliter » referri potest ad actum cogiio-
scendi seu cognoscentem. Sic neganda est
propositio,Qui cognoscit seu intelligit rem
esse aliter qnam est, intelligit eam false :
qnia oportet cognitionem esse secundum
niodiim cognoscentis. Propter quod ma-
DeDivin. giius Dioiiysius prolestatiir, quod Dens
"""^ *'■ '^■"- cognoscit variabilia invariabiliter, sensi-
bilia insensibiliter, mobilia immobililer,
temporalia aeternaliter, materialia alque
composita immalerialiter ac simplicissi-
me. Idem fatenlur Proclus et auctor libri
de Causis. Secnndo ly « aliter » referri
potest ad modum, naturam ac proprieta-
tem cogniti. Et sic propositio illa veri-
ficatur : qui enim intelligeret materialia
et temporalia non esse talia, deviaret. Sed
ita non cst ad propositum objectio illa.
Per quod patet ad probatioriem solutio.
Preeterea, per hoc quod Philosophia as-

A serit.ea qn;e potest scnsus, imaginalionem
(]uoque cognoscere posse, non econtra ;
ilciii(|iic ralioiiem possc qii;e potest ima-
giiwilio. iioii vice versa : liiiigit iiatiiiaiii
el |)roi)ricl:ilcin lotoriim |)olcslalivoruiii.
I;",sl ciiim iniiltii)Iex toluin, videlicet, to-
Itiin essentiale, totnm inlegralc, loluin
universale, el totuin potestalivum, cnjiis-
modi lotuin esl anima, liabens in se miil-
las vires. Talis autem totiiis potestalivi
n;ilura est ista, qiiod ea qii;e pctest pars
el polestas inferior, polest pars el poteslas

B siiperior, altiori iiliqnc modo quam infe-
rioi'. nl iii proposito : (luemadinodiim
cli;iin (piod polest subdiaconalus, polest
diacoiialiis. cl quod potest subdiacoiiatus
el diaconatiis, polcst ordo sacerdolalis,
non econverso. Idein censendum de po-
lestate prjrlatica cl de principatu civili,
prout snpcr quartuin Senteiitiariim Tho-
inas, nonaventura, Petrus et Ilichardus
frequenter teslantur. De hoc etiam Alber-
tus in libro de Missa et libro de Coae-
qiuevis plenius scribit, qiiemadmodum in

C potestate papali omnes inferiores eccle-
siasticai potestates virtualiter continentnr,
similiter in rcgia polestate inferiores pote-
states civiles. Iii lalibus narnque in supre-
ma potestate et |)arte potestativa, potentiap
et vires cunctse inferiores comprehendun-
tiir : sicque, ul liic docet Philosophia, in
potenliis animse suprema vis, utpote in-
telligentia, potest qiiidquid vires inferi-
ores. Ilinc S. Dionysius proteslatur, quod
siiprernnm ordiiiis inferioris inagnam con-
veriientiam fiabet cum infimo ordinis su-

D perioris : iion tamen illud attingit. Proclus
quoque : Omnium (inquit) divinornm or-
natuum suprema inferiorum cum infimis
supcrioruin rnagnam convenientiam sor-
liuntur el connexioriem ; non tamen su-
prema illa infima haec attingunl.

liisl. x\iv.

C/. l.XXV,
l>.33Ccls.

c/-.t.xvi,

p. -200 U' ct

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIILE LIBER V. — METIIUM IV ; ART. IX

o99

METRUM IV

Quondam Porticus attulit
Obscuros nimium senes,
Qui sensus et imagines
E corporibus extimis
Credant mentibus imprimi,
Ut quondam celeri stilo
Mos est aequore paginae
Quae nullas habeat notas,
Pressas figere litteras.
Sed mens si propriis vigens
Nihil motibus explicat,
Sed tantum patiens jacet
Notis subdita corporum,
Cassasque in speculi vicem
Rerum reddit imagines :
Unde hsec sic animis viget
Cernens omnia notio ?
QucB vis singula prospicit?
Aut quge cognita dividit ?
Qua3 divisa recolligit,

Alternumque legens iter,
Nunc summis caput inserit,
Nunc desidit in infima,
Tum sese referens sibi,
Veris falsa redarguit?
Haec est efficiens magis,
Longe causa potentior
Quam quce materiae modo
Impressas patitur notas.
Praecedit tamen, excitans
Ac vires animi movens,
Vivo in corpore passio,
Quum vel lux oculos ferit,
Vel vox auribus instrepit.
Tum mentis vigor excitus,
Quas intus species tenet
Ad motus similes vocans,
Notis applicat exteris,
Introrsumque reconditis
Formis miscet imagines.

ARTICULUS IX

EXPOSITIO METRI HUJUS QUARTI.

POSTQUAM in prosa prgphabita dociiit
et probavit Philosophia, quod cognitio
rerum est secundum modum et naturam
cognoscentium, non cognitorum, nunc in
quarto hoc metro tangit quomodo quidam
philosophi dixerunt oppositum.

Porticiis, id est locus talis Atheniensis,
allulit quondam, id est, oiim in se con-
tinebat et exhibebat, senes nimium oh-
scuros, id est quosdam studentes antiquos
valde adhuc imperitos, in quibus sapieu-
tia exstitit parva, qui credant sensus, id

A est sensibilium formas seu sensationes,
et imagincs, id est similitudines rerum
imaginarias seu ipsas imaginationes,e cor-
'poribus extimis, id est ab exterioribus,
sensibilibus, corporeis objectis, imprimi
mentibus, id est intellectibus nostris (un-
de apparet quod isti fuerint de crassiori-
bus philosophis qui inter sensum et in-
tellectum non distinxerunt), ut quondam
mos esf, id est, sicut aliquando est con-
suetudo, pgere, id est inscribere, litteras
pressas, id est firmiter impressas, stilo

000

DE CONSOLATIONE PniF.OSOPIII.F, I.IBEU V.

METIILM IV ; AIIT. IX

celeri, id est graphio velociter exaraiili,
(vquorc pagxmv, id est in plaiiitie tabuhe
seu papyri, ijtt^v pagina nuflds Jtabcat no-
tas, id est, nullas inscriplioues liahucril
ante, seu nuiias figuras aut lilloras.

Conseqiieutcr IMiilosophia opiuioiuMU
hanc iin[)rubat.

Sed, o philosophi, si utens, id est iii-
tellectus huinanus, ni/nl explicat, id est,
nihil agit neqiie prosequitur, vigens pro-
priis motibus,\d est, fortiter utens actibus
et conatibtis virium propriaruin;.stYZ_yV7fe/,
id est, si dejccta est, patiens tantutn, id
est, solum passive se habens recipiendo
impressiones formarum a rebus, suhdita
notis corporum, id est figuris et simililu-
dinibus corporalium objectorum in eam
agentium, el ipsa inens rcddit, id est, re-
priescntat et exhibct, imagines rerum, id
est species cognosciWles « rerum » sensibi-
lium, cassas, id est inanes, qua? in veritate
non valent repraesentare essentias rerum
abstracte communiterque acceptas,m spie-
culi vicem, id est instar speculi, in quo
apparet similitudo rei, non veritas. Ilinc
subditur :

Unde ha'c notio cernens omnia, id est,
« unde » et a quo ac qualiter « haec no-
tio », id est cognitio ista universalis, « cer-
nens » ac intuens cuncta, utpote genera,
species ac individua, viyet sic animis, id
est, vigorose ac valide rehicet ac inex-
sistit hominum mentibus? Quiv vis, id est
qua; potentia animae, jjrospicit, id est,
desuper pensat atque intelligit, singula,
id est, omnia etiam invisibilia, immate-
rialia, quorum similitudines non recipit
directe et iminediate a corporalibus re-
bus ? Aut qucv vis dividit cognita? sicut
ens dividitur in ens creatum et increatum,
in substantiam et accidens, in ens abso-
lutum et relativum, et sicut dividitur ge-
nus in species : quae divisio fieri nequit
per sensibiles formas et species. Qu(v
divisa etiam vis recolligit diversa* , reducendo
species multas ad unam, et plura ad
unum, multaque individua ad specicm
unam, ad quae requiruntur rationes valde

\ generales, et species abstracta; ac multum
coinmunes? Kt qiue vis lcgens, id est, car-
pens ac cligens, itcr atlernum, id est
iiiodiiiii procedendi et iiivesligandi jam
islum, jam illuin, nunc inserit caput men-
lis, id est, verticem suae virlutis ac con-
sidcrationis infigit, suinmis, id est primae
causae ac siibslautiis separatis, nunc de-
scendtt ad* infima, id est ad consideran- •desiditin
duin lcmporalia et terrena, et ad [)ro-
videudum necessariis vitae ac fragili carni,
tum sese rcfcrens sihi, id est, rcfiectens

B se super se, et comparans se sibi ac pro-
priam scrutans natiiram per actus suos,
sicque se immaterialem et immortalem
esse coguoscens, redarguit falsa, id est,
reprobat mendacia et errores, vcris, id
est per media vcra et rationabilia argu-
menla ?

Ha'c, id est vis ista mentis, effecti-
va et elicitiva actuum horum et hariim
abstractionum et speculationum istarum,
quae est vis intellectiva, non sensitiva, est
causa rnagis cfficicns, longc potentior, id

C est et efficacior ct nobilior, quam -vis illa
qucv modo (id est instar) matc ricv patitur ,
id est, passive et materialiter recipit, no-
tas, id est figuras, impressas, sicut expo-
situm est : quae est vis organica.

Verum, sicut patebit, Boetius rursus
videtiir hic loqui jiixta doctrinam Plalo-
nicorum, quod scilicet intellectus non est
vis passiva, nec species reruin sumens ab
extra, sed habens eas sibi inditas ab ex-
ordio ac innatas. Ideo subditur :

Prwcedit tamen excitans, etc. Hic ex-

D ponit Hoetius mentis suae intentionem, di-
cendo quod quamvis mens intra se habet,
id est continet, species reruni, nihilo
minus per exteriora objecta excitatur ad
utendum actualiter hujusmodi speciebus.
Itaque ail : Tamcn, id est, quamvis mens
actu intelligat sua vi nobiliori atquc per
similitudines rcrum impressas actualiter
et distincte, secundum Platonem, attarnen
passio, id est immutatio facta in sensu
ab exteriori objectb, in corpore vivo, id
est in corpore hominis adhuc vivente, e.r-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V. — PROSA V 601

citans ac movens vires animi, id est in- A similes, id est ad conceptiones et appre-

teriores potentias intellectuales, pra^cedit hensiones rerum quae sensibus apprehen-

cognitionem intellectualem,illam videlicet duntur, appUcat species seu similitudines

qua anima experitur, percipit et advertit illas notis exteris, id est exterioribus si-

se intelligere : non tamen necessario prae- gnis, figuris et formis, applicatione intel-

cedit intelligere abditum quod est in no- lectuali, considerando interiores species

bis. Quod dico exponendo mentem et ut similitudines rerum quarum formas et

modum loquendi Platonis, quemadmodum notas conspicit foris, et mens miscet ima-

B. Augustinus in variis libris, potissime gines, id est exteriores similitudines, for-

libro de Trinitate, ssepissime tangit ac mis introrsum reconditis, id est speciebus

sequitur, quemadmodum et Boetius in hoc intelligibilibus in intellectu latentibus,

libro totali frequenter : cujus tamen dicta considerando et comparando eas ad in-
retorqueri possunt ad primum intelle- B vicem.

ctum, ut species dicantur nobis innatae Quamvis autem secundum Aristotelem,

quantum ad habitus cognoscitivos primo- intelligere (quemadmodum et sentire) sit

rum principiorum in speculativis et pra- quoddam pati, in quantum fit per specie-

cticis, et quantum ad aptitudinem inchoa- rum receptionem; hoc tamen accipiendum

tionemque aliquam, prout etiam potentia est de passione communiter tantum sum-

appellatur qusedam inchoatio sui actus. pta et perfectiva, non corruptiva. Intel-

Itaque passio talis praecedit, quum vel lectus quoque possibilis, quamvis sit po-

lusc exterior ferit, id est immutat, oculos, tentia quodammodo passiva, in quantum

vel vox instrepit, id est insonat, aurihus. recipit similitudines rerum, nihilo minus

Tum vigor mentis, id est vis intellectiva, per similitudines jam receptas vere agit,

excitus,\^ est excitatus per tale objectum, active intelligendo, discernendo, inquiren-
vocans species quas tenet inlus ad motus G do et discurrendo.

PROSA V

QUOD si iii corporibus sentiendis, quamvis afficiant instrumenta sensuum
forinsecus objectae qualitates, animique agentis vigorem passio corporis
antecedat, quae in se actum mentis provocet, excitetque interim quiescentes
intrinsecus formas ; si in sentiendis (inquam) corporibus animus non passione in-
signitur, sed ex sua vi subjectam corpori judicat passionem : quanto magis ea quas
cunctis corporum affectionibus absoluta sunt, in discernendo non objecta extrin-
secus sequuntur, sed actum suae mentis expediunt ? Hac itaque ratione multiplices
cognitiones diversis ac differentibus cessere substantiis. Sensus enim solus, cunctis
aliis cognitionibus destitutus, immobilibus animantibus cessit (quales sunt concha;
maris, quseque alia saxis haerentia nutriuntur) ; imaginatio vero mobilibus belluis,
quibus jam inesse fugiendi appetendive aliquis videtur affectus. Ratio vero humani
tantum generis est, sicuti intelligentia sola, divini. Quo fit ut ea notitia ceteris
praestet, quae suapte natura, non modo proprium sed ceterarum quoque notitiarum
subjecta cognoscit. Quid igitur, si ratiocinationi sensus imaginatioque refragentur.
nihil esse illud universale dicentes quod sese intueri ratio putet ? Quod enim sensi-

002 DE CONSOLATIONE IMIII.OSOI-III.E LIHEK V. — PROS.V V ; .\UT. X

bile vol inm^^nabile est, id uiiiveisuiu esse non i)Osse: aut igitur rationis verum essc
judieiuin. nec quidquam esse sensibile ; aut quoniam sibi notum sit plura Liensibus
et imaginationi esse subjecta, inanem conceptionem esse rationis, quaj quod sensibile
■ .iiii.i.iam sit ac singulare, quasi quoddam * universale considcrat *. Ad hajc si ratio contra
^^coi.su i-- ,.^,^pQ,j^|gvjj . ^g quidem et quod sensibile et quod imaginabile sit, in univcrsitatis
ratione conspiccre ; .illa vcro ad universitatis cognitionem adspirare non posse,
qnoniam eorum notio corporales figuras non possit excedcre : de rerum vero cogni-
tione, firmiori potius perfectiorique judicio essc credendum. In hujusmodi igitur
lite, nos qulbus tam ratiocinandi quam imaginandi etiam senticndique vis incst,
nonne rationis potius causam probarcmus? Simile est quod humana ratio divinam
intelligentiam lulura, nisi ut ipsa cognoscit, non putat intueri. Nam ifa disseris :
Si qua certos ac necessarios habere non videantur eventus, ea certo evcntura prae-
sciri nequeunt; harum igitur rerum nulla est praescientia : quam si etiam in liis
esse credamus, nihil crit quod non cx nccessitate proveniat. Si igitur uti rationis
participes sumus, ita divinae judicium mentis habere posscmus; sicut imaginatio-
nem sensumque rationi cedere oportere judicavimus, sic divinae sese menti huma-
nam submittere rationem justissimum censeremus. Quarc in illius summae intelli-
gentiae cacumen, si possumus, erigamur : illic enim ratio videbit quod in se non
potest intueri. Id autem est, quonam modo etiam quae certos exitus non habent,
certa tamen videat ac definita praenotio ; neque id sit opinio, sed summae potius
scientiae nullis terminis inclusa simplicitas.

ARTICULUS X

EXPOSITIO PROSiE HUJUS QUINT^.

SICUT prosa et metro immediate prseha- A id est sola intellectuali virtute, passionem

bitis reprobavit Philosophia motiva suhjectam. corpori, id est passibilem qua-

dicentium, quod simul stare non valent litatem a corpore dependentem eique in-

certa et infallibiiis providentia Dei et li- ha>rentem ; quamvis qualitates objecta'

bertas arbitrii ac contingentia rerum, ita forinsecus, id est foris reprsesentatae exte-

ct in prosa hac hoc ipsum prosequitur rioribus sensibus, afficiant instrumenta,

diriusiusque declarat. Ordo et sensus ver- id est, alterent organa, sensuum, sicut co-

borum est : lor et lux visum, calorque tactum, passio-

Quod si, id est ex quo, in corporibus que corporis, id est immutatio sensuum,

sentiendis, id est in hoc quod corpora antecedat vigorem animi agentis, id est

sentiuntur, animus non insignitur, id est, actum intellectus cognoscentis et super

intellectus non figuratur neque ab extra proprium actum se reflectentis, quoe in se

formatur, passione, id est transmutatione B provocef actum mentis, id est, actualem

exlrinseca per impressionem sensibiliuin intellectionem excitet ad advertendum ex-

formarum in ipsum, sed Judicat, id est, ievxoTH oh]ec\Si, excitetque interim formas

appreheudit et discernit, ex sola sua vi, quiescentes intrinsecus, id est, ad talem

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V. — PROSA V ; ART. X 603

advertentiam et sensualium consideratio- A tia : ut sunt conchylia et ostrese, quse sunt

nem « excitet formas », id est species in- pisces corium durum habentes. Imagina-

telligibiles, « quiescentes intrinsecus », id tio vero, id est vis imaginativa, cessit bel-

est in intellectu manentes : quanto magis liiis, id est brutis, mohilibus loco, quibus

ea, id est multo amplius substanti». incor- affectus aliquis fugiendi appetendive vi-

porea3, intellectuales, qua^ absohUa siint, detur jam inesse. Fugiunt enim dum ali-

id est immunia, a cunctis affectionibus quid apprehendunt aut sentiunt ut affli-

oorj9omw,id est ab omnibus immutationi- ctivum ; appetunt vero et insequuntur

bus, passionibus et qualitatibus corpora- dum aliquid apprehendunt tanquam con-

lium rerum, ut angeli, in discernendo non veniens.

sequuntur, id est, non imitantur, objecta Ratio vero tanfuni Jmmani generis est,

extrinsecus, id est exteriora objecta, co- id est, vis ratioualis, a qua homo accipit
gnoscendo et judicando secundum illorum B speciem, non convenit nisi humano gene-

variabilem modum compositamque natu- ri, sumendo rationem proprie, pro vi in-

ram, sed actum suoi menfis expediunt, id tellectuali discursiva a notis ad ignota.

est, expedite exsequuntur proprii intelle- Aliquando vero communins sumitur, pro

ctus actionem per ea qu» intra se habent, vi intellectuali ; sicque convenit angelis.

id est juxta simplicitatem et eminentiam Unde beatus ait Bernardus : Duas rationa-

suae intellectualitatis ? les creaturas condidit Deus, angelum scili-

Hac itaque ratione multiplices cogniti- cet et hominem. Porro S. Gregorius addi-

ones diversis ac differentibus cessere sub- dit in homilia, quod angelus rationale est

stantiis, id est, multi ac distincti modi et animal : in quibus verbis tam rationale

gradus ac species cognoscendi, sunt dati quam animal capitur multum extense. aS/c-

diversis rerum naturis atque suppositis uti intelligentia sola, dioini (supple, ge-

(quorum quaedam differunt solo nuinero, G neris), id est, intellectualitas « soIa»et pu-

ut individua speciei ejusdem ; qusedam ra, simplici intuitu omnium cognoscitiva,

specie ; alia genere, ut homo et angelus) : est solum « divini » generis. Solis etenim

c/'. p. 594 quia (ut patuit) operatio sequitur rei natu- separatis substantiis competit, quae pree

Deis. Y2iYt\^ et uuumquodque agit et cognoscit ceteris creaturis deiformes ac divinse cen-

secundum modum, gradum ac dignitatem sentur : propter quod a philosophis intel-

proprise speciei. ligentise nuncupantur. Nec dubium quin

Sensus enim solus, cunctis aliis cogni- superbeatissimo Deo intellectualis perfe-

tionibus destitutus, id est segregatus ab ctio competat cum excellentia penitus in-

omni cognitione alia ab exteriori notitia finita. Inest etiam animabus beatis, imo et

sensitiva, immobilibus animantibus ces- hominibus virtuosis et contemplativis, se-

sit, id est, provenit ac datus est. Quales cundum aliquem gradum et participatio-
sunt conchce maris,(\\x?& ex se non moven- D nem, ut in prosa dictum est prajcedenti. cf. p. aoo

tur localiter : attamen motu dilatationis et Quo flt, id est, ex quibus consequitur, ^®''^-

constrictionis moventur. Quse quum in lit- ut ea notitia ceteris prxstet, id est, quod

tore aperuerint suam domunculam, can- ista notitia ceteris cognitionibus exstet

cer eis insidians jactat lapillum inter aper- pr«stantior, qua^ suapte natura, id est

turam, sicque pede suo extrahit concham propria naturalique dignitate, cognoscit

ac devorat eam, ut in Hexaemeron sanctus non modo, id est non solum, proprium

refert Ambrosius. Solusque tactus dicitur objectum, quod est ens seu verum, sed

conchis inesse. Quceque alia saxis hceren- objecta * (juoque notitiarum ceterarum <■ subjeLta

tia nutriuntur, id est, et « alia » ani- cognitivarumque virium, utpote intelle-

malia « quse nutriuntur hserentia saxis », ctualis cognitio, quae et altiori modo co-

id est saxis affixa,et inde alimenta sumen- gnoscit inferiorum potentiarum objecta

C04

DE CONSOL.VTIONE IMIll-OSOI'HL£ LIBEK V. — 1'UOSA V ; ART. X

Ci-l

Cf.p.m quain ipsipmet. ut in prapcedenti prosa ex- A derare a in ratione » et sub ratione uni-

posituin esl, ubi hivc oniuia eontinenliir : versalis tam id quod est singulare quam

qii;i' lainen liie repetuntiir ul alicpia adji- id (jiiod est imagiiiale.eonsideraudo ea per

eiaiilur, sieque ex eis concludatur proj^o- abslraclioiiein ab hic el nunc el ab oinni

siluin. Unde subjungitur : loco et lempore; illa rcro ad univcrsitatis

Quid i(]itur, id est. quid dicen(him vi- cognitionem adspirare non posse, id est

delur, si scnsus ima(/inatio</ue, id est sensum et imagiiiationein non posse per-

seiisiliva et exterior cognitio. imaginaria tingere ad notiliam universalis et rationis

quoque nolitia, rcfrar/oitar, id cst, repu- communis, proiil tolum illud in pra)ce-

guare et conlradicere videaiitur, ratioci- denti prosa expositum est,<y«o/?m^/ieorMm c/'. p. 505

w^f^/o^/, id est discursui et argumeulalioni notio, id est to^\\A\o, corporalcs figuras^ '^^^-

eonclusioni([ue ralionis, nihil illud esse non possit excedere, id est, non se potest
dicentes universale (/uod sese intueri ratio B extendere ultra ea qiue re|)rtcsentantur

putet, id est, ipse sensus et imaginatio, per figuras sensibiles et similitudines cor-

hoe est homo secundum sensum imagina- porales, quic in potentiis continentur or-

tionemque judicans, « dicentes nihil esse ganicis.

universale », hoc est naturam communem Consequenter tangit Philosophia cujus

abstractive consideratain ? Et hoc propter potentiae cognitivae judicio sit acquiescen-

rationem qua? subditur. Quod enim sensi- dum, dum potenti® istae sibi invicem re-

bile vel imaginahile est, id universfim (id pugnare videntur. De rerum vero cogniti-

est universale) es.se hon potest*. Aut igi- one, firmiori potius perfcctiorique judicio

tur rafionis verum essejudicium(s\ipp\e, essc credendum : hoc est, coustat « cre-

constat), nec quidquam esse sensibilc, hoc dendum esse potius judicio firmiori », id

est, aut judicium rationis esl verum, et est ralionabiliori, ac magis perfecto, id est

per consequens nullum ens est « sensibi- C judicio rationis, « de cognitione rerum »,

le » vel particulare ; aut quoniam sibi, vi- an scilicet cognitio seu judicatio de re sit

delicet rationi, notum sit plura sensibus recta aut non. Unde mox subditur : In hu-

et imaginationi esse subjecta, id est multa jusmodi igitur lite, id est contradictione,

esse particularia entia sub sensibus et quando diversse vires diversimode judi-

imaginatione cadentia, ideo inanem e.sse cant, nos quibus tam ratiocinandi quam

conceptionem ratioms,\d est mendacem et imaginandi etiam sentiendique vis inest,

vanam esse rationis considerationem qua nonne rationis potius causam probare-

universale per abstractionem considerat, mus? id est, nos quibus data est vis sensi-

(jute quod sensibilc sit ac singularc, qua- tiva et imaginativa ac ratiocinativa, magis

si quoddam universale considerat , id est, utique approbaremus « causam », id est

« quae » ratio « considerat quasi quoddam tribunal seu judicium, « rationis » quam
universale » id « quod » in se et in subsi- D virium inferiorum.

stentia sua est quid « sensibile ac singula-' Ex his Philosophia ostendit insufficien-

re ». Sed argumentatio ista non tenet, quia tiam argumenti cujusdam praehabiti, quod cf- p »80

idem potest multipliciter considerari, hoc scilicet contingentia et incerta non pos- '^ '^^^'

est magis et minus conlracte. Ideo se- sint a Deo certitudinaliter praecognosci.

quitur : Simile est quod humana ratio divinani

Ad ha'c si ratio contra respondeat, id inteUigentiam futura, nisi ut ipsa cogno-

est, « si ratio respondeat » ad ista objecta scit, non putat intueri, id est, « quod hu-

« contra », id est ea negando, atque di- mana ratio non putat divinam intelligen-

cendo : sc quidem et quod sensibile et tiam », id est mentem increatam, « intueri

quod imaginabile sit, in universitatis ra- futura » aliter quam « ipsa » ratio « co-

tione conspicere, hoc est, si dicat se consi- gnoscit ». Nam ita disseris, id est, sic di-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER V

PROSA V ; ART. X

603

Cf.p.
A et s.

De Coelest.
Iiier. c. V,
VII ; de Di-
vin. nomin.
c. 1.

cis et arguis : Si qua, id est si aliqiia,
7ion vidcantur habere eventus certos ac
necessarios, id est adimpletiones determi-
natas et inevitabiles, ea certo eventura
ncqueunt prcesciri ; harum igitur reruni
nulla est prcescientia : quam si etiam in
liis esse credamus, nihil erit quod non ex
necessitate proveniat , id est, « si creda-
mus )) praescientiam « esse in )) rebus
« his )), id est de rebus contingenter ac li-
bere eventuris,sequitur quod « nihil erit)),
id est, quod nihil fiet, « quod non ex ne-
cessitate » eveniat. Quod argumentum jam
toties exstat preehabitum et solutum, ut
taedium pariat idem tam frequenter repe-
tere. Boetius tamen haec sub nomine Phi-
losophiae tam saepe resumit, quoniam tem-
pore suo materia ista non fuit tam evidenter
discussa et dcclarata ut interim et modo.
Unde adhuc plenius eam resolvit atque
elucidat, subdens :

Si igitur uti rationis participes sumus,
ita divince mentis judicium habere posse-
mus : hoc est, si haberemus « judicium
mentis divinae », id est tam certam et per-
fectam rerum notitiam et censuram ut
Deus,vel sicut Beati ipso fruentes,quorum
intellectus valde est deiformis, quoniam
vident Deum sicuti est, et cetera etiam
futura quam.plurima deiformiter in ipso,
ut divinus Dionysius protestatur ; sicut
imaginationem, sensumque rationi cedere
oportere judicavimus, sic divince sese
menti humanam submittere rationem Ju-
stissimum censeremus : id est, tunc utique
« censeremus », judicaremus « justissi-
mum » esse « humanam rationem submit-
tere sese menti divinse » et ejus judicio,
quum illa sit supercertissima, infallibilis
ac prorsus indeviabilis regula, mensura et
causa omnis veritatis,virtutis et aequitatis;
imo et incomparabiliter plus quam « sicut
judicavimus » modo « imaginationem » et
« sensum oportere cedere », id est deferre
et obtemperare, « rationi » et ejus judicio.
Dicuntur autem sensus et imaginatio hoc
facere, non formaliter ac directe, quum
nec sensus nec imaginatio rationem co-

A gnoscant, sed ex consequenti, quoniam
subjectum eorum, id est homo sensum
imaginationemque habens, id facit.

Consequenter Philosophia hortatur salu-
briter et optimum praestat consilium.<^Ma-
re in illius summcB intelligentice cacuraen,
si possumus, erigamur : hoc est, « quare »,
id est, quum praeinducta ita se habeant,
ideo « si possumus », id est, quia per Dei
auxilium possumus, « erigamur », id est,
per lumen naturae et habitus scientiarum
atque virtutum, pra>sertim per sapientiam

B ac Dei amorem,erigamus nos contemplan-
do, imo potius Omnipotentem rogemus ut
erigamur ab eo per lumen gratiae et do-
num sapientiae ac caritatem infusam, per
mysticam theoriam et amorem flammige-
rum, « in cacumen », id est ad altitudi-
nem,« illius intelligentiae summae »,id est
divinae et increatae Sapientiae, cujus ratio-
nibus aeternis contemplandis ac consulen-
dis intendit ratio nostra superior, ut san-
ctus asserit Augustinus. Illic enim ratio
videbit, id est, contemplatione altitudinis

C sapientiae Dei intellectus noster conspi-
ciet, quod in se non potest intueri, id est,
quod intelligere nequit propria potestate
aut lumine naturali. Et quid sit hoc, sub-
ditur :

Id autem est, quonam rnodo, id est qua-
liter, etiam quce certos exitus non habent,
utpote contingentia, certa tamen videat
ac definita prcenotio, id est, cognitio Dei
« certa » et infallibilis « ac definita », id
est absoluta seu absolute perfecta ac de-
terminata in se, quamvis sit illimitata ac

D infinita, « videat », id est, intelligat illa
certissime ab aeterno ; neque id sit opinio,
id est, qualiter etiam illa cognitio Dei non
exsistat « opinio », hoc est incerta notitia
cum formidine de opposito, sed summce
potius scienticv nullis terminis inclusa
simplicitas : hoc est, « simplicitas » pura
et infinita, videlicet « nullis terminis in-
clusa », id est non arctata nec compre-
hensa terminis ullis seu aliquo fine : sim-
plicitas, inquam, « scientiae summae », id
est scientiae Dei altissimi, qui est ipsa sci-

coc

DE f.ONSOLATlONR Pllll.OSOPHl.f: I.IIIF.R V. — .MKTHIM V

tMitia sua. Dt' quo scriptuin tsl llcf^um .\
1 «*•{;. ti, 3. pri 1110 : Dous scifuliaruin Doininus csl.
Osee IV, c. Qui loquitur pcr Oscc : Ouia tu scicutiain
rcpuiisti. rcpciiaiu tc.iic saccrdotio ruiij;a-
ris iiiilii. Porro iurinita ista « siinplicilas
suiuuKC scicntia' ». rcalilcr cst ipsa siin-
plicissinia seicnlia Dci, qui essenlialitcr
est ipsa sua scienlia ;*estque iucoiuparabi-
lis et iuiincusa.

Pra^tcrca. volcns iutclligcrc qualitcr Dcus
e.\celsus et gloriosus coguoscat variabilia,
indcterniiuata, incerta, libera, contingcu-
tia. inrallibiliter et supercertissiine, debet B
praetacto modo erigi seque erigere et item
ascendere « in cacuinen sumiihTp intclli-
gcntiip » ac sapicnti;c Dci : nou quod in
hac vita valcat Dcuin in se ipso clare et
immediate conspicere ; sed quanlum c.\
creaturis et luniine naturali atqiie seientia
acquisila (pia^sertim ex lumine gratiip,
dono sapientia", et fide illumiuata ac illu-
strationc supcrna) potcst, dcbct sc darc ad
contcmplalioncm Dei, et alis coutcmpla-
tionis ad ipsum volare, et considerare
qucmadmodum Deus sit cns primum et C
sumnium, iufiuite simplicilerque perfe-
ctum, pcrfecte quoque, pure ac infini-
te simplicissimum, in quo penitus idem
sunt iutcUigcns ct intclligcntia, sapicns et

sapicntia, sciens cl scieiilia. species in-
lclligibilcs cl objcctuin, aclio ct substan-
tia. l(lco(]iic Dciis supcrgloiiosissimus,
siipcrcssciilialis sibicjuc soli pcirccti! coin-
prchcusibilis, iiiiivcrsa cl siugula, pr;e-
tcrit.i, pneseiitia cl futura, simplicia ct
composila. Icmporalia et perpctua, neces-
saria et coiiliiigcutia, ac oiiiiics omniuin
lioruni circumstaiilias.actus ct accidcntias,
iino ct oinuiii |)0ssibilia ficri, infinilasque
species numcrorum et infiuita iudividua
carumdem qu;e nunquam fuerunt nec
erunt, inlclligit invariabililcr et jcterne,
unico et siuijilicissimo actu intelligendi,
quasi pr.Tscntialitcr ac prorsiis indcpen-
dcnlcr, juxta omnem excellcnliam suaj
nalura', ex se, iu se, et per se, eo quod
universa et singula ista in sua supercxal-
tata essentia atque in illimitata virtute seu
omnipotentia sua contineantur, resplen-
dcant et repra>sententur omniformiter quo-
modolibclquc pcrfecte. Uuo hac verba
clarius intcllcxeris, eo linipidius poteris
intelligere, cernere et contemplari totum
passum hiijus materia?, et qualiter oinnia
ista variabilia, libcra, contingentia et in-
cerla,asupcrsanctissima, invariabili mente
divina aetcrnalitcr ct invariabilitcr, simpli-
cissime ac supercertissime cognoscuntur.

METRU3I V

Quam variis terras animalia permeant figuris.
Namque alia extento sunt corpore, pulveremque verrunt,
Gontinuumque trahunt vi pectoris incitata sulcum.
Sunt quibus alarum levitas vaga verberetque ventos,
Et liquido longi spatia aetheris enatet volatu.
Haec pressisse solo vestigia gressibusque gaudent,
Vel virides campos transmittere, vel subire silvas.
Quae variis videas licet omnia discrepare formis,
Prona tamen facies hebetes valet ingravare sensus.
Unica gens hominum celsum levat altius cacumen,
Atque levis recto stat corpore despicitque terras.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLF, LIBER V. — METRUM V ; ART. XI

607

Hsec, nisi terrenus male desipis, admonet figura,
Qui recto coelum vultu petis exserisque frontem,
In sublime feras animuin quoque, ne gravata pessum
Inferior sidat mens, corpore celsius levato.

ARTICULUS XI

EXPOSITIO METRI HUJUS QUINTI.

H

OG est quintum et ultimum hujus A
quinti libri metrum : in quo Philo-
sophia nos admonet ad divinorum atque
coelestium contemplationem ex naturali
dispositione et situ vuitus corporisque hu-
mani, quod solum inter corpora animala
staturam habet et faciem sursum erectas.
Itaque ait :

Animalia permeant, id est, perambu-
lant sive pertranseunt, terras qicam varlis
figuris, id est, valde diversimode figurata
in corporibus suis ac faciebus.

Alia namqiie sunt corpore extento : B
id est, quaedam animalia sortita sunt cor-
pora in longum T^OTTQcidi]verruntqice pul-
verern, id est, commovent et sulcant are-
nam,per quam se trahunt, sicut serpentes,
incitataque vi pectoris, id est mota (imo
se ipsa moventia) virtute motiva consi-
stente in pectore, id est, super pectora sua
gradientia, prout Dominus ait serpenti,
G«)i. 111,14. Super pectus tuum gradieris, trahunt, id
est, motu suo faciunt et relinquunt, sul-
cum continuum, id est tale vestigium cor-
poris sui in terra. Alia autein animantia G
pedum terris imprimendo formam, relin-
quunt in terra vestigium non ita conti-
nuum, sed spatio intermedio intacto divi-
sum et interceptum.

Sunt quoque, id est, quaedam animalia
sunt, utpote volatilia, quibus, id est ad
quorum commoditatem, lemtas vaga ala-
rum verberetque ventos, id est, moveat
ac dividat aerem : quidam enim putabant
ventum esse aerem agitatum, ut dictum
Cf.p.uB. est metro primi libri secundo ; et enatet,

id est, instar natantis in aqua, volando
pertranseat, volatu liquido, id est evidenti
seu puro, spatia longi cetheris, id est
aeris, qui summe est fluidus, utpote pro-
priis terminis minime clausibiiis. Hinc
scriptum est : Avis transvolat in aere, .?«;,. v, u.
sonitu alarum verberans levem ventum,
et scindens per vim itineris aerem ; com-
motis alis transvolavit, et post hoc nul-
lum signum invenitur itineris illius.

HcKc, id est quaedam animalia, scilicet
^jX(i'?>'!>)}a\\\'A.,gaudeyit pressisse vestigia solo,
id est in terra, hoc est, pedibus gradien-
do, gressibusque, id est deambulationibus
progressivis ; vel gaudent transmittere,
id est transcurrere, campos virides ex
graminibus, foliis et herbis, vel subire,
id est ingredi, silvas. De quibus in Psal-
mo : In ipsa (scilicet nocte) pertransibunt Ps.an,±(i.
omnes bestise silvse.

Quoi omnia animalia irrationalia licet,
id est quamvis, videas discrepare formis
variis, id est diversis figuris : ex quibus
etiam noscitur substantialium formarum
distinctio, prout ait Averroes, Sicut res
differunt suis figuris, ita et suis formis
specificis ; facies tamen prona, id est vul-
tus eoruin proclivis ac depressus versus
terram, valet ingravare, id est graves os-
tendere, hebetes, id est brutales ac rudes,
sensus eorum, in quibus nulla est ratio,
Aliqua tamen rationis participatio et satis
mira calliditas in quibusdam brutis ap-
paret, prsesertim in lupo, in vulpe et
simia, Unde et in Job Dominus sciscitatur,
inquiens : Quis dedit gallo intelligentiam ? 30. ""''*'"'

(>oa

1)K CONSOLATIONK IMIU.OSOJMIl.i: I.IIIKII V,

MEIRLM V ; .AUT. XI

ConsoqucMttT laii>;itur excollontia ho-
ininis, proptor (piam ostondojKlain pi\T-
hahita sunt pr;oinissa. (tcns /loiniiiinn iini-
ra, i(l ost sola proponios hominuin, ut sit
oonstruolio intiausitiva : sioiit (luiii iii

^ei.xii.ii. Aotibus lo(piitur hoalissiimis Potrus, .Misit
Dominiis angolum suum. ot oiipiiil mo
(lo oniiii oxspootaliono plohis JudiPoriim ;
levat cavumcn celsnni, id est oapul sou
viiltum, altius, id osf magis orecto et
allo vorsus cadiim quain alia momhra ;
(itijuc gens hominum lcvis, id esl facilis
ad ascensum, stat corpore rccto, id est
sursum erecto. Veruintamon his objici
potest, quod aliqui magni. ut Beda, Au-
gustinus, et Magister in historiis, dicunt
quod serpens, antequam hominem toii-
tavit, gradiebatur erectus. In gcstis item
Alexandri Magni narratur, quod in India
sunt aliqui serpentes qui ita se habent.
Dici potest, quia quod modicum est, non
ropufatur. Dcspicitque tcrras, id est, gons
isfa non est contenta terram adspicere,
scrutari et quaprere.

Ha^c figura corporis tui erecta admonet
te, 0 homo, materialiter, id est, pr*bet
tibi occasionem ot materiam exhortati-
vam, nisi terrenus, id est si non nimis
carnalis ac terrenis inhaereus, desipis, id
est, insipienter sapis, male, id est erronee,
non considerando te ad spiritualia et coe-
lestia esse finaliter ordinatum. Unde ait

icor. 11,11. Apostolus : Animalis homo non sapit ea
quae sunt Spiritus Dei. Talis enim fuit
qui dixit : Quum sis mortalis, qu» sunt
mortalia cura. Admonet, inquam, ut tu
qui vultu recto petis ccelum, id est, versus
coelum erigis faciem, exserisque, id est,
detegis et elevas, seu nudam et detectam
exhibes, frontem, in qua, secundum Au-
gustinum, est sedes pudoris. Propter quod

Jer. m, 3. invcrecundo dicitur apud Jeremiam:Frons
mulieris meretricis facta est tibi. Ideo
erubescas carnalibus deturpari et vitiis
inhaerere. Feras quoqiie animum in su-
blime, id est, intellectum tuum eleves
ad considerandum salubria, ad contem-

h. XL, 20. plandum divina : juxta illud Isaiae, Levate

A ooiilos vestros in excolsum, el videte quis
creavit ha>c ; ne mctis gravata vitiis car-
naliluisqiio arfootihiis (jiixta illiid : Filii /'.? iv, .i.
Iiominuiii, usquoqiio gravi cordo ? It qiiid
diligitis vanitalom ot qiueritis moiidaci-
um?) pes.sum, id est deorsum, vidolioet
terrenis ot tiirpibus ac vilibus involiita,
sidat, id esl, sita sit atqiie resideat, infe-
rior, id est subjecta carni et concupi-
scontiis ejiis, corpnrc ccisius lcvato, id ost
prtelato ipsi anim.-p, ita qiiod carnalia
et terrena magis quain spiritualia ot ffter-

B na appotantur et exquiranlur, quum ta-
men tanto instantius ac ferventius affe-
ctanda ac requironda sint spiritualia ac
divina quam carnalia et terrena, quanto
rationalis anima est dignior corporo, et
ipsa divina quam terrena, ac vita beata
perpetua quam vita htec praesens brevis
et incerta. Propter quod hortatur Aposto-
lus ad Hebraeos : Deponentes omne pondus Hehr. xn,
et circiimstans nos peccatum, per patien- *•
tiam curramus ad propositum nobis cer-
tamen.

C His concordat illud Ovidii, Metamorpho-
seon primo :

Pronaque quum spectentanimaliaceteraterram,
Cs homini sublime dedlt, coulumque videre
Jussit, et erectos ad sidera toliere vultus.

Idem ait Tullius ; Seneca quoque, et ad-
dit : Majori corporis sarcina animus alli-
ditur et minus est agilis. Quantum potes,
tuum corpus circumscribe et frena, et
animo locum laxa. Quidquid feceris, cito
a corpore redi ad animam ; illam diebus
D noctibusque exerce. Modicis alitur cor-
pus. Exercitationem animae nec frigus nec
aestus nec senectus impediat. Illud bonum
cura quod vetustate fit melius. Ne per-
mittas ancillam suse dominae principari,
id est carnem animae : quod prorsus csset
praeposterum et contra ordinem omnem
naturae.

De hac demum oculorum constitutione
in capite, de eorum harmonia et utilitate
et fine, ut scilicet per eos intueamur cir-
cumvolutiones ccKlestes ac ea quae con-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V. — PROSA VI 609

sistunt in coelis, ad contemplandum in A ibidem dicitur : Quid te elevat cor tuum, /o6xv, 12,

illis sapientiam ac omnipotentiam Grea- et quasi magna cogitans, attonitos habes '*'

toris, loquitur PJato diffuse in secundo oculos?Ouid tumet contra Deum spiritus

Timaei : cujus verba obscura exponit Chal- tuus? In Ecclesiastico quoque increata Sa-

cidius. Quibus concordat quod Anaxagoras pientia loquitur : Superborum et sublimi- Eccu.

cur natus consisteret requisitus, coelo si- um colla, propria virtute calcavi. Per ser- "^'^'

deribusque monstratis, Ad horum, inquit, pentes et reptilia, recte designantur avari

contemplationem. et libidinosi, qui assidue adhserent car-

Interea, circa ea quse dicta sunt in prin- nalibus et terrenis : qui, ut ait Scriptura,

cipio metri hujus de motu reptilium ac declinaverunt oculos suos ne adspicerent nnn. xm,

serpentium, pensandum quia ut Thomas, coelum. Ideo rite designantur per porcos, ''"

Bonaventura, Richardus, et alii quidam, quorum effigies oculorum est taliter si-

super secundum Sententiarum, distinctio- B tuata quod ad coelestia corpora nequeunt

ne quintadecima, scribunt, animal reptile attolli. Isti « trahunt continuum sulcum »,

appellatur, quod ad motum toto se cor- dum nunquam aut raro ad spiritualia ac

pore rapit. Cujus generis animalium est divina se levant. Per volatilia vero hic de-

multiplex species : prima, eorum quse signantur vane gloriosi et qui jactant se

se rapiunt et movent virtute costarum, ipsos, qui undique evagantur et leves sunt

sicut serpentes ; secunda, eorum quae se corde : qui petunt « virides campos » (di-

movent vi annulorum, ut sunt animalia cendo illud Sapientiae, Nullum pratum sit Sap. n, s.

annulosa ; tertia, eorum quae rapiunt et quod non pertranseat luxuria nostra), aut

movent se vi oris, ut aliqui vermes, qui « silvas », id est loca umbrosa. Per gres-

ore suo terrse affixo, totum corpus suum sibilia autem, quee procedunt gressibus

post se trahunt ; quarta, eorum quai vir- pedum, intelligi possunt hypocrita?, qui

tute pennularum quarumdam se movent, C simulando justitiam, videntur quasi ordi-

ut pisces.Quo constat quod reptilium quae- nate procedere, sed labuntur in foveam.

dam exstant terrestria, quaedam aquatica. Sicque omnium horum aggravatus et he-

Postremo, per animalia erecti colli, spi- bes est sensus, depressi oculi, quoad ea

ritualiter designantur superbi, juxta quod quae sunt divini honoris ac suse salutis,

/06 XV, 26. in Job dicitur de superbo : Cucurrit ad- De his, quia frequenter sunt introducta,

versus Deum erecto collo. Cui superbo pertranseo.

PROSA VI

QUONIAM igitur, uti paulo ante monstratum est, omne quod scitur, non ex
sua sed ex comprehendentium natura cognoscitur ; intueamur nunc, quan-
tum fas est, quis sit divinse substantiae status, ut quaenam etiam scientia
ejus sit possimus agnoscere. Deuni igitur seternum esse, cunctorum ratione degen-
tium commune judicium est. Quid sit igitur aeternitas consideremus : h£ec enim
naturam nobis pariter divinam scientiamque patefecerit.

.Eternitas igitur est interminabilis vitse tota simul et perfecta possessio. Quod
ex collatione temporalium clarius liquet. Nam quidquid vivit in tempore, id prse-
sens a praeteritis in futura procedit. Nihilque est in tempore constitutum, quod
totum vitse suse spatium pariter possit amplecti : sed crastinum quidem nondum

T. 26. 39

(110 DE CONSOLATIONK PHILOSOPMLF, LIBEn V. — PROSA VI

appivliciulil ; hcstormnn vcro jam perdidit ; in liodicrna qnoqnc vila non amplius
vivilis (inuni in illo m()l)ili tr;msitorio(iue momento. Ouod i^ntur toin})oris i^atitur
conditionem. licet illud. sicut de nunido censuit Aristoteles, nec coeperit un([uam
esse nec desinat, vitaque cjus cum temporis infmitate tendatur, nondum tamen
tale est ut ;\iternum essc jure credatur. Non cnim totum simul (infinitoe licet) vitae
spatium comprehcndit atque complectitur ;'sed futura non(him transacta, jani non
habct. Ouod iyitur interminahilis vitic plcnitudincm totam pariter comprehendit
ac possidet, cui neque futuri quidquam absit nec praeteriti fluxerit, id jeternum
esse jure perhibetur; idque necesse est, et sui compos pra3sens sibi scmper adsi-
stere, et infinitatcm mobilis temporis habere praesentem. Unde non recte quidam,
qui quum audiunt visum Platoni, mundum hunc nec habuisse initium temporis,
nec habiturum esse defectum, hoc modo Conditori conditum mnndum fieri co»ter-
num putant. Aliud est cnim per interminabilem duci vitam, quod inundo Plato
tribuit ; aliud interminabilis vita3 totam pariter complexam esse prajsentiam, quod
divinae mentis proprium esse manifestum est. Neque enim Deus conditis rebus
anti(iiiior videri debet temporis quantitate, sed simplicis potius proprietate naturae.
Hunc enim vit:e immobilis prresentarium statum, infinitus ille temporalium rerum
inotus imitatur ; quumque eum eflingere atque aequare non possit, ex immobilitate
deficit in motuni, ex simplicitate praesentia3 decrescit in infinitam futuri ac prae-
teriti quantitatem. Et quum totam pariter vitae suae plenitudinem nequeat possi-
dere, hoc ipso quod aliquo modo nunquam esse desinit, illud quod implere atque
exprimere non potest, aliquatenus videtur aemulari, alligans se ad qualemcumque
praesentiam hujus exigui volucrisque momenti : quae quoniam manentis illius
pmesentiae quamdam gestat imaginem, quibuscumque contigerit id praestat ut esse
videantur ; quoniam vero manere non potuit, infinitum temporis iter arripuit : eoque
modo factum est ut continuaret eundo vitam, cujus plenitudinem complecti non
valuit permanendo. Itaque, si digna rebus nomina velimus imponere, Platonem
sequentes, Deum quidem aeternum, mundum vero dicamus esse perpetuum. Ouo-
niam igitur omne judicium, secundum sui naturam quae sibi subjecta sunt com-
prehendit, est autem Deo semper, aeternus ac praesentarius status ; scientia quoque
ejus, omnem temporis supergressa motionem, in suae manet simplicitate prassen-
tiae, infinilaque praeteriti ac futuri spatia complectens, omnia quasi jam geran-
tur, in sua simplici cognitione considerat. Itaque, si praesentiam pensare velis
qua cuncta dignoscit, non esse praescientiam quasi futuri, sed scientiam nunquam
deficientis instantiEe rectius aestimabis. Unde non praevidentia, sed providentia
potius dicitur, quod porro ab rebus infimis constituta, quasi ab excelso rerum
cacumine cuncta prospiciat.

Quid igitur postulas ut necessaria fiant quae divino lumine lustrentur, (|uum
ne homines quidem necessaria faciant esse quae videant ? Num enim quae praesentia
cernis, aliquam eis necessitatem tuus addit intuitus ? — Minime. — Atqui, si est
divini humanique praesentis digna collatio, uti vos vestro hoc temporario praesenti

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLK LIBER V. — PROSA VI 611

qusedam videtis, ita ille omnia suo cernit aeterno. Quare haec divina praenotio
naturam rerum proprietatemque non mutat, taliaque apud se praesentia spectat,
qualia in tempore olim futura provenient ; nec rerum judicia confundit, unoque
suge mentis intuitu tam necessario quam non necessario ventura dignoscit : sicuti
vos quum pariter ambulare in terra hominem et oriri in ccbIo solem videtis, quan-
quam simul utrumque conspectum, tamen discernitis, et hoc voluntarium, illud
esse necessarium judicatis. Ita igitur cuncta despiciens divinus intuitus, qualitatem
rerum minime perturbat, apud se quidem praesentium, ad conditionem vero tem-
poris futurarum. Quo fit ut hoc non sit opinio, sed veritate potius nixa cognitio,
quum exstiturum quid esse cognoscit, quod idem exsistendi necessitate carere
non nesciat.

Hic si dicas, quod eventurum Deus videt, id non evenire non posse, quod
autem non potest non evenire, id ex necessitate contingere ; meque ad hoc nomen
necessitatis adstringas : fatebor rem quidem solidissimae veritatis, sed cui vix
aliquis, nisi divini speculator, accesserit. Respondebo namque, idem futurum,
quum ad divinam notionem refertur, necessarium ; quum vero in sua natura
perpenditur, liberum prorsus atque absolutum videri. Duse sunt etenim necessi-
tates : simplex una, veluti quod necesse est omnes homines esse mortales ; altera
conditionis, ut si aliquem ambulare scias, eum ambulare necesse est : quod enim
quisque novit, id esse aliter ac notum est nequit. Sed haec conditio minime secum
illam simplicem trahit : hanc enim necessitatem non propria facit natura, sed
conditionis adjectio. Nulla enim necessitas cogit incedere voluntarie gradientem :
quamvis eum tamen *, quum graditur, incedere necessarium sit. Eodem igitur • lum
modo, si quid Providentia praesens videt, id esse necesse est, tametsi nullam naturae
ha^feeat necessitatem. Atqui Deus ea futura quae ex arbitrii libertate proveniunt,
praesentia contuetur. Haec igitur ad intuitum relata divinum, necessaria fiunt per
conditionem divinse notionis ; per se vero considerata, ab absoluta naturae suae
libertate non desinunt.

Fient igitur procul dubio cuncta quse futura Deus esse prsenoscit. Sed eorum
quaedam de libero proficiscuntur arbitrio : quse quamvis eveniant, exsistendo tanien
propriam naturam non amittunt ; quse * priusquam fierent, etiam non evenire
potuissent. Quid igitur refert non esse necessaria, quum propter divinae scientiae
conditionem, modis omnibus necessitatis instar eveniant? Hoc scilicet, quod ea
quae paulo ante proposui, sol oriens et gradiens homo, quae dum fiunt, non fieri
non possunt ; eorum tamen unum, prius quoque quam fieret, necesse erat exsistere,
alterum vero miniine. Ita etiam quae praesentia Deus habet, dubio procul exsistunt ;
sed eorum hoc quidem de rerum necessitate descendit, illud vero de potestate
facientium. Haud igitur injuria diximus, ha3C si ad divinam notitiam referantur,
necessaria ; si per se considerentur, necessitatis esse nexibus absoluta. Sicuti omne
quod sensibus patet, si ad rationem referas, universale est ; si ad se ipsum respi-
cias, singulare. Sed si in mea (inquies) potestate situm est mutare propositunij

qua

Gli I>E CONSOLATTOXE PHIF.OSOPIlI.f: I.IHER V. — PIIOSA VI ; ART. XII

evaciiabo providentiain, (innin (inii» ilhi priLMioscit, forte mntavero. Respondebo,
proposituin te (inidein tniun posse deflectero, sed (inoniani et id te posse, et an
facias, (|nove convertas, pr.Tsens providentiie veritas intnetnr, divinani to pra>-

• i.rase.i .scientiam * non posse vitare : sicnti privsentis ocnli (>trngerc non possis intnituin,

(inamvis te in varias actiones libera voluntate convertoris. Quid igitur? inqnios. Kx

• aiiuj ineane dispositione scientia divina mntabitur, ut (juuni ogo nnnc boc nunc illud*

velim, illa quoque noscendi vices alternare videatur? Minimo. Omne namque futu-
niin divinus praecurrit intuitus, et ad priBsentiam proprijo cognitionis retorquet ac
revocat. Nec alternat, ut existimas, nunc boc niinc illud pr.Tuoscendi vices, sed uno
ictu mutationes tuas manens praevenit atque complectitur. Ouam comprehendon-
di omnia visendiquo pmesontiam, non ex futurarum proventu rerum sed ex propria
Deus simplicitate sortitus est. Ex quo itlud quoquc resolvitur quod paulo ante po-
suisti, indignum esse si scientiae Dei causam futura nostra praestare dicantur. HaRC
enim scientise vis praesentaria notione cuncta complectens, rebus omnibus modum
ipsa constituit, nihil vero posterioribus debet.

Quae quum ita sint, manet intemerata mortalibus arbitrii libortas ; nec iniquae
leges solutis omni necessitate voluntatibus pnemia poenasque proponunt. Manet
etiam spectator desuper cunctorum praescius Deus; visionisque ejus praesens semper
aeternitas cum nostrorum actuum futura qualitate concurrit, bonis praemia, malis
supplicia dispensans. Nec frustra sunt in Deo positae spes precesque, quae quum
rectae sunt, inefficaces esse non possunt. Aversamini igitur vitia, colite virtutes, ad
rectas spes animum sublevate, humiles preces in excelsa porrigite. Magna "vobis
est (si dissimulare non vultis) necessitas indicta probitatis, quum ante oculos agitis
Judicis cuncta cernentis.

ARTICULUS XII

EXPOSITIO SEXT.E ET ULTIM.f, PR0SJ5.

I

N hac ultima hujus totius libri prosa, A intellectus apprehondit, agnoscit ipse in-

inducit Philosophia qua'dam valentia tollectus non secundum modum rei in se

ad omnium intelligentiarn praedictorum ; ipsa, sod jnxta modum et exsistentiam

cf. p. 3ii4 et quoniam dictum ost, quod cognitio re- ipsius intellectus sou intelligentis, ut jam

^'*" rum est secundum modum atque naturam ssepe expositum est ; nunc intueamur, id

cognoscentium, non cognitorum, ideo jam est consideremus, quantum fas est, id est

ostendit qualis sit natura et consistentia possibile aut bcitum, non prsesumendo

Dei : ex quo innotescit qualiter ros co- scrutari inajostatem ultra quain decet, sed

gnoscantur ab eo. cum roverentia ac moderamino proceden-

Quoniam igitv.r, uti (id est sicut) paulo do, quis sit divina' substantia' statiis :

ante monstratum est, omne quod scitur, hoc est, « quis status », id est proprietas,

• compre- ^^on cx sutt scd ex comprehendentis* na- habitudo, immutabibtas, « sit » summae

hendentium ^^^^ cognoscituT, id est, omne ens quod B ol increatae essentiae. Denique, ut quinto

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIiE LIBER V. — PROSA VI ; ART. XII

613

et s

libro deTrinitate asserit Augustinus,et Ma- A
dist. viiiA gister primo libro allegat, noinen essenti®
niagis proprie convenit in divinis quam
nomen substantise. Essentia namque di-
citur ab essendo ; esse autem propriissime
ac eminentissime convenit Deo. Propter
quod sanctus ait Hilarius : Esse non est
accidens Deo, sed subsistens veritas, ma-
nens causa, et naturalis generis proprie-
tas. Substantia vero dicitur a substando ;
et constat quod substare non convenit
proprie simplicissimai Deitatis naturae,
quee est purus actus. Ut qiuvnam e.tiam B
scientia ejits sit possimus affnoscere : id
est, quatenus valeamus secundum par-
vitatis nostrse capacitatem intelligere((qua;
sit scientia » Dei, id est, quid sit in re,
et qualis sit excellentia ejus.

Judicium igitur commune, id est ge-
neralis affirmatio et universale sentire,
cunctorum degentium ratione, id est ma-
nentium in lumine rationis, est Deum esse
ivtcrnum, id est, quod verus Deus sit
absolute seternus. Omnes etenim dicunt,
quod Deus sit primuin et summum ens : C
sed primum ens nullatenus potuit esse
ab alio,quia sic illud fuisset prius eo. Ideo
primum ens est increatum, incausatum,
independens, ac ens per essentiam, ha-
bens esse a se ipso : quod exponendum
est negative, hoc est, non ab alio. Quid
sit igitur oiternitas consideremus : Juvc
enim, id est ista cognitio seternitatis, pa-
• pniefece- tcfaciet * , id est reserabit, nobis naturam
divinam, secundum quod competit capa-
citati nostrge in via hujus exsilii, pariter-
(jue scientiam, id est, etiam patefaciet D
nobis quee et qualis sit scientia ac sa-
pientia Dei. Hinc sequitur «ternitatis de-
scriptio.

^Etemitas igitur est intcrminat)ilis vi-
ta' tota simul et pjcrfecta posscssio. Circa
hanc definitionem loquitur Thomas in pri-
ma parte Summse suse, quaestione decima :
Sicut ex rebus compositis devenimus in
cognitionem simplicium, ita ex notitia
temporis consurgimus in agnitionem seter-
nitatis. Porro tempus est mensura motus,

in quo est successio secundum prius et
posterius, hoc est unius partis post aliam :
ex qua successione considcramus tempo-
ris rationem, dicentes quod tempus est
mensura seu numerus ipsius motus se-
cundum prius et posterius. Unde per mo-
dum oppositum, considerando rem inde-
sinenter eodem modo se habentem ac
uniformiter stantem, accipimus rationem
aeternitatis, dicentes : .-li^ternitas est inter-
minabilis vitse tota simul et perfecta pos-
sessio. Sicque ex duobus notificatur a;ter-
nitas : primo, per hoc quod id cujus ipsa
est mensura, est interminabile, carens ter-
mino tam a parte ante quam a parte post;
secundo, per hoc qiiod aternitas est tota
simul, tanquam successione omnimoda
careiis. Ex quibus probatur, quod solus
Deus proprie sit geternus, quum cetera
omnia ab ipso profluxerint, sicque ter-
minum habeant a parte ante. Nec his
obstat quod nunc stans seternitatis, dicitur
facere ajternitatem, quoniam hoc non est
nisi secundum nostram considerationem.
Imo in re nunc eeternitatis est ipsa aeter-
nitas, quae est ipse Deus a^ternus : neque
enim aeternitas est mensura Dei quasi sit
aliquid diversum ab eo./Eternitas quoque,
secundum nostram considerationem, con-
sequitur immutabilitatem, cui repugnat
successio ac nova in esse productio. Hinc
sicut soli Deo convenit incommutabilitas
omnimoda et perfecta, ita Deo propria
exstat ffternitas. — Quamvis etiam a}ter-
nitas dicatur qusedam duratio, aeternitas
tamen hic definitur esse possessio potius
quam duratio : quia in nomine duratio-
nis notatur qusedam protensio, qu» non
convenit esse divino ; possessio autem si-
gnificat stabilem et quietam rei habitudi-
nem, quae potissime convenit Deo. Rursus.
a^ternitas definitur esse possessio intermi-
nabilis vitse magis quain interminabilis
esse, ad insinuandum quod esse Dei est
suum perfectum et invariabile vivere.

Juxta haec, definitionem hanc aeterni-
tatis proprie sumptae Philosophia conse-
quenter declarat.

CA\

DE CONSOI.ATIONK 1MIII.0S0I'III.V. I.IHKU V. — 1'I10SA VI : AllT. Xll

QiKxi iM^ conationc tonporalium cfarius \ quiv |)iitantiir csse a>terna, a vera aDtcr-

liquct. i(l est, ivternitatem sic esse de- nitate excUulit.

finiendain. evidentius patet ex compara- Qmxl if/itur tonporis jiatitur coudi-

lione ejus ad teinpiis ac teinporalia.qucin- floucit. id cst, quod siibjacel proprictati,

admoduin coinmunitcr. opj^osila juxta sc liuxui natin\cque tcmporis, liccl iUud ncc

posila cvidcntius iiinolcsciint. ita qiiod ro^yJcr/V ?/«7»^/^/* t'i-.sr, id esl,qiiainvis illiid

uniim contrariorum per comparationem niillo tcmpore de novo inceperil, ila (piod

ad aliud, certius noscilur : sicul qiii novil,
priTsertim per expericntiam,quid sil spgri-
tiido. meliiis scit qiiid sit sanilas: coii-
rorinitcr qui novit ct passus csl ino|)iam.
pcrieclius scit quid sit opulcntia.

aiitc non fuerit, ncc uiKjuain desinat esse,
pcr corrnptioncm, vitarjuc (id est exsi-
slentia) cjus tctidtiiur, id est, per du-
ralioncm cocxtcndatiir, curn infinilatc
fcinporis, quod Aristotclcs piitavit non

Nam (juidquid vivit in temporc, ila B incepisse : unde subditur, .s/r?/^ .-Ir/.s-^o^f^/es

quod siiuin esse et vivere ipso tempore
mensuratur, id prcescns a praHerilis pro-
ccdit in fufura : id est, tale ens leinpo-
rale, praesentialiter, vel potius pnesciitcr
jam exsistens, a tempore prsetcrito, quod

censuit, id est jndicavit, de mundo, qiiaii-
tiim ad corpora ccelestia et elementa et
intcllcctualcs substantias.Qiiod tamcn Xn'-
stolcles noii ccnsuit ciiin absoliila asscr-
tione, sed inagis cum quadam probabili
effluxit et essc jam desiit, progreditiir, opinione, sciens rationes suas ad hoc in-
currit ac properat ad futurum tempus, diictas, non esse demonstrativas : quia
quod nondiim est ; et ita est in riuxii ct rcvera sunt dcbiles valdc, ut siipra osten- r/. p.nTi
cursu conlinuo. XHiilque est in tempore sum est. Proptcr quod ipsemet in libro
constitutum, quod tofum suw vifw spa- disscruit Topicorum, qiiod problcma dc
tium, id est totam suam duralionem, pa- niundi a-tcrnitale est problcma nctitrum,
riter possit amplecti, id est totum simiil C id est pro utraque parte probabile, ut di-
habere ac possidere. In quibus verbis vita ctiim cst plenius ante. Nondum tamen
accipi possit mulluin extense, pro esse fidc cst, id cst ita stabile, invariabiie ct

perfectiim, ut credatur Jure, id est, ra-
tionabilitcr existimetur, cssc ceternum,
prout sumitur inodo a?ternitas. Non enim
totum simul (infinitx licet) vitie spatium
comprehendit atque complectitur : id est,
nequaquam tale ens « comprehendit » et
« complectitur » intra se « totum simul
spatium vita:' », id est inlegram suae con-
sistentiee durationem, « licet infinittTp »,

seu exsistentia, quum et omnia dicantur
vivere Deo. Sed crastimnn quidcm non-
dum apprchcndit , id est, nondiim attigit
neqiie habet : nihil enim habcmus actii
de tempore nisi nunc. Hesternum vero
jam perdidit : qtiia pr.Ttcritum teinpus
effluxit. In hodierna quoque vita non am-
plius vivitis, id est, in actu et fluxu vitali
praesentis diei non vivitis diutius, quam

in illo mobili transitorioque momento, id D id est, quamvis vita ejus esset iiifinita

est quam in ipso indivisibili nunc, quod
tamen fluxibile est, non stans : propter
quod mobile ac transitorium nominatur,
extense loquendo de mobili ; nam indi-
visibile et incorporale proprie non mo-
vetur, secundum Philosophum. Nunc quo-
que transitorium dicitur, quoniam fluxu
suo ac transitu efficit transitorium lcm-

seu durans in infinitum : non enim habet
nec possidet eain simul et sine successi-
one ; sed futura nondum transacta, jam
non hahct, id est, adhiic nondum habet
praesentialiter durationem, consistentiam
et dispositionem sibi futuram.

Quod igitur interminabilis vitie pleni-
tudinem totam pariter comprehendit ac

pus, ut infra dicetur : attamen ipsum nunc possidet,cui neque futuri quidquam absit

secundum substantiam manet idem. ncc prceteriti fiuxerit, id est, cui jam

Ex his Philosophia concludit, cl aliqua nil abest quod ei postea aderit adesseve

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER V. — PROSA VI ; ART. XII Glo

poterit, et a quo nil abiit quod aliquando A Deus mundum produxerit ex confusa et

fuit in eo, id ceternum esse jure perhi- fluitante materia prseexsistente. Denique

betur, id est, tale ens recte et rationa- Aristoteles refert, quod solus Plato genuit

biliter asseritur esse aeternum. Idque ne- mundum,hoc est, de novo generatum per-

" sui com- cesse est et compos*, id est potens esse, hibuit. Secundo, de eo quod reprehendun-

^*'* adsistere (id est ad adsistendum) semper tur qui, stante illa Piatonis opinione, fa-

sibi ipsi prcesens, ita quod invariabiliter tentur mundum Deo coaeternum, quum et

sibi ipsi sit praesens, ideoque non possit in libro de Causis intelli^entia dicatur esse

corrumpi, nec dividi, nec aliquo modo ffiterna seu cum aeternitate. Salomon quo-

a se ipso elongari aut transmutari ; et que : Terra (inquit) in a^ternum stat. Imo ^-cc/e. i, 4.

potens esse quoque infinitatem temporis et in Evangelio, ignem inferni Christus Maiih.

mobilis, id est instabilis, liabere 'prKsen- vocat aiternum. ^"^' *''
tem, id est, simplici intuitu cognoscere B Dionysius. — Ad primum horum vicis-

et quasi praesentialiter intueri tempus sim hinc inde responsum est, atque ex cj. p. 379

quantumcumque diuturnum aut infinitum. verbis Augustini ac Procli ostensum, quod dciI.'

Insuper ex his Philosophia redarguit secundum Platonem mundus fuerit ab

modum loquendi quorumdain. Unde qui- a-terno. Quod autem in Tima>o conscripsit

dam putant non recte, id est, opinantur de processione materiae confusae, quidam

non vere, qui quum audiunt visum esse, exponunt de processione, non temporis,

id est apparuisse, Platoni, mundum hunc, sed ordinis naturae aut generationis.Porro,

id est universum, nec habuisse initium quod Plato dicitur mundum genuisse, pot-

temporis, id est exordium temporale, nec est. referri ad illud quod juxta superficiem

habiturum esse defectum, id est corrupti- litterce loquitur in Timaeo de generatione

onem aut finem subsistentiae suae, putant mundi, vel de mundo inferiori, quem ma-

hoc modo, id est ex hac ratione, mundmn C gno anno expleto asseruit renovari, et cor-

conditum fieri cowternum, id est sequi rupta regenerari. — Ad secundum dicen-

quod coaeternus sit, Conditori. Aliud est dum, quod aeternitas tam a philosophis

enim per interminabileyn duci vitam, id quam a theologis multipliciter sumitur.

est, durare et per durationem extendi per Primo, proprie, sicut jam exstitit definita,

vitam nec principium durationis habentem et Deo est propria. Secundo, pro sevo seu

nec finem, quod mundo Plato tribuit, id aeviterno, quod est aeternitas participata :

est, mundo adscripsit; aliud intermina- unde in libro de Causis habetur, quod om-

bilis vitcv totam pariter complcxam esse ne esse superius,aut est ante aeternitatem,

prcesentiam : id est, « aliud » ab eo quod aut cum aeternitate, aut post aeternitatem

dictum est, « praesentiam )), id est quietam et supra tempus. Philosophi demum qui

ac fixam possessionem, « interminabilis putabant mundum ab aeterno fuisse, quam-

vitae esse complexam totam pariter )), id D vis dixerint quaedam creata ab aeterno

est simul esse comprehensam ac praesenti- fuisse,non tamen dixerunt ea proprie esse

aliter inexsistentem seu plene praosentem; goterna, sed participative ; quum vero di-

ciuod divince mentis proprium esse mani- xerint mundum Deo coaelernum, sumpse-

festum est, hoc est, clarum est quod istud runt aeternum non prorsus univoce. Quan-

sit proprium menti increat» seu Deo. doque etiam a^ternitas capitur pro sa?culo,

seu longa quavis duratione,sicut in cantico

JoANNEs. — Circa haec mihi dubia ori- Moysis : Dominus regnabit in aeternum et ^vorf.xv,

untur : primo, de hoc quod Philosophia ultra. '^'

affirmat Platonem sensisse mundum non Joannes. — An ergo aeternitas dicatur de

incepisse, quum tamen Plato in primo Creatore et creaturis aequivoce?

Tima^i apertissime scribit quemadmodum Dionysils. — Sicut alia qua? dicuntur de

(>l(i

i)E roNsoLATioNK rmi.osoriii.i; i.iiiku v,

i'iios.\ VI ; .\ur. \ii

Dco et rebus croatis, (licuntur dc cis non A Ilunr cnitn vUiv itnniohilia pnvsentn-
prorsus ;i'(iuivocc, scd polius analogicc, riinti sfnfian, infinitus ille (cmporaliwn
ut esse bonuin, sapientcin. potcntcin, (pue rcruui niolus itiiitulur : id cst, inccssabi-
pcr priiis ct cinincntiori inodo cnuiiliaiitiir lis c< inoliis tcini)oraliiiin «ahiuc inobiliiiin
dc Dco ; ita dc a^crnitatc ccnsenduin cst. « rcruin iinitatur)) pcr (luaiiidain assiinila-

tjonern « statuin pra^scntariuin vita^ iin-

ConsequenterPhilosophia rcspondct quav inobilis », id est consistentiain Dei inva-

stioni sinipliciuin inagis quam pcritoruin. riabilcm,indesincntcr pr.Tsenlem.in co(h'm

qiii (iiuererc solcnt an Deus fuerit antc
muiidiiin, an sit antiquior inuiido, cl ubi
lucrit anlcquam quid^iuain crcavit.

Xeque enini Deus conditis rebus anll-

iiislanli immulabililcr pcrmaiiciilcin.Qiicm
slaluin inotiis cl tcmpus imilaiiliir in hoc
(piod inccssabilitcr duraiit siicccssionc,
prirscrtim scciindum philosophos qui mo-

quior videri debet temporis quanlitale, id B tus ca,'lcstcs posuerunt niiiiqiiam ccssatu-

est, nemo dcbct sentire quod Deus sil ro?.. Quumque eumeffintjere alque wqnare

« antiquior » et prior miindo « quaiititate non possit : id est, quum infinitus iste

tcmporis ». id cst diutiiriiilatc tcmporalis tcmpnraliiim motiis non valcat « cffinge-

duralionis : tum quoniain anlc inundum rc », id cst c.xplicarc ac rcpra-scntarc, « at-

non fiiit lcmpus, sicut nec inodo extra que a^quare », id est perfecte assimilare,

mundum est locus, nisi imaginaric (juxta statum illum acternitatis ; ex immobilitate

quem modum ait Gregorius, quod Deus defic.it in motum, id est, ab « immobili-

est intra omnia non inclusus, et extra om- tate » fflcrnilatis « deficit » in tantum,

nia non exclusus ; aliqui quoquc dicurit, (piod cadil in rationcm ct spcciem rnotio-

quod Dcus cst cxtra munduin pcr spatium nis (nain et oinnis crcata csscntia in-

infiiiitum, qiium tamcn cxtra munduin comparabiliter plus deficit a Ci"eatoris

non sit spatium nisi imaginarium, nec de- C pcrlectione quam ei assimiletur), ex sim-

bemus superaltissimi Dci immcnsitatcm pl icit ate pra'sentia^, \<i esl a swnpWcisaimn

ruditcr imaginari per moduin quantitativic pra^sentia qua Deus sua «'tcrnitatc jugiter

cxlcnsionis) ; tum qiioniam csse Dci nc-
qiiaiiuam lcmporc mcnsuratur. Sed Deus
est prior ct antiquior mundo proprietale
potius simplicis naturce, id est infinita
emincntia simplicissimae suaj essentiae, ut-
pote prioritatc naturaj ac dignitatis, irno
causalitatis, atque durationc wtcrnitatis.
Vcrumtamcn antiquitas non convenit pro-

sibi cst pncscns ac omnia tanquam pra;-
scntia intuclur, decrescit in in/inilam fu-
turi ac praHeriti quantitatem, id est, in
tantum occumbil, quod cxtenditur in pcr-
pctuam extensioncm a pnrtcrilo in fii-
tururn.

Et quutn tolam pariter vitw suce pleni-
tudinon ncqueal possidcre, id est, ex quo
tempus non valet simul habere totam et

pric Deo, in quo nulla cst successio, nulla

protensio, quum ct Apostolus fatcatur : D plcnam exsistentiarn suam (ejus enim

Hebr.sm, Quod antiquatur et senescit, est prope iii- partcs sunt :pr»tcritum,quod fuit ct nunc

"• tcritum. Idcirco, quod Danicl ail prophc- non est ; atque futurum, quod erit et non-

Dan.sH,^. ta, Antiquus dicrum sedit, mctaphorice de dum est), /loc ipso quod aiiquo modo nun-

Deo exponitur : qui vocatur Antiquus dic- quam esse dcsinil , juxta sensum expres-

rum.quoniam sua seternitate omni tcmpo- sum (in Apocalypsi tamen vere asseritur,

ri coadsistit, omncque tempus includit et Quia tcinpus ullra non erit, videlicet motu Apoc. x,6.

excedit, prout libro de Divinis nominibus ca'li cessante), illud quod implere alque

mat^nus Dionysius ait. exprimere nonpotesl, id est ffiternitatem,

Consequenter tangitur qualiter etiain quam non valct repra^sentare cvidenter,

tempus aternitatem quodammodo iini- stabili mansione ac fixa duratione, r/iu/Ma-

[•^\\xv. tcnus videtur cemulari, id est, aliqualiter

cap. X.

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIyE LIBER V. — PROSA VI ; ART. XII

617

rnultumque imperfecte imitatur ac reprae- A
sentat per continuationem suse successi-
onis : unde subjungitur, alligans se ad
qualemcumque proisentiam hujus exigui
volucrisqiie momenti, id est, ipsum tem-
pus se connectens ad instans seu nunc
prsesens, cujus tamen prsesentia est im-
perfecta, celeriter fluens ac defluens tan-
quam velocissima avis.

Qua2 quoniam manentis illius prcesen-
ticv quamdam gestat imaginem , id est, ex
quo debilis ista prsesentia momenti seu
nunc temporis, habet et repraesentat defe- B
ctuosam ac modicam seu vestigialem simi-
litudinem « illius praesentiae » seternitatis
invariabiliter permanentis, quibuscumque
contigerit id prxstat ut esse videantur, id
est, prsesentia hsec temporis confert parti-
bus suis ut quodammodo sint per conne-
xionem suam ad tempus : quod etiam de
rebus temporalibus potest exponi. Quo-
niam vero manere non potuit, id est, quia
ista hujus momenti prsesentia non valuit
stabilis esse, infinitum temporis iter arrl-
puit, id est incessabilem fluxum et cur- C
sum perpetuum ; eoque modo factum est
ut continuaret eundo vitarn, id est, taliter
contigit effective ex ordinatione et dis-
positione divina, quse unicuique speciei
rerum largita est quod ei ex propria con-
venit ratione ac specie, ut nunc temporis
« continuaret » et conservaret « vitam »,
id est consistentiam suam, « eundo », id
est fiuendo a praeterito in futurum, cujus
plenitudinem complecti non valuit per-
manendo, id est, cujus exsistentia? totali-
tatem nequivit habere atque includere D
stabiliter persistendo ut ea quae sunt per-
manentis naturee.

Itaque, si digna rebus nomina velimus
imponere, id est, si cupimus unumquod-
que designare convenienti proprioque vo-
cabulo, Platonem sequentes, Deum qui-
dem cBternum, mundum vero dicamus
esse perpetuum, id est, Deum certissime
vocemus seternum, mundum vero perpe-
tuum, sequendo in hoc Platonis doctri-
"TTam. Verumtamen agnoscendum, quod

etiam secundum sanctissimae fidei nostrse
veritatem dicimus mundum esse perpe-
tuum, aliter tamen quam secundum Plato-
nis Aristotelisque intentionem. Nempe se-
cundum fidem, mundus perpetuus est, et
hoc, absolute ac sine distinctione loquen-
do : quoniam habet principium sui esse,
tam principium productionis, quod est
Deus, quam principium suac durationis,
quoniam ab aeterno non fuit. Sed juxta
illos philosophos, non habuit nisi princi-
pium productivum : quod simpliciter fal-
sum est.

Consequenter Philosophia diffusius de-
ciarat jam dicta,videlicet seternitatis natu-
ram ac proprietatem, et increatee scientiae
modum, qualiter rebus non aufert contin-
gentiam ac libertatem.

Quoniam igitur omne judicium , secun-
dum sui naturam quce sibi subjecta sunt
comprehendit : id est, quia « omne judi-
cium » seu cognitio « comprehendit », id
est, formaliter noscit, « secundum naturam
sui », id est secundum propriam naturam
et dispositionem cognoscentis, « quae sub-
jecta sunt sibi », id est sua objecta, et non
secundum modum rei cognitse, ut dictum r/. p. eii
est saepe ; est autem Deo semper, ceternus
ac pra^sentarius status, id est, status inva-
riabilis, praesens ac aeternalis (intelligendo
per statum modum essendi)convenit Deo:
scientia quoque ejus, omnem temporis su-
pergressa ynotionem, id est, increata sua
cognitio transcendens omnem instabilita-
tem, conditionem ac differentiam tempo-
ris, in suw manet simplicitate prcesentiw ,
id est, aeternaliter perseverat in simplicis-
sima sua praesentia atque in praesentissima
sua simplicitate,universa et singula sciens
ac intuens in se et per se tanquam prae-
sentia sibi, sicut visus noster fertur in id
quod in sua consistit praesentia ; infinita-
que prceteriti ac futuri spatia complectens,
id est, simul cognoscens innumerabilia
spatia, durationes, successiones quascum-
que cujuscumque temporis praeteriti et
futuri, tam veri quam imaginarii, omnia
quasi Jam gerantur, in sua siinptici co-

018

DE CONSOLAnONK Pllll.OSOPIII.K l.iHKU V. — IMIOS.V VI ; .VHT. XII

tuim

gnitione considvrat , itl esl, nnico siinpli-

cissiino iiKMilis intnitn oninia conspicit ac

si jain priesenlialilcr sinl. anl fianl ipso

ccnionte.

' /•rrst'11- Itaqac, si p/urscicnfiant * pcnsarc vc/is
■■'"1 • . • 1

iiiijnoscit 7'"^ cuncta prcvnoscif , id cst, si recle et

profnndc pensaveris « priescientiam » il-

laiii iclcniain qna Dcns cnncta pra>noscere

iUcilur, non esse prwscienfiarn (juasi futU'

ri, scd scientiam nun(/ua)n dcficicrifis in^

stantia' rcctius wstiinahis, id est, vcre

scntics illam pr.Tscicnliain Dci esse « sci-

entiam instanliio », id est pricsenlia) scu

rci praesenlis, sallcm qnoad esse suum co-

gnoscibile et exemplare qnod habct in

mcnlc divina.

Cndc 7ion prcevidentia, scd providcn-

fia potius dicitur, id est, qnnm omnia

sint Deo quasi pripsentia, illa cognitio ap-

tius nuncnpalur « providentia », quje ct

prai^sentia comprehcndit, qnam « pr;cvi-

dciitia », quBD proprie concernit futura.

^'crumlamcn, si objiciatur quod modus

loqucndi oblinuit ul illa Dei cognitio dica-

tur prfpvidentia ac praDScientia;dicendum,

quod quamvis in se ipsa sit simplcx et

unica, non diversa et multiplex juxta di-

vcrsitatem et miiltiludinem prscstitornm

aiit priTvisorum, atlamcn per rclalionem

a<l ista prtcslita,el quoad reale eorum csse

qu.-c nondiim sunl, vere pra^scicntia et

prajvidcnlia nuncupatur. Propric antcm

providenlia nominatur propler cansam

quse subditur : quod porro ah rebus infi-

mis constifuta, id est eo quod « rebus »

eventibusque futuris ac dcclivibns incffa-

bilitcr superexaltala infinitcquc eminens,

quasi ab excelso rerum cacumine cuncta

prospiciat, id est, universa cognoscat a

summo throno ac vcrtice sapientiae et cx-

ccllcntia? sua?,sive a coelo empyreo,in quo

specialiter esse ac residere perhibetur.

i's. xm,2. Propler qiiod scriptum est : Dominus de

coelo prospexit super filios hominum. Sic-

que dicitur « porro », id est a remoto, non

quod loco, sed dignitate et eminentia di-

.„ ,, , stet a creaturis. pr»sertim inferioribus ac

\y Esdr. „ .

VIII, 30. futuris. Unde habetur in Esdra : Dominc,

A ciijus oculi in supcriora porrecti. Salomon

(luoque ait : Doinine, respice de caMo, de ii/^.n-. vi.
siiblimi solio glori» lu». Aliqua vero fer- ■"'^""''■fl'-

~ ' VIII, 49.

tiir Dcus a longc^ cognosccrc, iit ca qinc
rcprobal. jtixla illiid Psalmi : Ouoniam /'«...xxxvn,
cxcclsiis Dominiis, ct hnmilia rcspicil, et ''
alla a longe cognoscit. Circa qnod lo(piilur
Augnstinus : A loiige cognoscit, sed non
ignoscil.Qiicmadmodum ctiam dicilur lon-
ge esse ab illis, sccundum illnd Proverbio-
rnm : Longc est Dominus ab iinpiis. Prov. xv,

Ex pricinduclis oslciidil PliilosO[)liia in- " "

B siifficientiam objectorum contra praesci-
entiam ac providentiam Dci factorum.

Quid igitur postulas, id est, quum prae-
dicta ita se habeant, « quid postulas », id
est, cur irralionabilitcr pclis concedi, ut
nccessaria fiant , id est, de necessitate
contingant et necessaria fieri affirmentur,
quce divino lumine illustrantur*,\6. est, • lusiren-
ab increata luce mentis divina? limpide '"''
cognoscuntur, quum ne homines (jiuidem
ncccssaria faciant esse quo" vidcant, id
est, ex quo cognitio hominum nullam in-

C fluat necessitatem his qua3 prffsentialiter
coram hominnm visu finnt, quum lamen
cognitio Dci conformis sil cognito muito
plus quam cognitio hominum?

Num cnim, id cst numquid, tuus intui-
tus, id est praesenlialis tua cognitio, ad-
dit, id est influit, necessitatem aliquam
absolutam eis rebus et effectibus quce cer-
nis prccsentia, id est coram oculis tuis
accidere ? Ad quod Boetius : Minime :
quia nostra inspectio nihil mutat in natu-
ra rerum quas ccrnimus (quamvis neces-

D silas conditionala ibi esse dicatur), quia
sensus directe non fallitur circa suum ob-
jectum. Et Philosophia : At(jui, id est pro
certo, si (pro quia) cst collatio digna, id
est comparalio apta seu decens, loquendo
de comparatione et proportione imitativa,
divini humanique prccsentis, id est inter
praesens seu nunc aeternitatis ipsius Dei,et
intcr praesens et nunc hominis : quia (ut
patuit) tempus et nunc temporis aliquali-
ter imitantur aeternilatem et nunc aeterni-
talis ; uti vos vestro hoc tonporario p^rce-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER V. — PROSA VI ; ART. XII

619

senti qucedam videtis, id est, sicut « vos »
homines « videtis quaedam » in « hoc ve-
stro praesenti temporario », seu in instanti
et nunc temporis : quod nunc suo fluxu
causat tempus ; ita ille oinnia suo cernit
wterno, id est, sic Deus omnipotens uni-
versa contemplatur et videt in suo pra3-
senti et nunc seternali.

Quare hoic divina prc^notio, id est, ergo
praecognitio ista mentis divinge, naturani
reriun proprietatemque non rnutat, id est,
non aufert « rerum » a se cognitarum
« naturam » et « proprietatem » natura-
lem : imo est causa et conservatrix ea-
rum, quoniam supersublimis Deus per
suam scientiam et omnipotentiam est pri-
ma rerum causa et conservator ordinis,
differentiarumque rerum non ablator aut
destructor, sed auclor et conservator ; ta-
liaque futura apud se prcesentia spectat,
id est, « futura » conspicit in sua ffiternali
prsesentia, imo et suae notitiae aeternaliter
« praesentia » exsistentia, « talia », qualia
in tempore olim, id est aliquando, prove-
nient. Nec rerum Judicia confundit , id
est, inordinate non miscet rerum cognitio-
nes et discretiones ita quod erret judican-
do de entibus, unoque suw. mentis iyituitu
tam necessario quani non necessario ven-
tura dignoscit, id est, clarissime intuetur
unico mentis prospectu tam ea quae fiunt
necessario quam ea quae contingenter ac
libere ; sicuti vos quum pariter ambulare
in terra hominem et oriri in ccelo solem
videtis, id est, sicut vos homines quando
simul conspicitis in aurora solem oriri in
sua sphaera et hominem transire in terra,
quorum unum fit necessario, aliud contin-
genter, quanquam simul utrumque con-
spectum, tamen discernitis, id est, res si-
mul visas ab invicem per intellectum
distinguitis, et hoc voluntarium, illud esse
necessarium judicatis, id est, affirmatis
quod hominem ambulare, sit ex voluntate
procedens,et liberum ac contingens,atque
quod solem oriri, sit necessarium secun-
dum naturalem cursum ac ordinem:quam-
.]<j(, IX. 7. vis sanctus Job fateatur, Deus praecipit

A soli, et non oritur ; quod superbenedictis-
simo Creatori perfacile est, et supernatu-
raliter fieri valet.

Ita igitur cuncta clespiciens divimis in-
tuitus, id est, intuitio Dei « cuncta despi-
ciens », id est, deorsum omnia videns,
qualitatem rerum minime perturbat , id
est, nequaquam confundit, destruit aut de-
ordinat proprietates, differentias disposi-
tionesque rerum : imo et si quid in rebus
supernaturaliter operetur (sicut in libro
Sapientiae legitur, In aqua plus ignis vale- sap. xvi,

B bat, hic autem iterum etiam suae virtutis '' '"
oblitus est), hoc non est contra sed supra
rerum naturam ; « rerum », inquam, apud
se quidem proesentium , id est in lumine
suae cognitionis immutabiliter evidentium
ac stantium, ad conditionem vero temporis
futurarum, id est, venturarum quantum
ad suum reale exsistere, per comparatio-
nem « ad conditionem », id est differen-
tiam,« temporis y).Quo fit,\d est,ex quo se-
(\n\i\\Y,ut licvc* non sit opinio,\d est,quod ' ''"c
ista praescientia Dei non sit opinativa seu

C incerta apprehensio, sed veritate potius
ni-ra cognitio, id est,notitia magis « nixa »,
id est firma et certa, in « verilate », quum
exstiturum quid esse cognoscit, id est,
dum Deus agnoscit « quid », id est aliquid,
« esse exstiturum », id est futurum, quod
idem e.vsi.stcndi nece.ssitate carere non
nesciat : id est, « quod » futurum « idem »
Deus « non nesciat », id est, certissime
agnoscat, « carere necessitate exsistendi »,
id est, contingere esse futurum.

Consequenter Philosophia resumit obje-

D ctionem Boetii, ut eam clarius solvat.
Hic si clicas, id est, si hoc loco objicias,
quod eventurum Deus videt, icl non eve-
nire non posse, quod autem nonjjotest non
evenire,id ex necessitate cont ingere (\?,\nd
argumentum frequenter pra?tactum est, et ty. p.eoi
ordo verborum est clarus) ; meque ad hoc '
nomen necessitatis adstringas, id est, vir-
tute argumenti istius velis « me » arctare
« ad hoc nomen necessitatis », id est, ut
concedam in his rebus nomen necessitatis
seu ipsam necessitatem locum habere :

Oill

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIIl.i: LIBEU V. — 1'I10SA VI ; AHT. XII

fatchor (/nidcni, id est, pro ccrto dicam A talo qiiippc iioii cst vera diffcrontia. AI-

et affinnabo, rem soNdissima' i^critatis,
sc(f cui riu- alit/uis,nisi (firitii spccafator,
acccsscrit . id ost, responsioncin atqiie scn-
tenliain tant;i' difficullalis ut « vix ali-
quis » hoino ci « accesserit », id cst, pcr
inlcilecluin clarum apj)ropin<juavcrit,(( ni-
si sj^cculator divini», id cst sideruin my-
slerii ac \cvh'\ letcrni ct ccDlestis eiocjuii.

JiCspu/ii/cfjo naiiKjKC, idcm futi(rum, id
est eumdem venturuin cffcctum, qaum
ad divinam notionem refertxir, id cst,

tcra coiidilionis, id est, alia cst necessitas
conditionalis seu conditionata, ut si asinus
volet, liabet j^ennas : qua.' esl nccessitas-
secundum quid. Ut si aliquem amfmtare
scias, eum ambufare necesse cst : id est,
(( si » certitudinalitcr noscas (( aliquem
ainhularc, necesse cst » cx illa hypothesi
ea(juc stante, quod ambulet. Quod cnim
(juisquc novit , id cssc afitcr ac notum est
ncquit , (\\mxnd'\\\ sic noscitur,quia scicntia
est impossibilium aliter se habere, prae-

dum comparaUir ad pra?scientiam intui- B sertim scientia universalium.

H el s.

tionemque Dei, necessarium esse, id est
necessario evcnturum et ccrtissimam cau-
sarum connexioncm incvitabilcmquc eveii-
c/. p. 5i8tum habere, pront hoc supra de effectu
fatali et operibus Providentiae spternalis
diffuse expressum est ; quum vero in sua
natura perpenditur, id est, quando consi-
deratur in se ipso et secundum ca qiue
sibi conveniunt per comparationem ad

Scd luvc conditio, id est necessitas ista
conditioiiata, rninime sccum ilfam sim-
ptircm tra/iit, id est, nullatcnus infert
neque concludit (( illam simplicem » ne-
ccssitatem. Ilanc enim necessitatem, ut-
pote conditionalem, non propria facit na-
tura, id est, non causat neque inducit
ipsa rci (( natura », aut species, aut ali-
quid ei per se conveniens, sed conditionis
causas nalurales, iinmedialas et proxiinas, adjectio, id est accidentalis additio (( con-
liberum prorsus atque absofutum videri, ditionis » aut circumstantiae rei. Nufla
id est, vere de ipso cognosci qiiod libere C enim necessitas cogit incedere vofuntate* • vuiuntorie
seu contingenter eveniat, sicque absolutus gradicntem, id est, nulla absolutact pura
sit, id est immunis ac alicnus a ncccssi- nccessitas cogit eiim ambnlare qui am-
tate : el ita dc co est judicandum simpli- bulat ex propria voluntatc, quic et abso-

lute cogi non valet, sed bene secundum
quid et ex finis prasuppositione : sicut
necesse est voluntatem Deo subjicere, si
debeat homo salvari ; aliquod quoque est
voluntarium involuntario mixtum, sicut
mercium in mare projectio. Quamvis cum

ciler, quia judicium atque cognitio dc
rebus sumuntur a propria natura et pro-
priis ac proximis causis.

Denique Phiiosophia istud consequen-
ter declarat.

Duce sunt etenitn necessitates : simpfex

una, veluti quod necesse est omnes ho- tum quum graditur, inccdere necessa-
mines esse mortafes. Hoc est : (( Duae sunt rium sit ex suppositionc ct conditione :
necessitates », loquendo in generali, ita D non sic quin possit a gressu cessare, sed

quod duae sunt species necessitatis. «Una»
est necessitas (( simplex », id est simpli-
citer dicta, quae et cominuniter nomina-
tur necessitas absoluta, non secundum
quid : ut omnem hominem esse mortalcm

quoniam impossibile est ut simul gradia-
tur et non gradiatur.

Eodcm igitur modo, si quid Providen-
tia prcesens videt, id esse necesse est
nccessitate conditionis, tametsi, id est

ex sua natura, ratione corporis mixti ; et quamvis, nuffam naturw habeat necessi-

hoc, secundum cursum naturse : quamvis
primi parentes fuerunt sic instituti quod
potuerunt non mori (quod fuit superna-
turale), neque obiissent nisi peccassent ;
glorificati vero non potucrunt mori. Mor-

tatem, id est, ex propria natura non « ha-
beat necessitatem » ad hoc quod nunc sit
sive futurum sit. Atqui, id est certe,
Deus ea fulura quK ex arbitrii fibertate
proveniunt, prcesentia contuetur, id est

DE CONSOLATIONR PHILOSOPHIiE LIBER V.

PROSA VI ; ART. XII

621

praesentialiter, seu quasi prsesentialiter
Cf.p.6\o coram se essent, ut jam ssepe expositum
''"'^^ ^*" est. Jlcec igitur ad intidtuyn relata di-
viniim, id est futura et contingentia ista
per comparationem ad Dei cognitionem,
necessaria fiunt per conditionem divina^
notionis, id est, rationem cujusdam ne-
cessitatis conditionatee sortiuntur ex pro-
prietate et certitudine scientiae Greatoris,
cui omnia in se prsesenter atque claris-
sime refulgent et constant ; ^)er se vero
considerata, id est secundum propriam
naturam pensata, ah absoluta naturcB suce
libertate non desinunt, id est, non de-
ficiunt « a libertate natur» suse absoluta »
(id est immuni et inobligata ad neces-
sitatem), hoc est a contingentia et inde-
terminatione.

Fient igitur procul dubio cuncta quoi
futura Deus esse j^^c^^oscit. Sed eorum
quxdam de libero proficiscuntur arbitrio,
ut ea quse homines ex deliberatione atque
proposito operantur ; qua^ quamvis eve-
niant sicut Deus prsevidit aut etiam prae-
ordinavit, exsistendo tamertpropriam na-
turam non amittunt, id est, per hoc quod
fiunt et sunt, non amittunt libertatem et
contingentiam eis generalem (nam et Deus
praevidit et prseordinavit ac statuit quod
sic fierent et sic essent), qua eorum pro-
pria natura priusquam fierent, etiam non
evenire potuissent simpliciter loquendo,
id est per comparationem ad proprias ac
proximas causas.
c/'. p. 579 Vera et catholica ista solutio superius
'^*^** habitaest per distinctionem magis philoso-
phicam, qua est dictum, quod de prsevisis,
prsecognitis, praedestinatis, prsescitis, de
electis, de virtuosis et vitiosis, possimus
loqui dupliciter : primo formaliter, ut-
pote secundum quod tales sunt ; secundo
materialiter, prout sunt creaturae quaedam
secundum se consideratse, libero arbitrio
decoratae. Itaque primo modo de eis lo-
quendo, non possunt non evenire, seu non
salvari aut non damnari, secundum quod
a Deo praecognitum est : sic enim con-
siderantur per relationem ad providen-

A tiam seu pr^ordinantiam, et sortiuntur
necessitatem conditionalem. Porro mate-
rialiter de ipsis loquendo, possunt aliter
evenire, et potest preedestinatus damnari
ac virtuosus perire, vitiosus quoque pce-
nitere et adipisci salutem. Ideo tales pro-
positiones, Prsedestinatus potest damnari,
et, Praescltus potest salvari, distinguun-
tur : et in sensu composito seu modali
negantur ; in sensu autem diviso conce-
duntur, ut supra inductum est : sic etenirn
attenduntur res istse secundum propriam

B suam naturam.

Deinde Philosophia in persona Boetii
tangit quasdam replicationes contra jam
dicta.

Quid igitur (inquies) refert non esse
necessaria, id est, tu forsitan dices, « Quid
refert », id est interest, futura quidem ac
liberi arbitrii opera non evenire de ne-
cessitate, quum propter divina? scientioi
conditionem, id est propter certitudinem
et infallibilitatem scientiae Dei, modis om-
nibus necessitatis instar eveniant, id est,

C certissime accidant instar necessitatis et
ad similitudinem eorum quae vere ex ne-
cessitate contingunt? Etenim dictum est,
quod per comparationem ad praescientiam
Dei tam inevitabiliter fiant quam impos-
sibile est Dei praescientiam falli.

Ad quod Philosophia respondet : Hoc
scilicet, id est, istud refert, quod ea quoe
paulo ante proposui , sol oriens et gradiens
homo, id est, quod duo haec, sol oriens
et homo ambulans, quantum ad proposi-
tum attinet, qua' dum ftunt, non fieri non

D possunt, id est, dum sol oritur, non potest
non oriri, et dum homo ambulat, non
potest non ambulare, loquendo de his
formaliter et in sensu composito. Quum
namque propositio de possibili possit poni
in esse,si homo posset non ambulare dum
ambulat, hae duae essent de eodem ho-
mine pariter verae, Homo ambulat, et, Ho-
mo non ambulat. Eorum tamen unum,
prlus quoque quatn fieret, necesse erat
exsistere, secundum cursum ordinemque
naturae, videlicet solem oriri ; alterum ve-

Oti DE CONSOr.ATIONR PHILOSOPIII.F. I.lllF.ll V. — 1'UOS.V \i; AllT. Xll

ro mtniNii'. id est, hominoin amhularc .V silum », id csl mcntis mcir intontioncm ;

non fuit ncccssc antcquam ficrcl. //</ <V/V//// crdctKtho iiroriilcnlittiii, id csl, |)ra'co<;iii-

f/iKV ftnrsoifiti Dciis Itaitcf . id csl. ca (jua' tioiiom Dci faciam irrilam cl fruslralam,

Dcus inluclur lamjuam in j)ia'scnlia sua' (jHiint qtnv Hlti iinvnosrif ,forte tnutavcrn,

inentis consliluta, quamvis adhuc fulura, id est,dum forsitan j)roj)Osuero agere quod

prorul (id est sine) dubio exsistunt ; sod agere ante iion j)roj)oncbain.

eorum hoc ijuidem de rerum necessitate Respondebo cgo IMiilosoj)hia,;>roy)Oi77Mm

desrendit, id est, quodihim iilorum ne- tjiiidcm fititin fc posse deflcrtere, id est

cessario fil, ut coelum movcri, illud rero inutarc, scd (ji(o)iiam et id te posse, et

de potestate facicntiuni . id est, quoddam an facias, quore ronvertas, prwsens pro-

ipsorum provenil e.\ libera facicntium vo- videntiiv veritas intnetur, divinam te

binlale. prcescientiam non posse vitare : id est,

Kx quibus infert Philosopliia : Ilnud B dicam « tc non possc vitare », evadere,

igitur injuria diximits, id est, non iii- fallcrc aut fiuslrari, « pricscicntiam » Oin-

juriose nec false protulimus, ila quod di- nii^olcnlis. quoniam ij^sc scil infallibilitcr

ccndo quod subditur, non sumus locuti (juod lu j)Ossis mularc tuum propositum,

injuriam, id est injuriosum quid, contra scit quoque an id mutabis, et si muta-

Dctim el veritatem : /nvc, utpole futura veris, praescit ad quid potius te vertes et

contingentia, si ad divinam notitianx (id flectes seu inclinabis. Iloc ilaque « in-

est ad Dei prsescientiam) referantur , ne- tuctur veritas pr.Tsens providentiae », id

cessaria, id est necessario eventura ; si cst vera providentia Dei praosens ubique

per se considerentur, id est in propria ct universa in se ipsa pra^senlialiter in-

natura, necessifatis esse nexibus absoluta, tuens, sicuti prcvsentis oculi effugere non

id est immunia et libera a necessario possis intuitum, id est, quemadmodum

eventu, utpote contingentia. Cujus sub- C iion potes evadere inspectionem oculi

jungitur simile. Sicuti omne qvod sen- alicujus hominis tibi adstantis et apertos

sibuspatet, id est omne sensibile ac par- oculos super te habenlis, quamvis te in

ticulare, si ad rationem referas, id est varias actiones libera voluntate conver-

per comparationem ad rationem abstra- teris, id est, quidquid effeceris manendo

hentem, et illimitate considerantem ac si- in praesentia oculi in te fixi : (juia poten-

ne reflexione ad phantasmata, universale lia sensitiva necessario immutatur a suo

est, id est generale, seu communis na- subjecto sibi proportionabiliter applicato.

tura ; si ad se ipsum respicias, id est, si Sequitur replica tertia. Qiiid igilur?

id attendas secundum quod in se ipso inquies : id est, dices, « Quid igitur »

consistit, singulare est. Propter quod as- restat? Ex meane dispositione scientia

serit Commentator : Universale dum in- divina mutabitur,'\AQ%i,viiv\xmr\QnQxA\%-

telligitur, singulare dum sentitur. Unde D positione mea », id est ex varia propositi

el in libello de Unitate et uno scribit mei altercatione, « mutabitur » Dei « sci-

Boetius : Omne quod est, ideo est quo- ewtla ^^,ut quum ego 7iunc /loc nunc aliud

niam unum est. Ideo quoque juxta Phi- velim, illa (juoque, utpote scientia Dei,

losophum, esse (utique actualis ac realis noscendi vices altcrnare videalxir, id est,

exsistenti») est suppositorum. agnoscatur « alternare vices noscendi »,

Deinde tangit Philosophia secundam re- id est variare modos circumstantiasque

plicam contra prahabita. Sed si in mea noscendi vicissitudinemve sciendi, ita ut

(inquies) pjotestate situm est mutare pro- noscat uno momento aut tempore quod

positum : id est, tu « inquies, Si situm alio nescit?

est », id est constitutum, « in mea potc- Minime, id est, nullatenus hoc conce-

state », id est libertate, « mutare propo- dL&m.Omne namque futurum divinus prce-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLF. LIBEK V.

PHOSA VI ; ART. XII

023

currit intuitus : id est, intuitio seu cogni-
tio aeterna mentis divinae(de qua inTima>o
subtiliter asserit Plato : Deus ut mens
cujus intuitus contemplatioque intellectus,
etc.) « praecurrit », id est, ab ffiterno pra3-
cedit, « omne futurum » quod nunc est
aut unquam fuit futurum ; et ad pro'.-
sentiam propriw cognitionis retorquet , id
est, omne futurum « retorquet », id est
flectit,a proprietate suae futuritionis quasi
« ad » quamdam « praisentiam » coram
se : ideo additur, ac revocat, id est, in
suo conspectu preesentialiter statuit : quia
(ut patuit) cognitio rerum est secundum
naturam et inodum cognoscentis, non co-
gniti. Ncc altcrnat, ut existimas, nunc

' vices /toc, nunc illud, prcenoscendi cice * .• hoc
est, scientia Dei seu scientissimus Deus
non « alternat », id est, suam cognitionem
nuilatenus mutat, « vice », id est vicis-
situdine seu modo aut circumstantia tem-
poris, « preenoscendi nunc hoc » futurum,
« nunc illud » ; sed uno ictu mutationes
tuas manens proivenit atque complectitur :
id est, Deus seu praescientia ejus, in se
« manens » invariabilis et immobilis,
« praevenit », id est, seternaliter preescit,
« atque complectitur », id est, plene inclu-
dit et omnifarie comprehendit, «uno ictu»,
id est uno prsesentiali intuitu,« tuas muta-
tiones », id est cunctas tuas variationes
et varietates, imo te ipsum, et cetera uni-
versa cum omnibus eorum contingentiis,
circumstantiis, actibus et accidentiis, ut

€/•. p. coG supra ostensum est; nec aliter posset
l' et 3. consistere hominum judex.

Quam comprehendendi omnia visendi-
que prcesentiam, non ex futurarum pro-
ventu rerum sed ex propria Deus sim-
plicitate sortitus est : id est, « Deus »
supersapientissimus « sortitus est », id
est, habet ac possidet, nec aliunde susce-
pit, « praesentiam » lianc « visendi », id
est prsesentiaiem universorum notitiam
ac virtutem visendi, id est indesinenter
videndi, et « comprehendendi omnia »,
tam genera quam species ac individua
(quum et nos multa talium cognoscainus,

A et ipse Aristoteles libro de Anima pro
inconvenienti habeat, quod Deus dicatur
ignorare quae nos scimus), « non ex pro-
ventu », id est impletione seu exsistentia,
« rerum futurarum » (sic enim, quod
absit, scientia superbenedicti, superperfe-
cti et supergloriosissimi Creatoris depen-
deret ex creaturis, iino et ipsemet Deus,
quum sua scientia sit sua essentia et
ipsemet sciens), « sed ex simplicitate pro-
pria », id est ex sua simplicissima natu-
ra, eminentia et perfectione. Ipse enim

B est essentialiter actualissimus et honora-
tissimus intellectus, ut duodecimo Meta-
physicae fatetur Philosophus ; et sua su-
persplendidissima ac supersancta essentia
esl omnium rerum idea, species, ratio et
exemplar, in qua cuncta relucent plenis-
sime, ut patuit supra, beatusque Augusti- c/". p. 372
nus libro LXXXIII Qusestionum prosequi- ^^' ^-
tur. Juxta hunc modum loquendi Prochis
Platonicus in Elementatione sua theolo-
gica loquitur, quod universa catena deo-
rum non est comparabilis a'jTap/7,, id est

C summo ex se et per se Deo : tantam (in-
quit) ille excellentiam super omnia est
sortitus. Hinc item in libro de Causis ha-
betur : Primum (id est causa prima) scit
res omnes per suam essentiam.

Praeterea, praetactae distinctioni Philo-
sophiae, quod quaedam necessario fiant et
aliqua contingenter, atque quod quaedam
sunt temporalia et qusedam perpetua et
suo modo aeterna, concordat quod in pri-
mo Timaei disseruit Plato : In primis
dividendum quid sit quod semper est

D generationeque carens, quid item quod
gignitur nec est semper. Alterum intel-
lectu perceptibile est ductu et investi-
gatione rationis, semper idem ; alterum
vero opinione et irrationali sensu appre-
hensibile. Hinc iterum ait ibidem : Soli-
tariae * (id est divinae, singulari et summae) • sempi-
naturae non recte partes temporis adscri- '®™*
bimus. Dicimus enim, Fuit, et est, et
erit. At esse solum competit ei juxta ve-
ram sinceramque rationem ; fuisse vero
et fore ei deinceps non competunt : haec

(iii DE CONSOLATIONK PJIILOSOPHLE I.IBKH V. — PROSA VI ; AHT. XII

qiiipiio gtMiiliira» Irniporis siiiil j^ropria. A Deni(|ii(' ralio addiliir ciir rcruin even-

Jiu- (juo illml (fuo(/ue rcsolvitur, id esl, liis non sinl causa scientia' Dci. IIcvc enim

ex diclis clare et resoliitorie declaratur, silcntiu' r/,v, id esl virlus et proprietas

(/uod }>nulo ante posuisti, indinnuut cssc, ista divin» scieiiliie, jtnvscntdria notionc

(/. p. 5S0 id est. qiiod in hoc libro quinto asseniisli, cuncta coinplectcns, id est, omnia coni-

'' ^' *• esse indecens Deo adscribere, si scicntiu' preliendeiis cogiiilioiic prjpsenliali intui-

I)ci causani futura nostra privstare di- li\a in sc ipsa, non ex rebus concepta,

cantur, id est, quod opera iiostra veiitu- prout istud jani ssnpe exposiliiin est, rebns

ra (( dicanliir pra>slarc caiisam scienliie omnihus inodnni ipsa constituit, id est,

Dei ». hoc cst, qiiod iiiijusiiiodi evciiliis ipsamel increala scicnlia, propria el con-

perhibeantur esse caiisa el ralio pra»scicn- subslanliali sibi virltilc |)r;ror(linavit, iin-

tiae Dei. proul videnliir sensisse qui di- pressil, pra>fixil « omiiibus rebus ino-
cunl. noii ideo aliquid cssc vciiliirum B diim «, id est dificrcntiam ccrtam,gradiim

quoniain Deus pra?scil hoc esse futurum, et speciein ; nihil vero posterioriOus de-

sed econvcrso, quoniam hoc fuluriim est, Oct. Ilaquc qu.Tdam sunt conlingenlia,

Deus id prffiscirc. Veriimtainen qui hoc qiieedam neccssaria : qujpdam temporalia,

dixerunt, non inlenderunl liunc sensum, (luicdam perpetua : nec providenlia rcrum

nec hanc admisissent sequelam. Origenes aufert rebus proprietates differentiasque

quoque, homo profundissimi et quasi an- hiijusmodi.

gelici intellectus, quamvis in suis scriplis Ex qiiibus Philosophia quasi epilogat

hinc inde suspectus, dixit hoc ipsum su- atque fiiialitcr intentam conclusionem in-

per epistolam ad Romanos, loquens ex- fert, dicendo :

treme contra quosdam ha^reticos omnia Qu(r (/man ila sint, id est, quum prse-

necessario evenire dicentes. Contra quos inducta ita se habeant, manet intemerata
dixit, non ideo futura evenire (supplc, C mortalibus arbitrii libertas, hoc est, « li-

ex necessitate)quia prsevisa sunt, sed quo- bertas arbitrii », id est iiberum arbitrium,

niam futura sunt, omnia ea pra^sciri : manet intemeratum, id est inviolatum et

intelligendo per « quoniam » causam a integrum, seu potius a nccessitatione et

posleriori, seu causam sine qua non ; qu» coactione immune, quanquam in primis

causa denotat signum seu effectum causa;, parentibus per originale peccatum lasum

non proprie causam. Sic in Psalterio fer- fuerit et suo modo infectum : propter quod

Pi.xLiv, 3. tur de Christo : Diffusa est gratia in la- status nalurae humanae post originale pec-

biis tuis ; propterea benedixit te Deus catum vocatur status naturae corruptse,

in a?ternum. Non enim est dubium quin status vero naturse ejusdem ante illud pec-

benedictio Dei fuerit causa gratia^ diffusae catum, status natura3 integra?, prout se-

in labiis Christi. Et rursus in psalmo eo- cundo Sentcntiaruin Magister asserit et cf. dist.
dem : Dilexisti justitiam, et odisti ini- D doctores. ^xivD.xxv

quitatem ; proptcrea unxit te Deus, etc. Sequitur secunda conclusio. Nec ini-

Unctionem etenim Christo collatam se- (jue * leges solutis omni necessitate volun- • iniqum

cunduin naturam suam assumplam, ipse tatibvs jirivmia pconasquc projjonunt : id

non meruit, sed ex mera supcrpiissima est, lex divina et naturalis ac positiva non

benignitale in primo sua? incarnationis « inique », id est non injuste, « propo-

instanti suscepit : ideo per dilectionem nunt », id est, cum certitudine pra^dicunt,

justitia? et odium pravitatis non meruit « voluntatibus » creatis « solutis », id est

gratise unctionem ; verum unctio illa ple- immunibus et religatis. ab « omni ne-

nitudoque gratise, caritas quoque infusa, cessilate », id est coactione et limitatione

fuerunt causa actualis dilectionis jiistitia3 in agendo, « pramia » voluntatibus justis,

ac odii mali culpa?. si usque in finem perseverent, et « poe-

Ibid. 8.

DE CONSOLATFONE PHILOSOPHF.E LIBER V. — PROSA VI ; ART. XII G2o

nas )) voluntatibus pravis, nisi poeniteant. A fidentia per caritatem ornata. Spes quo-

Maiih. Sic namque ait Salvator : Ibunt mali in que informis disponit de congruo, non

ignem £eternum, justi autem in vitam de condigno, ad impetrandum spei effe-

aeternam. Si autem omnia necessario eve- ctum : sicut et cetera opera bona ex ge-

nirent, leges hujusmodi essent injustae. nere cxtra caritatem exhibita, de congruo

Etenim per preemiorum pollicitationem disponunt aliquo modo ad gratiam, quan-

homines alliciuntur ad meliora, et per tum in ipsis est. Ilinc sanctus loquitur

comminationem poenarum a vitiis retra- Jeremias : Benedictus vir qui confidit in /<;,•. xvn, 7.

huntur. Principaliter tamen ex puro Dei Domino, et erit Dominus fiducia ejus ;

amore agenda sunt bona, et mala jugiter beatus etiam Isaias propheta : Deus ju- /«. xxx,i8.

fugienda : alias magis diligeremus nos dicii Dominus, beati omnes qui exspectant

ipsos ac pr^mia nostra quam Deum. Ista eum. Sic firmissime speravit in Deo ele-

demum secunda conclusio directe ex pri- B ctus ille Job, loquens : Etiamsi occiderit yo6Mi., 13.

ma consequitur. me, in ipso sperabo. Hinc Ecclesiasticus

Sequitur conclusio tertia. Manet etiam nos monet: Respicite et scitote quia nullus Eccu. h,

spectator desuper runctorum prwscius speravit in Domino el confusus est. Quis "' '"•

Deus : hoc est, omnipotens Conditor im- enim permansit in mandatis ejus, et de-

mobiliter perseverat super omnia, cuncta relictus est ? Aut quis invocavit illuin, et

conspiciens et « preescius » omnlum fu- despexit eum ?

turorum, providentiam habens universo- Quce quum rectx sunt, id est, dum spes

cy. p. 509 rum, ut jam diffuse et copiose proba- et preces « sunt rectae )) et justa?, ineffi-

Dets.,617 i^m^ gg|. caces esse non possunt. Tunc autem oreces

C ets.,623 /^ 1 ^ r

c. Quarta conclusio est : Visionis ejus sunt rectse, quando spiritualia ad salutem

quoque pra'sens semper wternitas cum necessaria, primo et principaliter petun-

nostrorum actuum futura qualitate con- C tur, et hoc perseveranter : quia ut ait

cM/-ri7 .'hoc est, « seternitas visionis ejus )), Salvator, Oportet semper orare et non z:«c. xvm,

videlicet Dei, id est seterna cognitio Cre- deficere ; Paulus quoque, Sine intermis- '•

.... ., . ..., T^-, 1 r/igis. V,

atoris, jugiter « prgesens )), id est, cuncta sione (inquit) orate. Deinde petenda sunt 17.

prsesenter inspiciens, atque in omnibus alia in quantum expediunt ad salutem.

per essentiam, prsBsentiam potentiamque Rursus, orare oportet cum omni attentio-

consistens, « concurrit )), id est, simul ne, ferventi affectione, cordiali compun-

stat, « cum futura qualitate )), id est tem- ctione, contrito et humili corde, cum re-

poralitate, mutabilitate et contingentia, verentia et timore. Imo, ut sanctus vir

« actuum nostrorum )), nec unum horum Joannes Climacus, abbas montis Sinai, in

derogat alteri, imo compatiuntur se invi- suo sententioso asserit libro, qualiter Deum c/'.t.xxviii,

c/'. p. 618 cem, sicut hoc modo ostensum est ; 6on?'.s invocare debemus, discere possumus aP'^'*'^''

B'ets. prcemia, malis supplicia dispensans, id D reis mortis, qui si aliquam habeant spem

est, ordinate et juste distribuens, quem- impetrandi veniam a judice, videmus

A/jof.xxii, admodum fertur in Apocalypsi : Ecce ve- quam lacrimose, quam humiliate, quam

'"-• nio cito, et merces mea mecum est, dare indesinenter et affectuosissime invocent

unicuique secundum opera sua. eum : quanto magis Deum aeternum, Ju-

Quinta conclusio est : Nec frustra sunt dicem summum, taliter invocare debe-

in Deo positm spes precesque, id est, fi- mus, qui toties seternam damnationem

deles non inaniter ponunt in Deo spem meruimus, atque eeternam ab eo beati-

suam et ipsum exorant. Nempe, quum tudinem adipisci precamur? Spes item

ipse sit fidelissimus, piissimus, optimus, est recta, dum divinae pietati principa-

et omnia sciens, nequaquam relinquet liter innititur, et meritis propriis secun-

sperantes in se spe formata, hoc est con- dario : spes enim est certa exspectatio

T. 26. 40

G^j<;

i)E r.oNsoi..vTioM; iMiii.osoiMiir. i.iiii-.ii v. — imios.v vi ; akt. xii

Eccli. x\i
o

Jacob. IV, 7
Ps.\\\\\.

Otee XII, C.

II Mach.
VII, 34, 35.

Jer. XVII, 5

Eccli.
xxxv, 21.
Ps. ci, 18

futura» felicitatis cx gralia Dci nuM'itisque
procodcMis.

PostrtMuo IMiilosophia compcndiosam fa-
cil admoiiilioncm. .Ircr.^idnii/ii iifilur ri-
tin, i(l cst. peccalis rcsislilc cl fugitc ca :
jiixla ilhul Kcclesiastiei, (juasi a faeie co-
luhii fugc peeeata; et illud Jacobijlesistile
dial)o!o. ct fugicl a vobis. Virtutes colHe,
id cst, amalc cl c.xcrcctc. IIoc cst qiiod
dixil Psalmista : Dcclina a malo, el iac
bonum..lf^ rectas spes anitnum sublerate,
id est, cor vestrum erigite ad sperandum
in Domino, ipsum virtuosis actibus hono-
rando, ne sit spes sine operibus. Idco ait
Oscc propheta : Miscricordiam et judicium
euslodi, ct spcia in Dco liio scmpcr. 0i'O-
coiitra dicilur pricsumptuoso ac arroganti:
Noli extolli vanis spebus ; nonduin eniin
Omnipotentis judicium effugisli. Et Jere-
mias testatur : iMaledictus qui eonfidit in
homine.Verumlameii in Sanclis Dei spera-
mus,pripserliin in beatissima Virgine,qiuc
est vita, dulcedo et spes noslra : non quasi
in principali objecto, sed secundario, in
quantum est mediatrix et auxiliatrix no-
stra apud Deum ad impetrandam gratiam
ad salutem. Hwniles preces in e.rcel.sa
porrif/ite :k\ cst, Dco in cxcelsis residcnti
preces ex humilitatc manantes offcrtctam
ex consideratione proprisp defectuositatis
et culpae,quam ex contemplatione infinit;c
excellentitB atque justiti;c Dei ; cum [)ro-
funda et stabiii humiliatione invocelis Al-
lissimuin, quum in Ecclcsiastico scriptum
sit : Oralio humiliantis se nubes pcnctrat.
In Psalmo quoque de eo asseritur : Respe-
xit in orationein humilium, et non sprevit
precem eorum.

Sequitur saluberrimum documentum.
Magna vobis est (si dissimulare non vul-
tis) necessitas indicta probitatis : hoc cst,
o homines mortales cito morituri,» magiia
necessitas probitatis », id est obligalio et
opportunitas ad virtuose vivendum, « est
indicta », id est prsofixa et commissa,
« vobis » (ista tamen est necessitas condi-
tionata, non absoluta, quia salutem conse-
qui non valemus nisi insistendo virtuti-

A bus), « si non vullis dissimnlare », id est
ncgligciilcr ct inadvcrtcnlcr surda aure
priclcrirc, qucmadmodum hi (pii sciunt
cl non faciuiit, (]ui liabitualiltM* norunl cl
actualitcr noii pcrpciuliinl, qui lepidi sunl
('t remissi : de quibus S. Jacobus in sua
Canonica, Scienli bonuin facere et non fa- y„(.o/,.iv,i7.
cienti, peccatum est illi;Salomon quoque,
Oui inollis ct dissolutus cst in opere suo, /'/or. xvm,
frater est sua opera dissipantis. Quum an- ''■
te oculos atjitis ./udicis cu/icta cernentis :
hoc cst, quia « agitis », id est, vivitis, et

B quidquid cogitatis, a[)pclitis, loquimini,
exercetis, ncgligitis, totum committitis aut
oinittitis, « antc oculos », id esl in conspe-
(lu ct coram pncsentia sapientiaj ac sci-
cntitc atquc juslilitc, « Judicis cuncta cer-
ncntis », id est, omnia clarissime ac
diligcntissime inspicientis, ponderanlis ac
jiidicaturi. .\d cujus contemptum et vili-
[)ensionem pertinet quod insensata ac mi-
scra creatura audet, ipso prwscnte, intu-
ente, prohibente ac comminante, transgre-
di e,jus praecepta, quum et judex terrenus

C lioc repularet sibi valde injuriosum.

Istud debct nos incessanter tiihoratos,
sollicitos et custoditos efficere, quia tota
conversatio nostra inlus cl extra, est ubi-
quc el seinper coram oculis supersanctis-
simi Dei. II»c consideratio jjarit sapientia-
lcm pudorem turpiter 0[)crandi viliterque
vivendi, negligenter el inhoneste agendi.
Si ergo vis in vera cordis stabilitate pro-
ficere, divini judicii assiduam commemo-
ralionem habere, omncin acediam, turpi-
tudinem negligenliamque vitare, satage

D indesinenter aut saltem frequenter atten-
dere Dei prsesentiam et adspectum, cum
sanctis quoque viris Elia et Eliseo ssDpius
inlra tc diccre illud libri Regum : Vivit m neti.
Dominus in cujus conspectu sto hodie. ''J";'''^""'
Ideo sanctus rex David psalmo vicesimo iii,i4;v,i6.
quarto dcproinpsil : Oculi mei semper ad ps. xxiv,
Dominum. Et iterum regius ille propheta '^'
David psalmo centesimo octavodecimo
asseruit : Servavi mandata tua et teslimo- p*. cxvm,
nia tiia, quia omnes via) meae in conspe- "'^-
clu tuo.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIBER V. — PROSA VI ; ART. XIII 027

Prseterea B. Bernardus docet, hoc mul- A Deus videat ; sic loquere cum Deo, tan-

tum prodesse homini proficere cupienti,ut quam homines audiant.
assidue meditetur sibi esse praesentem ali-

quam personam virtuosam ac sapientem, Joannes. — Grates Altissimo, quia com-

quam veneretur, et coram qua verecunda- pleta est expositio voluminis hujus.Verum

retur se male habere,negligenter,acediose, (ni fallor) adhuc qutedam vis addere de

incomposite agere, opus Dei irreverenter providentia Dei ex nonnullis doctoribus.

solvere, seque in omnibus regat ac si vi- Sed (precor) responde quid moralissimus

deret illam sibi prsesentem seque inspici- Seneca de fato et providentia senserit.

entem. De hoc Seneca in libro de Copia Dionysius. — De tanta re inter varias

■Episi.iib. verborum * disseruit : Aliquis vir bonus opiniones fluctuasse videtur, attamen ad

'. ep"'- eligendus est nobis et ante oculos semper id quod securius fuit, amplius divertisse.
habendus, ut sic tanquam illo spectante B Sic quippe sextadecima ait epistola : Nemo

vivamus, et omnia tanquam illo judice fa- beate vivere potest sine sapientise studio,

ciamus. Maxima vitiorum pars tollitur, si in quo perseverandum est tibi, et assiduo

peccanti testis adsistit. Aliquem habeat studio robur addendum. Sed dicet aliquis :

animus quem vereatur, cujus auctoritate Quid mihi prodest philosophia, si fatum

etiam secretum suum efficiat sanctius. 0 est? Quid prodest, si Deus est rector? Quid

felicem,qui aliquem sic veretur ut ad ejus prodest, si casus imperat? Nam mutari

memoriam se componat ac ordinet! Qui certa non possunt, nihil quoque preeparari

sic aliquem veretur, cito erit verecundus. potest adversus incerta ; sed aut Deus

Insuper in suis ait Proverbiis : Non aliter meum praeoccupavit consilium, decrevit-

vivas in solitudine quam in publico, id est que quid facerem, aut consilio meo fortu-

non negligentius nec inverecundius. Ideo na nihil permittit. Quidquid ex his sit, mi
rursus deprompsit : Nullum locum putes C Lucili, vel si hsec omnia sunt, philoso-

consistere sine teste. Verumtamen, si tam phandum est. Sive nos inexorabili lege

utile est etsalubre, tam proficuum ad vir- fata constringunt, sive Deus arbiter uni-

tutes, virum bonum et sapientem habere versi cuncta disponit, sive casus res hu-

aut imaginari prsesentem, quanto magis manas sine ordine impellit et jactat, phi-

advertere et pensare Deum omnipotentem losophia nos debet tueri.Hsec adhortabitur

sibi incessabiliter esse preesentem, inten- ut Deo pareamus libenter, fortunse contu-

tum et eminentem, imo et angelum san- maciter ; haec docebit ut Deum sequaris,

ctum? Quem utique Deum certum est et casum feras.

cunctis creatis esse in infinitum venerabi- Joannes. — Supra induxisti pulchra quse- c/.p. 333

liorem, terribiliorem, digniorem ac sancti- dam exdictisGuillelmiParisiensis deprovi- ^*^'^"

orem. Hinc decima epistola loquitur Sene- dentia atque fato, plura inferius te dicturum
ca : Sic vive cum homlnibus, tanquam D inde insinuans : illa (si plaeet) prosequere.

ARTICULUS XIII

EX SCRIPTIS GUILLELMI PARISIENSIS EPISCOPI, LIBRO PRIMO DE UNIVERSO, DE PROVIDENTIA

ET REGIMINE DEI.

LIBRO de Universo Guillelmus effatur : est hominum insipientium et stultorum
Consequens est prosequi qusestiones qui quaerunt qualiter possibile est Creatori
circa providentiam Dei. Quarum prima tantam rerum multitudinem, diversitatem

(il>S

HE CONSOI. VnONK l'IIIIOSOIMII.K. I.lllDll V.

1'HOSA VI ; AIIT. MII

et variotatoin regere et ciirare. Cul quapsti-
oni respondet Apuleius Pialonicus : Quein-
admodiiin (inquieiis) icx iiiius aut dux re-
jjit exercitiiin ininiiiieiabiiiiiin hellaloniin,
et ad uniiin clan^orein bucciiia' alii ad
arina, alii ad equos. alii ad inachinas ciir-
runt, et circa unuinquod(jue istoruin lain
niulta tainquc varia opera riunt; sic tolain
iniiltitiidinein creatiirariim iinus nutus
Creatoris pfriiulc regit ac si singula? crea-
tui\e illuiii aiidiant ac scntiant. Exsequi-
tur unaqiia'quc rcs vices suas, scieus seu
quasi dignoscens sibi a Creatore indilam
legem, queinadmodum in exercitu quau-
tumlibel inagno seit unusquisque pra^sen-
tiuin quid ad ipsum perlineat, et illud
exsequitur dato signo. Sicqiie considcra
tanlain mullitiidinem ac tantam olficio-
ruin varielatcin una voluntatc regia gu-
bernari, quam buccinfe innuit clangor.
Quid igitur mirum, si Rex et Dominus
saBCuIoruin sua omnipotentissima et im-
periosissima voluntate ciincta commovet
concitatque crcala, ita quod univcrsa et
singula aggrediuntur et piosequuutur ope-
rationes pertinentes ad se, et leges atque
officia quae edidit ac posuil eis ? Sic qiio-
que irrationabiles creaturae ex irradiatione
et adspersione luininositatis sapienli» I)ei
cognoscunt naturali notilia qua^dam cis
necessaria, ad suain consistentiam conscr-
vationcmque spectantia. Et hsec illumina-
tio modica ac participatio qua^dam lumi-
nis divina; scientia?, est eis quasi lex et
liber ac lucerna, qua tendunt ad convcni-
entia ac necessaria sua' natura^. : ut quod
aranea sic texit retia sua. — Insiiper aliain
responsionem ad quaestionem inductam
dedit quidam ex sanctis et sapientibHs
Christianorum doctoribus : iil dum rex
terrcnus priecipit sibi construi civitatem,
ad unum ejiis imperium procedunt tot ct
tanla; opcraliones operariorum, mechani-
corum, caementariorum, fabrorum ; et non
hominum tantum, sed et brutorum defe-
rentium onera. Quod si dc toto regno con-
siderationem feccris, similitudinem expres-
siorem invcnies : preesertim si regem tam

A sapientem el polentem imagiuaveris, ut
totuin rcgiiuiii suiim habeat sibi sine ulla
rebellione subjeclum, totis qiiO(]iie pra>-
cordiis injuslilias dctestctur. Mic ab initio
oriiabil totiim regniim suuin magislratibus
*;a|ticiitissiinis, ministris obcdiciilissiinis
lcgibusquc juslissimis; de oiniiibiis ad pa-
cem <'l prosperitatem regni pertiuentibus
sagaciter providebit. Hic igitur solo nutu
seu signo suap optimap voliintatis movebit
in iirimis adsistentes sibi, (Iciiidc pnpsides
|)i'ovinciaiuin, ac cetcros officiatos, sub

B quibus eril multitudo poptili ordinate gu-
bernata, obediens, bene pacata. Videbis
hiiiic regein de solio suo regentem univer-
sos et singulos homines regni sui. Si au-
tcin quidam pcrvcrsi nolucrinl subdi, et
iiijuslos sibi elcgerint pra^sidcntes vixe-
rintquc inique, hoc eorum perversitati,
non regis imperfectioni, erit attribuen-
duin. Ita est in regimine universi, at(jue
in principatu Kcclesiae inilitantis, quam
Dominus et Salvator in principio optime
ac sapicntissime instituit gubernandam

C per gloriosos Aposlolos ac evangelicae le-
gis praecepta, documenta, consilia, a qui-
bus mulli exorbitaverunt abusionesque
varias induxerunt. Haec Guillelmus : qui
et terliiim ponit exempliim de palatio re-
gis optiinc disposito variisquc officiis et
officiatis pulchre dislincto, quemadmodum
tertio Reguin narratur de palatio Salomo- \i\ ney.x,
nis. Porro per sanctum et sapicntem quem *'^"
allegat nec nominat, intelligit Augusti-
iium, cujiis ct vcrba allegat, dicentis : Ni-
hil fit in tota reriim universitate tanqiiam

D in universali republica,quod non ab inlcl-
ligibili aula summi Imperatoris aut juben-
do aut permittendo procedat. Et de hoc
aiictoritatcs Augustini sunt supra plcnius (,7. p. 420
iiitroductae. '^*'''-

Insupcr doctor iste assignat qiiatuor
vias, rationes scu motiva, ex quibus qiii-
dam philosophi atque haeretici dixerunt
omnia de necessitate evenire, et nihil esse
libere nostra in potestate, imo impelli nos
necessitatc ad omiiia quae facimiis, et pro-
hiberi impossibilitatc ab omnibus quae

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHLE LIBER V. — PROSA VI ; ART. XIII

629

non facimus. Primum motivum illorum A
est infallibilitas divinae providentiae omnia
distincte prfecognoscentis ac ordinantis :
Cf. p. 509 de quo jam dictum est satis in libris quar-

Aeis. to et quinto. Secundum est motus coelo-

rum, et figurationes ac cetera; dispositi-

ones stellarum et luminum. Tertium fuit

stuap- imarmene *, quam quidam vocabant im-

5*^^"^ plexam et indeficienter currentem seriem
causarum, dependentiamque necessariam
unius ex alia. Quartum est fatum. Quibiis
motivis objicitur, quia ex ipsis concludi-
turquod actus hominum non sint virtuosi B
nec vitiosi, nec futurum sit judicium Dei,
injustse quoque sint leges positivse et poe-
nitentise. Et breviter, opiniones istee stul-
tissimae sunt et contra experientiam om-
nem : ideo contra istum errorem non est
tam ratione disputandum, quam igne et
gladio praeliandum ; quumque poenas nul-
las asserat infligendas, poenis maxime in-
diget. Pulclire autem quidam amicorum
meorum irrisit unum illorum rogantium
ipsum ut iret secum ad quemdam : Stulte
(inquiens) rogas me ut tecum pergam. Tu C
enim dicis, cuncta quse fiunt, necessa-
rio evenire, et quse non fiunt, impossibile
fieri : ergo vel impossibiie est me pergere
tecum, aut necessarium est ut tecum va-
dam ; et sic preces tuee sunt cassae. Qui
ita irrisus et illusus, suum cognovit er-
rorem.

Consequenter procedam ad destructio-
nem imarmenes, quam quidam erronei
dixerunt esse implexam seriem causarum,
quemadmodum et Mercurius in libro de
Deo deorum. A quibus primo quaerendum D
quid dicant hanc. Et si vocent eam, con-
nexionem causantium et causatorum, a
primo causante usque ad ultimum conti-
nuo et necessario fluentium, objicilur
quod primiim causans est libere operans,
et non per modum natura», quia secun-
dum PhiIosophum,natura agit per modum
servientis,nec liberum ei est facere et non
facere : quod longe est a nobilitate et glo-
ria Creatoris. Causse quoque superiores
post priinam causam, sunt intellectualis

naturae, et libere atque ex electione agen-
tes; nec aliter virtuose ac laudabiliter age-
rent. Non ergo est series ista causarum
implexa a primo agente usque ad inferiora
per modum necessitatis, sed liberae potius
causalitatis. Nec causee istse intellectuales
necessitate feruntur ad ea quae faciunt :
imo intellectualiter norunt et discernunt
quid agere, quid non agere debeant. Insu-
per, si ex tali implexa serie causarum ne-
cessario agerentur quae in inferioribus
fiunt, cuncta vitia hominum viderentur
causis coelestibus inexcusabiliter adscri-
benda. Si autem dicatur necessitas ista
causari ex concursu et aggregatione om-
nium causarum et adminiculorum adju-
vantium eas, scito quod multa impeditiva
possunt occurrere; nec inferiora recipiunt
superiorum influxum secundum unifor-
mitatem et infallibilitatem superiorum,
sed causae superiores influunt inferioribus
secundum inferiorum capacitates et dispo-
sitiones, nec universis aequaliter ; neque
voluntas inde compellitur. Et quamvis in-
ceptio operis necessaria esset, non tamen
continuatio et consummatio ejus, quum et
voluntas assidue possit immutari. Idcirco,
secundum Aristotelem, qusedam eveniunt
necessario, quaedam frequenter, quaedam
raro et praeter intentionem, sicut fortuita.
Post haec transibo ad investigationem
fati et fatationis, et personarum quae vul-
go dicuntur fatatae ac potestatem fatandi
habere, utrum sint, et quid sit fatatio se-
cundum intentionem eorum qui eam po-
suerunt. Itaque fatum uno modo idein cst
quod fortuna seu diffortunium,prosperitas
sive adversitas alicui praeordinata in sua
nativitate aut ante : juxta quem modum
astronoini scientiam judiciorum suorum
fatidicam nominant. Et dicilur fatum ab-
usive a for, faris, tanquam constellatio
nativitatis aiit conceptionis, vel alterius
horse praecedentis conceptionem vel nati-
vitatem, haec fata sive locuta fuerit pra?si-
gnando sive prsesignificando. Alio modo
fatuin intellexerunt cultores multitudinis
deorum, praeordinatum et praedictum a

030

I)E CONSOI.ATIONK IMIII.OSOIMII .K LIIIKU V. — 1'HOSA VI ; AHT. XIII

diis qiios colucrunt : praMlictuin. inquain, A sunt inala ponnalia, honiinibus inultiplici-

(lcnniitiativo. Opinabantur (Miim deos niul-
tiplicitiM- loqui, viddicel coininoniloric,
coinininatoric et donunliativc : ct ca qiii-
(ItMu (iu;c coininonitoric aut coinininatoric
protulisscnl, possc avcrti nc cvcnircnl;
dennntiative vero prolata, necessario eve-
nirc, tanquain decreta et statuta deornin :
unde noininabant fata, tanquain dicta et
pijcdicta dcoruin. Sicquc ratuin, scciiiiduin
honiin intciitioiicin, cst dcoruin ass(M-li(),
faiido c.xpressa ct denuntiata inortalibus.

Icr cominodosa. Porro inala culpa», in se
dixil csse futura, ct pnrvidit. Nec voluil
ut cssent ex ipso, vel per ipsum, aul ab
ipso : (juia non dccct bonitatcm ct gloriam
/'jus (luod sit lalium caiisa. Statuit tainen
apud se, in Verbo siio oinnii^otentissimo
ct |)(M- ipsuin, ca non pcnitus prohibcre
esse.sed limitare ac ordinarc et modcrari :
limitarc quid(Mn. ne cousquo prosilircnt
(luociinKiuc lioinines pravi ac daMnones
vcllciil atquc suggererent : nioderari vero

de inagnis alicujus evenlibus. Interca fiiit B multiplicibus repressionibus ac resisten-

qiiidain ox Italicis philosophis, cujus elo-
quciitiam usqiic liodio tota latinitas non
iinmorito admiratiir (ot inlor Italicos sapi-
cntiain cjus ro[)uto ot arbilror admiiau-
dam), qui dixit fatiiin ot imarinonon \(\vm
esse,nec distinxit inter ea nisi nominibus,
dicens fatum essc causas colligatas, per
quas res rebus connexa; serie oriuntur aut
fiiint. Et doiiuo ait : Fatuin ost cx jrtcini-
talc flucns voritas soinpiterna. Oiiibus sor-
monibus (luamvis voritatem explicaro sibi

tiis, quas oinnes sola ejus sapientia tota-
liter novit ; ordinare quoque, ut non ante
vol prius fioront quam ipso utilitatcs illas
ox ois elicerot proplor qiias ipse ea per-
miltcnda potius olcgit quain (iiiominus es-
sent avertenda seu penitus prohibenda.

Denique hoc Verbnm Dei, Veritas est
aeterna, et omnis alterius veritatis causa
foiilana. Verumlamcn veritas miillipliciler
dicitur. Primo, proiil distinguilur contra
sigiium : sicqiio voritas non est nisi res

visus fuerit, rationem tamen et explicatio- C ipsa significata. Secundo, prout opponitur
nem nominationis prseteriit, nec nobis ap- falsitati, qusc est apparentia rei non exsi-
paret nec facit nos scire quare fatum sic stentis : et secundum hunc modum dicun-

sit appollatum.

Advorlo crgo quod D(Mis Palor ^'orbo
sno primogenito et seterno, anto rorum
creationem se ipsum dixit et universa fu-
tura, ita ut nuUus ex eventibus rerum et
hominum sit quem eodein Vcrbo illo non
prolulit; similiter in Verbo illo seterno
nec ordo nec modus in tota seric sa>cuIo-
rum ab eo est practermissus aut tacitus.

tiir falsi, hominos qiii pr,Ttendunl exterius
conlrarium cjus qiiod haboiit interius ;
quai falsitas simulatio nuncupatur. Tertio,
veritas est puritas ab admixtione contra-
rii : quemadmodum dicitur verum, aurum
quod est purum, et tanto verius quanto
piiriiis. Oiiarto, ipsum esse rei uniuscujus-
quo,hoc est esse residuum a tola varietate
et circumvestione accidentium : et hoc est

Inde ergo videri potest primogenitum Ver- D esse quod explicat definitio. Oninto, veri-
bum esse vocatum fatum, utpote a Patre tas dicitur esse Crealoris, cujus compara-
primo loculore prolatum.llffc itaque vide- tiono ornne aliud dicitur falsitas : juxta

tur ratio noininis fati, atque congruere
soli Verbo Patris »terni, in quo et per
quod constituit et ordinavit apud semet-
ipsum ante sa?cula totam seriem saeculo-
ruin omniumque causarum, oinnes quo-

quod Aristoteles in libro Metaphysicorum
asseruit unum solum csse cujus nulla est
causa, et illud est veritas, cujus respectu
omne aliud est vanitas seu falsitas, utpote
ex se possibile esse. Oneniadmodum enim

que eventus hominum qui fortunae aut non dicitur verum argentum quod ex-

infortunia appollantur, universa etiam bo- terius tantum argentum est, sic unum-

na naturae ot gratiae ac glorite, imo et quodque citra Deum exterius tantum est

boua corporalia ac temporalia, iiiter qiiae ct a foris, habens esse adventicium : quo-

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V. — PROSA VI ; ART. XIV 631

niam esse quod praedieatur per hoc ver- A quse, secundum Avicennam, est ada^quatio

bum est, quo esse unumquodque est, dc orationis et rerum, id est affirmationis et

unoquoque creato dicitur accidentaliter, negationis. Orationem vero intelligit Avi-

sive per participationem, et de solo Deo cenna tam exteriorem,vocalem scilicet vel

essentialiter. Ab omni namque alio est scriptam, quam mentalem. Et sive dicatur

separabile actu aut ratione ; a Deo autem aequatio, sive eequalitas, sive similitudo,

nullatenus, alioqui esset ei acquisitum. non refert quantum ad Avicenna? intentio-

Sexto, veritas dicitur veritas enuntiationis; nem. — Haec Guillelmus.

ARTICULUS XIY

DE FATO ET PROVIDENTIA EX DICTIS S. THOM.E.

cy. p. 512 T TT tactum est supra, de fato (ut fertur) B enim est quidquid est in motu circuli

3eis.,54-2 u edidit Thomas speciale opuscuhim, coelestis, possibile vero quidquid est in

in quo inter cetera protestatur : Fatum generabilium corruptibiliumque materia :

primo dicitur mors dispositione perio- sed forma ex circulo coelesti causata et ge-

dorum inducta. Secundo, dispositio divi- nerabilibus corruptibilibusque inha^rens,

nae providentiae de futuro progressu esse media est inter utrumque. Omne enim

et vitae inferiorum : quae dispositio est quod recipitur in aliquo, recipitur in eo

aeterna. secundum potestatem et dispositionem re-

Tertio fatum dicitur forma ordinis esse cipientis, non recepti seu causa^ a qua

ac vitse inferiorum, causata in ipsis ex est. Quod patet in bonitatibus quae pro-

periodo ccelestis circuli, qui suis radia- cedunt a Deo, ut sunt esse, vita, ratio,

tionibus ambit nativitates inferiorum. Qii» lux, sapientia : qua? quanto longius a

forma non est forma substantialis dans G primo procedunt secundum diversos en-

esse, sed potius forma cujusdam univer- tium gradus, tanto mutabiliora materia-

salis ordinis esse ac vitae, in essentia sim- lioraque fiunt, quamvis in Deo simplicis-

plex, ac multiplex in virtute. Etenim sim- sime, immutabiliter seternaliterque consi-

plex esse habet a simplicitate circulationis stant,ut divinus Dionysius libro de Divinis

circuli communis, multiplicitatem autem nominibus docet. Conformiter est de for- cap

virtutis a multitudine eorum quae conti- ma ordinis esse ac vitae : quae in coele-

* ni nuo a circulo fluunt : fluit * quippe a mul- sti circulo necessaria est, et incommuta-

tis stellis et sitibus et spatiis et imagini- bilis, hoc est inalterabilis ; in rebus vero

bus et conjunctionibus et praeventionibus, generatis, propter mutabilitatem esse ipsa-

et multiplicibus angulis, qui describuntur rum, est mutabiliter ac contingenter rece-

ex intersecationibus radiorum ccelestium pta. Unde quarto de Consolatione Boe- cf. p

corporum productioneque radiorum super D tius multos figurat circulos, in quorum

centrum, in quo est sol. Atque ut asserit centro ordo est et causa fati atque fa-

Ptolemaeus, per adspectum solis omnes talium : et in circulo primo propinquo

virtutes eorum quae sunt in circulo cce- centro, est immutabilitas fati secundum

lesti congregantur et ad unam formam quod refertur ad causam ; in circulo au-

uniuntur. — Quae forma medium est in- tem distante, in quo continentur gene-

ter necessarium et possibile. Necessarium rabilia et corruptibilia, est ejusdem fati

3l0

B' et s.

C32 DR rONSOI.ATIONM- IMin.OSOrill.F. I.IHKK V. — IMU)S.\ VI ; AUT. XIV

contiiijieiilia ac inutal)ililas p(M' (.'ssc gc- A coelostis effectus. Proptcr quod Mesaloii ' ' M"»'"'"»-

neratoruin et corruptorum. Sicque cen- di.xit : Cu'leslis effecliis [qui xocainr n/n-'^

trmn cst (lispositio esse et \\Uv iii iiienlc /n] juvatur a sapi(Mite aslronoino, sicut

priini inotoris : circulus vero juxta een- in piodiiclione terra^ nascenlium juvatur

triiin pro[)iii(jiius, est eadem forma dis- aialione el seminatione.

positionis proiil csl in iieriodo cir(Mili . Sed liis olijici polcsl. (pioniam soinnia

coelestis : circulus deinuin a cenlro di- cx qiiil)iis prognoslicamus futura, iit dicit

stans, designal forinam dispositionis eain- Macrobius, sive sint oracula, sive intel-

(lcm pioul miil;il)ilil(M- csl iii rebiis gc- ligenliio, sive prophetiio, tripliciler fiunt

noralis- alquo corru|)lis. Forma (]iiO(pic iii iiobis, ut etiam Arislotcles ait secundo

hioc, (jiiiim sil imiijro p(M'iodi. virliialihM- dv Somno ol vigilia *, pula, per signiim, 'priniode

ac polenliiilitcr coiitiiiol totiim csse et per causam, aiil por accideiis, in quanliim

operationem ot duralionein generatorum B actus est accidens per se, non accidens

et corruptoriim : sicquc qiiamvis sit ox cominuniter. Est autcm somnium passio

necessario, nihilo minus est variabilis el somiii : idcirco per aliqiiid dormitionis

conliiigens. Ciijiis caiisam oplime assignal accidil somniiim dormienli. Accidens au-

Plolomious iii nuadriparlito : Virtiifes (di- tom dormilioiiis quod osl prognosticiim fu-

cons) stellarum por aliud et per accidens tiiri,iion potest causari a calido el frigido,

fiunt in infcrioribus. Per aliud quidem, huinido et sicco, quae sunt in maleria :

quia pcr sphieram activorum et passivo- oportet ergo quod causelur a forma ali-

rum, per quorum qiialitales activas et qua, qusD est forma ordinis et regula vitae

passivas inlKcrent inferioribus ; per acci- inforiorum. Nec forma ha?c potest esse

dcns antem. quia hipc forina, ctsi a nc- nisi a circulo coRlesti : ciii formae infe-

cessaria efflual causa et immiitabili. acci- riora de neccssitate siibjocta videntur. Di-

dit ei habere esse in rebus conlingentibus C cendiim.quod non de necessitate inferiora

ac variabilibus. Ilaque ex diiobus habet subjaconl iili forma?. Cujus duplex causa

mutabililatem. puta : cx qualitalibus ele- priolacta est. — Porro de illiiminatione

mentorum, per quae defertur ad generata ; irilellcctiis est diiplex responsio. Una Stoi-

et ex esse generatorum, in quibus est corum et Platonicorum, dicentium quod

sicut in subjeclo. — Hinc dispositio fa- omnis substantia nobilior per impcrium

talis exclusibilis impedibilisque coiisislil habol movere inferiorem, et quod inferior

per oppositas dispositiones in materia sen- illi obedit : sicut in fascinationibus ani-

sibili exsistentes,per dispositiones quoqiie ma unius inspiciendo alium ligat et im-

oppositas in aniina sensitiva inventas. pedit operationes illius. Dicunt namque,

IIoc namque faciunt apprehensa in vir- quod virtiite aliciijus naturae superioris,

tutibus aniinip sensitivfp, quod dispositi- sive intclligentiir sive stcllic, anima unius
ones qualitatiim activarum et passivarum D ponilur in gradu superiori, et anima al-

in corporibus. Ex imaginatione enim mu- terius in gradu inferiori ; tuncque inferior

lieris intensa, totum corpus ad venerea nata est immutari ab apprehensione su-

transmutatur. Propter quod eliam assoril perioris, et sic fiunt fascinationes. IIoc

Aviccnna, qiiod qiiidam ex imaginationo voro secundum Peripateticos non bene

lopric loprosus offoctus est. Palienlibus convenit, quoniam inler agens et aclum,

quoque saiiguinis fluxum, dissuadet Gale- movens et motum, oportet esse immedi-

nusrubicundorum adspectum. Si igiturap- ationem et conjunctionem secundum con-

prehensa sint motui coelesti contraria, ex- tactum. Unde dicimiis, quod sicut calor

cludunt coeli effectum ; per convenientes digestivus diiplicis est virtutis, unamque

vero ccelesti inotioni dispositiones corpo- habet in qiiantum est calor ignis, ciijus

rales apprehensionesque animalos juvatur ost alterare et separare ea quae divcrsi

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V. — PROSA VI ; ART. XIV 633

sunt generis atque decoquere ; alteram A causarum exclusa est. — Ha?c Thomas in

habet in quantum instrumentum est ani- prsefato tractatu.

mae, quae est principium vitae, secundum Insuper, ut superius quoque inductum cf. p.iao

•digeren- quam tcrmiuat dirigendo* ad formam vi- est, in Summa contra gentiles, libro tertio, ^ ^^ ^'

" ventis : sic et motus coelestis duplicem Thomas diffuse inde conscripsit : quae a

habet virtutem, unam in quantum est studiosis ibi possunt requiri. Ubi et inter

motus corporis orbicuiaris, et sic movet cetera refert : Sciendum quod ad proban- cap. sr..

aliqua corpora; aliam prout est instrumen- dum effectus coelestium corporum ex ne-

tum intelligentise moventis, et ita effectus cessitate procedere, Avicenna in sua Me-

ejus fit in anima sensitiva per formas taphysica tali utitur ratione : Si effectus

corporum, et in anima intellectiva per coelestium corporum impeditur, oportet

formas illuminationis. quod hoc sit per aliquam causam volun-

Itaque, juxta preehabita, fatum mutatur B tariam aut naturalem. Omnis autem causa

duplici de causa : propter quod nullam inferior, tam voiuntaria quam naturalis,

rebus necessitatem imponit, sed inclinat ad aliquod principium coeleste reducitur :

ad effectus coelestium, si non sit dispositio ergo impedimentum effectuum coelestium

fortior in materia ad contrarium movens. corporum procedit ex aliquibus coelesti-

Idcirco hujusmodi moventia assimilat Ari- bus principiis. Si ergo totus ordo cau-

stoteles, secur.do de Somno et vigilia, du- salitatis coelestium corporum simul acci-

plicibus consiliariis. Superiores quippe piatur, impossibile est quod ejus effectus

consiliarii ex rationibus certis suadent ali- in inferioribus istis cassetur. Hsec autem

quid utiliter faciendum, quod tamen in- ratio, ut secundo Physicorum Aristoteles

feriores propter diversos casus obviantes tangit, fuit quorumdam antiquorum phi-

dissuadent. Unde ait, quod supervenieu- losophorum casum fortunamque negan-

tibus aliis consiliis, consilia frequenter C tium, eo quod unumquemque effectum

mutantur. Propterea, secundum Ptolema?- dicebant esse ab aliqua causa determi-

um, duge sunt partes astronomise. Una de nata ; posita autem causa, necessario po-

sitibus et motibus corporum superiorum, nitur et effectus. Quam rationem ipse

et quantitatibus eorum et passionibus pro- Aristoteles sexto Metaphysicse solvit, duas

priis : ad hanc per demonstrationem per- propositiones negando quibus ratio ipsa

tingitur. Alia est de effectibus astrorum innititur. Quarum una est, quod posita

in inferioribus, qui in rebus mutabilibus causa quacumque,necessario ponitur et ef-

mutabiliter recipiuntur : ideo ad hanc fectus. Hoc enim non oportet in omnibus

non nisi per conjecturationem pervenitur. causis, quoniam aliqua causa quamvis sit

Hinc astronomiam in hac parte dicit se- per se et proprie causa sufficiens alicu-

cundum aliquid physicum esse, et ex si- jus effectus, potest tamen impediri ex

gnis mutabilibus generare habitum mi- D concursu alterius caus», ut non sequa-

noris certitudinis quam sit scientia sive tur effectus. Alia propositio quam negat,

opinio. Quum enim hujusmodi signa sint est : Omne quod quocumque modo est,

communia et mutabilia, non demonstrant, citra Deum, habet causam per se. Quod

eo quod nec in omnibus nec in pluribus dicit solum verum esse de his quse sunt

includunt significatum, sed quantum est per se ; qu» autem sunt per accidens,

de se, sunt indicia qua^dam, multis ex non habent aliquam causam per se : sicut

causis mutabilia. Ideo astronomus sa^pe esse musicum, habet causam in homine ;

dicit verum, et tamen quod dixit non eve- quod autem homo sit simul albus et mu-

nit : quoniam dictum suum secundum dis- sicus, non habet aliquam causam per se.

positionem coelestium fuit vcrissimum, Qusecumque enim sunt simul propter ali-

sed ha3C dispositio mutatione inferiorum quam causam, habent inter se ordinem

G34 i)K consolatio.m; niii.osoriii.i". i.ihfh v. — riios.\ vi ; aht. xiv

ex causa illa: quip vero per accidens suul, A bit ct eleganler ; siiniliter Alexandcr, Ho-

ordinern non habent ad invicein. Sic ergo, naventura, et aiii, et Thomas (ut (actuni

proposito aliquo effeclu, dicemus quod est) in pluriinis locis. Quorum oinnium

habuit ali(|uam causam, ex qiia noii de sententia\ (piantum ad prjpseiitem spe-

necessitate se(picbatur. (pioniam poterat ctal Iraclatiim, satis conlcnta> videnlur in

impediri ex alia causa per accidens con- jiunc diclis el expositione totius volumi-

currente. Kl licet causam illam concur- nis hujus.
renlem oporteal reducerc in causam alli-

orein, tamen concursum qui impedit non Joannes. — De fato crgo et providentia

esl reduccrc in aliquam causam. Ideo satis dixisse videris ; sed quoniam malcria

dici nou polesl. quod impedimciitum hu- isla de divina providentia j)ioxima est tra-

jus vcl illius efiectus proccdil ex aliquo clalui de prjedestinalionc Uei quanluin ad

coplesti principio. Ilinc diccndum non est, B electos, el praescientia ejus quantum ad

quod effectus corporum coelestium ex nc- rcprobos, prccor nt de pra^destinatione

cessilate provcnianl iii inferioribus istis. ac pra^scienlia hujusmodi aliquid com-

Uivc ibidem. pendiose subjungas.

Quocirca sciendiim, qiiod Avicenna et DiONVSius. — Forsan non expcdit, quia

Algazel ac alii iniilli I*crij)atcticorum, di- maleria est profunda ; nec istud secretum

centes ab uno primo simplici uniformiter omnibus est pandendum, capacilatemque

et iinmulabiliter se habente, non proce- superat puerorum.

dere immediate nisi unum,dixerunt unam Joannes. — Nosli quod etiam laici multi

inlclligentiam crcatam ab alia, et animas frcquenter incaute loquuntur de inateria

rationales oinncs ab intclligentia iiifima : isla, ct imaginantur prjedestinatum non

quod (iuillclmus asserit fiiissc de Arislo- possc perire, nec pra^scitum salvari, nec

telis mente. Ideo consequenter dixerunt C interesse an bene an male vivant, quasi

intelligentiam illam ultimain posse con- prjrdestinatio et prsDscientia Dei impri-

sistere causam electionum et volitionum mant libero arbitrio necessitatem. Nonne

nostrarum. Quae opinio est prorsus erro- ergo expediens est ul fideles discipuli et

nca : qiioniam et crcare Deo est proprium, capaces scholares super his salubritcr in-

et quum Dcus gloriosus ac summus sil formenlur, ut bcne fundati, ab inlimorata

oinnium causa liberrima pcr inlcliectiim loquacitatc reprimaiitur,alque occulla Dei

et voluntalem, ideo sicut plura et omnia vereantur ac venerentur judicia, sicque

simul uno actu inteiligit et vult, sic unico in sanctitate et justitia suo deserviant ju-

actu simul plura producit ct crcat, et tot giter Creatori, incaute quoque et imperite

ac tanta et taliter, quol. qiianla et qua- loqucntes rcprimant et informent ?

liter ; nec ex hoc variabiliter habel se. Dionysius. — Tam rationabili persua-

Denique de his etiam Henricus, tam in D sione convictus, quod postulas pro viribus

Summa quam in Quodiibetis, diffuse scri- adimplebo.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V. — PROSA VI ; ART. XV

63e

ARTICULUS XV

DE PRiESCIENTIA ET PR^DE STIN ATIO N E .

AD horum intelligentiam prsenotandum,
quod primo Sententiarum, distincti-
one tricesima quinta, ait Magister : Sa-
pientia seu scientia Dei quum sit una
et simplex, tamen propter varios rerum
status et ob diversos suos effectus, no-
mina sortitur plura ac diversa. Dicitur
namque non solum scientia, sed etiam
prsescientia seu preevidentia, dispositio,
prsedestinatio, et providentia. Et est pr»-
scientia sive prsevidentia non de futuris
tantum, sed de omnibus, utpote de bonis
et malis; dispositio vero de faciendis, pra?-
destinatio de salvandis.

De hoc Bonaventura in Breviloquio ple-
nius loquens : De sapientia (inquit) Dei
tenendum est, quod ipsa limpidissime co-
gnoscit omnia bona et mala, prseterita,
praesentia et futura, actualia et potentia-
lia, ac per hoc incomprehensibilia nobis
et infinita : ita tamen quod ipsa in se ne-
quaquam diversificatur, quamvis diversa
nomina sortiatur. In quantum enim est
cognoscitiva omnium possibilium, dicitur
scientia sive cognitio ; in quantum est co-
gnoscitiva omnium quse in universo fiunt
et sunt, dicitur visio ; in quantum cogno-
scit omnia quae bene fiunt, dicitur appro-
batio ; in quantum cognitiva est futuro-
rum, vocatur prsescientia sive praevisio ;
in quantum est cognoscitiva eorum qua?
a Deo fienda sunt, dispositio appellatur ;
in quantum cognitiva glorificandorum,
prsedestinatio nuncupatur ; in quantum
cognoscit damnandos, reprobatio nomina-
tur. Quumque ipsa sapientia et increata
Dei scientia non solum sit cognoscitiva,
sed etiam ratio cognoscendi : idcirco in
quantum est ratio cognoscendi omnia co-
gnita, dicitur lux ; in quantum est ratio

A cognoscendi visa et approbata,dicitur spe-
culum ; in quantum est ratio cognoscendi
visa et disposita, vocatur exemplar ; in
quantum est ratio cognoscendi pradesti-
nata et reprobata, dicitur liber vitae. Est
igitur liber vitae respectu rerum ut red-
euntium, exemplar ut exeuntium, spe-
culum ut entium, lux respectu omnium.
Ad exemplar spectat idea, verbum, ars
et ratio: idea, secundum actum prseviden-
di ; verbum, secundum actum proponen-
di; ars, secundum actum prosequendi; ra-

B tio,secundum actum perficiendi, quoniam
superaddit finis intentionem. Verumta-
men, quia hsec omnia unum sunt in Deo,
unum frequenter sumitur pro alio. Quam-
vis etiam Dei sapientia ratione scitorum
et cognitorum diversa sortiatur vocabula,
non tamen diversificatur secundum ra-
tionem intrinsecam : inio ipsa cognoscit
contingentia infallibiliter, mutabilia im-
mutabiliter, futura prsesentialiter, tempo-
ralia »tcrnaliter, dependentia independen-
ter, creata increate, alia a se, in se et

C per se. Quum contingentia infallibiliter
noscat, simul stant vertibilitas et libertas
voluntatis humanee, cum providentia et
prsedestinatione ac prsescientia Dei. Haec
Doctor devotus.

Hic queeritur primo, quid sit praedesti-
natio secundum rem. Ad quod Albertus
in Scripto primi, distinctione quadrage-
sima : Praedestinatio est quid increatum,
ita quod sive sumatur ex parte prsede-
stinantis, sive ex parte praedestinati, non
est nisi ipsemet Deus praedestinans. Si

D namque sumatur quantum ad id quod est
ipsa praedestinatio, sic nihil ex tempore
ponit ; et quamvis tempore suo effectum
habeat in praedestinato respectu cujus est.

O.-U)

PK CONSOI.ATIONK l'IIII OSOIMII.K. MIIKU V

PUOS.V VI ; .\UT. XV

hoc est t'.\ parlo connolati effectus. Viw-
destinatio quippe quanluin ad luoduin si-
gnificandi, cst quasi inediuin iiiler pnrde-
slinaiitein et pijede^linaluin; praMiestiiiatio
quo(lue dicit iial)itudineiii Dei proponcn-
tis salvare ad sal\aiiduiii. Iliiic piiedesti-
nalio i)onitiir in pruHlestinato prout ipse
est in Iiice et scientia Creatoris. Ouuin
ergo quis dicitur prffdestinalus, iion si-
gnificatur ibi passive nisi quoad inoduin
et quantuin ad iios. Est eteniin sensiis :
Iste est pr;e(Ieslinalus, id esl prtevisus sal-
vari ; et ly pra^visus non ponit aliquid
quod sit extra pra?videntein, quamvis po-
nat respectuin ad aliquid quod erit iii
futuro.

Pneterea. si qusnratur, quid sit prje-
destinatio secundum rationem seu defi-
nitioiiem, dicendum juxta Albertum, quod
definitio ejus est muUiplex. Una est ;
Prapdestinatio est priescientia et praopara-
tio beneficiorum quibus certissime libe-
rantur quicumque liberantur. Secunda est
Augustini in libro de Fide ad Petrum;Prff-
destinatio est gratuitae donationis prtepa-
ratio. Tertia rursus est Augustini libro
de Prsedestinatione Sanctorum ; Prcpdesti-
natio propositum est miserendi ; et item ;
Prjedestinatio est alicujus in finem desti-
natio. Alia demum est magistroriim, di-
centium ; Praedestinatio est pripparatio
gratia? in praesenti, et gloria in futuro.
Harum descriptionum expositionem, bre-
vitati studens, pertranseo.

Tertio igitur qu<ero, an inerita aut prae-
scientia ineritorum rationalium crealura-
rum sint causa aut ratio pra^destinationis
earum, et utrum demerita reproborum
sint causa reprobationis eorum. — Quo-
circa sic argui potest ; Deus justus ac
sapiens nil irrationabiliter agit neque in-
juste ; ergo est aliqua ratio cur potius
elegit et prsedestinavit unum quam alium;
nec videtur alia ratio posse assignari,
quam prsecognitio alicujus boni in uno
magis quam in alio. Insuper, secundum
B. Augustinum, reprobatio est nolle mi-
sereri quibusdam. Hujus autem nolle prae-

A seientia demeritorum ratio esse videtur ;
alioqiii viderelur esse erudele. Amplius,
ratio comparatiir regi. voluntas tyranno ;
si ergo sola Dei voluiitas sit caiisa aul
ratio liujus. videtiir esse tyranniciim. In-
, super, quuin Deus noii sit personaruiii
acceptor, iion videtiir pra^destinasse uiiiiin
niagis quain alium, seu aliiiin reprobasse,
iiisi piopler majoiem idoneilatem uiiius
quain alterius. In oppositum est doctri-
na Saiictorum.

Ad lioc iJonaventiira respoiidel ; In

B prffidestinatione tria inlelliguntur.Primum
est aeternum propositum miserendi atque
salvandi. Secundum est temporalis gra-
tificatio. Tertinm, perpetua glorificatio. Si-
iniliter iii reprobatione siint tria,videlicet,
a'ternuiii propositum non salvandi seu
odiuin reprobi (Pternale, temporalis obdu-
ratio, sempiterna damnatio. Ilorum Iriuin
duo ultima, videlicet pcena et gloria, ca-
diint sub merito ; primum autem, puta
jeternum propositum, non cadit sub me-
rito. Sed quantiiin ad medium, quod est

C gratificatio seu obduratio, differenter est
respondendum. Obduratio quippe simpli-
citer sub demerito cadit ; gratificatio vero
nec simpliciter cadit sub merito, nec sim-
pliciter extra mcritum est. Est etenim me-
ritum congrui,meritum digni,meritumque
condigni. Meritum congrui est, quando
peccator facit quod in se est et pro se ;
meritum vero digni, dum justus agit et
orat pro alio ; meritum condigni, dum ju-
stus operatur et deprecatur pro se ipso,
quia ad hoc ex condigno gratia ordinatiir.

D Gratia vero alteri promerenda non ordi-
natiir penitus ex condigno, quia peccator
omni bono indignus est ; nec solum ex
congruo,eo quod justus dignus sit exaudi-
ri, Gratificatio ergo sub inerito congrui
cadere potest quantum ad gratificandum ;
sub merito digni,quantum ad alium virum
sanctum ; sub merito vero condigni, quan-
tum ad neutrum ; et hoc proprie loquendo
est raeritum. Itaque pra^destinatio et re-
pTobatio, quantum ad principale signifi-
catum, quod est aeternum propositum,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIJE LIBER V. — PROSA VI ; ART. XV G37

non cadiint sub merito ; sed quantum ad A sive necessitatem sumamus in causando,

connotatum, reprobatio sub merito cadit sive in merendo vel disponendo: ut pluere

simpliciter, preedestinatio secundum quid. vel remunerare, sive damnare et salvare.

His praemissis, ad propositum magis ac- Et respectu talium divina voluntas habet

cedens Bonaventura sciscitatur, utrum rationem in generali et speciali. Nempe si

praedestinatio et reprobatio habeant aii- quwratur, cur Deus vult pluere, responde-

quam rationem motivam in Deo ex parte tur quod propter nostram utilitatem.Simi-

ipsius. Quae quaestio in ea quae nunc mota liter si interrogetur, quare vult quosdam

est continetur. remunerare, respondetur quod propter

Ad quod respondet : Dum quseritur, gloriam suam. Similiter habent haec ratio-

utrum aeternum Dei propositum, praedesti- nem in speciali : ut si quaeratur, cur Deus

natio seu reprobatio, habeat causam aut vuJt pluere in hieme, non in aestate ; re-

rationem in Deo, hoc non intelligitur B spondetur, quia in hieme magis abundant

quantum ad voluntatem divinam, vel ejus vapores aquosi. Item si scisciteris, cur

actum, qui Deus est, sed quantum ad ordi- magis vult salvare Petrum quam Judam ;

nationem voliti ad ejus voluntatem. Et si respondetur, quoniam Petrus exstitit ju-

quaeratur ratio causalis aut meritoria, re- stus et opera habuit virtuosa,Judas iniqua.

spondetur quod non habeat rationem. — — Quaidam autem sunt opera quae sunt a

Si autem quaeratur ratio congruitatis seu voluntate divina cum alio ad hoc ordinato

condecentiae, respondent quidam, quod ordine congruitatis : sicut est nostra grati-

ipsa Dei voluntas sibi ipsi est causa seu ficatio seu justificatio, quse est a divina

ratio, neque est ratio alia quare istum ele- voluntate cum cooperatione liberi nostri

git,nisi quia sibi sic placuit:et hoc est suf- arbitrii. Propter quod asserit Augustinus :

ficiens ratio per omnia, quoniam ipsa est Qui creavit te sine te, non justificabit te

causa causarum et ratio rationum ; atque C sine te. Quod dictum est secundum con-

eo ipso quod ei quid placet, rectum et bo- gruentiam : Dei enim adjutores sumus, icor.i

num est propter summam rectitudinem secundum Apostolum. Verumtamen Deus

ejus, quum et ipsa sit regula ac mensura quosdam justificat sine praeparatione et

omnis justitiae. Sed cavendum est ne dum cooperatione : ut patet de justificatis in

voluntatem Dei commendare volumus, ei utero, et ut aliqui dicunt, de Paulo. Et

potius derogemus. Si enim non esset alia respectu operum talium habet voluntas

ratio quare Deus istum elegit, non illum, divina rationem in generali et speciali,sed

nisi quia ei sic placet, jam non essent certam in generali, occultam in speciali.

judicia Dei occulta, sed manifesta, quum Si namque quaeratur, cur Deus vult quos-

unusquisque facillime hanc capiat ratio- dam justificare, respondetur quod ad mi-

nem ; nec dicerentur mirabilia, sed vo- sericordiae suae ostensionem. Et si qusera-
luntaria potius. Idcirco dicendum, quod D tur,cur non vult omnes homines justificare

propositum illud aeternum (sicut loquitur voluntate beneplaciti, respondetur quod

Augustinus et habetur in littera) et volun- ad justitiae suae ostensionem. Unde libro

tas illa rationabilissima est rationemque de Civitate loquitur Augustinus : Si mane-

habet, et sicut ab aeterno fuit, ita ab aeter- rent omnes in poena, non appareret gratia

no habuit rationem, non aliam propter misericorditer redimentis ; et si omnes de

essentiam, sed propter connotatum. Quae tenebris transferrentur ad lucem, in nullo

autem sit ratio illa, nec omnino est no- appareret districtio ultionis : in qua poena

tum, nec prorsus ignotum. sunt plures quam in gratia seu gloria

Ideo advertendum, quod quaedam sunt quantum ad homines, ut appareat quid

opera quae a divina exeunt voluntate cum omnibus debebatur. Si vero quaeratur in

alio ad hoc ordinato ordine necessitatis, speciali, cur potius vult unum justificare

(138

DE r.O.NSOI.ATIO.NK IMIII.OSOPIII.F, MltKIl V. — 1'UOS.V VI *. .\HT. XV

qiiain nliiiin, (Iiiohns siniilibns (leinonslra-
lis; qnoniain innlta» possnnt esse rationes
c'On^i-iu'iili;e, idoo non csl cerliliido c.x
pailc ici.Onnnujiic cognilio noslia a rchns
(lcpciulcal, ncino |)Olcsl ccrlain iiulc invc-
nire ralioncin iu'(pic id scirc, nisi pcr re-
vclalioiicin diviiiaiii : cl (|uia iioii liiil no-
bis c.xpcdicns ista cognilio, iino iililior
fnit nescientia ; idcirco ob noslrain hnini-
lialioncm nolnit nohis Dcns plns iiide
rcvclarc. Aposloliis quoqiic iion andchat
intcrrogare, sed osteiulit nohis dcfccliiin

Honi. XI. intclligentifc nostrap, exclaniaiulo : 0 alli-
'^' tudo divitiarnin sapientiae et scienti» Dei !

qnam incomprehensihilia sunl jndicia
ejus, et invcsligahilcs vi;p cjus ! Ilaqiic,
(liiamvis Scriptura sacra rationcm prjrdc-
stinalionis et ohduralioiiis assigncl voliin-
tatem ac beneplacitum Dei, non tamcn
sequitur qiiod alia non sit ratio : quia
non omnia scripta sunt, sed utilia ac ne-
cessaria nobis sunt scripta ; fuitque nobis
expcdicns illam rationem assignari, ut di-
scainus Dcuin liincrc, et nobis ipsis nihil
mcrilorum Irihucrc. Poslremo his conso-
nat quod in libro Retractationuin loquilur
Augustinus : Deus proponit, eligit, repro-
bat veritate certissima, atque a noslris
sensihns remofissima. Idco nullus dchet
eain in hac vita inquirerc, quia ad eain
non possumus pervenire. Ilinc in recogni-
tione humili insufficientiae intelligentise
nostrge claudendus est sermo noster de

ibid. lii, praedcstinatione, ut omne os obstruatur, et
siihdilus fiat Deo omnis mundus : cujus
judicia sunt inscrulabilia, non scrutanda,
sed formidoloso silentio vencranda. —
Haec dominus Bonaventura : cujus respon-
sio videtur moderata et sobria.

Porro Alexander circa haec sciscitatur,
utrum praescientia qua Deus scit quosdam
bcne nsuros gratia sua, sit causa seu ratio
praedestinationis corum. Respondet : Se-
cundum rem idem in Deo sunt praescien-
tia et pradestinatio quantum ad princi-
pale significatum, tamen secundum rati-
onem intelligendi distincta; sunt : ideo
unum potest esse ratio alterius, sed non

19

A causa. Proplcr qiiod dixit Angiistinns :
Volniilas Dei ex rationc csl. Damasccnns
(|U()(|iic, Volunlas, ituiiiit, lationalis est
;i|)|)clilus : (piod dv volunlalc divina po-
lissiinc vcrilatcm soililur. Dcni(juc, qiiod
.iiohiliiis est, adscrihcnduin cst Dco. Vo-
luiitas vcro agcns cx ralioiic nohilior cst
(piaiii illa qiuc cx rationc non opcratur :
crgo sicnt Dei voliintas est nohilissima, ita
ct rationahilissiina. 0"icritur ergo, quae
sit ralio voluiit;itis (livin;c. Vidctiir quod
[)r;cscientia. Noliintalis namqiic qii;c ex

B ratione cst, scicntia pru^cedcns est ratio :
quumque in praedestinatione intelligatiir
voluntas praeparativa grati;r, vidctur quod
ralio cjiis sit pr;pscicnlia. Ad hoc valet
(piod ait Apostoliis, Romanorum octavo :
Qiios praescivit, hos ct prjcdcstinavit. Et /fom. v
rursus quod Dominus dixit ad Ahraham : "^"
Num celarc potcro Ahrahain qu» gestu- Gcn.w
rus sum,quum praecepturus sit domui suae ''' ''''
nt custodiat pactiim meiim ? Ambrosius
etiam supcr epistolam ad Romanos in Dei
pcrsona loqucns : Daho, inquit, gratiam

C ei quem scio toto corde reversurum ad
me post crrorem. — Verum his objici
potest, quod in lihro de Praedestinatione
Sanctorum loquitur Angustinus : Non quia
nos tales esse futuros praescivit, ideo nos
elcgit, sed ut tales essemus. Et responden-
dum, quod si hic ideo dicat causam,
verum est ; si rationem, falsum est, quo-
niam praescientia meritorum dicit ratio-
nem voluntatis : non tamen sequitur quod
inerita sint causa aut ratio voluntatis divi-
nae. — Sed rursus ohjicitur : Praescientia

D meriti est ipsum meritum in praescientia,
et hoc est Deus, aut non. Si sic, ergo idcm
est ratio et causa sui ipsius,quia praedesti-
natio illa activa est ipsemet Deus; si non,
ergo aliquid aliud a Deo est causa et ratio
Dci. Respondetur, quod merita in praesci-
entia Dei, sunt ipsa praescientia eorum-
dem, illaque praescientia est ipse Deus
praesciens : non est tamen" idem penitus
ratio sui. Nam etsi quantum ad principaie
significatum sint idem re praescienlia et
volunlas, diffcrunt tamen secundum intei-

III,

111,

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER V.

PROSA VI ; ART. XV

G39

ligentiae rationem et quantum ad connota-
ta : nam prsescientia meritorum potest
esse ratio coUationis gratise et glorise. Heec
Alexander.

Cujus responsioni videtur consentire
Henricus quarto Quodlibeto,quaestione no-
nadecima ; quanquain in alio Quodlibeto,
quaestione qua sciscitalur, utrum Paulus
ante suam conversionem poterat occidi,
aliter sensisse videatur, dicendo : Praede-
stinatio respectu alicujus,non est respectu
ipsius solius in se et absolute, sed cum
tota coordinatione omnium aliorum effe-
ctuum seu non effectuum qui ordinantur
ad illum ; quumque bonus gratiae usus in-
ter illa contineatur, constat qnod ipse
etiam sit praedestinationis effectus, non
causa aut ratio ejus. — Albertus demum
in aliquibus scriptis videtur responsioni
Alexandri favere, in aliquibus autem
non ita.

Interea responsio tantorum doctorum,
praecipue Aiexandri, grandem mihi ingerit
admirationem et timorem, quoniam aper-
tissime protestatur, prsescientiam merito-
rum rationem esse collationis gratiae et
gloriae ; auctoritatemque Augustini praeal-
legatam exponit sic, quod praescientia Dei
qua praescivit nos tales (utpote justos) fu-
turos, non est causa sed ratio quod et
quare elegit nos. Haec quippe videntur
esse contra intentionem Augustini et Pa-
trum : quia ex his sequi videtur, quod
praescientia meritorum sit ratio praedesti-
nationis quantum ad connotata, non pura
et mera bonitas ac liberalitas Dei;et item,
quod gratia non detur pure ac penitus
gratis, sed intuitu meritorum. Nec videtur
ista responsio muitum differre ab opinio-
ne prava ac condemnata dicentium quod
gratia datur propter merita saltem futura,
atque quod merita sunt causa praedestina-
tionis seu ratio. Nec enim qui hoc dixe-
runt erant tam rudes et imperiti, quod
opinabantur merita temporalia ac gesta
creaturarum esse causam effectivam aut
antecessivam praedestinationis aeternae,quae
est ipsemet Deus ; sed hoc intendisse vi-

A dentur, quod praecognitio meritorum fu-
erit ratio praedestinationis, id est, curDeus
voluerit atque decreverit seu praeparave-
rit gratiam dare his quos praescivit justos
futuros, seu gratia Dei bene usuros.

At vero Thomas super his ait in Scripto
primi Sententiarum : Praescientia merito-
rum nullo modo est causa praedestinationis
divinae. Quod patet, si consideretur totum
quod est in praedestinatione de ejus essen-
tia.Tamen nil prohibet effectum praedesti-
nationis, videlicet gratiam et gloriam, quae

B in praedestinationis descriptione ponuntur
in obIiquo,habere aliquam causam ex par-
te operum nostrorum. De essentia quippe
praedestinationis sunt praescientia Dei et
voluntas ejus de aliquorum salute. Praesci-
entia autem de salute illorum, non est a
cognitione operum nostrorum. Voluntas
quoque Dei quum liberrima sit, non habet
causam nisi finem sui, qui est bonitas
sua. Idcirco dum quaeritur, quare Deus
hoc vult ; convenienter respondetur, pro-
pter suam bonitatem, non quia hoc scivit

C vel quia hoc factum est. Attamen effectus
suae voluntatis, scilicet ipsum volitum,
potest procedere ex aliqua causa quam
Deus ab aeterno praescivit ; istumque ordi-
nem causae ad causatum Deus vult, et vult
quod effectus sit, quoniam causa est : non
sic, quod causalitas referatur ad volunta-
tem divinam, sed ad volitum. Et causa
haec voIiti,non volendi, vocatur ratio quae-
dam voluntatis ex parte effectus. Verum
haec causa in quibusdam habet rationem
causae completam, interdum vero est dis-

D positio tantum. Ita etiam ad duplicem
effectum praedestinationis diversimode ha-
bent se opera nostra : quoniam opus meri-
torium gratia informatum, causa est meri-
toria gloriae, sed opus bonum gratiam
pra3cedens, non est causa meritoria gra-
tiae, sed dispositio quaedam. Hinc patet
quod praedestinatio causam non habet,
rationem vero habet ex parte effectus,
secundum quem rationabilis appellatur ac
justa. — Ad auctoritatem ergo Ambrosii cf.p.m
respondendum, quod in ea non designatur ^"-

(;'ii)

l)K CONSOl.AHONK IMIII.OSOIMII i: I.IIIKU V.

iMios.v VI ; .vur. xv

quod opiis noslrum sit ('aiisa voluiitatis A
(livintr, ncc oliaiu quod sit causa collatio-
nis ^ratia', scd soliiiu dispositio qua'daiu :
ita ut hoc iutclligalur iioii dc opcrc gra-
tiani coiisc(jucntc, quod viilutciu iiicrcudi
habet a gratia, et ncc esl causa ejus neqiie ,
dispositio ad ipsaiu, (luouiaiu scquilui'
eain ; sed de opere praicedeule, quod dis-
posilio consislil ad gratiaiu. Illi iiaiiKpie
Ueus gratiain propoiiit iufuiidcrc (puMU
seit se prirparaturuiu ad graliaiu : uon
tamen propter praeparalioucin, qu;o nou
esl sufficiens gratiie causa, sed propter B
suam bonitalem. Vult lamcn quod iste
habeat gratiam, quia se pra^paravit, ju.xta
inodum loqucndi quo dicitur, quod Dciis
dat graliam illi quouiam [^neparavit sc ad
eain, ita ut coujunctio illa dciiolct dis|)0-
sitionein, non causam. Tamen rcspectu
actus volendi ipsius Dei, uon potcst dcsi-
gnare dispositionem nec causain : non
enim ideo voluit quoniam istc se prwpa-
ravit. sed soluiu quoniain bonus est. —
Quum ergo arguitur, quod ad justitiam
pcrtinet {cqualibus dare icqualia, etc. : di- C
cendum, quod in homine justo causa eli-
eiens actum volcndi, finis est voluntatis ;
sed ex parte effectus, accipit causam e.x
opere hominum quod discrctionem facit
in eis: ut si qua^ratur a judicc justo, Quare
vis plus dare huic quam illi ? si velit re-
spondere causam voluntatis, dicet, Propter
bonum justiti» quod relucet iii opere
isto; si autem voluerit causam operis as-
signare, dicct, Quoniam iste est diguior.
Verumtameu praedestinatio respectu glo-
riee habet rationem justitia? distributiv», D
quia secundum exigeutiam meritorum
Deus eam largitur : sed rcspectu primi
effeetus ipsius prapdestinationis, videlicet
gratia, potius habet ratioucm liberalitatis
quain a?quitatis, quouiam gratia datur gra-
tis, nec redditur meritis : unde ex parte
recipientis non est assignare causam quare
dignus sit gratia, sed dispositionem dum-
taxat. Hsec Thomas in Scripto.

Insuper in prima parte Summae, quae-
ari. 5. slione vicesima tertia : Pradestinatio, in-

(jiiit. voluntatem iiicludil. Idcirco sic in-
(|uiicnda cst ratio pra;dcsliiialionis, sicut
iiiqiiiritur ralio voluntatis diviiuc. Non est
aiilciu assigiiarc causaiu Aoluiitalis divinjc
cx partc aclus volcndi,scd cx partc volilo-
rum. in (piaiiluin Deus vult uiiuiu propter
aliud. Ilacpic iiciiio laiitie fuit insaniic ut
diccret merita esse causam pricdestinatio-
nis (liviuiP ex parte actus prtedestinatio-
nis. Veriiin tunc quicritur. ulrum cx par-
tc cffcctus pnedcstinalio alicpiaiu habcat
causam, hoc est, an Dcus pia'ordiiiavcrit
se daturiim pra'destinationis effectum ali-
cui proptcr incrita ejus. Dicendum, quod
quidam dixerunt quod iino, videlicet pro-
plcr incrita pripcedcntia in alia vita : iit
Urigcnes, qui dixil, omiies aniinas rationa-
les simul crcalas, atquc in coclo quasdam
peccasse,ac juxta diversitatem meritorum
suorum diversos in hoc mundo stalus
sortiri. Verum istam opinionem excludit
Apostolus ad Romanos, dicendo de Jacob
cl Esau : Quum noudum nati essent aut nom. ix,
aliquid egissent boni aut mali, non ex *'' '^"
opcribus, sed ex vocante, dictum est :
Quia major serviet rainori. — Alii er-
go, ut Pelagiani haeretici, dixerunt quod
mcrita praeexsistentia in hac vita, sunt
latio ct causa effcctus praedestinatio-
nis : dicentes, initium bene facicndi ac
promerendi esse ex nobis, consummatio-
iiein vero ex Deo. Quorum error patet ex
verbis Apostoli ad Corinthios asserentis :
Non sumus sufficientes cogitare aliquid iicor.m,
a uobis quasi ex nobis. Nullum autem "*•
principium actualiter promerendi potest
esse in iiobis ante cogitationem. Ideo dici
non valet, quod aliquod initium in nobis
exsistat quod sit ratio effectus praedesti-
nationis. — Undc fucrunt alii qui dixe-
runt,quod inerila scqucutia praedestinatio-
iiis cffectum, sunt ratio praedestinationis :
ita quod ideo Deus dat vel dare decrevit
seu praeordinavit alicui gratiam, quoniam
priescivit illum bene usurum gratia sua,
quemadmodum rex dat militi equum,quo-
niam scit quod eo bene utetur. Sed hi
videntur distinxissc inter id quod est ex

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE LIBER V. — PROSA VI ; ART. XV G41

gratia, et id quod est ex libero arbitrio, A Denique, ex bonitate divina sumi potest

quasi idein esse nequeat ex utroque.Mani- ratio praedestinationis aliquorum reproba-

festum est autem quod id quod est gratiae, tionisque aliorum.Sic etenim dicitur Deus

est praedestinationis effectus;nec hoc pot- omnia propter bonitatem suam fecisse, ut

est poni ut ratio preedestinationis, quum in creaturis divina bonitas reprsesentetur.

hoc sub praedestinatione concludatur. Si Necesse est autem ut divina bonitas in se

ergo aliquid aiiud ex parte nostri sit ratio simplex et una, multipliciter reprfesentetur

praedestinationis,hoc erit praeter praedesti- in rebus : ideo ad completionem universi

nationis effectum. Sed non est distinctum instituti stint diversi entium gradus. Et

quod est ex libero arbitrio et ex praedesti- ut multiplicitas graduum in rebus conser-

natione, sicut non est distinctum quod est vetur, permittit Deus fieri aliqua mala, ne

ex causa secunda et causa prima : divina multa bona impediantur. Sic ergo conside-

quippe providentia producit effectus per B rando totum genus humanum, voluit Deus

secundarum operationes causarum. Hinc in aliquibus repra?sentare suam bonitatem

et id quod est per liberum arbitrium ex per modum misericordiae, ut in praedesti-

praedestinatione procedit. natis ; in aliis per modum justitia3, ut in

Dicendum ergo, quod praedestinationis praescitis et reprobis. Ad quod insinuan-

effectum possumus considerare dupliciter. dum dicit Apostolus ad Romanos : Volens Rom. ix,

Primo, in particulari ; et ita nil prohibet Deus ostendere iram (id est justitia3 suae ^""' '-''•

unum praedestinationis effectum esse cau- ultionem), et notam facere potentiam su-

sam et rationem alterius, utpote : poste- am, sustinuit (id est permisit) in multa

riorem prioris, secundum rationem causae patientia vasa irae apta in interitum, ut

finalis ; priorem vero posterioris, secun- ostenderet divitias gloriae suae in vasa mi-

dum rationem causae meritoriae, quae re- sericordiae quae praeparavit in gloriam. Sed

ducitur ad dispositionem materiae : ut si G quare in particulari hos elegit et illos re-

dicamus quod Deus praeordinavit se datu- probavit, non habet rationem nisi volun-

rum alicui gloriam ex meritis, et quod tatem divinam. Quemadmodum in rebus

praeordinavit se alicui praestaturum gra- naturalibus potest ratio assignari, quum

tiam ut gloriam mereatur. — Secundo materia prima sit tota in se uniformis, cur

considerari potest praedestinationis effe- una pars ejus est sub forma ignis, alia sub

ctus in communi : sicque impossibile est forma terrae, a Deo in principio condita :

quod totus praedestinationis effectus ali- ut scilicet sic sit diversitas specierum in

quam habeat causam ex parte nostri, quo- universo. Verum quare haec pars materiae

niain quidquid est in homine ordinans est sub ista forma, et illa pars sub alia

ipsum ad salutem, totum comprehenditur forma, dependet ex simplici Dei volun-

sub praedestinationis effectu, etiam prae- tate : sicut ex simplici artificis voluntate

paratio ipsa ad gratiam : neque enim haec D dependet quod iste lapis sit in hac aedificii

fit nisi per divinum auxilium, juxta illud parte, et ille in alia. Nec tamen ob hoc

Thren. v, Threnorum, Converte nos, Domine, ad te, exstat iniquitas apud Deum, quia inaequa- ^^,1 ,4_

^- et convertemur. Habet tamen hoc modo lia non inaequalibus praeparat. Hoc quippe

praedestinatio ex parte effectus pro ratione derogaret justitiae, si praedestinationis ef-

bonitatem divinam, ad quam totus praede- fectus ex debito pra^staretur et non magis

stinationis effectus ordinatur tanquam in ex gratia. In his vero quae ex gratia dan-

finem, ex qua et procedit tanquam ex tur, potest quis ex libito suo dare cui vult

primo movente principio. Itaque bonus plus, et cui vult minus, absque praejudicio

usus gratise preecognitus,non est ratio col- justitise, dummodo nulli subtrahat debi-
lationis gratiae, nisi secundum rationem tum.Propter quod paterfamilias apud Mat-

causse finalis. thseum ait : ToIIe quod tuum est, et vade. u, 13. '

T. 20. 41

0«

i>n r.oNsoi.vTiONF iMiii.osopiii.F. i.inFn v.

l'ROS.V VI ; .\RT. XV

Volo autem et liuic dare sicnt ct tibi : uii
non licct inilii quod volo facere?

His scriptis Thom;c oinnino coiicordaMt
scripta .Egidii de his super priinuin Sen-
teiitiaruiu. sciipla (jiiocpie Hidiardi el
scripta Pelri. lino Hiuliardiis eonlra po-
sitionem quain sequilur Hoiiavenlura sic
arguit : Si qua ralio fuit in Ueo, cur
potius pripdestinavit ipsuin Jacob quam
Esaii, scu istum qiiemcuinque, quain ali-
uin siguatiim. ergo rationabilius fuit pnc-
(iestinare ipsuin Jaeob (juaiii Esau ; sed
iiiconveniens est Deuin facere quod luiniis
rationabiie est, omisso eo quod rationabi-
lius est : ergo impossibile fuit quod Deus
prirdestinasset ipsuin Esau et reprobasset
Jacob. Necessariuin ergo fuit Deiim prae-
destinare Jacob et noii pra^destinare Esau.
Ait nainque Anselinus priino libro Cur
Deus hoino : Sicut in Deo quodlibet par-
vum inconveniens sequitur iinpossibilitas,
ita quamlibet parvam rationem, si majori
non vincitur, scquitur necessitas. Concor-
dat Durandus.

Inter has tres responsiones videtur re-
sponsio Alexandri et Ilenrici minorem dif-
ficultatem et admirationem includere, ac
magis valere ad satisfaciendum vulgari-
bus ; sed, sicut ostensum est, non videtur
consonare Scripturis et dictis Sanctorum.
Porro positio S. Thom» Scripturis coiiso-
nantior esse videtur, quum et in Exodo
Dominus ad Moysen dixerit : Miserebor
cui voluero, et clemens ero in quem
mihi placuerit. Apostolus itidem ad Ro-
manos de hac re disputando concludit :
Hom. IX, Ergo cujus vult iniseretur, et quem vult
indurat. Et inulta ibidem de his scribit
metuenda et cum ingenti tremore pensan-
da magis quam discutienda.Ita et Christus
quum dixisset, Confiteor tibi, Pater, Do-
mine coeli et terrae, quia abscondisti haec
a sapientibus et prudentibus, et revelasti
ea parvulis ; pro ratione subjunxit : Ita,
Pater, quoniam sic placitum fuit ante te.
p«. cxL, 3. In his ergo ponamus custodiam cordi et
ori nostro, et ostium circumstantiae labiis

Philipp. II,

\i. nostris ; atque cuin metii, timore et tre-

Exod.
XXXIII, 19

18

Afatth.xi,
25.

/bid. 26.

A inorc nostram operemur salutcm : certi
quod Doininus Deus noster omnipotens
sit essentialiter bouus ct bonilas, eujus
voluntas est substantialiler sapienlia siia
el sanctitas ac pietas infinita, realiter
•qiioque jiistitia prorsus immensa, idcirco
nec irrationabilis nec injusla consistere
potest.

Ilinc etiam positio illa Honaventura) ra-
tionabilior esse videtur propter inoliva
pradiabila; el (pianlum salva veritale Scri-
ptiira» fas esl, aiiipliiis inihi placet. Nec

15 iinperscrutabilia perscrntari pijesuino.Un-
de et Scotus post inulta difficilia, subtilia
el profunda qiue circa haec tangit, ita
abriiinpil : De his omnibus quia Aposto-
lus disputat ad Homanos, ego in fine
disputationis toluin lanqiiam imperscru-
tabile dereliiiquo, dicens cum ipso Apo-
stolo : 0 allitudo divitiariim sapientia! et ^o»i.xi,:t3.
scientiae Dei ! qiiain incomprehensibilia
sunt judicia ejus ! etc.

JoANNES. — De proposita materia dif-
C fuse tractasti, et de ea me instruxisti ;
magis tamen perterruisti, eo quod omni-
iim Pater, Dominus et Creator sic dividat
inter fratres, quosdam ad inaestimabilem
beatitudinem eligens ac perducens, quos-
dam (imo plures valdequc plurimos) re-
probans, deserens et condcmnans.

DioNYSius. — Non soluin hoc, sed et
ulrumque in multiplici gradu efficiens.
Sunt enim quidam electi, quidam electio-
res ; nonnulli electissimi, quorum tota vi-
ta est quasi continuum Dei obsequium
D incessabilisque profectus in Dei amore
ac omni virtute. Ita et reproborum ac
impiorum quidain sunt vitiosi, quidam
vitiosiores, quidam vitiosissimi. Quemad-
modum enim supersanctissimus Deus sta-
tuit ac decrevit omnipotentiam,sapientiam
bonitatemque suam multipliciter declara-
re in naturalibus, in diversis rerum ordi-
nibus, speciebus ac gradibus; sic mise-
ricordiam suam atque justitiam voluit
multiformiter repraesentare in rationalium
creaturarum suppositis.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBER V.

PIIOSA VI ; ART. XV

6't3

Eccli.
xxvii, 31.

JoANNES. — Terrorem et admirationem A
hoc auget; et ut potius puto, iion expedit
homini de tam incomprehensibili myste-
rio loqui aut cogitare, nisi ingens cogat
necessitas.

DioNYsius. — Non omnibus omnia ex-
pediunt ; et quod unum sanat, alium lae-
dit. lEstimo itaque, quod praeinductorum
consideratio timorata ac sobria mirabiliter
valeat ad humiliandum se ipsum, ad me-
tuendum Altissimum, ad reprimendum
omneni dissolutionem, vanitatem et pe-
riculosani securitatem, ad reprimendum B
incauta judicia, ad vitandum proximorum
contemptum. Et de hoc sic ait Cancella-
rius Parisiensis Joannes : Hsec consideratio
«. Lxv, 5. judiciorum Dei, qui terribilis est in con-
siiiis suis super filios hominum, si cum
superba curiositate recenseatur, prsecipitat
Vo!.'. XXV, in illam Sapientis damnationem : Qui
'■ scrutator est majestatis, opprimetur a glo-

ria. Exterminat omnem bon» consolatio-
nis virtutem; denique in reprobam de Deo
desperationem, et in odiosas, rabidas ac
insanas demergit blasphemias. Hoc in via- C
toribus aliquibus, lioc in damnatis om-
nibus operatur. Si vero cum debita hu-
militate ac reverentia assumatur, iiullam
existimo potiorem vel efficaciorem ad ob-

tinendum consolationem divinam et gra-
tiain ac salutem. Veruni in hoc jugiter
omnis immoderantia est vitanda, et juxta
doctrinam Apostoli, redigendus est intel- wcor. x,
lectus in obsequium Christi subjectionem- ^-
que fidei.

JoANNES. — Satisfecisti jam abundanter
desiderio meo in opere tanto : unde et
gratias pro viribus ago ; quanquam unum
sit quod doleo omissum.

DiONYSius. — Et quid est hoc ?

JoANNES. — Divisiones: de quibus quam-
vis te supra excusaveris, attamen quia in
scholis jam consueverunt pramitti, uti-
nam saltem breviter tangeres eas.

DiONYSius. — Etiam in hoc acquiescam.
Verumtamen huic operi hic finem impo-
nam ; atque de omni quod bene prolatum
est, grates offero F*atii misericordiarum, ibid.\,i.
Deo totius consolationis : cujus providen-
tia nos in hujus vit<B curriculo tam pa-
terne ac pie gubernet et consoletur, ut
ad torrentem voluptatis supernse, ad su- p*. xxxv,
persplendidissimum fontem vitse eeternai, ^''°'
ad possessionem inamissibilem luminis
gloriae, decurso stadii hujus exsilio per-
ducamur. Ad laudem et gloriam Ornni-
potentis, qui est super omnia Deus su-
blimis et benedictus. Amen.

PINIS COMMENTARIORUM IN LIBROS H. SEVERINI BOPZTII
DE CONSOLATIONE PHILOSOPHL^E.

INDICES

LOCA S. SCRIPTUR/E PRiECIPUA

GENESIS.

LEVITICI.

I, 2. Terra... erat inanis ct vacua, et tenebrae
crant siiper faciem abyssi.et Spiritus Dei fe-
rcbatur super aquas, .369 C.

— 14. Dixit... Deus : Fiant luminaria in fir-
mamento coeli, et dividant diem ac noctem,
et sint in signa et tempoi^a et dies et annos,
278 G.

III, 16. Sub viri potestate eris, et ipse domina-
bitur tui, 33A'.

VIII, 21. Sensus... et cogitatio liumani cordis
in malum prona sunt ab adolescentia sua,
65 A.

IX, 2. Vester... tremor sit super cuncta ani-
malia tcrrae, 497 C.

XV, 1. Ego protector tuus... et merces tua ma-
gna nimis, 467 D.

XVIII, 17, 19. Nura celare potero Abraham
qu8e gesturus sum, quum... praecepturus
sit... domui suae... ut custodiant viam Do-
mini? 638B'.

XXXII, 10. IMinor sum cunctis miscrationibus
tuis, 322 B'.

XLI, 29, 30. Ecce septem anni venient fertili-
tatis magnae in universa terra if]gypti, quos
sequentur septem anni alii tantse sterilita-
tis, ut oblivioni tradatur cuncta retro abun-
dantia, 191 C.

II, 13. In omni oblatione tua offeres sal,
553 A.

XIX, 32. Coram cano capite consurge et liono-
ra personam senis, 249 C.

DEUTERONOMII.

IV, 19. Ne... elevatis oculis ad ccelum, videas
solem et lunam et omnia astra coeli ; et er-
rore deceptus, adores ea et colas, quae crea-
vit Dominus Deus tuus in ministerium cun-
ctis gentibus, 230G.

VIII, 2. Recordaberis cuncti itineris per quod
adduxit te Dominus Deus tuus..., ut afflige-
ret te atque tentaret, et nota fierent quse in
tuo animo versabantur, utrum custodires
mandata illius, an non, 183B.

.TOSUE.

I, 7. Confortare... et esto robustus valde, ut
custodias... omnem legem, 452 D'.

RUTH.

III, 18. Exspecta, filia, donec videamus quem
res exitum habeat, 163 C.

EXODI.

I REGUM.

HI, 14. Ego sum qui sum, 359 D'.

IX, 16. Idcirco... posui te, ut ostendani iu te

fortitudinem meam et narretur nomen meum

in omni terra, 358 A'.
XII, 10. Si quid residuum fuerit, igne combu-

retis, 508 C.
XV, 18. Dominus regnabit in aeternum et ul-

tra, 615 D'.
X.\. 16. Non loqueris contra proximum fuum

falsum testimonium, 100 C.

II, 3. Deus scientiarum Dominus est, 606A.

— 7, 8. Dominus pauperem facit et ditat, hu-
miliat et sublevat ; suscitat de pulvere ege-
num,... ut sedeat cum principibus etsoliura
gloriae teneat, 175A'.

X, 6. Mutaberis in virum alium, 520 D'.

II REGUM.

XV, 12. Facta est conjuratio valida, 103A'.

G'»8

LOr.A S. SCllllTUH.f; PR.KCIPIJA

III iiKr.iM.

\III, 27. Copliim rl i'<i'li cfflonmi le caitoiv

non possuiil, ."{.''•;$ !)'.
XVli, 1. \ ivil Dominus... in cujus conspoclu

8to, G2(il)'.

IV REGl M.

IV, i:]. Vis ut loquar rogi sivo principi mili-
tiff"?... lU'si)(»ii(li( : In moilio populi moi iia-

hiio, mir.

VI, 10. IMures... nobiscum snnl, quam (^um
illis, 2130'.

TOBLE.

IV, 2. .\M(li. nii mi. verba oris nioi. et ca in
corde tuo quasi fundamentum conslrue,
292 (^.

MI, 13. (Juia acceptus eras Deo, necesse fuit
ut tentatio probaret te, 548 B'.

JUDITIl.

Vlll, 22, 23. Pater noster .\braham tenlalus
est, et por multas tribulationos probatus,
Dei amicus efToctus est ; sic Isaac, sic .lacob,
sic Movses et omnes qui placuerunt Deo,
per multas tribulationes transierunt fideles,
84B.

I.X, 16. Humilium et mansuetorum semper tibi
placuit deprecatio, 583 A.

ESTHER.

II, 15. Erat (Esther) formosa valde et incredi-
bili pulchritudino ; omnium oculis gratiosa
et amabilis videbatur, .3-49 D'.

Xlll, 9. Domino, rox omnipotens, in ditione
enim tua cuncta sunt posita, et non est qui
possit tuae rosistere voluntati, 422 A', 545 D'.

JOB.

I, 9-11. Numquid Job frustra timet Deum ?
Noniie tu vallasti eum ac domum ojus uni-
versaraquo substantiam per circuitum ?...
Sed extende paululum manum tuam et tange
cuncta quae possidet, nisi in faciem bene-
dixerit tibi, 181 C.

III. 20. (Jiiaro misero dala est lux, et vita his
qui in amaritudine animae sunt ? 27 C

\, l.Ad aIi(iuom Sanclorum converlere, 13'>B'.

— (1. .Nihil in lorra sino causa lil, ."ili^.V.

IX. 4. (Juis restilil oi, ot pacom liabuit ? XWC.

— 2.*), 2(i. Dios moi vclociores ruoruiit curso-
re,... poitraiisioruiil (juasi iiavos poma por-
tanles. 202 li.

Al, t4, i.j. Si iniquitalem... abstuleris..., levare

poteris faciom... et cris stabilis, l-i9D.
-XII, 11. Nonne auris verba dijudical, ot fauces

comcdonlis, saporcm ? 5941)'.
Xlll, 1.'). Kliamsi occidorit mo, iii ipsosperabo,

(i25B'.
XV, 2(1. Cucurril adversus cum erecto collo,

271 C.
XX, 15. Divitias quas devoravit, evomet, el de

ventre illius extrahet eas Deus, 315 C.
X.XII, 15, 16. Semitam saeculorum... calcave-

runt viri iiiiqui, qui sublali sunl anto lcm-

pus suum, 482 ir.
X.WllI, 1. Habel argentum venarum suarum

principia.ot auro locus est in (luo conflatur,

245 B'.

— 3, 24. Univorsorum fincm ipse considerat,...
et omnia quae sub coelo sunt respicit, 122 B'.

XXIX, 24. Si quando ridcbam..., non crede-

bant, .507 C.
.XX.WII, 4. Tonabil voco inagnitudinis suae. et

non invesligabilur quum audita fuQril vox

ejus, 543 C.

— 18. Tu forsitan cum eo fabricatus cs coelos,
qui solidissimi quasi aere fusi sunt, 51 B',
348B.

PSALMOBUM.

1,4. Non sic impii, non sic ; sed tanquam

pulvis quem projicit ventus a facie terrae,

77 D'.
IV, 3. Fllii hominum, iisquoquo gravi corde?

Ut quid diligitis vanitateni et quaeritis men-

dacium? 608 A'.

— 7. Signatum est super nos lumen vulliis
tui, Domine, 73B, 442 C.

VIII, 8. Omnia subjocisli sub pedibus ejus,
235 B'.

XIII, 3. Venenum aspidum sub labiis eorum,
40 B.

X.WI, 1, 3. Dominus illuminatio mea et sa-
lus mea, quem limebo ? Dominus protector
vitae meae, a quo trepidabo ?... Si consistant
adversum raecastra, non timebit cor meum,
223 C.

X.XXI, 4. (juoniara die ac nocle gravata esl

LOCA S. SCUIPTUR.E PILECIPUA

649

super me maniis tua, conversus sum in
aerumna mea dum configitur spina, 354 G.
XXXM, i. Noli aemulari in malignantibus,
nequc zelaveris facientes iniquitatcm, 4861)'.

— 35, 36. Vidi impium superexaltatum et ele-
vatum sicut cedros Libani ; et transivi, et
ecce non erat ; et quaesivi eum, et non est
inventus locus ejus, 871)'.

XLIV, 3. Diffusa est gratia in labiis tuis ; pro-
pterea benedixit te Deus in aeternum, 624C.

L, 6. Tibi soli peccavi,... uf justificeris in ser-
monibus tuis ot vincas quum judicaris, 182 C.

LVII, H. Laetabitur justus quum viderit vindi-
ctam, 530 B.

LXXII, 5-7. In labore hominum non sunt et
cum hominibus non (lagellabuntur : ideo
tenuit cos superbia, operti sunt iniquitate
et impietate sua ; prodiit quasi ex adipe ini-
quitas eorum, transierunt in afTectum cor-
dis, 165 C.

LXXX, 13. Dimisi eos secundum desideria cor-
dis eorum, 537 G.

LXXXV, 8. Non est similis tui in diis, Domine,
et non est secundum opera tua, 503 B'.

XCV, 12, 13. Tunc exsultabunt omnia ligna
silvarum a facie Domini, quia venit, 199 C.

GXVIII, 32. Viam mandatorum tuorum cucur-
ri, quum dilatasfi cor meum, 56C.

— 103. Quam dulcia faucibus meis eloquia
tua ! super mel ori meo, 289 A.

PROVERBIORUM.

IV, 18, 19. Justorum... semita, quasi lux splen-

dens, procedit et crescit usque ad perfectam

diem ; via impiorum tenebrosa : nesciunt

ubi corruant, 78 D, 397 A.
VI, 6-8. Vade ad formicam, o piger,... et disce

sapientiam ; quae quum non habeat ducem

nec praiceptorem,... parat in aestate cibum

sibi, et congregat in messe quod comedat,

25 C.
VIII, 22. Dominus possedit me in initio via-

rum suarum, 35 B'.
XIV, 34. Miseros... facit populos peccatum,

145 C, 208 A'.
XVI,. 32. Melior est patiens viro forti, et qui do-

minalur animo suo, expugnatore urbium,

439 D.
XVIII, 4. Torrens redundans fons sapientiae,

562B'.
XXII, 6. Adolescens juxta viam suam, etiam

quum senuerit, non recedet ab ea, 72 B'.

XXV, 27. Sicut qui mel multum comedit, non
est ei bonum ; sic qui scrutator est majesta-
fis, opprimetur a gloria, 508A'.

XXVH, 8. Sicut avis transmigrans de nido suo,
sic vir qui derelinquit locum suum, 215 C.

ECCLESIAST^.

I, 2. Vanitas vanitatum, et omnia vanitas, 87 C,
238 B', 383 A'.

— 4. Terra... in aeternum sfat, 615A'.

— 5, 6. Oritur sol et occidit et ad locum suum
revertitur ; ibique renascens, gyrat per me-
ridiem et flectitur ad aquilonem, 308 A.

— 11. Non est priorum memoria, sed nec eo-
rum quidem quac poslea futura sunt, erit
recordatio apud eos qui futuri sunt in no-

' vissimo, 265 D.

— 18. Qui addit scientiam, addit et Jaborem,
23 D'.

VII, 2. IMelius est nomen bonum quam un-
guenta pretiosa, 301 C.

XI, 10. Adolescentia... et voluptas vana sunt,
400 G.

GANTICI GANTIGORUM.

I, 15. Ecce tu pulclier es, dilecte mi, et deco-

rus, 374 G.
Lectulus noster floridus, 40 D.

VIII, 6, 7. Lampades ejus, lampades ignis at-
que flammarum ; aquae multae non pofue-
runt exstinguere caritatem, nec flumina
obruent illam, 429 D'.

SAPIENTLE.

I, II. Os... quod mentitur, occidit animam,
475 C.

— 13. Dcus mortem non fecit, nec laetatur in
perditione vivorum, 27 A.

VIII, 1. Attingit... a fine usque ad finem for-
titer, et disponit omnia suaviter, 422 C,
531 B.

— 16. Intrans in domum meam, conquiescam
cum illa ; non enim habet amaritudinem
conversafio illius, nec taedium convicfus
illius, sed laetiliam ef gaudium, 81 B.

IX, 15. Corpus... quod corrumpifur, aggi-avaf
animam, et terrena inhabitatio deprimit
sensum mulfa cogitanfem, 414B, 586D.

XIV, 11. Creafurae... facfae sunt... in muscipu-
lam pedibus insipientium, 40B', 166B.

(i:)0

l()( A S. SCUlPTUK.i: ITl.ECIPllA

ECCLESIASTICI.

VII, -iO. Moinoraro novissima tua, et iii .•vtor-

ninn non peccahis, 273 A', IViiC'.
X, 11, 1-. Oniiiis potontatus hrovis vita ;... sic

ol rex lioilio ost, el cras inorietur, lllilH.
XHI, 20. Oninis caro ad similoin sihi conjun-

getur, ot omnis homo simili siii sociahitur,

10!) A'.
X\il, 12. .Mandavit... unicui^iuo de proxinio

suo, 268C.
XVIII. 1. (Jui vivit in aeternum, crcavil omnia

simul, ino.V.
XWI. 2.J, 20. In (iuol)us conlristaluin cst cor

mouin... : vir hollator doliciens por inopiam,

et vir sensatus contomptus, ;M8C'.
X.XXII, 1, 2. Rectorem te posuerunt ? noli ex-

tolli : esto in illis quasi unus ex ipsis ; cu-

rain illorum liaho, ot sic conside, 2.i8C'.
— 5). .\udi tacens, et pro reverentia accedet

tihi hona gratia, 157 B.
.XLIII, 22. Frigidus ventus Aquilo flavil, ol ge-

lavit cr^stallus ab aqua, 13TB'.

X, 21. Quia slulte ogorunt paslores ot Domi-
nuiii non qu.Tnsiorunt, proptcrea... omnis
grex eorum dispersus esl, 117C.

XXI.X, 18, 1!). Daho oos in vexationem..., in
iiialedictionem ol iii sliiporem ot in sihiliim
ot iii o|iprohriuin..., oo qiiod non aiidioriiil
vorha moa, tOtJA, 45S)A.

XXXI, 18. Castigasti me, et eruditus sum quasi
juvenculus indomilus, 275 D.

THRENORUM.

III, 28. Scdehit solilarius ct tacehit, quia leva-

vit super so, 4-i-lB.
I\", 5. Oni nutriehantur in crocois, amplexati

sunt stercora, 59 C, 61 D.

BABUCH.

III, 24, 23. 0 Isracl, quam magna est domus
Dci et ingens locus possessionis ejus ! Ma-
gnus cst et non habet flnem, excelsus el im-
moiisus, 125 C.

ISAJyE.

XIV, 13. Super astra Dei exaltaho solium me-

um, 70 C.
XXVIII, 15. Percussimiis foedus cum morte,

et cum infcrno fecimus pactum, 332 B'.
— l!t. Tantummodo sola vexalio iiitcllecfum

dahit audilui, 274 D'.
XXX, 10. Dicunf... adspicientibus : Nolite ad-

spicere nohis ea quae recta sunt, loquimini

nohis placentia, vidcte nohis errores, 181 .V,

571 B.
XL, 26. Lcvate in excelsum oculos vestros, et

videte quis creavit haec, qui educit in nu-

mcro militiam eoruin, of omnos ex nomino

vocaf proe multitudine fortitudinis... suae,

94 A', 229 C.
Ll, 12. (Juis tu, uf timeres ab homine mortali

et a filio hoiiiiiiis, qui quasi foenum ita are-

scet? 233 .V.

EZECHIELIS.

IX, 9. Dixorunt... : Dereliquil Dominus ter-

ram, el Dominus non videf, 124 D'. .
XVIII, 24. Si... averterit se juslus a justitia sua

el feccrit ini{|uifatein,...omnesjustifiae ejus...

noii rccordahiiiitur; in pra;varicatione... mo-

riofur, 407 .\.
X.XXIII, .32. Es cis quasi carmcn musicum quod

suavi dulcique sono canifur, 23 D, 159 C.

DANIELIS.

IV, 27. Rox... ait : Nonne haec est Bahylon ma-
gna, quam ego aedificavi in domum regni,
in roboro fortitudinis meai et in gloria de-
coris mei? 326B'.

— 33. Figura mea reversa est ad me, 477 .\.

XIII, 9. Declinaverunt oculos suos ut non vi-
derent ccelum, 6(J9A'.

JEBEMI/E.

II, 21. Ouomodo... conversa es... in pravum,
vinea aliena ? 470C.

III, 3. Frons mulieris meretricis facta est tibi,
6081).

V, 3, Indiiraverunl facies suas supra pefram,
ot nolucrunt rcvorfi, 66.\'.

OSEE.

II, 14. Ducam eain in solifudincm, et loquar

ad cor cjus, .380 D'.
IV, 6. Quia tu scientiam repulisti, repellam fe,

ne sacerdofio fungaris mihi. 606.\.
VIII, 4. Ipsi rcgnaveriinf, ef iioii ex me ; prin-

cipes exstiterunt, et non cognovi, 254B'.

LOCA S. SGRIPTUR^ PR/ECIPUA

6ol

XII, 6. Misericordiam et judicium custodi, et

spera in Deo tuo semper, 626B.
XIV, 6, 9. Ero quasi ros, Israel germinabit sicut

lilium;... dirigam eum ego ut abietem, 64G'.

AMOS.

IV, 1. Audite..., vaccae pingues, quse estis in
monte Samarise, 480 B.

— 13. Ecce formans montes, et creans ven-
tum, et annuntians homini eloquium suum,
faciens matutinam nebulam,...DominusDeus
exercituum nomen ejus, 68 D,

JON^.

III, 10. Misertus est Deus super malitiam quam
locutus fuerat ut faceret eis, et non fecit,
424 D.

MICII^/E.

II, 1. Vee qui cogitatis inutile, 481 C.

— 7. Nonne verba mea bona sunt cum eo qui
recte graditur? 287 A'.

N.\HUM.

I, 9. Non consurget duplex tribulatio, 491 D'.

ZACHARI^.

XIV, 7. Erit dies una, quge nota est Domino,
non dies neque nox, 430G.

MALAGHI^.

III, 13-13. Invaluerunt super me verba vestra...
Dixistis : Vanus est qui servit Deo, et quod
emolumentum quia custodivimus prfficepta
ejus?... Ergo nunc beatos dicimus arrogan-
tes : siquidem aedificati sunt facientes im-
pietatem, 112 A, 181 B.

— 17. Parcam eis sicut parcit vir filio suo ser-
vienti sibi, 524B.

IV, 2. Orietur vobis... Sol justitiae,... et salietis
sicut vituli de armento, 362 G'.

I MACHAB^ORUM.

II, 62, 63. A verbis viri peccatoris ne timueri-
tis, quia gloria ejus stercus et vermis est ;
hodie extollitur,et cras non invenietur,32oB.

VIII, 12, 13. Quicumque audiebant nomen eo-
rum, timebant eos ; quibus vero vellent au-
xilio esse ut regnarent, regnabant ; quos
autem vellent, regno deturbabant ; et exal-
tati sunt valde, 263 A'.

IX, 10. Si appropiavit tempus nostrum, mo-
riamur in virtute propter fratres nostros, et
non inferamus crimen gloriae nostrse, 526B.

II MACHAB/EORUM.

VI, 13. Etenim multo tempore non sinere pec-
catoribus ex sententia agere, sed statim ul-
tiones adhibere, magni beneficii est indi-
cium. 276 D', 481 A, 5.i9C.

VIII, 18. Nos... in omnipotente Domino, qui
potest... universum mundum uno nutu dele-
re, confidimus, 422 D.

XV, 40. Sicut... vinum semper bibere, aut sem-
per aquam, contrarium est, alternis autem
uti, delectabile ; ita legentibus si semper
exactus sit sermo, non erit gratus, 160 B'.

MATTHM.

V, 5. Beati qui lugent, 301 D.

VI, 22. Si oculus tuus fuerit simplex, totum
corpus tuuni lucidum erit, 266 D.

— 34. Sufficit diei malitia sua, 27 C, 245 C.

VII, 1. Nolite judicare, ut non judicemini,
519 D'.

— 14. Quam angusta porta et arcta via est
quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inve-
niunt eam ! 295 A.

VIII, 9. Vade, et vadit... Veni, et venit, 195C.

— 22. Dimitte mortuos sepelire mortuos suos,
455D'.

X, 22. Qui... perseveraverit usque in finem, hic
salvus erit, 584 B'.

XI, 19. Justificata est sapientia a filiis suis,
43B.

— 28, 29. Venite ad me, oranes qui laboratis
et onerali estis, et ego reficiam vos ; toUite
jugum meum super vos,... et invenietis re-
quiem animabus vestris, 399 C.

XII, 34. Ex abundantia enim cordis os loqui-
tur, 22 C.

XVIII, 15-17. Si... peccaverit in te frater tuus,...
corripe eum inter te et ipsum solum;... si
autem te non audierit, adhibe tecum adhuc
unum vel duos ;... quod si non audierit eos,
dic Ecclesiae, 492B.

— 20. Ubi... sunt duo vel tres congregati in

(lo2

LOCA S. SCHIITIM.E IMI.ECIPU.V

nomino nieo.ibi sum in medio eoruin, 412. V.
Xl.\, 21. Facilius osl canit>luni por foranion

acus Iransiro, (luain tlivitoni inlrare in ro-

gnum coplorum, 187 B'.
XXIV, 9. Erilis odio omnibus gentibus proptcr

nomen meum, 83 C.

MARGI.

XII, 30. Diliges Dominuni Donm (uuni... cx
tota virtule tua, 450 C.

XVI, 5. Vidorunt juvcnem sedentem... cooper-
tum stola candida, ct obslupucrunt, 62B'.

Luct:.

I, 37. Non erit impossibile apud Dcum omnc

vorbum, 424 A.
VI, 20, 21. Heali paupcres,... beati, qui nunc

csuritis,... beali, qui nunc fletis, 195 C.

— 24, 25. \ec vobis divitibus, quia liabctis
consolalionem vestram;... vae vobis qui ri-
dctis nunc, quia lugcbilis et flebitis. 1331?.

X, 41, 42. SoUicila es el turbaris crga pluri-
ma ; porro unum est neccssarium, 400.^.

XII, 47. Servus qui cognovit voluntatem domini
sui,...et non fecil..., vapulabit mullis. 10015'.

— 4!). Igncm veni mitlere in lerram, ct quid
volo nisi ut accendatur? 280B'.

XVII, 21. Regnum Dci intra vos est, 210B.
X\III, 19. Nemo bonus nisi solus Deus, 390A.
XIX, 13. Negoliamini dum venio, 582G'.
X.XI, 34. .\ttendile... vobis, ne forte gravenlur

corda vestra in crapula et ebrictatc, 231 D'.
XXII, 38. Ecce duo gladii bic, 3.39 G.

JOANNIS.

I, 3, 4. Quod factum est, in ipso vila erat, 374 A.

— 9. Erat lux vera qua? illuminat omnem bo-
minem venicntom in liunc mundum, 5(!,V'.

III, 20. Omnis... qui niale agit, odit lucem, et
non vcnit ad lucem, ut non arguanlur opera
ejus, 114G'.

V, 17. Pator meus usque modo operatur, et
ego operor, 514 B.

VI, 71. Nonne ego vos duodecim elegi, et ex
vobis unus diabolus est? 570 B'.

\\l\, 25. Tu quis es ? Dixit eis Jesus : 1'rinci-
pium, qui et loquor vobis, 31 IB'.

— 34, 36. Qui facit peccatum, servus est pec-
cati ;... si ergo vos Filius libcravcrit, vere
liberi eritis, 96 C, 134 D, 163 D'.

.\, 35. IIIos dixit deos, ad (luos scrmo Dei fa-

clus cst. .393 A'.
XI\'. 2. In (ioino Palris mei inansiones inulla>

sunl, 440 G'.

AGTUUM.

XXVIII, 20. Propter spem... Israel, catena hac
circumdalus sum, 48A'.

AD BOMANOS.

I, 20. Invisibilia... ipsius... pcr ea quae facla
sunt inlellocta, conspiciunlur, 389 G.

\TII, 21. Ipsa crcatura libcrai)ilur a servituto
corruplionis in libertatem gloriae filiorum
Dei, 574B.

— 28. Diligentibus Deum omnia cooperantur
in bonum. 214 G'.

-\I, :i3. 0 altiludo diviliarum sapientiae et scien-
tia^ Dci I quain incomprebonsibilia suntju-
dicia ejus, et investigabiles viae ejus! 484D,
5.32 ir, 638 B.

— 34-36. Quis consiliarius ejus fuit? Aut quis
prior dedit illi, et retribuctur ei ? Quoniam
ex ipso, ct per ipsum, et in ipso sunt om-
nia, .372 D', 509 B'.

Xli, 21. Noli vinci a malo, sed vince-in bono
malum, 209B.

1 .\I) CORINTHIOS.

I, 20. Stultam fecit Deus sapientiam hujus
mundi, 75A.

II, 14. Animalis... homo non percipit ea qnae
sunt Spiritus Dei, 481 B, 608 G.

III, 9. Dei... sumus adjutores, 6.37 C.

VII, 31. 1'raeterit... figura hujus mundi,
198 G.

IX, 24. Nescitis quod ii qui in stadio currunf,
omnes quidem currunl, sed unus accipit
bravium? 465 A.

X, 13. Fidelis... Deus est, qui non patietur vos
tentari supra id quod potestis, 523 B'.

XIII, 12. Videmus nunc per speculum in aeni-

gmate, 32 A, 387 B, 583B'.
X\^ 32. Si secundum hominem ad bestias pu-

gnavi Ephesi, 161 A.

II Al) CORINTIIIOS.

III, 5. Non quod suflicientes simus cogitare
aliquid a nobis quasi ex nobis, 640 C.

LOCA S. SCRIPTUR/E PR^ECIPUA

633

XII, U. Nec... debent filii parentibus thesau-
rizare, sed parentes filiis, 343 C.

AD GALATAS.

I, 8. Licet... angelus de coelo evangelizet vobis
praeterquam quod evangelizavinius vobis,
anathema sit, 43 A', 586 A.

IIl, 3. Sic stiilti estis, ut quum spiritu coepo-
ritis, nunc carne consummemini ? 37A.

AD EPHESIOS.

I, 11. Operatur omnia secundum consilium
voluntatis suae, 183B'.

VI, 12. Non est nobis colluctatio adversus car-
nem et sanguinem, sed... contra spiritualia
nequitise in coelestibus, 86 C.

AD PHILIPPENSES.

II, 15. Sitis sine querela et simplices filii Dei...
in medio nationis... perversse, inter quos lu-
cetis sicut luminaria in mundo, 58 B'.

I AD TIMOTHEUM.

III, 15. Scias quomodo oporteat te iu domo
Dei conversari, quae est Ecclesia Dei vivi,
438C'.

VI, 16. Lucem inhabitat inaccessibilem, 380 A'.

II AD TIMOTHEUM.

II, 7. Intellige quae dico ; dabit enim tibi Do-
minus in omnibus intellectum, H4A.

AD HEBRvEOS.

XII, 14, 15. Pacem sequimini cum omnibus,...
contemplantes... ne qua radix amaritudinis
sursum germinans impediat, et per illam
inquinentur multi, 329 A'.

JACOBI.

I, 2. Omne gaudium existimate, fratres mei,
quuni in tentationes varias incideritis, 22 G,
551 A'.

— 15. Concupiscentia quum conceperit, pa-
rit peccatum ; peccatum vero quum con-
summatum fuerit, generat mortem, 571 A'.

— 19. Sit... omnis homo velox ad audien-

dum, tardus autem ad loquendum, 437A.

III, 7. Omnis... natura bestiarum et volucrum
et serpentium... domantur et domita sunt a
natura humana, 308 B'.

I PETRI.

II, 2. Sicut modo gcniti infantes, rationabilc,
sine dolo lac concupiscite, ut in eo crescatis
in salutem, 64A'.

— 18. Servi, subditi estote in omni timore do-
minis, non tantum bonis et modestis, sed
etiam dyscolis, 86B', 321 C, 439A.

IV, 12. Carissimi, nolite peregrinari in fervore
qui ad tentationem vobis fit, quasi novi ali-
quid vobis contingat, 82 B'.

I JOANNIS.

IV, 18. Perfecta caritas foras mittit timorem,
88 A'.

III JOANNIS.

4. Majorem horum non habeo gratiam, quam
ut audiam filios meos in veritate ambulare,
411 C, 452 C.

iUDJE.

19. Hi sunt qui segregant semelipsos, anima-
les, spiritum non habentes, 550B'.

APOCALYPSIS.

III, 19. Ego quos amo, arguo et castigo, 31 A',
IIOD, 276C, 484G.

— 20. Ecce sto ad ostium et pulso ; si quis...
aperuerit mihi januam, intrabo ad illum,
453 B.

VI, 11. Dataj sunt illis singulae stolae, 44 C.
IX, 6. In diebus illis... homines... desidex*a-

bunt mori, et fugiet mors ab eis, 410 D.
XIX, 6. Audivi... vocem sicut voccm aquarura

multarum et sicut vocem tonitruorum ma-

gnorum, 543 A'.

XXI, 2. Vidi sanctam civitatem... descenden-
tem de ccelo, a Deo paratam, 116A'.

XXII, 12. Ecce venio cito, et merces mca me-
cum est, reddere unicuique secundum opera
sua, 625D.

— 13. Ego sum Alpha et Omega, primus et
novissimus,principium et fiuis, 143 D', 546 A.

INDEX ANALYTICUS

ABUBATHER (Abu-Bekr Ibn-Tofail), philoso-
phus, 218B.

AGADEMIA, locus prope Athenas, ubi IMato
cum discipulis suis degere consuevit, 41 B;
unde Academicorum nomen Platonicis in-
ditum est, 41 B', quanquam et Academici pro
Scepticis interdum sumantur, 41 C.

ACGIDENTIA multum conferunt ad cognitio-
nem rei, 288 B'. — Numero carent, quia ei-
dem rei accidere possunt infinita, 513 B.

ACH^MENIA, montuosa regio in Chaldaea,
unde oriuntur Tigris et Euphrates, 567 B.
Hujus incolse fugiendo pugnant jaculis, 567G.

ACHELOUS, vir fortis, in varias figuras mutari
videbatur, 556 D. Ab Hercule victus est in
forma tauri, 186 A', 556 D, cujus cornu For-
tunse datum, factum est abundantiae sinus,
186 A'.

AGTUS et potentia ipsum ens dividunt, et in
omni ente creato inveniuntur, 383 G. Actus
est principium ti'ansmutandi alterum in
quantum alterum,potentia principium trans-
mutandi ab altero secundum quod alterum,
383 D ; hinc dicitur Deus actus purus absque
admixtione potentise, 359D', 383 D : sed in
his sumitur actus multum extense, 383 G.

— Ad agendum duo requiruntur : voluntas
et potentia, 449 A; vel tria, secundum Plato-
nem : potentia non impedita, scientia non
obnubilata,voIuntas non prava, 366 B', 451 A;
vel quatuor, juxta Avicennam : scientia, po-
tentia, voluntas, et benevolentia, 451 B. Nihil
enim agit nisi secundum quod est in actu,
et aliquo modo perfectum et perfectius suo
efTectu, 388 B'; et unumquodque agens ne-
cesse est operationem suam perficei'e, non
ex aliena sed ex propria potestate, 597 D'.

— Modus agendi proportionatur modo es-
sendi, 531 C, 594 D; et quum agere sit sup-
positorum, suppositum est quod agit, poten-

tia quo agit, 597 D'. — An actus interior,
locutio et actus exterior, ex eadem passione
procedentes, sint tria peccata,493C;an actus
exterior aliquid culpae superaddat actui in-
teriori, 495A, et cur requiratur, 495B'. —
/Eterna agendorum dispositio in mente di-
vina, dicitur providentia, 511 G, 513 D ; in
rebus ipsis temporaliter digesta, vocatur
fatum, 511 D, 513 D. In ordine agendorum
se habet finis sicut principium in specula-
bilibus, 302 G. — Intellectivae potentiae con-
creatus est habitus primorum principiorum
in agibilibus, qui vocatur synderesis, 297 B.
— Actus activorum fiunt in patiente dispo-
sito, 146 B'. — Cf. Operatio, Potentia.

ADHiERENTIA. Utra firmius ac tenacius in-
ha?reat menti, scientia an virtus, 30 C.

ADMIR.VnO ex duobus oritur : ex ignorantia
causae, et ex inconsuetudine vel magnitu-
dine rei, 503 B : consueta enim minime mi-
rationem movent, 502 B' ; insolita omnes
mirantur, 502 D'. — Propter admirari coepe-
runt homines philosophari, 35C, 501 B. —
Cf. Miraculum.

ADOLESCENTIA «tas est ad studendum ac
proficiendum apta, quia tunc viget natura,
72 B', et sensuum organa sat humida sunt
ad suscipiendum, sat sicca ad retinendum,
72 C. Expedit ergo a teneris annis rite do-
ceri, 72 B', 73 A, quiafacile est teneros adhuc
animos ad virtutes componere, 73 A. —
Quandoque pro juventute sumitur, 191 D.

ADONIS, pulcherrimus Veneris amasius, cujus
interitum annuatim deflebant mulieres gen-
tiles, 152 C. — Ab eo nomen sumpsit me-
trum Adonium, 152B', D'.

ADULATIO pestis est amicitiae, 131 C.

ADVERSITAS hominibus accidit modo propter
merita, IIOD, 175B, modo praeter merita,
IIOA'; frequentius tamen electis quam re-
probis, 276 B'. — Intolerabilior est his qui
prosperis assuefacti sunt, 202 C, sed nemini

(iot;

I.MtKX AN.VIA riCIS

noeel nisi impntientiitus, 2141)', iiulla ciiirn
nocet ailvcrsitas ulii luilla (ioiniiialur iiii-
<|uilas, .l?.")!)'; ol pltirimuin prodost pation-
tihus, 5.'1.'».V, (luilius virtutis occasioiiciii
prn^bct. 'ilitC — Majjis crgo in adversis
illoriaiiduin est qiiaiii iii prospcrilate, !!)(». \,
(luuiii illis siilcaiit elccli pur{:ari, cxcrccri,
P.MIH.ct iii oiiiiii virtulc pcrlici. -2H\\V, \)\
liac reprobi toinporaliter rciiiuiicrari. Ili(i.\.

— Non adeo in advorsis dolcnduin esl ul
pr.Tterita:" prosperitatis delealur inernoria,
l!MI)', sod polius cxpedit coriim iiiii adliuc
iiifeliciores sunt, statum reco|,'ilare. :21tir.

— ('f- .vniictiones. Iinpii, Jiisti, Prospori-
tas, etc.

/K(ili)IL'S dc Roma (^Egid. Colonna, archiep.
Bituricensis) saepius allegatur, 4915", 218C,
211) ir, 298 .V, 302 C, 337 .\'.

/KGVPTIl in pliiiosophia Graecis anteivisse vi-
dentur, 38 .V.

AEH decies subtiiior cst aqua, centics subtilior
lerra, 373 D'; cum igne convenit in calore,
3751), 15', cum aqua in liumiditate, .37.') 1$',
et ita modiat intor aquam et ignem, 375C'.

— Acris elementum est instar globi spha?ri-
cum, et iramensum, 4421), summe fluidum,
et propriis torminis minime c]ausil)ile,007 A';
facilo dividitur, sed mox ad rcunionem
tondit, 409 C. — Cf. Clementa.

yliSTAS, secunda pars anni, sicca et calida,
rubeam choleram causat, 35 A. In ea sunt
dies longiores, quare, 121 C. — Spiritualiter,
tempus lorvoris el consolationis signal, 3913',
120 A'. — Cf Annus.

/ETEHNITAS est interminabilis vitae tota simul
et perfecfa possessio, C131), carens scilicet
termino, tam a parte ante quam a parte
post, 613B',el omnimoda successione, 613 B',
aut nova in esse productione, 613 C, ita ut
aeternum nec aliquid per modiim prffilerili
amittat, nec aiiquid per modum luturi ac-
quirat, 614U', sed semper sibi totum prae-
sens sit, 613.\. Idcirco Deo competit a;terni-
tas, 613 B, ct Dco dumtaxat, 6131»', qui sua
eeternitate omni tcmpori coadsistit, omne
tempus includit et oxcodit, 616 D; quidquid
vero tempori subjicitur, quamvis initio et
flne careret, C14A', non esset a^ternum, quia
totum vitffi spatium simul non liaberol,614C,

613 C, sed sempcr teiideret ad futurum,

614 D'. Perperam ergo asseruit Aristoteles
mundum ajternum esse, 614 B', quia etsi
non incepisset, tamen non est dicendus

a'lcriius, 615B. — /Etornum tamen pro per-
polud noiinuiKjuam suiiiilur, .367(;, vcl pro
(|iiacum(]uc loiiga durationo, 6151)'. Proinde
alia osl «'lornilas proprie dicta, (|ua» soli
Doo compclil. alia aeternitas parlicipata.quiP
«•vuin aut a'viteriium dicitur, til3C; et ideo
a-lernil.is de Deo cl creatiiris iion [ira^dica-
tur «'iiuivoce, sed aiialogic.c, 6151)', et pro-
pric dicilur Deus a^ternus, inundus porpe-
tuus, 617 D. — Ad wtornitatem comparata,
quantalibct duratio moiiioiitum est ot iiiliil,
2651)', (juaiilo magis bomiiiis vila. tani bre-
vibus arctala metis, 4811»'. — Oiiine osse
superius aut est ante aeternitalom, aut cum
a^tcrnitate, ant post a^tcrnitatom, 544 B',
615 C. — (Jnoiiiodo ab a^lerno exire dicatur
lompiis, .368A. — Cf /Evum, Tempus.

/KTIIEK proprie superiorem aeris partem signi-
licat, igni olemonlari contiguam, 222 A'; sed
oxtense pro aere sumitur, 222 B'. Dicitur
etiam primum mobile, seu coelum exlre-
inum, seu sphaera nona, 443A.

/ETN.\, inons ignivoinus in Sicilia, flammas
sulfureas ejicions usque ad oclo milliaria,
244 A'. Cujus ignis videtur ex igne inferni
erumpere, 244 A'.

/EVUM proprie pro perpetuo sumitur, et est
mensura coelestium et incorrujjrtibilium
creaturarum, 3671)'; extense, pro quacum-
que monsura totius periodi rei, 222 B'. —
(Jiiomodo ab aevo tempus exire dicatur,
368A. — Cf /Eternitas, Tompus.

AFFLICTIONES sunl beatitudo liujiis vitae,
193 A', C, et quasi signum electionis, 118 A',
196 A; mullis de causis gequanimiter tole-
randae sunt, 271», nedum niiscria reputentur,
195 1). — Afllictos potius secundum vehe-
mentiam suae afllictionis quam secundum
judicium rectae rationis plerumquo loqui
contingit. 27 B', quia non sunt idonei ad con-
siderandum aclu quse pcr liabitum norunt,
93 C. An et quatenus fas sit eis mortem ap-
petere, 27 B, C. — l'ium cst el rationabile
eis condolere, 74 D. l*ius medicus afflictis
aniictionem non addil, 60 B', scd oorum
querelas patienter audit, ne turbentur, 127 A',
132 C; nec statim validiora remedia eis prae-
bet, 131 B, sed leviora, quousque sedetur
motus passionum, 13iC. — Timor afllictionis
multos inducit in peccatum, 455.\. — Cf.
.\dversitas, Miseria, Poena, Tribulationes.

AERiCUS ventus est calidus, flans e regione
intor mcridiem etorientem, 54B'.6'/'. \'entus.

INDEX ANALYTICUS

657

AGAMEMNON, dux Graecorum, per decem an-
nos Trojam obsedit, 554 A'. Ad placandam
Dianam.propriam filiam immolavit, 55iC,C'.

AGATHA (S.), martyr, summam libcrtatem
profitetur servire Christo (Legenda Aurea,
c. 39), 134 A'.

AGER, optima est cordis humani figura, 292 B,
e quo resecandi sunt frutices superbia^,
291 A, 292D, et rubi invidise, 292 B', ante-
quam ibi seminentur virtutes, 291 1>.

AL.\NUS de Insulis (theologus Parisiensis),
auctor Anliclaudiani, allegatur, 28A',531A,
et perperam, 542 B.

ALBATEGNI (Mohammed ben Gabir el-Batlani),
astronom us, citatur, 49 D', 51 C, 261 C, 543 C .

ALBERTUS Magnus (0. P., Ratisbonensis epi-
scopus) saepius allegatur, 31 C, 49 A, 53 C,
80 B, 150 D, etc. — Notabilia : de numerica
distinctione peccatorum, 494 A', de libero
arbitrio, 572 D', de praedestinatione, 635 C,
639 B.

ALBINUS, vir consularis, conlra injustos ac-
cusatores a Boetio defensus, 98 C, 105D.

ALBUMASAR (Djafar ben Omar Abu-Maschar).
astronomus, 49D', olC, 261 C, 543C.

ALBUMASAR Maurus (Arabs medicus, auctor
libri de Medicinis simplicibus), 218 C.

ALCIBIADES, vel fuit mater Herculis, juxta
quosdam, 349 B', vel juvenis formosissimus,
Atheniensium regis filius, juxta alios, 349C'.

ALCORAN, Mahometi liber, cur sic dictus,
264 A'. — Testimonium perhibet Christo,
265A, B, et B.Virgini, 264D'. — In Alcorano
poena inferni praedicatur aeterna, 272 B'. —
Cf. Mahometus.

ALEXANDER (Aphrodisiensis), Peripateticus,
74D', 218B.

ALEXANDER (de Hales) 0. M. theologus, Do-
ctor irrefragabilis, 33oD', ssepius allegatur,
53B', 67 B', 89 A', 150 D, etc. — Notabilia :
de distinctione numerica peccatorum, 493D,
de fato, 541 D', de libero arbitrio, 572D.
Praedestinationi causam assignans merito-
rum praiscientiam, 638D, planiorem videtur
exprimere sententiam,642C,sed minus Scri-
pturis el Patribus consonam, 639B, 642 C.
— Ipsi perperam tribuitur Doctrinale, 3351)'.

ALEXANDER Magnus, rex Macedonum, gloriee
cupidissimus, 261 D, ex vanitate fecit multa
strenua, 526 A; ut Herculem superaret, in
Oceano remotius columnas constituit, 454B.
Universo tamen mundo non potitus est,
325B', nec a morte potuit se liberare, 325A.

T. 26.

— Ab Antigono carpitur, 342 D, et a Diogene
notatur, 347 A'. — Animam esse immorta-
lem credidit, 261 D.

ALEXANDER (de Villa-Dei), grammaticus, au-
ctor Doctrinalis, 3351)', 497C.

ALFRAGANUS (Mohammed ben Kathir el-Far-
gani), astronomus, 51C', 261 C.

ALGAZEL (Abu Hamed el-Gazzali), Peripateti-
cus, sequax Avicennse, 335C, passim alle-
gatur, 38 D, 142 B, 218G, 303 B', etc. — Multa
contra christianam fidem effutivit,74D', nem-
pe : corporalia immediate a Deo exire non
posse, 510 A, et omnia de necessitate eve-
nire, 530 A'; animas rationales ab intelli-
gentia ultima procedere, ac beatificari per
conversionem ad ipsam, 217C, 335 B' ; nul-
lum miseriam esse ffiternam, 483 A', ac
proinde impiorum animas, post competen-
tem purgationem, intelligentiae infimae co-
pulari, 272 B'; hominem insuper non nisi ad
naturalem felicitatem creatum esse, 296 C.

ALKINDI (Jaqub ben Ishaq el-Kindi), astrono-
mus, Peripateticus, 74D', et expositor x\risto-
telis, 218C. Librum edidit de Radiis stellicis,
valde quidem subtilem, sed non minus er-
roneum, 512 D.

ALPETRAGIUS (Abu Ishaq el-Bitrodji), astro-
nomus, 51 C, astronomiae secreta asserit sibi
fuisse revelata, 52B'.

ALPHORABIUS (Abu Nasr el-Farabi), Peripa-
telicus, 218C, 390D, 451 B.

AMBITIO « daemoniaca », 46 A', insatiabilis
est, 186 B', 255 A', cum honoribus crescit,
188 A', nec quiescit donec mergatur in in-
fernum, 188 B'. Mater est hjpocrisis et livo-
ris, criminum fomes,virtutum aerugo, 188 B,
innumerabilium vitiorum causa, 269 C;
multos mortales falsos fieri cogit, 269 A'. —
In ambitiosos invehitur Philosophia, 248 A,
250 A. — Praeesse velle non potest nisi qui
judicia Dei non timet, 2o0D, et unusquisque
toties ad apostasiae crimen labitur, quoties
praeesse delectatur, 250 C. — Cf. Praesi-
dentia.

AMBROSIUS (S.), Mediolanensis episcopus, sae-
pe invocatus, 24 A, 49B', 63 D, 64 D', 187C', etc.
Pulchre suam ignorantiam de secretis natu-
rae profitetur, 53 D'.

AMICITIA. Sicut est triplex bonum, delectabile,
utile et honestum, sic est triplex amicitia,
299 B : honesta, qua quis vult alteri bonum
propter ipsius profectum, 299 A, et utilis,
seu delectabilis, quae causa utilitatis vel dc-

4-1

cris

INDEX ANAI.YT1CUS

lectnlionis assinnitiir. 20nn. Ainicitia in pa-
rilitalc virtiiliiiii riiiidala. sfal)ilis persevo-
rat, ;{28C'; ainicitia iiuain delectabilc vel
ulile boniim coiiciliavil, (•cssanlc causa dc-
cn-scil, ."{iSC*, ct sa'pissiiiic (luos relicilas
ainicos fecit,adversitas faciel ininiicos, 328A'.
— Non nisi inlcr sapientes et virtuosos est
amicilia vcia. .'iiSl", scii ainicilia (|ua' cst
virtus, ,j:J8ir; scd iiiler probos et improhos
potcst essc amicilia iiatiiralis ac socialis,
o28I)'. — llaec est amicitia vcra, (luaiii Dci
limor ac sliidia Scriptiirarum paravcrunl,
27G1). Intcr omnia liujus vitsp i)onu hoiiuin
est pra^cipuiim, lfl.i.\, ef jucundissimiim,
74 n, dulcissimus, sed rarus, concordis coii-
jiigii fruclus, 204 .\': idco vitia qua^ corriim-
piint ainiciliam. inlcr pessima rcpiilantur,
l!t4 B. — Amicilia iii adversis polissimc
comprobatur, 27oB' : amicos enim prospcra
optime parant. adversa certissime probant,
204 C. — Amicorum esl eadein velle et
nolle, 528 C. Qui vere amicus est, amicum
objurgare non fimet, non jactantiae studio,
sed caritatis affectu, 27G A' : amicifiae enim
pestis est adulafio, 1.31 C. Qui vere aniicus
est. omni fenipore diligif, ncc quoquam ab
amico separatur, 2030'; adversitatis teni-
pore non recedil, 74 B, sed cuin dolenti
amico partcm sarcinae portat, 74 A ; qui vero
in adversis nou manserit consfans, non ve-
rus est amicus, 273 C. — Qui fingit amicum
se esse, pejor est eo qui falsam monetam
fingit, 273C, 328ir : imo nulla pestis fam
nociva est sicut lictus amicus ac domcsticus
hostis, 276C, .328 A', C, et non minimum cst
adversae fortunae beneficium, veros a falsis
amicos discernere, 273 .\', I)'.

AMICUS et Amelius (SS.), amicitia^ christianae
specula (Acta SS. xii Octob.), 280 A.

A.MOR ex similitudine oritur, 76 C, ideo major
est inter similiores, 41 C; quo efiam quis
cst mclior, eo amabilior est, 498 .\. — Ex
amore aliquo modo procedunt oinncs affe-
ctiones et passiones anima^, 313C, 428 C,
qua" verius est ubi amat quam ubi animat,
361), 4881)', quia unusquisque ab co quod
amat, possidetur, 43315'. — .\mor nil du-
rum, nil araarura, nil grave computat, nulla
vi superatur, 203 D', rationem non audit,
legem non patitur, nec valet quiescere donec
jungatur dilecto, 429 C, et est sibi lex inajor,
quia sicut gravia suo ponderc moventur
deorsum, sic amantes suo ardore moventur

iii aniatum. 4291)'. Ainor res est solliciti
plcna liniiiris, '.H[ jt.cl (luo veliementior est,
co ex ipso inajor oritur dolor, 428C'. — Dciis
csl aiiior commiinis a qiio oiiiiiia scrvanlur,
.")4(iD', ad quciii oiiiiiia loiivcrluiifur, 347 .\.
Amor Dei omnia regit in co»Io ef in lcrra,
278 A, 28015; ipse mundi ordinem servaf,
27815. cl clcmcnloriim concordiam, 278 1);
ipsc dics ac iioclcs ordine certo rcducit,
27815', et mare in finibus suis coercet, 278C';
ipso oinnia jura sanciunlurel fcKdera,279C;
ipso rccciicnle, oiuiiia corriicrcnf, 279 A'.
Dcus omnia codem amorc rcgil quo condidit;
electos autem et justos peculiari amore ca-
rifatis, 280A', ct in cis quasi ludum amoris
cxcrccf, visifafioncs grafiosas ct aniplcxus
(iiilcissimos nunc multiplicans, nuiic sub-
frahcns, ut avidius rcquiratiir, 1831)'. —
llomo iiaturali amore potcsf plus diligere
bonum communc quam propriuin, Dcum
quam se ipsiiin, 23313; post Deum potissi-
me tenctur amare semetipsum, 210 D. —
Cf. Caritas.

.\NAXAGOUAS, philosophus, animam imma-
terialem esse profitebatur, 386.\', et immor-
falem, 218D; cf ad hoc sc natum asserebat,
ut ccElestia contemplaret, 609 A. — Ab Athe-
nis pulsus, 76 D', quia solem addrantibus
obstiferaf, 78 D'; ne conjurationis socios pro-
derct, liiiguam yuxta Dionysium nostrum)
sibi abscidit, 231 A', C. — Cf. Zeno.

.\NDRE.\S, fraler S. Bernardi, llumbelinae
sorori fastuin exprobrat, 236 D'.

ANGELI. Diu anfc mundum sensibilem creatos
fuisse angelos, communitcr afTirmant Gi"aeci,
ncgant Latini, 382 D'. — In ordine creatu-
rarum supremi sunt, Deo similiores ac vici-
niores, 370A, unde dicuntur creati prope
Deum, 370 B. In eis esf simplex essentia,
personalis disfinctio, perspicacitas intelle-
ctus ac libertas arbifrii, 370 H; quamvis in
cis noii sil matcria, 337C, est tamen diver-
sifas aftributorum ac inaequalis aptitudo na-
tura? ad gloriam, 337 A'. — Non per exterio-
rum objcctorum imprcssioncm cognoscunt,
sed per ca quso intra se habcnt, 603 .\, et
quum oinnes et singulos suos effectus cum
oinnibus consectariis non cognoscant, 169 D,
in intellectu angelico non repugnat cadere
fortunam, 169 .V, 171 A'. Quo sensu dicatur
angelus animal rationale, 603 B'. — Quod
est inors hominibus, hoc fuit in angelis ca-
sus, scilicet terminus merendi et demerendi,

INDEX ANAI.YTICUS

639

483 C. — Angeli boni Deo promptissimc et
in omnibus obediunt, 57 D, eique avidissime
et inavertibiliter sunt intenti, 57 A'. Ad cu-
stodiam deputantur hominum, 124 B, mo-
vent ooelestia, regnis praesident, judicia Dei
in hoc mundo exercent, 514B'. Per eos Deus
intellectum hominis dirigil, 1691)', quia co-
gnitionem humanam ad angelicam oportet
ordinari, 170 A : unde homo secundum in-
tellectum dicitur ordinatus sub angelis, ITOD.
Angelus in voluntatem hominis operatur per
modum persuadentis, 170 A', scilicet per
intellectualem illuminationem, 171 C, sive
quoad electioneni,sive quoad exsecutionem,
171 C, sed non infallibiliter, 171 A, nec uni-
versaliter, 171 D. — Angelos eorumque circa
humanum genus munia non ignoraverunt
philosophi, 124 B; sed falso asserii Rab. Moy-
ses angelos ministrantes non esse nisi natu-
rales vires quse Providenliae ordinationem
exsequuntur, S14C'. — Angelus anachoretam
docet quam inscrutabiha sint judicia Dei,
184 D, 532 D', 533 B'. — Cf. Intelligentije.
ANIMA. Juxta Platonem, animae rationales
universae simul ab aeterno creatae sunt, et in
stellis comparibus collocatae, 414B', ita quod
tot fuerint conditae quot sunt stellae, 379 D ;
deinde, corporibus uniri cupientes, ut vir-
tuose vivendo majorem beatitudinem me-
reantur, 414 B', tempore opportuno per lu-
mina tanquam per vehicula deferuntur ad
corpora,335A',379D, ubi felicitatis praehabi-
tae obliviscunlur, 21 lA'. Sed in his melior
visa est Aristotelis sententia, 380 B, quod in
eodem composito forma non praecedit ma-
teriam, 379B', 414 C : ideo communis sen-
tentia est animas rationales a Deo creari suc-
cessive, organizatis corporibus, 334 C, 509 D',
et creando infundi, seu simul creari et in-
fundi, 379 C. — Animam esse immortalem
fassi sunt Platonici omnes, 218 A, et etiam
Peripatetici, asserentes intellectivam substan-
tiam, utpote immaterialem et inorganicam,
esse immortalem, 218 D; negaverunt vero
nonnulli, 296C', 300B, eflutientes animam
humanam non esse formaliler intellectivam
ex sua natura, 218A',sed tantum per quam-
dam irradiationem luminis intelligentiarum
super intellectum passivum, 218 A' : quod
fuit stultissimus error Averrois, 218 B'. Quid
de his senserit Aristoteles, 218 B et s. Sed
animam esse vere et formaliter intellectivam
probatur, quia universaliter et abstracte in-

telligimus, 218B', et quia aliter dici nequi-
ret homo i'ationaiis creatura, 2181)', 219A ;
animam essc immaterialem probatur item,
quia immaterialia et divina apprehendit, nec
nisi per species immaterialcs, 218C';denique
animam esse immortalem probari potest
variis argumentis, 220D, 480B', sed potissi-
mum in lege evangelica per multorum re-
surrectionem, 220C', et apparitionem, 221 A,
necnon per continua Beatorum miracula,
220 D'. — Animas esse insequales natura,
337 B, et ideo ex creatione alias aliis nobi-
liores, tam in gratiis supernaturalibus quam
in donis naturas, 337 C, tenuit Magister cum
nonnullis, 337 B, B', C, 338 A ; econtra ani-
mas omnes absolute acceptas esse omnino
pares, 337 C, nec donorum diversitatem ac-
cipere nisi ab extrinseco, puta ex disposi-
tione corporis, 337 D, B', aut coelestium in-
fluentia, 338 A', aut majoribus innatis habi-
tibus, 338 B', tenet Thomas cum suis, 337C, A',
338 C, et ipso Cartusiano, 338 D. — Non in
diversis membris multiplicatur anima, ut vo-
luit Plato, 335 C, nec in corde essentialiter
sita est, ut dixit Chalcidius, 335 C, sed est
tota in toto corpore et in qualibet ejus parte,
335 C, in membris inclusa et clausa, 335D;
corpori toti principium est vitae et inotus,
228 A', sed diversimode diversas ejus par-
tes vivificat, 378 D. — Sive in ea ponatur
quaedam materia spiritualis ex qua est, ut
vult Magister, 337 B, B', sive tantum materia
in qua est, ut vult Thomas, 337 C, ad minus
oportet in ea ponere quod est et quo est,
quorum quod est se habet per modum ma-
terialis ac passivi principii,337C'. — Anima,
juxta Platonem, cum scientiis et virtutibus
creata est, 414B', ac se indesinenter intelli-
git ac diligit, 415 A, ita ut, quum discere vi-
detur, reminiscatur tantum, 414 D, 415B' ;
at contra, juxta Aristotelem, est in principio
sui quasi tabula rasa, 414 C, habens tantum
habitum primorum principiorum in specu-
labilibus, quo cum exteriorum sensuum
ministerio format in se scientiam, 414 D',
415 C ; et quamvis Platonem secuti sint Au-
gustinus et Boetius, 415 D', Aristoteli docto-
i"es communius consentiunt, 414 D'. — Ad
imaginem et similitudinem Dei creata,
573B, in se et ex se nullatenus sufficit sibi,
ideo summam felicitatem naturaliter appetit,
302 D', et duplici modo ad eam accedit : per
fidem et speculationem, ut in vita praesenti,

(>(;o

INDEX ANALYTICIS

583ir; |ior rlnram inluitioncm. ul iu palria,
riS^cy. lu lerivi orj^o ([uasi cxsiliuni palilur,
liSA'; oorporis sanina allidilur ol fil miuus
agilis, (I08(y ; (|uamtliu corpori aliigata osl.
(Iccies millona vacalionum impcdimcnta
succociuut, -illA ; (]uolios corporo ad sonsi-
liilia allicitur. sinjiultit velut ebria, quoties
autem per se ipsam opcratur, illico defertur
ad immorlalo Itonum, 3i2(~;. Eam siuc cor-
pore diu cssc non posso. recto consuit IMalo,
■ii;iC', et anima; boata; rcpugnarc corpus
corruptil)iIe,recte censuil PorpIiyrius,4-43C';
qui, si invicem convonisscnt, rectc conclu-
sissent animabus bcalis deberi corpora glo-
rificata, li31V. — Animas, tanquam ab in-
tclligcntia ultima procedentes. beatificari
per convcrsionem ad ipsam, 217 C, 335 C,
imo post purgationem ci demum copulari,
fabulali sunt Avicenna ot Algazel, ^7215';
victricibus, juxta IMatoncm, patet, postmor-
tem, redilus ad comparis stclla" contuber-
nium, bcatam vitarti acturis, 379 U' ; victis
voro romanenl poena> ct rejectio in deteriora,
380 A. — (^uid anima? alimenta, 61 G, 64 B',
arma, 61 A', 641)', 631), vestes, ornamcnta,
61 1)', penna', 440D, sanilas et morbus. 5:2015'.
(Juo sensu a IMatonc dicatur numorus mo-
vens se ipsum. 160B', 380A, vel fttnus cor-
pori accommodalum a patre spirituum,
128 B', 379C',440C', 443B'. — C/". Imaginatio,
Intcllectus, Memoria, Sensus, Voluntas.

Anima Deo nou nisi metapliorice tribuitur,
376A', nec illi competit esse anima alicujus,
376 A'; verumtamen dicitur quandoque ani-
ma mundi, quia eum regit, conservat ct mo-
vet, 409 D. — Anima nobilis tres babot ope-
rationes : animalem, intellcclualem ot divi-
iiam, 378B. — Anima mundi. Vide Mundus.

AM.MALIA. Vide Bruta.

AN.NON.\ quid fuerit, 320A'. Annonae praepo-
situs apud priscos Romanos honoratissimus,
320 B'.

ANNUS motu solis in propria sphasra ab
oricnte in occidcntem causatur, 278 C. —
Eodem motu solis in zodiaco consistunl
quatuor anni partes, 541)', scilicet vor,
a?sfas, autumnus ct liiems, 55 A, silii ita
succedentos ne a summa caliditate ad maxi-
mam frigiditatem subito transeamus, 55 B.
Unicnique Deus sua tribuit ofTicia, 137 B,
nec patilur ipsas misceri. 137C; vcrum-
tamen non semper uniformiter accidunt,
137 D, et quandoque in cis miraculose ficri

accidit, quod nnluralilor fiori non potuis-
sot, 137 ,\". (,)uiil mvslico signilicont, 59B'.
(,'/'. .-Kstas. .\utumnus, Iliems, Vcr.

.\N()NVMI. quorum gesta vol dicta, tacito no-
mino, rocilanlur: Propliola, 286C'. — SS. l'a-

. Iros, I34C'. 1841), 5321)', 533B'. — Tboolo-
gi : (J. Cerson, J. de Tambaco). 34 C. — IMii-
losopbi : (Stili)on, Bias), 25A; (.Xenocrates,
Polomouj, 38C'; (Zeno), 251 A'; (llermes),
5241), ol alius, .325A. — Poetffi : (Ambrosius),
5i)l), 139 A, cl alii, 28 A', lOOB, 271 B", 350 A.
— Tyranni : (Nearchus), 231A'; (Diocletia-
nus), 251 C; (Domclridcs), 342 C. — lla;re-
licus quidam, 393C'.

ANSr.LMlS (S.), Cantuaricnsis episcopus, pas-
sim allegatur, 76C', 2961), 371 C, 404 D,
521 B'.

ANT/EIjS, gigas ab Hercule occisus, 556 1).
1'roslralus in terram, surgebat robustior,
336 A'.

ANTICLAUDIANUS, Alani poema, 28 A', 331 A,
erronee pro Ovidio allogalus, 542 B.

.\NTIGONUS, Alexandri Magni socius, ipsi
luxuriam exprobrat, 3421).

ANTIQUITAS. Deus mundo non est antiquior
(]uantitale temporis. quum ante mundum
non fuerit tempus, 616 B, sed tantum sim-
plicitate naturae, 616 C; imo quufn in eo
nulla sit successio, non nisi metapborice
dicitur antiquus, 6161), in quantum scilicet
omno tompus includit, omnique tempori
coexsistit, 390 B'

ANTISIODOHENSIS. Vide Guillelmus.

ANTONLNUS (Bassianus Caracalla, perperam
apud auclorem .\ntonius) Bapinianum mili-
tum gladio objecit, 3271).

ANTONIUS (S.) anachoreta, ob fortiludinem
mcruil in toto mundo nominari, 362 A'.

ANTONIIS (.Marcus), Octaviani collega, vir
plurimum vitiosus, 327 D, Ciceronem jam
senem occidi jussit, 263G, 327D, Cleopatram
reginam duxit uxorem, 327A', et victus se
peremil, 327 .\'.

AIMJSTOLI privilegio speciali ita in gratia
confirmati sunt, ut peccare non possent
mortaliter, 89 A'. Secure praeferendi sunt
sanctis V. T., 199 B.

ABPETITUS. Quid sil appetere, 302 B. Duo ap-
pelitum pariunt : convenientia appetibilis,
et indigentia appetentis, 302 D". — Juxta
niodum cognilionis est modus appelilus,
303.\ : quuni igitur objeclum appetitus sit
bonum, non potest aliquid velle nisi sub

INDEX ANALYTICUS

661

aliqua ratione boni, .S03C, 304 D'; sed libere
tendit ad tale vel lalc bonum, 303D : unde
quandoque accidit appetifum naturalem in-
tellectivo appctitui contrairc, 410C, nam
sff^pe mortem, quam naturalis appetitus re-
formidat, intellectivus amplectitur, 410 C,
et voluptatem, quam insequitur naturalis,
spernit intellectivus, 410A'. — Omnia sum-
nium bonum appetunt naturaliter, scnsi-
biliter, rationaliter aut intellectualiter, 4iOB.
— Omnia naturaliter appetunt esse, 407 B,
sive animalia, qua^ delectabilia quaerunt et
fugiunt nociva, 407 B', sive virentia, qua? et
locum sibi convenientem cligunt, 407 D',
et alimenta ex humo trahunt, 408 D, sive
elemenfa, qu?R ad locum proprium tendunt,
409 A', et divisioni pro posse resistunt,
409 B'; et ideo omnia unitatem appetunt,
411 D, qua omnia subsistunt, 406B', C, D',
ac proinde bonum, 411 A', 467B, quod ab
uno non diffcrt, 4061), quia utriusque est
idem actus, salvare continereque omnia,
406 A'. — In ordine appetibilium habet se
finis sicut principiuin in ordine specula-
bilium, "O^C; unde, sicut cognitio principii
in speculabilibus cst causa cognitionis con-
clusionum, ita appctitio finis in agibilibus
est causa appetendi qu?R sunf ad fmem,302D.
Quia ergo boatitudo est finis vita? humanae,
quajlibet appetitio ad beafitudinem tendit,
302 D ; omnesque habent appetitum vera?
beatitudinis in generali, 303 B, scilicet boni,
30210, non autem in speciali, 303 B, quia
contingit appetifum errare vel circa debi-
tum finem vel circa media, 302B'. — Cf.Vo-
lunfas.

APULEIU.S, Plafonicus, 74 D', pulchre fracfat
de regimine Dei, 628 A. Passim allegafur,
79 B, 124 C, 218 A, 376 B'.

AQUA decies subtilior est terra, 37^) D'. Cum
terra convenit in frigidifate, 375 D, B', cum
aere in humiditate, 375 B': ideo mediat inter
terram et aerem, 375C'. Facile dividitur, sed
mox ad reunionem tcndit, 409 C. Cf. Ele-
menfa

AQUILO, venfus frigidus, Hans a septcnfrione,
54 B', 136C', dicitur quasi aquas ligo, quia
eas gelu constringit, 137 B'. Ssepe excitat
tempesfafes et mare perfurbaf, 198B. Quid
mystice, 138 B', C, 199C'. — Ab aquilo-
ne dicitur aurum venire, quare, 246 A. —
Cf. Ventus.

ARABES auctores citati : Abubather, Alba-

fcgni, Albumasar, Alfraganus, Algazel, Al-
kindi, Alpefragius, .Vlphorabius, Avempote,
Averroes, Avicenna, Joannicius. Quorum
qucmque suo loco require.

ARANEA tactu prfestat homini, 350 A. — Mira
aranearum indusfria providenliam Dei de-
monstrat, 535 D'.

ARBITFIIUM. Liberum arbitrium vel est poten-
fia ab intellectu et voluntafc distincta, juxfa
quosdam, 572 D, D', vel habitus volunfatis,
juxta alios, 572 C, vel actus intellectus seu
rafionis, 572 D'; vel, et melius, faculfas ra-
tionis et volunfafis, in se includens intelle-
ctum et voluntatem, 573 C, D', ad intellectum
pertinens pcr consilium, ad volunfatcm per
elecfionem, 573 B', magis ad intellecfum, si
considcrefur arbifratio consiliativa, 573 D',
574A', magis ad voluntatem, si considerefur
ai'bifratio imperativa, 573 D', seu electio,
573C'; in intellectu residens inchoative, in
voluntafe consummative,573A', unde etaqui-
busdam dicifur esse ipsa volunfas, 573 C,
prout post infellecfus considerationem con-
sideratur, 574 A, confra quos tenet Carlusia-
nus illud principaliter ad intellecfum per-
tincre, 574A'. — In Deo, angelis et Beatis
cxsfat perfectius, 574 C; in hominibus, licet
per peccafum originale sauciatum, inviola-
tum manet, a necessifatione ef coactione
liberum, 624 C, et cogi nequit, 574 B'. —
Non nisi libero arbitrio peccatur, 573 D',
quod est origo bene et male agendi, 457 B ;
et sicut boni peccare possunt, non in quan-
tum boni, sed in quanfum liberi, 457C, sic
mali converti possunt, non in quantum
mali, sed in quantum liberi, 457 D. — Li-
berum arbitrium non csf causa pr»desfi-
nationis, quum et ipsum in prfedestina-
tione comprehendafur, 641 A. .\ prsescien-
tia divina non alliditur, 592A':qufe enim
ex libero arbitrio pendent, ut arfificialia,
593 A, prajvidente Deo, confingentia re-
manent, 593 C, 619 A, A', et libere fiunt,
021 B, C, necessaria quidem quanfum ad
pra^scientiam divinam, 579D', 620 A, 621 B',
622 B, sed in sua natura libera, 620 B, 621 D,
622 B ; et alifer fieri possunt, quin divina
prsescienfia frustretur, 622B', auf mutetur,
quia ab ff-ferno, uno intuitu, mufationes
omnes prfpvenit atque complecfifur, 622C.
— Liberum arbifrium est ad gratiam quasi
equus ad sessorem, 65B. — Cf Libertas,
Praescientia.

662

INDEX ANAr VTICUS

AHCTrHUS, alins Quadriga, vel Oi'<iJi'ig'''' «m-
riga, 12215, Currus, IMauslra, L'rsa uiajor,
riOl 15", ooiisloilatio ((ua» circa poluni arcti-
iuin volvitur, ."lOlir. Spocialcm vim liahcrc
tlicitur supcr scmiiia, undc stcila sciiiinaria
vocatur, \±2\.

AUKNA u liil)ula », scii nimis sicca, 221 C,
non valcns fcrrc a^diliciuiii, 222A, (crrcnas
cii|iiditatcs optimc figiirat, 22;{A.

ARGKMlj.M, mctalloruiii purissimum, auro
dempto, 2-l.'Jl)', (iiiomodo gijinatur, 24;jG',
e( ubi, 2i.">n'. — Niliil cst iiisi (crra alha,
228 C, in qua iicc fciici(as cs( iiec saliclas,
228 .\.

AUISTOTELES, seu antonomastice « Philoso-
phiis », 27A, 31 1)', ctc, (( summus et ingcnio-
sissimus pliilosophiis ». 2I9.\', (( vir cxccl-
lenlis ingenii, quamvis IMatoni eloquio im-
par », 418 A', fuit quasi grande miraculum,
507U', in quo oplimum qiiod po(iii(. fcci(
natura, .338 U', et cui infusum vidcdir quid-
quid nadiraliler potest sciri, .3381!'. — In
Deum piiis, 2201), iminatcrialium amans,
403 D', sihi adesse familiarem spirilum de
cado Vcneris gloriahalur, 124 G. — Pla(o-
nis discipulus, 80,\', l'eripa(eticam condidit
sectam, 41 U', 80 .\', cl in multis Platonem
impiignat, 37 U' ; sed ipse non caret errori-
hus, 37U'. — Primus omnium philosopho-
rum contendit codestia non essc naturce
elementaris, 49U ; et ea animata credens,
451 U', solem vocavit patrcm virorum atque
deorum, 2.30 U. — .\n scnserit animam csse
immortalcm, negant multi, 21815, afTirmant
pariter muKi, 218C; nec ex libris ejus pro
ccrto haheri potest quid de hac re senserit,
2190 : miilta siquidem hinc indc deprom-
psi( quae utrique sententire favent, 218A, et
insuper quaedam docuit, qua; revocare com-
pulsus fuisset, si animam immortalem po-
suissct. 220 A, idcirco scmper duhitasse ac
fluctuasse vidctur, 219C, 220C. — An cl quo-
modo dixerit Dcum posse ad nulum impune
peccare,546G, mundum esseaeternum,614U',
intelligentcm dehcrc speculari phantasmala,
219U'; an tcnueril intellectum possihilcm
esse unum numero in cunctis hominihus,
2191). — Alexandro commendat castitatem,
3421). — Cf. Pcripatetici.

AUIUS haeresiarcha errorem suum e Platoni-
corum Logo sumpsisse videtur, .384 C. —
.\riani catholicorum templa et sacra profa-
nabant, 123 A'.

AUS (|ua'lihcl destinationcm Iiabet et fincm,
30415, et bonum quodammodo appctcre vi-
dcdir, .304 A. — .\rs hiimana naluram a^qiiare
ncqiiil, sicut nec naliira arlem divinam,
2.30 A'. 510 A'. — Artcs liberalcs, licct idem
siiil csscntialitiu' ac philosophia, et tan-
quam specics illius generis, .36C', dici pos-
siiiit veslimcnla philosopliia', 37 A, — Arlis
eneclus sunt (onliiigcntes ac proindc liheri,
59.3 A, r:f. .Vrhitrium.

AUSENIUS (S.) abbas, de lacrimis laudalur,
241).

ASINUS pigros ct stolidos signal, 471 C, unde
rex aut praelatus indoctus dicitur asinus
coronatus, 39 G, 318G. Quid illud prover-
hiiim : Asinus ad Ivrain, 92 .\, 11415,

ASPEUNATK). Iinpii, in quantum impii, sper-
nendi sunt, 77 A', 84A'; ideo sapientes quos-
cumquc insultus eorum derident, 78C, sicut
martvres perseciKorum rahiem spreverunt,
84 U': quocirca dicit Aristotclcs magnani-
miim esse aspernativum, 77 U', 439 U.

ASPIS cicurata, ad vocem domini obedit,
.308 U'.

ASTU.\. Sapiens astris dominari dicidir, 5741)',
qiiia coelestis effcctus a sapiente astronomo
adjuvatur, 632 A'. Cf Euna, Planeta, Sidera,
Sol, Stellae. — .\s(ronomiae duae sunt" partes :
aKcra de sitihus ct motibus coelcstium, ad
quam pcr demonstrationem attingi(ur,633C,
altera dc efrcctihus astrorum, ad quam non
nisi per conjecturationem pervenitur, 633G;
unde evenit aslronomum verum dicere se-
cundum c(plestium posilionem, cujus tamcn
praedictio non evenit ob inferiorum reluctan-
tiam, 633 D. — Astronomi allegati : Alba-
tegni, Alhumasar, Alfraganus, Alkindi, Al-
petragius, Messalon, Ptolemaeus.

ATHANASIUS(S,),Alexandrinus episcopus, «cui
nemo fuit ausus contradicere in Scripturis»,
49C', allcgatur. .382 D'.

ATIlENiE. Ihi fuit Universitas celeherrima, in
qua studuerunt Uoetius, 23A, et Gregorius
Nazianzenus, 34 A. — Athenienses democra-
lico regimini suhdehandir, 12915; Plalonem
nuptias respucntem natura? sacrificarc co-
egerunt, 389A; sed ei viventi primatum ob-
tulerunt, 108 A', ct defuncto honores quasi
(livinos cxhihucrunt, 419.\. — Atheniensis
quidam callide aliquem probat, utrum vere
sit philosophus, 26()l)'.

ATL.\S, rex iMauritaniae, poma aurea in horto
habebat, quae abstulit Ilercules, 556 A. Dici-

liNDEX ANALYTICUS

G63

tur coelum portasse, quia egregius fuit astro-
nomus, et fertur astronomiam Ilerculem
docuisse, S36B'.

ATTILA, rex Hunnorum.tjrannide plenus,ipse
se flagellum Dei vocabat, 258 D'.

AUGUSTINUS(S.)Hipponensis episcopus,« sub-
tilissimus, illuminatissimus », 160B', et « dis-
cretissimus », 371 C, in Platonicorum piiilo-
sophia fuit instructus, 330A'; Idco Platonicos
ceteris philosophis anteponit, .330 A', 363 A',
et Platonem ipsum, ob sapientiam, eloquen-
tiam et virtutes, oninibus sapientibus,418A',
etiam Aristotcli,37B', -418 A', ct heroibus qui,
apud gentiles, dii renuntiari meruerunt,
il8B'. Cum Platone censet scientiam cuilibet
animae rationali concreari,413A,601 A, men-
temque se indesinenter intelligere. diligcre
ac recordari, 413A, quamvis id non semper
advertat, 413 C; in quo videtur deserendus,
413 D'. — Asserens omnia visibilia et invisi-
bilia, simul ac eodem instanti, sive quoad
subslanliam sive quoad distinctionem creata
esse, 370 D, et per sex dierum intervalla
angelis manifestata, 370 B', viam philoso-
phicam secutus cst magis quam fheologi-
cam, 371 D', et forsan gentilibus philosophis
magis deserviret, 372 B; sed positio ejus vi-
deturScripturas intellectum distrahere,371D',
subtilior est quam securior, 371 C, et Judseis
convertendis minus conveniret,372C. — Pul-
chre tractat de divinorum judiciorum in-
scrutabilitate, 332 A, et de regimine Dei,
628 D. — An coclestia corpora senserit ani-
mata, 33B, A', 230C.

AURUM, mctallorum purissimum, 243 D', quo-
modo gignatur, 243C, 336D', et ubi,245D',
400 A. Cur in septentrione reperiatur, 246 A.
— Non est nisi terra rubra, 228 C, in qua
non est felicitas nec satietas, 228 A; et quam-
vis valeat contra lepram, et vim habeat lae-
tificativam, 228 C, plura incommoda affert
quam commoda, 245 A, A' : proptcr quod
illud gryphorurn cuslodife apud Indos com-
misit natura, 240 D'. — Non propter se di-
ligendum est, quum non sit summum bo-
num.240C. imo quum non sit bonum,240C';
sed potius fugiendum, 241 A, morc Brach-
manorum, qui illud a flnihus suis abdica-
verunt, 240C.

AUSTEB, venlus meridianus. calidus, 34 B',
protervus et durus, 222.\, fulmina gignit,
pluvias adducit, 54 B', tempestates, 148 B', et
nebulas,197B'.— Quid mjstice,199A',223G.

AUTUMNUS, tertia pars anni, quiddam habet
frigoris et caloris, siccitatis et humiditatis,
55A; in eo terrena complexio, id est melan-
cholica, dominatur, quse est sicca et frigida
instar terrae, 34 D : quapropter choleram ni-
gram auget, 33 A. — Quid mystice, 39 B'.

AVARITIA radix est omnium malorum,
187C, D', servitus idolorum, 187 C, 234 A',
insania, 187C, 188B, mater odii, ir«, sedi-
tionum et prseliorum, 244 B'. Acrius ardet
quam ignis materialis, 244 D; oculum dici-
tur habere, sed non visum, 240 G, quia nec
fuluram vitam nec salutem attendit, 237C'.
— Inexplel)ilis dicitur, 178C, 186A, 223A,
235D, 314B', quia congregando divitias ma-
gis accenditur, 313 A, et crescit in inflnitum,
46D; incurai)ilis, 1S7A, non absolute, scd
quia difficile curatur, 187 G, et muneribus
validius inflammatur, 187B. — In ecclesiasti-
cis viris pra^cipue damnanda est, 242 A'.

Avarus est odiosus, 226 B', prorsus igno-
bilis, 226 D', bestiis pejor, 188 A, subsanna-
tor Evangelii, 187C';tanto divitias ardentius
quserit quanto indignior est, 237 A'. — Pecu-
niam non habet, sed habetur ab ea, 433 B';
plenus est curis et timoribus, 46 A', 237 D',
tanto pauperior et miserior quanto plus
habet, 227 D'; nihil rectum agit nisi dum
moritur, 226 D'. — Recte comparatur lupo,
4701)', serpentibus, reptilibus, 609 A', et in-
ferno, 237 D'. — In avaros invehitur Philo-
sophia, 244 D.

AVEMPOTE(Abu BekrMohammed Ibn-Badjah),
philosophus, 218B.

AVERROES (Abul Walid Mohammed Ibn-
Roschd), antonomastice Gommentator, 49 D',
1201)', etc, philosophus Peripateticus, 74D',
« infelix », 296C, « maledictus et damna-
tissimus, qui tot blasphemias contra Chri-
stum christianamque fidemevomuit», 218B',
providentiam Dei ad particularia descende-
re negans, 339 C, et stultissime contendens
aniuiam humanam non esse vere ex natura
sua intellectivam, 218 .\', nec proinde im-
morfalem, 296C'. — Quid de Aristotele sen-
tiat, 338 B'.

AVICEBRON (Salomon ben Gebirol), philoso-
phus Platonicus, auctor libri Eontis vitae,
307 C, quid pcr verbum Dci intellexerit,
3731).

AVIGENNA (Abu Ali el-Iiosein Ibn-Sina), Pe-
ripateticus, 338 D', multa contra christianam
fidem prolulit, 74 D', nempe : creata a Deo

m

INDFA ANAI.YTirrs

iniineiliale cxire non posso, olOA, scd pcr
inlolligenlias. GiUB, qnin onine agens pro-
ilniil siniile sihi, ri01)n',el al» nno simpiiri
non proeedil nisi unnni, (>^4 iJ; oinnia lio
necessitate cvenire, TilWA', quia cn>lostiuni
, elTeelns eassari ncquil, H33A'; animas ralio-
nales ab intolligenlia ultima procedere. ac
boatiticari por con\"ersionom ad ipsam, 217 C,
33.-) IV; nullani misoriam esse .'Rlcrnam,
483 A', ac proinde impiorum animas, posl
rompolcnlom purgalionom, inlelligenlia' iii-
rim.Tropulari. 27215' ;honiinom domum non
nisi ad naluralom iolicilatom croaluni osso,
206 r/. — (Jualunr inagnos prophetas fuisse
ail : Abraliam.Movsen, ("hristum el Mahomc-
tiim. 2(l-i C. 0 quibus ("hrislus niiilto sa[)ien-
lior fuil Mahomolo, 2(J4(;'. — Passim alle-
gatur, IIOI)'. 218 C, 303 IV, etc.
AVIS. Sicut avis in cavea, licet delicate nu-
trila. 3071), ad liberlalcm in nemoribus
suspir<it, 3071}', sic anima roligiosa, nisi ad
Dei limorem et anxorem se vcrteril, cilo re-
ligionis rigorcm fastidiet, 3001), et ad mun-
dum rodibit. 300 A'. — Avcs optimc figurant
levos, inconstantes, 47t G. ot vane gloriantes,
009 ir. — Cf. Perdix, Phoenix, Vultur.

B

BAGCHUS, apud gentiles dcus vinearum ; unde

vinum dictum est munus Bacchicum,243A'.
BAPTISMUS. In Baplismo, pcr merita Ghristi,

4()0C', remiltitur peccatum originale, et in-

fuiiduntur virlutes et dona Spiritus Sancti.

182 0', non autem toUitur fomes seu infectio

scnsualitatis, 4001)'. — Baptizati cum patri-

nis seu anadochis spiritualom consanguini-

tatem conlrahunt, 105 D'.
BAIII5ABA (S.), pulcherrima. ^.WB.et ingenio-

sissima adolescentula, e.x ordine mundi syl-

logizando, ad Dei notitiam pcrvenit, 141 C,

278D. (Legonda aurea, c. 188.)
BABBARI. Sic diccbantur omnes gentcs, pr<p-

ter Hebrseos, Grsecos et Latinos, 97 A, 310C'.

— Nulla est gens tam barbarica quee legibus

non rcgatur, o37D'.
BABTIlOLOM-i^US (Pisanus), Ord. Prad. IIico-

logus, auctor Summae Plsanae, 322 C.
BASILISCUS, serpentium nequissimus, e gallo

nascilur, 336C'.
BASILIUS, Thcodorici aulicus, vilissimus ac-

cusator Boctii, 091).
BASILIUS {S.), Gaesariensis episcopus, coelestia

inanimata essc asseril, .'j3B', 23015. Adde
m\V. 228 B, 202 B, .372 A.
BRATITUDO osl omniiim o|)laiidanim ivrum
ploiiiliiilo, 287 D', status oiniiium bonoriim
aggregalionc perfectus, 20615', Dioilur sta-
tus poliiis qiiam actus, qiiia in quiclc con-
sistit, I503I)', iioc ad oani siitTioiiint roiilom-
platio ol dileclio siiie doloilaliono, 304 .V,
3601). — (Juum sit siimmum boniim natiirae
rationc dcgenlis, 2I0D', et finis vH.t Iium.a-
nfp, 3021), oninibus ost naliiralis aiipolilus
be.-itituiliiiis, 287C'. 30215, imo vor.f beali-
liidiiiis in gencrali, .302(1', .30315, 440 C',
453C, scilicet boni, .3021), 312G;non aiilem
in speciali, .303 B, quia conlingil appclitiim
crrarc circa finem aiil media, .30215', 312(1,
ct quia non omnes noriiiit in quo consistat,
287 C. Quum cniin optime sciant homines
temporalia bona invenire, 353 B, D, circa
boafitudineni dumtaxat ca!culiunt, 3i53 B',
tclliire potonlos quod caduin transit, 353 C,
ct in impcrfectis qiifprentcs quod non nisi
in suminn ot simplicissimo bono consistit,
.357 C, 360B. — Omnos igitiir ad boatiliidi-
nem lcndunt. 290C', quia mcntibiis humanis
est boni naturalitcr inserta cupiditas, 297,\;
sed alii in divitiis eam quaerunt, 207 D, alii
in honoribiis, 297C. alii in potcnlia, 298 A,
alii in fama ct gloria, 298 B, alii in volupta-
tibus, 298 0, alii in pluribus vcl omnihus
his simul, 298 .V. Sed haec bona, licet ad
ralioncm folicilatis aliquo modo pcrtineant,
300 .V, vcram bcatitudinem conferre ne-
quounl, 346 .\, 3.50 D', nec seorsim siimpta..
quia unumquodqiie pars tantum est, et ce-
teris indiget, 360 B', D', 361 G, 404C, nec
simul sumpta, quoniam etTiccre nequeunt
quod promittunt, 312B' et s., 3.50 D', 356 A',
.361 A', ncc iinquam plene habentur, 360C
ct s., nec sunt nisi imagines veri boni,
363D.Vcra autem ct perfecta bcatitudo ea
est quse sufficienlom, potcntein, revercn-
dum, celebrem laetumque perficcre valet,
3(;2I5, vol quodlibet horum bonorum vera-
ciler pranstare potcst, 362 C; et in hoc tan-
lum bono consistcre potcst, 2951)', quod sit
omnium bonorum siimmiim, 296 A, .391 A,
cuncta intra se continens bona, 296 B, et cui
nihil desit quod possit ultra optari, 2961).

Boaliludo duplox cst, alia naturalis, ralio-
nalis scilicct contcmplatio summi boni, in
qua meliores philosophi felicitatem hominis
statuerunt, 210 A, 295B', 391 B, et ad quam

INDEX ANALYTICUS

665

per naturalis legis observantiam perveniri
potest, 295 C; alia supernaturalis, ad quam
fideles omnes tendunt, 295 C, sive per viam
mandatorum, sive per viam consiliorum,
2951), sed qufe eadem cst omnibus, 295 C,
nempe incommutabile bonum, 295 A', clara
et fruitiva Dei cognitio, 295B'. — Item, alia
est beatitudo hujus vitae, quae est mcritum,
alia beatitudo patriae, quae est prsemium,
31 C. — Beatitudo viae non in exterioribus
rebus consistit, sed in actibus intellectus et
voluntatis, hoc est in contemplatione et di-
lectione primse et summae veritatis, 210 A :
ideo intra nos est, 210B, nec eam, si velimus,
potest quisquam a nobis auferre, 210A'. Sed
perfecta esse nequit, quia optima est actio,
217A, .391 A, quam hic nemo sine inter-
ruptione habere potest, 31D',et cum securi-
tate, 32 A', sive agatur de felicitate politica,
quae est in actu prudentia?, 31 D', 217A, sive
de felicitate contemplativa, quae est in actu
sapientiae, 32 A; de ratione autem perfectae
bealitudinis est securitas, infastidihilitas,
stabilitas in beatificante objecto,28B',211B',
et clara cognitio, 21 IC. Sed quia beatitudo
viae est inchoatio beatitudinis patriae, 31 C,
213A, ideo quanto in hac vita Deum limpi-
dius contemplamur ac ferventius diligimus,
tanto beatiores sumus, 213 B. — Beatitudo
patriae in actu intellectus ponitur, seu in
visione Dei, 360 D, 382B;est dignitatis quo-
dammodo infinitae ex parte sui objecti,
403 C, nec ad eam, nisi per media super-
naturalia, pertingere valemus, 569 D. Pulchrc
a S. Bernardo describitur, 472 C. — Quum
beatitudo objectalis sit bonum increatum,
beatitudo formalis, optima actio optimae
potentiae, 295 A', 391 A, liquet veram et uni-
cam beatitudinem in Deo sitam esse, 391 B,
sive increatam, qua in se beatus est, sivc
creatam, qua in ipso beati sumus, 391 B; et
quum beatitudo ista sit ipsemet Deus, 393 C,
nec beati fiant homines, nisi participatione
beatitudinis, 393 B, sequitur omnes beatos
participatione deos esse, 393 D : omnis igitur
beatus deus est, 393 A', 467 B', D', sive beati
inchoative in hac vita, 394 A, sive beati per-
fecte in ccelo, 394 B. — Cf. Felicitas.

Beati sunt quasi sidera coeli empyrei,57D.
— Vultui Conditoris avidissimc ac inaverti-
biliter sunt intenti, 57 A', et quum unum-
quodque in illud convertatur cujus operatio-
nes magis sectatur, 467 D', et opei-atio Dei sit

sui ipsius aetcrna intuitio ac dilectio, 468 A,
quo clarius Deum vident, eo magis deifi-
cantur, 468A. — Augetur eorum felicitas,
quantum ad praemium accidentale, dum
eorum doctrina et exemplo ceteri ad bonum
incitantur, 268 D', ideo laudari ac glorificari
appetunt, 268D'. — Quamvis corporum glo-
rificationem adhuc exspectcnt, tamen sunt
bcati, 296 A : imo se a corporis sarcina libe-
ratos gaudent, 267 D'. — Post diem judicii,
corpora eorum clara erunt, claritate con-
densata, ut aurum, juxta quosdam, 351 C,
clarilate perspicua, ut vitrum, juxta alios,
351 C, ita ut appareant omnia interiora,
350D; item velocissima crunt, in tantum ut
totum coeli spatium velut in instanti pot-
erunt pervolare, 348 C : tamen non aeque
erunt velocia nec aeque clara, sed quantum
singulis congruit animabus, 348 D. Oculi eo-
rum lynceis oculis multo acutiores erunt,
351 B', advidendum Deum sicuti est,et cete-
ra, etiam futura quamplurima, in ipso,605G.
Quomodo, post rcsurrcctionem, sint ad invi-
ccm collocuturi, 22 B'. — Ille beatus est qui
eo usque profecit, ut jam solum non velit,
sed etiam non possit peccare, 89 A.

BEDA (S.)Venerabilis, Ord. S. Benedicti, passim
citatur, 49B', 54A, .308B', 3.35D', 368B,etc.

BELLA.Omnium bellorum causa praecipua est
pecunia, 244B, 527B'. — Bellum non con-
gruit naturas, 497 C, nec excusatur per mo-
rum diversitates, 497 D, C. — Ei qui pro
bono communi aut aequitate bella gerit, de-
bctur sustcntatio competens, 318 C.

BENEFICIA. Pluralitas beneficiorum damna-
tur, 242B'.

BEBNARDUS (S.),Cisterciensis abbas, « sanctus
et illuminatissimus Pater », 242A', satis au-
dacter Eugenium Papam corripuit, 213A'. —
Sfepius allegatur, 48C,54A,137D',188B, etc.
Notabilia : de passionibus, 151 C, de felici-
tate Beatorum, 472 C.

BOETIUS (B.), Anicius, Manlius,Torquatus, Se-
verinus, auctor libri deConsoIationc Philoso-
phiae. In opulentia natus, 177 A', natura ele-
gans, dulcis eloquio, cgregiae indolis, 190C;
librorum studiosus, 25 D, 93 A', adolcscens
studuit Athenis, 23.\,ubi in philosophia peri-
tus evasit, 41 B', in astronomia, 46C', 47 B, in
scientiis naturalibus, 471), D', necnon poeta
jucundus, 23A. — Eloquentia clarissimus,
192 B, populo gratus, 192 C, nobili conjugio
donatus, 191 B, principum amicitia decora-

660

iNDKx A.\Ai,\ ri(;i;s

tus cJ aniaitato. 1901)'. (ligiiitatibus auclus
piMio ah ailolescontia, lOK^ duos filios vir-
tulibus ot prudonlia ornalos. ^Oil)'. con-
sulalu insignilos vidil, 101 1)'. lanlainquo
oxporlns est felicitalem. nl inorilo inter
felicissimos recensealur, 1021$'. ac prima
prospprilato vidoalur soqnonloin (alaiiiita-
lein siiporasse, 1021}'. — Vir sapioiilissiinus,
541 C*, et magnus llieologus, 831). inagna-
nimus. conslans et justus, OIJC, optimo finc
mapistralns olTiciiiin accopil, orjl). nec eo
nisi ad lionuni usus osl. 0(5 .\' ; nunquam ad
injusliliam declinans, 97 U. imo aequitatem
proprise saluti ac vitae anteponens, 00 .\, H,
10o.\'. potonlium injurias composcnit.OGA',!}',
et innocontiuni susccpit patrocinium, 061)',
98 D, C, 1051); qua re factus cst quidem
praesulum speculum. 1171)', Moysi non in-
dignus comparari. 07 C, sed in se pessimo-
runi concitavil invidiam. 05D', 081)'. — A
vilissimis accusalus, 001), el ab ipso rege,
lOOA', quasi senatum a justitia regia exi-
mere voluisset. 101 B, C, D'. et Graecos contra
regom concitasset. 102B'. imo quasi sacrile-
gio dignitates fuissel adeptus. I08C, 109 C,
ex praefeclo urbis et consule in exsilium
inissus cst, 28B, et postmodum in carcerem,
ubi dira porpessus. 03 1), lOBl)', pra^matiirc
sonuit, 2GA, et tandem accrba morle perem-
ptus est, 30 A. — Ipsi tribuitur liber de
Doclrina scholarium, 2153. — Vide Con-
solalio.

BONAVENTLUA (S.), 0. M., Albanensis episco-
pus, pluries citalur, 67 C, 150 D, 2.53 C, etc.
Notahilia : de motu cceH, 50 A, 52 C; de
felicitatis appotitione, 302 D'; de causa in-
aequalitatis animarum, 338A;de crcatione
mundi, 371 D' ; de distinctione numerica
peccatorum, 4031)'; de libero arbitrio, 573C;
de scientia Dei, 635B; de prsedestinatione,
636 B', ubi sententia ejus ceteris praefertur,
642 A'.

BONIT.\S ad etTicaciter agendum requiritur.
451 B, pcrficil enim et fini conjungit quod
concepit sapiontia et effocit potentia. 307 A.
Perfectius esl bonum faccre vel malum vi-
tare puro bonilalis affectu quam amore prae-
niii aul timore supplicii, 484 B'. — Deus cst
bonitas pura. ipsa bonitatis essentia, 206B;
bonitate vult quaecumque vulf, 630 B'; adco
bonus est ut justum sit eum indignorum
misereri, 521 B'. — Bonitas Dei fuit prima
et principalis causa crealionis mundi, 143C,

368D', .369 B: bonilato enim Deus fecil om-
nia, ul ununi(|uodque divinam bonitatem,
pronl capax esl, imilarotnr ac parliciparel,
1431)', .369 A', 372 A', el ut ipsa in croaluris
reprff^sentareliir, 641 A'; honilale, scilicet ut
ipsa in se simplex miilli|iliciler in rcbiis
exprimeretiir. 642 1)', varios instiluil entium
gradiis, 641 A'. alios, ul eloclos, elocliores,
eleclissimos, 642 C, in quibus reluceret bo-
nitas per modum misericordiae, 641 B', alios,
ut viliosos. viliosiores, viliosissimos, 6421)',
in rjuibus rolucerct por modum justitia»,
641 B'; nec in lioc injustitire arguendus est,
qiiia in Iiis quse ex gratia danlur, fas est
cuilibct ex libito agero, 641 D'. Bonilas Dci
csl qiw, qiiasi claviis, clemenla mnndi con-
jungil. 421 C, macbinamque mundanam in-
corruptam servat, 421 D; ipsa est quae omnia
suavilor giibernal. 421 B', ct ad bonum na-
turali intenlione dirigit, 421 B'; ipsa cui
omnia voluntarie subduntur, 421 D', cui
nihil contraire audet, 42215. — Causa prima
est honilas cui non est finis, et implet omne
saeciilum bonilatibus, sed omne sa'culum
non recipit dc illa honitato nisi sccundum
modum potentiae suae, 388 A. Quia autem
causam primam decuit suam bonitatem
cominiinicarc. a crcationc abstindrc non
potuit, ac proinde ab aetcrno crcare debuit,
juxta pliilosopbos, 303B'.

Bonis debetur amor, ct tanto major quanto
fucrint meliores, 408.\. Non alius quam
optimus animus, pulcbcrrimus Dci cultor
cst, 270A. — Alii siint boni secundum prae-
sentem justitiam, qui tamen reprobi sunt;
alii sunt boni secundum praedestinationem
aeternam, (lui tamen modo sunt mali,450D'.
BONUM. Omnia appetunl esse, 407 B, ideo uni-
tatem, sine qua nihil esse potest, 406 B',
4111), ideo bonum, quod ab uno non difTerl,
406 D, y ; unde liquet bonum et unum idem
esse, 405 D', el omnium finem csse bonum,
412. \'. Ideo Platonici inter bonum et unum
non dislinxenint, 406 D, quia utriusquc est
idem actus, salvare videlicet et continerc
omnia, 406 .\'. Quum autem uno oinnia
conserventur, 469 B', et unum cum hono
convertatur, 469C, quodcumque a bono de-
ficerc accidit, essc desistit, 4691)'. — Bonum
et pulchrum convertuntur, 3741), et idcm
sunt in subjecto, 375 A, sed differunt ratione :
boniim eniin vim appefitivam respicit, pul-
chrum cognoscilivam, 375A. — Bonum adeo

IINDEX ANALYTICUS

667

movet appetitum, 396 A, ut quaecumque boni
speciem ferunt, propter se appetantur,396D;
et quum illud propter quod cetera appetun-
tur, sit beatitudo, 396D', constat in bono
tantum esse beatitudinem, 391 A, et beatitu-
dinis ac boni unam eamdemque esse essen-
tiam, 397 B, ac proinde Dei, qui est vera
beatitudo, substantiam esse ipsum bonum,
397A'. — Quomodo bonum possit esse origo,
subjeclum et causa mali, 457 A, 462 A. —
Bonum est proprium appetitus objectum,
208A', 229 A', qui naturaliter ad illud tendit,
297 C, et in eo quiescit, 30-4B ; adeo ut ipsum
malum, dummodo prae se ferat speciem
boni, appetibile sit, 396 C. Nemo enim ma-
lum operatur, nisi sub ratione boni, 302 D,
396A, in quantum scilicet videtur bonum,
208A' : quum enim omnia a Deo procedant
in quantum est bonus, 304 C, omnia incli-
nantur ad bonum juxta modum suum,302D,
304 A'. Sed boni duplex est appetitus, sicut
duplex est cognitio : alter in generali, qui
non errat; alter in speciali, qui potest exTare,
303A, homines quippe, qui bona temporalia
optime sciunt invenire, 353B, D, circa bo-
num summum saepissime csecutiunt, 333 B'.
Bonum igitur in communi omnes deside-
rant, 450 A, sive boni sive mali, 450 B, et
adeptione boni fiunt boni, 450C. Et in hoc
apparet vis naturee, quod omnes ad eumdem
scopum tendunt, scilicet bonum, 301 C,
302A, tam diversis studiis ac mediis, 301D';
et inde fit in creaturis circulatio qusedam
do bono ad bonum, quas in intellectualibus
creaturis perficitur, in aliis non, 304 C. —
Omnium quae geruntur, finis ultimus est
felicitas, 464 C, seu bonum, 465 B, quod
proinde omnium humanorum actuum est
praemium commune, 465B; ideo bonis acti-
bus semper junctum est praemium, 465 G,
et nullum bonum dimittitur irremuneratum,
254 D', 439 C, 521 D', et ipsorum damnato-
rum bona, licet eis non conferant ad felici-
tatem, mystico electorum corpori cedunt in
gloriam, 466 A.

Multiplex est bonum, 424 B, delectabile,
utile et honestum, 109B, 299B, 550A. — Bo-
num commune divinius est privato, 261 B, et
quanto communius, tanto divinius, 226 D',
et naturali amore praeferri potest privato,
253B. — Aliud est bonum corporale, ut di-
vitiae, quo homo invitus privari potest, aliud
spirituale, ut virtutes, quod invito auferri

nequit, 24C, 30A'; ea autem dumtaxat sunt
vera bona, quae nolenti auferri nequeunt,
61 C. Bona spiritualia, utpote praestantiora,
Deus electis dare solet in praesenti, 254C,
bona temporalia, ut viliora, reprobis, 254D'.
Bona temporalia vana sunt, 28 A, incerta
et lubrica, 159B; non sunt propria homini,
176A', 182 A', quo invito tolli possunt, 24C,
absque injuria, 178B, nec cuiquam deben-
tur, 177A. Ideo Deus liberrime ea tribuit,
alii plus, alii minus, pro beneplacilo suo,
181 B', ct ad libitum ea retrahere solet,
183 D, B', nunc per adversa, nunc per pro-
spera probans omnes, 184 B, maxime electos,
184C'. Frequentius reprobis et impiis con-
ceduntur, 196 A, quorum sunt praemium
temporale, 196B. Non sunt ergo magni fa-
cienda, 25A, quae bonis et malis sunt com-
munia, 532 A, B'; et stultum est, eis amissis,
dolere, 167B, 183C, 206C', conqueri, 181 B, B',
185 A', murmurare, 181 B', aut scandali-
zari, quasi non sit justa Providentia, 181 B,
et multo stultius, ea Creatori anteponere,
167 C, 489 A'. — Quantum ad suam origi-
nem, dicuntur naturalia, 238 D', quantum
ad suum usum, humana, 238 D', quantum
ad suam attributionem, fortuita, 239 A, quia
interdum subjacent fortunae, 231 B. — Om-
nia ad quinque reducunfur, 298 C, 299C,
nempe divitias, 297 D, honores, 297 C, po-
tentiam, 298A, gloriam, 298B, et volupta-
tem, 298 C : in quibus plerique felicitatem
suam ponunt, 299 B', D', nec omnino irra-
tionaliter, 300 xV, quia ad quamdam feli-
citatem valent, 231 B, 238 D, 300 B', D',
301 A, B, D, imperfectam, 301 A', 312B'; sed
veram beatitudinem conferre nequeunt,
346 A, 350 D', nec seorsim sumpta, quoniam
unumquodque pars est tantum beatitudi-
nis, ceteris indigens, 360B', D', 361 C, 404 C,
pluribusque carens, 312C', 350D', nec simul
accepta. 361 A', B', quia quae promittunt,
efficere nequeunt, 312 B' et s., 350 D', 356 A',
361 A',D'; nec unquam plene habentur, 360C
et s., pra3tei'quam in Deo, 357Cet s., 359 A',
nec sunt nisi imagines veri boni, 363 D.
Quinque ista, sigillatim sumpta, non sunt
bona, 404 C, nec fiunt bona nisi in quan-
tum in unum conveniunt, 405 A : idcirco non
fiunt bona nisi merito unitatis, 4051). Sed
quamvis simul collata, bonurn constituant,
405 A, non sunt quasi membra corporis
beatitudinis, 394 A', 393 A, alioqui a se invi-

008

INKKX ANAI.YHcrS

ccin disoreparcnl, 30;') 0; sod iii oommuiii
nUiono boni convoniunf, (juia iii uiiO(|uo(]uo
honuni (]u;vriliu\ .'lHriC.', ol non nisi proplor
bonuin apiiolunlur, ."{00 1)'. quod csf omnis
nppcfifionis cnusa, 3n().\'. — Nulium bonum
croafum pofcsf csse rerum ullinius finis oh-
joolalis. 143 W. — C/\ l)ivilia>, rclioilas, (j|o-
ria, Ibmor, l'olcii(ia, \oluplas, clo.

Deus est summum bonuin, (luo uiliil luc-
lius excogitari vnlef, 3n0(^, \\ bonum undc-
(]ua(]uo porfcctum, 390D, I)', iion bonitalo
aliundo acocpla. 3!U I), noc bonilalo a jiro-
pria essenfia distincfa, 391 C, 1)'; bonum
omniiim causa,390B, quod universn forfitor
rcsil suavitorqiic disponit, -{22C', in quod ol
ad quod omnia ordinanlur, 1-43 .V, quo om-
nia egent, et slne quo nec ad momenlum
subsistcre possunt, 143 B", ad cujus partici-
palionom omnia condita sunt, movcnfur ct
oi)erantur, 1-13B', quod omnia appclunl, alia
natiiraliler, alia scnsibiliter, alia rationaliter,
alia intclleclualitcr, 410B, unumquodquc se-
cundum modum su<r ossenli.T, 410C., in quo
omnia bcatificantiir, 391 B. 392 C. — Duo
summa bona impossibile est esse, 392 0 :
aut enim in omnibus conveniunt, et jam
non sunt duo, sed unum et idem, 392B' ; aut
in aliquo discrepant, ct jani neutrum eorum
est porfoctum, .392 C.

Omnium entium principium ct causa
prima est bonum, 390B. — Bonum est sal-
valivum et contentivum nmninm entium,
propter quod cst appctibile omnibus, 4()(!l).
— Tolerabilius est non acquirere bona quam
acquisila pcrdere. 202 D.

BOOTES, stolla pusilla, qu.T .\uriga IMaustri
dicitur, 302 A. tarde movetur propter vicini-
tatem ad poIum,o02A. Nobis semper emi-
net, sed in climate secundo sub Iiorizonte
deprimitur, 302 3.

BORE.\.S, ventus a regione inler aquilonem et
orientem, 34 B', e montibus Thracise egredi
ferebatur, 68 B', D', vel juxta alios, ex colli-
sione refluxionum orienlalis et occidentalis
maris in scptentrione, 69 A'. — Siccus et
frigidus, frequentius flat circa tropicum au-
tumnalem, 68C'; aerem desiccatet depurat,
68 D', constringit nubes, pluvias probibet,
34C', frondes et folia mortifioat et dejicit,
121 D'. — Quid mjstice, 70B'.

BRACIIMANI aurum a suis finibus abdica-
verunt, 240C', et dormiuiil in graminibus
seu in hortis, 243 C

BIUT.V noii iiitcntiono scd natura moventur
ad id (luod osf corum finis, 341 D", et potius
aguiifin- cl movonlur (]M;im agaiit ot mo-
vo;inf. 342.\, .'i-iOD', noc movoiitur ad bonuiii
lioncsfum. scd ad honum delcctahile ct utilc,
.342 B, nompc ad voluplatcm, 342 A. — Omnia
csso iippotiinl. ol morlcm devilanl, 4071),
noii voIuiil;itis arhilrio, sed luiluralihiis
causis, 410B; idoo data sunt cis appetitus
conciiiiiscihilis, quo inscquuntur delectabi-
lia. ir;iscibilis, qiio coiilra nooiva oonsiirgunt.
4(i7 B", ol me(li;i varia ad se tuoiKluiii, ut
siint rohur, ungues, dcntes, etc, 407C'. Im-
moI)ili;i pcr sensum lanlum cognoscunl,
(J03C; moliilia, per sonsiiin ol iniaginafio-
iioni, 603 .\'. — Animalihus, quanlumvis
diversis, 607 .\, est uniformitcr facies prona
ad teri-am, quia rationc carent, 607 C; ipsis
est (amon qiifrdam iiarticipatio actuum vo-
luntatis, per appotituin sensifivum, 407 D,
et quihusdam mira calliditas, ct quasi ratio-
nis participatio, 471 B, 335 D', 607C'. — Bru-
torum animas immortalcs et dc corpore ad
corpus migranles censuit Plato, .380 A ; ncc
minus crronee alii mala hujus vitae eis in
poenam vel in pra?mii occasionem evenire
contcnderunt, jj40D, D'. — Animalia, eliam
fora, raro invadunt hominem, eumque vcren-
tur, 497C; mulla aliquid hahent disciplina-
bilitatis, ct cicurari possunt, 308C, sed si sihi
<limill;intur, ad pristina redeunt, 308 D". —
In corpor;iIibiis dotihus sa^pe exccllunt Iio-
minihiis, 347C,.348 .\,330 A ; et eorum consi-
deralio nos Dei sapientiam, bonitatem ac
omnipotenliam edocet, 348.\'. Quorumdam
mira? narrantur industria^, 3.33 D', et virtu-
tes, 337 B'. — Per varias proprielates varia
figurant peccatorum genera, 470 D', 472A',
quamvis in eis proprietatcs istae non sint
pravse, 471 B', 472 B'.

BRUTUS iLucius .Tunius), primus Roraauorum
consul, expulsis regibus, 272 A, duos filios
occidit, 342 C.

BUFO. Ejus industria Providentiam commen-
dat, 336 D.

BURDO. l\luli et burdonis apologus ex Cyrillo,
336 B'.

BUSIRIS. rex /Egypti crudelissimus, ab Her-
cule interemptus, 232 C.

C.\CUS, latro, filius Vulcani, ab Ilercule occi-
sus, 336 .\'.

INDEX ANALYTIGUS

669

CiESAR (Julius) fuit vir bonus virtutibus ac-
quisitis, S22A'. — Post vastatum Occidentem,
usurpavit imperium, 522 C. Illi obstabant
prudentissimi Romanorum, 522 0, sed favit
Deus, 522 A', non quia causa ejus justa fuit,
522 A', sed quia ejus adversarii vinci meru-
erant, 522 IV, et quia cxpediens erat Romanis
praeesse imperatorem, 522C'.

CAIN perinde ac posteri ejus fuit nequissi-
mus, 215 B. Quis eum docuerit colerc ter-
ram, 139 C. — Abel esse renuit, quem Cain
malitia non exercet, 59 A.

CALOR est mater nigredinis, 26 D. — Quorum
calidiora sunt praecordia, bi ingeniosiores
esse soIent,508D. — An sit in coelestibus cor-
poribus calor, negant Aristoteles, 49C, D, et
doctores scbolastici, 49 R', affirmant, et ve-
rius, Plato, 49 A, et Patres tam Graeci quam
Latini, 49 B'.

CAMOENA, quid, 23 A'.

CANCER, animal, quomodo conchas capiat,
603 D. — Cancer, zodiaci signum, sic di-
ctum quia illuc sol perveniens, incipit retro-
cedere, 121 D, 136C. Ibi sol residens, 136B,
in mense Julio, 136 A', tunc maxime elevatur
versus polum arcticum, et intensius calefacit
terram, 136 B.

CANIS, animal cholericum, 471 A, cui inest
quoddam divinationis lumen ad investigan-
dos latrones, 536 C. Ipsi iracundum esse
bonum est, 472B'. — Quid mjstice, 471A,C'.

CANIUS (Julius), philosophus a Caio Caesare
injuste peremptus, 77 A, 79 D. — Acute im-
peratori respondet, 1031).

CAPRICORNUS, zodiaci signum, cur sic di-
clum, 121 D.

CARITAS proprie sumpta, est dilectio super-
naturalis et gratuita, qua Deus diligitur
propter se ipsum, proximus propter Deum,
410 D', et sic est summa virtus, 461 D', virtu-
tum regina, motrix, forma et vita, 410D';
improprie accipilur pro quacumque dilectio-
ne seu amicitia, 410D', impropriissime, pro
quacumque inclinatione naturae, 410 C,
411 A. — Est quasi summa totius theoriae
christianse, 63 D, qua omnia in Ecclesia
coadunantur, 280 D', et sine qua impossibile
est quempiam salvari, 467A, 557G'. — Cum
peccato mortali inesse non valet, quia in-
formis esse nequit, 30 D'; ideo, ubi est, ibi
est Deus, 465 B', unde recedit, tam cito rece-
dit Deus, 465G'. Sine i'evelatione autem quis
pro certo scire nequit se esse in caritate,

253C,sed tantum probabili conjectura, 332D,
et ex quibusdam signis, quorum quid sit
potissimum, 332 A'. — Hominem plus dili-
gere animam pi-oximi quam propriam vi-
tam, hoc exigit ordo caritatis, 203C, magis
amare vitam proximi quam propriam, per-
linet ad perfectionem virtutis, 203 D. — Cum
caritate pauper est dives, sine caritate dives
est pauper, 448 A'. — Cf. Amor.

CARMEN pro quocumque cantu sumitur, sive
lasto sive tristi, 23 D.

CARNEADES philosoplius allegatur, 104G.

CARO, dum in sensibilibus delectatur, legi
mentis contrariatur, 431 B : ideo quamdiu in
saeculo isto sumus, crucifigenda est, 432 A;
qui enim carnem suam carnaliter amat,
eam perdit,432A'. — Quibuslibet vestimentis
operiatur, non est nisi caro, 236 D', et ster-
cus involutum, 237 A. Quae carnem oblectant,
spiritum necant, 40 A', 232 D. — Carne mol-
les, apti sunt mente, 337 D. — Garnales non
sunt ad secretam illuminationem apti,288A.
— Cf. Corpus.

CASSIANUS (S. Joannes) abbas, auctor Colla-
tionum Patrum, 233 C, 267 C.

CASSIODORUS (Aurelius), Vivariensis abbas,
65 A', 205 D', 244 D'.

CASTITAS mentem clarificat, ingenium acuit,
promeretur sapientiam, 345 C. A philosophis
vel paganis commendatur, 342 C.

CASUS modo pro fortuna sumitur, modo ad
eam se habet ut genus ad speciem, 563A.
In quo a fortuna differat, 566 A. — Prout ab
Epicureis definitur, eventus scilicet motu
temerario productus et sine causa, nibil est,
563 D', quum nihil sit in Dei dispositione
temerarium, 564 A, et niliil e uihilo fiat,
564B, B'; sed prout ab aliis definitur, even-
tus improvisus ex aliqua causa productus,
565 B, D', aliquid est, 564 D', et proprias
habet causas, 565 D, quae providentia divina
temperantur, 566 B, 567 C. — In inferiori-
bus, caducis et transitoriis bonis multa con-
tingit fieri a casu, 124A, 226A, in quibus
quatuor sunt quae casu regi videntur, 536 A',
sed quae reapse Providentiae subjacent, 124 B,
536D'; casus enim apud nos locum ha-
bet, sed a sapientia Dei longe est, 536 C. —
Malum uon casu nec fortuna accidit, sed
permittente Providentia, 124 D. — Cf For-
tuna.

CATEN/E reis circa collum antiquitus impo-
nebantur, 48 C, et sic Ghristo factum esse

(570

INOEX ANAl.YTir.rs

assorit Hornarihis, 48C. — I)ui'issiina> calena'
suiil vitioiMMn vincnla, 4(10 li.

CATO (.Marcus l*orcius\ (".cnsor. scu « rigidus
Cato ». :i7;i.\, quo ininus gicn-iaiii ai)petrl>al,
00 plus eam assequebatur, 2(ii)l). Quoinodo
aniniain esso imniorlaleni sibi persuaserit,
:i70.V.

CATO (.Marcus 1'orciu:;), Lliconsis, iiiler Uoina-
nos ttiin prudentissiinus et justissinius, 5221),
Pompeii causae favebat, quaro, riiil), A'.

CATO (,nionvsius\ |)oeta, cilalur, 400A'. .-;29C.

CATLLLIS (\'alorius\\ enuionsis poeta, 'MH\.

C,\UCASL'S. mons in Scvthia, iii parte australi
calidus, in parte boreali frigidus, 2().']1).

C.\LTU'S. ventus a rogione intor aquilonom ct
occidontein, Irequentius flal circa Iropicos
hiemales, 68 C. Iluniidus et Irigidus, co-
acervat nubes ac nubila, G8B, nives et gran-
dinoni inducit, 541V. — Quid mystice, 70B.

C.U'S.\ pro{)rie dicitur id ad cujus esse soqui-
tur aliud, vel quo posito ponitur enoclus,
392C; vorumtamen posita causa, non neces-
sario sequitur effectus, G33C'. Quadruplex
est : efliciens, formalis, matorialis el finalis,
449 IJ. — Nihil est cujus ortum causa aliqua
legitima non praecesserit, 388 .\', 564 .\'; et
summae imperfectionis est nihil posse cau-
saro, 388 C. — In omni gcnere causa' ne-
cesse est esse unam causam primam, 142 D,
quia in oinni gonerc rcrum, id quod est pri-
nuim est causa ceterorum, 143 A'. — Causa
prima est por se maxime baec, et per suam
puram bonitatem individua, 376C; bonilas
pura, omnifario sirapliciterque perfecta,
300 .\', bonitas cui non est finis, 388A, quia
omniuni enlium causa prima esl bonum,
311 B', 3901L In ea nulla ost distinctio mo-
dorum, 359C. — Super omne noineii est
quo nominatur, quia non pertinet ei immi-
nutio nec coraplementum, 388 \ ; superior
est omni narratione, et non narratur nisi
per causas secundas, 4041); tantam excel-
lentiam super universa sortita est, ut nec
omnis catona deorum ei valeat adaequari,
403 C, 0230'. — Causa prima scit res orancs
per suam essentiam, 623 C, et est creans
scientias, 73 13. — Causa priraa est libere
operans, 629D, et sola agit pure liberaliter,
30313'; implet omne saeculum bonitatibus,
sed omno saeculum non recipit de illius bo-
nitato, nisi secundum modum potentiaR suae,
388 A. In omni effectu plus influit quam
causae secundae, 103 D', 143 D, 598 A, quarura

omnis causalitas al) ipsa cst, 104 A, et qua-
rum omnis elTcctus magis est olToctus causae
priinfp quam caiisa^ alloriiis, 21715'. — Omnia
qu.f suiil, ab ipsa sunt, 308 A', 311 15', pra^tcr
maia, 104 .\, 1), et ad ipsam convertiiiitur,
naluralilor, cogiiitive aut intollectualiter,
i5().S .\', et omnia rogit per fineiii decoris,
12-215', 367 C, 420C, 545C', absquo hoc quod
coininisceatur cis, 122 B', 280 B. — In con-
templationo causae creatae sistere nequit
nioiis buiii.ina, 2171), scd ascendit ad con-
tomplationcm causae primae, in qua cst ejus
folicitas, 217.\', et do qua inodicum scire
dosiderabilius ost quam multa de rebus
creatis, 217. \'. — Dous est omniura causa in
triplici gonore causae, 143 C, 373 A, causa
efficiens, in (juantum entibus influit esse et
vivere ; exeinplaris, in quantum cuncta per
idoalos rationes operatur; finalis, in quan-
(iiin universa ordinat ad se ipsum, 373 .\:
idoo cuncta ex ipso sunt ut causa efliciente;
per ipsum tanquam causara exemplarera ;
in ipso quasi causa finali, 373 B. Omnes
causae secundap sunt ancillae et instruraenta
ejus providentiae, 183 D. — Omnis causa
superior similia ante dissirailia substituit,
389 B'. Causae inforiores non recipiunt su-
periorum influentias secundum infailibilita-
tem superiorum, scd superiores influunt in-
forioribus secundum earura capacitatem,
629 B'. — Omne causatum inanet in sua
causa, et procedit ab ea, ci convcrtitur ad
ipsara, 304 D, ;398B.

Causis (Liber de),cujus auctor (David) fuit
Judaeus philosophus, 53 .\', passim allega-
tur, 73 B, 217C', 220 A', 280 B, 288 A, 296B,
3481)', etc.

CENTALHI, cur sic dicti, 555 B'. Quid fuerint
secundum fabulam et historiam, 533A'.

CEBBERUS, canis tergeminus, janitor inferni,
428 D', 429B, Orphei carraine victus, 429 A,
ct ab Ilercule ligatus, 536 A.

CERES frugum dea dicta est, quia prima se-
rendi artem invenit, 136 .\'; inde cereale
pabulum dicitur panis, 475 C.

CIIALCIDIUS, (]arthaginiensis Ecclesiae diaco-
nus, Platonis transiator, 335C, et expositor,
609 A, quid de fato et fortuna, 566 A.

CHBISTUS lux est vera illurainans horainem,
56 .\', ostium apertum per quod in regnum
coelorum intramus,57I5, sol roseus, 57B', et
supersplendidissiraus, 37 C, cujus radii, sa-
pientia scilicet et scientia, 37 B', totam

INDEX ANALYTICUS

674

triumphantem ac militantem illustrant Ec-
clesiam, 58 A, et a quo derivatum est quid-
quid est creati luminis, 57 D', gratiae et vir-
tutis, 58 B. Cur sol iste quandoquc vidcatur
succuml)ere, 59C. — Omncm potestatem ab
aeterno habuit, secundum divinam naturam,
67 B', a primo incarnationis instanti, secun-
dum naturam humanam, 67 B'; dicitur ta-
men eam in resurrcctione accepisse, quia
tunc ipsa coepit divulgari,67C'. — Christi hu-
inanitas in ipsa sua creatione fuit supposita-
ta a Verbo aeterno, lloD', eodemque instanti

, plenitudine divinorum charismatum quoad
totam capacitatem suam repleta, H6A, non
ex merito, sed ex mera Dei benignitate,
624 D. — In passione et potentior et infir-
mior fuit persecutoribus, 452 D. Ejus occisio,
quamvis fuerit gravissimum scelus, maxi-
mum produxit bonum, 530 A. — Pro Messia
et propheta habetur a Mahometo, 265A, B,
et Sarracenis, 264 B'.

Christiani a Sarracenis ssepe victi sunt,
quamvis juste praeliantes, quia eis expediebat
vinci, 523A. — Non ad hoc in mundo positi,
ut carnis deliciis vacent, 552 B, sed ut car-
nem crucifigant, 552 C, opes eorum sunt
fides, pietas et bona opera, 206C. Ideo eo-
rum est, inutilibus occupationibus relictis,
necessariis incumbere, 354A', ad supernatu-
ralem beatitudinem anhelare, 444C', et in
Deo dumtaxat corda et desideria figere,
215C', temporalia despicere bona, 25B, ct
delicias hujus mundi, 214 A, terrenas cupi-
ditates, 223 A, et delectationes, 223 B', super-
biam, prsesumptionem, 222 D', immodera-
tumque vestium cultum, 232C'. — Quantis-
cumque afflictionibus exerceantur, non se
miseros reputare debent, 195 D, sed potius
beatos, 195A',C', quibus patientem Christum
sequi sic datum est, 185 B, B', et ai'ctam sa-
lutis viam tenere, 196B. — Cf. Justi.

CHRYSOSTOMUS (S. Joannes), Constantinop.
episc, passim allegatur, 49 C, 152 C, 187C',
232 A, B', etc.

CICERO. l7t/eTullius.

CICONIA adultera, quomodo a suis punita,
537 C.

CIRCE dea, 474 A, seu potius « trufatrix, maga
et pessimaw, 475B,ob pulchritudinem dicta
filia Solis, 474 A' ; Uljssis socios in bestias
vertens, 474 A', quid significet, 476 A. — An
vere homines in bruta converterit, 476 C.

GIRCIUS, ventus a regione inter occidentem et

meridiem, tempestates et tonitrua producit,
54 C.

CIRCULUS. Omne procedens ab aliquo et ad
illud conversum, circularem habet operatio-
nem, 308 D : ideo in omnibus est circulatio
qusedam, 308 A', quia creatura? a summo
bono procedentes, ad bonum tendunt juxta
modum suum, .304 C; quse circulatio in in-
tellcctualibus creaturis perficitur, in aliis
non, 304 D'. — Circulus coelestis suis radia-
tionibus ambit nativitates inferiorum, et in
eis formam causat quae dicitur fatum,631B,
et quum necessarium sit quidquid est in
motu ejus, 631 D, ista forma in circulo coe-
lesfi necessaria est, incommutabilis et inal-
terabilis, 631 C, in rebus autem generatis,
mutabilis et contingens, 631 C ; unde in
centro mundi est causa fati et fatalium, in
proximo circulo immutabilitas fati, in cir-
culo distante, seu sphaera generabilium, mu-
tabilitas fafi, 631 D', quia ex duobus accidit
coelestis circuli frustrari effectum, 6.32 C. —
Quid slt circuire Deum, 381 A . — Cf. Sphaera.

CLARETUM, potus ex vino ac liquido melle
confectus, 243A'.

CLEMENS (S.) Papa I, seu pseudo Clemens,
auctor Itinerarii, citatur, 246 C.

CLEOMBROTUS (ex Ambracia), Platonicus, au-
dita animae immortalitate, se peremit ut ad
fclicitatem pertingeret, 444 B', in quo male
egit, 444 C.

CLIMACUS (S. Joannes), « sanctus vir, abbas
montis Sinai », 625C', allegatur, 187C.

CO/EQU^VA quatuor ab initio simul creata
sunt, scilicet : angelus, coelum, materia et
tempus, 368 B.

COELUM sphaericae est figurae, sed non solidum
ut globus, 261 C; multo majus est quam ap-
paret, 262 A ; imo incomparabiliter majus
est terra, 261 C, et stella qualibet, 262 A.
Quanta ejus firmitas, .348 B, et celeritas,
119B', 348 B. Dicitur magnum animal obe-
diens, 119 D', quia ccelestibus est impressa
naturalis inclinatio ad sequendum legem eis
praescriptam, 120 A. — Coelestia corpora esse
naturae elementaris, maxime ex aqua aut
igne, 49B, ac proinde omnibus elementari-
bus qualitatibus praedita, affirmaverunt Plato
et omnes philosophi ante Aristotelem, 49B,
negavit primus Aristotelcs, 49 B, D; et quam-
vis scholastici in boc Aristoteli consenfiant,
49 B', Patres tam Graeci quam Lafini Plato-
nem secuti suat, 49 B', et merito, 49 C. Gur

G7i

IM)K\ ANAI.YTir.lS

siiil ii)C()rrii|itibilia. Arislololcs id rcpctit ex
ooruiii Daliira, IMato, et nioliiis, ex voluntate
(Ircatoris, M)C — .\ii a sitiritii)iis iiiov(>ai)-
tur, 471), -<8l)', u)ulta^ sunl ct varia- opinio-
ncs, 52 A', contendontiltus aliis cffilos a Dco
iininediatc inovcri, divcrsiinodc tamcn pro-
ptcr dislaiitia' jiradus a prinio, riSl»', aliis,
a propria rornia subslaiiliali, eo quod in eis
sint apta' et sullicicntes ad inoluin, et ligura
(rotunda), 52C', et forina, ncinpc lux, quaj
inter celcras corporaics rornias cst inafris
activa, o2 1)', aliis, a projtriis aniinahus,
r)3B, C, aliis dcnium, ab angclis seu intclli-
gcntiis, 53A, 280B, quos uti([uc congruum
cst ad coeloruin rcgiincn deputari, sicut ad
lioininuin cuslodiam deputantur, i>3\. —
Coeicstia corpora essc aniinala, iuit multo-
rum opinio, tum philosophorum, 63C, 23015,
318 0', (um Judfforum, 53 A', contradiccnti-
bus tainen plerisque scliohisticis, 5315', (|ui
in lioc verius scntire vidcnlur, 53C', 23015 ;
imo dainnante episcopo Parisicnsi, 5315'. —
Per corpora coelestia Ueus hominum corpora
disponit, 109 1)', quia defectibilia corpora
oportcl ad uniformem motum ordinari,
170 A; ideo homo secundum corpus, sub
coelcstibus dicitur ordinatus, 1701). Praeterea,
coeiestia in voluntatem liumanam operan-
tur, sive quoad cleclioncm, sive quoad exse-
culionem, 171 C, per nioduni disponentis,
170 A', dispositionibus sciliccl reiictis in cor-
pore, 170C', undc exsurgunl in liomine pas-
siones moventes ad cligendum, 171 15, vcl
cilicaciae poteutcs ad opcrandum, 172 A; sed
non operantur infallibiliter, 171 A, quia mi-
nus patet vis activa ccelestis corporis quam
voiuntatis, 171 i), ncc universaliter, 17213,
173A, quia ordiualurad unum, 172 C, 17315:
unde in actione coeiestis corporis muitoties
occurrit fortuna, 171 A', 172B', et ex coeiesti
inlluentia contingit aliquem dici bene vel
male fortunatum, 170 A', 171 C, 172 D, benc
vcl maic nalum, 170 C, 171 B'. Coelestis cire-
ctus per animse dispositioncs juvari potcst
aut cxcludi, 032 1); unde a sapiente astro-
nomo juvari dicitur, G32.\'. Per duo cxcludi
potesl : qualilatcs clcinenlorum per quffi ad
geuerata defcrtur, et csse generatorum in
quibus est, 632 C, quidquid contra dical
Avicenna, 633 .\', 6346. — Coeli niolus est
quasi vita (iu8edam,et causa vita; inferiorum,
377 A, 514 D; confcrt ad generationem infe-
riorum, 177 C, ct cooperatur dispositive ad

aiiiiiia' infusioncm, corpus pra^parando, seu
animam deducendo, 378 (V. — (loeieslia, ut-
pole incorniptiliiiia. siihjacent a^vo, .'567 I)',
iiec eis accidit iiialiiiii iiatura>, scu alleratio
corruptiva, 44215', 54()(r. ICorum piilcliriludo
cl magniludo virlutem Dei coinincndant,
2:.".) 15', .'57415'; eoruiii ordo norina et exem-
piur esse debel nioriiiii iioniinum, 0;{D'. —
(juot sint cu'li mobiics, 5215, C. Aliud est
coeiuin stellatuin, scu spiuwa octava, 443A,
aliud ca^liiin cxtremuin, seu spiurra nona
aut primum inobilc. 44.'5 A, aliiid coeluni cin-
p\rcum, quod dicitur inansio i^catoruin,
IIOC, et angelorum, 543A', ct sedes ipsius
Dei, qiiia ihi cxcciicntius operatur, 119 C,
353 C. ilhic 1101) admiltitur nisi qui plcnc a
culpa et pa'na est solulus, i;53C, ct quanto
quis ardcnlius ad illud suspirat, tanto cele-
rius ad iliud pervenit, 133 C. — Mystice, cce-
lum dcsignat l]cclcsiam, 125 D', in qua tol
suiit stella; quot animaj sanctaj, 126A. —
Cf- Ecccntricus, Epic^fcius, Motus, etc.

COGiTATiONES graves senectutem praemature
induciiiil, 26 D, liumorcm consumendo el
viiii natura; debililando, 26A'. — Cogitatio-
nes vana? tristitiam pariunt, 81 C.

COGNITiO. Unumquodque tantum habet de
cognosciliiiilatc quantuu) de entitatfc, 404B'.
Hein conlingil cognosci tripliciter : per acci-
dcntia propria, 288 B', pcr simiie, 28815', per
contraria, 288 C. — Muiti sunt cognitionis
modi : pcr sensum soium, ut in immobiiibus
animantibus, (J03C, per imaginationcm,ut in
mobilibus, 6U3.\', pcr rationcm, ut in homi-
nibus, 603B', per inteiiigentiam, ut in sub-
stantiis separatis, 603 C; aiius esl autem
modus cognoscendi sensus, 594C, 595 D',
alius iinaginationis, 594 D', 595D', aiius ra-
lionis, 595A, 596B, alius intelligeutiae, 595B,
596 C, quia cuncta in cognoscendo, sua fa-
cuitatc potius utuntur quani eorum quae
cognoscuntur, 597 C. In quibus superior
potcntia inferiores complectitur, 595C, in-
ferior vero ad superiox-es niinime consurgit,
595C : cognilio ergo pcr rationem iinper-
fecta est respectu intellcctualis notitiae,516D',
et haec cetcris praeslat, qua3 et sua et aliarum
cognoscit objecta, ()03 D' ; ideo quum sibi
inviccm contrariari videantur, quia sensus
et imaginatio nihil praeter singularia scire
possuiit, 604 .\, .\', ratio autcm nihil nisi
sub ratione universaiitatis, 604 D, potius
standuin esl rationis judicio, 604 B'. —

INDEX ANALYTICUS

673

Quum cognitio sit ad modum cognoscentis,
non cogniti, 593 A', 594 D, quia cognitio cst
actus cognoscentis, 5940, videtur homo rem
aliter quam est intelligere. ac proinde non
vere cognoscere, 5!)8B. — An ct quomodo
Deus singula cognoscat,538C,G',539G,598C.

— Cognitio humana ad angelicam ordinari
oportet, quare, 170 A. — Cf. Scientia.

COLLATIONES Patrum (S. Cassiani liber),
267C. Cf. Gassianus.

COLOR quandoque extense sumitur, prout lu-
men includit, 49 D. — Quomodo a multis
eumdem colorem contingat videri, 227 D. —
An sit color in coelestibus, negat Aristoteles,
49 C, D, et doctores scholastici, 49 B'; afTir-
mant, et verius, Plato, 49A, et Patres, tam
Graeci quam Latini, 49 B'. — Quid color vivi-
dus philosophiae, 33C,35A,et theoIogi8e,43C.

GOMMENTATOR (scilicet Aristotelis). Mde
Averroes.

GOMMERGIIJM quoddam est inter Deum et ho-
mines, 582 B', quo per sancta desideria, ora-
tiones et obsequia mercamur divina chari-
smata, 582C', et justae humiliationis pretio
vicem divinae gratiae promeremur, 582 D'.
.COMPOSmO quaecumque a Deo abefet, 511A,
qui tamen compositus, id est decentissime
dispositus, dici potest, 510 D'. — Humana
natura, quia multiplicem compositionem
habet, occupationum' varietatem requirit,
531 C. — Primum compositae mentis argu-
mentum est secum consistere, secum mora-
ri, nec per multa discurrere, 152 B', 215 B.

CONCH/E et conchylia solo tactu utuntur,
603 G, A'.

CONCUPISCENTIA in jecore sedet, 429 A'. —
Concupiscentia separata ab actu prohibetur
nono praecepto ; quae autem conjuncta est,
eodem praecepto prohibetur quo opus, 494C.

— Concupiscentiae aestus ferventior est igne
materiali, 244 A'; animam inquietam et in-
stabilem facit, 460 G, et omnia mala inducit,
244 B'.

GONIGASTUS, Theodorici regis ofTicialis, im-
pius pauperum oppressor, 96 A'.

GONJUGIUM. Inter conjuges est communicatio
maxima, 204A', ac proinde, dum sunt con-
cordes, amicitia maxima, 204 A', dum sunt
discordes, mirabile odium, 343 A'; et quum
rara sit inter conjugatos concordia, sapienti
non est ducenda uxor, 204 B', 343 B'. — In
conjugali voluptate non est felicitas, 342 A',
343 A', quia ex sterilitate fit diffortunium,

T. 26.

343 D, ex fecunditatc oriri solent parentibus
multa incommoda et onera, 343 B, A'; id-
circo felix praedicandus est qui uxore caret,
343B', et liberis, 343 B. — An conjugalis
copula absque peccato fieri possit, 345 A'.
EJus delectatio ejusdcm est honestatis ac
ipse actus, 341 A'. — Lepide recenscntur
conjugii incommoda, 343 B', G'.

CONSCIENTIA. llaec est conscientiae libertas,
ut homo nullo timore, nulla cupiditate
contra conscientiam agat, 96 B : quidquid
cnim contra conscientiam agitur, aedificat
ad gehennam, 9GB. — Conscientia bona
suam habot dulcedinem et quietem, 468C',
mala autem nunquam est secura, 253 B',
329 A', et jam intra sc patitur quod Dei boni-
tale differlur, 469 C. — Sapiens in consci-
entiae testimonio felicitatem ponit, non in
hominum fama, 332 D.

CONSOLATIONES carnales dulcia sunt venena,
40B, quae, dum carnem delectant, spiritum
necant, 40 A', sapientiam effugant et divinas
illuminationes, 40 C, fructum boni operis
impediunt, 40 C, et mentem morbo assue-
faciunt, 41 A. Qui eas exquirit, ostendit se
civem Babylonis consistere, et filium perdi-
tionis, 133 A. — Verae consolationes e Scri-
pturis hauriuntur, 40 B; post tribulationes
sunt dulciores, 292 D'. — Quomodo conso-
landi sint qui fortunae adversa patiuntur,
165 C.

De Consolatione philosophiae liber, dialo-
gus est inter Boetium et Philosophiam, in
quo ipse Boetius in persona indocti et af-
flicti consolationes quaerit, in persona sa-
pientis consolationes impertitur, 436A. In
studiis privilegiatis extraordinarie legi sole-
bat, 89 B'. — Boetium in carcere desolatum
visitat Philosophia, in persona venerandae
matronae, 33B, 341 B', 436G', eumque conso-
lari ac curare satagit, 61xV et s. In primo
libro causas doloris ejus diligenter scruta-
tur, 92 A, 436B, 562 A; in secundo faciliora
adhibet medicamenta, 156A, 436B, 562A,
fortunae mutabilitatem et instabilitatem pras-
cipue ostendendo, 174 B, 176 A; in tertio
efficaciora, 285 A, declarando in quibus
beatitudo non sit, quid sit et ubi sit, 436 B,
562 A ; in quarto removct a Boetio reliquias
moeroris, ostendendo universum a Deo sa-
pienter et juste gubernari, nec quidquam
inordinatum finaliter relinqui, 436C, 562A;
in quinto Boetii dubiis occurrit, 436 G, et

43

n:t

INDEX ANAI.YTtrrs

nltiora tractat, 562 R, ncmpc dc conoordan-
tia providontia» ot iibori arliilrii, "JTSA ol s,

— Ilii ioiiuitiir noolius niodo in porsona
pusilli ot impcrrocli, X\\, 1041), 1)'. .ilitl),
vel alHicti, 2!)C', passionibus tristilia^ ac do-
loris opprcssi, 40 A, niundanain dumtaxal
folioilatom approlianlis, :UA", ac mortcm
appctonlis, ;j;5 A; modo in pcrsona sapicntis,
33 A, il3C', lioA. Morc alTlictorum, saepe
cadem repetit, 2D6A', 31 lA, vol usquc ad
tfedium, 005B. Nonnunquam loi|uitiir morc
pootico, 271), 28(1, ot ox mocroris velic-
montia nonnuUa exaggcrarc vidctur, 29 .\',
1061), 1)': licol cnim fueril vir sapions et
virluosus, tontationcs paticbatur iiumanas,
29 C. el impaticntia pcccaro poluil, 29 1)';
sed culpas, si luorint, marfyrio piavit, 30 A.

— Quanquam sc multum laudel, 1121), non
videtur exccssissc, il3A'. — IMalonicorum
soquitur dogmata, 369 C, potius quam Ari-
slolelis, 413A, circa «ternas idcas, 373 C,
circa animam mundi, 376 A, origincm ani-
marum, 378 IV, 570 A', 587B, C, vel idearum,
414A', 415D', OOOC, circa passionum natu-
ram, 150 C, ita ut quandoque videalur lactus
prorsus IMalonicus, .\ristoleIisque scliolam
egressus, 414 A'. — xMirum est eum non po-
tius de Consolatione theologiae scripsisse li-
brum.83D,el tot exempla e fabulis eruisse,
quum non dcessent authentica Scriplurae,
5,-57H. _ cf. Philosophia.

De Consolatione theologiae scripserunt qui-
dam theologicse facultatis doctores (Joannes
Gerson, Joannes de Tambaco), 34 C.

GONSTANTINUS imperator, Ecclesiam tempo-
ralibus dotando reditibus, ipsi damnum in-
tulit, 246 D'. — In quo sit vera fortitudo,
pulchre declarat, 330 IV.

GONSUETUDO. Ex frequentia actus generatur
habilus, ex habitu consuetudo, ex consuetu-
dine quaedam necessitas, 255C. — Consueta
minime mirationcm movent, 502 B'; unde
peccala vel maxima, quum in consuetudi-
nem vencrint, pro nihilo reputantur, 398B'.

— Consuetudo non nisi per conlrariam con-
suetudinem curatur, 147 B'; non ergo mo-
dicum refert sic aut sic a juventute assue-
fieri, 72 B'.

CONSULES Romani primo contra tvrannicam
regum potentiam inslituli, 249A, mox adco
insolescere coeperunt, ut de cis tollendls
fuerit agitatum, 248 B'. — Solennitcr ad
curiam deferebanlur, 192 A, D.

GONTEMPL ATIO. Anima rationalis ad hoc facta
est, ul in sidereis mansionibus contcmpla-
lioni vacol sunimi oiiilicis, 128 .V, sou opli-
mi speculaliiiis, et non tanluni intoliigentise
ultima^, 2I7B; sed alia esl conlemplatio Dei
per spcciem, qua> cst finis simplicitor ulli-
mus formalis lioiiiinis, 295.\', alia coiiloiii-
platio naluralis, in qua meliores pliilosophi
bealiludinom hoininis statuerunt, 472 C, ad
quam por iiaturalis legis observantiam per-
veniri potest, 295C'. — Ad contomplalioncm
nemo pervenire potcst, nisi cujus mcns
prius a terrenis alToclibus purgata fuerit,
152 B, 543 A, tranquiila, 152 C, et caritate
ornata, 465 B'. — Conlemplatio hujus vilae
tot imperfoctionibus pormixta ost, ut fre-
qiientor el quasi assidue animam cruciel,
2091); sed est quaedam inlclligenliae con-
tcmplatio, qua mons ila in divilias Dei intro-
ducitur ut ad momentum ipsa vita Dei vivat,
595 D. — A fervore conleinplationis averti
se pcr externas occupationes gemebant San-
cti, 213 C, ac gcmunl ferventes religiosi,
213 A', parvi pendunt ambitiosi, 213 B'. —
Vita contemplativa praestantior est activa,
38 C, ct vir contemplativus amantissimus est
Deo, 109 A, 220 B'.

CONTENTIO, color rhetoricus, quandonam ha-
beatur, 2451).

GONTBABIA conlrariis expellunlur,41 A,255D,
nec communiter in eodem sunt, 254 .\, B,
saltem in gradu perfecto, 2.55 D, quamvis
frequentor ad eumdem clfectum concurrant,
255 C. — Contraria per contraria cognoscun-
tur, 23A', et juxla se posita, clarius inno-
tescunt, 23C, 614 A; ideo contrariorum una
esse dicitur scientia, 23 A', 288 C, 362 A,
448 C. — Ex tot contrarioruro elementorum
in mundo concordia, probatur unum esse
omniura rectorem et conservatorem, 278 D.
— Cf. Opposita.

CONTBITIO maximus cst dolor in natura,
480 B. — Absque contritione nullum pccca-
tum adultis remittitur, 486A, 492C.

CONVEBSIO a peccatore stulte in dics differ-
tur, 399 A. Hoc est argumcntum aniini in
melius commutati, quod vitia quae antea non
pcnsavit nec prodidit, nunc ponderat et fa-
tetur, 93 B. Deo coopcrari ad conversionem
animarum, est omnium divinorum divinis-
simum, .362 A'. — Unuinquodque in illud
convertitur, cujus operationes magis sccta-
tur, 467 D'. — Orane quod procedit ab allo,

INDEX AIVALYTICUS

675

convertltur ad id a quo procedit,217C', 304C,
308 D, 398 B; item, omne causatum manet
in sua causa, et procedit ab ea, et ad ipsam
convertitur, 304 D, 398 B : propter quod om-
nia quae sunt, ad primam causam conver-
tuntur, naturaliter, aut cognilive, aut intel-
lectualiter, 308 A'. Omnis conversio fit per
similitudinem eorum quae convertuntur,
ad id ad quod convertuntur, 304 D; ideo
omne procedens ab aliquo et ad iilud con-
versum, circularem habet operationem,
308 D.

COROLLARIUM, quid sit proprie et metaphori-
ce, 39-4C. — Ouod Latini corollarium, Grseci
TToptffaa vocare solent, quare, 393A, 394C.

CORPUS. Quoad corporalia, sive interiora sive
exteriora, liomo a Deo disponitur medianti-
bus ccelestibus, 1G9D', quia corpora Immana
ad uniformem motum ordinari oportet, 170B;
unde homo secundum corpus sub coelestibus
dicitur ordinatiis, 170 D. — Ex diversa cor-
porum dispositione principaliter fiunt in
animabus varii gradus eminentiae, juxta
quosdam, 337 D, B', 338 C, non principaliter,
juxta alios, quia frequenter accidit in fragi-
liori corpore meliorem animam inveniri,
337 C, 338 B, et quia corpus est propter ani-
mam, non econverso, 338 A; nihilo minus
corporis dispositio multum confert ad exer-
citium diversarum habitudinum, 338 B. —
De corporalibus dotibus non magnopere glo-
riandum est, 347 B', quum in his plerisque
cedamus bestiis, 347 C, 348 A, 3o0A, et mo-
dica infirmitate auferantur, 350 B'. Corpora-
lis pariter pulcliritudo parum curanda est,
utpote brevis, 349 D, et mere exterior, in-
ternas tegens turpitudines, 349 B' ; verum-
tamen, juxta Augustinum, interiora corporis
mira pulciiritudine nitent, 350 D. Corpus
humanum intus dispositum est instar cor-
poris porci et ursi, 349 C. — Corpus sarcina
est aggravans animam, 608 C, cui decies
millena vacationum impedimenta indesinen-
ter suggerit, 441 A'; causa est cur anima ne-
queat rerum connexiones penetrare, S86 D,
et a sublimioribus contemplationibus impe-
diatur, 288 A, 342 C, 441 A : ideo sedulo
reprimendum est, ne animae principetur,
608 D', et nutriendum tantum ut anima per
ipsum suas actiones perficere queat, 231 C.
— Duo corpora esse simul in eodem loco,
impossibile est naturaliter, sed accidit super-
naturaliter, 586B.

Corpora coelestia : vide Coelum ; corpora
glorificata : vide Beati.

CORREPTIO caritativa est medicina salubris,
62A. — In curatione spiritualium morbo-
rum, non expedit ab aspera reprehensione
incipei'e, 131 B', sed potius admonitione hi-
lari, 128 A, 13 IC. A facilioribus incipien-
dum est, ut paulatim emolliatur mens ad
efficaciter poenitendum, 131 B'. — Correptio-
nem publicam semper praacedere debet se-
creta, 492 B.

CORRUPTIO. Incorruptibiles creaturae subja-
cent «vo, corruptibiles tempori, 307D'. —
In coelestibus non accidit corruptio, 442 B',
accidit autem in inferioribus, causata solis
recessu in circulo obliquo, 509 D'. — Corrupti-
bilium natura deficere potest, ct inferior est
naturse incorruptibilium, attamen melius
est utramque esse quam alteram tantum,
540 C; malum naturae quod ei accidit, non
cst a Deo intentum, sed, praBvisum et ad ali-
quod bonum ordinatum, 540D'.

COSMAS et DAMIANUS (SS.) quomodo dixe-
rint fortunam nihil esse, 216 B.

CROESUS, rex Lydise, victus et rogo alligatus,
179 C, descendente pluvia, illaesus evasit,
179 D; sed postmodum suspensus interiit,
179 A'.

CRATON philosophus, a B. Joanne conversus,
351 C. (Legenda aurea, c. 9.)

CREATIO. Deo proprium est creare, nec con-
venit nisi infinitae potentiae, 217 A'; qua-
propter ab intelligentia qualibet creari ne-
quiverunt animae rationales, 634 C. — Sicut
Deus uno actu plura et omnia intelligit et
vult, ita uno actu plura et omnia producit
et creat, 634 C; erraverunt ergo philosophi
dicentes ab uno simplici non posse proce-
dere nisi unum, 634 B. An necesse fuerit
eum creare, 303 B', et cur creaverit, 143 C.
— In Creatore mundus est archetjpus, ad
cujus exemplar mundum exteriorem creavit,
373 C, 374 A, non ad exemplar extraneum,
373 B, 374 C : non enim aliunde accepit ra-
tionem et ideam operis sui, 372 D', sed in
propriaessentia intellecta ut imitabili,372A',
ad cujus exemplar et similitudinem condi-
dit universa, 372 D, 373C, ut unumquodque
divinam bonitatem et perfectionem, prout
capax est, imitaretur et participaret, 369 A',
372 A'; in quo maxime relucent ejus poten-
tia, sapientia et bonitas, 367 A. — Ad Creato-
rem pertinet providere, 534 C : nihil enim

070

INDEX ANAF.YTir.rs

frustra oroavit aut instituit, i'2'2 V. sod otn-
nia ad liiiein prapscituni dirigil. 122 A'. Oni-
nia |)ra*soif, sive l)ona sive inala, li'MH], noii
proviilet nisi bona. ri3.')C, universa el siii-
gula curat. tain hnna quarn inala, rjll."il); al)
ipso super cuncla creata fluuiit osse. piil-
olirifuilo. honifas of sapienfia,.').'](il5. — (ieni-
torein o|»iliooin(jue univorsi fain inveniro (lil-
lioile quain invenfuin iiiipossibiie esl digne
elTari,36!H). Anima? Crealorem conleinplanfi
aiigusta esl oinnis creatura, 445 .V.

Creafionis nuindi priina oausa ruit, non
indigenfia auf ulilifas Crealoris, .'JG8C', scd
bonitas et anior, 3081)', deinde nonnulla3
causae sccundaria^ 369 A. — Creaturarum
emanafio a ("reatore comparafur omanationi
datorum a dafore ef artiricialorum ab artili-
00, 303 B' : unaquspque enim producitur a
propria ratione quam liahot in mente sumini
opificis, .3()8C. 3721), 3731)', ol ad cxemplar
divina^ cssentia^. ut infinitam pcrfecfionem
in aliquo gradu iinitetur ac participet,372.\'.
Omnes ex Deo sunt tanquam causa elficiente,
per Deum ut causain exemplarem, in Deo
veluf causa finali, .37315, 309 B'; omnes in
Deo sunt intollectualitcr el vifalitcr. imo vita
et lux, 374 .\ ; omnes in essentia divina idca-
liter relucent, easque cognoscif Deus, essen-
tiam suam cognoscendo, .'575 .\'; omnos in
aliquo increatam bonitatem ac pulchriludi-
nem participant. 239G, 374 D, nec ulla est
tam turpis in suis accidenfalihus, cujus for-
ma et quidditas non sit quid pulchrum et
bonum, 374 .V. — Circa creafa sub ccelo em-
pyreo conteuta triplex est opinio, dicen-
tibus aliis, omnia corporalia in quadam
indistincta materia, sola imperfecta corpo-
reitatis forma informata, facta fuisse, ac per
intervalla dierum distincta et ornata,.3()91)';
aliis, omnia corporalia jam formis substan-
tialibus informata, sed incomplotis, seu ma-
teria indistincta, esse facta, 370 .\; allis de-
mum, nempe .\ugustino, omnia elementa,
sive totum mundum, sicut nunc staf, sive
quoad substanliam sive quoad distincfionem,
eodein instanfi creatum, 370 D, ac pcr die-
rum intervallaangelis manifestatum, 370 B':
in qua disceptatione. quidquid dicat Udalri-
cus, 370D', .374 C, .Vtigusfini positio vidctur
subtilior, aliorum tamen securior, 371 C,
372 A. Omnia in creatione formas et ordi-
nem a Deo immediate habuerunt, sed post-
raodum inferiora per causas secundas pro-

diicunfiir. ."iO^C, D'. — In creafuris est ordo
(liiidaiii a porfeofis, 388 C', .389 A, scilicef
iiivisihilihus, .3891), ad imporfecfa sou visi-
hilia. 389 .V, iisque ad ininor.ilia. (Hioriim
forinfp de pofonfia iiialoria^O(luouiitiir,.3S9A':
aiigeli onim prope Deum, materia prope
iiihil oroafa diounlur, .570 B.

(Iroaluris, ralioiio |)otoiifialifafis, oompofit
imifahililas et vaiiifas, .383 A', 50!)D,el a Doo
summo conservari indigent, .546D', ad (juem
oiiinos suo niodo teiKluiit, 516 1), iiafurali,
aiiiiiiali aut rafionali appcfitii, 547 B : oniiiia
oiiiiii iinperfecfa, corniplihilia of fomjjoralia
ad unum reduci oportet perfecfum, iiivaria-
hile et a^fernum, 4HB, 510 B, quum ex se
ipsis nec esse nec suhsisfcrc valoant, 510C.
(Jii.info creatura» sunt priina' causa? propin-
quiores, tanto ci similiores et minus varia-
hiles, 516 D, tanto etiam pauciorihus moti-
hus ad oam perlingunt, 51()B'. — Oinnes
creatura' ad congruuiii finem crcala? sunt,
ad quein indita est eis naturalis inclinatio,
122 .\', et ad quem tendunt, alia? per princi-
pium quod esf nalura fiiiifum. .540 B', sive
indefecfibilis, ut in oa;lestibus, iii quihus
non accidit malum, 540B', sive dcfectibilis,
ut in inferioribus, in quibus accidit malum
nalura^, .540 C, alia^ per principiuiiT qiiod est
voluntas.ut in rationalihus, in quihus acci-
dit malum culpae, 541 A. Ex irradialionc sa-
pientiae Dei, naturali notitia cognoscunt sibi
necessaria, 628 C, et ad motus et operationes
sihi connaturales semper redeunt, 308 B. —
Niliil lam inlimum est eis quam Creator,
215A', a quo plus dependent quam quilibet
effectus a causa secunda, 547 A', et sine quo
manutenente ad nihilum redirenf, .547 B;
idcirco voluntarie regunlur ab eo, 421 C, et
sponte ad fines tendunt proprios, ad nutum
ejus, 4211)', cui naturaliter contradicere nec
audont, 422 B, nec valent, 422 C, sed obe-
diunl tanquam cxercilus ad nutum regis,
628 A, aut operarii ad nulum architecti,
628 D. In die Judioii pro eo contra peccato-
res consiirgenf, .528 B. — Quia a Dco in
quantum hono proccdunt, ad bonum tcn-
dunt Juxta modum suum, .304C, et sic fit in
eis circulatio quaedam dc bono ad bonum,
quae in crealuris infolleofualibus perficitur,
in aliis non, 3041)'. — Omnes suhjacent
providentiae,515C,sed non omnes fato,515D,
quia quanto longius disfant a prima causa,
tanto magis fato subduntur, 516 li, quanto

INDEX ANALYTICUS

G77

magis primae causae propinquae sunt, tanto
magis sunt fato liberae, 316 C. — Eadem
causa nascuntur et moriuntur, 545 D, sed
earum productio est directe de intentione
Dei, earum destructio concomitanter, 5-45B'.
— In creaturis aliquid est voluptatis et ama-
bilifatis, quo decipiuntur corda carnalium,
40A', unde dicuntur quasi muscipulse pedi-
bus insipientium, 40B', 166 B; sed in nulla
est summa perfectio, nec proinde beatitudo,
213 D, eisque magis quam Deo inhaerere,
stultitia est et vitiuin, 48B'. — Cf. Essc.

CULPA suapte natura facit miseros, 490 t); sed
inordinatio culpse per ordinationem pcenae
corrigitur, 123B, 531 D. — Malum ciilpae ve-
neno comparatur, quod in se perniciosum
est, sed prudenter adhibitum, in medica-
mentum vertitur, 531 D. — Cf. Malum, Mi-
seria, Peccatum, Poena.

CURA dupliciter sumitur, 539A. An et quo-
modo de singulis curet Providentia, 533 D,
538 B', C. Cf. SoIIicitudo.

CURRUS. Quid currus Dei, 443 D, et solis,
197B, C, 278B', 279D ; quid currus leves per
quos, juxta Platonem et Boetium, animee
deferuntur, 378 D', 379 D.

CYPRIANUS, e satellitibus Theodorici regis,
vilissimus delator, 98 C.

CYRILLUS (S.), Alexandrinus episcopus, 230G,
372 A, 383 A.

CYRILLUS (de Guidone, Italus), auctor Pro-
verbiorum, « vir eloquentissimus atque do-
ctissimiis », 237 A, multoties allegatur, 310A,
334 A', 345 .\. Citantur nonnulli ejus apologi,
de burdone et mulo, 336 R', de vulpe et si-
mia, 237A, 307B', de vulpe et cerva, 237A';
item nonnuUa notabilia, de divitiis, 240C,
de intellectu et voluntate, 256 D'.

CYRUS, rex Persarum, Croesum rogo alligari
jussit, 179 C, sed ipse a regina Amazonum
victus, decollatus est, 179 B'. Universae terrae
non imperavit, 325 A'.

D

D/EMONES. Graece daemon dicitur intellectus,
365B ; et juxta Platonicos, tres sunt daemo-
num ordiaes, 365 A, calodaemones, seu in-
telligentiae bonae Deo jugiter adsistentcs,
365 B, catodaemoncs, seu intelligentiae bonae
hominum directrices, 363 B, cacodaemones,
seu intelligentiae malae, 363 C. — Quamvis
nihil sit turpius daemonibus, in eis naturalia

splendidissima manent, 239B', et integra,
144D ; minoris tamen sunt perspicacitatis
atque scientiae quam angeli sancti, 169 D, et
in eis est phantasia proterva, amens furor
et irrationabilis concupiscentia, 431 A'. —
Sicut aeria corpora assumere possunt, ac in
illis apparere, 476 D, ita corporalibus rebus
superinducere possunt alia corpora, quibus
res ipsa? transformatae videntur, 476 D. —
.\b inilio Creatori inordinate assimilari vo-
luerunt, et jugiter divinos appetunt honores;
idco gentilibus illuscrunt multimodis, ut ab
eis colerentur, 557 D. — Latrones sunt inde-
sinenter insidiantes hominibus, 144A', et
maxime satagentes ut servi Christi vel pro-
speris eleventur, vel adversis dejiciantur,
552 B'. Frequenter judicia Dei exercent in
impios, 514A'.

DAMASCENUS (S. Joannes) frequenter alle-
gatur, 40D, 49C', 52C', 53C, etc. — Nota-
bilia : de quatuor anni partibus, 54 D', de
providentia, 534 C.

DAMNATI Deo resistunt quantum in ipsis est,
vellentque posse resistere omni modo, 422 B'.
Quamvis in affectu peccandi semper mane-
ant, et sine fine blasphement, non demeren-
tur, nec proprie peccant, 483 B, attamen
male agunt, 483 C. Quomodo appetant non
esse, 304 D', et an licite, 79 C. — In damna-
tione impiorum relucet justitia Dei, et au-
getur electorum gloria, 530 A. Bona eorum
opera, licet eis non prosint ad felicitatem,
mystico electorum corpori cedunt in glo-
riam, 466 A. — Cf. Reprobatio.

DAVID, rex Israel, jampridem adversitatibus
assuctus, gravissimas contumelias patientis-
sime tulit, 207 C. Non injuste Joab et Semei
occidi praecepit, 327 B. — Adde Liber de
Causis.

DECORATUS, nequissimus scurra et delator,
quocum Boctius consulatum gerere renuit,
318 D.

DECRETUM (Gratiani), 107 A', 228 B. Adde
Glossa.

DELECT.VTIO. De bonitate vel malitia delecta-
tionis idem judicandum est quod de boni-
tate actus cui conjuncta est, 341 B' : ideo,
extra conjugium, venereus actus nullam
honestam habet delectationem ; in conjugio
aeque bona sunt delectatio et actus, 341 A'.
— Delectationis desiderium multis cst causa
peccati, 455A. — Signum virtutis est dele-
ctatio fiens in opere, 341 A'.

678

1MH;\ ANAI.VriClS

DEMOrHITrs Rpicureus, 'M\\ i>ninia casu
oviMiirc asstMvbat, TiHOir.

DFSIDKKir.M. Sapieiilos id i\\\ot\ (lcsidoratit,
lacoro pnssunt, .l.^iSl?'; imprnl^i oxonont (]ui-
doin quod iibet,458B, C, quod autiMii dosi-
dorant, explore non possunt. ^riSir. I)'. —
Lioituni ost optaro iit impii laoiiltato peo- '
oandi aut noceudi. careant, iSiC, sed non
sine cautela, .i8GI)'. — Cf. Ueatitudo, Fcli-
citas.

DEIS. Omniiiiis insorta cst naturalitor cocni-
tio exsistondi Doum. 2!)7C, et variis rationi-
bus probari potost, 142 .\, 1431). .\ simplioi-
bus cognoscitur por famam et fidoiii. a
porilioribus por confomplationom et pustiim
intornum, a perioctis per mystioam theolo-
giam, 3i2.\. IMonc cognosci nequit quantum
ad quid est, 404 C, sed tantum quantum ad
quia ost. 404 .\', quoniam infinit.T est aclua-
litatis. ontitatis, formalitatis ac cognosoibi-
litatis, 40413'; ideo in Iiac vita scmper oc-
currunt alia et alia de ipso quaprenda, S08I?.
Non nisi ciim discretione de eo inquirondum
est, ;j08C, quia periculosum est de ipso in-
consulte loqui, o08A'; verumtamen de Doo
modicum scire, desiderabilius est quam de
corporeis muItum,40.3G', et modicum loqui,
magnum censendum est. .^30 1)'. — Intra
omnia est, non inclusus, extra oninia, non
exclusus, 61fiB. In coelo empv-reo habitare
dicitur, quia ibidem excellentius operatur,
iiOC, 3o3C'; in jiistis dicitur sedem habcre,
110 D, in Ecclesia, domum, 438 B'; longe
dicitur ab impiis, non locali distantia, sed
dissimilitudine, 312 D. Perperam asserunt
quidam eum extra mundum esse per spa-
tium infinitum, quum extra mundum non
sit locus, et Deo non competat extensio
quantitativa, 616 B. An et ubi fuerit ante
orbem conditum, 39713', 616 A. — Deus est
summuin bonum,390D, 392I5,403A',bonum
omnino perfectum, 390 D, D', quo niliil me-
lius potest cogilari, 390 G, A', ultra quod
nihil est expetendum, 4.>i C, extra quod
nihil dici valel bonum, 390 A; bonum pri-
mum et illimitatum, 29613, non bonitafe
aliunde accepta, .391 B', nec bonitate a propria
essentia disfincta, 391 G', D' ; sod bonifas
pura ac ipsa bonitatis essentia, 296 B, om-
nem in se perfectionem includens, 2961),
omnis bonorum ac divitiarum plenitudo,
215B'; bonum in quod et ad quod omnia
ordinanlur, 143 A, quo omnia egcut, et sinc

(|ii(i noc ad momentum subsisfere possunf,
14.3 B'. oiijus visio esl iiltimus omnium finis
lormalis, 2I0C. 29,'') .\', cujiis contomi)lati(^ ot
(liloclio osf omnium boalitudo, 2I0C, 29.")!$',
39IA,;{92C, 4301); quod siimmum lioiium
diciliir in quantum est ens summe deside-
raiiiio. 403 A', Doiis, ratinno iiniversalis caii-
salilalis cl providontia', 40:515'. — Summa
est caiisa, a qua omnibus derivatum est esse
et vivere, his quidem clarius, bis aufcm
obscuriiis, 143 D, ef ciii omnis creala tiatiira
assimilari appetit, 14315; omiiium fiiiis nb-
jccfalis, 143 A. et formalis, 14315; pulchri-
tiido infinita et fontana, .374G, in creaturis
rolitcons. 240A. et a qita omnes pulcbrilu-
dinis aliquid participanf, 3741). 1)'; liix im-
niensa, 3831), cujits incomi^rolicnsibilis lu-
minositas vocatur divina caligo, .380 A' ;
utiivorsorum vertex,4.>3C', centrum ad quod
tendiinf omnia, cardo circa quem cuncta
movcnfur, .'jlOC; via per quam, veritas in
qtia, vifa ad quam gradimur, 382A'; lex in-
creata, 487 D', .346^, omnis justififp et a^qui-
fafis causa, fons, 4871)', mcnsura ct regula,
.'34615, a qua dcrivata est omnis lex justa,
4871)', a qua nullateniis appellatur, quia
nec priorem habet nec superiorem, 546 B ;
amor cominunis quo omnia scrvantur,.546C',
ad quem omnia converfuiifur, 54715, sine
quo omnia iti nibilum redigerentur, 54713;
mens cujus intuifus contemplatioque in-
tellccfus, 623 .\, honoratissimus intcllcctus,
^.■j^B, 623B', inens muitdum ratione ac mofu
gubernans, 3671), 376 B', fons splendidissi-
mus totius intelligenfiff' ac sapienliae, 507G.
Doo, utpote plene sibi suirtcictiti, 3.57 D,
competit potentia, 357 15', honorabilitas,
357 G', fama, 358 G, voluptas, 358 D', .359 B, et
quidquid simpliciter melius est inesse quam
deesse, 2961); istaqtie in ipso, licet nominc
diversa, 359A', sunt una cademque divina
essentia, 359B' : qua; in quantum absoliite
perfecta, dicitur sufTicientia, 357 D', in quan-
tum principium i^roduccndi, dicifur potcn-
tia, in qtiantum causa totius honorificcntia?,
honorabilitas, 3.58 A. — In Deo nulla est
distinctio aut diversilas a parte rei, 3.59B',
nulla compositio cx materia et forma. aut
ex actu et potentia, aut ex quo est ct quod
est, aut ex esse et essentia.aut ex supposito
et natura.aut ex genere et diffcrentia,511 A,
sed pura et infinita idenfitas, 359 B', pura et
simplicissima unifas, 360 A; in quo idem

INDEX ANALYTICUS

679

sunt Intelligens et intelligentia, sapiens et
sapientia, sciens et scientia, actio et substan-
tia, 606 C, habens et quod habetur, saltem
in his quae absohite dicuntur,511C' : propter
quod dicitur actus purus, 3o9D', 3831). —
Divina essentia non in externa dilabitur,
quamvis sit in omnibus, 425 D', imo magis
rebus propinqua quam ipsae sibi, 426 A, nec
in se externa suscipit, 426 A. — Cur dicatur
aeternus, 613B, et solus aeternus,6131J'.

Omnium causa est in triplici genere causae,
143 C, causae efficientis, in quantum entibus
influit esse et vivere, 373A, causa; exempla-
ris, in quantum cuncta per ideaJes rationes
operatur, causae flnalis, in quantum universa
ad se ordinat, 373 A. — Ipse est qui mun-
dum, non necessitate sed bonitate creavit,
143 C, ut universa divinam bonitatem ac
perfectionem participarent, 369 A', 372 A',
quia divinaest proprietas, propria bona aliis
communicare, 226 C; ipse qui mundum tot
contrariis elementis compositum conjungit,
419 B', conservat,419C,movet,419D', 420 A',
non extrinsecis adminiculis, 420 D', sed per
se, 421 B, bonitate sua, 421 B', et voluntarie,
421C.Nihil tam intimum est creaturis, quip-
pe qui universa penetrat, rerum illabitur
essentiis, 215A', in medio omnium est per
essontiam, praesentiam et potentiam, 516 D ;
sine quo nihil subsistere valet, in quo est
omnium beatitudo, 215B'. Quo sensu dicatur
esse omnium, 376D'. — Omnia intuctur et
omnia audit, 536C, 572 A', in terra et sub
terra, 575 C ; universa cognoscit, tam genera
quam species et individua, 538 C,C, 539 C,
623D, quia inconveniens est illum ignorare
quPR nos scimus, 623 A'; universa et singula,
praeterita, praesentia et futura, unico et sim-
plicissimo actu intelligendi, praesentialiter,
invariabiliter et aeternaliter conspicit, 606A':
intuendo enim suam essentiam, in ea videt
cuncta creata et creabilia, 575 A', quae in ea
sunt virtualiter, causaliter, exemplariter,
idealiter et vitaliter, 296 C, intuendo poten-
tiam suam, cognoscit omnia ad quae exten-
ditur, 575 A'; ideo in intellectu divino non
cadit fortuna, 169C, 171 A', 172 B'. Alia ta-
men in eo cst scientia visionis qua cognoscit
omnia quae fuerunt, sunt aut erunt, et quae
non est inflnita, 513 A, alia scientia simpli-
cis intelligentiae, qua cognoscit quae nec
fuerunt, nec sunt, nec erunt, et haec est in-
flnita, 513 B. — Per providentiam facienda

singulariter disponit, 513 D', per fatum ipsa
quae disposuit, multipliciter ac temporaliter
administrat, 514 A, et sic in se simplex ma-
nens, 518 B', mutabiles res propria incom-
mutabilitate coercet, 518 C. Ipse hominum
voluntates immediate disponit, sive quoad
electionem, 169 D', et quidem infallibiliter,
171 A, sive quoad exsecutioncm, 171 D', et
quidem efficaciter, 172 B, et universaliter,
172 B, 173C; ipse solo nutu cunctas creaturas
movet, tanquam dux exercitum, 628A, et
tanquam architectus operarios, 628 D; ipsi
cuncta sponte subduntur, 421D', quem po-
lus, tellus pontusque contremunt, ac ipsa
numina perhorrescunt, 108 B', nec ei quid-
quam de jure resistere potest, 422 A', B',
quamvis de facto aliquos accidat resistere,
422 A', sed tantum quantum ille permittere
dignatur, 422 A'. Ejus omnia cernentis prae-
sentia nobis magnum est incitamentum ad
bene vivendum, 626 D, C, 627 A. — Ejus
opera et judicia in creaturis adeo sunt mi-
rabilia et incomprehensibilia, 184 C, ut qui-
busdam visum sit ista inferiora non cadere
sub providentia, 184C : si enim Deus est,
unde mala ; si non est, unde bona, 104C. —
In Deo sicut quodlibet parvum inconveniens
sequitur impossibilitas, ita quamlibet par-
vam rationem sequitur necessitas, 642 B.
— Cf. Creatio, Praescientia, Providentia.

Duos Deos impossibile est esse, 392D; aut
cnim in omnibus conveniunt, et jam non
sunt duo, sed unus et idem, 392B', aut in
aliquo discrepant, et neuter eorum est sum-
me perfectus, 392 C. Sed si natura unus
tantum Deus est, 393 A', participatione nihil
prohibet esse multos deos, 393A'; et quum
beatitudo sit ipsemet Deus, 393 C, nec beati
sint homines nisi participatione beatitudinis,
393 B, sequitur omnes beatos participatione
deos esse, 393D : omnis igitur beatus, deus
est, 393 A', 467 B', D'. — Dcificari creaturas
dupliciter accidit, et per dona gratiae gratum
facientis, ut viri heroici, 393 C, et per dona
gratiae gratis datae, scilicet per auctoritatem
et providentiam, 393 D', quia duae sunt divi-
nae propriotates, aiiis pra>sidero ac providcre,
393 D"; liinc deos vocabant philosophi, qua^
dominium habont in mundum, ut intolligen-
tiae, orbes coelestes, sidera ol planetae, 394 A :
dii enim deorum, apud Platonem, sunt vel
sidora et planetae, 230 B, vel intelligentiae
ccelestes, 279 B', quibus competit aninias

C80

INDEX ANALYTICUS

corpore solulas ad se recipere, 128 B', 379 0',
4-iOC". — Dii (leapque gentiliuin lioinines vi-
liosi fuoruiil quainvis noniiull.is liabuorint
virlulfs a('(]uisilas. r).')7 A'. iioc potuci-uiil sal-
vari. i|uia vcram lidom ot carilalom iioii
habuerunt, 0370'. Coeluin liabilarc crcdoban-
tur, 1101), uikIo inultiplicilor loquehaiilur
paganis. noinpo coininonilorio, comminalo-
rie, donuntiative, 0.10 .\ ; coinnionitoria et
coinminatoria averli poterant, minime voro
donunliativa, qua* proprie raliiin diooban-
tur. G30A. — Omnis catona deorum iioii
cst sumnio Deo comparabilis, 403C', 0231$'.

DEVOTIO. Cordis devotione et puritale magis
colitiir D^Mis qiiam j^roliosis ornainenlis,
d3iC'. — liilordum diviiijp piolalis modora-
niiiio, inlordiiin negligonlia et incuslodia
cordis, accidil devotos a solila suavilate,
56 .\, qua omnia cum sa,poro interno agcbaul,
t')i]]]. incidore in cordis ariditales, .^iOA, cl
caliginom, ;>()l), ul propriam discant fragiii-
tateni, et sollicitiorps fiant, S6A'. Qui sic vi-
derit justum, ipsi intime condolere debct,
501)'. — In devotis cordibus Deus qiiasi
luduiii amoris oxercet, visitaliones et am-
plexus nunc multiplicans, nunc subtrahens,
ul avidius quaeralur, 1831)'.

DIANA, impudica filia Jovis, rogis Crel?e,
^.^i^B', sanguine placari volebat, 5.j4B, 557 B.

DIES. Quotidiana solis circumvolutione fit die-
rum ac noctium dislinclio, 278 C. — Quid
sint dies naluralis, dies arlificialis, 121. \',
dies caniculares, 122 .\. Cur modo sinl lon-
giores, modo breviores, 121C. Diurnum tem-
pus nocturno suavius ac medicinalius csl,
278 B'. — An miindus per intervalla dierum
factus sit.36!)l)'et s. — Dies non nisi meta-
phorice dicilur in spiritualibus. .370 C, et
sic dicitur ipsomet Deus, 4.30 C, beatifica vi-
sio et contomplatio secreta, 430 D. — Is sa-
pienter conversatur, qui quemliitct vil.n siiae
diem, ultimum arbilralur, 406 0'.

DIGNITATES. Alia est dignitas exterior, quae
pertinet ad gratiam gratis datam, scilicet
praplatio ; alia interior, qiiae pertinet ad gra-
tiam gralum faciontem, nenipe virtus,321 D';
penes primam attenditur majoritas, penes
secundam bonitas, 322 B : unde praelatus vi-
tiosus major dicitur, subdilus virluosus ine-
lior, .3220. — Mulli in dignitatibus felicitatem
ponunt, 298.\, nec omnino irrationabililer,
quia aliquo modo ad felicitatem spectant,
301 A', nec in se malae sunt, sed bonae, 254 D;

sed mullipliciter probal IMiilosophia in di-
gnilalil)us non esse folicilatem,248A,2.56D',
2."J7C..{17.\. Sunt onini polius onora ct ob-
so^iuia quam iinporia. ol ordiiianlur non ad
pr.Tlalorum commodum, sed ad subdito-
rum ulilitalom, 2i.SB; unn regunl nisi cor-
pora. 251 B. 2."i2.\. no(' coiilra advorsa luen-
lur, 2.52B', 2530; grati.-c suiil gralis datae,
bonis el malis communes, 317A', quae sae-
pissirne malis obveniunt, 253 D', 2550', 321 B,
I)', ot pcccala non ;iiiforunl. 3I7B, sod au-
goiil, 3I8B, ot paleraciuiil,3l7 .\'. Ideo probis
collalar', ab eis honoranliir, non eos liono-
rant, 2401), improhis concessae, plurimum
nocenl populis, 248B, cl iir.TJalis ipsis potius
siinl dcdocoi-i (|uam iionori, 317B', 3i8B, .\';
noc cniin cos dignos facoro possunt, 2.550',
318,\', .32IB, D', (piiim iiec lionorincent nec
bonificcnt siibjectuin, .310B; sed potius faci-
unt oos dospectioros, IMOD, et in ipsis vile-
sciiiil, 310,\', .321 A. Nec apud gciilos exteras
subjeclum honorant, 3190', .321 A', nec sem-
per in ipsa gente eumdem servant decorem,
320 0, C, .321 .\, quia cx opinione pondont,
.3200'.
DIOGENES philosoplius divifias contcmpsit,
238 A', et se dominum ,\lexandri jaclabat,
347 A'. Afhfe 861)', .3421).
DIOMEDES, rox crudelis ab Ilercule occisus,

5,56 B.
DIONYSIUS (S.) Areopagita, « magnus », 57 D,
« divinus »,57 0, « pr.Toloclus et seraphicus »,
3741)',« princcps tlicologorum »,57 C, « ra-
dio fidei ac sapientiae copiose perfusus»,
1 160, et «quem a B. Paulo et aliis apostolicis
viris non dubilo eruditum », 372 B, saepius
invocalur, 159A'. B', 2280', .335A, elc. —
Nonnunquam caute intelligendus est, 376D'.
DIONVSIUS Oartusianus qiiamdam in libro
isto faletiir prolixitatem, 80A', quia com-
meiitarium non pro scliolaribus, sed pro
oruditis viris composuit, 80 B'. — Fabulas
fastidit, ,5.57 B, 581 B. — Nonnulla ejus opera
allegantiir, 49 C, 230 D', 264 D, 297 B, .338 D,
476 B', 477 A.
DIONYSIUS, tyrannus Syracusanus, quomodo
fratri suo anxium esse regum slatum de-
monslraverit, .3250'.
DISCIPLINA facit mores, 61 B', ideo dum dor-
mit, saevit impunita nequilia, 4841)'. Omnis
disciplina destinationom habet et finem, .304B;
intellectualis ergo creaturae disciplinae axoTzot;
est puritas cordis, ziXo; cst beatitudo obje-

INDEX ANALYTICUS

681

ctalis, 304 C. — Discipulus magistro vices
rependere nequit, 61 B', 249 C; ejus profe-
ctus gaudium est magistro,452B', ejus culpa
in magistrum redundare potest, 101 A'. —
Id sapit quisque quod didicit, 73A.

DISCRETIO actus est prudentia?, 73 D, 202 A.
Non tam virtus est quam moderatrix virtu-
tum, 137 D', quibus ordinem ponit, 137 D',
et quae sine ea vitia fierent, 138 A. — Discre-
tioestomnia tempestive agere,137C', ita ut,
sicut non seritur in sestate, 136 A, nec quae-
runtur violse in hieme, 136 C, aut uvfe, in-
eunte vere, 137 A, sic efferatis peccatoribus
non proponantur ardua, 138B, nec a novi-
ter conversis exigatur perfectio, 1381)', sed
in schola virtutum conveniens servetur ordo
proficiendi, 139B.

DISPOSITIO scientia Dei est in quantum co-
gnitiva eorum quae fienda sunt, 635 A, C. —
Entia nolunt male disponi ; pluritas princi-
pum mala : unusergo princeps, 142 A, 390 A,
522 B.

DISTINCTIO a parte rei signum est imperfe-
ctionis et indigentise, -359 C ; ideo rejicienda
est opinio quse in divinis attributis eam po-
nit, 359 C.

DIVITI/E. In divitiis multi felicitatem ponunt,
297 D, nec omnino irrationabiliter, 300 .V,
quia aliquo modo ad felicitatem specfant,
300B', 301A': sine enim competentibus di-
vitiis non contingit esse felicem felicitate
politica, 231B, 238D,239B, quamvis contin-
gat felicem esse felicitate contemplativa,
239 B ; sed multipliciter probat Philosopliia
in divitiis non esse beatitudinem, 225 B',
240 C, 243 A, 312 D'. — Qnoad naturam spe-
cificam vilissimis vermibus viliores sunt,
226 C, et pretiosae non sunt. nec ex se, alio-
qui tanto laudabiliores essent quanto ma-
jores, 226 D, nec ex natura possidentis, quia
nec simul esse possunt apud omnes, 227 A,
B', D', nec apud unum, quin ceteri depau-
perentur, 227 B, D'. Facere nequeunt ut ho-
mo nullo indigeat, 312D, 314D', et sibi suf-
ficiat, 313D, 315A, quae externo indigent
ipsae auxilio ut serventur, 313 B', D', ncc
famem,sitim aut frigus tollere valent, 314D,
nec animam satiare, 228A, nec defunctum
comitantur, 315B', et depauperant magis
quam ditant, 256 C, D; pars ergo tantum
sunt beatitudinis, quam qui obtinuerit, to-
tam felicitatem non habebit, 360 B', et multis
indigebit, 360 C, et queedam indigentia dici

possunt, 314D', nedum indigentiam pellant,
314 C. — Praecipua sunt bellorum causa,
244 B, 527B', multarum curarum ac sollici-
tudinum origo, 2.34A, 315C, 316A, multa
secum trahunt vitia, 88A, 238B', 316A, a
philosophise studio retrahunt, 351 B, et pau-
cissimorum est eis bene uti, 241 B'; ad for-
tunam proprie non pertinent, 177 C, nec
sunt propria hominis bona, 182 B' : eodem
ergo vultu dimittendae sunt, quo accipiendae,
162 D. — Multo ditior est qui modicis est
conientus, quam qui multa possidens, plura
cupit, 314 C, quia tanto ditior est homo,
quanto cupiditas in eo est minor, 241 B. Di-
vitia; dominantur avaris, divitiis liberales,
226 D'. — Divitia? spirituales quo liberalius
communicantur, eo in communicante exu-
bcrantius manent, 228 A. — Cf. Argentum,
Aurum, Pecunia.

DOCTRINA. In doctrina christiana, alia sunt
quae directe cadunt sub fide, et ab omnibus
concorditer tenentur, 382 D, alia sunt opina-
bilia, circa quae varias opiniones exsurgere
contingit, 383A. — Plus est opere docere
quam verbis, .526 D, ideo turpior est, qui in
officio cujus vult esse magister, peccat, 166 C.
— Tanto unusquisque convincitur minus
doctus, quanto minus patiens, 267B. — Li-
ber de Doctrina scholarium, Boetio (perpe-
ram) adscriptus, allegatur, 215B, 471 C.

DOCTRINALE puerorum (Alexandri de Villa-
Dei), 497 G.

DOLIUM. In aula Jovis duo sunt dolia, e qui-
bus universos aliquid bibere necesse est,

m\.

DOLOR inter quatuor principales animae pas-
siones recensetur, 149C, D' ; quotuplex sit,
150 D. — Ex se nec bonus nec malus est, sed
ex voluntate patientis meritum vel demeri-
tum sumit, 150 C. — Sic rationis judicium
corrumpit, ut mala ex eo videantur gravio-
ra, 190A'.

DOMINUS. Nomen dominus proprie soli Deo
competit, 256 A', creaturis autem aliquali-
ter, 256D. — Dominis efiam infidelibus et
vitiosis debefur obedientia et i-everentia,
321 C.

DONA Spiritus Sancti per lumina solis desi-
gnantur, 58A. — Infantulis in Bapfismo
infunduntur, 182 D', sed per quodcumque
mortale peccatum amittuntur, 30 D'.

DRACONTITES, gemma e dracone orta, 336 C.

DURANDUS (Campanus), Ord. Min. theolo-

683

INDKX A.NALVnnUS

gus. auclor Suminap oonfessarioruni, 322 C.
DUUANDIS (^a S. Portiano), Ord. Prsed. Ihco-
lojius. :{:^S(:. quid dc motu planctarum, oOD',
ot (io lato, 01215".

E

ECCENTiUCUS. An in- coelostii)us circulis po-
nendi sinl cccentrici, negant naturales, ut
Aristoteles,50C, ponentes idem essc cenlrum
ctu-porum superiorum et inferiorum, seu
oontrum mundi, ."iOC. cl orbes coelestes,
proptor perfcctam rotundilatem, sic moveri
ut uiius altorum non subintret, 50 C; afTir-
manl vcro mallicmalici, ul IHoIom.Tus, "iOlJ,
quia accidit unum planetam uno tempo-
re plus propinquare ad terram quam aiio,
51 A, quod fieri nequil in spliaeris concen-
tricis,50D', ideo eccenlricos circulos ponere
neccsse cst, 51 A; noc propter lioc scinditur
sphcTra planetae, quia ponitur eccciitricus
inter duas superficics sphfrrae, et movetur
infra sphfpram, 5115. — Haec demum positio
probahilis ost tantum, usquodum alia a[)ti-
or invcnialur, 511);ct in liis multa videnlur
incerta, 51D', 521).

ECCLESIA militans luna est splendida a sole
Christo illuminata, 12615, quae frigida di-
citur, vel quia in ca abundanl rcprobi,
58 C, vel quia ipsi electi, respectu Bealo-
rum, frigidi merito vocantur, 58 A' ; coe-
lum stoiliferum, 1251)', in quo tot sunt
stelia? quot animae sanctae, 126.\ ; nemus,
in quo tot sunt arbores quot fideles, 199 C,
quod, flante Spiritu Sanclo, ineunte scilicet
Ecclesia vernantissimis rosis irrubuit,199C,
sed postmodum, oboi-tis tentationibus, ex-
aruit, 199A'; domus Dei, 438B', inslar Ec-
clesiae triumphantis pulcherrime disposita,
438 C, in qua quae inordinata videntur, sub
altiori respectu ordinata sunt, 4381)'. —
Ejus rcgimon Deus voluit esse monarchicum,
H6A', 134A', scd aliqualiter aristocratia et
democratia temperatum, 134C'. — A Spiritu
Sancto specialiter cuslodilur, ne tota defi-
ciat, quanquam accidat cam interdum pro
majori parte, ut tempore auctoris, deficerc,
591). — Felix primitivae Ecclesiae aetas, in
qua fideles, sobrie, conlinenter et simplici-
terviventes, 24615, pati malebant pro Christo
quam resistere, 246 C, in qua tot nionachi
et eremitae, in desertis incredibili fervore
Deo serviebant, 246 D; pessimus hodiernae

Ecclesiae slatus, in ([ua vigenl avaritia el
ambilio, 21615', simoniaca pravitas et haere-
sis, 246(;', in (jua omnia vidonlur vonalia,
etiam opiscoporum consccratio, 2i6C'. —
Qui primus Eccicsiam coepit lemporalibus
ditaro redilibus, ipsi nesciens ruinam intu-
lit, 246D'; Ecclosia cnim auro non con-
struitur, sod (iestruitur, 1:541)'. — (juid Ec-
clesiae sidera, 58 C, A', 7015. — In civilate
Dei, seu Ecclesia triumplianti, lex est cari-
tas, rex vcrilas, [)ax fclicitas, vita aetcrnitas,
5461).

ECLI1'S1S Iuiia>, quomodo fiat, 5021). Olim
magarum incantationibiis causari credeba-
lur, 502 A', ad quas avertendas magnus fie-
bat strepitus, 50215'. — Solis cclipsis in die
Parasccves, quomodo facta sit, 148 A'.

EDUCATIO. Nihil homines plus eflicit iracun-
dos quam educatio mollis et blanda, 208A,
educatio enim mores facit, 6115'. — In cdu-
catione tam corporis quam animae, a mol-
lioribus nutrimentis ad solidiora ordinate
procedendum est, 225 A'.

EFFECTUS aliqiio modo propriae causae assi-
milari intendit, 14:515. — 1'osita causa, non
necessario sequitur effectus, quia causse vir-
tus aliunde impediri potest, 633 C ; attamen
unicuique effcctui assignanda est' causa,
634 .\. — Effoctus cujuscumque causae se-
cundae magis cst effectus causae primae quam
alterius, 217 B', et quamvis cffectus perfectio
sit in conversione ad suam causam, 217 C,
omnium felicitas in conversione est ad cau-
sam primam, 217C.

ELECTIO est proprie actus liberi arbitrii, et
duo complertitur : consilium, quod pertinet
ad intellectum, et acceptio, quae pertinct ad
voluntatem, 573 15' ; et magis spectat ad
voluntatcm, 573C. — Electi, utrum ideo
electi sint quia boni, an econtrario boni
quia elccti, 638C', 6;59C. Illis, tanquam filiis
Dei carissimis, reservantur in praesenli bona
praistantiora, scilicet dona gratiae, 254 D', et
adversitates, qiiibus jugitor ad Dcum revo-
cantur, 354C. — 0»an^ pauci sint respectu
rcproborum, 84C. — Cf. Heali, Jusli.

ELEEMOSYNA. Non minoris est criminis, ha-
benti sua auferre,quam indigentibus propria
denegare, 228B.

ELEGI quid sint, 24 B.

ELEMENTA. (juatuor sunt rerum elementa,
specifice distincta, quorum unumquodque
propriam habet formam subslaQlialem, 378 A,

INDEX ANALYTICUS

683

et perfectum est in genere suo, 375 C, et
cum aliis convenientiam habet vel discre-
pantiam, 375B'. Ab increata Sapienfia sic
creata sunt, ut aqua decies subtilior sit
terra, aer decies subtilior aqua, ignis decies
subtilior aere, 375D' ; et ita disposita, ut
quse inter se symbolum vel convenientiam
habent, juxta se collocentur, quse non ha-
bent, ab invicem separentur, 375 D. Sic inter
ignem et teiTam, quse maxime inter se
disconveniunt, 375 B', et ab invicem maxime
distant, 375A', mediant aqua et aer, 375C'.

— Naturaliter esse appetunt, 409A, ac pro-
inde ad locum sibi proprium tendunt, 409 A',
et quantum valent, divisioni resistunt,409B';
sed in hoc a natura naturante aguntur, non
agunt, 410A, quoniam inanimata sunt, nec
apta ad animationem, sive per animam
propriam, sive per animam mundi, 409 C.

— Corruptioni et tempori subjacent, quan-
tura ad partes suas, 3G7D', et fato, quantum
ad commixtiones, 517B', et commutatio-
nes, 517C'. Quomodo in mixtis i"emaneant,
517 B'. — Contra peccatores in die judicii
consurgent, 528 C. — In corporeis hujus mun-
di elementis occulta latent semina omnium
quse nascuntur, 367 C — Cf. Aer, Aqua,
Ignis, Terra.

ELEPHANTUS tanta? est magnitudinis ut tur-
rim cum triginta viris super dorsum ferre
queat, 347G'. — Natui*aliter castus est, 342 B,
et domari potest, ac informari ut adoret re-
gem, 308 D'.

ELISEUS propheta, jam miraculis clarus, non-
dum regi Juda notus erat, 263 B.

ELOQUENTIA ad felicitatem civilem confert,
194C', quia hominem facit amabilem et pro-
movet multos, 159C'. — Donum est naturse
et munus Dei, quod reprobis frequentius
datur, ne nimis appretietur, 160 B ; lauda-
bilis est quum veritatem praedicat, 159 D',
vana et nociva, quum audientibus inaniter
placere quaerit, aut falsa colorare, 160 A. —
Sine eloquentia parum prodest sapientia,
sine sapientia multum obest eloquentia,
160 B.

EMPEDOCLES, philosophus Epicureus, 37A',
76 C, 80 A.

EPICURUS imperitus fuit philosophus, qui di-
vinam toUebat providentiam, asserens om-
nia casu contingere, 539B', et ipsum mun-
dum ex fortuito atomorum concursu pro-
ductum esse, 564 C ; insuper, omnia ad

materiam referens, formas substantiales di-

cebat esse meras qualitates in materia, et

rationales animas credebat mortales, 300 B.

Quamvis in voluptate tactus et gustus sum-

mum bonum posuerit, 299 C, frugalissi-

me vixit, oleribus contentus, 80B', et di-

vitias contempsit, 241 B. — Epicurei se

heredcs esse Socratis jactabant, 76B, quam-

vis Epicurus diu ante Socratcm vixerit, 80A.

In multis erraverunt, 37A', asserentes non

tantum res esse ex uno mixto confuso pro-

ductas, 371 A, sed materiam esse totam re-

rum substantiam, 371 D, et omnia non di-

vinitus, sed casu et fortuna moveri, 420C.

Quid per casum intellexerint, 564A, B'.

Cf. Democritus, Empedocles, Leucippus, Zeno.

EPICYCLUS quid sit, 51 C. — An sint in or-

bibus planetarum ponendi epicycli, negant

naturales, ut Aristoteles, 50 C, quia ad expli-

candos irregulares planetarum motus, po-

nere sufficit majorem vel minorem veloci-

tatem in motibus orbium, 50 D, .52 D; affir-

mant mathematici, ut Ptolemseus, 50 A, quia

frcquenter accidit unum planetam, respectu

alicujus stellae, retrogradi, 51 A, quod fieri

nequit nisi in epicyclis, 51 B. Nec putandum

est epicyclum transferri de una parte defe-

rentis ad aliam, 50B', aut moveri sicut or-

bes circa terram, 52 B, sed simpliciter mo-

veri motu circulari circa centrum suum,

intra deferentis convexum et concavum,

50 C, sicut eccentricus ipse movetur in sphae-

ra, 51 C. — Sol tamen epicyclo carere dici-

tur, 50 B', 51 C. — Cf Planetaj.

EQUUS quidam dat exemplum castitatis,537C'.

— Quid equi solis, 197A'.
EBOSTRATUS Ephesinus, quomodo sibi famam

conciliaverit, 261 A'.
ESSE de Deo dumtaxat essentialiter dicitur,
631 A, in quo non est accidens, sed subsi-
stens veritas, manens causa, naturalis pro-
prietas, 613 A, perfectum et invariabile vive-
re, 613 D' : ideo ipsi competit solum esse, nou
fuisse et fore, quse proprie sunt tempora-
lium, 623D' ; et ab ipso omnibus derivatum
est esse et vivere, 3I1.\', 546 A, aliis clarius,
aliis obscurius, 143 D : id enim quod prime
et maxime est ens, ceteris omnibus causa
est entitatis, 405 C. — Esse et fieri sunt sup-
positorum, 469B', 622D. — Omnibus inest
essendi desiderium, 205 B, 407B, universis
creatis a Providentia inditum, 411 A : sive
animantibus, quibus data sunt appetitus

684

INDKX ANALMICLS

concupiscihilis ad consequcnduni utilia, irc^-
scihilis ad fu^-iendum nociva. 407 IV, ct di-
vcrsa incdia ad rcsislondun), 40715'; sivc
viivntihus, quoruni (]uod(]ue et locuin sihi
proprium appetit, 407 I)', et alimenta cx
iuuno traliit. 4081); sive inaniinatis, qu.T ad
locum convcnientein tcn(iuiil,4(l9.\", et divi-
si(Uii pro posse resLstunt, 40!il5'; et non tan-
tum desiderium essendi, sed et in perpetuum
cssendi, propter quod sihi similia generare
qiurrunt, ut in succedentihus quodammodo
vivcrc pergant, 205 C, 40SC'. \n damiiati
non esse desiderare possint, 79 C, et quo-
modo, 3041)'. — lllud simplicitcr esse dici-
tur, (juod ordinem naturamque servat,450H',
et non esse, qiiod ab eis deficit, 45GB' ; ideo
peccando homo esse desinit, 455 C, 456B, et
recte mortuus dicitur, 453 D', 456 C, et nihil,
4551)', 456 A'. Item, ens cum uno et bono
convertihile est, 469 C ; uno autem omnia
conservantur, 469 B', et unum cum bono
convertilur. 469 C : quidquid ergo a bono
dcficit, eo ipso esse desistit, 4691)'. — Esse
naturae, prae esse gratise, pro nihilo rcputa-
tur, 456 C.

Entia omnia ab una causa prima proce-
dunt, 308 A', quae est bonum, 311 B', et om-
nia ad primam causam convertuntur, nalu-
raiiter, cognitive, aut intellectualiter, 308.V';
male disponi noiunt ; pluritas principum
mala : unus ergo princeps, 142A, 390A,
522 B. Cf. Creaturae.

ESSENTIA ah essendo dicitur, ct magis pro-
prie convenit in divinis quam substanlia,
613.\. Esscntia divina ncc in externa diia-
bitur. 4251)', nec in se externa suscipit,
42()A. — Omnis creata essentia incompa-
rahiliter plus deficit a perfectione Creatoris,
quam ei assimilatur, 616B'. — Omnis sciens
qui scit essentiam suam,est rediens ad essen-
tiam suam reditione completa, 376D; nuUa
essentia est ad se rediens reditione comple-
ta, nisi intellectualis et immortalis, 220 A*.

EUCLIDES, geometra. invocatur, 261 D', 348 B.

EUPHB.VTES fluvius, ex eodem fonte ac Tigris
fluens, 567 B, ab eo dissociatur, 567 C, et
cum eo denuo confluit, 567 D.

EUKIIMDES, tragicus poeta. 331 C, felicem prae-
dicat qui liheris caret, 343 A.

EURUS, ventus orientalis, 474 B, Suhsolano
coUatcralis et impetuosissimus, 221 B', juxta
nonnullos ex refluxione maris ad orientem
nascitur, 69B'. Nubes generat, o4B'.

EURYDICE, Orphei uxor, a serpcnte inlerfccta,
428 A, ct e tartari carcere cducta, 429 A',
430 .\, invsticc carncm designat, 4iH B et s.

EUSEBUS, Emisenus cpiscopus, putativusau-
ctor quarumdam homiliarum, 235C, 464B'.

EU.STBATIUS, Ni(frcnsis archiepiscopus, Ari-
stotelis commentator, 31(], 381), 151 A.

EUTVCMES hflPresiarcha, unam in Christo per-
sonain cl iinam naturam dumtaxat ponc-
haf. 412C.

E.\CO.M.Ml'MCATI() episcopi cxlra dioecesim
non cxtenditur, 53 C', 3-i()B'.

E.\EMPL.\R et exempliim. quo difl^erant, 372 C.
Quomodo mundus ad divinum exemplar fa-
(•tus essc dicatur, 372 D.

EXSILIU.M. Lcge antiqua sancitum erat, ut
quisquis Romae sedem collocaverat, 129A',
intra vallum civitatis, 129 B', exsilii poena
plecti non posset, 129 .V, B' ; ideo contra jus
exsules facti sunt Boetius et Scipio .\frica-
nus, 129B'. — Quum anima ad contemplan-
dum Deum facta sil, in terra tanquam in
exsilio delinetur, 128A'; qui ergo ex desi-
dcrio regni coeleslis lacrimatur, ostendit se
vcre in hoc saeculo exsulem et peregrinum,
132 D'.

FABRICIUS, Romanorum consul, dicilur fide-
lis. quare, 271 C.

FAMA Deo potissimum competit, ut opulentis-
simo. potenlissiiiin ct honorahilissimo, 358C,
nec in eo realiter dilTert ab opulentia, om-
nipotentia, honorahilitate, 358B', et volu-
ptate, 3581)'. sed est cum cis una cademque
divina cssentia, 359A'. Eam sihi conciliat
pcr opera sapientiae, misericordiae et justi-
tia^, 3o8.\'. Famosos contingit esse homines
in una virtutc et finite, 358 C, Deum in om-
nihus et infinite, 358 C. — Bona fama tutior
est pecunia, et in tenebris proprium habet
splendorem, 75 B. et qui negligit oam, cru-
delis est, 75B, 102B', 333 A; laudabilis prae-
cipue est fama justorum, qusc absentes et
posteros afdificat, 362 D. Plerique ex prospe-
ritate judicant homines, IIOB, ita ul mise-
ris etiam pcreat bona fama, IIOC, quod cst
velut ulliinaadversae fortunae sarcina, 1101)'.
— Multi in fama felicitatem ponunt, 298B,
nec penitus irrationabiliter, quia aliquo mo-
do confert ad felicitatem, 301 B, A', saltem
civilem, 194 D' ; sed multipliciler probat

INDEX ANALYTICUS

685

Philosophia in fama non consistere beatitu-
dinem, 260 A, 271 A, 361 G. Fama enim quan-
tacumque. ad terram habitalam, quae est
punctus respectu universi, coarctatur, 202 IV,
269B', 271 A, nec in hoc puncto pervenire
valet ad omnes gentes, linguis et moribus
dissitas, 262 D', 332 C, quarum id alise lau-
dant quod aliae vituperant, 263 C ; idcirco
intra gentis unius limites necesse est eam
angustari, 263 D'. Insuper accidit eam obli-
vione deleri, 26oC; necessario cum tempore
finitur, 265 C, nec quidquam mortuis pro-
dest, 267 A', 271 C, sive toti moriantur, 267 B',
sive ad coelestia remeent, 267 C, quum ce-
leberrimorum maneat tantum inane no-
men, 272B. Saepe etiam fallax est, 331 A,
mendosa, 331 B, inanibus vulgi opinionibus
innixa, 331 A' ; vanus verborum sti'epitus,
331 A', qui nihil meriti affert, 332 B, nun-
quam firmus perdurat, 333 A», nec comme-
moratione quidem dignus est, 332D'. Hanc
qui tanquam praemium affectat, 266 C, A',
et stultus est, 266 B', et arrogans, 266 C. —
An et quatenusliceat famam appetere,268B,
aut contemnere, 75 B, D, 102 A'. — Famam
multi verentur, conscientiam pauci, 266 A'.
— Fama quam communis opinio tenet, non
totaliter falsa est, 549 B'. — Cf. Gloria.

FAMILIARITAS. In regum familiaritate non
consistit felicitas, 327 A, quum ipsos fami-
liares accidat saepe vel regum clade involvi,
327A, vel crudelitate perimi, 327C, nec ipsa
familiaritas sine timore habeatur, 327D', nec
ad libitum deponi possit, 327 A', 338A. — In
clientela principis, aut veritas perdenda est
aut amicitia, 98B'.

FASCINATIO fit, juxta Stoicos, virtute alicujus
naturse superioris, qua nata est anima unius
mutare, anima alterius immutari, 632 C;
juxta Peripateticos, virtiite motus coelestis,
qui, in quantum motus, movet corpora, in
quantum instrumentum intelligentiae mo-
ventis, agit in animam, 6.32 D'.

FATUM. An et quatenus liceat fati nomine uti,
541 A'. — Fatum dicitur a fari, quasi sit di-
ctum coelestium, 629 D', vel oraculum deo-
rum, 630A, et multipliciter sumitur, 258',
542B, 631 B. — Vel dicitur lex astrorum,
rebus necessitatem imponens, et niliil est,
541 D'; vel dicitur dispositio in rebus relicta
ex providentia, et est aliquid creatum pro-
priusque providentiae effectus, 541 D'. — Fa-
tum est quasi manifestatio seu verbum ex-

terius divinae providentiae,512B', agendorum
dispositio in rebus ipsis digesfa, 513 D, tem-
poraliter, 513D', per quam providentia suis
quaeque nectit ordinibus, 51 ID'; causarum
complexio, 630B, singulis distribuens tem-
poraliter quae a providentia sunt praeordi-
nata, 512 B, 514 A, formas, loca et tempora,
513 G; gerendorum mobilis nexus et ordo
temporalis, 515 A, impressio et expressio
providentiae quantum ad aliqua, 515 C; non
est unum simpliciter, sed aggregative, 517 A'.
— A providentia tanquam a causa exem-
plari fluit ct dependet, 513B', ncc ab ea re-
cedit, 519 D, sed a providentia in pluribus
distinguitur, 512 C. Providentis subjacet
tam ipsum, 515 C, quam omnia quae ipsi
subsunt, 5I5B, sed non econverso, 515D ;
quae enim longius a prima causa discedunt,
magis fato subduntur, 516B, quae magis Deo
propinquant, magis a fato libera sunt,516C,
quae Divinitati proxime adhaerent, fati ordi-
nem excedunt, 515A', 516B'. — Exercetur
sive per intelligentias, 5I4B, B', sive per
totam naturam, 514D, sive per coelestium
motus, 514D, C, sive per daemones, 514A',
non autem per animam mundi, 514 C, D'.
Ipsi subdi dicuntur quaecumque Deus non
per se ipsum, sed per causas secundas ope-
ratur aut gubernat, 517 G, ut ccelestium mo-
tus,517B,elementorum commixtiones, 5178',
et mutationes, 517 C, generabilium et cor-
ruptibilium propagatio, 517 D', actus fortu-
naeque hominum, 518B. Ex se est mobile
et mutabile, 518 G, sed per respectum ad
providentiam, cujus est expressio, immuta-
bilitatis fit particeps, 518 D, et quae indoctis
confusa et perturbata videntur, 518 D', suo
modo ad bonum disponuntur, 519 A. — Fa-
tum est forma ordinis esse ac vitae inferio-
rum, in ipsis causata ex periodo coelestis
circuli, 631 B, et medium tenet inter neces-
sarium et possibile, 631 D, necessarium qui-
dem in primo circulo coeli,possibile incircu-
lo generabilium et corruptibilium,631B',D';
unde duobus immutari potest : et qualitate
elementorum per quae ad generata defertur,
et esse generatorum in quibus inest, 632 C,
ut sunt, V. g. dispositiones animse, 632 C.
Ideo nullam rebus necessitatem imponit,
sed ad coelestium effectum inclinat, si non
sit in materia dispositio contraria fortior,
633 B. — Fatum verum est Filius, qui est
Verbum aeternum Patris, 630 C, in quo et

CM

INDFA ANAI.VTICUS

per quod ordintivit apud senioli|)sum ante
sapcula totani serieni saeculoruni, (litOl). —
r/'. Providentia.

F.VNO.NUS. vontus occidcntalis tcndcns ad
austruni, huinidus et calidus, plantarum ac
rrondium productioni fuvct, 1^211)"; in orien-
le nubila, sed scrcna in mcdia acris parte
facit, 54 C".

FF.IdClT.\S. Omniuni qu.-c geruntur finis ulti-

inus ct praemium est felicitas, 404 C, ad

quam omncs fines infcriorcs ordinantur,

4()4I)' : nemo cst enim (jui se fcliccm esse

nolit, ^871)', 453 C; el haec feUcitas non est

nisi bonum, 4()5H. — Sed duplex est feiici-

tas : allera \\\?c pra^scnlis. seu meriloria,

31 C, quJB miscrias poena> et culpa? non ex-

cludit, :il(JC; altcra vils futura?, seu prae-

miatoria, 31 C\ quae omni miscria caret,

2U)1). Fdicitas liujus vita? est vcl polilica ct

civilis, qua* consistit in actu prudenliai, 32.\,

21GI), vel speculativa, quae consistit in actu

sapientia;, 32 .\, 216 0. Rursus, felicitas poli-

tica est vel naturalis vel supernaluralis,

21GB'. — .\d felicitatem politicam speclant

amici honesli, li)4A. uxor et sol)oles prohae,

194 C, et honorata?, 194 B', praesidentia, quae

est quaedam divinae naturse participatio,

194 A', ingcniositas mentis, lOiC, cloquen-

tia, 194 C, celcbritas, li)41)', sanitas corporis

et opulenUa, 216 U', 231 B, 238 D. Sed in hac

vita tanta esse non potest, ut ex omni parte

pcrfecta sit. 20GB', D', 207 B, vel maneat,

20GD' : quianec simul totaliter adest,209D',

nec adeo retineri potest quin abeat quum

velit, 209 B', et tandem in termino vitae cor-

ruit, 211 D'; insuper tot molestiis respersa

est, 207 B', D', 215 D, et amaritudinibus, 209 C,

ut potius miseria diceretur, 209 C, quam fe-

licitas, 212 C. Felicitas ergo ncc in divitiis

consistit, 210 D', 211B, D, 22GD, 241 G, 311A,

315 B, nec in bonis terra?, 230D', nec in lautis

conviviis, 231 D, nec in preliosis vestibus,

232 D, nec in ministrantium copia, 2.32D',

nec in dignitatibus et honoril)Us, 248 A,

2.56 D', 317 A, 323 A, nec in fama et gloria,

2G0A, 331 A, nec in potentia, 324 A, 347C,

nec in principum familiaritate, 327 A, nec in

amicis, 328D, nec in nobilitate, 3.33B, 334G,

nec in voluptatibus, 341 .\, 344A, nec in co-

pulaconjugali,342A', nec in corporis dotibus,

347B'. — .\lia est ergo felicitas, qnas non in

bonis corruptibilibus consistit, 210D', 211 B,

sed in actibus intellectus et voluntatis, in

contcmplatione scilicct cl (lilectionc primae
verilalis,2IOA,scu optimi spcculabilis, 217C,
391 B, ct in interioribus bonis. quae, si veli-
miis, ncino toUct a iioiiis, 210B'. Ila'c prae-
iiiiuiii cst virtutis, 4501), nec nisi in pcrfectis
invenilur. 217A; lianc dixerunt jihilosoplii
pcrpctuam, deliciosam, impcrturbaiiilcm,
472 C; scd revcra in liac vita iicrfocta csse
ncquit, 31 1)', ubi nec pleiie, nec continue,
nec sccure habctur, 32.\. — Unde liquet
ultimam hominis fclicilatcm nec in bonis
exlernis, nec in parte scnsiliva, nec in vir-
tutibus moralibus consisterc posse, 32 A,
216C',nec in unione cum intelligentiis,217C,
sed in convcrsionc ad primam ct o[)ulcntis-
simam causain, 217 C', 3891)', sciliccl Deum,
391 A.quo niliil polesl mclius cogitari,390G.
(Jui ergo felicitatem, sive in praesenti sive
in futuro, vult acquirere, 221 B, 2221), se-
dem suam constituat, non in inonte excel-
so, 22115', scu in supcrbia el praesumplione,
222D', nec in (( bibulis arenis », 221 C, seu
cupidilatihus terrenis, 223 A, sed in saxo
humiii, 222B, id cst in vera Immilitate et
rcrum omnium contcmptu, 223B. — Nec
felicitas nec miscria est in hoc mundo, nisi
ex hominum opinione, 208 D', sed in qua-
cumque fortuna invenitur fclicitas, 208B',
in prospera quum ea non extoUimur, in
adversa dum ea non Iristamur, 209A. —
Cf. Beatitudo, Bonum.
FIDES dupliciter sumilur, vel pro virtute
theologica, veritatis evidentiam excludente,
563 B', vel pro firmo assensu, sive rationi
innitatur, sive auctoritali, 4481)', 563B'. —
Fides cum mortali peccalo manet, sed infor-
mis, 30D'. — Sine fide nemo potuit unquam
salvari, 557 C; ideo fides et pietas opes sunt
Christianorum, 206C. — Contra fidem ca-
tholicam nulla potcst esse verilas, 585 B',
idcirco omnis philosophica doctrina S. Scri-
pturae contraria, simpliciter falsa est, 586A.
— Fideles sa-pe accidit tentationum nebulis
involvi, 70C, ita ut eos vivere taedeat, 70D;
sed Ecclesiae precibus mirabiliter liberantur,
70 D'. Cf. Christiani.
FILIA. Cur nomine filiae gentes in Scripturis

designentur, 239 C.
FINIS multiplicitersumitur, 382B', 397C;cum
bono coincidit, 39715. — Magis appetitur
finis quam quae sunt ad finem, quia finis
movet ad operandum, 396 C, et necessita-
tem imponit his quae sunt ad finem, 363 G :

INDEX ANALYTICUS

B87

in ordine enim agibilium habet se finis sicut
principium in ordine speculabilium, 302 C;
unde sicut in specuiabilibus cognitio prinii
principii est causa cognitionis conclusio-
num, ita in agibilibus appetitio finis est cau-
sa appetendi quae sunt ad finem, 3021). —
Quamvis homo quodammodo dicatur om-
nium finis. 125C, 238D', nullum bonum
creatum potest esse ultimus rerum finis ob-
jectalis, 143 B'. — Omnium quae geruntur
finis est ipsa felicitas, 464 C, ad quem finem
ultimum omnes inferiores fines ordinantur,
464 D'. — Finiti ad infinitum nulla est com-
paratio, 266 A .

FLETUS alius cst verus, ex interno dolore pro-
ccdens, alius fictus, qui arte educitur, 24A',
ad quem pronae sunt mulieres, 24B'. — Fle-
tus ex justa causa, si ex caritate proccdat,
meritorius est vitae aeterna^, 24 C. — Qui se
in hac vita non deplorant, se in aetcrnum
deflebunt, 2-4 D; attamen nec temporalia
damna, nec etiam peccata nimium deflenda
sunt, 1140. — Cf. Lacrimae.

FOMES, seu sensualitatis corruptio, qua ha-
bitualiter ad carnalia inclinamur, 400 C,
in Baptismo debilitatur, sed non tollitur,
400 D'.

FORMA nunquam, juxta Aristotelem, potest
in eodem materiam prsecedere tempore,
220A, C, 379B', 414G'.— In entibus, formae
est movere et agere, materiae moveri et pati.

383 C.

Sicut res figuris difl"erunt, ita et

formis specificis, 607 B'; et sicut a forma
habent esse, sic a forma habent unitatem,
494B, et consequentia formae, 51 IB, scilicet
inclinationem ad proprium finem et vim
activam qua ad illum pertingitur, 511 C, et
in corporalibus, inclinationem ad locum et
motum, 511 C. — Quaelibet forma propriam
habet actionem, qua suo fini conjungi po-
test, 255 B, quae operatio a quibusdam voca-
tur actio notionalis, 255 B ; unde dicitur
quod actio arguit formam, 255 G. — Forma
substantialis magis aut minus non recipit,
370D, et in se considerata, semper pulchra
censelur, 239B'. — Nulla forma materialis
de potentia materiae educta, reflexiva est
super se ipsam, 220A'. — Cf. Materia.
FORMICA, optima sedulitatis magistra, a qua
discere possunt juvenes fructuose adolescen-
tiae tempus impendere, 25 C, ul in senectute
acquisitis gaudere valeant, 25 D'. — Mira
formicarum industria providentiam com-

mendat, 535 D' ; eis enim inesse videtur
quoddam prudentiae lumen, 536 G.

FORTiTUDO virtus moralis est, timorem re-
frenans ac moderans, 74 A', quae circa mor-
tis pericula versatur, 208 C. — Virum for-
tem non decet moveri quum ingruit prae-
lium, 551 A', quia ipsi fit occasio acquirendae
gloriae, 551 B'; non tamen propter famam
principaliter praeliari debel, 5511)'.

FORTUNA quid sit, 168 B. — Nihil est praeter
intellectum praclicum, quum illi accidit ali-
cujus esse causa praeter intentionem, 169A ;
unde prout intelleclus dicitur distinctus rea-
liter ab anima vel non, et ipsa fortuna dici
potest accidens vel substantia, 169B. Causa
est per accidens, 168 C, de genere causae
efficientis, in quantum fortuitus ert"ectus per
accidens conjungitur efl^cctui causae efficien-
tis, 168 C, et eorum effectuum dumtaxat
qui contingunt extra semper et frequenter,
168 C, 177 B', 566 A. — In intellectu divino
locum non habet, cui nil est ignotum, 169C;
sed in intellectu angelico non repugnat eam
inveniri, quamvis raro, 169D, 171 A' : ubi
enim providentia latior et major ratio, ibi
fortuna minor, 158A', ubi plurimus intel-
lectus, ibi minima fortuna, 158A', 169 A'. In
influxu autem coslestium corporum multo-
ties accidit, quia ncc infallibiliter agunt in
voluntatem humanam, 171 A, nec universa-
liter, 172B, 173A, quum vis ccElestium mi-
nus pateat quam voluntas, 171 D, et ordine-
tur ad unum, 172 C, 173B : unde ex coele-
stibus corporibus contingit aliquem dici
bene vel male fortunatum, 170 A', 171 C,
172 D, bene vel male natum, 170G', 171 B',
in quantum scilicet ex impressionibus reli-
ctis in suo corpore per corpus coeleste, habet
vel non passiones potentes ad eligendum sibi
utilia, 170 A', 171 B, aut virtutes potentes
ad exsequendum, 172 A; bene autem vel male
fortunatus non dicitur aliquis in modicis
eventibus, 168 D', nec in moralibus, 171 B',
173 D. Quum igitur homo secundum corpus
ordinatus sit sub coelestibus, secundum in-
tellectum sub angelis, secundum volunta-
tem sub Deo, 170 D, contingit aliquid variis
modis esse fortuitum, secundum ordinem
corporis coelestis.angeli aut voluntatis, 170 D,
171 A', non autem secundum Deum, 171 A',
172 B'. — Sub fortuna non cadunt nisi ca-
duca et transitoria bona, 226 A, quae ex se
nec bona nec mala sunt, 233 D; pulchra et

G88

INDKX ANAI.VriCUS

honcsta nec conferre nec auferrc valct. 15811'
\u ol iniatcmis ci siibjaceanl vila luiiiiaiia
i»8C, 17715', cl bona i-xtcriora, 177 C, -2:iHl)
Fortuna in sc nec laudai)ilis noc vitupera
bilis cst, 173C; sed quia qu.T in iiiumio ir
ratioiiabilia ct iiiorilinala viiloiilur, liirilui
agcrc, 1J815, 1731), vocatur iiiDiislruiii, lo8M
ca?ca. 173 C, fallax ct dura, 17.iB', et a gcn
tilibusqui cam pronumiiic iiabol)ant, 17315'
pingobalur sub spccic iiiulioris caM:a\ lalva*
duplicis vultus, iG2.\. 173(;', ot alala;, 281)

— Ncc bona dici potcst, '2o(')lV, quia plc-
rumquc magis arridel iniquis, 27 D', ct eos
quibus adjuiigitur, non lacit bunos, 2500';
quin iino slultos fiicit quos iiimium fovcl,
151) .\, 207 U'. lM\Ttcroa, ilc ea iicmo morta-
lium sccurus cssc valct, 1(J2.\', et frustra
lcgem ei imponere conarcnlur, 1G3U'; noino
cum ojus conililioiio facile concordat, 2071);
nulli iidclis esl, 271)', ct cilo rcposcil quod
dcdit, 159 A; blanditur ut decipiat, 158 .\, C,
et magis laedal, 2021), A' ; iii nullo constans
nisi in sua iiiconstantia, 16115', vitroa est,
ot quum magis splenducrit, frangitur, 1031),
1041)'; rcctc rota^ comparalur, 104 A', qua
starc noquit, lC4C';tandem vel viventem
dcserit, vel a moricnte dcscritur, 193 .\', 15'.

— Ncc tamen mala dicenda est, 170 A', quia
nuUi facit injuriam. tcmporalia aufcrcndo,
quae non sunt propria hominis bona, 176A',
nec cuiquam debcntur, 177 A, quum jure
pleno ca dispensarc fas sit illi, 17815, et re-
gna ab antiquis evertere soiita sit, 179 C;
quum insuper mobilitas et varietas sit lex
bujus mundi, 180 B', tain in coelo, 178 D,
19715, quam in terra, 178D, 197 B', ct in
mari, 178 B', 197 C, maxime fortuna^, 178C',
179 .V, 198A', quae stare ncquit, quin esse
fortuna desinat, 164C. Talis est ergo quum
deserit, 101D',qua!is quuin blanditur, lOlC
nec cjus varietatcs mirari dcbet sapiens
160 C, 101 D, 165 B', sed spernere, 158 D,C
162 B, C, 163D,et praecavere, 162 C, D, 163 A
eoque viillu eam aversam cornere, 163 B'
178. \, 184 C, quo faventem amplexatus est
1031)', ie4D, 177A', 180C : qui cnim sorti
se committit, sortis injurias exspectare de-
bet, 164B, C. — Nec bona ergo nec mala in
hoc mundo est fortuna, nisi ex opinione,
2081)'; sed ea bona est quam patienter et
ffiquanimiter toleramus, 208B', et prospera
quum ea non inflamur, et adversa dum ea
non tristamur, 209A. — Magis prodest ad-

versa quam prospera forluna, 27415 : pro-
spcra cniiii mcnlilur, 274(;. fallil, 2741), ex-
ciroat, 2741), inllal, 274B', a 'cro bono
abducil,275A; advorsa autcm inslruit,274l),
orrores dissipat, 274 .\', tribuit intcllcctum,
2741)', ad vora boiia rodiiiil, 275 C. tandoiii,

■ (juod iiun minimum osl, qui sint vcri amici
an non, dctcgit, 275 A', falsos aufcrcns, vcros
roliiKiuens, 275 D'. — (Jiiuiii nmiiis forluna
ail profcctum bonorum ordinolur, 5i8A',
5."jOB, A', vcI ad rastigatioiicm malorum,
549.\, 550C, (]', constat omncm forlunam
esse bonaiii, 54915, vol roctius omnem fortu-
nam bonis esso bonain, 551 A, C, et maiis
malam, 55115, (L Idoo sapientis est et in ad-
vorsis non dcjici, 5511), 552A', el in prospe-
ris iion oxlolli, 552A'; iino sibi qualem vult
lorlunain facere, 553 G, adversam in sui
oxorcitium ct correctionem adliibcndo,553A'.
— Cf. Adversilas, BrospcriUis.

FUANCISCUS (S.) Assisicnsis, creaturas soro-
res dicere solebat, quare, 120 D.

FBIGIDITAS mator est albodinis, 26 D, propter
quod senioruni capilli albi (iunt, 2015. —
.\n luna dici possil frigida, 40 D', 48 D, 544 A.

FUCUS quo faciem feminae deturpant, 158 B,
mjstice fortunae dolos designat, 157 D', et
fallacias divitiarum, 105C.

FULMFN sicca et calida exhalatione causatur,
8G(;. Mjstice quid, 80 C. — Fulmen est ubi
cum potestate habitat ira, 901).

FUlll.\ sa?pe est prena medicinalis, 537 B. —
Furiosi non sunt cxtra divinam providen-
tiam, 53GB', 537A.

FUTUBA. Num ideo quidpiam futurum sit
quia praevisum a Deo, vcl ccontrario prae-
visum quia futurum, 578C, 580A, 591 B,
024.\, A'. — \'ol fulurorum eventus incertus
est, et tunc horum haberi nequit scientia;
vcl ccrtus est, ct lunc videntur ex necessi-
tate provenirc, 591 A, 005A, 0191)', 022D.
Sive dicantur praescientiae causa, sive dican-
lur a praescicntia causata, necessarium est
fulura praevisa cvcnire,.578C, 579C, C, 592D,
0191)' : nam sicul ca quae esse sciuntur, ne-
cesse est esse, ita quae futura esse sciuntur, ne-
cesse est esse futura, 580D; alioqui a divina
scicntia abesset veritas, 579 D, 580 B', D', et cer-
titudo, 581 A, 593 C, nec proinde csset scien-
tia, 580 A', 581.\. Non taraen in se necessi-
tati subduntur, 592 A'; sicul enim ca quae
nobis cernentibus fiunt, libero fiunt, 592B',
ita quae praevidcnte Deo fient, libere fient,

INDEX ANALYTICUS

689

593 A, 618 B', et sicut scientia prgescntium
nihil eis necessitatis imponit, ita nec prae-
scientia futuris, 593 D : ideo quae ex se con-
tingentia sunt, ut artificialia, 593A, praevi-
dente Deo, contingcntia remanent, 593 C,
619A, A'. Futura ergo ad divinam scientiam
relata, necessaria sunt, 579 D', 620 A, 621 B',
622B, in sua natura, libera, 620B, 621 D,
622 B, necessaria necessitate conditionis,
620 D', libera libertate absoluta, 621 B; cer-
lissime fient, sed quae ex libero arbilrio,
libere, 621 B, C, quse pcr leges naturse, ne-
cessarie, 621 D'. Aliter fieri possunt, quin
tamen frustretur praescientia divina, quae
omnia praesentialiter videt, 6221), aut quin
mutetur, quae ab aeterno mutationes omnes
uno intuitu praevenit et complectitur, 622 C
— Sicut sensus et imaginatio ad modum
cognitionis rationis exsurgere nequeunt,
604 A,A', et se ipsi subjicere tenentur, 604B';
ita ratio humana ad modum cognitionis
rationis divinae circa futura attingere non
valet, 604 D', ac proinde illi pariter se sub-
jicere tenetur, 605 C, vel potius illius intel-
ligentiae contemplationi incumbere, 605A',
606A, quae universa et singula, praeterita,
praesentia et futura, contingentia et possi-
bilia, unico actu intelligendi, praesentiali-
ler, invariabiliter et aeternaliter conspicit,
606 A'. — Cf. Praescientia.

G

GALAXIAS quid sit, 120 B'.

GALENUS (Glaudius), medicus, 63 A', 92 B',
632 D.

GABLANDIA (Joannes de), grammaticus et
poeta, 336 A.

GAUDENTIUS, Bavennae praefectus, nequissi-
mus Boetii accusator, 99 B'.

GAUDIUM quid sit proprie, 111 C, et quotu-
plex, 150 A'. — Inter quatuor principales
animae passiones recensetur, 149 B', D', et
est passio concupiscibilis, 151 A, de bono
prsesenti, 151 B', completiva et finalis respe-
ctu aliarum passionum, quae omnes ad gau-
dium aut tristiliam terminantur, 151 A'. —
In se nec bonum nec malum est, 150 G, et
quibusdam vertitur in coronam, quibusdam
in confusionem, 151 C. Ut rite ordinetur,
non est gaudendum in rebus creatis, nisi
secundum Deum, 151 D'. Quiil sit inane
gaudium, 230 C. — Mali non proprie gau-

T. 26.

dere sed gestire dicuntur, 111 D. — C/. Lae-
titia.

GEMM/E, utpote res inanimatae, 228A', multo
inferiores sunt homine, 229 C; et quamvis
aliquid formositatis habeant, 228B', 229B,
non sunt tantopere laudandae et admiran-
da?, 228 A', D', 229 C. Aliquid tamen dc na-
tura quintae essentiae in ipsis esse censetur,
et tantas habent efflcacias, ut eas plene co-
gnoscere non valeamus, 228 C. — Aliaj in
desertis Indiae, aliae in fluminibus paradisi
inveniuntur, 244D',aliae in littore maris Bu-
bri, 315C; plerasque gryphorum custodiae,
apud Scythas, commisit natura, 240 D'.

GENEB.\TIO est actiis potentiae vegetativae,
177 C, ad quam conferunt corpora coelestia,
177 C, 389 A', 408B, et sol, qui suo accessu
in zodiaco causa est generationis in infe-
rioribus, 5091)', propter quod dicitur homi-
nem generare, 177 D, 389 A'. — Omnes cre-
aturae sibi similia generare naturaliter ap-
pctunt, ut esse perpetuum quod in se ipsis
sortiri nequeunt, in posteris participent,
205 C, 408 C; ideo unumquodque perfectum
dicitur dum potest sibi simile generare,
461 C, et summa reputalur imperfectio nihil
posse causare, 388 C. — Generando pater
habet se active, mater passive, 177 C. — Om-
ne generatum est corruptibile, 198 B' ; unde
in sphaera corruptibilium accidit malum na-
turae, 540 C, et dominatur fatum, 631 D'.

GENTES cur in Scripturis filiae nomine desi-
gnentur, 239 C. — Gentiles, praeter varios
deorum ordines, Deum altissimum agnosce-
bant, 108B'. Quomodo Fortunam pinxerint,
28 D, 162 A, 173C.

GERMEN Dei dici potest vel Adam protopla-
stus, 335C', vel Verbum aeternum, 335D',
339A'.

GERSON. Vide Joannes Cancellarius.

GESTA Alexandri (Alex. Epistola de situ et
mirabilibus Indiae) allegantur, 608B. — Item
Gesta Romanorum (Helinaudi), 249 B, 271 C,
342 C.

GIGANTES coelum invadere conantes et a Jove
dejecti, 423 B, historice turris Babel constru-
ctorum memoriam referunt, 423 C, mystice
ambitiosos ac superbos designant, 423 D.

GILBEBTUS Porretanus, Pictaviensis episco-
pus, « vir valde magnae scientiae », 378 C,
non semel ailegatus, 48 A, 178 A', animam
mundi videtur admittere, 378 C, B'.

GLANS. An primi homines glandibus quan-

44

000

TM)KX ANALYTinUS

doque victifnrinf, mw, I30IV, 2.i3C. Glan-
dcs nunc alimonta sunt porcina, 47riG.
(il.oRIA multipliciter sumitur, 25 M, iJtiSI),
.■{;UA. — (iiori.T cupido auimos ogre};ios plus
aflicero solet (luam caruales delicia? el divi-
tiap, 261 H : imo quidam in gloria posucrunl
prirmium virfufum, 2()1I), seu pra^sidonti.t},
2()9n;et multi in ea ponuul felicilafem,2!).SM,
nec omuino irratiouabiliter, quia aliquo iiio-
do spcctat ad felicitatem, 30115, saltcm civi-
Icm, I!l4l)'. Sod umltipliciter probat 1'liilo-
sopliia in gloria non consistoro beatiludi-
nem, 2(10 A, 271 A, :m\. — Niliil onim glo-
ria fragilius, 2(39 U, qua; appetontom fugit,
fugionlem sequifur, 2fi9I), invidiam cxcitat,
lo9H, securitafem tollil, .'U7I); cujus cupido
magnanimitati ropugnat, 269 G, aunoxam
sibi Iiabef simulationom, 269 A', el eripit
animi .libertatem, 2(59 G. Insupcr parvi est
momenli, 2(1915'; sa^pe fallax cst, 331 A, et
mendosa, 331 B, vanus vcrborum strcpilus,

331 A', qui niliil ad meritum conferl, .332B,
de quo erubescendum est, si falso praedice-
tur, 331 C timcndum, si mcritis respondeat,

332 B, 1). Uuatenus cam appctere liceat,
268 B', 332G. — Uuo clarior fucris, co plus
sollicitum te esse oportet pra?stoIando con-
traria, 1621). — Glorificatio, seu collatio
gloria^, sub mcrito cadit, 63615', saltem ex
partc, 639A', quia opus meritorium gratia
informalum, causa est meritoria gloria?,
639 D'. — Cf. Fama.

GLOSSA Uecreti (Joannis Tcutonici seu Hossi-
nensis), 322 G. — Glossa ordinaria(Walafridi
Strabi), 144A'.

GORRA (Nicolaus de), Ord. Praed., Scripturae
cxpositor, .308 B'.

G1LE(]I post /Egvptios pliilosophia? incubuisse
videntur, 381),sed haec apud cos tantum acce-
pit incrementum, ut ex eorum fontibus om-
ne eloquentiffi ac sapionti.Te gcnus emanasse
dicatur, .38A'. — Por influxum planetarum ac
siderum omnia circa nos dispensari crede-
bant, 55B.

GRATIA. Gollatio gratiae seu gratificafio sub
merito cadere potcst, vel congrui, vel con-
digui, vcl digni, 6.36 G', quia a divina vo-
luntate est cura coopcratione liberi arbitrii,
637 B', et causam aliquam habct ex parte ope-
rum nostrorum,639B'; verumtamen opus bo-
nuiu gratiam praecedens, non est causa me-
ritoria gratiae, sed tantura dispositio ad gra-
tiam,639D',640A,in quantum magis pronus

cst Dcus eam conforre ci qul se praeparavit,
()40.\, (juamvis non conferal eani i)ropter
pr.T|)arationem, uec proptcr praevisa mcrifa,
6.3915. I), (i.iOB. — Dona grafijv Deus pro
suo benoplacito disponsat, alii plus, alii mi-
nus, 181 G'; nec cuiquam facit injuriam,
181 G', quia nulli negaf aut tollil quod ei
debctiir, 182A, imo iiiiiciii^iue ulfr.i dobi-
tiim elargitiir, 182 A, I)" : idco stiiltum cst
aliis invidoro, aut contra Deum murmurarc,
181 B', 18215. — Gratia gratum facicns nun-
qiiam inest indigno, 2.")3D', (juia habcntem
co ipso dignum facit, 2.')4A; gratiae autem
gratis dafae, quia cum pcccato mortali stare
valent, non bonificant nec dignificanl sub-
jccta, 31915. — Sinc gralia et caritate nemo
pcccatis diu resistcrc potcst, 4y5A; sed erai
potest gratia desideriis sanctis, obsequiis,
oratione, 582 G', ot justae humiliationis pre-
tio, 582 D'. De Icgc communi orationibus
concedifur, interdum tamen eas praevenit,
583 D'.

GR.\TIANUS, Decretorum compilator, 318 B.
Ailde Dccretum.

GREGORIIIS (S.) Magnus, Papa, raultoties alle-
gatur, .300, 34 B', 40 A', 4915', clc.

GREGORIUS (S.) Nazianzcnus, 382 D', cui ne-
mo ausus fuit contradicere in Scripturis,
49 G'. — Ei adhuc juvcni apparucrunt in
somno Sapicnfia ef Castitas, 34 A.

GREGORIUS (S.) Nyssenus, 49G', .372A.

GUILLELMUS Antisiodoronsis, Suramista, 193 D',
quid dc providonlia, 53515.

GUILLEL!\IUS, Parisicnsis cpiscopus, passim
allegatur. 22 B', 37 B', 871)', 11915', etc. Dif-
fusc tractat de Dei providentia, 535B, 536A',
538B', ct rcgiraine, ()27D, et dc mirabilibus
animalium industriis, 535 D', 537B'.

GUILLELMUS Pcraldi. Vide Sumraa virtulura
ct vitiorum.

GULA infirrnitafes provocat, 231 B', corpori
nocct ct animae, 231 D', obruit racntera. di-
vinura timorera excludit, libidini fomenta
rainistrat, 2.32 A, insatiabilis est, 232 G. —
Teraporiluis 15ootii et (^artusiani multi fue-
runt gulae cxcessus, 243 A.

H

H.EllESiS. Pleri^iue hacresiarchae Evangelio
credcbant, cui nihilo minus in multis con-
tradicebant, 264 C. — Ha^rctici docti, si rc-

INDEX ANALYTICUS

691

sipiscere noluerint, occidendi sunt; simpli-
ces, instruendi, 1930'.

HARPVIyE ab Hercule occisa;, quid, 555 C.

HAYMO, Halberstadtensis episcopus, Scripturae
expositor, 321 B', 335 D'.

HEGTOR Trojanus, potius filius Dei immorta-
lis videbatur, quam hominis mortalis, 61 C.

HELENA regina, uxor Menelai, belli Trojani
causa fuit, 654 A. — Tantee erat pulchritu-
dinis, ut ab ea oculos averterent philosophi,
ne caperentur, 350 B.

HENRICUS de Ballivis, Alberti discipulus,
2i9G'.

HENRICUS de Gandavo, Doctor solennis,22B',
in dubiis satis firmitcr divertit se ad alteram
partem, 147 A; prsedestinationi causam con-
stituerc videtur meritorum praescientiam,
639 A, 642 G. — Passim allegatur, 49D, B',
79B', 89 A', 218G, etc.

HENRIGUS de Hassia, Cartus. Ord. theologus,
253 B.

HERAGLITUS philosophus, cumdem equum,
ob continuam rerum mutationem, aquam
non bis ingredi asserebat, 472 A.

HERCULES, spurius Jovis filius ex Alcmena,
349 B', fortissimus fuit, valde prudens et
bonus,252C', et quasdam acquisitas virtutes
habuisse videtur, 557 A'. — Uno halitu sta-
dium unum decurrere poterat, 465 A ; et
duodecim « probitates » fecit, 555 D : occidit
nempe Gentauros, 555 A', leonem(Nem8eum),
555 C, Harpyias, 555 C, draconem Hesperi-
darum horti custodem, 555 D', Diomedem,
regem ferocem, 556 B, Hydram (Lernensem),
556C, Antaeum gigantem, 556D, Gacum la-
tronem, 556 A', aprum immanem, 556 B',
Busiridem regem, 252 C; CerberHm ligavit,
556A, Acheloum vicit, 186.\',556C, et coelum
sustinuit, 556 B', C. In quorum memoriam,
in mari columnas constituit, 454B. — Quam-
vis ceteris diis fuerit quodammodo melior,
557 B', uxorem et filios furia agitatus truci-
davit, 342 D', et se ipsum in ignem injecit,
557 B'. — Cur dictus sit Alcides, 349 B'.
HERMES Trismegistus (alias Mercurius) in
duobus erravit, et sidera dicendo deos, et
inferiora de necessitate provenire asserendo,
512 D'. Quid de fato dicat, 512 B, 542 A'.
HERMUS (nunc Sarabat), Asiae fluvius, gemmis

et auro celebris, 399 C.
HERODES (Agrippa I), quodam temporc adeo

pauper fuit ut se perimere voluerit, 207 A.
HESPERUS, alias Venus, seu Vesper, stella

vespertina, 544 D, initio noctis apparens,

120 D', unde dicitur noctem adducere, 278 B';
an sit idem qui Lucifer, de mane oriens,

121 A. — Optime B. Virginem figurat, quae
Christum propinquissime sequitur, ac in-
terdum praecedit, 126 G.

HIBERNIA, regio est adeo frigida, ut frigus
ingens dicatur hibernum, 314G. — Hiberni
quidam etiamnum silvestrem vitam ducere
feruntur, 245 B'.

HIEMS, quarta pars anni, frigida et humida,
phlegma auget, 55A. Cur dicatur bruma,
121 A'. — In hieme sunt dies breviores, 121 C.
— Quid mystice, 59 B', 126 C.

HIERONYMUS (S.), « gloriosus et coeliformis »,
199 C, 334 B, 388 D', nihil a pueritia vitare
sic studuit, sicut erecta cervice incedere,
271 C ; ob nimiam paganorum lectionera
divinitus flagellatur, 44 D; post mortem ap-
paret Augustino, 360 A'. — Passim allegatur,
49B', 65D, 78A', 80B', etc; et explicatur,
538 G, 539 C. Coelestia corpora quandoque
asserit animata, 53 D, quandoque non, 54 A.
Quid de Aristotele sentiat, 338B'.

IIIEROTHEUS (S.), Areopagitae magister, circa
divina tanquam patiens se habebat, 466 B.

IIILARION (S.) abbas, coram latronibus con-
stantissimus, 238B.

HILARIUS (S.), Pictaviensis episcopus, 426B',
613A.

HOMERUS, praecipuus apud Graecos poeta, sicut
Virgilius apud Latinos, 575 A, a piratis captus,
timorem superavit, 159 D.

HOMO, animal rationale bipes, 597B, praestan-
tior est pars mundi inferioris, et quodam-
m.odo omnium finis, 125C, 238D', omnium
miraculorum quae ab ipso fiunt, miraculum
maximum, 507 A'. In eo est quid divinura,
seu pars qua Creatori naturaliter sirailis est,
108D', 234D', 236C : propter quod vocatur
« aniraal divinum »,234B',quiaipsi cum Deo
et divinis substantiis est naturae consor-
tium et appellationis parilitas, 109A, 236C;
et tanto fit ei similior quanto raagis in ha-
bitibus scientiarura ac virtutum perficitur,
108D', ita ut viri hcroici dii vocentur, 109 .-V.
— Ab homine generatur et sole, 177D,389A'.
Omnes ex eodera patre Deo procedunt, et
quantum ad dignitatem specificara aequales
sunt, 336 B, et ille tantura degener est, qui
vitiis a divina origine cadit, 336 C. Unde fiat
ut alii aliis praestent ingenio aut indole,
337A. — Quoad voluntatera immediate a

002

l?n)EX ANALYTICUS

Deo disponitur, 1(»!H;',oI ad (livinain voiuii-

talem reduciliir laiiquam ad normam in-

deficientem, 170 A, sic tamen ut, sive quan-

tum ad electionem sive^iuanlum ail exsccu-

lionem, adjuvetur al> aiifielis, 170 A', i)',

17iC,C',el a coelestihus corporihus, 170 A', C,

171 l^ U, C; quoad intellectuni, a Deo ordi-

luitur mediantihus anpelis, 109 D', 170A;

quoad corporalia. sive interiora sive exlerio-

ra, a Deo mediantibus angelis aut coeiestibus,

l()i)D',171C': unde dicitur secundum corpus

ordinatus suh cfEleslibus, secunduiu intel-

lectuin sub angelis. secundiim volunlatem

sub Deo, 1701). Quomodo et quando dicalur

bene aut male fortunatus, 1081)', 170H, 17115',

1721). \V. 173 A, bene aut male natus, 170C',

171 15'. llumanum genus, quia Iragile, ange-

lorum cuslodiaR commissum est, 12415, nec

lamen inde tollitur liberum arbilrium, 124D.

— Ad normam coelestis ordinis componendi

sunt hominum mores, 931)', ul sicut in coe-

leslibus inferiora a superioribus movcnlur,

sic regantur homines, 94 A, et sicut in coc-

lestihus perpetua est tranquillilas et ohe-

dientia maxima. sic hominum interiora sint

paciticata ct Dco subjecta, 9iD; quapropter

homini soli inter animantia, data sunt vul-

tus ad coelum elevatus et statura erecta,

94 C. (i08A, C ul discat terrena despicere,

00815, et coelum contemplans, 008D, eru-

diatur ad mores venuslos, 94 C. — Multis

besliis cedit in dolibus corporis, 347C', sed

cunctae eum timcnl, quoniam praesidet cre-

atis, 497C. Celeris rebus exlollilur, qnum se

cognoscit, 23GB, infra beslias redigitur, si

se nosse desinil, 236C, A', nam ceteris ani-

manlibus sese ignorare natura est, homini-

bus vitium, 230 B'. Sicut seclando jusliliam

fit deus, 393 A', 467 B', D', sic sensiialita-

tem sectando fit bestia, 342 A', 470B', 471 B':

virtus enini eum elcvat supra se et facit di-

vinum, 470C, vitium infra se deprimit et

facil beslialem, 4701); unde solitarius aut

deus nominalur. uut hestia, 470 B'. .Sicut

homo ratione utens, est animal oplimum,

sic a justitia se avertens, fit animal pessi-

mum, 233C'; sed recte agendo est sihi ipsi

praemiator, 488B, et prave agendo, sibi ul-

tor, 488 D. — In homine innocente caro

suhjecta fuit anima^, anima rationi, ratio

Deo, 400 B"; in homine lapso rationi conlra-

dicit sensualilas, caro spiritui, 400C'; magis

aulem sauciata est vis affectiva quani intel-

lecliva, 3115. — Priscorum hominum felici-
las celehralur, 243 A. qiii fruclibus contenli,
2431!, nesciebanl viiiiiin cl « claretum »,
243 \': (|uihus vcstilus vollera, 243A', stra-
luni herba. potus aqiia nuininis, 24.3 C'; ([ui
necdum noverant maria sulcarc, 244A, et
movere bella, 24115. An reapse prima^vi ho-
niiiies sequcnlibiis fucrinl mcliores, 24rjB,
aut vitam duxcriut silvestreni, 24'iA'. —
Siciit in Scriptura homo modo in hono,
modo in malo accipitur, 101 A, sic in usu
comniiini, 101 15 : humanum ergo modo si-
gnificat rationalc cl pium, 101 C, modo dc-
fccliiosum el infirmum, 101 D; cl quia ad
humanitatem pertinet esse rationalem, opi-
niones errone.T aiil nimis rigorosff! dicuntiir
inhuman.-p, 5491)'. — Sic vive cum liomini-
bus lanquain Deus videat, sic loriuere cum
Deo tanquam homines audiant, (i27l).

IIONI-STAS quid sit, 109B. Quid honum ho-
nestum, 109 C.

IIONOU proprie debelur virtuti, 249B', 269 A',
el summus honor ilii cui sufficientia est et
polentia, 3;i7D'; unde Dens dicilur intclle-
clus honoratissimus, ^.''i^B. Honorabilitas in
Deo non realiter diflerl a sutricientia, poten-
lia, 3o7D', fama, 358B', et voluplate, 339A';
sed cum eis est una eademque essentia,
3371)', 33915', quae in quantum ahsolute per-
fecla, dicilur sufficienlia, .337D', in quanlum
causa lolius honorificentiae, dicitur lionora-
hilitas, 338A. — Quinque de causis alicui
dobetur honor, 249 C; quaproplor honorandi
sunt pr8elali,cliam indigiii, 24915', 438D',sed
multo magis virtuosi, 249 A'. — Honor di-
gnum praemium principis esse nequil,209B,
sed minus damnahilos sunt praesidentes in
honorihus suam folicilatein ponentes, quam
in diviliis el voluptalihus, 2971)'. — Mulli in
honore felicitatem ponunt, 297C', et revera
aliquo modo ad folicilatem confert, 300D',
sod pars ost tantum bealiludinis, quae ple-
nam felicilatem dare nequil, 30 lA', nec per
se, 361G, nec cum aliis, 361 A' : fugientem
enim sequi solet, 269 D, non est in honorato,
sed in honoraule, 3201)'; tandem non sunt
reputandi veri honores, quos et iiidignis
inesse, ef ab indignis conferri contingit,
323.\'. — Honores et digiiilafes ecclesiasticae
mullo praeslantioros sunt quam saeculares,
190 B', ulrasque autem saepius contempse-
runt Sancli,quasi vanitates, 196C'. — Cf. Di-
gnitales.

INDEX ANALYTICUS

693

HOR.E diei et noctis quomodo sint aequales
aut inaequales, 121 A'.

HORATIUS (Flaccus), poeta, 204 A.

HUGO (S.), Lincolniensis episcopus, justitise
zelantissirnus, 117G'.

HUGO (de S. Victore), theologus, lepide de-
scril)it conjugii incommoda, 3430'. — Mul-
toties citatur, 65A', 203 D', 229 A, 240 A,
2S4D, etc.

HUMILITAS fundamentum est virtutum et to-
tius spiritualis sedificii, 583 A, efiicacissima
via ad impelrandum gratiam, 582 D', et om-
nia desiderata, 583A. — Quantopcre nobis
congruat, 583 0.

HYDRA, serpens in aqua habitans, 508 A, quo-
modo ab Hercule occisa, 556 C.

HYPOCRIT/K iram Dei provocant, 269 C, quot
vitiis pleni sunt, tot stercoribus coram Deo
foetent, 269D', animalibus gressibilibus com-
parantur, 609 B'. In ipsis diabolus quiete
dormit, 270 A.

I

IDEA. Nomen ideae a Platone videtur intro-
ductum, 373 A'. — Idese sunt principium
cognoscendi et principium producendi,373B',
effectivae et formaies causa? omnium rerum,
389B, serenissimi fontes eorum quse pro-
ducuntur ex ipsis, 374 B; tanta est vis ea-
rum, ut nisi eis intellectis nemo possit esse
sapiens, 373 B'. — An in Deo sint idcse,
373B', et quomodo, 372D. Idea in Deo non
est nisi divina essentia ut imitabilis inte!-
lecta, 372 A'; et quia a phiribus imitabilis
est, imo ab infinitis, in Deo ponuntur plu-
res, imo infinitfe ideee, 372 B', quin tamen in
eo exinde ponatur realis pluralitas, quia in
ipso idem sunt, 372 C, nec pluraliter dicun-
tur nisi propter relationem ad creata, 374B,
389B. — An in Deo sit idea materiae primae,
383 C, aut eorum quse nec fuerunt, nec
sunt, nec erunt unquam, 373C'.

IGNIS, omnium elementorum simplicissimum
et subtilissimum, 375 D, decies subtilior est
aere, centies aqua, millies terra, 3751)'; adeo
activus est ut omnem refugiat divisionem,
409C'. — Ex se in altum tendit, 544 D', et in
sphsera sua accenditur, 442 A'. — Cum aere
convenit in calore, 375D, B'; a terra autem
potissimum dissonat, 375B', et distat,375A',
a qua per aerem et aquam separatur, 375 C.
— Triplici igne purgantur animse : igne tri-

bulationis, caritatis et purgatorii, 379 A. —
Cf. Elementa.

IGNORANTIA directe contraria est perfectioni
et feiicilati rationalis crcaturae, 454 B', et
valde periculosa est, 454 C. — Alia cst igno-
rantia juris in generali, quae communiter
excusat, 352 A'; alia in speciali, qua hoc esse
illicitum vel nescimus, 352 B', vel non con-
sideramus, 363 A ; alia tandem ignorantia
facti, qua; excusat a culpa, 353A. — Quo
sensu omnis peccans dicatur ignorans,208A',
235 D, 353 A, 455 D, 569 B'. — Cur ignota
tam avide quserat mens humana, quum
ignotum nec appeti valeat nec amari, 586 B'
el s.

IM.\GINATIO seu sensus interior, in anteriori
parte cerebri sita est, 63 A'. — Figuram sine
materia judicare potest, 594D', sed univer-
sales species contueri nequit, 595D', 604A, A',
scilicet species prorsus abstractas a materia
et appendiciis ejus, 596A, et naturas speci-
ficas et communes, 596 A. — Quamvis a sen-
sibus phantasmata sumat, 597 A', sensibilia,
etiam exteriori sensatione cessante, sibi effin-
gcre potest,597A'. — Idem in anima sensitiva
facit quod dispositiones activarum et passi-
varum qualitatum in corporibus, 632C; ideo
fati dispositionibus obsistere potest, 632C,
morbos inducere, 632 D, coelestem effectum
excludere vel juvare, 632 D. — Brutis inest,
quae non modo per sensus sed per eam co-
gnoscunt, 603 A'.

IMARMENE (et>apa£v-ri) quid sit, 629 A; vide-
tur idem esse ac fatum, 630 B. — Rebus ne-
cessitatem imponere nequit, tum quia causae
multae libere agunt, 629D, tum quia effectus
non semper sequitur causam, 629B', 633G'.

IMPII in hoc a sapientibus differunt, quod
tcmporalia et carnalia Deo praeponunt, 167 A',
quod est infinita stultitia, 167 C, 489 A',
510 C; dupliciter peccant, recedendo a bono
et adhaerendo malo, 454A'. Exercitus sunt
diaboli, 77 A', C, seu potius multiludo sem-
per turbata, 78 A, et passionum motibus
agitata, 77 D', quia cum justis non concor-
(lant, 528C, nec inter se, 529A, nec sibi
ipsis, 529 B. — Non sunt extra providentiam,
536 B', 537 B, sed potius sunt quasi flagella
in manu Dei, ad exercendum justos, 59A,
quos, ad sui majorem damnationem, per-
sequi permittuntur, 480 B'. Virtuose vivere
volcnlibus semper infesti sunt, 76 D', 77C,
sed eos terrere nequeunt, 77 A', quorum, etsi

C04

INDEX ANALYTICrS

hona fomporalia diripore queant, 78 C. pa-
ceni internain tiirl)are non valent, 78A', el
quos persequendo, sihi priino et tantum no-
oont, 49()A. — Imi)iis inodo adversa lariiilur
1'rovidentia, ri^»)!)'. vel ad terrorem aliorum,
vel ad ipsorum corrcctioneni, a27A, modo
prospera, vel ul iliscant alii hujus prospcri-
tatis vanitatem, 52YC, vel ut ipsi a majori-
bus excossihus retrahantur, 527 1). Sa^pe
aooidil eos in terra prospcrari, 1231), 1G51),
196 A, nec suorum scelerum reportare poe-
nam, 1231)', vcl oh quff-dam merita nalura-
lia. 12-iA', 2541)'. vel oh justonim exor-
cilalionem, 12iA'; (luihusdam concedilur
potestas.ad bonorum patientiam,528D,vel ad
aliorum impiorum emendationcm,529I), A';
sed eis dicilur potius permissa quam data,
528 A'. — Irnpii, (juanlumvis in sa-culo po-
tentes, 45015', 46115, semper sunt abjecti,
miseri, 145C, 439D, impotentes, 454 D, sive
ignorantia peccont, 454 A'. sive passiono,
454C', quia a propriis passionihus suporan-
tur, 439D,455A,el quia quod quaprebant.bo-
num scilicet,450B,453D',adipisci nequeunt,
450 A', B', 453 A, 458B', sed tantummodo
boni apparentiam. 451 D, ct per inordinatas
afTectiones, 452 B; et sic nec hona hujus
mundi ohtinent plene, 453 B', nec honum
aetcrnum, 453 C, 458 C : quapropter in
Scriptura comparantur pulveri, stipula? ct
favillae, 433 A. — A bono deficiendo, homi-
nes dcsinunt esse, 409 1)', et in malitiam
quasi convorsi, 470.\, humanam exuunt na-
tiiram, 470 A. D, B', et in belhiinam trans-
eunt, 4701)', 471 B', et recte dicunlur hcstia?
swl» humano corpore, 480 A ; quin imo,
quamvis pcr lihcrum arhitrium converti
possint, 457C, 4611), in quantum mali sunt,
non possunt nisi malum, 45715, .\', ac pro-
inde nihil, 457B', quum malum sit nihil,
457 B', et sic quasi desinunt esse, 455 C,
456 15, et non immerito vocanlur mortui,
455 D', 456 C, et niliil, 455 D', 456 A'. — In-
feliciores sunt dum mala intenta complent,
480C',quia infelix est vohiisse peccare,481C,
infelicius potuisse,481 D, infelioissimum per-
fecissc, 481 B'. Feliciores autem sunt quos
hic poena castigat, quam quos nulla vindicta
coercet, 484B, 485D', 487A, non modo quia
melius est in hac vita poenam solvere quam
in futuro, 484 C, aut quia pcena pravos cor-
rigit mores, 484 A', et ad meliora reducit,
484 B', C, et ad aliorum aedificalionem de-

scrvil, 48415', D', sod qiiia tanto miserior est
quis, quaiilo minus admixla est ejus misc-
ria, -IS^t], .\'; sed impio qui flagellatur
acccdil honum, soiliret ptrna, 48515', oi qui
non flagolialur aocodil altorum malum,
nompe iinpuiiilas, 485C', 486 A. — .\lii sunt
quos Deus repente aufert, ne gravius dam-
nonlur, alii quos in vitiis coiiscnesccre sinit,
ut in eis Juslior ai^paroat, 48215' : mors crgo
modum ponil misori.Te impiorum, 48215',
quia si sine fine viverent, sine fine pecca-
rent, 48315, ot sic infinitam incurrerent mi-
soriam, 483 1); porro, si infolix est esse
nequam, 4821)', infelicius est esse diu ne-
quam, 483A, 4861)', infelicissimum, esse in
H^ternum ncquam, 483 B, 486 D'. — Quod
ergo quandoquc impiis favere videatur Dcus,
519B', stulte iniraiiuir, 18115, 523C, quum
et qui sint vere mali nesciamus, 319 C, et
quid cuique conveniat ignoremus, 320 C,
521 15'; insuper imjjiis juslum cst tomporalia
hona ooncedi, quum a?ternis sint carituri,
532.\'. — Interim ipsis sua nequitia suppli-
cium cst, 468 B", quo ct torquentur, 469 C,
et excapcantur, 469D;lot nequissimos hahent
dominos quot vitiis suhjacent, 461 A, et sibi
ipsis sunt gravissimi ultores, 537 D" ; post
hrevissimam prosperilatem, 481 D'', in fine
punieiitur, 124 C, 126 B', suh tristissimum
orhem terra* infimai retrusi, 48C', soilicet
in Avernum, 87 1), ubi in coeno jacebunt,
27215'. — Tcmporalis impiorum felicitas
argumcntum est, esse post pra^scntem, aliam
vitam, 1161)'. — Cf. 1'ecoator.

IMP0SSI15IL1TAS. Minimum inconveniens in
Dco sequitur impossihilitas, 64215. — Male-
dictus qui dicit Dcum ab hominc impossi-
bilia roquirere, 187C, 45515.

INCEPTIO. Morc Scripturarum, illud incipere
aut fieri aut redire dicitur, quod praecipue
manifestatur, 67 A'.

INDIA. In India sunt gemmai pretiosae, 244 D',
et tigridcs, hesliae velocissimae, 475.\. — In-
dus, fluvius Indiae, lapillis viridihus aut
candidis frequcns, 399 C.

INI)IGENT1.\. An et quatenus verum sit, nihilo
indigcre esse summum bonum, 297 D, 300A'.

INFEBNUS in medio cst terrae, juxta Pytha-
goram, 128 B', aut sub orbe terrae infimae,
48C, aut procul valdo sui) torra, juxta Pla-
toncm, 272 .\^'. — Simul factus est cuin coelo
empyreo et paradiso terrestri, 43015'. Quid
portae inferni, 431 D. — Infernalium tor-

INDEX ANALYTICUS

693

mentorum meditatio maxime revocat a pec-
cato, 430D'. — Qui passionibus in se locum
praebent, sibi in se ipsis infernum aedificant,
329 C.

INFINITUM quid dupliciter dici potest, 543 B.
Vulgo infinitum vocatur quod multum soli-
tam quantitatem excedit, 403C; ideo aliter
infinitus dicitur Deus, aliter creatura, i2oB'.
— Infinitum non cadit sub numero, 368B',
nec ullam cum finito comparationem habere
potest, 266A. — Sub scientia Dei quae dici-
tur visionis, non cadunt nisi finita, quia in
creaturis nil est infinitum, 513 A; sub scien-
tia simplicis intelligentige cadunt possibilia,
quae sunt simpliciter infinita, 513B.

INGENIUM vivax recte igni comparatur, quia
quorum praecordia calidiora sunt, hi inge-
niosiores esse solent, 508D. — Felicitas est
ingeniosum nasci, 194C'.

INJURIA. Infelicior est qui facit quam qui pa-
titur injuriam, 489C', 490 C : injuria enim
semper nocet injurianti, 490 D, injuriato au-
tem prodest qui eam patienter sustinet,
490 B, nec nocet nisi impatientibus, 490 B'.
Ideo in judiciis causidici in injuriantes mi-
serationem moverc deberent potius quam in
injuriatos, 491 A, vel saitem non tantum in
injuriatos quin et in injuriantes, 491 D, quos
velut aegros ad judices duci oporteret, 491 A',
et misericorditer accusari, 492 B, ut compe-
tente poena culpam piarent, 491 C. — Qui
uni facit injuriam, multis minatur, 253 A',
326A'. — Magni aninii est injurias et offen-
sas vilipendere, 208 D'. — Homo injustus
decies millies brutis est deierior, 41 D, 7715',
463 A'.

INNOCENTIUS Papa III allegatur, 88 A, 187 D',
232 C, 344 C, 345 B'.

INTELLECTUS est babitus primorum princi-
piorum in speculabilibus, intellectivae po-
tentiae concreatus, 297 B, ex quo cum mini-
sterio sensuum, in nobis generatur scienlia,
414D';vis enim intellectiva, ratio appellatur
secundum quod discursiva, 595 C, intelleclus
secundum quod est immaterialium intuitiva,
intelligentia prout respectum hai)et ad su-
perna, 595G. Suprema vis est animae, 573B,
sine qua voluntas est cseca, ignara similisque
tyranno, 394 C; omnino libcrest a proprieta-
tibus corporis, immaterialis et separatus,
586 A'; quamvis cogi possit, 574 B', aliquam
habet libertatem, 574 A', et prout liberae ju-
dicationis actus ei convenit, non cogitur,

574B'.— Intellectum nihil habere nisi quae a
sensibus accipit, contendebant Stoici, 599 A,
quod prorsus falsum est, 600 A, ut patet ex
operationibus ejus, quum possit cernere
omnia et singula, 600 C, dividere cognita et
divisa recolligere, 600D, summa et ima con-
siderare, OOOA', ad se ipsum reflecti, 600A',
a veris falsa discernere, 600 B'. — Juxta Pla-
tonicos, intellectus non est vis passiva, nec
species rerum sumit ab extra, sed eas habet
innatas, 600 C, 602 A, ita tamen ut per exte-
riora objecta excitetur ad utendum actua-
liter hisce speciebus, 600 D', 602 A', et co-
gnoscat, comparando species quas tenet
intus, cum formis et figuris quae apparent
exterius, 601 B ; juxta Aristotelem, intelligere
est quoddam pati, 601 B', et intellectus pos-
sibilis potentia passiva, quamvis per simili-
tudines jam receptas vere agat discernendo,
601 B' ; et in principio sui intellectus est
quasi tabula rasa, ncquaquam depicta,414C.

— Quoad intellectum homo a Dco disponi-
tur mediantibus angelis, 169 D', quia hu-
manam cognitionem ad angelicam oportet
ordinari, 170 A; ideo homo secundum intel-
lectum dicitur sub angelis ordinatus, 170D.

— Intellectus naturaliter tendit ad verum,
297 B, et per considerationem aliquo modo
suo objecto conjungitur, 488 D'; sed sicut ve-
spertilio ad lumen solis, sic se habet ad ma-
nifestissima naturae, 35B, 404 D, et tanto ad
contemplanda coelestia ineptior est, quanto
inferioribus istis est magis immersus,288A.

— Alius est intellectus agens, alius intelle-
ctus possibilis, 34 D'; alius etiam intellectus
passivus, qui est suprema vis interior co-
gnoscifiva, et apprehendit naturam ut in
supposito, 596 B. Intellectum passivum, seu
potentiam cogitativam, esse supremam vim
animff', 218 A', ac per quamdam irradiatio-
nem luminis intelligentiae in illum, animam
intelligere, 218 A', contendit Averrocs, sed
stulte, 218B', alioqui homo non esset in-
telligens natura, sed bestia, 218 D', 219 A;
nec minus absurda est positio affirmantium
intellectum possibilem csse unum numero
in omnibus hominibus, 2191). — Intellectus
practicus quum agit ex proposito, vocatur
causa per se, 469 A; quum vero alicujus est
causa praeter intentionem, dicitur fortuna,
169 A. — Contingit plura scire habitualiter,
unum vero intelligei'e actualiter, 288 A. —
Totus mundus ab intellectu substantiam

cm

IMIEX A.VALYTinrS

habot, ot ad iutcllccluni illum slat inccssan-
t<?r conversus, n quo iiidesinenlcr (Icpcndet
ot conscrvari dositlcrat, !U)IA'. riOO^r; Dcus
cniin cst lionoralissiiiuis inlcllcclus, :io8B,
tJi:ur, al) oninilnis appclihilis, 11041), nions
cujus intuilus contcinplatiofiuc inlcllcctus,
<i2:i.\. — C/: liitclligcntia.

INrKLLIGK.NTI.V propric sumpla, id cst vis
siinplici inluitu omnium cognoscitiva, an-
gelis diimtaxat compelit, hominibus non
nisi pcr iiuamdam parlicipationem. OO:]!"' ;
vis oniin intcllocliva, qua^ ratio dicilur in
quaiilum discursiva, intolleclus in (|uantuin
immatcrialium intuiliva, vocatiir inlclligon-
tia in quantum ad superna rcspicit, rjltriG, et
instar inl(dligonli<T soparal.T in contompla-
tione Dci lapiliir, ii!).jl). — Inlclligentia, sou
vis intellectiva quantum ad apicem sui,sim-
plices formas approhendit, 5956', el omiiia
qii<T> sulisunl, 50()(!. intuilu puro ct simplici,
.5'.)()I), univorsalia sicut ralio, spocics sicul
imaginatio, materialia sicut sensus, S06A',
quia omnium virium inferiorum potentiam
continct, 595 G', 598 G', scd modo supcriori,
nec ratione utens, nec imaginatione, ncc
sensibus, S96B'. — Omnc o[)us natura? cst
opus iiitelligentiae, et omne opus intelligen-
tia? opus esl primae causa\ 510 G.

Inlelligontiff' (separatae) enlia sunt nobi-
lissima, et de suis sulTicientia, 404A; tantaR
sunt excellenliae, ut eis ropugnct cssc for-
mam corporis per informationcm, 376 G' :
altamcn non ex se, sed ex voluntate Dei im-
mortales sunt, 279 B'. — Plenae sunt formis
atque scientiis, 35 B', 169 G, ct cognoscunt
non per impressionem olijcclorum oxterio-
rum, sed per ea quae intra so habcnt, 60:5A.
Qii.Ttenus fato subjaceant, 517G. — Ab intcl-
ligentiis omnia procedere. 306 .\, et specia-
tim ab intelligenlia ultima animas rationa-
les, 217 G, 634 B, quae ab ipsa diriguntur,
348 D', 634G, per conversionem ad ipsam
beatificantur, 217 D, et tandem eidem copu-
lantur, fabiilati sunt nonnulli philosophi,
272 B'. — Cf. Angeli.

INTENTIO est actus voluntatis tendcntis in
finem, nec proprie brutis competit, quae ra-
tione carent, 341 1)'. — Ipsa est quae operi
speciem imprimit, 266G, 298 G, 494 G', ita
ut operatio ex fine potissimum denominetur,
298B':sic qui furatur ut luxurietur, potius
luxuriosus dicendus est quam fur, 298 B',
quamvis utriusque malitiam habeat,494B, B';

qiii causa sanitatis cquitat, magis snnilalem
amal (|uam equilalioncm, .39(5 B'.

INXIDIA. Ad clTicacitcr !igcndiim, rcquiritur
vohiiilas sinc invidia, :i(i6B', 451 B; idco (|uia
ab optimo Deo longc abcrat invidia. muii-
diim condidit, M3G', ,369A'. — Iiividia post
gloriam so(iuitur, 159B. — Impiimis vitanda
ost, 292 B', :{29B, (|uia piitrcdo cst ossiuin,
292G'; iiividus oiiiiii sibi amarus est, 329G,
el in sc ipso infernum portat, .329 A'. Ad
eam supcrandam, ojus naturam diligenter
considcraro conducit, 4681)'.

IBA iii fcllc sodet, 429A', cl divilias comitalur,
88A, 208 A. — Alia csl ira pcr zelum,39D',
491 B', alia per vitium, 491 A'. Non dcbet
ralionem prapvenire aut superarc ut doini-
na, scd comilari et adjuvare iit anciila,
491 B'; animam cnim lurbal ct impcdit ne
possit vidcrc vorum, M)0\', undc et in vin-
dicando modum oxccdcro solet, 460 B'. —
Nciiiiiii [)lus quam iraciindo nocet, 78 A',
4601), qiii se ipsum dilaniat, 329G, et sibl
in se infernum cfTicit, .329 .\', qui leoni com-
[).Tratiir, 471 B, ct potiiis latrarc qiiam loqui
vidclur, 127 .\. — Nil plus cfficit homiiics
iracundos quam ediicatio mollis ct blanda,
208A; idco muliebris animi est irae suae ge-
rcre morern, magnanimi in cunct'is placi-
dum consistere, 2081)', 329A'. Ad iram vin-
cendam, juvat ejus naturam considerare,
4681)'. — Maxim.i Dci ira esl quum impios
temporalilcr prospcrari ac impuiic vetcra-
sccrc siiiit, 276D', 481 A. — Principis ira
timcnda csf, ubi justilia oppositum non re-
qiiirit, 96 G. — Iracundum esse, bonum cst
in canc, sed malum in homine, 472B'.

LSAAG (Bcn-Imram), Israelila philosophus,
48 G', ;OA'.

ISIDORUS (S.), Hispalcnsis episcopus, 121 B,
500 B, 583 C.

IXION gigas, primus cqiiitaiidi usum invenit,
unde dictus est Gentaiu-orum pater, 555 B'.
Gur ct quomodo in infcrno punitus, 429 G.

J.\GOB. An potuerit Deus damnare Jacob et

praedestinare Esau, 642 A.
JAGTANTIA in hoc consistit, quod dicit aliquis

de se supra id quod est in veritate, 113G.

Meritum boni operis aut minuit aul tolaliter

tollil, 106A, B, insuper damnationem aeter-

nam mereri potcst, 106 A.

INDEX ANALYXICUS

697

JEREMIAS. Ejus querimonise, 30 B, quo sensu
intelligendae, 30 C, D.

JOANNES (S.) Papa I, a tyranno hseretico
Theodorico occisus, 30 A.

JOANNES, Parisiensis Cancellarius (Gerson),
262 G, 643 B.

JOANNES (Teutonicus, Bossinensis episcopus),
auctor Glossae Decreti et Summse confesso-
rum, 322 C.

JOANNES. T7rfe Cassianus, Chrysostomus, Gar-
landia.

JOANNICIUS (Abu-Zeid Honain Ben-Ishaq),
philosophus et medicus, 63A'.

JOB. Ejus querimonias, 30 B, quo scnsu intel-
ligendae, 30 C, D. Nonnulla ejus verba pie
intelligenda sunt, 175 B'. — Utrum visio
quam recitat, vera sit an conficta, 34 B'.

JOSEPIIUS (Flavius), historiogiaphus, 49 C,
207 A, 245 A, B, 262 D, 3251), 477 A.

JOVINIANUS, turpis quamvis acutus hsere-
ticus, virginitati conjugium prseferebat,
388 D'.

JUD/EI auctores. Vide Avicebron, David (de
Causis), Isaac, Josephus, Messalon, Rab.
Moyses.

JUDAS Machabaeus non peccavit se morti offe-
rendo, quare, 526 A.

JUDEX debet esse quasi lex viva et animata
justitia, 39D, 318C; quum ergo ei contigerit
injuste judicasse, errorem revocare tenetur
et injuriato satisfacere, H8A. — In propria
causa aut in causa adversarii nemo est
idoneus judex, quoniam judicium perver-
tunt amor et odium, 102 C.

JUDICIUM. Queedam sine prsevio judicio agunt,
ut inaniraata ; quaedam ex praevio judicio,
sed non libero, ut bruta; quaedam ex judicio
libero, ut homo, 573 A'. — Judicia sscula-
ria, etiam rigorosa, esse opoi'tet, quare,
528 A. Qui judicium subterfugit, crimen
fateri videtur, 102D, 177 A. — Judicia Dei
inscrutabilia sunt, 184 B, adeoque miranda,
ut quibusdam visum sit inferiora non cadero
sub providentia, 184C; mirabilia sunt quan-
do electis accidunt adversa et impiis prospe-
ra, multo mirabiliora quum electis prospera
et impiis adversa contingunt, 84 A. Inscruta-
bilia esse docentur et argumentis, 532 A, et
exemplis, 184 D, 532 D', 533 B'; ideo reve-
renter adoranda sunt et timenda, 534 A'.
Quantum nocet praesumptuosa eorum scru-
tatio, 643 B, tantum prodest timorata et
sobria consideratio, 643 A, G. — De aliis ju-

dicare temerarium est.quia incertum, 519G',
et saepe erroneum est, 520 A.

JULIUS. VMe Ca?sar.

JUPITER, filius Saturni, coeli regnum oi)ti-
nuit, 429 A, et trifidum fulmen portabat,
429B. In aula ejus duo erant dolia, aliud
vini boni, aliud mali, e quibus universos
terrigenas bibere neccsse erat, 180A. —
Fuit homo vitiosus, rex Cretae, qui patrem
regno expulit, sororem duxit, et adulteriis
irrefrenate vacavit, 557 A'. — Jupiter pla-
neta sub Saturno ponitur, et candidus est,
442 D'.

JUSTITIA virtus est praeclarissima, 123 B', quae
decore superat Luciferum et Hesperum,
121 A, 464B. — Primum justitiae fundamen-
tum est nulli nocere, deinde communi uti-
litati servire, 95 B'; primus ad justiliam
accessus, verecunda peccatorum confessio,
93B.

Justos saepe contingit in terraaffligi,83D',
123 B, ac deprimi, 123B', 124 A', 165A'; a
mundanis derideri solent, 82 G, B', et ab
impiis vexari, 76D', 77G, ex quo oriuntur
non pauca mala, nempe impiorum gau-
dium, HIB, et audacia, TIID, D', bono-
rum prostratio, 111 B', ct insecuritas, T12B.
Sed nihil eis nocet impiorum malitia, quia
non ab extrinseco meritum habent, 466 B',
sed a se ipsis, 466 D', quo proinde non nisi
a se ipsis privari possunt, 467A; ideo tali-
bus non commoventur, 126 B', 165B', sed
ex arce conscientiae, 78 A, persecutores de-
rident, 78 G, quia etsi temporalibus privari
eos accidat, 78 C, pace interna non ideo de-
stituuntur, 78 C, A'. — Semper potentes sunt,
quia dominantur vitiis, 439C, et quia quod
quaerebant adepti sunt, scilicet bonum, 450 D,
B', 453 D', et hoc naturali virtutum oflicio,
451 C, 452 A, et tot vires habent quot virtu-
tes, 454A. iVel in hac vita magno fulgent
dccore, 464 B, quorum anima est sponsa
Ghristi, et in carne vivens, est quasi intelli-
gentia quaedam separata, 115 B'; qui in dies
magis placent et appropinquant Deo, 133 C,
464 B', gustantes quam suavis sit Dominus,
et futuram beatitudinem quodammodo in-
choantes, 464 B'. Jam suarum virtutum re-
munerationem habent, 464 C, 465 D', quia
omnium actuuro humanorum praemium est
felicitas, 464 G', sive bonum, 465B, cujus
boni participatione ipsi boni dicuntur, 465D,
et a quo separari nequeunt, 465 C, inviti,

m

iNDEX ANALYTir.US

465D, C. Fst igitur coruiii pr.Tmium pul-
cherrimum, -Hu C, quod ncc tetnpus ctlat,
nec niimiat polestas, nec fuscet improiiilas,
4070'. 47215, esso scilicol l)onos,4()7l{, 4(;8A',
et quia honi, bcatos, 4()7ir, 4SuA, et (iiiia
beati, deos, 4(57 A', H', D'. — Alii sunt adliuc
imperfocli.quos siibverleret adversilas,rJ2:}A',
ir, el qiiibiis |»arcil "{trovideiitia. r»2inr ; alii
a<leo perfecti, ut sil quasi nofas eos adversis
tangi. o2:H)'; alii quibus deferlur potentia,
iil impiorum retundant malitiam, 52415';
aiii qiios oxercent passim prospera ct ad-
versa, o24G'; alii quibus servanlur adversa,
nc longa felicitatc luxurient, .•i2o.\, vel ut
in virtutibus confirmentur. 52rjC, et in co-
gnitiono sui proficiant. 525 C, scientcs quid
possint et quid non possint, 5251), vel ut
nomen gloriosum acquiranl, 5251)', ct cetc-
ris pra^beant exemplum, 526 C. Et in omni-
bus his ordinalissime agil divina dispensa-
tio, 52GA', qiia? cos in maximis Iribuiationi-
biis non dereiinquil^ 538.\. ct qua omnia ad
eorum profectum accidunt, prospera ut Deo
sint grati, adversa ut patientiam exerceant,
548B'. — Quod ergo juslis quandoque ad-
versari videatur providontia, 8'JD', 51i)li',
stulte miramur, 523 C, quum et qui vere
sint justi ncsciamus, 519 C, et quid cuique
convoniat ignoremus, 520(], 52115'; insuper
a^quiim ost cos alifjua mala in vita pcrpeti,
quum a?terna tormenta non sint passuri,
532.\'; ipsi tandem prospcra hujus mundi
timent, in(]l?, 241 D', nedum in eis glorien-
tur, 190 .\. — Temporalis justorum infclicitas
arguit csse post pra^sentem, aliam vitam,
1161)', 220 B'. — In animabus justorum Dcus
quasi ludit, visitalioncs gratiosas modo mul-
tiplicans, modo sulitrahens, ut avidius quae-
ratur, 184 A; interdum enim, sive divinae
pietalis moderamine, sive ex cordis incu-
stodia, accidil eos a solita suavilale, 56A,
qua omnia cum sapore agebant, 56 B, inci-
dere in cordis ariditatem, 5(>A, et caligi-
nem, 56 D, ut propriam discant fragilitatem,
et de cetero sollicitiorcs fiant, 56A'. Qui
sic viderit aHlictum, ipsi condolere debet,
50 D'.
JUVENTUS quandoque pro adolescentia sumi-
tur, 101 D. — .luvenibus maximc congruit
pudor.pudicitia. 20315', et vcrccundia, 203C.
Prudentla; sunt expertos, 205A, idco mul-
tum eis expedit adolcscentiae tcmpus in stu-
diis fructuose impendere, 25B'.

L

UABEO (Antislius), Jurisconsultus, 61 C, 418B'.

LABVHINTIIU.S (|ui(l a<l lilloram, 4241)', ot mc-
taphorico, 425 .\.

LA(^ spiriliialilcr mcdiocrem ac faciliorem do-
clrinam significat, qualis incipienlibus im-
pondilur, ;5.'il)', 61 A, 641). Inlordum in malo
accipilur, pro mala sciiicol voluplale, 64 A'.

LACBIM/E, cur a dolcnlibus cxprimantur, 128B,
et a hTtantibus, 128 (L — Bonae sunt lacri-
ma^ qiias fundore cogit poccalorum contri-
tio, l.'52B', amor proximi. 13215', compassio
dominic.T passionis, 132 C, proprla; consi-
doralio fragilitatis, 132 C, dulcedo conlem-
plationis, 1321)'; mala^ sunt qiiibus immo-
dorato dcflcntur lcmporalia damna et in-
commoda, 1.33A. — Cf. Flolus.

L^":TIT1A quid sit, 359 A. — In Deo la^titia
comilalur opulciitiam, potcntiam, honora-
hiiilatem et claritatem, .3581)', ct talis la^ti-
lia, cui nullus mceror unquam obrepet,
350 B. — Cf. Gaudium.

LAUBENTIUS (S.) martyr, et fortior et infir-
mior fiiit Decio pcrsecutore, 4.52 D.

LAUS. Diccrc dc se ultra veritatem, jactantia
est et fit aliis onerosum, 113 G ; dicere infra
veritatem, ironia est, il3A', cl fit aliis gra-
liosum, 1I3G; idoo vir boniis laudando bona
sua, potius declinat ad iniuus, laudando bona
alicna, ad majus, 113B. — Parce laudandum
est ct parce vituperandum, 331 B ; nimia
cnim laudatio dc adulationc suspccla esl,
nimia vituperatio, de malignilale, 331 B. —
Magnum cst laudabilcm essc et non laudari,
268 C ; qui autem sine mcritis laudantur, de
ipsis laudihus crubescere habent, 331 C.Qua-
tenus velle laudari liceat, 268 D, D'. — Pro-
pter ea qua? nobis a natura sunt, nec lauda-
mur nec vituperamur, 581 C. — IMalis dis-
pliccrc, est laudari, 77 D.

LEGENDA aurea (Jacobi a Voragine), 141 C,
347 C, 351 G, quibus aclcle 134 A', 166 D,
216B.

LEQ audax est animal, quia cor parvum habet
et calidum, 4281). Biigitu adco terret cetcra
animalia ut gradum figant, 4281). — Bene-
ficii exhibitione domatur, .308 C, scd carnium
csu sanguinisque adspcctu ad primam fero-
ciain revcrtilur, 30715. — Esse ferocem in
lconc bonum cst, scd malum in homine,
472 B'. — Spiritualiter,varia designat, 309B,
431 B', 471 B, B', 472A'.

INDEX ANALYTICUS

699

LEO (S.) Papa I, 258B, C, 341 C, 372B, 461 C,
469 C, 526 D.

LEPUS forniidolosum est aninial,quoniam cor
magnum habet et frigidum, 428 D.

LETHARGIA quid sit, 63 B, et unde cauGetur,
63 C. Mystice, peccatorum induratorum in-
sensibilitatem signat, 66C.

LETHE, inferorum fluvius, de quo bibebant
animae, ut obliviscerentur, 63C.

LEUCIPPLS, Epicureus philosophus, sat impe-
ritus, 37 B'.

LEX non tantum impiis, sed et justis posita
est, 500 A, quia ipsius est non modo punire,
sed et informare et remunerare, 500 B. —
Triplex est lex qua reguntur gentes, natu-
ralis, positiva et divina, 537 D'. — Lex setcr-
na seu increata, ipsemet est Deus, 546 A,
causa et fons omnis justitia?, 487 D', a quo
derivata est lex naturalis, lex utriusque Te-
stamenti, et omnis lex justa, 487D'; et ab
ipsa non appellatur, quia nec superioi*em
habel nec priorem, 546 B : quam licet in
se ipsa non videamus, in legibus creatis
tanquam in effectibus, aliqualiter conside-
ramus, 488 A. — Lex Mosaica ad legem
Christi erat quasi stella ad solem, 108 D, un-
de advenicnte ista, palluit et obscurata est,
198 D'.

LIBERALITAS homines facit claros, 226 B',
amabiles ac divinos, 226 C; sola enim cau-
sa prima agit pure liberalitcr, 303B'. — Li-
berales dominantur divitiis, 226D'.

LIBERI. In liberis constitui nequit felicitas,
quia si desint, infelix reputatur conjugium,
343 C, si adsint, multa ta?dia parentibus af-
ferunt, 343 C, et nonnunquam mala, 342 B';
unde illud Euripidis : Felix qui caret libe-
ris, 343 A.

LIBERTAS ad rationalem naturam competit,
569 B, C, quia ipsi inest judicium quo fu-
gienda optandave dignoscat, 569 B, scilicet
habitus primorum principiorum, tam spe-
culabilium quam operabilium, ex quibus
ad cognoscenda particularia bona vel mala
procedere valet, 569C; sed non in omniinis
aequalis est, 569C : maxima enim est in an-
gelis, 569 D', minor in animabus contempla-
tivis,570C, minor adhuc in animabus corpo-
ribus permixtis, 570 D, minima in peccatori-
bus et obduratis, 570A' et s., quamvis non
penitus unquam exstinguatur, 571 C. Cui
potentiae assignanda sit, libero arbitrio, vo-
luntati an rationi, 573A. — Est prima radix

peccandi, ita ut in iis dumtaxat animae po-
tentiis peccata consistant, qua; libertatem
aliquo modo participant, 581 D': verumta-
men ad rationem libertatis non pertinet pos-
se peccare, 574 C, nec posse in utrumque
oppositorum in omnibus, alioqui Beati non
essent libcri, 303 D; imo voluntas ad bonum
in communi necessario determinatur, nec
in hoc libera est, 302 G, sed libere ad tale
vel tale bonum tendit, 303 D. Ea abuti sem-
per delectat, 396 C. — Libertas quotuplex,
574 A. — Libertati contrariari videntur qua-
tuor : praescientia divina, coelestium in-
fluxus, imarmene, et fatum, 628D'. Quum
enim Deus omnium habeat praescientiam,
575A', 619 B, et a Deo praescita necesse sit
evenire, 578 G, 579 C et s., videtur omnino a
rebus humanis exsulare libertas,578B,580A,
581 A', et cum libertate meritum, 581 C,
629A; bonis igitur et malis praemia et poe-
nae frustra proponuntur, 581 B', et injuste
inferuntur, 581 D', quos non libera volun-
tas sed necessitas facit bonos aut malos,
582 A. — Ad quod dicendum quod, sicut ea
quae nobis cernentibus fiunt, libere fiunt,
592 B', ita quae prsevidente Deo fient, libere
fient, 593 A, 618 B', et sicut scientia prae-
sentium nihil eis necessitatis importat, ita
nec prsescientia futuris, 593 D : ideo quae ex
se contingentia sunt et libera, 593A, praevi-
dente Deo, libera et conlingentia remanent,
593 C, 619 A, A'; ad divinam scientiam rela-
ta, necessaria sunt, 620 A, 621 A, B', 622B, in
sua natura libera, 620B, 621 B, 622B, neces-
saria necessitate conditionis, 6201)', libera
libertate absoluta, 621 B; certissime fient,
sed libere fient, 621 B, D'. — Libertas Chri-
stianorum est non subesse oneri Mosaicae
legis, nec servituti diaboli, 134 C, sed ei ne-
quaquam repugnat Deo et Ecclesiae mini-
stris obedire, 134 A'. — Sicut vilissima ser-
vitus est vitiis servii'e,ita clarissima libertas,
virtutibus adhaerere, 129 D. — Cf. Futura,
Praescientia.

LIBRI in libros partiales dividi solent, quare,
156 A. — Sunt juventutis occupatio, sene-
ctutis consolatio, 25 D. — Recte ponitur liber
in manu Pliilosophiae, 39A, et Theologiae,
44B.

LINGUA instrumentum est intellectus specu-
lativi, sicut manus intellectus practici, 194 D'.
Rectus ejus usus discretionem requirit. 156B',
157 A, 437 A; qui enim ea ad lites utuatui",

roo

IXDEX ANALYTICUS

canihus coinparaiitur, iTI A. — Miiius orrcn-
«lil ininiicus loquens quani tacens, 3281)'. —
(Juamlo oramus, cum Deo loquimur, quando
sluilcinus, loquilur nobiscuin Dcus. fJS.SC.
— (Jiiiil inlcr cliugucin, iiiuIumi cI laciluin,
r.2G\ — Cf. Sermo.

LOGUS extra muinlum non est nisi imagina-
rio : unde falsuin csl Dcuin cxtra muniluin
cxtcndi per spalium inliniluin, (iiOU.

LUGANUS (Marcus .\nna;us), pocla, 322 IJ.

LUCIFEH, sidus quod circa orlum solis appa-
rcl, et diei advenlum pr.munlial, 291 1),
5-it.\', an idem quod Ilespcrus seu \'enus,
121. \.

LU.MEN pro oculo interdum sumitur, 301)',
qiiare, 07 C'. Quid luinina Christi, 57 IV,
o8.\. — Naturale mcntis lumen participatio
quaedam esl luminis increati,73I5. — 6'/". Lux.

LUN.\, quamvis aequalis soli appareat, infimus
est planetarum, 120 1). Inslar glohi rolunda
est et solida, 120 C, C, et circulari motu
moveri videtur circa centrum suum, inter
epicycli concavum et convexum, 50 G'; molu
autom suo in proprio orbe ab occidente ad
orienlem, mensurat menscs, 278C. — Nun-
quam in loto ohscura cst, quia pars respi-
ciens solem, ab eo illuminatur, 120C'; cur
quandoque cornuta videatur, 120 G, 33ijA.
Nonnunqiiam oclipsatur tompore plenilunii,
projectiono uinhra) usque ad eam, sole suh-
tus abscondito, 3020. — An possit esse Iri-
gida, 46 D', 48 D, S-i4.\, negant .\ristoleles,
4915, A', cl scliolastici, 4915', anirmant, et
verius, Plato, 49 B, et Patres tam Latini quam
Graeci, 49B'. — Super orbem lunse non con-
tingit malum, 49 G, S40C'. - Multipliciler
figurat Ecclesiam, et quia frigida, 38 .\', et
quia a sole illuminata, 12GB, et quia cor-
nula,339B. Quid « sidera » lunae, 40D', 38G,
A'. — Cf. Eclipsis.

LUPUS gulosior cst quam ferocior, 470 D', et
calliditate non carct, 607C'. — Tropologicc
figurat avaros, 470 D'.

LU.X intcr formas corporales est maxime acti-
va, et quasi modium tenet inter formas cor-
poralcs et spiritualcs, 52C', ac vidctur sufTi-
ciens ad movendum coelos motu circulari,
521)'. — Non nisi metaphorice dicitur in
spirilualibus, 370 C. Lux infinita est Deus,
cujus incoinprehensibilis luminositas voca-
tur divina caligo, 380A', cujus respectu om-
nis lux creata est quasi tenebrae, 575B.

LU.XURIA cst dulce venenum, pei'niciosa po-

lio, 345A, qua; menlcm elTeminat, corpus
enerval, 344 C, pretiosa vilaR germina effun-
dil, 345B, inlellectum ohtundit, omnc in
aiiima incrilum dcmolitur, 345C ; cilissimo
Iraiisil, 34415, sod longuin post se linquil
rcmorsum, 344 A'. — Luxuriosi porcis aptc
comparanlur, 471 D, 609 A', scrpentibus el
rci)tilihus, 009 .V. — Contra liixuriam rcine-
dium csl passionis dominica- ct novissimo-
rum memoria, 344B'; sed tulius fuga vinci-
lur, et cclorius, 4()9A. — (Jui in dio festo
coram aliis fornicatur, ler ad minus pcccal
mortaliler, 494 C. — 6/. Voluplas.

LYN.X visus acuminc vincit hominem, 349A',
350A. Num i'eapse spissa et solida corpora
visu penetrot, .351 A'.

LVR.\. Asinusad lyram, Gra^cum proverhium,
quid significet, 92A, 114B.

LVB,\(Nicolausde), Scripturae expositor,34B'.

M

I\IACROBIUS (Aurelius), Platonicus, 61 A',88D',
218 A, 464B, 632 A'.

MAGIA. .\n magica arte possint humana cor-
pora in ferina transformari, 476D. — Sagae
duae recitantur, quae homines in asinos
transmulare vidchanlur, 476 C.

MAGISTEK. Discipulus magistro reddere ne-
quit aequivalcns, 61 B',249C. — In magislros
quandoque redundat discipulorum culpa,
10 lA'.

MAGISTER in historiis(PctrusComestor),148B',
2-45 A. 262 D, 323D, 608B. Cf. Scholastica
historia.

MAGISTEB in Sententiis (Petrus Lombardus),
quamdam in animis ponit materiam, et na-
turaJem inaequalitatem, 337 B, A', 338 .\. Mul-
tolies allegatur, 67 B', 88 A', 254 G, etc, et
paulo diffusius, 635 A.

MAGNANIMUS est aspernativus, 77 B', 439 B,
quia ad illum pcrtinet injurias et offensas
vilipendere, 208 D', .329 A'.

MAHOMETUS, alias .Mahon, Balphimius, Vara-
dast, 264 C, non diu post Boetium coepit in-
surgere, 103 C, et fere tertiam humani generis
partem decepit, 534A. — Doctrinam suara
a Sergio, monacho Nestoriano, accepit, 264 A':
ideo Christum summum prophetam et filium
Virginis fatetur, 26415', 265B, minime au-
tem Filium Dei, 264C'; et Judaeos ideo reje-
ctos censet quia Ghristum Messiam recipere
noluerunt,263B.Beat3e Virginis laudat puri-

INDEX ANALYTICUS

701

tatem, 264D'. — Utriusque Testamenti scri-
pturas a Deo datas profitetur, quamvis in
multis eis contradicat, 264 C, et eas in mul-
tis inficiatas esse contendat, 264 D. — Cf. Al-
coran.

MAJORITAS quotuplex sit, 321 D', et in quo
consistat, 322B. — An dignilates subjectos
majores faciant, 322 A.

MALITIA morbus est animee, 493 B, omni cor-
poris languorc saevior, 493 A', ac proinde
magis miseratione quam odio dignus, 493 A'.

— Malitiam sectando homines bene esse
amittunt, 470A, A', et infra humanam natu-
ram cadunt, 470D, unde merito assimilan-
tur bestiis, 470 D'. — Sicut probis probitas
ipsa fit praemium, 468 A', ita improbis mali-
tia ipsa supplicium est, 468 B', quo torquen-
tur, 469 B, et excscantur, 469 D. — Extrema
malitia, sicut perfecta virtus, paucorum est,
470 D. — Mali scientiam habere possunt, sed
nudam et informem, 433B'. In eis diligenda
est natura, quia bona, 493A, 498A', odienda
autem malitia, 493A, seu potius miseranda,
498B, B'. Neminem malum esse Deus sivis-
set, si non eum bonis profuturum prsesci-
visset, 529A'. — Mali, quum bonum acqui-
rere velint, 450B, nec acquirant, 450A', re-
cte dicuntur impotentes, 448B, 450 B', 451 C,
453D, quamvis naturali virtute, corporali
potentia aut praelatica auctoritate polleant,
450B', 457A; quum malum tantum possint,
nihil possunt, 547B'; imo quodammodo de-
sinunt esse, 455 C, 456 B, et recte dicuntur
rnortui, 455D', 456C, et nihil, 455D', 456A'.

— Bonum se simulando, malus fit pessimus,
328 C. — Cf. Impii.

MALUM privative tantum opponitur bono, quia
est mera privatio, 448B'; causam habet non
efficientem, sed deflcientem, 540 C; ex bono
est, 462 A, et fundatur in bono, et fluit a
bono creato in quantum. ex nihilo est, 457A.
Ens ergo substantialiter malum impossibile
est, quia tantum habet unumquodque de
bonitate quantum de entitate, 461 C; nec
potest esse proprie summum malum, 461 C,
quamvis summum malum culp?e dicatur
odium Dei, 461 D', et summum malum poe-
nse, poena Antichristi, 462 A. — Multiplex est
malum, sicut bonum cujus cst privatio,
424B : aiiud est enim malum culpas, aliud
malum poense, 424C; aliud malum naturae,
aliud malura fortunae, quae ambo ad malum
poenae reducuntur, 549 C. In coelestibus,

quia indefectibilis sunl naturae, non accidit
malum natura?, 442B', 540 B' ; in inferiori-
bus creaturis, quia defectibilis sunt naturae,
accidit malum naturae, 540 C; in rationali-
bus creaturis, quia defectibilis sunt volunfa-
tis, accidit malum culpae, 541 A. — Malum
naturae, seu alteratio corruptiva, a Deo non
est intentum, sed praevisum et ordinatum,
540 C; malum poenac aliquid cst, et a Deo
est, 424C; malum culpae, quantum ad suum
esse materiale, est pariter aliquid, et a Deo
est effective, 104 A', 424 C, sed quoad esse
suum formalc, non est nisi privatio boni,
424 D, aversio mentis a Deo, corruptio modi,
speciei et ordinis, 424 A', et est effective a
voluntate libera et defectuosa, 104B',424A',
C, a Deo permissivc tantum, 104A', non in-
tentum, sed praevisum et ordinatum, 54113.
— Mala poenae non sunt mala nisi quum
putantur mala, 208 D; non casu accidunt,
536A', sed providentia Dei, 536D', et patien-
ter sustinenda sunt, 532 A, B' ; mala culpse
semper et ex se sunt mala, 208A', sed non
appetuntur nisi in quantum bona videntur,
208A', 274 A', 304 D', 396 C, nemo enim ad
malum respiciens operatur, 208 A', 396 B,
519 C; imo comparari possunt veneno, quod
in se quidem perniciosum est, sed pruden-
ter adhibitum, salubre efficitur medicamen-
tum, 5311). Mala poenae, quia utilia, in Verbo
et per Verbum ordinavit Deus, 630 D; mala
culpae, non per Verbum aut in Verbo voluit,
630 A', sed in Verbo et per Verbum statuit
ea limitare, moderari, ordinare, 630A'. —
Malum non evadere impunitum exigit divi-
na tum sapientia, 468 D, tum justitia, 468 A';
ideo in proprium redundat auctorem, 214D',
490 A', et per malum poenae ordinatur, 123 B,
531 D : unde multa accidit fieri mala contra
ordinem sapientiae et justitiae particularem,
104 B, 437 B', quae si referantur ad ordinem
universalem, juste ac sapienter permittun-
tur, 124 D. Tam enim bonus est Deus, quod
non sineret fieri mala, nisi ex eis posset et
vellet elicere bona, 104 C, 123A, 530A ; qua-
propter omnia mala, etiam culpae, Deo bona
sunt, 5291)', et adeo ad bonum cuncta ordi-
nantur, 531 A, ut de regno providentias om-
ne malum eliminetur, 531 C, et quod in
terrls abundare videbatur, 531 A', si ad pro-
videntiam referatur, omnino abesse invenia-
tur, 531 B'. — Malum gravius nocet quod
improvise contingit, 208A. — Duplex est

m

INDEX ANALYTir.US

inalum, dum quod necessc cst pati, molcstc
terimus, lli»\'. — (.'f. Miscria.

MANIA ciuid sit, (>:]A'.

.MA.NU;H.i;iiS (seu Manos), stolidissiinus li.Trc-
siarcha, duo realia, formalia et efTectiva
rerum principia admittebat, 4G1C', seu duos
deos, aiterum esscnlialitcr honum, altcrum
esscntialiter malum, ."j85.\'. quia <T<jualem
ponoliat Ijonorum et malorum providcntiam,
54015. — .'\lanicluei vetus Tostamentum a
Deo lucis csse negahant, 1415. et in multis
ci contradicebant, 2(i4 C. Quidam eorum ad
IMatonicos dedinanles, .'^38(r, animas si-
mul in exordio mundi ci-eatas asserebant,
:]X6U\

MAMS instrumcntnm esi infciloclus practici,
sicut lingua intoiloctus speculalivi, l'J4i)'.
Quid IMiilosophicP manus, 37 D, dexlera et
sinislra, 3!( I?.

MAUCl^LLINUS comes, lllvricianus, Justinia-
ni cancellarius, historiographus, allegatur,
308 C. (Migne Patrql. lat. tom. ol, col. 9.3o.)

MARE magnum, ex quo tam maria particii-
laria quam ;iqufe dulces cgrediuntur, (inii,
per modium zonai torridas et ex omni parte
circuit terram, 69B, facicns tam ad orien-
tem quam ad occidentem duas refluxiones,
G9C, ex quarum collisione oriuntur, prae-
ter fluxum ct refluxum, impotuosi motus
acris, Horeas in septentrione, 69 A', in ori-
cnte Eurus, in occidente Zephvrus, 69 B',
et venti collaterales, 69B'; similiter ex rc-
fluxione occidentali oritur mare l\Icditerra-
neuni, 69.\'. — Mare jugiter est in mo-
tu, influentia lunae et Pleiadum fluens ac
refluens, 198 A; in quo Creatoris majesta-
tem ac sapicntiam pra?dicat, 2781)'. — In
inare quotidie mergi videntur sol, 471'.',
258 D, et stollae, 50215. — Quid mystice,
199 B', 206 A.

M.\RI.V Virgo « heatissima et incomparahilis »,
145D, mulier est fortis a Salomone descri-
pta, 64 A, stella Hesperus, semper Christum
solem comitans, 126C, veraluna, quae pecca-
toribus favet ct hujus raundi turbulcntiam
modcratur, 280 C. In Alcorano laudatur,
264 D'. — Illaesa virginitate Christum pepe-
rit, 586 B. A poenis corporeis praeservata est,
524 C. — In ea sperare licet, quae est vita,
dulcedo, spcs, raediatrix ct auxiliatrix nostra
apud Deum, 62(iB, eamque specialissime in-
vocare oportet omni hora, potissimum tem-
pore tentationis, 135 C.

MABMABICA, pars Afric«, ubi degunt feroces
gentcs ct fortes leoncs, 474!!'.

MABTIANIS (Mincus Felix Capella), gramma-
fi.us, 120 D'.

MAUTINLS (S.), Turonensis episcopus, eodem
semper visus est vuilu, 88 B.

'MAUTVUES optijnum coforis oxcmplum prae-
hcnl, .'>2(il), quo in a(fliclionii)us conforlari
dei)emus, 83A, B'. — Eorum constantia,
84 B', ct lahores, prohant esse futuram vitam,
212B, .\'. — Admiranda cujusdam martyris
castitas, 251 C. — Licitc sanctan muliores
se submorserunt nc vioiarentur, 2.52 .\.

MATIIUIA prope nihil creata dicitur, 57015;
an cam IMato crcdiderit increatam, 384G.

— Maleria, oraniura suhjectura cxsistens, ex
omnium causa procossit, 38-415, ct cx uno
subsistens, entis sccundum se est expers
speciei, 384 B, propter quod dicitur entium
simplicissimum, 384 .\. An ejus sit idoa apud
Doum, 383 C. — Quomaduiodum formae cst
moverc et agere, materiae est moveri et pati,
383 C, et assidue fluit et tendit de forma ad
forraara,ex privatione eidem annexa, 369B.

— Quum matoria prima sit in se uniformis,
alia pars suh forma ignis, alia sub forma
terrac condita est, ut esset specierum divcr-
sitas in universo, 641 C ; cur autem sit ista
pars sub ista forma, et illa sub illa, non est
alia causa nisi beneplacitum Dei, 641 C. —
In animabus aiii materiam spiritualem po-
nunt, ex qua sunt, 337 B, B', qua majore
aut minore exsistente, aniraae sunl magis aut
minus subtiles, 337 B'; alii raateriara dura-
taxat in qua sunt, scilicet corpus, 337 B, B',
qua diversimode disposita, fit in animabus
diversus cminentiae gradus, 337 D.

MATIIE.M.VTICA, quia circa sensibiles quanti-
latcs versatur, praecipuam habet certitudi-
ncm, 393A,

MEDICINA, utrum sit scientia practica an
speculaliva, 38 D. — Medici por exteriora de
interiorum dispositione conjiciunt,60C', sed
necesse est corporalia vulnera eis pandere,
93.\, ut confessario vulnera spiritualia, 93A,
1I4.V', D' ; nam rqorbis diversis divcrsae
corapetunt raedicinae, 131 C, nec potest sa-
nari infirmitas nisi causae ejus tollantur,
141 .\. Sapions medicus per frigida ct humi-
da aliraenta contra siccam et calidam aesta-
tem sc raunit, 574C. — Medicus spiritualis
consulentibus debet cum matura considera-
tione respondere, 165 A, nec incerta pro cer-

INDEX ANALYTICUS

703

tis, ad celandam ignorantiam, respondere,
165 B; ipsum a vitiis quae curare intendit,
iramunem se servare oportet, 166 A', et pu-
siilorum infirmitati proportionata remedia
prffibere, i:nC, 147 B', 159 D, 166 C, 190 G.
Quid cum alflictis et tcntatis agere debeat,
135B, 165C. — Vide Albumasar Maurus, Aver-
roes, Avieenna, Galenus, Joannicius.

iMEDIUM. Ubicumque sunt media composita,
oportet esse simplicia extrema, 142 B; ubi
unum est propter aliud, totum est quasi
unum, quia et media uniuntur in tine,
396 D'. — Natura a distante in distans non
transit nisi per mediuni, 159 B\ — Virtus
est quasi medium inter duo vitia extrema,
61 A', 102 D, 411 D', 412 B, veritas inter duos
errores extremos, 411 D', 412B.

MEL divinas figurat consolationes, 291 B, 292 C.

MEMMIUS (Quintus) a cunabulis usque ad tu-
mulum felicissimus fuit, 192 C.

MEMOBIA. Quo differant meminisse et i^ecor-
dari, 4oOA. — Juxta Platonis doctrinam,
quam sequitur Boetius, anima, antequam
corpori uniretur, omnium scientiam habuit,
414B', 587 C, cujus deinde in corpore oblita
est, 414 B, 587 D; unde quum aliquid discit,
non tam discit quam meminit, 4141), 415 B',
418 A, 587 A' : quod videtur h8ereticum,587D'.

MERCURIUS Ulyssem a Circes incantationibus
tuens, 475 B, gratiam Dei figurat, 476B.

MERCURIUS, auctor iibri de Deo deorum,
629 D. Vide Hermes.

MERITUM. Aliud est meritum congrui, aliud
meritum digni, aliud meritum condigni,
636 C. — Sine proprio merito nullus adultus
salvabitur, 466C;attamen meritis Christi
omnes liberati sunt, 466 C, et merita nostra
sunt Dei munera, 466 D'. Voluntas est quae
meretur et remuneratur, operatio exterior
ad exemplum tantum exigitur, 495B'. —
An et quatenus prsedestinatio aut reprobatio
cadant sub merito, 636 D et s. An praevisio
meritorum, qua sciiicet praevidit Deus quos-
dam gratia bene usuros, sit eorumdem prae-
destinationis causa, 638 D, alTirmant non-
nulli, 638 A', D', 639 A, negant alii, 639 A',
et ipse Cartusianus, 639B. — Opus bonum
gi^atia informatum, causa est meritoria glo-
riae, opus autem bonum gratiam praecedens,
non est causa meritoria gratiae, 639 D', sed
tantum dispositio ad gratiam, 6391)'. —
Quamvis damnati indesinenter male agant,
et Beati indesinenter bene, non demei'entur

nec mcrentur, 483 B, quia mors terminus
est promerendi et demerendi, 483 C. Dam-
natorum merita non irremunerata manent,
sed mystico electorum corpori cedunt in
gloriam, 466A.

MESSALON (Maschaallah el-Misri), Judaeus as-
tronomus, 632 A'.

METALLA quomodo generentur et diversifi-
centur, 245C', D'.

METRUM. Variis metris in hoc libro utitur
Boetius, quibus nunc non utimur, quia no-
stra videntur aptiora, 67A : ut dactylico, te-
trametro, hypercatalectico, 46A, Alcmanico,
acatalectico, 67 A, Phalaecio, pentametro, tro-
chaico, 89 B', Adonio, Glyconico, dimetro,
152B', D'. — Plerumque metra in hoc opere
sententiis prosarum praecedentium respon-
dent, 501 B.

MINERALIA inanimata sunt nec apta sunt ani-
mari sive per animam propriam, sive per
animam mundi, 409 B. — Naturaliter esse
appetunt, 409 A, ac proinde ad locum sibi
proprium tendunt, 409 A', ac pro posse di-
visioni resistunt, 409 B'. — Eorum formae
de potentia materiae a coelestibus corpori-
bus educuntur, 389 A'.

MINERVA sapientiae dea dicebatur, 474 A', et
videtur quasdam acquisitas habuisse virtu-
tes, 557 A'.

MIRACULUM proprie supernaturalis effectus
dicitur, large, quaecumque res mira et ma-
gna, 507 A'. — Quum Deus sit conservator
ordinis, 6i9A, miracula quae operatur, non
sunt contra sed supra naturam, 619 A'. —
Miracula, quia rara, mii"ationem movent,
503 A, dum mirabiles effectus in rerum
productione et regimine universi assiduitate
viluerunt, 503 A'. — Omni miraculo quod
in mundo aut ab homine fieri potest, majus
miraculum est ipse mundus et homo, 507 A'.

JIISERIA felicitati ex se contraria est, 490D;
sed nec miseria nec felicitas est in hoc mun-
do, nisi ex hominum opinione, 208D'. —
Alia est miseria poenae, alia miseria culpae,
87 B', 480 C ; miseria pcenae non est miseria
nisi quantum putatur, 208 D, miseria cul-
pae omnino miseria est, 208 A'. Miseriae cul-
pae causa efficiens est peccator, miserias poe-
nae causa efficiens est Deus, causa meritoria
et formalis est iniquitas, 482 D'; et tanto
major cst miseria culpae quani miseria poe-
nae, quanto ratio mali magis convenit cul-
pae quam poenae, 484 B. — Tanto miserior

70'»

INDKX ANAI.YTIC.US

ost quis misoria poonro qiianlo plurilius poe-
iiis (orquetur. laiito iniscrior niisoria cnlpff'
quanlo plurilius viliis inquinalur. •iS(U",', tl
(luaiilo eiusvolunlas in inald colerius adiin-
plelur, 257A : misoruin esl enini vello niala,
•iSlc;, inisorius posso, iSlI), iniscrriniuin
porlicero. 581. \'; iniserum osl osso nequain,
■iS:*l)', misorius esso diu nequain, 483 A,
•181) i»', misorrimum esse in a^tornum ne-
quam, 48:U{. 1), •^80!)'; uiido mors, (juia
terminus esl incrondi el domorendi. 483 (],
moduin ponit misoriae impiorum, 48:215',
qui si sino fine vivcrcnt, sino finc pecca-
rent, A8'U\, el infinitam incurrercnl miso-
riam, 4831). Ko major ost miseria qiio mi-
nus bono admixta. 483(1, .\' ; idco miserior
esl impius impuuilus impio (lagellalo, 484 B,
4831)', 487 A, quia miseria^ (lagellali acccdit
bonum, scilicel casligatio, 483B', miscriae
impuniti acccdit malum, ncmpe impunitas,
483 0", 480 A. — Omnibus lam bonis quam
malis multiplex est miseria, et carentiffi bca-
tifica? visionis, et quotidianarum culparum
ct variarum aniictionum, 48315; sod sicut
ignis aurum probat, ila miseria viros fortos,
20715. — Perperam negavcrunt Aviccnna ct
Algazel ullani miscriam posse aeternam es-
se, quia violentum non dural, 483A'.

MODKSTIA quid sit, 2031)'. Cf. Verecundia.

MOiNACHl in deserto divinitus edocontur quam
inscrutabilia sint judicia Dei, 184 D, 3321)',
333ir. Cf. Religio.

MONS altus in quo aedificare proliibemur,
221 B, quid significet, 222D'.

MONSTUUM quid sil, 438A'. — Est quasi pec-
catum in naturam, 104 B.

MONTANUS baerelicus, librnm .Vcluum Apo-
stolorum ad Scripluram portinere ncgabat,
44 B.

MORS in sc est quaidam corruptio et miseria,
20 1)', 27 .V, imo omnium tcrribilium lorri-
bilissimum, 27 A, 20315, nec est diroclo de
intentione Creatoris, 27 A ; appetitur tamen
ut terminus calamitatum, vel janua vitae
aetcrna?, 27 .\, 3041)'. An et quatcnus liceat
eam appetcrc, 27B, C, 4!)G.\', aul sibi con-
sciscere, 27 C ; an fas sit eam optare, aut ctiam
velle non esse, ad malum culpae vitandum,
791), B', vel ad cvadenda aelerna? damnatio-
nis pericula, 79 D'. Mori praestat quam agere
contra veritatem et virtutem, 7eA, aut vi-
vere in peccatis, 31 B'. — Saepc invitos ra-
pit, et a cupientibus avertitur, 27 D'; nulli

lamen parcit, 271 A', ct sponto sua indesi-
iienter appropinquat, 49015' : quotidie cnim
nini-iMiur. (|uia quolidio pars aliqua vitm
noslra- domelilur, 193(:, 49015'. — Omnis
Iiomo morlalis est ratione corporis mixti,
(|uamvis priini parontes potucrint non mori,
0201) : qui ergo molesle fcrl inori, liligat
ctim nalura, 87.\' ; sod bis csl mori, arbitrio
altorius iiKiri, (0715.— Mors csl lorminusme-
rendi ot demcrendi; quod enim angelis est
casus, boc hominibus cst mors, 48 5(; : mo-
dum igilur ponit miscria^ impiorum, 482B',
(lui si siiie fino vivoronl, sine fiiie poccaront,
483 B, ct infinitam incurrercnt miseriam,
4831). Per mortem etiam corpus defungi-
lur, id esl, cxlra functionem ponilur, 480D.

— Tiiplex esl mors : nalurae, ciilpae, infer-
ni, 212 .\. Mors secunda dicitur vcl mors
a^lernae damnationis, 2721), vcl mors obli-
vionis qiian sequilur mortem corporis, 272 A';
morUiis enim nil prodesl gloria, 207 A', sive
loli morianlur, 20715', sive ad coelestia re-
meent, 267 C — Mortis cogitatio a pbiloso-
pbis ctiam paganis commcndalur, 2721)', et
antc oculos babonda esl tam juvoni quam
scniori, 273A, quia niliil sic revocat a pccca-
tis, 273 A'. Quotidie igitur taliter est viven-
dum quasi ipso die csscmus morituri, 496 B',
nibil enim periculosius cst quam in co statu
vivcre in quo mori non audcas, 399A.

MOTUS nullo modo compctitDeo, qui ad aliud
non ordinatur, nec indigel aliquo, 368 A', sed
ceteris qui ad fincm ordinantur ab eis di-
vcrsum, in quem motu inclinantur et per-
tingunt, 308B'. Similiter, quum formae sit
moverc, materiae vcro movcri, 383 C, quum
sit actus Iransmutaro, potentiae transmuta-
ri, 383 I), constal Deum, qui est actus purus,
minimc posse moveri, 383 A', crcaturas au-
tcm omncs natura mobilcsesse, 383A' ; pro-
pric tamcn non movenlur nisi corporalia et
divisibiiia, 0141). Molus localis propric cst
animalis, quoniam anima perfecta corpus
suum movct secundum differcntiam loci,
431 B' ; undc Pbilnsopliiis coelcslia animata
csse credidit, quia localiter movcntur, 431B'.

— In omni ordinc moventium, oportet esse
unum primum movens, 142 15, motus enim
priini mensura cetera mensurantur, 33B' ;
idco, quum sint mulli motores moli, oportet
esse unum molorem non motum, 142B.
Oportet etiam omnes motores secundos in
finem primi motoris ordinari per dispositio-

INDEX ANALYTIGUS

705

neni relictam a primo molore, 30413' ; quae
dispositio in motoribus violentis est praeter
naturam, et facit operationem laboriosam,
304 B', in motoribus naturalibus est natura-
lis, et facit operationem suavem, 304 C.
Qu3e minus distant a prima causa, pauciori-
bus motibus impressionem ejus suscipiunt,
516 A', et ad ipsam pertingunt, 516 B'. —
A quo moveantur coelestcs orbes, multae
sunt opiniones. 52A', contendentibus aliis,
eos immediate, quamvls divei'simode, a Deo
moveri, 52 B', aliis, a propria forma substan-
tiali, eo quod in eis sufficiant ad motum, et
figura, 52 C, et lorma, nempe lux, quae in-
ter formas corporales est magis activa, 52 D',
aliis demum, ab angelis seu intelligentiis,
53 A. — Primum mobile, seu spbsera nona,
inter omnes orbes veiocissimum est, 443A,
cujus motus adeo est velox, ut naturaliter
non possit esse alius velocior, 119B', 348 B ;
minus tamen celer est motu corporum glo-
rificatorum, 348 C. — Coelorum motus sub-
ditur fato, 517 B ; est quasi vita quaedam et
causa vitae inferiorum, 514 D, et duplicem
habet virtutem : unam in quantum motus,
et sic movet aliqua corpora ; alteram in
quantum instrumentum intelligentiae mo-
ventis, et sic agit in animam, 633A : quae
virtutes juvari vel impediri possunt per con-
venientes vel contrarias elementorum aut
animarum dispositiones, 632 C. — Sunt qui-
dam motum negantes, quos tamdiu flagel-
lari oportet, usquedum experimento fatean-
tur esse motum,449A'. — Motus primo primi
omni culpa carent, motus secundo primi ve-
nialiter sunt culpabiles, 29 D'. — Cf. Circu-
lus, Coelum, Fatum.

MOYSES (S.) abbas allegatur, 304 B.

MOYSES Rabbi (Aba Amru Musa ben Mai-
mun), Judaeus philosoplius, perperam as-
serit angelos ministrantes non esse nisi na-
turales vires, 514 C, et Providentiam de nullis
individuis curare, praeter individua huraa-
nae speciei, 539 D'. — Allegatur, 53 A', 236 C,
369 B.

MUNDUS quid sit et cur sic dicatur, 367 D. —
Ex tot conlrariorum elementorum concordia
in mundo, liquet eum habere rectoi'em et
conservatorem, 141 C, 278 D, 419 B', D', a
quo voluntarie regitur, 421 C, et cui sponte
subditur, 421 D', 422A ; totus enim mundus
ab intellectu substantiam habet, et ad intel-
iectum illum stat incessanter conversus, a
T, 26.

quo indesinenter depcndet et conservari de-
siderat, 304 A', 509 C. — Creationis ejus pri-
ma et principalis causa fuit, non indigentia
aut utilitas Dei, 368 C, sed bonitas et amor,
368 D', deinde nonnullse causao secundariae,
369A. Ad exemplar iliius mundi archetypi
factus est, qui cst in mente Creatoris, 373 D',
374A, 375A : ideo in eo relucent potentia,
sapientia et bonitas Dei, 367 A, et aeterna
providentia qua universa et singula ad pro-
prios fines et ad bonum commune disponit,
367 B ; pulcher est et varius, tanquam a pul-
chro et magno, 419 D', immensus, tanquam
ab immenso, 306 C; omnium miraculorum
quae fiunt in mundo ipse est miraculum ma-
ximum, 507 A'; sed in conspectu auctorisest
quasi pulvisculus et arenula minima, 306D.
Sicut Deus qui fecit mundum secretus est,
sic modus quo mundum fecit et gubernat,
secretus est, 530 D'. — Mundum, ob varias
causas, dixerunt philosophi animatum, in-
teiligentem, 306 A', et aeternum, 303C. Si-
quidem eum animal maximum, intelligens,
306 B', beatissimum, cujus anima a centro
terrae usque ad summum cceli per musicos
modos extenditur, 306 C, 377 D, cujus partes
sunt quatuor elementa, 306C', posuerunt,
sed erronee, Platonici, 306 D' : anima enim
istaec, cuncta movens et per membra orbis
diffusa, 376 B, juxta Platonicos, 378 C, nec
Spiritus Sanctus esse poljcst, cui non com-
petit alicujus animam esse, 376A', nec Deus,
qui non est esse formale omnium, 376 B',
et quem non decet informare corpus, 376C',
nec omnium rerum vigor, 376 D', nec cce-
lum aut motus ipsius, 377 A, nec forma sub-
stantialis qualiscumque, quum nulla sit ea-
dem numero in toto mundo, 377 B, nec
anima primi mobilis, quia extendere se
deberet extra proprium orbem, 377B; imo
haec non videtur anima esse informans, quum
Plato animam humanam non formam sed
motorem corporis dixerit, 378 D; prorsusque
rejicienda videtur, 514 C, D', et quia ele-
menta non sunt apta informari ab anima
intellectuali, 377 C, 409B, et jam per pro-
prias formas substantiales distinguuntur,
378 A, et quia, juxta Platonicos ipsos, ccele-
stibus singulis est anima propria, 377 D', aut
saltem intelligentia movens, 378A, et quia
demum mundus non est unum simpliciter,
sed aggregative, cui non convenit unam ha-
bere animam, 378A. Attamen Deum quidam

45

TOC.

TNPKX ANAI.YTirrS

vocavonmf aniinain munili por simililudi-
nom, quia nnindum rogit. inovol ol oonsor-
val. -iO!)l). — Simililor al. Arislololo diolus
esl aMornus, .'iOA, 37115, (il-ilJ', soil ol)
ralionos prorsus infirmas, 371 A, A', quo-
niam, etsi initio careret el fino, ul vull l'la-
to, 379C\ 38:U)', (ilan. I), non idoo ossel'
fptornus, G15n, quuin soinper ad futurum
festinot, GloC; unde proprie dicondus est
porpetuus, non ffiternus, (!17l). Anto iiuin-
duin conditiim non fuit teinpus, sicut ex-
tra mundiim iion est lociis, (jKiB. — Mun-
diis isto inforior variationi sui)joclus cst,
18015', 19815. 15'. idoo oportot euin conli-
guuin esse lationibus superioruin, ut tola
ejus virlus inde gubernelur, 53 A', 51il). —
Cf. Creatio.

Mundani ad lumen vcritatis ita se habcnt
ut noctuae ad radios solis, 487 .\'; ideo non
reruin ordinem, sed propria commoda con-
siderantos, -i87 B', licentiam poccandi el im-
punitatom pro felicitate reputant, 487 15', in
quo bestiis assimilantur, 48915. — Tota eorum
opulontia in tribiis vitiis consistit, cupidi-
late, rapacitato et illiberalilato, iJlGA, et in
uno tormento, timiditate, 316B. Ipsis etiam
mundus amarus est, 214A'. — Cf. Impii.

MUS/E, cur a Philosophia repellantur, 391), B',
40 B', 41C, L)',vocenturque meretricula^,39A',
40 A. Cf Poetffi.

MUSICA quid sit, 160 C. Per modos nunc le-
viores nunc gravlores, animos allicit, 1(101),
variis animarum dispositionibus corrcspon-
det, KJOA", diversosque in eis alTectus exci-
tat, 428 C. — Alia est quae philosophiae de-
servit, alia quae lascivise, 160 C.

MUTATIO. Quo sensu Dcus mutari dicatur,
161 A'.

MUTIL.\TIO. An liceat, ad declinandum pecca-
tum, sibi membrum abscidere, 251 D'.

N

NABUCHODONOSOR rex, an vere in jumenlum
fiierit conversus, 4761)'.

N.VTIVITAS. Cur illegitime nati a sacris ordi-
nibus arceantur, 338 B'.

NATUR.V multipliciter sumitur, 177C. Alia est
natura naturans, id est Creator, 94C, i77C,
231 A, quae est agens infallibilis et non er-
rans, 306 B, aiia natura naturata, 231 A, quae
est vis insita coelis, vel rebus, ex similibus
similia procreans, 514 C, alia demum, juxta

nonniillos.naliira naluransel nalurala sinuil,
scilicet intelligcnlia? inforioruni produclri-
cos, ;50(1.\. — Naliira ab iiilolligonlia rogiliir,
ot ha^c a priina causa, 12215", uiide oinne
opus nalura' dicitur oi^iis inlelligenlia\510G,
et opus prima' causae, 5:51 15. Per modum
sorvionlis agil, nec oi liberum osl faoore
ot non facere, 6291), qiiia naluralos causaj
sunt suo modo divina» providenlia? exsecu-
Iriccs, 514 ("; ideo naturalium eHectus cau-
saruin Deo in Scripturis adscribi soiont,68D.
— Non inclinatur iiisi ad uniim, 17315; non-
nulli tamon oifectus naluralos, sunt conlin-
gontes ac libere fuint, 59315. (juo natura
siinplicior est, eo simplicius agit, quo com-
posilior, 00 variaiiiiius operatur, 1801)'. —
liiiitalur artom divinaiii, licet non altingal
eam, sicul ars humana imilatur naturam,
230 A', 510 A'; omnis enim natura creata
suo modo appetit et intendit assimilari Dco,
143B. — Natura nihil facit fruslra, 122B';
occultis rerum proprietatihus utitur occulte
et inde extrahit effectus, 48 A; in hoc prae-
cipue declaratur virtus ejus, quod oinncs ad
eumdein scopuin tendunt, scilicet bonum,
301 C, 302 A, tam variis studiis ac mediis,
301 D'. — Natura in se considcrata semper
pulclira consotur, 239 B'; propter'ea tainen
quae in nobis a natura sunt, nec laudainur
nec vituperainur, 581 C. — Natura paucis
minimisque contenta est, 231 A', 314 B',
6U8I)". — Niliil est tara secundum naturam
sicut amare naturae consorlcm, 493 .V. —
Bona naturae, ut veris tlores, 230 D, aestivi
fructus, 230 B', homini non sunt propria,
230 D', quae Deus ad sustenlationem omni-
um fecil, 231 C. Malum naturae, seu alteratio
corruptiva, a Deo non est intentum, sed
praevisum et ordinatum, 540 D'; in inferiori-
bus tantum accidit, 340C', nou in coelesti-
bus, 44215', 540 B'.
NECESSITAS duplex est : absoluta, 620 C, el
conditionata, 620 A'; nec ista illam secum
trahit, quum eam non natura, sed conditi-
onis adjcctio inducat, 620 B'. — Quamvis
necesse sit futura a Deo praevisa evenire,
578G, 579 G, C, 592 D, 6191)', alioqui a
scientia divina abesset veritas, 379D, 580 D',
et certitudo, 580 B', 581 A, 393 C; in se ta-
men necessitati uon subdunlur, 592A' : sicut
enim ea quae nobis cernentibus fiunt, libere
fiunt, 392 B', sic quae praevidente Deo fient,
libere fient, 593 A, 618 B', et sicut scienlia

INDEX ANALYTICUS

707

prapsentibiis nihil necessitatis imponit, ita
nec prasscientia futuris, 59.31); ideo qua- cx
se contingentia sunt, pra;vidente Deo, con-
tingentia remanent, 593C, 619 A, A', neees-
saria quidem quantum ad scientiam divi-
nam, 620 A, 622 B, necessitate conditionis,

620 D', sed quantum ad suam naturam li-
bera, 579 D', 620 B, 622 B, libertate absoluta,

621 A. — Magna et sola homini adest neces-
sitas, bene vivere, 626 D. — Cf. Coelum, Fa-
tum, Futura, Praescientia.

NEPTUNUS, Saturni filius, aquarum regnum
obtinuit, 429A,et tridentem gestabat, 429B.

NEUO (Domitius Claudius), omnium pessimus
Romanorum imperatorum, adeo malitiosus
ut ex amentia et sceleribus compositus vi-
deretur, 238 C, Romam succendit ut Trojae
incendium imitaretur, 257 C, senatores plu-
rimos ac proprium fratrem occidit, ut ex-
periretur an eum diligeret, 257 C, matrem
quoque, cujus corpus aperuit, ut videret in
quo jacuerat uterum, 258A; interfecit in-
super magistrum suum Senecam,79C,327C,
Petrum et Paulum apostolos, ac primam in
Christianos persecutionem movit, 258C. —
Despectus ipse, 323 B, honores despectis da-
bat, 323 A', et in sua luxuria nulli pepercit,
323 A. — Cf. Seneca.

NESTORIUS, haeresiarcha, 412 C, Christum,
homiuem purum, non verum Deum, impie
asseruit, 264 B' : qui error ad Sarracenos
transiit, 264 A'.

NICOLAUS. Vide Gorra, Lyra.

NIHIL ex niliilo fieri communis est sententia,
564B, sive de effectu intelligatur, qui non
fit sine causa efticiente, 564 C, sive de rebus,
quae non fiunt sine praevia materia, ut vo-
luerunt philosophi, 564 D. — Materia prope
nihil creala dicitur, 570 B.

NOBILITAS est antiquata opulentia, 298 C,
333 C, innata probitas derivata ex parentela,
298C, ex qua filius regis, etiam melancho-
licus, saepe magis est magnanimus quam
filius rustici cholericus, 298 D'. — Proprie
laus est parentum, a quibus est nominis
claritas, 333 C, nec claros facit posteros, nisi
qui claritatem propriam habent, 333 D, A',
unusquisque enim clarus est non aliena sed
propria claritate, 333 C; unde illud tantum
boni habere videtur, quod nobilibus necessi-
tatem imponat a majorum virtutibus non
degenerandi, 333 B', nec tanti aestimanda
est quanti faciunt plerique, 333 C, 330 A, qui

magis aestimant illam quam bona naturalia
aut gratuita, 3331)'. — Omnes ex eodem
pati'e Deo procedunt, ct quantum ad digni-
tatem specificam aequales sunt, 336B; sola
ergo apud Deum nobilitas est clarum esse
virtutibus, 334 A', vera nobilitas est genero-
sus sensus et animus, 333 A'; illeque tantum
degener est qui vitiis a divina origine cadit,
3.36 C.

NOTUS, ventus australis, violentus et calidus,
torret arenas, 238B', pluvias adducit, 291 D,
et pestilentias, 54B'.

NUMERUS. In numeris unitas addita vel sub-
Iracta variat speciem, 338A', propter quod
rerum species ut numeri dispositae dicuntur,
125 B. — Numerus actu infinitus, an possit
admitti, 220 B. — Antiqui calculis seu lapil-
lis numeros computare solebant, 192D'. —
Anima, juxta Platonem, est numerus movens
se ipsum, 160 B', 380 A, quoniam omnem
animam in se continere dixit materiale et
formale principium, et constare ex eodem et
diverso, 380 B.

0

OBEDIENTIA praelatis, etiam iniquis, debetur,
321 B, et non obedientia simpliciter, sed
cum promptitudine et reverentia cordis,
321 C. In duobus tamen inferior superiori
obedire non tenetur, nempe quum adest lex
superior vetans, et quum superior ultra po-
testatem jubet, 252 B : sic in his quae ad in-
ternum voluntatis actum spectant, non te-
nemur obedire nisi Deo, 252C; in his pariter
quae, per corpus agenda, ad corporis natu-
ram pertinent, non subdimur hominibus,
252 D, sed tantum in his quae ad auctorita-
tem superioris spectant, 252 A'. — Creaturae
ordinationi divinae sponte obediunt, 421 D',
nec ei contradicere audent, 422 B, aut pos-
sunt, 422 C.

OCCUPATIO, rhetoricus color, in quo consi-
stat, 194 D.

OCTAVIANUS (Augustus) adeo felix fuit ut
nullus eo felicior fuisse dicatur, 192 B'.

OCULI sunt partes corporis ofTiciales tantum,
407 A. In capite constituti sunt, ut coelestia
considerare possint, 94 C, 608 D'. Nonnuo-
quam lumina appellantur, 39 C, quare,67C.
— Quid oculi animae, 38113, philosophiae,
33C, 34D', et theologiae, 43C.

ODIUM sapientibus nuUum est, 492 C, nec in

:os

1NI>K\ ANAI.^TICIS

bonos, quoil esset stultissimuin. 49:2 0', nec
iii iiialos, A\)i \y, (|uoiiinni iniprol^itas ost
({uusi inorbus, -i!).')!!. inagis luiscratione
quain otlio di<;uus, 41KJA'. — i^luaiiivis ini-
inicus. ut iniinicus, non sit ainandiis, non
est tunicn odiendus, 52i)C'.

OPKKATIO. Nihil in naliua cxiicrs cst propria*
o|)orulioiiis, 178i)',..i0l> A, iOI 15, Kod (uiilil)i't
rorina> esl oporutio quasiiDlini conjiiiigiliir,
25515, et quae a nbnnullis vocatur actio no-
tionalis, 23515 : quorum ergo naturnp divorsa'
sunl, divorsas liabent operutionos notionales,
40<>A'; unde vulgo diciliir quod oporalio
arguit formain, 235G, 40()A'. — Operationi
speciem imprimit inlentio, 2GG C, 298 C,
opori eniin rorinam dat opifox suiis, 31115,
ita ut ex line potissiinum denominetur ope-
ratio, 29815' : sic qui furatur ut luxurietur,
potius luxuriosus dicendus est quam lur,
29815'; qui sanitatis causa cquilal, magis
sunitatem dilijiil quam equilationom,39GI5'.
— Quaedam sine judicio operantur, ut in-
animata; quaedam ex judicio non libero, ut
bruta ; qiia^dam ex judicio libero, ut Iiomo,
373 .\'. In operatione vero voluntas cst quae
meretur et remuneratur, opus externum
ad exemplum tantum rcquiritur. 4!)3r>'. —
Humanae naturae, quia multiplicem Iiabct
compositionem. placet operutionum vuriolus,
531 C, sed omnium finis ullimus esl folici-
tas, 464 C, ad quem finem fines omnes Infe-
rioros ordinantur, 46-i D'. — Unusquisque
illi potissimum assimilatur, cujus operatio-
nes mugis sectatiir, 4671)', ot quia aeterna
Dei actio est sui ipsius intuitio et dilectio,
4G8.\, quo 15cati clarius vident Deum, eo
magis deificantur. 468 A. — In omni opere
bono cooperatur nobis Deus, 4661)'; an et
quatenus cooperetur operibus malis, 104 .\, 1),
582 D. - Cf. Actus.

OIMLIO, nequissimus Ravennae praefectus, Boe-
tii accusator, 9915'.

OPINIO quid sit, d46C', 363A, 594A. — Circa
opinionem triplex est positio : uflirmare,
negare, et in suspenso manere, 4461)'. Oui-
dam doctores, ut Thomus, Henricus et Scof us,
in dubiis ad alteram partem satis firmiter
se divertunt, ideo multos habent contradicto-
res, 147 A; alii, ut Petrus et Ricliardus, ple-
rumque ad nullum purtcm declinunl, J47B;
et in bis quae infra certitudinem sunt, sncpe
cautius est ad nullam partem divertere,
147 A. — Communis hominum opinio non

lolalilor fulsifioatur, 349B', quia ad humani-
lulem |)ortiiiet csse rationaloni, ideo cxcessi-
v.T vcl mulliim orronoa' o|)iiiioiios dicuntur
inbiiiiiaiiu'. .3491)'. — Kalsis opiiiionibiis as-
siiotiis, dinicile capax esl limpida' voritatis,
I47C, ob remancnles iii uiiiina reliquias, id
osl pronitutem ad errorem, 147 A'.

OITOSITA simiil iion suiit eideiii. 234 A, 15;
sed juxtu se jiosilu, clariiis innolescunt, 2:5C,
202C, 28815', 291 C, .3G2A, .3:5015, G14A, el
unum per aliud cognoscitur, quia sicul
iiloiii est sonsus oppositorum, ita et cadem
scicnliu (ontriiriorum, !562,\. — Deo proprie
.nihil oppoiiitur, ncc contrurio, nec privative,
iiec conlradiclorie, quum sit supra gcnus et
esse, 461 15'. .Mulum privutivc tantiim oppo-
nilur bono, quia iiioru cst privalio, 44815'.
Sicut bonum et malum inter se opponuntur,
sic et boni et mali merces, 46815. — Sicut
opposituin ost iu opposilo, ita propositum
in proposito, 4681). — Cf. Contraria.

ORATIO est orantis coliocutio cum Dco, 583C,
ascensus mentis in Deum, 583 D', 584 B,
nuntius uffeclionis internae, 366A, inlcrpres
dosidorii boni, sacrificium cordis, expiatio
(lelictorum, omnium auxilium viatorum,
584 A', animae bonae praesidium, angeli san-
cti solutium, diaboli supplicium, Dci obse-
(juium, 584C, summus honor mcntis, cui
stultum est praeferre vunu colloquia, 383 C,
spes cerla, sanitas incorrupta, 584 C, pecunia
qua charismata gratiae mercamur, 582 C,
solus modus quo cum Doo colloqui valcamus,
383 C, .384 .\, Iuci(jue inaccessae conjungi,
.3831). — Libertatem pra?supponit, non enim
orationi locus cst ubi omnia fataliter cveni-
rent,.3S2 A'; ideo non fnistru fiunl orationes,
quamvis futura infullibiliter prajviderit divi-
na praescienlia, 582 A' et s., 625 D, quia non
inde tollitur libcrtas, 624 C. — Orationem
etbnici pbilosoplii commcndabant, .3641),
quanlo magis froquenturc dcbentCbristiani,
.363B'; operi ergo cuilibet prsemittenda est,
ctiam orationi, 364 A. quia a Deo bene oran-
di gratium peterc oportot, 364 B. — Ea dici-
tur roctu, quu spiritiialiu principaliter, tem-
])oralia socundario petuntur, 623B'; ea bona
est, quae attente fil, rcvcrenter, huiniliter,
cordialifor,623C,626C,porsevorantcr,3S4B',
cum mente recollccta, 364 A', cum intlmo
cordis uffoctu et lacrimis, 363 B'; ea optima
esl ct efTicacissima, quae laudibus Dei ad-
miscetur, 366A', 584B. — Clericus divinura

INDEX ANALYTICUS

709

omittcns Officium, totics mortaliter peccat
quot omittit Horas, 494 D'. — Nulla res carius
emitur quam quae precibus obtinetur, 347 C.

ORDO est intimus rebus, 12315, optimum quid
et sapientige effectus. 582C. — Ordo rerum ab
invisibilibus seu angelis inchoatur, 389C, D,
et per visibilia descendit usque ad irratio-
nalia et mineralia, quorum formffide poten-
tia materiae educuntur, 389 A' : non enim ab
imperfectis incipit, 388 B', sed a perfectis,
388G'; ex eo arguifur unam esse causam
primam, 443 D, quseestsupra et extra illum,
389 D. Ordinis inferioris supremum cum
ordinis superioris infimo convenit, quin la-
men illud attingat, 598C'. — Multa contin-
git fieri contra particularcm sapientia? aut
justitise ordinem, qupe ad imiversalem ordi-
nem relata, juste et sapienter permittuntur,
124 D : multa igitur in mundo inordinata
videntur, 500A', quia eorum causam igno-
ramus, 501 A, quse tamen a Deo sapienter
ordinantur, 501 A', et sic temperantur, ut
quse ab uno ordine accidit discedere, in
alium reducantur, 530C; imo infinita sapi-
entia nihil inordinafum relinquit in mundo,
sed quod inordinatum est per culpam, ordi-
nat per poenam, 468 D. — Ad normam coele-
sfis ordinis componendi sunt mores homi-
num, 93D', ita ut, sicut in coelo inferiora a
superioribus moventur, sic a superioribus re-
gantur homines, 94 A, et sicut in coelestibus
perpetua est tranquillitas, 94 D, et summa
obcdienfia, 94 A', sic mortalium interiora
sinf in sc pacificata, 94 D, et Creatori sub-
dita, 94A'. — (juanfum ordinafus animus
sibi ipsi suavis est, 468 C, fantum inordina-
tus animus sibi gravis, 40D', 215 C, 329 A',
341 D.

ORIGENES, « unus magnorum », 182,\, « homo
profundissimi et quasi angeh'ci intellectus,
quamvis in suis scriptis hinc inde suspe-
ctus », 624 B, circa liberam gratiarum distri-
butionem non mediocriter erravif, 182 A, et
perperam asserit animas ab initio creafas,
in coelis peccasse, et in hoc mundo sfafum
juxfa merifa sortiri, 640 B'. Quo sensu di-
xerif, fufura non ideo vcnfura quia pra3-
visa, sed econfrario prfevisa quia venfura,
580B, 624B. — Plurics aliegafur, 40A',53D,
148 A', 159 B', 227 A'.

OBNATUS. Omnium divinorum ornatuum su-
prema inferiorum cum inflmis superiorum
conveniunt, 125 B; non famen suprema illa

infima haec attingunt, 598 D'. — Vir aut
muiier per exquisitum ornafum oculos ad
se frahens, damnabifur, quia venenum prae-
buit, 23215'. — Dei cultus potius in interna
purifate ct devotione consistit, quam in pre-
tiosis ornamentis, 134 G'. — Cf. Vestis.

OROSIUS (Paulus), historiographus, 129 A',
249 B, 319 C.

ORPHEUS, cifharoedus, 427 B', filius Apollinis,
428A, etCalliopes, 428B', melodise dulcedine
feras domans, 428 B, deos placans, 428 A',
damnatorum suspendens tormenta, 429C, et
Eurjdicen e tarfari carcere reducens, 429 A',
quid significet, 431 B et s.

OSTIUM. Ad ostium cordis nosfri multipliciter
pulsat Christus, 453 B; imo ipse ostium est
per quod ad regnum coelorum intramus,
57 B.

OSTRUM, piscis genus cujus sanguine purpura
tingebatur, unde quandoque ipsa ostrum
dicfa est, 323 A.

OVIDIUS (Publius Naso), pocta, multa lasciva
et vana continet, et aliqua vera, 39 A', 160 D,
praesertim secundum mysticum intellectum,
423 B. Non semel allegatur, 24 B', 341 B,
472 D, 474 A, 542B, 555 A'.

PAPINIANUS (/Emilius), jurisconsulfus, Anfo-
nini Caracallae familiaris, 327 A', a domino
interfectus, 327 D.

PARAGOGE, rhetorica? figura, quid sit, 502C'.

PARIS, pulcherrimus Priami filius, 350C, quo-
modo Helenam rapuerit, 554 A.

PARISII. Ibi est celeberrima Universitas, quo,
tempore Alberti et Thomae, confluebant sep-
tuaginfa studentium millia, 23 .\.

PARMENIDES Eleafes, philosophus, 426 B.

PASSIONES. Quid sit passio, 150 D'. — Omnis
passio est in appetitu concupiscibili vel
irascibili, 151 A; quot sint passiones concu-
piscibilis, 151 A, quot irascibilis, 131 C, et
ui)i sedcant, 429 A'; omnes aliquo modo ex
amore procedunt, 313 C. — Quafuor sunt
principalcs passiones : spes, gaudium, fi-
mor, dolor, 149 1)', 130 D, vel gaudium,
frisfifia, spcs, fimor, 151 A', vel amor, Iseti-
fia, fimor, tristitia, 131 C, quae de se nec
bonse sunt nec malse moraliter, sed indiffe-
renfes, 130C; absque his nou subsisfit ani-
ma, 151 C, sed quibusdam sunt in coronam,
quibusdam in confusionem, 151 C, prout sci-

10

IM»EX ANALYTICUS

li(i'( eis uti contingil ordinute vel inordinate,
irilD". — I*assiones eoreitruni iiitoriorcsiiuc
soiisiis porlurlxint, 14:^1)', rationis acuiuoii
oluiuiiilaiit, <!i*l), ot a olaro vorilatis iiiluiiu
iinpodiiint, \A9V.. \\ {ii^IW, aiiiiiiaiii divor-
siinode ajj;ilaiil, liiA, imiuiolain raoiiinl el
iiistal)iloin, •iliOD; nisi iii jiriiioipio ropri-
iiiaiitur, mox a niodin raliniiis alidinuiil.
it>UA',a summa veritate elongant, iMiiC. ad
omnia traliunt peccata, di-iC, et in pordili-
onis vorauinoiii doiliiount, 4(11)'. rationoin
lamen invilaiii cogoro iumiuouiiI, liKi, noo
naluralia penitus eradicarc, 14415. 1). — Soli
sapientes et virtuosi passionihus dominan-
tur, 144C; ois aulom sorviiiiil iniqiii, H('>\)\
l(i.'M)', qui tot neiiuissimos liabcnt doiiiinns
quotvitiissul)jacont,461 A.Niliil crgo prodost
homini gentes externas sihi suhjicere,si ipse
passionihiis vinoatur. 330A,H'. — Passioncs
oaritati conlrarise iinprimis vitandiK sunl,
'^~2\)i\, quia in se sunl amara?, ',\20C, et in
suhjoctis quasi infernum eniciunt, .'!20.\'. —
1'assiones qiiae in uno hona^ sunt, in alio
malfp csse possunt, 472 IV. — Cf. Vitia.

PASTOK (S.) ahbas (atias Poemen), S. Arsenii
lacrimas commendat, 24 D. (Vit. Pat. lib. III,
n. in.3.)

1'ATIKNTIA oiroa adversa.dura ot aspora vorsa-
tur, 2()8C'; prol)atrix esl omniuiii virliitiiin,
2(i7 A, et signum doctrinae, 26715. — Iii liao
vita nohis imprimis neccssaria esl, 168 A';
duplox enim cst malum, dum quod nccesse
cst pati, molostc fcrinius, 1I2.\', cl sicut
per paticntiam omnis fortuna cst hcala,
20813', ita per impatientiam omnis fclicitas
fil infclix, 200 .\. — Actus activorum fliint in
paticnte disposito, 146B'.

PAULINUS consularis, contra iniquos persecu-
tores a Boetio dcfensus, 08 D.

P.XULUS (/Kmilius), Pcrsae, Macedonum rcgi
a se capto, condoluit, 17015'.

PAUTERTAS mcra est privatio, non quid posi-
tivum, 227 C Nec furem, nec lalronem
timet, 2.38 A; Iffita, honesla rcs est, imo non
est paupertas dum laela cst, 241 \\ — lllc
pauper est, non qui parum hahot, scd qiii
plus appetit, 241.\'; unde in divitiis pauper
est, qui suis non contontus, 2271)', .314C',
cupiditatc plura sitit, 241 B.

P.W triplex est : pectoris, tcmporis,aeternitatis,
621)', et in Deo dumtaxat invenitur, 381 D'.
Universa regit in coelo et in terra, 130 D'.
— Nullum cst animal tam concors ex nalura

cum similihus iit homo, el lam discors ex
vilio. 407C. — Convenit nulli, qui scoum
dissidid ipso, TiSOC.
PI''CCATI -M. Pocoarc non ost nisi fnii iiiondis,
soilicol oroaluris, el iiti fruendis, soilicot Deo,
236 A. Pcccandi [lolontia non est vcra potcn-
lia, sod dofooliiosilas, ^.Mil)', ct a voiiintalc
oroala vonil in (|iiaiiliiiii ox niliilo ost, 4.'i(iD';
pcocatum ergo niliil csl, ol nihil fiunl ho-
mines quuni peocanl, 45.*)1)', 456 A. — (Jiiid
sit poocatuiu, {fl^C'. — In omiii pcooalosiinl
duii : unuiii iiiatcrialc, scu siihslantia aoliis,
quod cst a Deo et ah agenle, 104 A', aliud
formalc, seu deordinatio, quod cst a oaiisa
soninda, i04.\'. — Oiiine poooatuni voliin-
tariuiu csl, (il (]', ^.''i.^JB, ol adco volunlarium,
ut si non esset volunlariiim, non essel pec-
calum, 581 D' : idco sempor vil.iri potost,
4.").")^, qiiamvis ahsqiic carilaloot gratia quis
diii pcccalis pr.Tvalcrc nequoal, 455A; idco
ctiaiii nullus est aileri causa peccandi, sed
lanliim occasio, 3015', I28C'. — Omnia pec-
oata cx iinproho siii amore procedunl,3i3C;
mullos cniin ad poocandum inducit vel dc-
lcclalionis dosidcrium,454 D',vcl timor alTli-
ctionis,455A. — Peccalum mortale caritatem
tollit. 30C', et dona Spiritus Sancti. .301)',
4.30C'; supcrnaliiralom dissipat cxccllcntiam,
23(i.\', ol omnia morita pra^oodcntia. 430C';
virtiites infusas. ut fidcm ct spem, intcrimit
quantum ad suum essc formatum,30I)'; scd
non aufcrt naliiralia, 236 .\'. In eo cst in-
juria quodamiiiodo infinita, summa iiigra-
titudo, et incomprehensibilis cnormitas,
2.3515; sicut enim Creatoris excellcntiam
noinn cninprehondore valct, ita noc peocati
mortalis ennniiitatem, 235C. Tanto gravius
est quanto peccator altloris est dignitatis,
2.o5C'; graviora enim facit delicta dignitas
dclinqiionlis, 318 B. — Pcccati sunt quasi
trcs gradus, scilicct cordis, oris et operis,
404 C; an tria haec ex eadcm passione pro-
ccdentia, siiil liia distincta pcccata, 403 C
ct s. Quuin iii uno pcccato siint pliircs dc-
formitatcs, tale pcccaliim cst aequivalcntcr
plura, et tam grave quam plura, 404C'. —
Pcccala hiimililcr sacerdotihiis confitenda
suiit, nnn quasi Deus ea ignnret, sed ut pcr
liiimililatcm pcccalor ad rcmissioncm sc
disponat, 1141)'; proximum enim innocen-
tiae locum hahet vereciinda peccati confcs-
sio, 0315. Pcccatum insupcr quod pcr pauii-
tcntiain non dclctur, sun pondcre trahit in

INDEX ANALYTICUS

711

aliud, 399B, 594 C, imo in majus, 469 D, et
quum in consuetudinem venerint, maxima
quasi nulla reputantur, 39815'. — Nullum
peccatum sine poena esse sinitur, 4391?', nec
sine poena adulto remittitur, ad minus sine
contritione, 486A. — TripJici de causa acci-
dit vitari peccatum : vel timore supplicii,
vel amore prsemii, vel bnnitatis affectu, 4841V;
propter meram turpitudinem esset vitan-
dum, 463 A'. — Originale peccatum est ca-
rentia originalis justitiae debitc-K incsse, ex
qua infecfa est caro, et sensualilas corrupta,
400C'; in Baptismo doletur peccatum, sed
non tollitur fomes, 400 D'. — Peccata in
Spiritum Sanctum, quo sensu dicantur ir-
remissibilia, 187 D. — Cf. Culpa, Malum,
Miseria, Poena.

Peccator decies millies brutis est deterior,
41 D, 77 B', 235C', 236 A', 463 A', et omni
cloaca turpior, 239B' ; indignus est pane quo
vescitur, aere quem respirat, terra quam
calcat, 235 B', et totius obsequio creatura?,
528 B. — A Deo recedendo, recedit a via sa-
lutis, 133 A', rationis possessionem amittit,
570A',in tenebras ignorantise incidit, 570D',
in ignominiosa passionum desideria, 571 A,
in pessimam servitutem, 571 C : tot enim ne-
quissimos dominos habet quot subjacet pec-
catis, 461 A. et in brutum converfi videtur,
570B'; Dei fit inimicus et membrum diaboli,
115C', 235B', spirifualiter desinit esse, 455C',
456 A, et recte mortuus vocatur, 455 D',
456 C, et nihil, 455 D', 456 A'; sed non cffugil
oculos Dei, 571 D', qui unicuique juxta me-
rita retribuet, 572 A, et in die judicii contra
eum consurget universa creatura, 528 B. —
Omnis peccator ignorans dicitur, 208 A',
235 D, 353A, 455D, 569B', vel errans,455A',
sive quia non habet scientiam boni, ut vult
Socrates, 455 D, sive quia veram notitiam
habet in universali, erroneam in parficula-
ri, ut vult Aristoteles, 353 A, 455A', 462 B,
569B'. — Peccans ex infirmifafe, proprie di-
citur incontinens, 344 B'; peccans ox habitu
vel ex certa malitia, quasi incurabilis est,
78C', 398B', nec famen excusatur, 255B'.
Nullus absque gratia prfcvenienfe converti
potest, 66 C. — Cf. Impii, Mali.
PECUNIA regit universa, 297 C, et necessaria
est homini propter corporis necessifatom,
527B'; nummus enim est quasi fidejussor
noster in indigentiis cunctis, 297 C. — Pe-
cunicE sunt preecipua bellorum causa, 244B.

PELAGIUS ha^resiarcha, per stellam cadentem
designari videtur, 58 D. — Pelagiani bene
faciendi et promerendi initium esse a nobis
asserebant, consummationem a Deo, 640 C.

PENN/E. Quid pennae anima?, 440 D, philoso-
phia;, 441 B et s., theologiae, 444 B.

PEBDIX. Mira perdicum industria divlnam
commendat providentiam, 536A.

PERFECTIO. Omne imperfectum estperfecfum
diminutum, 388 C, et perfecfi arguit ex-
sistentiam, 388 D : non enim ab imperfectis
natura rerum cepit exordium, 388B', sed a
perfectis, 388C', quaR sunt imperfecfis priora
et digniora. 390 C; unumquodque autem
perfectum est, quod sibi simile producere
potest, 388 D', 461 C, et summe imperfecfum,
quod nihil causare valet, 388 C. — Ad per-
fecfionem omnia moventur naturaIiter,304B;
perfectio aufem omnis creaturae est Deo pro
posse assimilari, 143 B, 304 A', perfectio con-
versationis humana?, puritas cordis aut con-
templatio Dei sincera, 304 C. — Primum ens
osf simplicifor universaliterque perfectum,
296 D : quidquid enim perfectionis est in
creaturis, multo perfectius est in prima
causa, 390 A; quidquid perfecfionem nomi-
nat absolute, convenit Deo, et est in eo cum
excellentia penitus infinifa, 296 D. Creata
aufcm perfecfio non infinifa est, sed ad
corfum gradum coarcfafa, nec in ea consi-
stere potost boatifudo, 215 D. — Perfectis
tantum perfecta competit prudentia, 217B.

PERIPATETICI, Aristotelis discipuli, sic dicfi
sunt quia consuevit eorum magisfer deam-
bulando disputare, 80A'; nonnullis videntur
plus quam ceteri philosophi christianse fidei
consonare, 365A'. — Ex croafurarum consi-
derationo Creaforis exsisfenfiam arguebanf,
510B, et Deum sapienter et intollectualitor
agere fatebantur, 303 B'; sed quia eum ad
communicandum bonitatem suam necessa-
rio adactum censebant, 303 C, mundum ab
a^terno fuisse dixerunt, 303 C, ef animafum,
348D'. Frustra contendebanf ab uno simplici
non procedero nisi unum, et cetera ab intcl-
ligenfiis produci, 634 B ; sed intellecfualem
substantiam esse immortalem profitebanfur,
218 D. Quo sonsu non osse in Deo volunta-
fcm dixerint, 303 A'. — Cf Abubafher, Albu-
masar Maurus, Aloxander, Algazel, Alkindi,
Alphorabius, Aristoteles, Avempote, Aver-
roes, Avicenna, Themistius, Theophrastus.

PERSECUTIONES Ecclesise ventis rite figuran-

711'

l.NDKX AN.VI.YTK.IS

lur, 581)'; iion nisi ad nnimnriini profcctum
pormilliiiiliir, r>81)'. — iVrscculiones impi-
oriim jiisli spernunt, 77.\', (piia, elsi l)onn
lempornliu (lissipciil, 7S(;, niiima> bonn nl-
linfiere ncqueuiil, 781$', cl non nisi pursecu-
lorilnis noccnl, Sid'.

1'KriU'S IJlesensis, Mallioiiiensis arcliiiliacoiius,
(]uiil (le .Ktna rercrat, 1'it.V'.

PKrUL-S (S.) Clirvsologiis, Havennensis arclii-
episcopus, i;i8.\, 2()ol)'.

iM-:TlU S (le Taranlasia, Ord. Pravl. ^15. Iiino-
ccntius V), in dubiis pieriiiiKjue ad nullam
pnrtem dcclinal, 147 B. — Freqiicnler nlle-
gatur, rJiC, 2!)2A', 336 A, 573 C. — Uuid
scnliat di" aniinanim ina^i]iialilate, 3.'{7A'.

IMIA.NTAS.MATA. An in omni actiiaii iiitclle-
ctionc menlem oportcat spccuiari plianla-
smata, alTirmanl alii, 2101)', negaiil, cl mc-
lius, alii, 21i)C', alinqui opcrationem non
liaberct anima independenlem a corpore,
21!)li'; iindc in opcralionihus rationis non
rcquiritur intuitio plianlasmalum, o!)G i)',
ncc in mvstica llicologia seu anagogica in-
tiiitioiie, :m\), 5!)6C'.

PlllLUSOPIlI.V coepit ab exordio mundi, jiri-
mo liomini concrcata, 35C, 73C; imo, jiixta
.\rislotelcm, est ab JEtcrno siciit iiiundus,
35 L); el in animabus separatis permanet,
35A'. Apud /l"]gyptios vidctur initium suin-
psisse, 38 D, et apud Graecos maximc floruit,
38A'; sed vetcrum pliilosopliorum doclrina
fuil multum imperfecta cl in multis erro-
nea, 37A'. — Naluraliter deleclat, 23A', et
liabct delectationcs admirabiles, 28G1), per-
petuas, deliciosas, imperfiirbabiies, 472 C,
quibus niilla dirccle opponitur tristilia, 1!I0.\,
quamvis indireclc contrislandi pra^beal oc-
casioncm, propter injuslitias bominiim,
23 A'; qui crgo sine trislitia vult vivere,
jibiloso^ilii.T insislal, 28GI), sinc (]iia beate
vivere iiiipossibilc esl, 73.\.', ct in qua dum-
taxat invenitur requies, 3!)9C. — ilabet com-
munia, (]ua' vulgarium capacitati accom-
modantur, 35C' ; liabet siiblimiora, quibus
ccclum altingere videtur, 351)', 3G1) : iino
coelum ipsum pcnetrat, usque ad immateria-
lium perscrutalionem subslantiarum, 36 B,
ipsiusquc causa' primff;, 36C; bumanamque
superal mcnlem, qucT eam plcne adipisci
ncqiiit, 35.\. — Ad ipsam spcctat latenlium
rerum causas evolvere et rationcs explicare,
507 A, alios informare ct gubernare, 39 B;
ad theologiam disponit, sicut ancilla ad do-

miiiam, -437 B, cl ad Scriplurarum intelli-
gcnliam. ^.'{7C; aiiimuiii forinat, vilam dis-
li()nil,agcn(la dcmoiistral el omiileiida,73 A',
coiilra rcriim biimaiiariim casiis iioKliKdur,
627 C' : verumtamen viribus siiis lioinincm
ad perfcctionem perducerc ncquil, 89B,(]ua
scilicet omnia morlalia pcccata possit vilarc,
8SC', 89A', qiiid(]iii(l de ca pra>dicaveriiit
aiili(]ui jibilosoplii, 8S(". An recte dicatiir a
i)co delnpsa, 73 .\, 75 \, C, omniumqiie vir-
liitiim magislra, 731), 74C', 75B, cl iiulrix,
20i'A. Aii, ct qualenus, ct quibus accidat
cam corrumpi, 35A'. — iMiilosopbari cst
actiis honorabilis, i)rnpter se a])petendiis,
351 B, et melior qiiam dilari, 351 A ; iiliiio-
soj^lii ciiim non csf iii sensibilibus deleclari,
quiim inlus juciindis plenus sil theorema-
tibiis, .'{3C', scd maximc a corpnrc distare
et ad aiiimam converti. 232 B, ciborum. jio-
tiium ac venereorum voluiitates aspernari,
232 B, et fugere, 342C, veslimenforum cultiis
ct alios corporis ornatus, 232 C', et diviliis
ad solam necessitatem uli, 2411). L'ndc et
aiiliqiii philosopbi carnalia ct temporalia
sfrpe coiitempscriint, 25 ,\, 351 C, et scmpcr
cum carnalibus et iiisipienlibus fuit illis
cerlamcn, 75C', nemoque pbilosophiis cen-
sebatur. nisi qui virliilibiis csset •intenfus,
272C'; philosophia cnim faccre docct, non
dicere tantum, 2721)', non in ostentalione
consistit, scd in rebus, 273 A, idco si vidcris
aliqiiem inoleste ferrc quum dcbeat mori,
niilio modo fuit i^hilosophus, 272 D'. —
(Juamvis miilli philosophi fidem impugnare
conati sint, 741)', in philosnpbia inveniun-
tur persuasiones pro fide, 75C; mcliorcs
cnim philosopbi unum dcorum Deum, uni-
versorum causam et universis providentem
praedicaverunt, 194 A', ct angclos ad homi-
niim ciislndiam dcpulalos, 124C.

1'hilosopbia Boetio apparcns describitur,
33B, 34 B'; quid ejus viiltus, 34C', oculi,
34 i)', color, 35 A, vigor, 35 A, ffitas, 35 C,
slaliira, 35(]', vcstitiis, 36 B', maniis, 37 0,
391), sceplrum, 39C. — Rcctc per muliercm
figiiralur, tiim quia cst fcminini gencris,
33 A', et quasi sponsa viri sludiosi, 33B', tum
qiiia ipsi competit concipcre, parcrc et nu-
trirc salubres cogifationes et actus laudabi-
les, 33B', tum quia allicit et attrahit ad se
corda studiosorum, 34 A. — LJtrum Boetlo
vere apparucril, an non, 341). — Cf. Conso-
latio.

INDEX ANALYTICUS

713

PHILOSOPHUS. Vide Arlstoteles. - Philoso-
phi. Vide Academici, Epicurei, Peripatetici,
Platonici, Stoici.

PHINEUS, rex Thraciae, ob interfectos a se
tllios, 555 C, Harpyiis traditus, 555 D'.

PHOEBE, id est luna, 278 B', optime B. Virgi-
nem signat, 280 C. Cf. Luna.

PHOEBUS, seu Titan, id est sol, 68 B', 258 D,
307 D', mystice Christum figurat, solem ju-
stitia;, 280D, 339 B, 445A. — Ipsi poetice
tribuuntur quadrigae et equi, 197 B, 278 B',
279 D. — Cf. Sol.

PHOENIX. Mira ejus solertia divinam provi-
dentiam prsedicat, 536 B.

PHOTINUS, episcopus Mesopotamiae, primus
ha^reseos auctor quam pi"opaIavit Nestorius,
264B'.

PHRENESIS quid sit, 63 A'.

PIERIUS (S.), A]exandrinus,Ecclesiae doctor in-
comparabilis, et paupertatis sectator, 314 D'.

PLANETiE in suis naturis, viribus et motibus
cooi'dinati sunt sicut species numerorum,
47 C. — Unusquisque in suo orbe ac proprio
coelo constitutus est, 335 C, et motu proprio
movetur sub zodiaco ab oriente in occiden-
tem, 121 D. — An habcant planetae motus
vagos et incertos, 47 B, 48 D, negant Aristo-
teles et Averroes, 49 D', 544 C, asserentes eos
non moveri nisi orbis sui motu, instar clavi
fixi in rota, 50 C, quia corpus creleste seu
orbis scindi nequit, 50C, 51 B'; a(!irmant
mathematici, 50B, ut Ptolemseus et alii, 49 D',
544C, quia ad explicandam coelestium ap-
parentiam, oportet ut praeter motum diur-
num suse sphferge ab oriente in occidentem,
50 B', et praeter motum (36000 annorum)
sphaerae nonae ab occidente in orientem,
50B', planeta quilibet moveatur motu defe-
i'entis, 50 B', in eccentricis circulis, 50 D', et
insuper motu epicjcli sui, 50B', 51 A. — An
per orbes diversos moveantur, 47 B, 48 D,
52 A. — Quid mystice, 58 B'.

PLATO, philosophus, de genere .^sculapii et
Solonis, 419 A, oblatum ab Atheniensibus
principatum respuit, 108 A' ; in periculis
constantissimus, 159 D, et abstinentissimus,
virgo permansit, 418 B', ita ut ab Athenien-
sibus naturae sacrificare coactus sit, 389 A;
quasi semideus videbatur, 61 C, 4I8B', et
post mortem divinis donatus est honoribus,
419A. — Parens fuit Academicorum, 41 B',
et Stoicorum, quantum ad philosophiam
naturalem, 80 B. Socratem prae ceteris dili-

gebat, quem in suis dialogis inducit dispu-
tantem, 364C, et cui in visione ostensus est
tanquam cycnus pulcherrimus, 418 C; et
multos fecit libros, quos discipulorum nomi-
ne intituJavit, 364 C, in quibus loquendi mo-
do subtili sed obscuro utitur, 517 D', unde
ejus sententiae de rebus magnis non facile
perspici possunt, 378 A'. — Pra? ceteris phi-
losophis vicinius veritatem tetigit, et sapien-
fiam Dei profundius novit, 418 D; et teste Au-
gustino, cunctis gentium sapientibus longe
praistat, 37 B', 365 A', 418 A', etiam Aristoteli,
in eloquentia, 418 A', et hominibus quos
propter cxcellentiam, apud gentiles, deos
contigit fieri, 418 B'; et quamvis in nonnul-
lis erraverit, in pluribus melius sentit quam
Aristoteles, 419 A, et ceteris « divinior » fuit,
303C'. — Deum omnibus providentem po-
suit, 3641)', quem ante Aristotelem vocavit
actum purum, 384 B, et quem in principio
actuum omnium invocandum asserebat,
364 D, ctiam minimorum, 363 C; et optima
de Creatore loquitur, 369C, et de creationis
causis, 369 A', quae ex libro Genesis sumpsis-
se videtur, 369 C. An et quo sensu mundum
dixcrit increatum, 383 D', aut aeternum,
379 B', 615 D, aul dicatur ipse mundum
generasse, 615 A', B'. — Tres daemonum ordi-
nes ponebat, 365 A, et coelestia corpora pro
diis habebat, 230B, quae elementaris cen-
suit esse naturae, 49A, incorruptibilia, non
cx se, sed voluntate Dei, 49C, et anima
intellectiva praedita, 3771)'. Quid de ani-
ma mundi docuerit, 306 D, 377 C, 378 C. —
Animas fanquam foenus corporibus accom-
modatum aiebat, 128 B', 443 B', quae a Deo
post mortem judicabunfur et remunera-
buntur, 364 D', vicfrices praemio, in sfellis
comparibus, 379 D', non enim coelum empy-
reum videtur novisse, 420 C; vicfae pcena,
380A,in altissimo Itarathro sub terra,272A',
ubi in lufo jacebunt, 272 B'. Sed in diversis
membris diversas ponebat animas, 335 C,
corpus non informantes, sed moventes,
378 D; et animas rationales somniatus est ab
aeterno cxtra corpus condifas esse, scienfiis
ac virtutibus ornatas, 414 R', 415A, ct in
stellis collocatas, 379 D, unde in corpora de-
lapsae, 335 A', ut virfuose vivendo majorem
postea beafitudinem obtincant, 379D, 4I4C',
prffiteritae quidem felicitatis obliviscuntur,
211 A', sed se ipsas indesinenter intelligunf,
diligunt, recordantur, 415 A, et non nisi

71i

IM)i;X A.NAI.YTiCrS

ivnnniscunliir quum vitliMitur nova discere,
4lll>, H.'iM'. 'iNTd; in quiltus, (ju.unvis eum
si'i iili siul AuL'uslinusi'1 l$(H'lius, il.^iA.itS .\.
(loseriMulus viticlur, ll.M)', .'i87l)*. — .\ss(^-
riMis animani siiic corporc diu manorc noii
possc, verum dixil, 4i3C', el si cum l'or-
phvrio convcnissot, amho flcrcnl chrisliani,
ii."{C'. — Caslitalcni impriiiiis commciida-
hat, 3i2C, ct poetas ac miinosa civitate honi
rcgiminis pellendos censehat, 40 C; oiniiia
communia csse volobat, ul litigandi toilerc-
tur causa, ;2.i-lC; roos donique quosouuKiue
non occidendos, sed mitius aiehat punion-
dos. o28I5.
IM.ATmK^I. cur dicli sint Academici, 41 li'.

— .luxta .\ui;ustinum, omnium philosopiio-
riim ruerunt nohilissimi, 3.j0 A', et magis ad
christianam fidem accedentes, .3fi.'}.\', 418.\'.

— Kx croalurarum consideralione argiiehant
osse Creatorom. 51015, sod tres poncitant
supromas suhstantias, Deum, voov et ani-
mam mundi, .377.\', et mundum, deos ac
animas rationales l)eo coa^ternos dicehant,
quanquam ah illo creatos. 379C'. Dcnique
quamdam mcntem sublimcm a Deo fluxisse.
Deo similcm, adraittehant. in (jua crcatura-
rum omnium reluceant species, 384B',quam
cliam Dci unigcnitum nominahant. undc
cl suam licTrcsiiu vidotur sumpsisse .\riiis,
384C'. — Animam rationalem fassi sunt iin-
mortalem, 218 A, 350 .\', quse non nisi par-
ticipatn Dci luinine possit csse l)eata. 350 .V.

— .Muiulum dicebanl animatum, .'J^S D',
animal nempe maximum, 30f)A',intel]igens,
30(5 13', hcatissimum, sempiternum, cujus
anima a ccnlro mundi usque ad summum
cceli extenditur. 300 C, cujus parles sunt
quatuor clomenta, 300 C; propter quod coe-
lum ah ipsis vocatur animal magnum Deo
ohedicns, IIOD'. — Cf. Apulcius, .\ugusti-
nus, Boetius, iMacrobius, Plotinus, Porphy-
rius, Proclus.

PLEIADES, alias Septem Trioncs vel Ursa mi-
nor, 258 A', cum luna communicant in
humido, 47 A, ot speciale dominium hahent
super aquas, 258B'.

PLINIUS (Caius Secundus), Ilistoriae naturalis
auctor, 203 D.

PLOTINUS, inter philosophise professores cum
Platonc princeps, 8!).\, qui pra? ceteris Pla-
tonem melius intellexisse videtur, 240 .\',
335.\',providentiam Dei celehrat,510D. llaud
semel allegatur, 218A, 300 C, 377 B', 472 C.

PLUTO, Salurni filius, inrcrni regnum nhlinuit,
42!)A.i'l canom tergemiiium,Cerbcruni,420B.

POKNA iiinrdiiiatiiMicm ciilpa' corrigil, 12.3 B,
4(iSD; miillo igilur mcliiis ost prn poccalis
|i(i'ii.iiii sustinere, (juam impiinc poccare,
484C, (|uia peccalis qiia* condigne punila
fu(M-int in pr.Tsonli non rcmanct pnpii.i iii
luliirn, 4!>l C ; vcrumlamcn noc supplicio iioc
accusatione peccatum remitlitur sine contri-
linno, 4!>2C. — Pcena» Iiujus vitae medicinales
sunl, 4S4C, .527 B , 5i!) A , a poccnlis piirgant.
484 D, illuminant monlem, 4S4 D, pravos
mores corrigunt, 484 .\', ad moliora redu-
cuiil, 484 B', disponunt ad impclrandum
vcniam, graliaiii cl glori;im, 48il>. 54!)C, ct
ad alinrum a^dificationem dcserviiiiil. 484B';
idco honre sunt, 530B. Omnis pcena vitae
prafscntis aut ad purgationem innigitur, aul
ad conservationem, aut ad initium poenae
fulura', .535 B. — Non friistra malis promit-
tilur ot iiifligilur pwna, quos non nccessitas
sed voluntas focit malos, 581 B', 6241)'; sed
non injusle rex, ct nuTxime Dous, polest
rcorum poenam dilTcrre, 4851)', vcl etiam
pcnitus dimitterc, 4S0.\. Cur toties poena'
qua? malis debentur, honis accidant, i23B,
437 D', .5001)'. — Si scire volumus quam gra-
vcs roputol Deus ciilpas noslras, respiciamus
ad pcrnas, 235 C. — Noquiti.-i ipsa pcena esl
siii. 2.53 B', .320 A', quia prava mens intra se
palitur quidquid Dci honitale dirrertur,341 C.
— Novem erant ptEna» in Icgihus instilula^,
500C. — Cf. iMalum, .Miseria.

POENITENTIA primo amara vidctur, 289 D,
scd strenuc exercitata dulcescit, 289A'.

POET.E multa vana ot lasciva docent, qiiamvis
et aliquot vera, 39A', ideo eos e civitatibus
honi regiminis pellendos censebat Plalo,
40C. — Poeticffi vanitates sapientiam veram
dissipant, divinam fugant iiiuminalionem,
40C', et mentcs vanitati assuofaciunt, 41 A;
ideo pcriculosum cst in bis tempus inutiliter
impenderc, 44 D. — C/'. Cato, Catullus, Eu-
ri[)idos, Garlandia, Iloratius, Lucanus, Ovi-
dius, Tlioodulus, \irgilius.

POLUS proprio est punclus in extremitate axis
coeli, 69 A, sed per synecdochcn pro ipso
c(e1o accipitur, 08C, C9A, — Poliis arclicus
dicitur superior, quia super nos jugiter eleva-
lur, 501 B', sed reapse polo antarctico infe-
rior est, 544 B.

POLYPIIE.MUS, gigas, ab Ulysse excaecatus,
555 A, C.

INDEX ANALYTICUS

715

POMPEIUS (Cneius) Magnus, gener Caesaris,
522 C, ex quo templum Jerusalem violavit,
desiit prosperari, 522 B'. — Quamvis ei con-
senlircnt prudentissinii Romanorum, Calo
et Cicero, 522 D, victus est, non quia in-
justam habuit causam, sed quia victoria in-
dignus fuit, 522 B'. — Caput ejus Caesari
missum est, qui eo viso, lacrimatus est,
5221).

P03JUM pro quocumque fructu sumitur, 545B.

PONDERA rerum sunt quasi amores, quibus
unaqueeque ad locum sibi congruum tendit,
429 D', 545 A.

PONTUS, sive mare, 85 A', quid significet,
86 A.

PORCUS, cujus tales sunt oculi ut ad crelum
respicere nequeant, 609 A', recte figurat lu-
xuriosos, 471 D. — Intus dispositus est ut
corpus hominis, 349 C.

PORPHYRIUS, Platonicus dicitur, quia in plu-
ribus imitatur Platonem, 338 D', sed a ma-
gistro in nonnullis dissentit, 211B', 443C'.
— Tres supi*emas ponit subslantias : Deum
patrem, Deum filium seu mentem pater-
nam, et utriusque medium, 377B'; sed per
filium Dei, non id quod nos credimus intel-
ligit, 384 B'. — Asserens corruptibile corpus
beatfe animse repugnare, verum dixit, 443C',
et si cum Platone convenisset, ambo fierent
christiani, 443 C. — Passim allegatur, 37 C,
108B', 218 A, 405 A', 472 G.

PORTICUS, 599A. Vide Stoici.

POTENTIA et actus dividunt ipsum ens, et in
omni ente creato inveniuntur, 383 C, actus
ut principium transmutandi alterum in
quantum alterum, potentia ut principium
transmutandi ab altero in quantum altero,
.383 D. Potentia est quasi inchoatio sui acfus,
601 B, sed ante actum in eodem esse posse,
negat Aristoteles, 379 B', 414C. De esse recte
concluditur ad posse, 449B'. — Ad actus hu-
manos duo requiruntur : voluntas et poten-
tia, 449 A; sed potentia non est perfecta sine
scientia directiva, 451 B. — Potentia peccan-
di non est vera potentia, sed defectuositas,
456 D', 458 B, A', quum ad bonum referri
nequeat, 458D; imo, quum malum nihil
sit, 457 B', qui malum potest, nihil potest,
457A', B', et qui id potest quod sibi non
expedit, quanto plus hoc potest, tanto impo-
tentior esse convincitur, 457B'. Hgec est aii-
tem vera potentia, iram et invidiam domare,
329 A, luxuriee colla non submittere, 329B';

nihil enim prodest homini sibi gentes sub-
jiccre, si ipse passionihus vincalur, 3.30A,B';
qiiapropter et justos verc polentes esse in
hac vita, et impios verc iinpotentes, multi-
pliciter demonstrat Philosophia, 448 B, 449 A,
451 C, 453 D, 4.j6C'. — In totis potestativis,
quidqiiid potest pars inferior, potest et su-
perior, altiori modo, 598 A' : unde sive in
ecclcsiastico sive in civiii, quidquid possunt
inferiores potentiae. possunt et superiores,
598 B', quia in superiori potentia comprehen-
duntur inferiores, 598 C; item superiores
animfR potentiae inferiorum vim et actum
continent, 595C et s., 598 C. — Multi in
potentia felicitatem ponunt, 298 A, et revera
aliquo modo ad felicitatem confert, 301 A,
sed in ea sfare nequit vera beatitudo, .324 A,
quum nec semper duret, 324 A', nec morfem
avertere possif, 324 B', nec ubique tcrrarum
extendi valeat, 325 C, et insuper subjecto-
rum insidiis obnoxia sit, plena periculis,
347C,timoribus et anxietatibus, 325C,326B,
nec unquam placide vivere sinat, 326A', D'.
Pars ergo tantum est beatitudinis, quam qui
obtinuerit, totam felicitatem non habebit,
360 D', et multis indigebit, 361 B. — Ad
beafifudinem requiritur potentia cui nihil
queat nocere, 4221), quae in illo tantum est
qui sibi plene sufficit, 357 D, B', nempe in
Deo, in quo non differt realiter a sufficientia,
honorabilitate, 357D', claritate, 358B', et ju-
cunditate, 359A, A', scd est cum illis una
eademque essentia, 357 D', 359B', quse, in
quanfum summe perfccta, dicifur sufficien-
tia, 357 D', in quantum principium produ-
cendi, dicitur potentia, 358A. Potentia Dei
omnia potest quibus entis ratio non repu-
gnat, quae scilicet confradicfioncm non im-
plicant, 423 C, infirmifatem aut pravitatem,
423 D', 457 D'; ideo majora et plura potest
eflicere quam mens creata queat concipere,
424 A, imo in tot et tanta assignata non
potest, quin in infinities plura et majoi'a pos-
sit, 424A. IUi nemo de jure resistere potest,
422 A, A', quamvis de facto aliquos resistere
accidaf, 422 A', B', sed quanfum dumtaxat
ipsa dignatur permittere, 422C,.\'. Quid ipsi
in operibus Dei sit tribuendum, 367 A. —
Potentia quandoque impiis conceditur, ad
bonorum exercitationem, 5281), et ad ali-
orum impiorum emendationem, 529 D,A',
nec a praelatis iniquis amitfitur, 448C, sed
eis potius permissa dicitur quam data, 528 A'.

716

IM»KX ANAI,\TIfH'S

— Illiiil ilicimur posso. iniod possuinus pcr
auiicos, 4')3C. — Cf. Aclus, Pra^sidoiilia.
1MM;|)KSTINATI0 osI siioiilia Doi iii iiuaiiliiin
cogiiitiva glorilicaiiiioruiii, (i.iriA.C. ol iiloiii
ost in re cuin prn^sciciilia. (iiiamvis sociiu-
ilum rationom dislincla, ila iil allora allc-
rius noii possil esso causa, soil ratio laiiluin.
()38I). Aliijuiil est .increalum, sivc suinalur
cx parle pravloslinantis, sivc ex parle pra?-
destinati, 635C', ot quasi mcdiuin interprae-
doslinaiitoin ct pr.Tdoslinaluin. (i;]*),\. —
Mulliplicitor dorinilur. iVM\\\, sod polius osl
pra'paralio gralifr in pra^souli ot gloria^ in
fuluro, 636C; ct tria complcctitur : propo-
situin salvandi, tcmporalem gratificationcm,
perpoluain glorificationem, ()3(Iir, rjuorum
primum non cadit suh miuMlo, ullimum ca-
dit simpliciter, medium cadit secundum
qiiid, 636B', 639 .\'; ideo, quanliiin ad prin-
cipalo significatum, non cadit suh inerilo,
quantum ad connolalum, cadit sccundum
quid, 636 IV, rcspcctu glorise habel rationem
justitiae dislributivse, respectu gratiae liabet
rationom liberalitalis potiiis qiiam a^quita-
tis, 6iOD. Praedcstinatio rospoclii alicujus,
non est ejus tantum, sed omnium etiam ef-
fectuum qui ordinantur ad illiim, 630,\,
641 A, C. — Circa praedcstinationcm crravc-
runt multi, aliis, ut Origencs, asserentibus
animas in coelo peccasse et in hoc mundo
statum juxta merita sortiri, 640B', aliis, ut
Pelagiani, merita pra?exsistcntia in hac vita,
essc causam cffcctus prtedcstinationis, 640C',
aliis deinuin, merita sequentia prapdcstina-
tionis effectuin, essc rationcm praedcstina-
tionis, 640 D'. — l^trum ergo babeat praedc-
stinatio rationcm, non quidom causalcm ot
meritoriam, sed . congruilatis et condcccn-
tiae, 637 A, praeter bcneplacitum Dei, 637 B,
negant quidam, 637 B; afTirmat Bonaventu-
ra, 6371), ciiiiis senlentia vidotiir moderata
et sobria, 638D, alias judicia Dei non essent
occulta, sed manifesta, 637 C, et quamvis
Scriptura praedestinationis rationem assi-
gnct bcncplacitiim Dei, non sequitur quod
non sit alia ratio, 638B. .\n hapc causa sit
praescienlia mcritorum, qua scilicct scit
Deus quosdam gratia benc cssc usuros, af-
firmat Alcxander, 638 D, ot male, 639 B ; ne-
gat Thomas, 639 A'. praedestinatos enim non
proptcr merita praedcslinat Dcus, sed jiixta
merita remunerat, 572A, et in communi
impossibile est tolum praedestinationis effe-

ctum cx nobis proccdcre, 641 C, quamvis in
particiilaii iiiliil prohibcat unum errcctum
csse oaiisam alloriiis, 641 B, Iii quihus vido-
tur Alcxandri soiitontia planior, sod miniis
consona Scripliiris. 642 C, sonlontia Thoma!
Scripturisconsonantior, sed tremcnda,642C,
sonloiilia Bonavciituran ralionabilior, 642A'.
— An pra'doslinalus possit damiiari, 6211),
639 .\. — 1'rapdostiiialio Doi ins(ru(ai)ilis osl,
534 .V ; quantiim nocot ejus considcratio prae-
siimpliiosa, (143 B, tantum prodcst timorata
ct soi)ria, 643 ,\, C.

BB.KDICATOUKS pcr planetas ritc dosignan-
tur, 58 B'. — Satagere dohciit ul a vitiis
qihT inscclantur, ipsi sint immiines, 166 A'.

BB.l^rKCirB \. scu pra^focli ofTiciiim, lcmpore
Amhrosii fuit maxima dignitas apud Boma-
nos, 320 C, tempore Boctii, nomen inanc,
3201),

BB,K.\IIL'.M, Nulluin honum irrcmuneraliim,
nuUuni inalum impunilum rclinquit divina
juslitia, 254 D', 521 A', nec sine causa, quuni
bonos et malos non neccssitas sed voluntas
faciat, 58 IB', 624 D'; carnalil)iis .Tudapis car-
nalc praemiiim offorehatur, spiritiialihus Chri-
slianis spirilualc, 536D'. — Cuilibet virtuti,
etiam in hac vita, adcst suum praemium,
439C', similitcr unicuiquc vitio, 439B', quia
ulraquc proprios efTectus Iiahent sibi con-
junctos. 4(i4C, qiiihus et virtuosis bene fit,
4641), ol vitiosis male, 464 A'. — Omnium
quae geruntur pracmium cst illud pro quo
gcruntur, 464 C, scilicet hcatitudo seu bo-
num, 465B : quod proinde cst commuiic
omnium praemium, 465B, nec a bonis au-
ferri potcst, 4()5C, invitis, 465 D, C, D'; pra>-
miiim pulchorrimum, 467C, quod nec tcm-
pus cdat, ncc ininuat potestas, ncc fuscot
improbitas, 467C', 472B, esse scilicet eos
honos, 467B, 468A', ot qiiia honi, beatos,
4(i7B', et qiiia bcati, dcos, 467 A', B', D'.

PB;KI>0S1TI\LS (Petrus), Parisiensis doctor,
494 A'.

PB/ESCIENTI.\ est scientia Dei in quantum
cognitiva fiitiiroriim, 635C, sive honorum,
sivc malorum, 635,\ ; realilcr idcm est ai;
praidestinatio, quanquam sccundum ratio-
nem distincta, 6.381), ct plura includit quam
providentia, 535 C, — Una esl et simplcx in
se, uno intuitu universa et singula, simul ct
scmcltanqiiam praesentia conspicicns,590A';
nec multiplicatur secundum numerum prae-
scitorum, quia non dependet ab eis, 590C,

INDEX ANALYTFCUS

717

absurdum est enim dicere eam a rebus cau-
sari, quum sit ipscmet Deus, 580B, 624 A :
quin imo ea cst quaR rebus modum consti-
tuit, G2iA'. — Sed sive dicatur causa rerum,
sive dicatur a rebus causata, 578 C, 579 B,
necesse est quae pr.^^scita sunt, evenire,578G,
579C, C, quia sicut quoe noscuntur esse, ne-
cesse est esse, sic qua; noscuntur futura
esse, necesse est futura esse, 580 D, insuper,
sicut scientia non falsorum est, 580 A', nec
incertorum,580B',sic nec pra?scientia, 580D',
581 A; et quum omnium praescientiam ha-
beat Deus, 575A', a rebus humanis omnino
videtur exsulare libertas, 578B, 580A, 581 D,
A', et cum libertate meritum, 581C, 629A :
bonis igitur et malis praemia vel poense fru-
stra proponuntur, 581 B', et injusle inferun-
tur, 581D', quos non voluntas sed necessitas
facit bonos aut malos, 582 A ; et quum a Deo
sit ista necessitas, 582 C, necesse est peccata
et vitia in Deum, tanquam in auctorem, re-
dundare, 582 D, et tollitur quselibet ratio
sperandi et deprecandi, 582 A'. — Quibus re-
sponderi potest, quod praescientia non infert
necessitatem pra^scitis ex eo quod necesse
evenient, 579 C, 691 G, quia nullo modo in
liberum arbitrium intluit, 591 D; nec ex eo
quod signum sit ea necessario esse ventura,
591 B', quia signum ostendit tantum, non
efficit quod designat, 591 C; nec ex eo quod
sit praescientia, quia sicut ea quee nobis
cernentibus fiunt, libere fiunt, 592B', 618B',
sic ea quse praevidente Deo fient, libere
fient, 593 A, et sicut scientia praesentibus ni-
hil necessitatis imponit, ita nec praescientia
futuris, 593 D, praescientia enim, sicut scien-
tia, non est ad modum cogniti, sed cogno-
scentis, 593A', 617B'. — Prascipua causa
cur cum libertate pugnare videatur, est quia
ad ejus simplicitatem non valet ascendere
humana i-atio, 590 D : quum enim scientia
Dei omnem temporis rationem transcendat,
et in suae maneat simplicitate praesentiae,
617C, infinita praeteriti ac futuri spatia uni-
co mentis intuitu complectens, 617 D', non
praescientia, quasi futuri, sed scientia, quasi
indesinenter praescntis, dicenda est, 618 A,
non prsevidentia, sed providentia, 618 B ;
quae utique, cunctis eventibus inefrabiliter
superexaltata, 618 C, universa a summo suae
excellentiae prospicit, 6181) : ideo rerum na-
turam non mutat, futuraque talia spectat
qualia evenient, 619 A, A', necessaria ut ne-

cessaria, contingentia ut contingentia, 619 C,
621 C ; et aliter fieri possent contingen-
tia, quin ipsa frustretur, quia omnia prae-
sentialiter videt, 622 D', et quin ipsa mute-
tur, quia al) aeterno, uno ictu, mutationes
omnes praevenit et complectitur, 623G, et
universa cognoscit, non ex futuris eventi-
bus, sed cx propria simplicitate, 623 D. Ex
quihus omnibus iiquet, et stare liberum ar-
bitrium inviolatum, 624 C, et manere pari-
ter inconcussam prsescientiam, 625 B, juste
bonis praemia, malis supplicia dispensan-
tem, 624 D', 625D, et haec sibi invicem non
adversari, 625 G. — An praescitus possit sal-
vari, 621 D. — Cf. Arbitrium, Futura, Li-
bertas, Necessitas.

PK/ESIDENTIA est quaedam divinae naturae
participatio, 194 A', 250 B, unde preesidentes
in Scripturis dii vocantur, 194 B"; grandis
sublimitas, 250 B, quae multum confert ad
felicitatem civilem, 194A', sed magnam re-
quirit perfectionem, 250 C. Non enim ad
praelatorum sed subditorum commodum
ordinatur, 248B, et in ea plus est oneris
quam honoris, plus inquietudinis quam
quietis, 196C',et insuper immensum animae
periculum, 196A', D', 250B, quia praelato-
rum peccata tanto graviora sunt, quanto hi
altioris sunt dignitatis, 2o5C, et eis instat
judicium durissimum, 250D ; ideo praeesse
velle non potest, 196G, 250G, nisi qui judi-
cium Dei non timet, 250 D, et unusquisque
toties ad apostasiae crimen delabitur, quoties
praeesse delectatur, 250 C. — Si probis con-
feratur, magis ab eis decoratur quam eos
decorat, 249 D; si improbis, plurimum no-
cet populo, 248B, nec indignos facit dignos,
317A, sed potius indigniores, 319 D, et ipsa
in eis vilescit, 319 A'. Praelatis tamen indi-
gnis non sunt denegandae reverentia et obe-
dientia, 249 B', C, 321 B, quae bonis deben-
tur, 249 A', quia iniquitatis suas demerito
non amittunt jurisdictionem et auctorita-
tem, 321 G. — Utrum prfesidentis auctoritas
corpora tantum an animas regat, 251 B,
252.\. — Minus detestabile est, praesidentem
in honoribus suam felicitatem collocare,
quam in divitiis et voluplatibus, 297 D'; sed
felix civitas in qua philosophus praesidet,
95 A'. — Cf. Dignitates.

PUAXIS. Scientiae practicae in genere inferio-
res sunt speculativis, 37 C, 38 A, quia circa
inferiora objecta versantur, 38 C, quasdam

718

INDEX ANAI.YTIC.ITS

(aiiitM) praclitMis, iil flliiram cl polilicain,
nccitlil siiperiorcs esse (|nilpiis(l:iiii siicciila-
livis, ul arilliint'lica> cl ficoiiiflria', :iNll. —
A praclicis ad spoculalivas paiilaliin t-l per
fjradiis asccndiliir, .{71)'.

PUI.Mr.M. StduMi priiiium cns ost simplicilor
univcrsalilorque porroctuin, 2!l(i!); nocossc
est iliiid ossc .Ttornuiii, tiuia a iiiillt> alio,
(!l.'{n; simplicissimum est, siciil oxlromum,
quod ab ipso procedit. 3S.i.\, el scil res om-
nes per suam essentiam, ()23(;'. — In omni
gonero rorum, prinium est polissimiim et
perfeclum, ;i88l), causa poslerioriim. IKi.V,
302 C. et mensura sequentium, 3881), quse
tanto plus liabent de porfectione quaiito pro-
piii(|iiiora ol similiora suiil primo. ;{88.\'. —
A primo enle omnibus dorivatuni ost osse
ct vivere, 311 A', 546A, aliis clarius, aliis
obscurius, ii31);i(l oiiim quod prime cst
cns, ccteris esl causa ontilalis, ^O.")!;', et nisi
primi (?ntis manutoncntia conservarciilur,
omnia rodigerentur in niliilum, o471{.

1*R1N(j1PES aliquid divinae perfectionis sortiti
sunt, propter quod dii vocantur, 1!)41{'. —
Non nisi intuitu boni communis principa-
tum accipcre dobent, 117A', nec nisi ad rc-
primendum malorum injustitiam et tuendum
bonorum tranquillitatem exercere, 1171{'.
Ipsis necossjiria esl sapientia. discretio, 1171),
prudontia ol ieguin perilia, 3!) 13 ; ipsos opor-
tet csse zelatores divini cultus, alienos ab
omni cupiditale, adulatione, carnali ct mun-
dano timoro, 117 D', pauporum prff!cipue
amatores, 1171)': etenim absquo sciontia
princcps est velut asinus coronatus, 39 C,
3i8C, absque justitia, tyrannus est, et regna,
lalrocinia magna, 39 0. — Non in gloria aut
bonorc praemium suum constituore debent,
2(39 B, sed in regno coelesti, ubi lanto copio-
sius praemiabuntur, quanto sincerius bonum
commune qua^sierint, 209 B'. — Praecipuum
Dei donum et maximuni bcneficium est
princeps sapiens ct virtuosus, 117B ; mali
autem reges sunt quasi flagellum Dei,2o81)',
et tot mortibns digni sunt quot ab eis scan-
dalizantur subditi, 234 .\': sicut enim a bono
principe est prosperitas et salus populi, ila
a vitioso est perditio, 117(;. — Principibus,
etiam indignis, debelur reverentia. 249 .\';
sed non inordinate timendi sunt, 86P>', ex
sua enim natura sunt imbeciilos et fragiles,
86 A', et quidquid potestatis babent, est in
subjectione voluntaria subditorum, 87 D';

(|iiaiilo in majdri suiil poleslato, tanto gra-
vioribiis molesliis gravanlur, 2I.')A', ot multo
inrolicioros siintsorvis, qiioniam servi uiium
liinciil, illi siiigulos, 326B, proptor t|ii()(l
lorronum [»riii(ipalum pliilosoplii tiuidam
sprevorunt, 1081) ; verumtamon metuenda
est eorum ollensa el ira, ubi juslitia non
roquirit oppositiim, 06(]. — lii aiila princi-
pum, aul voritas aiil amicilia pcrdonda cst,
98 B', 328C. — Principiuii plurilas mala :
unus ergo princeps, 142 A, 390 A, ri22B. —
Cf. Familiaritas, Hex.

PBINClPir.M. liilollccliv.T iiotontiae concreatus
est habitiis primorum principiorum iii spe-
culabiiibus, qui vocatur inlellectus, 297 B, et
liabiliis primorum [)riiici[)iorum in agibili-
biis, qiii vocalur synderosis, 2i)7B, ex quibus
babitibusad cognoscenda parlicularia bona
ol iiiala [iroccdere potest, 369 C, et ad par-
liculares scientias et virlutes nobis innalas
devonire, 292 B. — In ordine speculabilium
[)rincipium liabet se sicut finis in ordine
agibilium, 302C, iinde sicut cognitio primi
principii est causa cognitionis conclusionum,
sic appelitio finis ost causa appelendi quaj
sunt ad finein, 302 D. — Principiis per se
notis ratio non potest non consentire, 369 C.
— An ullius rei natura suo principlo melior
possit exsislere, 392 A.

PBISCIANUS, grammaticus, 38B'.

PBOB.VnO triplex est : demonstrativa, per
media a priori sive a posteriori, 387 A', sua-
soria, per locum a simili, ;{87A', probabilis,
qua? se Iiabcl modio modo, 387 B'. — Pro-
batio cfTicax non signis, scd causis inniti
debet, 592 B.

PIUJCESSIO. Omnia entia procedunt ab una
causa prima, IJOSA', oiiinis eniui mullitudo
ab uno procedit et redit ad illud, 308A'. —
Omnis processus eflicitur per similitudinem
secundorum ad prima, 373B. — (3rnne pro-
ccdens ab alitiuo secundum essentiam, ad
id convertitur a quo procedit, 217 C, 304C,
,3081), 398 B; el omne procedens ab aliquo
et ad illud conversum, circularem babet
operationem, 3081).

PBOCLUS, Platonicus, 76C', imo praecipuus
PIatonicorum,218A,saepiusalIegatur, 123 B,
194 B', 217 C, 296 B, 304 C, etc.

PBOMISSIO. Omne promissum cadit in debi-
tuin, 563 C.

PROPOSITIONES per se nola?, alia^ sunt omni-
bus notae, aliae sapientibus tantum, 390B,

INDEX ANALYTICUS

719

aliae inrlifferontos sunt ad omnem scien-
tiain, alia; ad aliquam scientiani delermi-
nata?, 390 C. Qui his contradicit, indiget
poena, 274 D'. — Sicut oppositum est in op-
posito, ita propositum in proposito, 468D.

PR01'RIETAS. Liher de Proprietatil)us rerum
(Rartliolomaei de Glanviila) citatur, 407 C.

PROSGRIPTIO quid sit et quo a relegatione
differat. 107 G'. — Proprie proscriptus dice-
l)atur senator, cujus nomen, ob demerita,
e tabulis senatorum eradebatur, 107 G'.

PROSPERITAS temporalis res est incerta et
lubrica, 159B, fallax et periculosa, 242A,
qua; plerisque occasio est multiplicis culpse
et damnationis, 165 G, G', 166 D, fovet iram,
208A, causa est elationis, 88xV, exceecatio-
nis innumerabiliumque culparum, 276 G',
rationi insidiatur, eamque conatur subver-
tere, 476 A, dare nequit mentis pulchritudi-
nem, splendorem gratiae ac virtutum, 166 G,
nec veram felicitatem, 277 A', et tandem ad
infernale ducit supplicium, 277 B'. — In hoc
saeculo frequentius obvenit reprobis, 165 D,
quorum diuturna prosperitas maximae irae
Dei in eos signum est, 276D'; ideo sapientis
est in prosperitatc constantem manere, 158 D',
nec de ejus praescntia efferri, 159 B, nec de
ejus amissione dejici, 167 B, sed potius
eam spernere, 167 D, A', 199 D', ac timere,
196B, quum ea soleant reprobi temporali-
ter remunei"ari, 196 A. Magnae virtutis est
contra prosperitatem luctari, magnae felici-
tatis ab ea non vinci, 277 A'. — Plerique ex
prosperitate judicant homines, IIOB, ita ut
miseris pereat bona fama, 110 G.

PROVIDENTIA quid sit,511G, B', 535B, et quo
a praescientia dilferat, 535 G, et a fato, 512 G'.

— Probatur motu coeli, 119B', 535B', et si-
derum, 120 A, D', anni partium mutatione,
121 G, B', naturalium rerum proprietatibus,
535 D', 537 B', et exemplis historicis, 537 D.

— Proprie pertinet ad Greatorem, 534 G,
quum sit aeternaagendorum dispositio,5TlD,
exemplaris ratio quae facienda disponit,
511 G', 513 D', immobilis simplexque rerum
gerendarum forma, 514 D'. A summo Deo
usque ad terrena et ima extenditur, 510 D,
universa attingens, etiam minima, 512 D',
538 B, G', quae unquam fuerunt, sunt aut
erunt, 513 A, malis exceptis, 535 G, omnibus
formarum suarum numeros tribuens, 510 D,
habitudines et inclinationes, secundum pro-
priae naturae exigentiam, 511 B, quia non

est ejus, naturam rerum destruero, sod sal-
vare, 540 A', universa ab a-terno conspiciens,
571 D', et unicuique pro meritis reddens,
572A. — Latius patet quam fatum, 515B,
plura continet quae fato non subsunt, 515 D,
et tantum transcendit fatum, quantum Grea-
tor creaturam, 517A. Domina est enim uni-
versorum, cui famulantur omnes causae
creatae, 183 D, et ipsum fatum, 5111)', 515 C,
quoad dispositionem immediate providens
universis, quoad exsecutionem mediate, sal-
tem in muUis, 5411), quin possit ei quis-
quam resistere, 530 B'. — Multi circa Pro-
videntiam erraverunt, asserentes eam, vel
de nullo curam haberc, 539 B', vel de spe-
ciebus tantum, 539C', vel de nullis indivi-
duis praeter humanae speciei individua,539D',
vel de omnibus, sed eodem modo, 540B,
quoad bona et mala, 540B, quoad contin-
gentia et necessaria, 540G, quoad rationalia
et irrationalia, 540 D. Insuper, quum omnia
certo fme gubernet, 122 A', et ordinatissime
disponat, 125 A, et boni provisoris sit mala
praecavere, 437C', cur solos hominum actus
relinquere videatur, 122G', justos affligi si-
nens, 123 B, 175B, 437 D', 500 D, 519B', et im-
pios prosperari, 104 B, 123 D, 500 D, 5i9B', et
totfierimala, 104C, D,437B', impune, 123D',
437 C Si enim malis in hac vita semper
contingerent bona, bonis semper acciderent
mala, justior appareret, 532 G, sed quia in-
discriminatim bonis et malis fit bene et ma-
le, magis apparet investigabilis, 532 A'. — Ad
quod dicendum, quod de regimine Provi-
dentiae, cur interdum bonis adversari, malis
favere videatur, 519A', stulte miramur,521B',
532 A, quum et qui vere sint boni vel mali
nesciamus, 519 G', 521 D', et intimam unius-
cujusque dispositionem ignoremus, 520C, et
quid cuique conveniat an non, nos lateat,
520 D, 521 G; unde in his omnibus, ordo in
divina dispositione est, confusio in nostra
opinione, 523B, quse divinam guberuationem
nec plene comprehendere nec plene explica-
re valet, 530 G', 532 A. — Praeterea, Providen-
tia omnium curam habet, sed juxta cujus-
que naturam et finem, 540A', alia regens
per principia naturae, 540 B', sive indefecti-
bilis, 540B', sive defectibilis, 540C', alia per
liberum arbitrium, 54 lA, naturalia et irra-
tionalia necessarie, 122 D', sic famen ut
multa fiant quasi a casu, 124 B, homines
libei"e, 122 D', ita ut multos sinat peccare

7iO

INHEX WAI.YTICrS

1211). Omnia ad ipsam pcrtincnl, sid alia
per aecoplioiiem. alia por concossioncm,
.■»:V|(1' ; illi siihjacol inaiinn ul prn^sciliiin,
lioiium iit intciitiiin, ri-llC, iioccssariuin ut
inderocliltile.coiitingons ul (loreclibilo.ollC,
voluntariiim iil praMuiabile, natiiralo ut or-
dinabilo, i)41C; el sic omnia (lisptuiil. iit
quiv ab uno ordiuc discodoro vidontiir, iii
alium relabantur ordinem, 530 0, et iiiliil
lomeritati relinquatur, 5301) ; ac uiiivorsa
ila ad bonum dirii^il, 5311}, ut do torminis
rcipublicae sua? omnino malum oliminetur,
531 C, A'. — Dei providontia ciincta ccrnen-
tis, nobismagnum ost incitamentuin ad vir-
tuose vivondum,G->()l),C',G27A.— 6"/'. Fatum.

IMUDI-^NTIA. Ad prudontiam pertinel rerum
oxitus et finos prospicoro, 103 H, ac quaj
contingere possunt, praecogitare, 163C; ideo
tres illi assignantur partes : memoria prx-
loritorum. considoratio pra^sentium. luturo-
rum providontia, 163 C. — 1'rincipibiis iin-
primis neccssaria est, 39 B, el Ciirislianis,
2221); sed raro in juvenibus invenitur, quia
ex cxperiontia oritur, 205A ; vcra insuper
prudeutia non est nisi in virluosis. 117D,
319A, ncc perfecta nisi in perfectis, 217A.
— Prudentes circa temporalia, 3.538, D, cir-
ca a?terna negligentes, 353B', arguuntur,
3.54 A".

PTOLEM/EUS (Claudius), astronomorum prin-
ceps, 262n,rex fuitiEgypti, cultor unius Dei,
et IMatonicus, 262 C, qui septuaginta millia
librorum in bibliothcca sua collegit, et ve-
tus Testamentum ex Hebrajo ad Gra^cum
transferri curavit, 262 C. — Multoties cita-
tur, 47 C, 49D', 51 A', 52B', etc.

PUDOR quid sit, 62 C, et quo a stuporc difTe-
rat, 62 A'. — Ad feminas ct adolescentes
praecipue pertinet, 203 B'. — Onamdiu in ju-
vene manet, aliquis est bonae spei locus,
2031)'.

PUERILITAS. Ad vilium puerilitalis, dono sa-
pientiae contrarium, 353 D', pertinet summo
Deo viles praeferre creaturas. 48 B', 167 B'.

PULCHKITUDO multiplex est, 239D'. Pulchrum
et honum convcrtuntur, 3741), et idcm sunt
in subjecto, 375A,sed ratione differunt,quia
bonum vim respicit affectivam.pulchrum co-
gnoscifivam, 375A. — Pulchritiido infinila,
ahsoluta, « fontana », Dcus cst, 374 C, qua
pulcbritudine pulchrificantur universa, pro
cujusque capacitate, 374 D'; sicut enim nihil
est in rebus quod divinam bonitatem non

liartioipol. sic iiihil cst expers omnino in-
crcata- piilchritudinis, 2391), 3741), nihil tam
turpo in accidonlalihus siiis, (luod careat
oiiiiii pulchritudiiio, 22^iC', 239B', cujusijue
forma et quidditas non sit quid bonum et
pulchrum, 374 A', ot omnia simul sumpta
suiit piilcherrima. 239 A'. — Tanta ost Dci
pulchriliido, ul ad eam contomplandam,
vol por horam, merito contomnerentiir in-
iiiimcrabilos anni vitae pra^sentis, 290 A ; in
omnibus creaturis rclucol, 2391)', 240A, ma-
ximo in ccrlostihus. 374ir, ct in vultu Iiu-
mano, .374 B". — Pulchritudo corporis tria
rcquirit, 350 B'. Munus cst Dei, quod fre-
quontius rcprohis datur, ne nimis apprctic-
tur, 160B; brevis csl, 3491), ct extcrior, in-
tornas tegens turpiludines, 349 B', et pluri-
mis est peccandi ac pereundi occasio, 160 B;
vcrumtamcn, si quis ea recte utatur, ad
nuilta doservit, 160 C : pulchra cnim facics
muta cst commcndatio, 160 C, ct merito
multorum multarumque pulchriludo cele-
hrata est, 3.50B; imo, juxta Augustinum,
interiora corporis mira pulchriludinc nitcnt,
qua; in glorificatis corporihus palebit, 350D.

PUNCTUS est aliquid indivisibilc, quod posi-
lioncm non hahcl in continuo, nec multi-
pliciter sumptum, reddit aliquid' majus,
261 1)'. — Tola terra respectu coeli, velut pun-
ctus est, 261 C.

PURPURA olim regihus scrvabatiir, et iis qui-
hus illam concedcbant, 459B'.

PVTH.\GORAS, philosophus,animas ab aeterno
conditas, ac scienliis et virtutibus in crea-
tione decoratas censebat, 414B'; infernum
in mcdio terrae poncbat, 128 B', quo iniquo-
rum animas aiehat desccndcre, 272 A'. —
Pluries aliegatur, 74C, 77D', 108B', 138A',
208 C, 218A.

Q

QUANDO, ut praedicamentum,est infeclio quae-
dam rclicta in re tcmporali ex adjacentia
femporis, 178 A'.

QUIES. Quia propter Deum creati sumus, irre-
quietum est cor nostrum, donec ad eum
perveniat, 215 C, 275 A', .3811)', qui solus po-
tens est cor nosfrum contentarc et quiefare,
382 B'. — In bono tanquam in fine adepto
omnismotusct desidcrium quictantur,.304B;
in philosophiae studiis, ct maxime in dile-
ctione summi boni, anima rationalis, 399B.

INDEX ANALYTICUS

721

— Sicut virtutes et sapientia animam quie-
tam faciunt, sic passiones et vitia inquictam
et instabilem, 460 D; ideo magni animi pro-
prium est, in cunctis placidum et quietum
consistere, 208 D'. — Wagna quicte homiaes
viverent, si haec duo tollerentur pronomi-
na, Meum, et, Tuum, 244 G. — Ubi omnia
videntur quieta, ibi non deerunt nocitura,
162 D.
QUINTILIANUS (Marcus Fabius), rhetor, 104A.

R

RABANUS (B.) Maurus, Moguntinus episcopus,

222 B', 368 B.
RADIUS, astrologorum instrumentum, 93 C.

— Radii solis non sunt ex se ignei, scd forti
repercussione calorem inferius generant,
497 B.

RAIMUNDUS (S.) de Pegnafort, jurisperitus,
322 G.

RATIO proprie sumpta, pro vi rationali a qua
accipitur species, non competit nisi homini,
603 A', late sumpta, pro vi intellectuali, tri-
buitur et angelis, 603 B'. Una vis est intelle-
ctiva, quae ratio vocatur in quantum discur-
siva, intellectus in quantum immatcrialium
intuitiva, intelligentia in quantum ad su-
perna erecta et imago Dei, 59oG. Ratio su-
perior ab inferiori non realiter sed ratione
tantum differt, 34 D'. — Dux, princeps et
oculus est mentis, 476A, et inferiores ani-
mae vires comprehendit, imaginationem et
sensus, 597 B ; sed sine sensu et imaginatio-
ne intelligit, 597 D, id potens per reflexio-
nem ad phantasmata, quod sensus et ima-
ginatio, 597 D. — Singulare et sensibile co-
gnoscit, sed sub ratione universitatis,604D,
id est, speciem ipsam qufe singulis inest,
universali consideratione perpendit, 595A,
quia objectum ejus est universale, 604 G;
sed simplicem formam seu essentiam non
capit, 596 B' ; et contemplando universale, nec
phantasmatibus utitur, 596 D', nec imagina-
tione, nec sensibus, nisi in suse cognitionis
initio,597A. Rationalis tamen cognitio multo
inferior est cognitione intellectuali, 516 D'.

— Rationi competit judicium de optandis
et fugiendis, 569 G, ac proinde libertas arbi-
trii, 569B, quia non determinatur ad unum,
569 G'; rationales ergo creaturae ex sua con-
ditione et stare possunt et deflcere, 541 A,
quia non omnes sequuntur rationis judi-

T. 26.

cium, 569 A', et in eis accidit malum culpae,
a Deo non intentum, sed praevisum et ordi-
natum, 541 B. — OpUnium iiomini est csse
socunduni rationem, 210G' : multos enim
regere poteris, si te rexerit ratio, 210G'.

Cuncta at) idealibus rationibus menlis di-
vinae egrediuntur, 368 G; rerum enim om-
nium sunt in mente Greatoris rationes idea-
les, in coelestibus corporibus rationes cau-
sales, in inferioribus rationcs seminales,
367 B'. — Uuaedam sunt opera Dei quae ab
ejus voluntate procedunt cum alio ad hoc
ordinato ordine necessitatis, ut salvare et
damnare,637D, quas riitioncm liabent in ge-
nerali et speciali, 637A' ; alia quae a divina
voluntatc sunt cum alio ad hoc ordinato
ordinc congruitatis, ut gratificatio et justi-
ficatio, 637 B', quae pariter rationem habent,
certam in genera]i,scd occultam in speciali,
637 G'. — An praedestinationis aut reproba-
tionis assignanda sit, praeter divinam vo-
lunfatem, ratio, 637B.

RAVENNA urbs, an eadem sit ac Roma, 100 D.
Eo fuit Boetius relegatus, 208 G.

RECEPTIO. Quidquid in aliquo recipitur, ad
modum recipientis recipitur, non recepti,
631 B'.

REGIMEN. In omni ordine regentium, oportet
esse unum primum gubernans, 142 B ; sicut
ergo sunt multi rectores recti, necesse est
unum esse rectorem non rectum, 142 B : et
hic est causa prima, quae res omnes regit
per finem decoris, 122 B', 367 C, 420 G, 545 G',
ad naturales earum fines, ad quos tendere
ipsis delectabile est et suave, 421 G'; seu
amor Dei, qui universa regit in coelo et in
terra, 278 A, praecipue justos, 280 A', inferiora
quidem per superiora, corpora per spiritum,
spiritum per rationem, rationem per se
ipsum, 420 A'. — Regimen politiae triplex :
monarchicum, aristocraticum, democrati-
cum, 134B; Atheniensium fuit democrati-
cum, 129 B, Romanorum (tempore Boetii)
monarchicum, 129B, Ecclesiae, monarchi-
cum, 116 A', 134 A, 406 B, aliqualiter aristo-
cratia et democratia temperatum, 134 C,
quia monarchicum omnium optimum est,
522 C. — Melius est civitatem optimo viro
regi quam optima lege, 95 .\', quia dum re-
ctor per vitiorum abrupta graditur, grex
in profundum perditionis praecipitatur,318A.
— Multos regere potest, quem regit ratio,
210 C. — Cf. Respublica.

46

7^2

IMiEX ANALYTICUS

UK(;rLUS (.Marnisl noliilissinuis Uonianus,
cclebralur, ioil)'.

UKI, si hene sua inerita pensarent, -iDSC, caii-
sitlicorurn aiixilia rcpuiliarent, 4{):2.\', el to-
los se traderent judiiihus, iltiU', ut per
jioenales cruciatus delicta piarenl, 4!»;2I), et_
«eterna evadcrent supplicia, 4'.i2H'. — .\n
reos liceat occidcre, 5l'8A. — Oualilcr nos
orare oportcat. docent rei niortis judicem
iniplorantes, (525 C.

UKLICilO ubi fervent observantia regularis et
fraterna caritas osl quasi paradisus in terra,
litnir, pratuin purpureuin, in quo crcscunt
violae huinilitatis et castitatis, 1.'{8I); ubi de-
fuerint, est quasi infernus, 1!)9C', in (]ii()
pullulanl vitia, 1991)'. Nullo igilur iiiodo
intranduni cst in congrcgaliones uhi coUa-
psa? sunl caritas et observantia. K58U', nec
in claustra ubl non observantur tria vota et
statuta, saltem principalia, 138 C, 1091)';
ccontra approhata religio non dcrelinquen-
da est pro laxiorc, sine causa rationahili,
139 .\', nec faciliter discurrendum est de
loco ad locum, et multo minus de religione
ad religionem, 21oA. — In religione fratres
multipliciter exerceri solent, ut in virtutihus
confirmentur, 52.5 C; regularis ergo obser-
vantia primo molesta est, sed sedulo obser-
vata, fit jucundissima, 289 A'. — Ueligio-
sus prselato ohedire tenetur in his tantum
qua^ contineiitur in regula, 2-52 .\'. — Uc-
ligiosi fervidi se a contemplationis fervore
per externa officia avcrli gemunt, 213 A',
parvi pcndunt amhitiosi, 213B'. — .\d rein
iiiordinate affici convincitur religiosus,
quum ejus privatione turbatur, 233 C —
Ueligiosus carnaliter vivens, non sihi tan-
tum, sed religioni nocet, 73C'. — Cf. Mo-
nachi.

UEPUOB.VriO est scientia divina in quantum
cognoscitiva damnandorum, 63oC. Tria com-
plectitur : proposituin non salvandi, tempo-
ralis ohduratio, sempiterua damnatio, (i36B',
quorum duo ultima dumtaxat cadunl suh
merito, 636B'; ideo, quantum ad princi-
pale significatum, non cadil suh merito, sed
quantum ad connotatum, cadit simpliciler,
6:561)'. — Ueprohi, quibus omnia cooperan-
tur in malum, per tcmporalem prosperita-
tem remunerari solent, 2-54 D'. Eorum dam-
natione augetur electorum gloria, 53(JB. —
Cf. Damnati.

UEPTILE, quid, 607B, et quotuplex, 609B. —

Uecte pcr reptilia designanlur avari ct lihi-
dinosi, 60!» A'.

UI',SPLIUL1CA. Optimum est rcmpuhlicam a
sapieiilihus giihcrnari. 9l(V, !)5.\', et ob
liaiic causaiii boiiuiii est eos ollicia amhire,
!)5A : reipublicffi enim commoda plura cvo-
niunt, cui adest oinnium moderatrix sa-
piciitia, !I5C'. — <!f. Uci;iiiicii.

UE.\. In regia potestate virlualilcr conlincntur
cunctae inferiores civiles potestates, 5!)8C'.

— In regum familiaritate non est fclicitas,
327 .\, qiiia nec siiic tiiiiorc hahetiir, .3271)',
nec ad libiluin dcponi potesl, 327.\', 328.\,
et insuper fallax est et incerta, 328 B; uiide
ipsos familiares accidit saepe reguni vel clade
involvi. 327 A, vel crudelitale periiiii, 327 C.

— In aula regum sa;pius corrumpunlur ho-
mines, 328C, et libeiiter commoraiitur si-
mulatores et callidi, 328C. — Cf. I'rincipes.

UICIIAUDLJS de Mediavilla (Middletown), Ord.
.Min., qui et Doctor solidus ap[)ellalur, et
prae ceteris sequitur Thomam, 1-47 B, iu du-
biis saepe ad neutram partem declinat, 147B.

— 1'assim allcgatur, 53 B', 292 A', 322 C'. —
Notai)iiiora : de inolu phinetarum, 50.\', de
animaruin ina^qualilatis causa, 3;57C', de
creatione, 370B, de lihero arhitrio, 573C',
de causa prajdestinationis, 642 A.

UICIIAUDUS de S. Victore, Canoii. regul., 48B,
3621).

UISUS sapientis nec dissolutus csse debet, nec
frequens,ncc quempiara scandalizaiis,507B'.

UOB(JAM, in deliciis nulritus, fuit impatientis-
siinus, 207C'.

UO.MA. Ut eo arcesserentur cives, 129 C, lege
antiqua sancitum erat ut quisquis ibi sedem
collocaverat, 129.\', et intra vallum civilatis
continehatur, 129B', exsilii poena plecti non
posset, 129 A', B'. — Tempore Ciceronis, fa-
raa ejus Caucasura nondum transcenderat,
263G, licet pervenerit ad Parthos, 263A', et
nunquam universo mundo imperavit, 325B'.

— A temporc Julii Ca^saris, monarchico re-
gimine guhernata est, 129C, Deo ita dispo-
nente, 522 C. — Uomanorum bistoria mi-
nus faraosa est, oh scriptorum Inopiam,
265A'. — Cf Consules.

UUSTICIANA, Symraachi lilia, uxor Boelii,
190 D', pudicissima, 191 B, 203B', modesta,
203 B', virtuosa, prudens. ingeniosa et do-
cta, 204 A, Boetio conjunclissima, 204 B, C,
araicitiain et fldelitatem in adversis ostendit
illi usque ad raortera, 204 C.

INDEX ANALYTICUS

723

SACERDOS potest quidquid possunt diaconus
et subdiaconus, 59(SB'. — Omittens unam
Horam, peccat mortaliter, 4941)'; omittens
totum diei Offlcium, septem committit pec-
cata,494iy. — Sacerdos peccans, sacerdotium
ipsum contemptibile facit, 73C' ; iniquus aut
simoniace ordinatus, sacerdos esse dicitur
desinere, quomodo, 470 B.

SALLUSTIUS (Caius Crispus), liistoriographus,
159 B, 162 U, 265 A', 2691), A'.

S.VLUS. Praecipuus salutis auctor est Deus, qui
peccata dimitlif et gratiam largitur, 520 IJ',
secundario et instrumentaliter, sacerdotes
et ministri, 521 A ; nullus insuper adultus
salvatur sine proprio merito, 466 C, sine
fide, spe et caritate, 557 C. — Cur quosdam
salvare velit Deus, est ad bonitatis suae os-
tensionem, 637 A', C, 64 IB'; cur non om-
nes velit salvare, est ad justitiae suse mani-
festationem, 637D', 641 B' ; cur pauciores
sint salvandi quam non salvandi, est ut ap-
pareat quid omnihus deberetur, 637 D'; cur
hi potius quam isti salventur, plane nos
latet, 637D' ; imo, juxta quosdam, non est
alia ratio quam ipsamet Dei voluntas, 637B,
641 C, juxta alios, est congruitatis ratio,
637 B', sed occulta, et quam non expedit nos
nosse, 638 A, et inquirere, 638 C. Nec tamen
injustitiee arguendus est, quia in his quae
ex gratia dantur, potest quis pro libito agere,
641 D'. — Bonum salvativum est omniura ;
quod autem salvativum est, est ipsum unum :
uno namque salvantur omnia, et dispersio
facit unumquodque exire a sua substantia,
406 D.

SANCTI de impiorum felicitate saepe conquesti
sunt, '103C', 123D, D', 438C, ac de justorum
afQiclionibus, 106B, 123B, B', 135A, 437D'.
— Sanctos alios Deus gravioribus poenis af-
fligit, ut Christum, 524B, alios a poenis prae-
servat et a morbis corporeis, ut B. Virginem,
524 C, D, ut suam demonstret libertatem,
524C. — Sanctorum exempla ad virtutem nos
provocant, 526 C. — Cf. Beati, Justi.

SAPIENTIA sub figura doctoris in cathedra
sedentis antiquitus pingebatur, 34 C. — Om-
nibus mundi opibus praestat, 4001), et rem
maximam facit, ut reducat nos nobis, 93 C,
et faciat nos beate vivere, 73A', 627B'. —
Non solum legendo, sed bene operando di-
scitur, 1171); et quae primum amara vido-

batur, intus recepta dulccscit, 287 D. — An
et quatenus ea quis dignus sit, 318B', 322 A',
vel privari invifus possit, 30.\'. — Omnis
philosophica sapientia respectu theologicae
vcritatis, umbra est et stulfitia, 199 B. —
Sapientia, ut donum, est sapida divinorum
notitia, qua de eis homo bene judicat, 466B;
non nisi cum caritate conslstere potest,465C',
et per mortale peccatum amittitur, 30 D'. —
Sapientia Dei in creaturis relucct, 240A;
quid in operii)us Dei sit ipsi tribuendum,
367 A, 582 C. — Quod nova testa capit, inve-
terafa sapit, 72 B'; id enim sapit quisque
quod didicit, 73 A.

Sapientes in hoc ab impiis differunt, quod
spiritualia bona quaerentes, terrena vilipen-
dunt, 167 D, laudibus non delectantur, 332 B,
et felicitafem suam non in fama hominum
reponunt, sed in conscientiae bonae testimo-
nio, 332 D. — Vere sapientes in utraque for-
tuna immobiles manent, 85B, 251 D, instar
tetragoni, 158 D', 286 B', quamvis adversa
naturaliter abhorreat appetitus, et in pro-
speris naturaliter insolescat, 159B ; in ad-
versis non indignantur aut moventur, 551 D,
quia ipsis fit occasio exercendi et probandi
sapientiam suam, 551 B'; nec terrentur ra-
bie aut persecutione principum, 85A', C,
nec ardore concupiscentiae, 86B, nec diabo-
licis tentationibus, 86 C. — Ipsi soli quod
desiderant, facere possunt, 458 B', quia ipsi
soli bonum, quod omnes desiderant, 430 B,
adipiscuntur, 450D ; et etiam astris domi-
nantur, 574 D'. — Sapienti debetur reveren-
tia, 318 D', quia sapientia subjectos formali-
ter dignificat, 3I8D', nec inest nisi bonis et
virtuosis,319A ; et licet ambire officia, 95A,
quia optimum est sapientes reipublicae regi-
men obtinere, 94C', 95A'. — Sapientis est
non nisi sapientialia verba proferre, 562 B'.

SARRACENl Scripfuram a Deo datam faten-
tur, sed in multis inficiatam contendunt,
264D ; Christum vcrum Messiam et filium
Virginis confiteutur, non autem Filium Dei,
264B'. — Saepe contra Christianos praevalue-
runt, non quia justam habebant causam,
sed quia Christianis expediebat vinci, 523A.

SATURNUS deus, filios suos occidere solebat,
342 D'; e regno exturbatus, intravit Ifaliara,
ubi homines docuit colere terram, 245B'.
Tres ejus filii, Jupiter, Neptunus et Pluto,
mundi regnum inter se diviseruut, 429 B.

SATURNUS planeta, a seuex gelidus » dicitur,

724

IM)EX ANALYTICUS

quia fiMgidus et tnrdiis in motii, -{(^ir, an-
nis i-iiiiii Iriginla oursuin suuin toinplcl.
442 C. — guid invstice, 4451!.

S("AUA1U''1. .Minis coruni gciiriMndi moiliis
ilivinain jirovidcnliaiii licinonstrat, .'jiiUA.

SCKNA esl tlicalri loeus, 401?. — In scenicis
ludis turpitudines deoruin canciiantur. iino
corporcis iiiolil)ns lingciianlnr, 40('.

SCKPTKl.M rcclc ponitur in inaiin IMiiloso-
phiae. .'OB, et Tlicoloyi.T, 4415.

SCIIOLA.STICA historia(l>. Comestoris) citatur,
l'4al5. Cf. .Magislcr in historiis.

SCIKNTI.V est de nuincro bonoruin honorabi-
lium, 34 C. Eorum est qua? se aliter liabere
non valent, 593 C, ideo non falsorum. 580 .\',
nec inccrtoruni. 580 ir, 581 A, 593C, 594A ;
item quia variabilia per invariabilcs ralio-
nes cognoscit, dicitur invariabiliiim el ne-
cessariorum, 37 B. — Scientia natura;liter
delectat,23.\',et naturaliter appetilur, 502D',
et quo amplius dcgustatur, eo avidius qurc-
ritur, 287 .\; scd mininia sunt qu;p scimus,
respectu eorum quse ignoramus, 35 B. Cur
tantopere veritatem scire cupiat homo,586C,
si jam sciat, quum nnllus nota scire laboret,
58tJU', aut si nesciat, qunm ignoti nulla sit
cupido, 58(5 B'. — Scientiarum semen sunt
habitus primorum principiorum in specula-
tivis, ex qiiibus ad scientias parliculares
procedimus, 292 B : qu« firmius insunt ho-
mini quani virtntes infusae, 31 A, imo quam
virtutes acquisitae, quia proniores sumus ad
peccandum quam ad oblivisccndum, 31B,
et magis infccta est vis nostra afTectiva quam
intellectiva, 31 B ; quia etiam objectum scien-
tiarum sunt immobilia, virtulum autem,
humani actus, qui variationi snbjiciuntur,
31 C. Sicut aulem multis aclibus acquirun-
tur, sic multis actibus perduntur, 31.\. —
Scientise sunt alimentaanimarum, 61 C, par-
vae quidem scientiae, quasi lac infantium,
35D', 61 .\, altiores, quasi solidus virorum
cibus, 35D', 61 C, tanto magis exquisitus,
quanto el ipsai pcrfectioi'es fuerint, 61 D;
desolatos et destitutos sequuntur, quorum
sunt in angustia solatium, 241)'. Sed sine
virtutibus, qualis est impiorum, 455 D, B',
scientia informis et nudaest, 36 D', aut sicut
color sine lumine, 292 C, et saepe gravius
facit peccatum, lOOA'. — Scientiarum di-
gnitas ex objecti eminenlia suniitur, 403 C,
ideo scienliae speculativae practicis commu-
niter praestant, 37C. 38A, licet in quibus-

dam (iat conlrarium, 38B; et univcrsas an-
lcccllil scienlia divinorum, 403C : de (luibus
inodicuin scirc dcsidcrabilius cst (luain mul-
(a dc rcl)ns cnNilis, 217.\' ; idco cliain scien-
lia' iialuralcs valde iinpcrfccta> snnl resjicctu
thcologicae verilatis, 2:JD'. Unusqnis(|ue au-
lcni ca polissinmm scirc lcnclnr, (iiia^ ad
proprium slatuin cl vocalioncin pcrlinent,
454 C'. — Scicnlia divina, qnainvis una et
si^nplex, varia, ob diversos respeclus, sor-
lilnr noinina : praescientia, disposilio, prae-
dcstinatio, ()35A, C, cognitio, visio, appro-
batio, 6.35 C, lux, speculum, exemplar, libcr
vitaf, 6351); non tamon in se divcrsificalur,
sed contingenlia cognoscit infallibiliter, mn-
tabilia iininnlahiiitcr, fulnra prfesenlialilcr,
leinporalia a^lernaliler, 6;{5B'. — Scientias
aiiiinai)us concreari, 414B', ita ut aniina
quae discere videtur, reminiscatur tantum,
4141), 415B', perpcram censuerunt IMatoni-
ci, 415C, coiitra Pcripalcticos, qui dicunt
scienliam nobis innatain esse in universali,
non in particulari, 415C, per habitum sci-
licet primorum principiorum in speculabi-
libus, quo cum sensuum ministerio, for-
matur in nobis scientia, 4141)'. — Omnis
sciens qui scit essentiam suam, est rediens
ad essentiam suam reditione completa,
.376 D.

SCIPIO .\fricanus contra legem in exsilium
pnlsus est, 129 C.

SCOTUS (.loannes Duns), Ord. Min. theologus,
in dubiis satis firmiler ad alteram partium
diverlit, 147.\.. — Quol coelos ponat mobiles,
52B.Bcrpcram asseril mortem ad vitandum
peccatum non esse subeundam, 79 C. —
Ad<IeMC\ 53 C, 340 B'.

SCUIPTUBA hortus deliciarum est ct torus viri
spirilualis, 401), animarum nutrix, 81 A',
spiritus moerentis consolatio, 2881), et refe-
ctio, 289 B, maxime Joannis Evangelium et
Pauli EpistoI?e, 289 C. .\Iiquando cibus est,
aliquando potus, 651), cmnes in se habens
delicias, 651). — Nihil sic a mundo separat,
sic animam confortat, adjuvat, 65A', et con-
solatur, ()5C, 80 C. — Dicitur hominis ad-
versarius in hac vita, quia concupiscentiis
ejus contradicit, 287 D. — .\d intelligentiam
Scripturarum non modicum conferl nalu-
ralium scienlia, 437 C.

SEBA.STIANUS(S.)mundanae prosperitatis fal-
laciam demonstrat, 166 D. (Legenda aurea,
c. 23.)

INDEX ANALYTICUS

72o

SECUNnUS philosophus, vix ad loquendum
induci poterat, 62 C

SEDES Dei creaturse dicuntur in qiiibus ipso
i'equiescere perhihetur, 380 D, sicut calign,
380A',coeluni empyreum, 380B', Tlu-onorum
chorus, 380 B', Cherubirn, 380 B', Ecclesia et
anima justi, il9D; sedem enim' in se Deo
parat, qui sibi justitiam, Dco conscien-
tiam puram, proximo cedificationem prse-
stat, 134 D'. — Sedes concupiscentiaj est
jecur ; sedes risus, splen ; sedcs ira?, fel,
429 A'.

SEN.\TUS Romanus, cujus dcfensionem Boe-
tius vit?e discrimine assumpserat, 10 IB et
s., 105D, eum nihilo minus damnare non
erubuit, 101 D', 105B, 106B', quam injusfe,
107 C, B'. — Senatorum nomina olim tabu-
lis inscribebantur, unde dicti sunt patres
conscripti, 107 C; quum autem quis ob de-
merita deponebatur, eradebatur nomen cjus,
et sic erat proscriptus, 107 D'. — Senatoris
dignitas, olim apud Romanos honorata, tem-
pore Boetii fuit sarcina gravis, 320 D.

SENECA (Lucius Annfeus), vir moralissimus
atque doctissimus, 327 G, Neronis magister,
77 A, quum discipulum modeste reprehendis-
set, 327C, morti addictus, 79C, 327D, C, in
balneo, venis apertis, exspiravit, 79D, 3271)'.

— Peccatum fugiendum pra^dicat, 463A', ct
semper ac si adesset testis, vitam agcndam,
627A; quid de fato, 627 A'. — Multofics al-
legatur, 22 C, 34 D', 46 A', 54 B, 61 B', efc.

SENECTUS alia est naturalis, ex defcctu calo-
ris, 26 G, alia accidentalis, quee immoderafis
curis, vigiliis aut studiis causari solet, 26 D.

— Senibus debetur revercnfia, 249 C ; illis
solatium est in litteris et scientiis quas ju-
venes didicerunt, 25 D, D'.

SENSUS, juxta Platonem, est vis activa potius
quam passiva, 380 B. De figura judicat in
materia consfituta, 594C, nec aliquid extra
materiam valet apprehendere, 595 D', nec
proinde ultra sensibile et singulare, 604 A,
A'. Unicus est cognoscendi modus in animan-
tibus immohilibus, 603G. — (juinque sen-
sus interiores in superiori partc animae rea-
liter idem sunt, scilicet ipse intellectus, 159B'.

— Qui sensibus contradicit, poena indiget,
449A'. — Sensualitas, quae in homine inno-
cenfe subdita eraf rationi, iu liomine lapso
contradicit spiritui, 400 B'.

SEPTENTRIO. Cur in septentrionali parte pra^-
cipue i'eperiatur aurum, 246 A. Cf. Triones.

SERAPION abbas, occultam fratris superbiam
detegit, 267 C. (In Vitis Patrum, lib. V, li-
bel. 8, n. 9.)

SERES (Sinenses), populi orienfales apud quos
inveniebantur bombyccs el serici panni,
243A'.

SERMO est imago mentis, 22C', et ad hoc
nobis datus est, ut mutua? conceptionis fiant
indicia, 22A' ; non ergo res sermoni, sed rei
sermo debet esse subjectus, 426 B'. — An
post resurrectionem, Beati usuri sint ser-
mone vocali, 22 B'. — Sermo divinus, ad-
versarius noster dicitur, quomodo, 287 D. —
Cf. Verbum.

SERPENS, qui nunc repit, 607B, et vi costa-
rum se movet, 609B, primitus erectus gra-
diebatur, 008 B. — Ouid mysfice, 609 A'.

SEHVITUS maxima est vitiis subjacere, 163 C,
570A', quae rationis dominium auferunt,
570B', fenebris obvolvunt mentem, 570 D',
afTecfam ignominiosis desideriis implicant,
571 A, et vilissimo jugo subdunt, 571 D ; Deo
autem servire et virtuti, optima est servitus,
quae vel in triumphanti habefur Ecclesia,
129D, 134A', et omnium se dominum com-
probat, qui se servum exhibuerit pietatis,
330 C. — Errat qui putat servitutem in totum
descendere hominem : corpora servituti ob-
noxia sunt, mens sui juris est, 252B. — In
scrvorum copia non est felicitas, 232 D'; si
enim boni sunt, nihil conferunt ad bonita-
tem domini, 233.\, si mali, sunt onus fami-
lifp, 232 D', et periculum, nisi herus vitia
eorum corrigere satagat, seque exemplarem
exhibere, 242A. — Qui in servos crudelis
est, osfendif sibi in aliis non deesje volun-
(atem, sed facultafem, 253A'. — Cf. Timor.

SIDERA actibus humanis fatalem necessifatem
non imprimunt, 55 B, sed in inferioribus
nafurales effecfus producunf, 55 .V. — Quam-
vis inferdum contrarientur sibi, non est in-
fer ea discordia, 543 B', 544 B', sed mutuus
amor, quo indesinenter suos cursus perfi-
ciunf, 544 B'. — Quid Ecclesife sidera, 58G,
A', 70 B, 116B, 339 G. — Cf. Sfelh-p.

SIGNUM. Quamvis divina prspscienfia signum
esset, futura necessario esse ventura, 591 B',
non ideo sequeretur ipsam futuris necessi-
tatem imponere, 591 C, quia signum quid
designet ostendit fanfum, non eflicit, 591 C.
— Firma probatio non signis, sed causis
innifi debef, 592B.

SILVESTL^R (S.) Papa I, taurum resuscifando,

'Hj

INDEX ANALYTH.IIS

miiltos convcrlit jul Clirislum. :^l7(r. (Lo-
mMiila niiriNi. c. 1:2.)

SI.MIA iioniiiiLMn vincit gustii. .'{."jO.V. oI cailidi-
talo conspicun ost, 0070*. — Gcmollns iiaril,
qiioriim liir[)iori'in iii bracliiis, altonini lior-
so portat. :<i!in. — .\poloj;us do siniia ex
C.vrillo rocilalur, l>:n.\, :{07ir.

SI.MlLITrDO causa oslamoris ot unionis,7(>C',
suo cnim simili lihcntor conJun{j;itur unum-
tjiiodqiio, |0n.\' ; quisquo aiilom illi polissi-
iniim assin)ilatiir,cuius oporationes rroqiicn-
liiis oxcrcel,4(i7n'. — riiumqiioilquo prodmit
similo sihi, .3801}', omne enim producens,
similia ad se ipsum anlo dissiinilia suhsli-
tiiil, nmW. 38!)ir, ot omnis procossiis ollioi-
tur per siiniiiludiuom socundorum ad prima,
.37.^15. — .\ssiinilari Deo ost sumina pcrrectio
roi creatcT, 14.315, summa creataR mentis fe-
licilas, .304 .\'; el lioc est a Ooo clongari, ab
ejus siniililudine recedere, .3i2(L Ono sensii
homo dicatur similis Dco, 2341)', 393C'. —
Similia pcr similia cognoscuntur, 28815'.

SI.MI*LI("IT.\S. ritinTiim onlium simplicissi-
iiiuin est, sicut el primum, a quo solo pro-
cedit,384A,simplicissimum pcr totius actua-
litatis exclusionem, sicut priiiiiini por totius
pnlontialilalis caronliam, 384 .\.

SI.Ml'L.\TIO amicilia? pcjor est monelff! adiil-
teralione, 27oC', 32815'; imo simulato ami-
00 nulla est magis nociva pestis, 27()C,
328A', C. — Simulala fcquilas duplex est
iniquitas, :?28H'; malus enim, uhi honiiin
se simulal, pcssimus esl, 328 C. — Simiila-
tores sensus regum pervertunt, 328C ; vui-
])il)iis comparanlur, 471 B.

SI.N(irLAHE cst ohjoclum proprium sonsus et
imaginationis, qiicP nihil iillra cognosciinl,
604A, A', nec a ratione apprehcnditiir, nisi
suh ratione Tmiversalitatis, 0041); sed idem
dicilur singulare quoad so ipsum, univcrsale
quoad ralionem, 022 C. singularo dum sen-
tiliir, universale dum intolligitur, 022 C. —
Deus aquihusdam dicitur singularitas quae-
dam, 370 C.

SIllENES quid sinl. 42 A.

SIRIUS conslellatio, alias Canicula, ad solem
accedit tempore messis, 122A.

SOnRIET,\S sanilas osl .inimae ot corporis,
231 .\', parens juciinditalis, 2:}2A, piidicitia;
ac castitatis munimen, pacis et ainicitia;
custos, 232 A,naturae optime consonat,2:52C.
— 1'rimoruiii Iiominum sohriolas commeii-
datur, 243lj, qui semel in die CDmcdentes,

243 C, ct fnictihus contonti, vinum ot « cla-
roliiin » nosciohaiil, 243A', (|uil)us horhn
stnitiim. ot poliis aqiia llumiiiis. 243 C. —
lii iiiiivorsalihiis scliolis sohrio vivuiit slu-
doiitos. 2.321).

SOCHATES, vir moralissimiis, 80 \', divili.is
conlenipsil, :5.')1 C, ct maliiit laiidiihilitor
mori rpiam vituperahilitor vivore, 7.*)1)'. —
Lihros iion cdidil, sed vorho t.iiituiii suos
inslniohiil. 70 C ; oo aiitom morliio. iiitor
disoipiilos ojiis orla est disseiisio, 7015, ct
ila jiixla quosdam, faotan siinl Epiciircorum
cl Sloioonim sool;t', 7!)I5', 80A ; cl rcvera
Sloiioriim fiiil priiioops i|uanliim ad mora-
loin i)hiIosopIiiam, K0I5, Epiouroonim aiilom
doclriii.T prorsiis alioniis videtiir, 80 A'. —
Dcum animnin iiiiiiuii dicebal, .37015' ; spi-
riluin familiarom sihi adessc gloriahaliir,
7015; aiiiinas liniiiiinim .Tlcrnas ocnsehal,
soionliis atqiie virliilii)us iii oroalione doco-
ralas, 41415' ; omiiia commiinia csse vole-
hal, iit litiuin tolloretur causa, 244C; reos
qiinscumquo iion occidondos. sod miliiis pu-
nioiidos opinahalur,:']^^.^. — Venoniim hihe-
re coactus, 701)', eo quod dixerit gentiiim
doos non osse adoraiidos, 79.\, ah iis qui
oiiin ocoidoranl, dollotiisost. 7!)I5. — Passim
allogaliir, 4!)I5, 7813, 2()4C, 218A, 4()OI5'. -
Sive Socrates sit, sive non sil, Socrates sem-
por cst liomo, 37 C

SOL in mare quolidic morgi vidotur, 4715',
2.j8D, et ad orionlcm rovertitur suh terra
per viam occullam, 308 .\; unde imporite
putaverunt aliqiii illiiiii ihi lav.iri a sordihus
quas circiimcundo conlraxit, 4713', quiim
tamon cortum sil, illum a propria sph.rra
iniiiimo exire. 47C', qu.T ost prope liinam,
jiixta quosdam. in medio planotarum, juxta
alios, i20C, el ab Oceano separalur per ele-
monla aoris ct ignis, cl per tres sph.Tras
luna", Vonoris et Mercurii, 47 C. — Soliis in-
ter planelas cpicyclo caret, 5015', .^ilC; et
motu proprio movetur suh zodiaco ah ori-
ento in occidonlom, intra signa Cancri et
Capricorni. 1211), quo motu producit an-
num, 27815, el qiialuor anni partes, 541)',
t78A', scilicel ver, ppstatem, autumnum ct
hiomem, .541)'; sua aiitem quotidiana cir-
oumvoliilione, motu primi mohilis, distin-
clionom faoit dicriim ac noctium, 278(1 —
Hadii ojiis non sunt ignei, sed forli rcper-
ciissione calorem inforiiis genoranl, 19715.
An sit rosei coloris, ncgat Arislotelcs,49I5,D,

INDEX ANALYTICUS

727

affirmat Plato, et vcrius, 49 B, C. — Utrum
sit animatus, affirmat Hieronymus,33D, con-
tra alios, 53 A'. Apud paganos deus sapien-
tiff! dicebatur, 474A' ; quid ejus quadriga?,
197B, G, et equi, 197 .V. — Actibus luimanis
non imponit necessitatem,5oB, sed ad gene-
rationem visibilium confcrt, ad vitam movet,
eam auget, nutrit et pcrficit, 55A', 4771); suo
enim motu in zodiaco causa est gcnerationis
et corruptionis in infcrioribus, 408B, 509 D';
unde, juxta Philosophum, pater est deorum
et virorum, 230 B, el hominem gencrant
homo ct sol, 177D, 389A'; insuper, per ad-
spectum ejus, omnes virtutes eorum quse
sunt in circulo coclesti, congregantur et ad
unam formam uniuntiir, G31D. — Optima
est imago Dei, cujus bonitas omnibus in-
fluit, a summo usquc ad infima, 335A,
576A, et qui est verus sol, 575B', cujus re-
spectu sol matcrialis cst quasi caligo, 575B;
imago etiam Christi, 57 B', C, qui radiis
suis utramquc illuminat Ecclcsiam, 58 A,
ct pallere facit legem Mosaicam, 198 D, et
phiiosophicam sapicntiam, '199B, a quo de-
rivatum cst quidquid cst creati luminis,
571)', sapicntia? ct perfcctionis. 58 B; figura
tandem cujusque viri perfccti, 309 C. —
Cf. Eclipsis.

SOLERTIA quid sit proprie, 543 B.

SOLINUS (Julius), historicus, 307 C.

SOLITUDO est qusedam intcrior, in qua intus
auditur sermo Dei, 380C, quffi nihil est nisi
mentis depuratio, siniplificatio et abstractio
a rebus creatis, 380 D'. — Tunc praecipuc in
te ipsum secede, dum cogeris essc in turba
et hominum improbitate vallaris, 78B. —
Non aliter in solitudine vivendum est quam
in publico, 627B. — Solilarius aut deus no-
minatur aut hestia, 470 A'.

SOLLTCITUDO damnatur carnalis, 56 D', com-
mendatur spirilualis, .326 C. — Divitias co-
mitatur, 2.34 A, 315 C, 310 A, potestatem,
326 B, ambitioncm,46A',488A',etavaritiam,
46 A', 237 D'.

SOLON, unus de scptcm sapicntihus, sapien-
tiam apud .Egyptios qua^sivit, 38 A'.

SOMNIUM quid sit, 632B', quotuplcx, 632 A',
ct undc oriatur, 632 B'.

SORANUS (Yalcrius) poeta, suh Julio Csesare
damnatus, 77 A, injuste, 79D.

SPECIES superaddunt generi essentiales per-
fectiones, idco sunt ornamenta sui generis,
37 A. Species i-erum se hahent ut nunieri,

425 B, in quibus unitas addita vel subtracta
variat speciem, 338 D, et in indivisibili con-
sistcrc asseruntur, 3.38 A'. Quot species phi-
losophia?, 36C. — Specics intclligibilcs uni-
versalcs seu a matcria prorsus abstractae,
sunt intellectiva? potentise objecta, 596 A;
has, Juxta Platonicos, intellectus non sumit
a rchus, sed habct innatas, 600 C, et cogno-
scit, cas comparando cum formis et figuris
rerum quae sensibus apprchcnduntur, 604 A';
juxta Peripateticos, omnes ah extra sumun-
tur, 604 IV, innatae tamen dici possent quan-
tum ad habitus cognoscitivos primorum
principiorum, et quantum ad aptitudinem
inchoativam, 601 B.
SPECUL.\TIO. IntcIIcctivae potcntia? concreatus
est hahitus primorum principiorum in spe-
culabilibus, qui vocatur intellectus, 297B.

— In ordine speculabilium principium se
habet ut finis in ordine agibilium, 302C;
idco, sicut appetitio finis in agihilibus est
causa appetendi quae sunt ad fincm, ita co-
gnitio primi principii in speculabilibus est
causa cognitionis conclusionum, 302D. —
Scicntia^ speculativae in gencre nobiliores
sunt scientiis practicis, 37 D', 38 .\, quia circa
nohiliora versantur objecta, 38 C; scd quas-
dam speculativas practicis quibusdam infe-
riores essc accidit, 38 B. — In speculatio-
ne optimi speculabilis sita est felicitas con-
templativa, 210 A, 217C, 394B. — C/". Praxis.

SPES varie dcfinitur, 150 A, B, 625 D', ct du-
plex cst, formata et informis, 450.\., quae
tamcn csscntialiter sunt unus hahitus, 450B.

— Passio cst appctitus irascibilis, 454 D, de
bono futuro, 454 B', quae inter quatuor prin-
cipalesanimae passiones reccnsctur, 449C', D',
454 A'. Ex sc nec hona nec mala est, sed vo-
luntate agentis fit culpahilis vel laudahilis,
450 C. — Spcs libertatem pra?supponit:nuIIus
cnim spci locusubi omnia fatalitcr cvcnirent,
582A'; vcrumtamen non fruslratur, quamvis
omnia infallihilitcr praeviderit divina prae-
scientia, 582A' et s., 625D; spcs cnim for-
mata nunquam frustratur, spes informis
disponit dc congruo ad obtincndum spei
elfcctum, 625D. — Dicitur recta dum prin-
cipalitcr divinae pietati innititur, secundario
propriis mcritis, 625 D', vana, quum in
creaturis fundatur. 626B ; in Sanctis lamen,
et prapcipuc in B.Virginc, sperare licet, tan-
quam in secundario objecto, 626B. — Cum
pcccato mortali manet, sed informis, 30 D'.

liS

INUEX ANALYTICUS

— Spos (lclusa animam torquot, 400 C.

SPIl.KHA. Figuni spli.rrica osl omnium por-
foolissima ol capatissinia, lliSH. — (,)nanlo
ma{?is spliHTa propinqna osl conlro muinli,
lanlo minorost ol immoiiilior, riiriir, qiianlo
matris dislal a conlro, lanlo amplior osl ol
mohilior, ijiol>'. — SpimMM oclava, oli lir-
mitalom, firmamontum dicitur, ;]i8n, ot
sfollatum ccrlum,"44l} A, quia in ipsa sunl
slolla' fwfv, riiid"; spli.Tra nona, primiim
mobilo sou .Ttiior, 4i."]A. — Cf. llircuius,
Coelum, IManotae.

ST.XDirM. seu spatium centum viginfi quinquc
passiium, cur sic diclum, 40.^^. — ihi cor-
talianf cursores. 4(i4 I)'.

STATL'KA pliilosopliicB quid siiinincet. .'^oC';
itom statura flieologine, 43 IT. — Natura ho-
mini sfaluram dodit oroclaiii, ut ccelostia
contempletur, 94(1, G08A, C, C

STELL/K in spliffra octava fixa^ sunt, ncc mo-
ventur nisi iiiofu splia^rff" illius, qui est trl-
ginfa scx millium annorum, ah occidontc
in oriontem, oO.V, .^1 A', quamvis asserant
IMolomfleus ct IMato eas in ipsa movcri sicut
pisces in aqua aut aves in acre,SlA',et clio-
reas duccre, 3771)'; tantoque velocius iiiotu
orl)is sui movenfiir, quanfo a polo sunl re-
mofiorcs, o02C. — In mare descendcrc vi-
dcntur, o02I{, oi4H, non omnes, sed quae
tantum a polo disfanf, quod hal)ifaforil)us
ferrfle occumhunf, 544 C. — .Miqu.T fam par-
VT sunt, ut nunquam a nol)is vidcanfur,
120 .\', sed reapse majorcs sunf quain appa-
rent, 262A, et minima sfclla visihilis m.ijor
esf fofa habitabili terra, linC, 12.^ A', et
mulfo major luna, 120 U; atfamcn respecfu
cneli reputantur ut punctus,262 A. — Virtiifes
stellarum pcr aliud ct per accidcns fliint in
inferiorihus, 632 15 : per aliud, quia [ler sph.T-
ram activorum ct passivorum; pcraccidens,
quia in rebus contingentibiis recipiuntur,
63215. — Cf. Coelum.

STKIMIANUS (Tempier), Parisiensis episcopus,
nonnullos damnavit errores, o3 B', 340 A,
583 B'.

STOICI antiqui a Porticu sic nominafi, impe-
rite tenebant sensaliones et imagines e cor-
poribus imprimi mentibus, 599.\. Quid de
fascinatione, 6.32 C — Se veros Socratis
discipulos jactahanf, 76 B, qui fuit corum
princeps quantum ad philosoj)liiam mo-
ralem, 8015, sicut Plato, quanfum ad philo-
sophiam naluralem, 80B. — Pauluin prae-

dicanlom doriscrunt, 74 0'. — Cf. Scneca,
/eiio.

.STUM5L'S (Walafridiis). Scriplur.TG exposilor,
2221!'. 368 15, .372 A. Cf Glossa.

.STl nil .M i|uid sil. 23B. — In studiis ac lihris,
ef gloria ost juveniim cf consolafio senum,
2.'il); idoo adolosconfibus oxpodif valdc ul
saiiicnler ct frucfuoso in profocfu scientia;
tompus impendant, 2515'. Ouandoque tamen
pauliilum informitfoiidiim ost sfiidium, ut
artlonfius deinde rosuiiialur, 28615. — Oiian-
do studemus, noblscum loquifur neus.583C.

— Pra^cipuum anima^ sludium sit scirc ct
volle (\nn^ ah oa Deiis requiril, .354C'.

STLiM)K, seu vchemcns admirafio, actum im-
pedit rafionis, 62B; quo a pudorc differat,
62 .V. — Ouod tol homincs Deum omnipo-
tentom offondore non vereanfur, merito sfu-
Iiere dehemus, (i6.\. — Stupidus asino com-
paratur, 471 G.

SUBSOL.\NUS, ventus tcmpcratus flans ab
orienle, .54 B'.

SUBSTANTIA a subsfando dicifur, ct minus
propric in divinis convcnit quam cssentia,
613 A. — Non recipit magis et minus,338A'.

SUKFICIENTIA. Deo. ufpote plcne sihi sufTi-
cienfi, competit potentia, 357 D, honorahili-
tas, 357 C, D', fama, .358C, voluptas, 358 D' ;
ct isfa in Deo unum sunt, 359A', scilicet
eadem divina essentia, .357 B', !)', 358 B',
qii.T in quanfiim ahsolufe perfccfa, dicifur
suincionfia, ^.'i^D', in qiianfum principium
producendi, potcntia, 358.\.

SULIMCIUS (Severus), historiograplius, 88 B.

SUMM.\ virtutum ct vifiorum (Guillelmi Pc-
raldi). 242 B'. — Sunima confessariorum :
vide Durandus et Joannes ; Summa Pisana :
vidr' Bartholommus.

SUPEUniA impriinis vifanda csf, 222 D', quia
in superhos plurimum valct diabolus, 223 A',
ct quia radix est omnium iniqu:tatum,292I).

— Regibus insidiatur, .32615', ct divifibus,
88A, 1.5915, 276C. — Superhi pcr animalia
erecfi colli dcsignantur, 609C, ct pcr vola-
filia, 603B'.

SUPPOSIT.\. Esse, fieri et pati est supposito-
rum, 469 B', similiter et agere, 5971)', el
suppositum est quod agif, potenlia quo agit,
597 D'.

SYLL.\ (Luclus Cornelius). dictator pessimus,
319C'. quot Romanos occiderit, 248A'.

SVMMACIIUS, senalor, socer Boetii, 109C, pre-
tiosum generis humani dccus, 203B, Boetio

INDEX ANALYTICUS

729

carissimus, 203 C, et ipse Boetii amantissi-
mus, 4900', adeo virtuosus et sapiens erat,
ut ex virtutibus et sapientia videretur com-
posifus, 409 D, 203 D. — A tyranno Theodo-
rico occisus, pro martjre habetur, 30A.
SYNDERESIS est habitus primorum principi-
orum in agibilibus, intellectivae potentiae
concreatus, 297 B.

TACITURNITAS alia est discreta, ad quam
multa requiruntur, 157B, alia indiscreta,
quse subtrahit vocem, quando et ubi lo-
quendum est, 157 C. — Quid inter tacitum,
elinguem et mutum, 62C'. — Minus ofTendit
inimicus loquens quam tacens, 3281)'.

TAGUS, Hispanise flumen, aureis arenis cele-
bre, 399 C.

TANTALUS, rex Phrygiae, cur et quomodo in
inferno punitus, 429C.

TARQUINIUS Superbus, ultimus Romanorum
rex, 249A, cujus filius, Tarquinius, causa
fuit cur aboleretur regia dignitas, 249 B.

TEMPERANTIA antiquitus sub figura virginis
pingebatur, 34 C. — Ab omni actu et re in-
temperantiam remove, 138 A'. — Cf. So-
brietas.

TEMPUS est mensura motus, 27 C, secundum
prius et posterius, 367 D', 613 D; imo men-
sura primi motus, per quem cetera men-
surantur, 55 B'. — Varias ex motu luna^ et
solis qualitates et denominationes sortitur,
55 B'; insuper illi adscribi solent quse in
ipso fiunt, 27 C, unde prosperifatis tcmpus
laetum dicitur, tempus adversitatis, triste,
28 B. — Illi subjacent corruptibilia, 367 D',
et omnia consumit, 178A'. — Quamvis ab
gevo exire dicatur, 368 A, respectu aeter-
nitatis nihil est, 265C'; de tempore enim
non habemus nisi indivisibile instans seu
nunc, quod ponitur in prsedicamento quanti-
tatis, 368 A. — Aliud est tempus continuuni,
in quo moventur corporea, aliud tempus
discretum, in quo moventur incorporca,
368 C. — Quidquid temporale cst, a praefcr-
ito tendit in futurum, nec unquam totum
vitae suae spatium amplectitur, 614 B; futu-
rum nondum habet, praeteritum jam perdi-
dit, praesens indesinenter labi videt, 614C:
ideo quamvis temporale initio careret et fine,
614 A', nondum esset aeternum, quia totum
vitae spatium non haberet simul, 614 C, et

semper tenderet ad futura, 614D'. — Verum-
tamen aeternitatem quodammodo imitatur,
616.\', D',quoad immobilifatem,per motuum
succcssionem, 616rV, quoad praesentiae sim-
plicifatem, per infinitam futuri ac praeteriti
quantitatem, 616C', quoad totam vitae pos-
sessionem, per durationis continuitatem,
616D', 617B. — Tempus ante mundum con-
ditum non fuit, 616 B, ideo temporis partes
Deo minime compefunt, sed esse solum,
generabilibus autem competit fore et fuisse,
623 D'. — Cf. ^ternifas.

TENTATIO. Praecipuum in omni tcntafione
remedium est, viris exercitatis et discretis
cor suum aperire, 114B'. — Cum tentatis
grandi opus est discretione, 13oC, quos variis
considerationibus assidue consolari ac robo-
rare oportet, 135C, B'; ipsis commendanda
est imprimis jugis invocatio B. Virginis et
Sanctorum, 135C\ et Christi vulnerum con-
templatio, 185 B.

TERRA, omnium elementorum maxime gros-
sum, materiale et passivum, 375A', proprio
pondere ad imum tendit, 545 A, et in infimo
loco posita est, 375 C, in centro mundi,
545A, longissime ab igne, 375A', a quo per
aquam et aerem separatur, 375 C. — Cum
aqua convenit in frigidifate, 3751), B', cum
igne in siccitate, 375B', sed ex uno pugillo
terrae fierent decem pugilli aquae, cenfum
pugilli aeris, mille pugilli ignis, 375D'. —
Terra tota, coeli orbi comparafa, est quasi
puncfus, 261 C, 262 B', cujus quarta pars
tantum ab animalibus nobis notis habitatur,
262 B; imo, si ex hac quarta parte demantur
aquae et deserta, 262 D, angustissimus rema-
net locus hominibus ad habitandum, 262 A',
et quasi punctus respecfu tolius elementi
lerrae, 262 B'; qui punctus inter gentes lin-
gua, moribus vitaeque ratione distantes par-
titur, 262 D'. — Pars terrae habitabilis idco
ab aquis discooperta est, juxta quosdam,
quia sole siccatur, 279 B, sed confra natu-
ram videtur, ten^am, utpote graviorem, aquis
supernafare, 279 B, et non nisi providenfia
Dei constituta esf, ut animalium habitationi
et alimoniae deserviret, 231 D, 279 C. — Mo-
tus terrae vapore de profundo terrae ascen-
dcnte et exire non valente causafur, 54 C.
— Per coelum et terram, tanquam per duo
exlrema, intelliguntur omnia in eis conten-
ta, 367B'. — Terrena despicienda sunt, ef
quia impeditiva salutis, 442 B, et quia vilia

730

l.NUKX ANALYTICUS

prap rfploslil)us, |.i2C,ol quia (olliis siiporata,
sidoi-a (lonat, .ViTA.

TKSTIS. Iii lostiitus idonois rociuiruiilur soptoin
coiuiltiones, lOi) H. DilijJtontor exaniinantli
sunt, I0."l.\. — Nulliim locum putos consisfere
siiif (oslo, CiiTC. sod oIi}ie tihi viriim. aiito
ooiilos scmper Iiaboiidum, ul laii(]Uiiiii illo
teste vivas, ct illo Judico agas, (»2715

TFTIl.VGONrs stahilitalo osl imago viri jusli,

i:i8i)', iMTM, i>s(;ir.

Tlll].\Tl{r.M apud etlinicos lascivum ol dam-
nandum, 4()(;.

TllK.MISTIUS (Kuphradcs), Peripalelicus, Aii-
stotolis cxposilor, 21815.

TllK()l)()Ul(:i'S, rox Ciolhoruin durissimus,
108 A, iino impiissiinus Ivramuis, 2415'. Iut-
roticus, lOOD. ferox, *i4li', cl avariis, 961)',
suhditorum hona vcl a salollitihus aufcrri,
!)7.\",vol immodcratis vecligalihus ahsorhcri
sinohat, 07 .\', C'. Tomporc « oarislia.' «, om-
nia frumenta emit, ut populus ad servitu-
tem redigoretur, 98.\,ot scnatum universum
perdore voluit, 101. V. — Miilla damna fiilri
calholictT intulil.ol lioelio. 241!', queiii apud
curiain accusatum, lOOA', dolose, 1011)', ot
supposilis litteris, 102 15', proscriptiono a(To-
cit. 2815. ct landom occidit cum PapaJoanne
et Sjmiiiacho consulari, .'iO.\.

THKODILUS, Ilalus poeta, auclor Eclogaj,
1.36 n.

TlIKOLOGl.V, omnium scienliarum regina,
42 1)', virlulum niitrix el doctrix, 81 C, 2121),
philosophicT prTstat cerlitudine, 4.3 A', su-
hlimitate, 4315', piotate, 63D, et elTicacia,
80 0, 821), tantum ipsi supercxaltata quan-
tum domina ancilhT, 691). — Ad ipsain
spectat cunctis scicntiis impcrare, 4415, la-
tontium rerum causas cvolverc et rationes
explicare, 507A, tenebras depellerc ignoran-
tia?, erroris et peccati, 691)', et omnos in
utero suo rcgenerare Christo, 43 A. Quid
ejus oculi, 43 C, color, 43 D, vigor, 431), sta-
tura, 4315', alimenta, 6415". — Contra eain
nec philnsojihorum, nec porscculorum, ncc
haereticorum, nec inagorum contradictio
praevaluit, 43 D, quia increatfe veritati inni-
titur, 43 A'. — Beatorum theologia omni sa-
picnlia» vilse pr<Tsontis incfTabilitor pra^stat,
4415', quippc quain nulla ohscurat caligo,
44 C, et perfectissimfE ornanl virtutes, 44 D'.
— Cf. Consolatio.

THKOPHIKUS (Theophvlactus), 49 C.

THEOPHILUS scliolasticus a S. Dorolhea rosas

mirahililor accopil. 137 A'. (Logenda aurca,
r. 2i;i.)

TllKOPlIUASTUS, Poripatetious, 21815, .303 A',
.■5901), Icpide conjugii incommoda descrihit,
3i:5I5', proplor qiia' s.ipifiiti a nupliis alisti-
iioiidum csso piilat, 20415', 343 A'.

Tllo.MAS (S.) Mockol, Cantuarionsis archiopi-
soopus.Justitiffi zclaiitissimus, {{1C.\

TIIO.MAS (S.) de Aiiuino, .ioctor cximius, .30C,
scu aiitoiioniaslioo « sanctus Doclor », 173C,
in diihiis satis nrinilcr ad alteram partem
so divertit, 147A, sed in lalihus minus ac
niiiiis doviasse pulatur, 14715. — (Juomodo
sentcntiam ah episcopo Parisiensi damnatam
tiioalur, 34015'. — Notahiliora : do passioni-
hus, l."jl.\', de causis actuiim humanonim,
KiOC, de obedientia, 25215, dc gloria, 26915,
de dcsidorio folicilatis, 304A', de animariim
iiuT(|ualilato, 33715. dc disliiicliono numorica
pocoatorum, 49415, 49.^^, de fato, .'il2l5,
631 15, 6.33 A', dc providentia, 5.3915', dc libero
ariiitrio, 573 A', de aeternitate, 613 D, dc
pi\T(lostinationc, 6.39 A', 6401).

TIIO.MAS de Argcnlina, Ord. S. Augustini theo-
iogus, 37015', 5121)'.

THH.VClA.rcgio scptentrionalis montuosa, 681)',
e ciijus cavernis oxire credehatur Boreas,
6815', 1)', quid significel, 70 C.

THUONI (angcli) tanta tranqiiillitate gaudent,
quod in eis Dcus sederc perhihetur, 119 A'.

TIGUIS, velocissiina l)cstia, 3471)', in India
fre(|uons, 475 .\, qua arte retardclur, 348 .\.

TlGllIS fluviiis cx eodem fonle ac Euphratcs
orlus, 56715. ah cn scparatur, 567 C, et cum
co denuo confluit, 5671).

TLM.KUS (Locrensis), nationc Kaliis et in astro-
nomia prTclarus, fuit discipulus Platonis
(PvthagorT), .3641), qui sub ejus nomine fa-
mosum edidit librum, .364 D.

TIMOU inter qualuor principalcs animae pas-
sioiies roccnsetur, 149 U', I)', 151 A' ; imo
inter septem dona Spiritus Sancti, 150 C.

— Passio est appctilus irascihilis, 151 C, de
malo fiiluro, 15115', cum Iransmutationc
corporali, 26 .V, qua distcmpcratur com-
plcxio natiiralis et vis naturaR dehilitalur,
26A'. — Ex se nec bona nec mala est, 150C,
et aliis fit in coronam, aliis in conriisionem,
151 C. Ut rite ordinelur, primo limendum
esl quidquid elongat et separat a Deo, 152A.

— Multiplex est timor : inlellectivus, 150B',
scnsitivus, 1.50 C, naturalis, 88 C, carnalis,
88C, mundanus, 881), servilis, 88D, loOC,

INDEX ANALYTICUS

731

initialis, 88A', ISOB', filialis, 150B'. Timor
servilis non sufficit ad salutem, sed est dis-
positio ad virtutem, 528A, quo nisi homines
coliiberentur, nulla esset mensura facino-
rum, 528A; timor initialis et filialis idem
sunt realiter, ut virtus perfecta et imper-
fecta, 150 B'. — Nobis in hac vita semper
adest ratio timendi, 146 A; sed viic est ti-
moris passioni succumbere, 74 B', stultum,
timere quod vitari nequit, 112 A', miserum,
timere propter incerta, 74 C, et metuendo
fieri senem, 74C', tiitissimum, nibil timere
pra?ter Deum, 88 B', 152 B'. — Quidam plus
sequo timent quod ferre possunt, 525 D, quos
Deus per adversa ad sui cognitionem addu-
cit, 525C'. — Regibus multo pejus est quam
servis, quoniam illi singulos timent, isti
unum, 326 B; multos enim timere debet,
quem multi timent, 253 B', 326 B.

TIRESIAS vates,ridiculi auctor vaticinii,581 B.

TITVUS gigas, cur et quomodo in inferno pu-
nitus, 429 D.

TOPAZION, pretiosissima gemma, quomodo
inventum sit, 244 D'.

TORQUATUS (Manlius), Romanorum princeps,
filium interfecit, quare, 342 C.

TORUS. Alius est torus hominis spiritualis,
qui est conscientia bona et Scripturarum
consideratio, 40 D, alius torus segroti,
seu sensualis consolatio, 40 A', carnem
quidem delectans, sed spiritum nccans,
40 A'.

TOTUM multiplex est, nempe : essentiale, in-
tegrale, universale, potestativum, 598 A'. —
Totius potestativi ista est natura, quod ea
quae potest pars inferior, potest et pars su-
perior altiori modo, 598 B', quia in parte
superiori continentur cunctse potentiae et
vires inferioris, 598 C.

TRAGOEDIA carmen est a prosperitate incipiens
et in caiamitate desinens, 179 D' : unde olim
hujusmodi carminum modulalores liirco re-
munerari solebant, 180 A.

TRANSFORMATIO triplex est : naturalis, spiri-
lualis, magicalis, 477A'. — An possint ho-
mines arte magica in ferina corpora trans-
mutari, 476 G, et Nabuchodonosor in jumen-
tum reapse sit transformatus, 476 D'.

TREMOR unde oriatur, 26 B'. Cf. Timor.

TBIBULATIONES hujus vita? multis de causis
sequanimiter tolerandae sunt, 27 B, imo la^-
tanter suscipiendae, 56 C; haec est enim fide-
lium conditio, ut per tribulationes castigati,

185 A, et exercitati, 184 C, 185 A', perveniant
ad coronam, 184 C; et qui in his turbatur
ct murmurat, a Christi exemplis recedit,
56 B'. — Cf. Adversitas.

TRIGUILLA, Theodorici domus praepositus, in-
justissimus, 96 B'.

TRIONES septem, seu Ursa minor, aut Pleiades,
258 A', speciale dominium habent supcr
aquas, 258B'.

TRISTITIA inter quatuor principales animae
passiones recensetur, 151 A', et est comple-
tiva et finalis respectu aliarum passionum,
quae ad tristitiam vcl gaudium terminantur,
151 A'. — Passio est appetitus concupisci-
bilis, 151 C, de malo prsesenti, 151 B', cum
corporali transmutatione, 26A', qua humor
consumitur et vis naturae debilitatur, 26 A'.
— Ex se nec bona est nec mala, 150 C, et
quibusdam fit ad coronam, quibusdam ad
confusionem, 151C. Ut rite ordinetur, noli
tristari nisi de his per quae a Deo averteris,
1511)'. — Judicium corrumpit, ut mala vi-
deantur graviora quam sunt, 190 A'; et nisi
refrenetur, anima? et corpori veliementer
nocet, 46 C, 460B', parit taedium vitae, 46C,
imo multos occidit, 92 B', 292 C. — Contra
fristitiam remedium est poenitentia de pec-
catis, 64 C ; qui autem vult sine tristitia
vivere, studeat philosophiae, 563 B', et bonos
tribulationum effectus consideret, 2I4C'. —
Quo sensu Deus dicatur quandoque tristari,
359 B.

TULLIUS (Marcus), alias dictus Cicero, inter
rhetores princeps, 263 C, quandoque ad ho-
ram studium intermittebat, ut ardentius de-
inceps illud resumeret, 286 B. — Pompeii
partes amplexus, 522 D, ab Antonio jam se-
nex occisus est, 263 C, 327 D. — De provi-
dentia copiose tractavit, 590 B. — Passim
allegatur, 23 B, 25B, 74 B, 94C, etc.

TURBO quid sit, 54 C.

TYRANNUS. Ablata justitia, princeps est ty-
rannus, 39 D. — Per tjrannos Deus corrigit
impios, electos purgat, 258 L)', ad gloriam
deduxit martyres, 530A. — Qui eorum po-
tentiam timet aut favorem ambit, 86 D',
dono caret scientise, 87 C, et catenam nectit
qua trahi valeat, 87 B. — Tyrannis cor cst
semper pavidum et suspectum, 326B; sine
viribus sunt contra eos qui ab eis aliquid
nec sperant, 86A, nec timent, 86B', C. —
Tot tyrannos habet quis, quot passionibus
agitatur, 460 D'.

^32

INDEX ANALYTICUS

u

VDALmcrs dc Argontina, Onl. Prand., .\ll.orli
discipulus, 2 I9C', quandoque audacior quam
sa|tienlior, .'nK;. quid de rroatione universi,
:{7()I)\ AddelAC, ;)21i', 2i8C.

1'LVSSES, Itliacae rox, unus principum qiii
Trojam doslruxorunt, 000 C, quomodo Po-
Ivpliemum excapcaverit, 555 A,C. — In insula
Circos dogons, -474 A, quid significef, .47GA.

UNIVKUSALK ohjoctum est ralionis,<;OiC,qu,T
singulare of sensihile non cognoscit nisi sub
ratione univorsitatis, 6041); sed iilom dici
potost universalo quoad ralionom. sinirularo
quoad so ipsum, <i22C, univorsale dum in-
tolligifur, singulare dum sentitur, fi^SC.

UMVERSU.M omnium creatarum pulchritu-
ilinum tofalilatem totiusque ordinis deco-
rem includif, 22i)A". — Genitorom opificom-
que universitatis tam invcnire difficile quam
inventuni impossibile est digne efTari,369D.
— Cf. Mundus.

UNU.M dicitur quod cst indivisum a se ot divi-
sum ab aliis, 4051)'. — Quidquid terminus
est producfionis realis, unum numero est,
4601$' : omne enim quod esf, ideo est quia
unum est,469C',622D; et unilate omnia suh-
sistunt. 406B', 41 1 C, animalia, 406C', et cor-
pora,406D',quia uno salvantur omnia,et dis-
persio facit unumquodque exire a suhstantia
sua, 406I);undo unum cum onfc convortitur,
407 n, 494 A, ot per id a quo hahct esse,
hahel res et unifatem, 494 B, in naturalibus
per formam, in moralibus per actuni vo-
lunfafis, 494 15. Sed unum quod cum onfe
convertifur ct unum quod cst principium
numeri, non sunt idem,469C'. — Bona fem-
poralia, quae seorsim sumpfa non sunt bona,
404 D'. quum in unum conveniunt, fiunt
hona, 405 .\. ct merito unifatis fiunt hona,
4051) : unde liquct unum ct bonum esse
idem, 405 D', 4111); ideo Platonici inter bo-
num of unum non distinxcrunt. 4061), quia
ufriusque est idem actus, salvare videlicet
continereque omnia, 406 A'. Ilinc unitas ah
omnibus appetifur, 411 D, non fantum in
tofis integralibus, sed in totis potesfafivis,
412B', quia sine unitate qufelihet res est
confusa et distorfa, 4051)', 41 IB'; hinc et a
Chrislo summopere commendatur, 406.4,
qui et voluil Ecclesiae sucE regimen esse
raonarchicum. 406B. — Unum in substantia
lacit idem, 360 .V; ubi aulem uuum est pro-

ptcr aliud, totum cst quasi unum, quia el
modia uniunlur in fino. 39*'>l)'. — Quod
plurihus commiino osl, comprtil eis partici-
pafionc alicujus unius,405A' : iiumi oiiim fit
unum, parlicipaliono unius fit unum,405C'.
— Omnis mullifudo ah uno procodil of redif
ad iliud, .308 A". — Unus actus secundum
csse natura^, potest csse plures moraliter,
494B. — Omne bonum cst unifivum parti-
cipanfium ipso, et omnis unifio l)onum, cl
honum uui idom, 406 C.

UBSA major, alias Arcturus, Currus, Plau-
sfrum, .501 B', fardc movelur cl circulum
parvum describit propter vicinilatom ad po-
ium, 502 B. — Circa polum arclicum movc-
tur, nec unquam occumbit, 544B, et semper
videri posset, nisi lux solis aut aeris obnu-
biiafio impodirot, .5441).

UBSA minor, alias sepfom Triones aut Pleia-
des. 258 .\', speciale dominium hahet super
aquas, 258 B'.

V

VALERIUS (Maximus), historicus, 88 A, 192 C

V,\BIATIO. Rcrum variabilium rationes for-
malcs sunt invariahiics, 37 B, et ideo scientia
dicifur iuvariahilium, perpetuorum ct neces-
sariorum, 37 B. — Variabilitati subjiciuntur
omnia, 180B', 198B,B',in coelestibus, 178D,
197 A, in forra, 1781), 197B', in mari, 178B',
197 C, in humanis, 179 G, 15', C, 180 B' :
quanfo magis ipsa fortuna, 178 C, 179 A,
198.V'. — Ilumana; naturae, quoniam mul-
tipliccm hahef composifioncm, placet varie-
tas actionum, 531 C. — Cf. Mufatio.

VARRO (Marcus Terentius), Romanorum do-
cfissimus, 87 .\', ct « acutissimus auctor »,
.376 B', non semel citatur, 112 A', 162 D, 367 D,
409 D.

VECTIGAL quid sit et quo dilTcrat a pedagio,
trihuto et telonio, 97B'.

VENENUM prudcnter adiiibitum, salubre fit
medicamentum, 531. \'.

VENTLIS quid sit, 481), 54A'. — Non est sim-
plex motus aeris, 54 B, nec simpliciter aer
mofus, 54 B, 607 C, sed vapor tcrrenus ad
superiora conscendens, caiore solis clevan-
tc, 54C, et frigido aere inspissatus, S4D :
ideo ventorum tempus praecipue est autum-
nus, 54 C, et iocus. mcdia aeris reglo, 54 D;
Ycntorum vioientia ex confiictu venit inter
frigus aeris et caiorem soiis in vapore inclu-

INDEX ANALYTICUS

733

sum, 54A'. — Duodecim sunt venti, nompe :
Subsolanus, Yulturnus et Eurus ab oriente,
54IV, Auster, Africus et Notus a meridie,
54 B', Aquilo, Caurus et Eioreas ab aquilone,
54 B', Zepliyrus, Circius et Favonius ab occi-
dente, 54 C. — Non desunt tamen qui ven-
tos oriri autument ex coliisione refluxionum
maris ad septentrioncm et austrum, 69B,
unde exsurgunt, praeler fluxum et refluxum
aquarum, violenti motus aeris, Boreas in
septentrione, 69A', in oriente Eurus, in oc-
cidente Zepliyrus, 69 B', et venti collatera-
les, 69 B'. — Quid mystice venti, 58 D'. —
Cf. Africus, Auster, etc.

VENUS dea, filia regis Cretensium, soror Apol-
linis et Diana?, 152 C, facta est meretricii
dea, 557 B', cujus consilio Paris Ilelenam ra-
puit, 554 A, 557 G. — Actus venereus in non
conjugatis nullam habet bonam delectatio-
nem, 341. \', in conjugatis lionestatem dele-
ctationi confert, 341 A'.

YENUS planeta. Vide Hesperus.

VEB, prima pars anni, in qua mundus condi-
tus est, 54 D', sanguinis est augmentativum,
calidum et humidum, 55 A. — Quid mystice,
59 B'.

VERBUM «ternum est proprie fatum Dei,630C,
in quo et per quod apud semetipsum, ante
ssecula, totam saeculorum seriem ordinavit,
630 D, veritas aeterna, omnis alterius verita-
tis causa fontana, 630B';cujus figura est
vcrbum humanum, 227 A'. — Turpe est in
verborum studio vitam transigere,et entlum
scientia privari, 426 B'. — Qui in scientiis et
virtutibus proficere cupit, verbum Dei liben-
ter audiat et magistrorum, 292 B.

VERECUNDIA quid sit, 62 A'. — Non cuiJibet
eetati convenit, sed juventuti, 203 C, cujus
praecipuum est ornamentum, 203 C. — Qui
aliquem sic veretur ut ad ejus memoriam
se ordinet, cito erit verecundus, 627 B. —
Cf. Modestia.

VERITAS multipliciter sumitur, 630 B', et mul-
tiplex est, 113A. — Est quasi medium inter
duos errores contrarios, 411 D', 412 B, et ex
mutua disputantium exercitatione exsurgit,
423B'. — Naturaliter intellectum delectat,
190 A, 229 A', 563 B', qui sponte sua ad eam
tendit et movetur, 297 B. — Veritas seterna,
omnis alterius veritatis causa, est Verbum,
630 B' : id enim quod prime et maxime est
verum, ceteris omnibus est causa veritatis,
405 C, et ejus i'espectu omue aliud est va-

nitas seu falsitas, 630 D' ; ideo omnis cognitio
veritatis a Spiritu Sancto est, 75 D. — Ve-
ritas veritati contraria esse nequit, 585A' :
unde damnata est proposilio dicens, aliquid
posse verum esse juxta Aristotclem, et fal-
sum juxta fidem catholicam, 585B', et omnis
doctrina philosophica S. Scripturae contra-
ria, simpliciter falsa est, 586A; verumta-
men propositiones contrariae ambae verae esse
possunt, altera secundum naturam, altera
secundum divinam potentiam, 586B. —
Stante veritate rci, nccessario sequitur veri-
tas propositionis, 579 D, similiter, stante ve-
ritate propositionis, neccssario sequitur ve-
ritas rei, 579 A'; sed rei veritas a veritate
propositionis non pendet, quin econtra, 579B':
prout enim res est vel non est, oratio dicitur
vera aut falsa, 679 B'. — Ad veritatem mora-
lem pertinet ut homo de se ipso nec majora
ncc minora pronuntiet quam res se habet,
113A ; sed magis declinat justus ad minus,
quando propria bona enuntiat, vel mala al-
terius, 113B, potiusque dcclinat ad magis,
propria mala referendo, vel bona proximi,
1I3B.

VESEVUS, vel Vesuvius, mons ignivomus in
Campania, 85B', spiritualiter concupiscentiae
ardorem designat, 86B.

VESPERTILIO. Sicut vespertilionis oculus ad
radios solis, sic se habet intellectus noster
ad manifestissima naturae, 35 B, 404 D, et
mundani ad lumen veritatis, 487 A'.

VESTIS. Cultus vestium ad hominis meritum
nihil facit, 232A', imo damnabilis est, quia
incentivus vitiorum, 232 B'; ideo de vestium
decore parum aut nihil curandum est sa-
pienti, 206 C, et multo minus Christiano,
232C : quibuslibet enim vestibus sit tecta
caro, semper est caro, 236 D', quae vestibus
pretiosis potius deturpatur quam decoratur,
237 C. — Indecentes suorum coaetaneorum
vestes vituperat Cartusianus, 237 C. — Ve-
stes Philosophiae describuntur, 36 B' et s.,
item etTheoIogiae,43C'.Quid designent,36C',
37 A; cur tenebrosae dicantur, 37D, 43D', et
laceratae, 38B', 44A. — Vestes animae sunt
virtutes, 61 D'.

VIATORES ad Deum per fidem et speculatio-
nem dumtaxat accedere valent, 583B', non
per claram intuitionem, 583 C. Cf. Beatitu-
do, Felicitas.

VICTORIA. Saepe contingit vincere, non quo-
rum causa justa est, 522 A', sed quorum, ob

m

INDRX ANAF.YTICUS

jiistas cnusas, Doiis vult liiuiiipliuni, "»22(;';
siinilitcr, sa^pc acciilit viiici, iKin i]iiorum
causa injusta est, r>221!', D', scil (pii aliiiiulc
viiici incriicniiil, ."J^^ir, aiit (|iiil>iis cxpedil
viiici. iti.W.

N lOL.V iliilce retlolens, fijiura humililatis cl
castitalis, i:WI).

\\l{. Oiiis sic vocari mereatur, (\'>.\\ Cf. Puc-
rilitas.

\ IUI',NTI.\ naturalitcr csse appctiint, iOTI)':
ideo loca silii propria eligunt, 408 A, ali-
incnta ex liumo Iraliunt, 40SI), nidllini-a
sul) corticis (liiritic absconduiit. 40815', et
similia silii succcssura gij;iiiint, 408(1'.

VIRG.\. 1'cr virgam vi incurvatam, IWTd', et
sponle ad naturam revertentem, 3071)', (iiiid
signctur. 30!>I?'.

^ IlUilLILS i^Maro), prapcipuus inter Komanos
poela, 575 A, citatur, 353 C, 4231}.

VIHCIINITAS est soror angelorum. regina vir-
tufum, 345 (". implet cdduni, cl prppfertiir
conjugio quod replet tcrram, 3881)'. — (aw
virginis nomine gentes in Scripturis desi-
gnentur. 230 0'. — Cf. .Maria.

VIUTUS qiiid sit, 422B. — Est quasi quoddam
medium intcr duo vitia extrema, 61 .\', 102 D,
411 D", 41215, 5.52G', infra vel supra quod
quidquid subsistit, caret praemio et poenam
meretur, 5521)'; non tamen est quid indivi-
sibile : ille cnim bonus sagittator dicitur,
iion solum qui tangit signiim, sed qui non
errat mulluin, 553B; sed extrcma virtus,
sicut cxtrema malitia, paucorum est, 470D.
— In illis dumtaxat anima; potentiis sub-
jective consislit, qua; libertatem aliquo modo
parlicipant, licet per alias bene agatur vel
male, 581 D'. kn sint animabus virtutes con-
creala?, 414B'. — \'irtutum semen sunt ba-
bitus primorum principiorum in pracficis,
ex quibus ad particulares virlutes devenitur,
292 B ; sed priusquam in anima seminentur,
eradicanda sunt vitia, 291 15', prioritate non
temporis, sed natura^, quia vitia non expel-
luntur nisi pervirtutiim adepfionem, 291 C
Virlutes acquisitse paulatim acquiruntur,
primo quantum ad dispositionem, deinde
quoad liabitum, 291 C; virtutes infusae in
instanti desuper tribuuntur, sed non in in-
stanti expellunt priorum vitiorum reliquias,
2911)'. — \ irtutes infusa? minus inh.Trent
animae quam scientiae acquisita?, 31 A, simi-
liter virtutes acquisitae, quia magis proni
sumus ad peccandum quam ad obliviscen-

(liiiii, .'51 A. 15; ideo multo majori indigemiis
ciisfodia ad conservandas virtutes quani sci-
cntias, .'51 C. \irtiitcs infiisae peccalo mortali
alia' (iiiiiiino tolluntiir, iit carifas, 30(1', aliae
(luoad csse suuiii foriiiutuiii taiitum, ul fides,
spes, et(\, 301)' ; virtutcs acquisifa', sicut
multis acfibus acquiruiilur,31 A,73D,414D',
ila iiiiiltis actibus pcrduiilur, 31 A; virtufes
practica", (luaruin linis est aclio, dum noii
cxercenfur, niarcescunt, 2(ilA, unde iliud
viilgare : Iii virtutibus iioii proficere, esl de-
ficere, 55215. An ai) ali(iuo invitotolli queant,
24 C', 30 .\'. — \irtus cst quasi animariim
alimciifiiiii, 01 (1, el arma, (JIA'; propriam
habet dignitatem, 3I8D', quam in subjectum
Iransfundit, 319.\; inaestimabili fulgel cla-
rilafc, 404 A, qua magis decorantur praelati
quaiii dignifatiiius, 2491); hoiiiinem supra
se elcvat et facit divinum, 109A, 470C;
praecipua videtur causa cur lionorandus sit
(luilibct, 249 B'. — Nunijiiam, vel in hac
vila, virfus est sine praeniio, 439 C, quia
proprios eirectus habct sibi conjunctos,464C,
quibus efflcitur anima sponsa Dei et filia,
46415, coelestis regni heres, 4641), fortis,
Iranquilla, felix, 4(j4D, Creatori quolidie ma-
gis ac magis placens et unita, 464 B', et fu-
tura? beatitudinis quodammodo inchoalive
particeps, 464B'; insuper cuilibet virtuli est
propria delectatio conjuncta, 468 C'- — Vir-
tuose vivere volcntibus jiigis est cum impiis
conflictatio, 76 C, 77 D; ideo in adversis vir-
tus maxime refulgel, 76.\, 158D', et inde
nomen virtutis trahit, quod in mala fortuna
ncc frangitur nec succumbit, 552.\. — Virtu-
fes naturales ad philosophiam pertinent, 88C,
ncc ipsis perfecte competit ratio virtutis,
qiiia homincm Deo acceptum non faciunt,
81 C. — \irlus tanto forlior est quanto plus
unita, 288 A. Omnes virtutes quibus est fi-
nis, sunt dependentes ab infinito primo,
quod est virtus virtutum. 217 C, 390 .\'. —
Triplici de causa accidit coli virtutem : ti-
more supplicii, amore prasmii, et bonitatis
affectu, 484B'.

VISLS, quo spiritualior est inter corporeos
sensus, eo spirilualius ct celerius apprehen-
dit objectum suum, 594 B'.

VITA.Omnes vivere naturaliterappetunt, 205B,
unde etiam irralionalibus cura est tuendi
vitam, 205 C. — Vita praesens, quantumvis
longa,respectu aeternitatis momenlum est et
nihil, 265D', 482.\, unde iu ea nihil longum

INDEX ANALYTICUS

735

dici aut videri potest, 481 D' ; insuper innu-
merabilihus molestiis et niiseriis plena est,
2 14 C, nec proinde facerc potest Ijcatos, 2 12 C.
— ^itam esse futuram evidenter probatur
et praesenti impiorum felicitate, et infelici-
tate justorum, 1161)'. — Mta contemplativa
prajstantior est vita activa, 3815, quare, 38 G.

MTASPATKUM (seu de Vitis Patrum liber) al-
legatur, 24 U, 184 D, 267 C, 532 D', 533 B'.

Vita et virtutibus philosophorum (liber
de), Diogenis Laertii, 34 C, 79 B, 418 C.

VITIA in illis dumtaxat animcE potentiis sub-
jective consistunt, quae aliquo modo liberta-
tem participant, 581 D'. — Viliis inest ma-
gna quaedam turpitudo, 463A', quse homi-
nem infra se deprimit et facit brutalem,
470 D, 475 B'. Rationem auferunt, 475 B' , 570 B',
mentem excaecant et obdurant,475B',570D',
atfectum ignominiosis desidcriis implicant,
571 A, supremas animae vires la^dunt, 475C',
et vilissimo jugo subdunt, 570 A', 571 D : tot
enim pessimos tyrannos habet anima quot
viliis subjacet, 460 IV. — Sed nunquam sine
poena esse sinuntur, 439 B', quam sibi ha-
bent conjunctam, 464 G, 468 C, tanto gravio-
rem quanto minus sentitur, 439 B' : quia ani-
mam deturpant, 464 D, Deo aspernabilem
et detestabilem faciunt, ac damnatione con-
dignam, 464A', mentem laedunt et spiri-
tualiter.perimunt, 464 A', et saepe corpori
nocent, 475 D'. — Alia sunt vitia in se ania-
ra, quse consideratione vincuntur, 468 D',
alia delectabilia, quae fuga superantur,469A.
Triplici de causa accidit ea refugi : timore
supplicii, amore praemii, et zelo justitiae,
484 B'. — Vitiorum alienorum nec curiosus
sis explorator, nec acerbus reprehensor, nec
cum exprobratione corrector, 131 C

VOLUNTAS, quidquid dicant nonnulli, non
est intellectu praestantior, quum de se sit
cseca et similis tjranno, 573 C. — Naturali-
ter inclinatur ad bonum et ad felicitatem,
297 C, nec quidquam potest velle nisi sub
i*atione boni, 303G: et in hoc non est libera,
sed agit instar naturae, 303 D; libere vero
tendit ad tale vel tale bonum, 303 D. — In
quolibet aclu humano requirilur, 449A,quia
origo est bene et male agendi, 457 C : ea est
enim quae in genere morum dat esse acti-
bus, 494 B, uade tot sunt peccata quot sunt
actus voluntatis, 494 B, et conjuncta cum
actu exteriori, unum tantum cum illo con-
stituit peccatum, 494 G; ea est quae dat actui

meritum, 495B', et quae a Deo remuneratur,

495 G'. Ut sit recta, duo requiruntur : ut ten-
dat ad debitum finem, per debita media,
302 B'. — Voluntas humana a Deo imme-
diate disponitur, 169 D', et ad divinam vo-
lunlalem ordinalur, tanquam ad normam
indcfectibiJem, 170 A : sic tamen, ut quoad
electionem, angelus operetur ad eam per
modum persuadentis, 170 A', scilicet per in-
tcllectualem illuminatioMcm, 171 G, D', et
corpora coelestia per modum disponentis,
170 A', 171 D', ex dispositione relicta in coi"-
pore, 170 C, unde oriuntur passiones mo-
ventcs ad electionem, 171 B. Et quia nec illu-
minatio nec dispositio corporalis cogunt ad
eiigendurn, 170 D', et insuper voluntas sit
ultioris ordinis quam corpus coeleste, 171 D,
contingit eam resistere actioni angeli et cor-
porum coelestium, 171 A, sed semper hoc
eligit quod Deus operatur in ea, 171 A. Quo-
ad exsecutionem adjuvatur pariter tum a
I)eo,tum ab angelis, tum a coelestibus, 171D',
a Deo universaliter, ab aliis ad ea tantum
quae potest virtus hominis, 172 B. Absolute
tamen cogi nequit, 129 A; imo nihil tam est
in ejus potestate, quam ipsa, 129 A. — Per-
versis horainum voluntatibus Deus utitur
ad bonum, 529A'. — ^oluntas Dei est fun-
damentura universorum, 53C', 369A', 421D,
omniura causale et fontale principiura,303C',
causa, raensura et regula oranis justitiae,
virlutis, veritatis, ordinis et decoris, 183 B'.
— In omnibus liberrime agit, 183A'. An
ipsi assignanda sit, praeter ipsam, causa vo-
lendi, afflrraant nonnulli, quia voluntas est
rationalis appetitus, 638A', et nobilius ope-
ratur ex ratione quam sine ratione, 638A',
et insuper non essent occulta, sed manifesta
judicia Dei, 637 G ; negant alii, 637B, 639B',
quamvis concedant effectum voluntatis seu
volitum ipsum procedere posse ex aliqua
causa, quae sit causa voliti, non volendi,
639 C, 640 A'. — Quaedam opera sunt a vo-
luntate divina cum alio ad hoc ordinato or-
dine necessitatis, ut damnare vel salvare,
637 D, quae rationera habent in generali et
speciali, 637 A' ; alia sunt a voluntate divina
cum alio ad hoc ordinato ordine congruita-
tis,ul gratificatio seu justificalio, 63715', quae
item habent rationem, certani iu generali,
sed occultam in speciali, 637 C. — Quo
sensu dixerint Peripatetici non csse in Dco
voluntatem, 303A'.

73G

INDEX ANALYTICUS

VltLlPTAS in Dcn sequitur opulentiani. oni-
nipolenliani, lionorahiiilaleni et faniani,
:m\)\ nee ai) eis realiter (iilTert, 350 A', sed
est euni eis una eadi-inque essenlia, .■].')!)!<'.
— Multi in voluiitate posuerunt leliiitalem,
illSd, et revera ad eam ali<iualiter eonfert,
.'{01 1). A' ; seil in ea non est beatiludo, :{il A,
Utild, A', (juippe ((uam tot comilantur an-
xielates, :UIA, dolores et morlji, ."{•1115, cui
non est honesta deleelatio, 341 A', sed hestia-
lis, ii-ilty, (juap, sicut apes voianles. eito
pertransit, 344 B, et fugiendo ferit rcmorsu
conscientiff" diulurno, 344 A', (ju.t sua man-
cipia despecta et abjecta facit, 3471). Slulte
ergo in voluptatibus taclus et gustus sum-
mum bonum constiluit Epicurus, 2i)9(;', et
(iamnabiliores sunt magnates volui^tatihus
inlui^rendo (juam lionorihus, 2971)".

VOX quomodo mullorum repleat auditum,
227 1).

MLCiLS Providentiae vias intelligerc ncquit,
48713, quia carnalia pra^ spirituaiihus sapit,
489 A, 550ir ; multo plus timet pcEnam quam
culpam, ooOC, et quidquid minus intei-
ligit, magis appretiatur, 33115'.— Penitus
igitur contemncndum est ejus Judicium,
48915, et ejus injuria^ et honores in promiscuo
sunt habenda, 159 G, nec unquam adeo do-
minahitur ejus malitia, ut nomen philoso-
piii lionorahile essc desinat, 341)'; verum-
tamen communis ejus opinio non totaliler
falsa est, 549B'.

VULPES, animai mullum doiosum, 0070',
optime figurat insidiatores, 471 B. — Apo-
logi ex Cjrillo recitantur : dc vulpe et si-

mia, 2.37A, 307B'; de vuipc et cerva,257A'.

MILTCB odoratiis acumine vincit liominem,
iriO.V. — Vulturihus inest divinationis iu-
nieii ad pricvideiida liiiminuin |ir<')>lia. 5!H>C.

\ LLTUUNIJS, ventiis dosiccans, e regione inter
orientem et aquilonem, 54 B'.

VULTUS. Animalii)us universis, utpote ratione
(•arenlihus, datus esl vullus ad terrani pro-
nus, ()07(i', iiomini vultus ad ca'lum ere-
clus. C08A, C, quarc, (i08C. — (^)uid vultus
IMiiiosopiiia;, 34 C, et TlieoIogia>, 43G.

z

ZENO, philosoplius Stoicus, in equuieo suspen-
sus interiil, 7()l)', 79 G. — Ne conjurationis
socios prodcret, sihi linguam abscidil, 251 A'.
— (.'/'. Anaxagoras.

ZEIMIVBUS, ventus occidentaiis, 54 C, juxta
nonnuiios e rcfluxione maris ad occidentcm
oritur, ()9B'. — Lcnis. 12 IC, liumidus et
caiidus, ad piantarum florumque generatio-
nem confcrt, 121 D', 197B'. — Quid myslice,
199 U.

ZODiACUS. Sul) zodiaco moventur planctfp ab
oriente ad occidentem, 1211); itemque sol,
1211), ciijus motus producit annum, 278B,
quatuor anni partes, 54 D', 178 A', et causa
est corruptionis et generatlonis in inferiori-
hus, 408 B, 509 D'.

ZONA. In zona torrida, inter duos tropicos,
est fons caioris, sol et planetae, G9B, item-
quc fons liumoris, utpote mare, quod per
mcdium zonaj torridae ct ex omni parte cir-
cuit terram, ()9B.

INDEX GENERALIS

ENARRATIONES IN QUINQUE LIBROS

B. SEVERINI BOETII

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHL^^..

Decretum confirmationis cultus ... 11
Epistola nuncupatoria 15

ENARRATIONES
IN LIBRUM PRIMUM.

Metrum primum 21

Articulus III. Metri hujus primi expositio. 22
Articulus IV. Dubiorum hujus primi me-
tri propositio et absolutio 29

Prosa prima 32

Articulus V. Explanatio prosae hujus pri-
mas 33

Articulus VI. Expositio allegorica et ana-
gogica prosae istius 42

Metrum segundum 45

Articulus VII. Elucidatio metri hujus se-
cundi 45

Articulus VIII. Dubiorum ac qusestionum
hujus secundi metri propositio et expe-
ditio brevis 48

Articulus IX. De spirituali et mystica ex-
positione secundi metri istius .... 55

Prosa secunda 60

Articulus X. Expositio prosae hujus se-
cundae 60

Articulus XI. De spirituali et mystica hu-
jus prosse secundse intelligentia ... 63

Metrum tertium 66

Articulus XII. Elucidatio hujus metri
tertii 67

Articulus XIII. De mystico intellectu tertii
metri istius 69

T. 2G.

Prosa tertia 71

ArticulusXIV.Expositio prosa? hujustertise. 72
Articulus XV. Expositio mystica prosae
ejusdem 80

Metrum quartum. . . ; 84

ArticuIusXVI. Expositio metri hujus quarti. 85

Prosa quarta 89

Articulus XVII. Declaratio prosae hujus
quartge 92

Articulus XVIII. DifTicultatum hujus quar-
tae prosae propositio ac compendiosa
absolutio 112

Articulus XIX. Elucidatio spiritualis et
mystica ejusdem prosae 113

Metrum quintum 118

ArticuIusXX.Explanatio metri hujus quinti. 119
Articulus XXI. De spirituali intelligentia
hujus metri quinti 125

Prosa quinta 126

Articulus XXII. Explanatio quintae prosae
hujus 127

Articulus XXIII. Explanatio spiritualis
ejusdem prosae 132

Metrum sextum 135

Articulus XXIV. Elucidatio metri hujus
sexti 136

Articulus XXV. Elucidatio spiritualis hu-
jus metri sexti 138

Prosa sexta 140

ArticulusXXVI. Expositio sextae et ultimse
prosae hujus libri primi 141

Metrum septimum 147

Articulus XXVII. Elucidatio septimi et ul-
limi metri hujus libri primi .... 148

47

738

INDEX GENEKALIS

Articulus XXVIII. Kniirralio invstica cjus-
iIlmii mctri 152

KNAIIUATIONFS
IN I.IIUU .M SKCl NDl.M.

PllOS.V 1'UIM.V

. . 135

Articulus I. EluciJatio prosa^ hujus priinae. 150
Articulus !I. I)e tropologia scu moralitate

prosjB istius 103

ArlicuhisIII. DifTlcultalum ac qua>slionuin
hujus primap proScT hrcvis proposilio el
ahsolutio 108

Methum primum 174

Arliculus IV. Explanatio melri liujus
primi 174

Pros.v secund.v 173

Articulus \. Expositio prosae hujus se-
cunJae 176

Arliculus ^I. I)e spiriluali inlelligentia
hujus prosae sccundffi 181

Mktrum secundum 183

Articulus \'H. Expositio hujus melri se-
cundi 186

Pros.v terti.v . .

188

Articulus \\\\. Exposilio prosae hujus
tertia? 189

Articulus I.\. De spiriluali intelligenlia
prosae hujus terliae 193

Methum tertium 196

Articulus X. Expositio melri hujus lerlii . 197
.\rticulus .\I. Elucidatio spirituaiis cjus-
dem metri 198

Pros.v quarta

Articulus .\II. Elucidatio prosae hujus
quartae 201

Articulus XIII. Elucidatio spiritualis et
myslica prosae ejusdem 212

Articulus \IV. Difricultatum ac quaestio-
num hujus pross quartae propositio
brevisque absolutio 216

Metrum quartum 221

Articulus XV. Expositio metri hujus quarti. 221
Articulus \\I. Explanalio tropologica
ejusdem mctri 222

Prosa quinta 223

Articulus WII. Expositio prosa? hujus
(luinla» 223

Arliculus \\ lli. Dillicultatum ac qua^stio-
iiuiii hujus quinta; prosae propositio
hrcvisquo absolutio 238

Arliculus .\1.\. Uiiod bcatitudo non consi-
slat in tcrrcnis divitiis 240

Articulus XX. Expositio moralis ejusdem
prosffi 242

Metrum quintum 242

Arliculus .\.\I.Expositio melri hujus quinti. 243
.\rticulus .\.\II. Mysticus sensus hujus
quinli mclri 246

Prosa sexta 247

Articulus XXIII. Expositio prosae hujus
sextae 248

Metrum sextum 237

.\rliculus XXIV. Declaratio metri hujus
scxti 237

Prosa septima

239

Arliculus XXV. Expositio prosae hujus sep-
lima^ . 200

Arliculus XWI. Dinicullatum ac quaestio-
num hujus septimae prosae propositio et
compendiosa absolutio 268

Metrum septimum 270

Articulus XXVII. Explanatio septimi hujus
metri 271

Prosa octava

273

Articulus X.WIII. Expositio octavae hujus
prosffi 273

200 Metrum octavum 277

Articulus XXIX. Exposilio metri hujus
octavi 277

Articulus XXX. Pcrtractatio mystica mctri
hujus octavi 280

ENARRATIONES
IN LIBRUM TERTIUM.

Prosa prima .

. . 285

Articulus I. Exposilio prosae hujus primae. 285
.\rticulus II. De spirituali intelligenlia
hujus primae prosae 288

INDEX GENERALIS

739

Metrum primum 290 Prosa septima 340

Articulus III.Expositio metri hujus primi. 290
Articulus IV. Enarratio metri hujus primi
mystica

Prosa secunda

Articulus V. Elucidatio prosse hujus se-
cundee

Articulus VI. Difficultatum hujus secunda?
prosae propositio atque perbrevis abso-
lutio

Metrum secundum

292
293

294

302
. 305

Articulus VII. Elucidatio metri hujus se-
cundi 305

Articulus VIII. Pertractatio ejusdem metri
mystica 309

Prosa tertia 310

Ai'ticulusIX.Elucidatio prosae hujus tertiae. 311

Metrum tertium 315

Articulus X. Declaratio metri hujus tertii. 315

Prosa quarta 316

ArticulusXI.Expositio hujus prosae quartse. 317
Articulus XII. Difficultatum hujus quarta?
prosae propositio ac dilucida absolutio . 321

Metrum quartum 322

Articulus XIII. Elucidatio metri hujus
quarti

Prosa quinta

Articulus XIV. Elucidatio prosae hujus
quintee

Metrum quintum

Articulus XV. Explanatio metri hujus
quinti

Prosa sexta

Articulus XVI. Expositio prosae hujus
sextae

Metrum sextum

Articulus XVII. Elucidatio metri hujus
sexti

x\rticuhis XVIII. Difficultatum hujus sexti
metri propositio brevisque absolutio. .

Articulus XIX. Elucidutio mjstica hujus
metri sexti

323
323

324
329

329
330

331
334

334
337
339

Articulus XX. Elucidatio prosae hujus sep-
tima} 340

Metrum septimum 344

Articulus XXI. Elucidatio metri hujussep-
timi 344

Prosa octava 346

Articulus XXII. Expositio prosae hujus
octavae 346

Metrum octavum 351

Articulus XXIII. Elucidatio metri hujus
octavi 352

Prosa nona.

354

Articulus XXIV. Elucidatio prosae hujus
nonae 356

Articulus XXV. Difficultatum hujus prosae
nonae propositio brevisque absolulio. . 364

Metrum nonum 365

ArticuIusXXVI. Elucidatio metri hujus noni. 366
Articulus XXMI. Difficultatum hujus me-
tri noni propositio ac brevis absolutio . 382

Prosa decima 384

Articulus XXVIII. Expositio prosae hujus
decimae 387

Metrum decimum 397

Articulus XXIX. Expositio metri hujus
dccimi 398

Prosa undecima 40i

Articulus XXX. Explanatio prosae hujus
undecimae 403

Metrum undecimum 413

Articulus XXXI. Elucidatio mefri hujus
undecimi 413

Prosa duodecima 416

Articulus XXXII. Elucidatio prosae hujus
duodecimae 418

Metrum duodecimum 426

Articulus X.XXIII. Elucidatio mctri hujus
duodecimi 427

Articulus XXXIV. Elucidatio mystica ejus-
dem meti'i 431

TiO

INDKX r.KxriiAi.is

KNAKIIATIONKS
l.N LIIUU.M ULAHTL.M.

PrOS.\ 1'UIMA

Articulus 1. Klucidatio prosae hujus primae.

MeTRLM 1'UIMIM

Arliculus II. Klucidatio inetri liujus primi.

Articulus III. Elucidatio metri hujus primi

iDvstica

PrOSA SECUi\D.\

Articulus IV. Elucidatio prosjr hujus se-
cundse

Mktrum secundum

435
43G
441
441

444
445

448
459

Articulus V. Expositio metri hujus sc-
cundi

Articulus \\. Diiricultatum prosae ac me-
tri pra^cedentium propositio luculenta-
que expeditio. .

Prosa tertia

.\rticuhis VII. Elucidatio tertia} hujus
prosa^

Articulus VIII. Dirficultatum hujus prosae
tertia^ propositio brcvisque absolutio. .

MeTRUM TERTIUM

439

461
462

463

472
473

474
477
480

Arliculus I.X. Elucidatio metri hujusterlii.
Prosa quarta

.\rticulus.\.Elucidatioquartaehujusprosae.

.\rliculus XI. Difficultatum hujus prosae
quartae propositio luculentaque expe-
ditio 493

Metrum quartum 493

Articulus XII. Expositio metri hujus quarti. 496

Prosa quinta 498

Articulus XIII. Elucidatio prosae hujus
quintae 499

Metrum quintum 301

ArticulusXIV.Expositio metrihujusquinti. 301

Prosa sexta 503

.\rticulus XV. Explanatio prosae hujus
sextae 506

Articulus XVI. De mirabilibus judiciis Dei
et providcntia ejus 332

Articulus XVII. De providcntia Dei ex di-
clis Patrum et doctorum 534

Articulus X\III. Propositio ct sohitio dua-
rum qua'stioniim de iirovidcntia at^iue
scicntia Dei, qualitcr sit iinivcrsorum et
sinj^ulorum 538

Metrum sextum 542

Articulus XIX. Expositio sexti hujus metri. 543

Prosa septima 547

Articulus XX. Expositio hujiis septimae
prosae 348

Metrum septimum.

. 553

Arliculus XXI. Elucidatio liujus mctri scp-
timi 534

ENAKKATIONKS
IN LIBHUM QriNTUM.

PROSA PRIMA 561

Articulus I. Elucidatio prosae hujus primae. 562

Metrum primum 366

Arliculus II. Elucidatio metri hujus primi. 567
Prosa secunda 368

Articulus III. Elucidatio prosae hujus se-
cundae 568

.\rliculus IV. Solulio aliquot quaeslionum
dc libcro arbitrio 372

Metrum secundum 574

Articulus V. Elucidatio metri hiijus se-
cundi 373

Prosa tertia 376

Articulus VI. Elucidatio prosae hujus tertiae. 378

Metrum tertium 584

Articulus \ II.Elucidatiometri hujus tertii. 383

Prosa quarta 588

.\rliculus VIII. Expositio prosae hujus
quartae 590

Metrum quartum 599

.\rticulus I.X. Exposiflo metri liujiis quarti. 399

Prosa quinta 001

Articulus X. Exposilio prosae hujus quinlae. 602

INDEX GENEUALIS

741

Metrum quintum 606

Articulus XI. Expositio metri hujus quinti. 607

Prosa sexta 609

Articulus XII. Expositio sextae et ultimae

prosse 612

Articulus XIII. Ex scriptis Guillelmi Pari-

siensis episcopi, libro primo de Univer-

so, de providentia et regimine Dei . . 627
Articulus XIV. De fato et providentia ex

dictis S. Thomae 631

Articulus XV. De praescientia et praedesti-

natione 6.35

Index locorum S. Scripturae 647

Index analyticus 655

Emendanda. — Pag. 95 C, lin. 4 : eis, ler)e ei; — 121 D, lin. 4 et 5 : ab occidente in orientem,...
ab oriente in occidentem ; — 161 B, lin. 10 : ipsis,... ipse ; — 178 D, lin. 7: ejus,... quid ; — 213 A',
lin. 3: S. Eugenio,... Eugenio; — 215 B', lin. 6 : manutentia,... manutenentia ; — 249 B, lin. 9,
271C', lin. 7, 342C', lin. 2 : gestis,... Gestis ; — 295D', lin. 4 : eodem,... eadem; — 301 A, in margine,
legc Cf. Pros. lin. 3 etO; — 332A', lin. 7 : ora,... ore; — 341 C, lin. 12: de,... Dei; — 494 A', lin. 7:
minus,... nimis; — 513 C, in margine, lege Cf. t. XX, p. 416 D et s., 580 D' et s. ; — 542 B, lin. 12 :
Anticlaudiano,... Ovidio ; — 575 A, lin. 8 : claritate,... a claritate.

legio.

DuBiA. — Pag. 348C, lin. 12 : sublimorum, forsan sublimiorum ; — 528C, lin. 1 : regio,.

Typis Cartusiae Sanctae Mariae de Pratis. Tornaci.
A. Baudeguo.n typograpbus.

i

•
o
1

\

3^36